Magazine over onafhankelijke politiek
LOCOMOTIE
Gemeenteraadsverkiezingen 2014 Rechtsongelijkheid voor lokale politiek Han van ‘t Hof algemeen bestuurslid OSF
53
februari 2014
Inhoudsopgave Mensenwerk
3
Colofon
3
Rechtsongelijkheid lokale politiek
4
Gemeenteraadsverkiezingen 2014
7
Dagboek van een voorzitter
8
Wetenschappelijk katern
Column: Wetenschappelijk Bureau
Gasproblematiek in Groningen
10
Onafhankelijke politiek met subsidie
15
Altijd op de bres voor de taal fan it hert
18
9
Secretariaat OSF krijgt versterking
22
Han van ‘t Hof uit Zeeland
24
Zieuwent: vernieuwen in gezamenlijkheid
25
Agenda Ledenraad OSF
Bestuur OSF
Wetenschappelijk Bureau OSF
Zaterdag 22 maart
11.30 uur
Zaterdag 22 maart
10.30 uur
Zaterdag 12 april
Zaterdag 07 september
11.30 uur
Zaterdag 12 april
11.30 uur
Zaterdag 19 juli
10.30 uur
Zaterdag 13 december
11.30 uur
Zaterdag 24 mei
10.30 uur
Zaterdag 11 oktober
10.30 uur
Steunfractie Senator OSF Zaterdag 22 maart
11.30 uur
Zaterdag 06 september
11.30 uur
Zaterdag 13 december
11.30 uur
Zaterdag 19 juli
11.30 uur
Zaterdag 11 oktober
11.30 uur
Zaterdag 13 december
10.30 uur
10.30 uur
Ontvang deze Locomotie drie keer per jaar gratis! Aanmelden via:
[email protected]
2
Locomotie 53
Mensenwerk Bijzondere beloningen!
Vrijwilligerswerk is uiteraard afhankelijk van personen. Mensen zetten zich geheel belangenloos in voor het goede doel, voor een evenement of voor de politiek. Soms denk ik wel eens dat de vrijwilligers toebehoren aan de steeds langer wordende lijst van met uitsterven bedreigde diersoorten. Want probeer nog maar eens iemand te vinden voor de politiek, die vanuit een algemeen belang een bepaald doel wil dienen. Dat is uitermate lastig. Je vindt wel nog mensen die hun eigen ideaal nastreven, maar voor het algemeen nut liggen de vrijwilligers niet voor het oprapen. De twee mannen links en rechts op de foto zijn voorbeelden Daarom doe ik een klemmend beroep op u om eens extra
van bijzondere vrijwilligers. Adrie Gaasbeek (links) nam recent
aardig te zijn voor de vrijwilligers die u kent. Want zonder
afscheid van het bestuur van de VPPG. Hij en oud voorzitter
hen zou ook de politiek er heel anders uitzien!
Herman Janssen (rechts) werden benoemd tot erelid en kregen van voorzitter Fons Zinken (midden) het VPPG logo in goud
Omdat de uitzondering de regel bevestigd zet ik in dit
opgespeld.
voorwoord deze keer een aantal mensen in het zonnetje. Gewoon omdat ze dat volgens mij verdienen.
Vrijwilligerswerk loont dus, ook zonder beloning. Chris Tiekstra, Hoofdredacteur
Colofon
Uitgever
Locomotie is een uitgave van het Weten-
Wetenschappelijk Bureau OSF Maarten Brorens
Top Shots Photo Agency BV
schappelijk Bureau van de Onafhanke-
Hendrik Ten Hoeve
Dick van Niekerk
T-Force Communicatieburo
lijke SenaatsFractie (OSF) en verschijnt
Redactieraad
Columnisten
Studio Cyril
gemiddeld driemaal per jaar.
Hendrik Ten Hoeve
Prof. dr. Kees de Lange Opmaak en vormgeving
Locomotie biedt vertegenwoordigers uit
Jabik van de Bij
Hendrik Ten Hoeve
T-Force Communicatieburo
de onafhankelijke politiek een podium
Chris Tiekstra
Jabik van der Bij
Drukwerk
om hun mening uit te dragen.
Hoofdredacteur
Gastredacteuren
Printadvise
Daarnaast wordt regelmatig verslag
Chris Tiekstra
Eugène Bisscheroux
© Nummer 53, februari 2014
gedaan van de activiteiten van de
[email protected]
OSF Senator en de ontwikkelingen
Oplage
in de provincies.
3.700 exemplaren
Vaste redacteuren
Fotografie
Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, film of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
3
Rechtsongelijkheid lokale politiek De rechtsongelijkheid tussen lokale politieke partijen en afdelingen van landelijke partijen blijft bestaan. Was en is het zo dat afdelingen van landelijke partijen gebruikmaken van overheidssubsidies, lokale partijen in bijna alle gemeenten moeten ook anno 2014 nog zelf voor de financiering van hun activiteiten zorgen. Deze rechtsongelijkheid werd nog vergroot met het verplicht invoeren van een giftenreglement voor lokale partijen in het kader van de Wet financiering politieke partijen (Wfpp), die per 1 mei 2013 in werking trad. Lokale politieke partijen dienen sinds die datum zelf zo’n giftenreglement op te stellen.
Fons Zinken (Foto: Studio Cyril)
“Op het eerste gezicht lijkt dat niet onredelijk”, aldus Fons Zinken,
Binnenlandse Zaken doelbewust grotere rechtsongelijkheid
voorzitter van de Vereniging van Plaatselijke Politieke Groeperingen wordt gecreëerd groeit met de dag. Terwijl bij ons de indruk (VPPG), die een groot aantal lokale politieke partijen vertegen-
bestond dat de voorgangers van minister Plasterk wél oog
woordigt, in een persbericht van de vereniging dat kort daarop
hadden voor deze ongelijkheid en ook bereid waren om hier
verscheen. “Natuurlijk is het goed dat er volledige openheid is
daadwerkelijk iets aan te doen.”
over de financiering van een politieke partij. Daar is geen discussie over. Maar het is natuurlijk vreemd en onwenselijk dat er voor
Ook na haar motie waarin de VPPG een oproep deed om de Wfpp
landelijke partijen andere regels gelden. Zij mogen zich gewoon in overeenstemming te brengen met het uitgangspunt dat elke aansluiten bij het centrale giftenreglement van hun landelijke partij.” politieke groepering gelijke kansen moet krijgen in financiering en verplichtingen, lijkt er niet veel veranderd. “Je kunt grote vraagtekens zetten bij wat dat bijdraagt aan die gewenste openheid. Uit de praktijken die we onlangs in Limburg Hoe staat het er nu, bijna een jaar later en zó kort voor de en bijvoorbeeld in Amsterdam Zuidoost en Rotterdam hebben
aanstaande gemeenteraadsverkiezingen voor? De redactie van
gezien, blijkt dat landelijke partijen zich amper met lokale afdelingen
Locomotie ging het gesprek aan met de voorzitter van de VPPG,
bemoeien als het gaat om de controle op geldstromen,” zo besluit
Fons Zinken, voor een update uit eerste hand.
hij zijn pleidooi.
Locomotie: Tijdens de Algemene Ledenvergadering van de VPPG, die op
Meneer Zinken, is er sinds het indienen van genoemde motie in
10 mei plaatsvond, werd de nieuwe wet met afkeuring besproken.
mei 2013 verandering opgetreden in het overheidsbeleid om een
Fons Zinken hierover: “Het gevoel dat er op het ministerie van
einde te maken aan de rechtsongelijkheid?”
4
Locomotie 53
Fons Zinken:
zetel hebben in de Provinciale Staten, waterschappen en/of
Nee. Onlangs heeft minister Plasterk een wijziging van de Wfpp
gemeenteraden worden lokale partijen genoemd. Ook provinciale
voorgesteld. De minister heeft zijn standpunt met betrekking tot
partijen, zoals de FNP en de PvZ, zijn lokale partijen.
de subsidiëring van lokale partijen gehandhaafd. Overigens met dezelfde argumentatie. Hij vindt nog altijd dat de gemeenten zelf de lokale partijen moeten subsidiëren. Ik verwijs in deze graag naar een advies van professor Elzinga. Hij schrijft in zijn advies aan de VNG en VPPG dat door de landelijke subsidieregelingen er een
‘Streep door de rekening van democratie en gelijke behandeling’ steeds grotere ongelijkheid van kansen ontstaat op het decentrale niveau. Deze ongelijkheid kan echter niet worden opgelost via decentrale financieringsbronnen, maar moet op landelijk niveau worden afgeregeld en wel in het kader van een aanvulling of bijstelling van de landelijke subsidieregelingen. Ondanks het uitdrukkelijke verzoek van een meerderheid in de Eerste Kamer wordt aan deze ongelijkheid weer niets gedaan. Sterker, bij deze wijziging worden lokale partijen opgezadeld met wettelijke plichten zonder dat daar een financiële vergoeding tegenover staat. Overigens durf ik de stelling aan dat 95% van alle volksvertegenwoordigers deze wetswijziging niet zullen begrijpen.
Bovenlokale partijen zijn landelijke partijen die geen zetel hebben in de Eerste en/of Tweede Kamer. In de zeer uitgebreide
Locomotie:
toelichting op deze wijziging, worden de begrippen weer door
Waaraan leidt u dat af en kunt u concrete voorbeelden noemen
elkaar gehusseld. Deze nieuwe begripsbepalingen komen niet
om onze lezers een beeld te schetsen van deze problematiek?
overeen met die in de Kieswet. Die gaat weer over groeperingen. Daaraan heeft de VPPG ook haar naam ontleent.
Fons Zinken: Iedereen moet een wet kunnen lezen en begrijpen. Dat is een
Locomotie:
voorwaarde om uitvoering te geven aan de wet. De minister is
Dat zijn nogal opvallende verschillen. Bestaat bij u de indruk dat
er uitstekend in geslaagd om een mistgordijn op te trekken.
de overheid, en meer bepaald het ministerie van Binnenlandse
Voor de kiezers is het duidelijk wat een landelijke, provinciale,
Zaken, tracht de lokale politiek zo op afstand te houden, wellicht
lokale en waterschapspartij is. De minister vindt dit verwarrend.
omdat ze een bedreiging vormt voor de plaatselijke afdelingen
Hij komt met nieuwe begripsbepalingen. Alleen de landelijke
van de (grote) landelijke politieke partijen?
partijen die een zetel hebben in de Tweede en/of Eerste Kamer zijn politieke partijen. Afdelingen van landelijke partijen die een
Fons Zinken: Volgens deze wijziging kunnen de provinciale en lokale afdelingen van landelijke partijen zich bij de verkiezingen profileren als lokale partij. Daarmee proberen zij de kiezers zand in de ogen te strooien. Een lokale partij is onafhankelijk van provinciale en landelijke partijen. Die onafhankelijkheid is vanuit de integriteit zeer gewenst. Door de verenigingsstructuur van de landelijke partijen, het ons-kent-ons circuit, staat die integriteit van landelijke politieke partijen zwaar onder druk. Kijk maar naar de verklaringen van de ex-burgemeester van Meerssen bij de rechter. Het wordt binnen de landelijke partijen onder andere bij burgemeestersbenoemingen als normaal beschouwd dat partijleden elkaar informeren uit vertrouwelijke vergaderingen. Dat soort praktijken los je niet op met hun afdelingen gelijk te stellen aan een lokale partij. Daarmee schoffeer je ook de lokale partijen.
5
Locomotie:
Alle andere bewindslieden en Kamerleden doen dat voor hun partij.
Het heeft er alle schijn van dat deze rechtsongelijkheid niet uit de
Dit met als motto ‘voor wat hoort wat’. Dat is misleiding van de
wereld is voor de komende verkiezingen. Bent u van mening dat
bevolking met rijkssubsidie. Tevens is dat in strijd met de afgelegde
de lokale politiek door gebrek aan budget ‘schipbreuk’ leidt omdat ze
eed van onafhankelijkheid. Helaas worden ze bij deze
zich juist hierdoor onvoldoende kan profileren in haar verkiezings- praktijken fors gesteund door de landelijke en regionale media. campagnes; ofwel denkt u dat er sprake is van kwade opzet?
Locomotie:
‘Elke politieke groepering moet gelijke kansen krijgen in financiering en verplichtingen’
Laten we hopen dat de gemiddelde, oplettende kiezer niet voorbij gaat aan deze, op zijn minst ‘kromme’ spelregels, en gewoon vertrouwt op zijn gezonde verstand, zonder zich van de wijs te
Fons Zinken:
laten brengen door de ongetwijfeld laaiend enthousiaste campagnes
De lokale partijen krijgen door deze ongelijke behandeling veel
die de landelijke partijen ons dezer dagen weer zullen
minder de kans om zich te profileren. De kans is daarom groot
voorschotelen.
dat veel kiezers niet naar de stembus gaan. Met als gevolg dat de kiezers die trouw zijn aan de landelijke partijen meer invloed hebben op de uitslag ten gunste van die landelijke partijen. Er is duidelijk sprake van kwade opzet. Minister Plasterk, de zogenaamde minister van het hele Nederlandse volk, voert bij de gemeenteraadsverkiezingen campagne voor zijn PvdA.
6
Eugène Bisscheroux
Locomotie 53
OSF steunt onafhankelijke politiek
Gemeenteraadsverkiezingen 2014 Misschien zag u de nieuwe tv-spot van de OSF al op uw regionale zender. Met deze spot wil de Onafhankelijke Senaatsfractie de onafhankelijke politiek een hart onder de riem steken in de strijd om de raadszetels.
“Kies op 19 maart bij de gemeenteraadsverkiezingen voor
Zeker in een tijd waarin de landelijke politiek steeds een
een lokale partij. Stem op uw regionale, onafhankelijke partij.
afwachtende houding aanneemt, is het zaak het ijzer te smeden
Want onafhankelijke politiek staat dichter bij de burger.”
als het heet is in een poging zelf het heft in handen te nemen.
Met deze woorden trekt de voice-over de aandacht van de kijker
Al bij de vorige raadsverkiezingen van 2010, zo is uit onderzoek
en wordt meteen duidelijk waarover deze nieuwe spot gaat.
gebleken, ging ruim 23 procent van de stemmen naar de lokale partijen. Hoe staat het er anno 2014 voor? Valt daadwerkelijk te
Aanleiding om deze spot te laten maken, was voor de OSF om
verwachten dat de welhaast besluiteloze opstelling van de regering
de lokale, onafhankelijke partijen in Nederland een steuntje in
de kiezer ertoe beweegt de proteststem van vier jaar geleden in
de rug te geven op weg naar de gemeenteraadsverkiezingen van
maart van dit jaar om te buigen in een bewuste keuze voor de
19 maart aanstaande.
lokale politiek? En bestaat de kans dat de landelijke politiek als gevolg daarvan voorbijgestreefd wordt?
Een vorm van ondersteuning die ze overigens goed kunnen gebruiken als het erom gaat het electoraat kort en bondig te
Duidelijk is inmiddels wel dat burgers bij lokale verkiezingen
informeren over het belang van een lokale stem op een regionale,
een voorkeur hebben voor lokale partijen.
onafhankelijke partij. “Stem lokaal in het stemlokaal” - dat is het motto van deze spot!
Landelijke campagne voor lokale politiek De nieuwe tv-spot die nog tot eind februari op alle lokale tv-
Politiek dichter bij de burger brengen
zenders van Nederland te zien is, onderstreept eens temeer
Veel mensen onderschatten dat belang nogal eens en laten zich,
het belang van plaatselijke politiek. In Fryslân wordt de spot
vaak in het heetst van de verkiezingsstrijd, nog al te gemakkelijk uiteraard in het Frysk uitgezonden. overhalen om hun stem uit te brengen op een landelijke partij. Maar landelijke partijen hebben in tegenstelling tot regionale en Ons doel is om de onafhankelijke politiek dichter bij de burgers lokale partijen vaak een centraal programma, waarbij de belangen te brengen. Stem daarom op uw plaatselijke politieke partij.” van de burgers in de Nederlandse provincies en regio’s niet aan
de orde komen.
Eugène Bisscheroux
7
Dagboek van een voorzitter
Partijdiscipline versus Vrije Politiek
Partij van de Arbeid doen besluiten er mee te kappen. Je kunt een
Velen zullen zich de beelden van Jeanine Hennis-Plasschaert,
zekere bewondering voor deze mensen moeilijk onderdrukken:
toen nog Kamerlid voor de VVD, op 15 november 2012 nog
ze doen hun eigen idealen tenminste geen geweld aan. Over het
herinneren. Een Kamerlid dat “schippert, twijfelt en lijdt in het
algemeen hebben de gevestigde landelijke politieke partijen “hun
openbaar”, zoals de Volkskrant het destijds uitdrukte. Van Hennis-
mensen vaak goed in de hand” en hebben ze weinig desidenten
lasschaert werd verlangd dat ze net als de rest van haar fractie,
in hun gelederen. En als het zich wel voordoet dan probeert men
tegen een motie stemmen zou stemmen die het kabinet opriep
dat zoveel mogelijk buiten de publiciteit te houden. Het CDA
een einde te maken aan weigerambtenaren: gemeentemedewerkers
heeft daar enkele jaren geleden nog veel last van gehad toen twee
die vanwege hun geloof geen homostellen willen trouwen.
mensen zich onder de partijdiscipline onderuit probeerden te
Dat was nu eenmaal zo afgeproken met de SGP, misschien wel
worstelen.
op de achterbank van de dienstauto van Rutte. Het is hen slecht bekomen: exit Koppejan en Ferrier. Dit is slechts één van de vele voorbeelden van partijdiscipline
Partijdiscipline staat in schril contrast met de opvattingen van de
waar politici tegen aan kunnen lopen in hun politieke loopbaan:
zogenaamde Vrije Politiek. Op één van onze bestuursvergaderingen
je moet ergens vóór zijn waar je het absoluut mee oneens bent
van de OSF in de afgelopen periode hebben we een gesprek gehad
of omgekeerd ergens tegen zijn wat je eigenlijk graag gerealiseerd
met een vertegenwoordiger van deze stroming.
zou zien. Het heeft dit jaar een aantal leden van de fractie van de De kern van hun opvatting is het afschaffen van partijdiscipline. Per onderwerp bepaal je als politicus je standpunt. Dat kan afwijken van de andere leden van je fractie. Voor het college van een gemeenteraad betekent het dat je vantevoren niet de fracties mee moet krijgen voor een bepaald besluit maar de individuele raadsleden. Er kunnen daardoor wisselende coalities ontstaan, dwars door de partijen heen. Er is dan ook geen sprake meer van een coalitie die op alle onderwerpen vier jaar lang een zelfde programma gaat uitvoeren. Toegegeven moet worden dat het idee van de Vrije Politiek het zo gewenste dualisme bevordert, maar tegelijk bleken onze bestuursleden nog heel wat obstakels te signaleren. De gedachte achter de beweging is natuurlijk onafhankelijke politiek in optima forma. Of de idealen van deze groep enthousiate mensen ooit werkelijkheid zullen worden zal de toekomst leren. Het politieke systeem is als een olietanker: het verandert slechts langzaam van koers. Wie geïntesseerd is kan de gelijknamige site bezoeken. De pagina begint met een verhelderend animatiefilmpje. Jabik van der Bij Voorzitter OSF (Foto: Topshots)
8
Locomotie 53
(Wb)
Column Verkiezingen, best wel belangrijk… Er staan ons dit jaar twee verkiezingen te
ook in Nederland (?), zo tegen Europa en zo
wachten. Eerst op 19 maart voor de gemeente- voor de eigen-statelijke onafhankelijkheid, raad, daarna op 22 mei voor het Europees
dat er een flinke electorale winst in zit voor
parlement. Over het eerste maakt iedereen
Geert Wilders en zijn bondgenoten.
zich natuurlijk al druk, over het tweede horen we niet veel, maar natuurlijk hebben de
En juist dát kon de Europese verkiezingen
kranten ons wel de ruzie binnen de Europese
deze keer toch wel eens heel belangrijk
fractie van de PvdA uitgebreid gemeld.
maken. Want een Europees Parlement dat
Wetenschappelijk Bureau
de voortgang van het Europese project zou Welke van beide verkiezingen wordt nu
kunnen ontregelen is niet zonder risico’s.
eigenlijk het meest belangrijk? Dat is geen
De Europese Unie pakt wel eens iets aan waar
makkelijke vraag. De gemeenteraad staat
ze beter van af zou kunnen blijven, maar in
dichtbij ons en moet in de komende raads-
het algemeen komt Europese wetgeving voort
periode al de decentralisaties verwerken
uit het feit dat de staten op eigen houtje een
die haar door het rijk zijn opgelegd,
probleem niet meer aankunnen omdat de
ingevoerd, Litouwen zal nog volgen.
inclusief alle bezuinigingen die daar in zijn
schaal van het probleem groter is dan de
Twee landen met een harde eigen valuta,
verwerkt. Dat is een zware opgave, vooral
schaal van de staat. Staten vragen daarom
weinig overheidsschulden en een sterk
nu jeugd- en ouderenzorg grotendeels
in de regel zelf om Europese regelgeving en
ontwikkelende economie.
gemeenteverantwoordelijkheid worden en
alle regelgeving wordt ook door diezelfde
er nog steeds heel veel niet echt duidelijk
staten besloten. Ook al doen ministers graag En de nadelen? Een invasie van Roemenen
wil worden. Het Europees Parlement is juist
of zij door Europa gedwongen worden, de
en Bulgaren? Nederland is één van de
ver weg. Maar er wordt zo veel in Brussel
werkelijkheid is natuurlijk andersom.
grootste investeerders in die landen, dus wij
geregeld dat regeringen intussen bij bijna
(Foto: Topshots)
verdienen in ieder geval al aan hun landen.
ieder onderwerp rekening moeten houden
Nederland moet al in het voorjaar zijn
En als wij er zelf eens voor zouden zorgen
met Europese wetgeving die de mogelijk-
begroting voor het volgende jaar aan de
dat immigranten fatsoenlijk gehuisvest
heden van zelfstandig optreden beperkt.
Europese Commisssie voorleggen, maar dat
worden en een normaal Nederlands loon
is zo geregeld omdat juist Nederland dit
krijgen, dan zijn al heel veel problemen
Dat het Europees Parlement ook belangrijk
beslist zo wilde, uit angst voor mogelijk
opgelost.
is begint duidelijker te worden dan het lang
onverantwoordelijk gedrag van zuid-Europese
geweest is. In feite zijn het trouwens vooral
regeringen. En dit door de staten gewilde
Laten we ons niet verkijken:
de partijen die weinig van Europa moeten
Europa werkt! Nog steeds en ondanks alle
de Europese verkiezingen zijn echt belangrijk.
hebben die daar de aandacht op vestigen.
kritiek. Er zijn nog steeds landen die heel
Het politieke effect er van is misschien wel
De PVV wil naar Brussel om tegen de
graag lid willen worden omdat het grote
belangrijker dan dat van de gemeenteraads-
Europese Unie en tegen de euro te wezen
Europa stabiliteit biedt waar een enkel land
verkiezingen. Deze keer misschien zelfs wel
en streeft daarbij naar een Europa-brede
dat niet meer kan. En er zijn nog steeds
véél belangrijker!
alliantie van anti-Europa partijen.
landen die mee willen doen aan de euro,
Blijkbaar (iedereen neemt dat tenminste aan!)
ook al heeft die een crisis-periode door-
is de stemming in veel Europese landen, en
gemaakt. Letland heeft per 1 januari die euro Hendrik ten Hoeve
Locomotie wetenschappelijk bureau 53 9
Gasproblematiek in Groningen
Jan Lambers (Foto: TopShots)
Jan Lambers 71 jaar; van huis uit econoom; werkte jarenlang in diverse functies bij onder meer de Gasunie; voor de PvhN doet hij onderzoeken en hij vervult er de functie van webredacteur. Leendert van der Laan (42 jaar; financieel dienstverlener en huisvader; was in 2002 mede-oprichter van de PvhN, waar hij woordvoerder is).
Leendert van der Laan (Foto: TopShots)
Hoe snel het kan gaan… Locomotie 51 (juni 2013) besteedde uitvoerig aandacht aan de problematiek rond aardgaswinning in Groningen middels een gesprek met twee actieve leden van de Partij voor het Noorden: Jan Lambers en Leendert van der Laan. Kern van hun betoog was de constatering dat Groningen wel de lasten (aardbevingen, gronddalingen, schade aan gebouwen), maar niet de lusten (slechts 1% van een deel van de aardgasbaten gedurende een beperkte periode komt in deze provincie terecht) krijgt. Bovenal echter spraken beiden hun grote verbazing uit over het feit dat de Groningers nauwelijks tot actie bereid waren en ogenschijnlijk alles gelaten over zich heen lieten gaan. Nauwelijks een half jaar later is de situatie geheel anders. Massaal en krachtig is de bevolking van het aardgaswinningsgebied in opstand gekomen. Verantwoordelijk minister Henk Kamp (EZ) krijgt felle kritiek te verduren en er vinden op grote schaal massaal bezochte demonstraties plaats. De Groningers zijn woedend en steken dat niet (meer) onder stoelen of banken. Vanwaar ineens deze ogenschijnlijk plotselinge en radicale omslag in de houding van de bevolking van Noord-Oost Groningen? Wederom dus een ontmoeting met Jan Lambers en Leendert van der Laan.
10
Locomotie wetenschappelijk Locomotie bureau 53
Het ‘gasbesluit’ van Henk Kamp
koudste dagen voldoende gas beschikbaar
duurzame energie. Het verbeteren van het
De winning van aardgas in Groningen
is.Voor schadeherstel en preventie van
regionaal economisch perspectief wordt
wordt de komende drie jaar gericht
huizen, gebouwen en infrastructuur wordt
uitgewerkt door een zogeheten ‘Economic
verminderd. De komende vijf jaar komt
850 miljoen euro gegarandeerd en gereser-
Board’ die zal bestaan uit ondernemers
in totaal bijna 1,2 miljard euro beschikbaar
veerd.
uit de regio.
voor het versterken van gebouwen, huizen en infrastructuur en om de leefbaarheid van het gebied te verbeteren. Ook wordt er geïnvesteerd in de regionale economie. Met Groningse provinciale en gemeentelijke bestuurders is afgesproken de maatregelen gezamenlijk verder uit te werken en de regio daarbij intensief te betrekken via een zogeheten ‘dialoogtafel’. Dat besluit heeft minister Henk Kamp van Economische Zaken vrijdag 17 januari in Groningen toegelicht. “Om de veiligheid te vergroten van de mensen die boven het gasveld in Groningen wonen, verminderen we de productie in het meest risicovolle gebied en begrenzen we de totale productie,” aldus Kamp. “Daarnaast nemen we maatregelen om schade zoveel mogelijk te voorkomen en het proces van schadevergoeding optimaal te laten verlopen. Ook gaan we, in samenwerking met
Onder meer in Middelstum vond een protestdemonstratie plaats. (Foto: Maarten Brorens)
betrokken partijen, de leefbaarheid in het gebied vergroten en het regionaal econo-
NAM gaat onder meer voor eind volgend
Huiseigenaren komen in aanmerking
misch perspectief verbeteren.”
jaar vijftienduizend huizen inspecteren om
voor maatregelen die de waarde van hun
Het besluit is een reactie op een plan van de de meest kwetsbare huizen te versterken.
huis kunnen vergroten. Daarbij valt te
Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM)
Ook komt er een fonds van 15 miljoen euro
denken aan woningisolatie en andere
voor de gaswinning voor de komende jaren
voor ‘speciale situaties’. Uit dit fonds
energie-besparende maatregelen.
en is gebaseerd op veertien onderzoeks-
kunnen in uitzonderlijke omstandigheden
Hiervoor is de komende vijf jaar 125
rapporten en verschillende adviezen van
bijdragen aan achterstallig onderhoud en
miljoen euro beschikbaar. Het accent
onder meer Staatstoezicht op de Mijnen
opkoop van huizen worden betaald.
ligt hierbij op huizen in het risicogebied.
(SodM).
Daar waar nodig worden dijken versterkt.
Huizenverkopers die geconfronteerd worden
Daarnaast stelt NAM tien miljoen euro
met een waardedaling als gevolg van de
De productie in het meest risicovolle
beschikbaar voor het bouwkundig ver-
aardbevingen komen, onder voorwaarden,
gebied (rondom Loppersum) wordt de
sterken van nog te bouwen huizen en
in aanmerking voor schadevergoeding.
komende drie jaar met tachtig procent
gebouwen.
De details van de regeling worden door
verminderd. De totale gasproductie uit
NAM verder uitgewerkt.
het Groningerveld wordt voor de jaren
Er komt ruim 180 miljoen euro beschikbaar
2014, 2015 en 2016 begrensd op respec-
voor maatregelen die de leefbaarheid in het
tievelijk 42,5, 42,5 en 40 miljard m3.
gebied vergroten en het regionaal econo-
Opstand Groningers gevoed door besluit Kamp en ondergang Aldel
De productie in 2013 bedroeg bijna 54
misch perspectief verbeteren. Wat betreft
‘PvhN betreurt geringe actiebereidheid’
miljard m3. Hiermee volgt het kabinet
leefbaarheid valt te denken aan het
kopte een artikel in nummer 51 van
de strekking van het advies van SodM.
herstructureren van woningvoorraad en
Locomotie in juni 2013. Jan Lambers en
De productie op de boorlocaties rondom
winkelvoorzieningen, het aanleggen van
Leendert van der Laan uitten hun grote
Loppersum wordt niet helemaal gestopt
snel internet in landelijk gebied en het
zorgen over de aardbevingen naar aan-
om er voor te zorgen dat er ook op de
stimuleren van lokale opwekking van
leiding van de gaswinning, maar vonden
11
het uitermate vreemd dat de bewoners
De Aldel werd in de jaren zestig gesticht
Kamp op het kabinetsbesluit bovenop kwam.
van het bedreigde gebied niet massaal in
omdat het voor haar stroomvoorziening
Demonstraties op verschillende plekken in
opstand kwamen. “De Groningers lijken
gebruik kon maken van het goedkope
de provincie vonden steeds frequenter plaats
wel horig”, verzuchtte Van der Laan.
Groningse aardgas. Aldel was een behoor- en trokken allengs grotere aantallen deel-
Amper een half jaar later lagen de kaarten er lijke energieslurper en verbruikte net zoveel nemers. Social media werden ingezet om totaal anders bij. Vrijwel dagelijks trokken stroom als de hele stad Groningen.
mensen te mobiliseren en Leendert consta-
landelijke nieuwsmedia naar het noorden
Uiteindelijk moest dit bedrijf telkens
teert tevens dat groeperingen als Groninger
om verslag te doen van steeds grimmiger
hogere prijzen voor het gas betalen en
Bodem Beweging en Schokkend Groningen
wordende protestacties. De Groningers zijn
een geplande directe electriciteitslijn met
strijdlustiger en militanter worden.
vastberaden en pikken het niet langer.
Duitsland - waar goedkoper geleverd zou
“De media springen er dan op in, vergroten
Vanwaar ineens deze omslag?
kunnen worden - kwam er niet, omdat de
het soms uit en dat heeft dan tot gevolg dat
overheid geen overbruggingskrediet wilde steeds meer Groningers tot het besef komen Lambers en Van der Laan zien verschillende
verstrekken.”
oorzaken: “Kamp had begin 2013 aangekon-
dat het zo niet langer kan en hun stem laten horen.”
digd onderzoeken te laten uitvoeren en in
Eind december ging voor Aldel de stekker
december zouden de resultaten bekend
eruit. Leendert: “En omdat minister Kamp
worden gemaakt. Dat is uiteindelijk
verantwoordelijk wordt gehouden voor
vertraagd en het werd januari. Er werd
zowel het gas als het krediet voor Aldel
gevreesd dat de winningsconcessie voor
dat er niet kwam, werd van hem verwacht
Inmiddels zijn er zo’n meer dan 13.000
de NAM gecontinueerd zou worden, dus
dat hij er alles aan zou doen om de fabriek
schadeclaims ingediend, maar vooral
dat ze weer vijf jaar zouden mogen boren. open te houden.
‘Eerst ons gas, toen ons huis, nu ons werk’
heerst nu angst onder de bewoners van het winningsgebied. Grote vrees voor de volgende klap. Jan Lambers: “Tegen het advies van het Staatstoezicht op de Mijnen in - zo snel en zo veel mogelijk verminderen heeft de NAM in 2013 de productie nog eens met 15 procent verhoogd. Ook dat heeft veel kwaad bloed gezet. Ik heb het wel eens vergeleken met een actie van vliegtuigfabrikant Boeing. Er was bij het type Dreamliner een klein probleem geconstateerd met accu´s. Men hield alle vliegtuigen aan de grond totdat het probleem was opgelost en daarna mochten ze weer vliegen. Nou, dat had hier in Groningen ook moeten gebeuren. De staat heeft dat niet gedaan en geeft zo blijk van minachting voor het lot van de Groninger bevolking. Voeg daarbij het feit dat Kamp aanvankelijk ontkend heeft dat de huizenprijzen in het gaswinningsgebied gedaald zijn. Huizen zijn in feite nu onverkoopbaar en als ze van de hand gaan is dat tegen een veel lagere
Dit als gevolg van bevingen zwaar beschadigde pand in het plaatsje Doodstil. (Foto: Maarten Brorens) prijs dan de aanvankelijke marktwaarde.” Intussen ging aluminiumsmelter Aldel in De FNV riep terecht: Eerst ons gas, toen
Leendert proeft dat de politiek inmiddels
Delfzijl failliet, een bedrijf met 400 werk-
bijna volledig ´besmet´ is. “Goed, de PvhN
ons huis, nu ons werk.”
nemers, terwijl daarmee tevens een aantal
en de SP misschien wat minder, maar
bedrijven dat afhankelijk is van de Aldel
Dus dat feit heeft de actiebereid in hoge
verder worden alle partijen met argwaan
- in totaal praten we hier ook over 400
mate verstrekt, waar dan nog eens de door
bekeken, zelfs de PvdA die van oudsher
arbeidsplaatsen - getroffen werd.
de bevolking weggehoonde toelichting van
in Groningen een grote aanhang heeft.
12
Locomotie wetenschappelijk Locomotie bureau 53
Samson is hier absoluut niet vriendelijk bejegend. Hij is zelfs nog in tranen uitgebarsten toen hij het verhaal hoorde van iemand wiens moeder haar huis met een ton verlies had moeten verkopen en dat ze toen haar pensioen kwijt was. Daar had hij geen antwoord op. De Groningers hebben het gevoel dat Den Haag over hen beslist, zonder dat eerst naar hen geluisterd wordt. Daarom kom ik weer terug op het belang van lokale en regionale politiek, want ook tijdens het kamerdebat op 5 februari bleek dat wij alleen toeschouwers zijn.” Een jaar geleden kondigde Jur Kruisinga, secretaris van de PvhN reeds aan: “Let op: de woede komt nog wel, alleen bij Groningers duurt het wat langer voordat het aan de oppervlakte komt.” Hij kreeg dus het gelijk aan zijn zijde. Toch nog een kanttekening
Demonstratie in Middelstum (Foto: Maarten Brorens)
van Lambers en Van der Laan: “We vinden dat het protest eigenlijk nog wel meevalt,
Kamp gaf aan het ondenkbaar te vinden
Tweede Kamer als bijdrage aan het debat
als je uitgaat van 13.000 claims in een
helemaal te stoppen, maar voorlopig geen
van 5 februari verstuurde ´Zwart-Witboek
gebied waar 150.000 mensen wonen en
nieuwe langdurige buitenlandse contracten
Gaswinning Groningen´ schrijft hij:
dat 70.000 opstallen telt.”
wil afsluiten en de komende drie jaar
“Ten tijde van de ontdekking van het
extra onderzoeken laat doen. Tevens is
Slochterenveld gold in Nederland nog
De toegezegde maatregelen nemen de
steun aan de regio verlengd van vijf tot
steeds de Napoleontische mijnwet van
gevoelens van angst en onvrede bij de
tien jaar.
1810. Deze bepaalde dat winning van
Groningers niet weg. De kans op aard-
delfstoffen alleen mogelijk was krachtens een door de Kroon verleende concessie,
Het Dagblad van het Noorden hield een
Gasproblematiek versterkt verlangen naar afscheiding
onderzoek, waaruit onder meer naar voren
Is de Partij voor het Noorden altijd al een
kon verbinden.” In de praktijk blijkt het
kwam dat een op de tien noorderlingen
voorstander geweest van een zelfstandige
er dus op neer te komen dat de baten
geen toekomst meer ziet voor het bevings-
landsregio Groningen-Fryslân-Drenthe,
vrijwel volledig naar Den Haag en aan-
gebied. Met name verontrustend was de
de problematiek rond de aardgaswinning
deelhouders vloeien.
uitkomst dat een op de vijf inwoners van
heeft dat streven verstrekt. Jan Lambers:
het aardbevingsgebied wil vertrekken; in
“De drie belangrijkste onafhankelijke
De fracties ontvingen tevens een begelei-
de dorpen Slochteren, Middelstum en
regionale partijen van het noorden hebben
dende brief, waarin de eisen van de PvhN
Loppersum is dat zelfs de helft!
nu samen overeenstemming bereikt over
alvast worden samengevat:
Niet verbazingwekkend, gezien het feit dat
een belangrijke kwestie. De stellingname
Ten eerste: Paritaire zeggenschap in de
schokken blijft immers bestaan.
waaraan de Kroon allerlei voorwaarden
een groot aantal panden inmiddels onder- die de PvhN samen met de Fryske Nasjonale gaswinning van Staat en Provincie door stut is en enkele woonhuizen om veilig-
Partij en de Onafhankelijke Partij Drenthe
heidsredenen door de bewoners verlaten
inneemt, behelst dat de we zeggenschap in Mijnwet 2002. Ten tweede: Als absolute
zijn. “We hebben al te maken met krimp,
de aardgaswinning willen, voor 50 procent. inimumeis voor wat betreft de compensatie
maar als er dan ook nog een leegloop
Echter, die kun je alleen verkrijgen door
van de Groninger bevolking: 1% van alle tot
ontstaat, dan krijgen we spookdorpen.
de Mijnwet aan te passen. Op deze wijze
nu toe door de Staat verkregen en nog te
Dat zou een economische ramp voor
verkrijgen we dan tevens een stukje
verkrijgen baten uit het aardgas, onder
de provincie zijn”, concludeert Lambers,
autonomie.”
aftrek van het door de Staat specifiek aan
middel van een kleine aanpassing van de
het Noorden afgestane deel daarvan, maar
die zich zeker ná het kamerdebat zorgen blijft maken: “In wezen in het kabinets-
In het door Lambers namens de PvhN
met bijtelling van de door het Noorden
besluit grotendeels geaccepteerd.”
opgestelde en naar alle fracties van de
misgelopen Europese subsidies i.v.m. de
13
winsten op het aardgas.
Nou, wij hebben een grote haven, we
had laten praten over de huidige problemen,
Deze ons inziens zeer gematigde eis
hebben een van de beste universiteiten
dat ze dan veel meer draagvlak had gehad.
is alleen gesteld i.v.m. de momenteel
van Europa en we beschikken over een in- Daarom moet je meer bevoegdheden terug-
moeilijke financiële toestand van ons
tegere, arbeidzame bevolking. Wij hebben brengen naar dáár waar ze thuishoren, in
land. Zodra deze weer genormaliseerd
Den Haag niet nodig. Zij hebben ons nodig. de regio´s. Je moet terug naar de mensen
is komen wij opnieuw met onze al sinds onze oprichting geuite wens van 25% van de lopende rijksbaten uit het aardgas voor het gehele Noorden. Lambers: “Wat betreft die 1%; het lijkt
in het land en niet alles vanuit de ivoren
‘Stem op politici die niet gebonden zijn aan regels en voorschriften van landelijke partijen’
weinig, maar dan praat je toch over zo´n
torens in Den Haag willen beslissen. Dan zou er vanuit de bevolking ook meer begrip in plaats van alleen maar boosheid zijn. Neem de Aldel. Nu stel dat men
7 tot 8 miljard euro. Wij vinden dat we
We kunnen ons economisch prima
vanuit de regio mee had kunnen praten.
daar recht op hebben, als compensatie.
bedruipen - dan heb ik het gas nog niet eens
Dan was er misschien ook geen oplossing
Dat is een ander bedrag dan de 1,2 miljard
genoemd - en we hebben een uitstekende
gekomen, maar dan had men toch het gevoel
die Kamp ons aanvankelijk toezegde voor
verbinding met Duitsland. Dit is overigens
gehad van ´Nou, we hebben er vanuit deze
de komende vijf jaar. Dat is, rekening
géén officieel partij-standpunt, maar we
regio, met onze expertise wel alles aan
houdend met de toch al wettelijk verplichte
praten er wel over.”
gedaan.”
schadevergoeding die hierbij inbegrepen is, gewoon niks!”
Die mening wordt grotendeels gedeeld door Hans Warink van Loppersum Vooruit, een met twee zetels in de raad vertegenwoordigde onafhankelijke partij in een gemeente die beschouwd wordt als epicentrum van de aardschokken. Zijn persoonlijke reactie op het kabinetsbesluit: “Wrang dat huizenbezitters veroordeeld zijn om in het gebied te blijven wonen. Niemand koopt een huis in een gebied waarvan de regering niet zeker weet of je daar na drie jaar nog wel veilig kunt wonen en waar de pompen weer open worden gedraaid en de aardbevingen weer heviger gaan worden. De huizen zijn hierdoor onverkoopbaar verklaard en het opleuken met zonnepanelen en isoleren zal nauwelijks bijdragen aan een waardeverhoging en het makkelijk verkoopbaar maken.” Hij vervolgt: “De landelijke politiek
De PvhN grijpt het gaswinningsprobleem
“Stem vooral lokaal op 19 maart!”
staat veel te ver weg van de mensen.
aan om haar wens tot separatisme kracht bij
Met het oog op de gemeenteraads-
Politiek moet je bedrijven van binnen
te zetten. Intern wordt volgens Lambers
verkiezingen op 19 maart gaat de Partij
naar buiten en niet andersom. Wie het
al druk gediscussieerd. “Een mogelijkheid voor het Noorden via diverse media de
niet eens is met het landelijk beleid kan
zou zijn, indien aan onze wensen niet
kiezers oproepen om vooral te stemmen
dus een stevig protest laten horen door
tegemoet gekomen wordt, dat wij ons af
op onafhankelijke lokale partijen.
in maart op een lokale partij te stemmen!”
gaan scheiden van Nederland. Dan gaan we zelfstandig het lidmaatschap van de
Dus op politici die niet gebonden zijn aan
EU aanvragen. Groningen is groter dan
regels en voorschriften van landelijke partijen.
Luxemburg, heeft meer inwoners, terwijl
Leendert van der Laan: “Ik weet zeker, dat
Luxemburg de rijkste regio van Europa is.
als de politiek de bevolking in de regio mee
14
Maarten Brorens Locomotie wetenschappelijk Locomotie bureau 53
Onafhankelijke politiek mét subsidie
Eugène Bisscheroux
Na een jarenlange ervaring als zelfstandig technisch vertaler Engels, Frans en Duits, besloot Eugène Bisscheroux een andere weg in te slaan. Politiek onafhankelijk als hij is, probeert hij een genuanceerd beeld te schetsen van de politieke besognes die Nederland bezighouden.
Lokale politieke partijen vinden het oneerlijk dat zij van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties geen subsidie krijgen, terwijl landelijke partijen miljoenen krijgen die deels aangewend worden om bijvoorbeeld raadsleden op te leiden. Lokale partijen, die in 2010 tijdens de gemeenteraadsverkiezingen met 24 procent samen meer stemmen kregen dan de grootste landelijke partij, klagen vaak over oneerlijke concurrentie. “Wij vinden het zeer slecht dat de minister op landelijk niveau wel subsidies geeft om mensen voor het politieke werk te scholen, maar dit niet doet bij lokale partijen.” Hoe werkt deze subsidieproblematiek door in de OSF? Hendrik ten Hoeve verteld over het faciliteren van OSF leden in het kader van politiek wetenschappelijk onderzoek.
Eugène kruipt in de rol van gastredacteur.
15
Geen zetels, dan ook geen euro’s De rijksoverheid verstrekt subsidie aan partijen die in de Eerste of Tweede Kamer zitten. Hoe meer zetels, hoe hoger de subsidie. Ook het ledental speelt een rol. Lokale partijen kunnen geen beroep op deze regeling doen. Minister Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken schreef onlangs dat hij niet van plan is de bestaande regels aan te passen.
Subsidiëring politieke partijen Politieke partijen zijn van essentieel belang voor het functioneren van een democratie. Maar omdat hun inkomstenbronnen beperkt zijn, krijgen de Nederlandse politieke partijen subsidie van de overheid. Zij moeten echter wel aan enkele voorwaarden voldoen. Zo moet een partij vertegenwoordigd zijn in de Eerste of Tweede Kamer. Bovendien moet een partij over ten minste duizend leden beschikken. Als aan deze voorwaarden is voldaan, krijgt elke partij een basisbedrag.
Hendrik ten Hoeve: “Het wetenschap-
“De OSF ontvangt per jaar een subsidie
Het subsidiebedrag is verder afhankelijk
pelijk bureau (WB) subsidieert politiek-
van het ministerie van BZK van in totaal
van het aantal zetels in het parlement en
wetenschappelijk onderzoek in de vorm
e 366.000,00 waarvan direct door de
het aantal partijleden. Per kamerzetel
van projecten van deelnemende provin-
minister e 134.000,00 is ‘geoormerkt’
krijgen partijen nog eens ongeveer
ciale partijen of onderzoek dat geën-
voor het wetenschappelijk bureau, dat
e 55.000,00 en per lid circa e 7,00.
tameerd wordt door het wetenschappelijk
deze gelden op haar beurt uitsluitend
De subsidie kan onder meer worden
bureau of door de OSF zelf.
mag besteden aan wetenschappelijk
aangewend voor vorming en scholing,
onderzoek. Deze middelen worden
informatievoorziening, ledenwerving,
Lokale partijen worden niet gesubsi-
aangewend voor aanvragen van projecten
contacten met buitenlandse partijen,
dieerd. De VPPG ontvangt als overkoe-
van politiek-wetenschappelijke aard door
maar ook voor activiteiten in het kader
pelende, autonome vereniging van een
aangesloten partijen.
van verkiezingscampagnes.
aantal lokale partijen wel een financiële
Daarnaast krijgen partijen nog extra
bijdrage van ons voor de organisatie van
De verdeling is niet op voorhand
haar jaarlijkse congres.
duidelijk. Een en ander valt en staat met
subsidie indien ze beschikken over een
het aantal aanvragen en de projecten in
politiek-wetenschappelijk instituut en
Hoewel er geen sprake is van een formele
kwestie. Actieve partijen met veel en goed
een politieke jongerenorganisatie.
relatie met de VPPG – de enige gemeen-
onderbouwde projectaanvragen krijgen
schappelijke deler is dat wij beiden
dan per saldo meer dan minder actieve
Rol voor de OSF
werkzaam zijn op het terrein van de
partijen.
Om een indruk te krijgen van wat er op
onafhankelijke politiek - hebben we wel
De OSF werkt ietsje anders: zij kan haar
lokaal niveau mogelijk is, gingen we te
het idee dat de onafhankelijke politiek op
middelen breder besteden, zelfs inclusief
rade bij Hendrik ten Hoeve, voorzitter
lokaal niveau en die op provinciaal niveau
zaken als verkiezingspropaganda – waar-
van het wetenschappelijk bureau van de
elkaar zouden kunnen ondersteunen.
bij uiteraard voorop staat dat de middelen
OSF, die dankzij een jarenlange ervaring
Het betreft in alle gevallen uitsluitend
verantwoord worden besteed.
de ins en outs kent van mogelijke subsidi- lokaal of regionaal gebonden politiek,
De beschikbare middelen worden
eregelingen.
verdeeld over de leden van OSF, waarbij
16
en uitdrukkelijk geen Haagse”.
Locomotie wetenschappelijk Locomotie bureau 53
het voor partijen beschikbare totale
Hendrik ten Hoeve: “Voor zo’n voorbeeld
Mijns inziens zit daar een heldere,
bedrag afhankelijk is van de stemwaarde
kan ik dicht bij huis blijven. De Fryske
wetenschappelijke kant aan: wat is
die partijen hebben geleverd voor de
Nasjonale Partij vroeg naar aanleiding
verantwoord om te doen, wat willen we,
verkiezing van de Eerste Kamer, verhoogd van het regeringsprogramma van de
wat wordt gedragen, wat is politiek
met een vast bedrag. Zo heeft een partij
huidige regering, waarbij nadrukkelijk
beschouwd realistisch en staatkundig
met veel statenleden recht op een hoger
gestreefd werd naar grote gemeenten van
gezien mogelijk binnen Nederland?
bedrag aan subsidie. Een partij zonder
100.000-plus inwoners en de samen-
Dit wetenschappelijke project werd
statenleden, dus met een stemwaarde van
voeging van provincies tot landsdelen,
destijds voorgelegd aan het wetenschap-
nul, moet genoegen nemen met een
een subsidie aan voor een project dat als
pelijk bureau en is ook gesubsidieerd.”
standaardbedrag van e 1.000,00 dat als
uitgangspunt had te inventariseren
minimum geldt. Van het totale budget
waarvoor de partij staat en haar hele
“De criteria voor het ontvangen van OSF
waarover de OSF jaarlijks kan beschikken
politieke programma in zijn essentiële
gelden zijn zeker geen cijferlijst die je
worden middelen gereserveerd voor
bedoelingen ‘door te lichten’. Dit met de
even kunt aanvinken. Er zijn geen hele
overhead als bestuurskosten en accoun-
bedoeling erachter te komen wat zij als
concrete punten te noemen bij het
tantskosten.
partij nu daadwerkelijk beoogt binnen het bekijken van een ontvangen aanvraag.
Overblijvende middelen worden aange-
Nederlandse staatsbestel. Daartoe is
Het gaat veel meer om een redelijke
wend voor extra projecten ten gunste van
er binnen de partij een hele procedure
beoordeling. Voorop staat duidelijk wel
partijen, uiteraard op voorwaarde dat het
opgestart met een commissie die
dat een project wetenschappelijk
project duidelijk te omschrijven is als
onderzoek deed en haar bevindingen
verantwoord is en in lijn is met het
zinvol voor de onafhankelijke politiek.”
later deelde tijdens ledenvergaderingen.
politieke streven van de OSF”. Eugène Bisscheroux
17
Altijd op de bres voor de taal fan it hert Op het eerste gezicht staat het Frysk er binnen het Nederlandse taallandschap uitstekend voor. Frysk is een Europees erkende taal en is sinds kort in de Nederlandse taalwet opgenomen. De positie van de taal is daardoor wettelijk gewaarborgd: in Fryslân dient het Frysk op gelijke voet met het Nederlands behandeld te worden. De taal mag worden gebruikt in alle vormen van onderwijs (van groep 1 tot en met de universiteit), fungeert ook als schrijftaal en is te horen op radio en tv. Zestig procent van de inwoners van Fryslân spreekt thuis Frysk; 95 % verstaat het. In absolute cijfers was het aantal Frysk sprekenden nog nooit zo hoog. Dick van Niekerk
Dick van Niekerk is neerlandicus en gaf jarenlang les op HAVO/ VWO/Gymnasium. Sinds oktober 1987 is hij gevestigd als zelfstandig journalist met Midden-Brabant als uitvalsbasis. Hij verzorgt journalistieke artikelen, tekstproducties en voorlichtingsbrochures voor de niet-commerciële sector.
18
Hoe hebben de Frysken het voor elkaar gekregen dat hun taal zo nadrukkelijk op de kaart staat, terwijl dat in andere regio’s van dit land niet of maar gedeeltelijk is gelukt? Een belangrijke rol lijkt weggelegd voor de Fryske Akademy, het wetenschappelijk instituut voor de Fryske taal, geschiedenis en cultuur.
Locomotie wetenschappelijk bureau 53
Streektalen in Nederland Ruim duizend publicaties In 2013 bestond de Fryske Akademy 75 jaar.
Tsead Bruinja
In die tijd is de in Leeuwarden gevestigde
(Rinsumageest, 1974, www.tseadbruinja.nl):
academie (zestig medewerkers) uitgegroeid
dat ik net machtiger bin as hokker taal ek dy op te fiskjen
tot een breed vertakt, nationaal en inter-
Fragment uit Brêgeman (Bruidegom) uit
wildvreemd was zij niet die mij het
nationaal erkend centrum van onderzoek
de in 2001 verschenen bundel De man
nieuws bracht
en wetenschap. Bijna elfhonderd publicaties
dy’t rinne moat (De man die lopen moet):
van je aanstaande sterven ik dacht
in boekvorm gaf de Fryske kennisinstelling
dan zal ik zingen zingen om wat
sinds haar oprichting in 1938 uit.
wyldfrjemd wie sy net dy’t my it nijs brocht
ik nog van je weet voor de poorten
Ondertussen trad ze ook frequent naar
fan dyn oankommend ferstjerren ik tocht
van de hel
buiten via artikelen in kranten, tijdschriften
dan sil ik sjonge sjonge om wat
en internet; interviews op onder meer Omrop
ik noch fan dy wit foar de helsdoarren
Fryslân, alsook via talrijke spreekbeurten en
weg te slepen pak ik het vergeetboek op schoot en begin uit dode schrift
symposia. Kortom, de Fryske Akademy is
wei te skuorren krij ik it ferjitboek
dat ik niet machtiger ben dan
niet meer weg te denken uit de Fryske
op skoat en begjin út dit deade skrift
welke taal dan ook je op te vissen
samenleving. Als het aan de nieuwe directeur Hanno Brand ligt, zal de Fryske Akademy zich de komende jaren nog actiever en transparanter “Frysk heb ik de afgelopen jaren moeten
het Frysk aan: “ Het heeft heel speciale
in het publiek debat profileren. De voorberei- leren via twee cursussen en in de praktijk
klanken, waarbij je heel goed moet opletten
dingen op “Leeuwarden culturele hoofdstad
door het veel, heel veel te spreken.”
om betekenisverschillen te kunnen oppikken.
2018” vormen daarvoor een geschikt
Hij behoort nu zelfs tot de selecte groep
Neem bij voorbeeld de trits: wyt (een korte
aangrijpingspunt.
van Friestaligen (18%!) die hun taal ook
eenklank, Nederlands: wit), wiid (een lange eenklank, Nederlands: wijd) en wiet (een tweeklank, Nederlands: nat)! Mijn mooiste woord is tegnjirdzje (verpulveren in je hand); prachtig is ook mienskip (gemeenschap), dat de laatste tijd veel opduikt in de gesprekken over Ljouwert als culturele hoofdstad in 2018.”
Spellingchecker Brand is pas sinds december 2013 directeur en heeft zich voor zijn nieuwe taak gesterkt gevoeld door de overvolle jubileumbijeenkomst van de Fryske Akademy in september te Leeuwarden. “Dat was voor mij een signaal dat de inwoners van onze provincie wel degelijk zien en waarderen wat we doen Hanno Brand, directeur van de Fryske Akademy (Foto: Fryske Akademy)
en dat we een belangrijke rol in de samenleving hebben.” Daarbij springt als eerste
Dr. Hanno Brand (historicus, specialiteit:
kunnen schrijven. “Ik ben Frysk een mooie
in het oog de taak die de Fryske Akademy
middeleeuwen) werd in Gouda geboren.
taal gaan vinden, die ik graag gebruik.”
heeft ten aanzien van de Fryske taal.
Hij werkte na zijn studie in Nederland,
En om iedere twijfel over zijn Friestaligheid
“Wat de Taalunie is voor het Nederlands,
België en Frankrijk en woonde een groot
bij de ondervrager weg te nemen, stipt hij
dat zijn wij volgens gedeputeerde De Vries
aantal jaren in Duitsland, voordat hij in
tijdens het gesprek met twinkelende ogen
voor het Frysk. Wij geven woordenboeken
2009 kwam werken bij de Fryske Akademy.
een paar “bijzondere eigenschappen” van
uit en adviseren de Provincie Fryslân over
19
bijvoorbeeld de spelling. Daarom hebben
Fryske taal en spelling, dat zijn zaken die
van start zijn gegaan. Daar worden Frysken
we de afgelopen twee jaar - op verzoek van
hun letterlijk aan het hart gaan.”
Nederlands gebruikt en in de bovenbouw
de Provincie Fryslân, maar tevens ook op
komt het Engels er ook nog bij. Het succes
aandrang uit het veld - een spellingchecker
Boppeslach
ervan is onbetwistbaar en de provincie
ontwikkeld. Daar zitten liefst 600.000
Via Mercator - Europees Kenniscentrum
streeft ernaar om het aantal drietalige
woorden in, met alle varianten erbij. Als je
voor Meertaligheid en Taalleren - loopt de
scholen uit te breiden.
een woord intikt, dan komen die varianten
Fryske Akademy in Nederland en in Europa
direct te voorschijn. Dit spellingsinstrument
voorop met haar expertise over meertalig-
functioneert pas optimaal als er een
heid. “Mercator doet onderzoek naar de
standaardschrijftaal is. Deze wordt nu door
situatie van een minderheidstaal en geeft
de Fryske Akademy nader uitgewerkt.
adviezen - zoals nu in Italië, waar het Friuli
Een ander paradepaardje van de Fryske
Want pas als er een duidelijke schrijf-
pas erkend is - hoe je een kleine taal kunt
Akademy is de modern opgezette taal survey.
‘Frysken zijn emotioneel sterk verbonden met hun taal’
standaard is, kun je een helder woordbeeld opnemen in het onderwijsprogramma.
“Hierin doen we met gebruikmaking van
ontwikkelen en is schrijven in het Frysk ook Er zijn samenwerkingsverbanden met
nieuwe technieken onderzoek naar het
beter te onderwijzen. Dan pas ook kun je
bijvoorbeeld Catalonië, Italië, Zweden,
verwachten dat het percentage inwoners dat de Baltische staten, Wales en andere Frysk kan schrijven omhoog gaat.”
landen in Europa met minderheidstalen.
gebruik van het Frysk. De jeugd speelt hierin een belangrijke rol, want bij jongeren doet zich veel ‘taalverlies’ voor. In onze provincie zijn zij bezig met het geleidelijk ontwikkelen van een soort ‘tussentaal’ tussen het Frysk en het Nederlands. Een voorbeeld: bellen is in het Frysk skilje maar jongeren gebruiken dit woord niet meer. Die gebruiken gewoonlijk belje, een woord dat veel op het Nederlandse bellen lijkt. Dat soort taalfenomenen en de wijze waarop ze tot stand komen, zijn nu voorwerp van onderzoek door een promovendus die onder onze vlag opereert.”
Taalemancipatie Hoe heeft het Frysk zich zo succesvol kunnen ontwikkelen tot tweede rijkstaal? Brand: “De recente geschiedenis geeft daarvoor wel een paar aanwijzingen. Al in het begin van de 20ste eeuw werd de behoefte geformuleerd aan een eigen
Fryske Akademy (Foto: Hindrik Sijens)
Fryske wetenschappelijke instelling die Deze staveringshifker heeft een heftig
De belangrijkste partner is Baskenland,
onderzoek zou doen naar en gegevens
debat doen ontbranden binnen de
waarmee Mercator al jaren samenwerkt om
bijeen zou brengenover de Fryske taal
Friestalige gelederen. Daarin vielen scherpe
het meertalig onderwijs in het Baskisch verder en cultuur. Dat heeft in 1938 geleid tot
bewoordingen als “dwangmatig opgelegd”
uit te bouwen. Dat is geen eenvoudige zaak,
de oprichting van de Fryske Akademy,
en “taalpolitie”. Brand is niet van zijn stuk
want er zijn vijf officieel erkende dialecten,
naar Nederlandse begrippen een unicum.
gebracht door de felle discussies.
die vijftien eeuwen geleden al zijn ontstaan.”
“Integendeel, spelling roept nu eenmaal
In het project Boppeslach - een term uit
Tijdens de oorlog is besloten dat alle kleine
altijd emoties op. De reacties tonen voor
de kaatssport - onderzoekt Mercator het
taalclubs, die tot dan toe apart werkten, na
mij nog eens aan hoe sterk de Frysken
meertalig onderwijs, vooral de drietalige
de bevrijding meer als een eenheid - als de
emotioneel verbonden zijn met hun taal.
scholen, die in Fryslân eind jaren negentig
Ried fan de Fryske Beweging - naar buiten
20
Locomotie wetenschappelijk Locomotie bureau 53
Streektalen in Nederland zouden gaan treden. Daardoor is de emancipatie van de Fryske taal en cultuur in een
Fries zonder Frysk
stroomversnelling geraakt. Heel belangrijk zijn de incidenten tijdens kneppelfreed
“Ja, je kunt wel degelijk Fries zijn zonder
ook geen
(knuppelvrijdag) op 16 november 1951
Fries te spreken, even goed als je Breton
reden hebt
geweest. De dichter en journalist Fedde
kunt zijn zonder Bretons te spreken.”
om anderen
Schurer heeft toen door zijn onverzettelijke
FNP – gedeputeerde Johannes Kramer
uit te sluiten.
houding tegenover de rechter het pad
vindt dat je de verbinding tussen iemands
Ik sprak laatst
geëffend voor het gebruik van het Frysk
identiteit en de taal die hij / zij spreekt
met iemand die zich vanuit Hilversum
in het basisonderwijs en in de rechtszaal.
niet te strak moet zien. “Wat je voelt of
hier heeft gevestigd. Hij vindt het Frysk
Dat vormde de opmaat voor de eerste
wie je bent, wordt niet bepaald door één
een interessante taal en wil het graag leren
officiële erkenning van het Frysk door
factor. Daarbij speelt natuurlijk mee dat
spreken om binnen zijn dorp volwaardig
de Nederlandse overheid.”
er verschillende soorten Friestaligen zijn.
te kunnen functioneren. Maar een Frysk
Niet iedereen spreekt het zelfde Frysk,
zal ik nooit worden, voegde hij er aan toe.
Fryske vrijheid
hoewel het wel om de zelfde taalstam
Maar voor mij, voor ons, is hij het dan al.”
Van betekenis is daarnaast dat de Fryske
gaat.” Nationaliteit en identiteit vormen
Akademy eind jaren tachtig gelieerd werd
voor Kramer een vaak gemaakte, maar
Kramer’s collega, Jannewietske de Vries,
aan de Koninklijke Nederlandse Akademie
“lastige” verbinding. “Ben je Nederlander
die het Frysk in haar portefeuille heeft, zal
van Wetenschappen en zo erkend werd
omdat je een Nederlands paspoort hebt
zich deze bestuursperiode onder andere
als volwaardig wetenschappelijk instituut.
of omdat je geografisch in het gebied
inzetten voor intensievere contacten met
“Dat is van grote betekenis geweest voor de
woont dat Nederland heet? Dat soort
de Frysk sprekenden buiten Nederland,
bestudering van de Fryske taal, geschiedenis
afbakeningen is momenteel wat aan
bijvoorbeeld de in de jaren vijftig en zestig
en cultuur.” De eeuwenoude mentaliteit
het vervagen.”
geëmigreerde Frysken. Tevens is zij sinds
1
van de Fryske Vrijheid was eveneens van
kort voorzitter van het “European Network
invloed. “Wij doen het zelf wel is lang de
Frysk zijn heeft voor Kramer niets met een to Promote Linguistic Diversity” waarin
houding van de Frysken geweest. Dat heeft
bepaalde etniciteit van doen. “Als je je
de Europese minderheidstalen zich als
geleid tot strijdbaarheid, maar ook tot taal-
identiteit aan etniciteit vastknoopt, krijgt
groep sterk maken binnen de EU.
activisme, als men niet gehoord werd.”
zij iets exclusiefs, iets wat anderen uitsluit. Frysk zijn is meer een state of mind, een Die functie lijkt prima te sporen met
Is er nog iets over van dat strijdbare?
innerlijk beleven! Het is een open, eerlijke
De taalactivisten van weleer beweren wel
manier om tot de Fryske gemeenschap
taal. “Eerst van gunst naar recht; dan van
eens dat ‘de grootste vijanden van het Frysk
te willen behoren, waarbij je wel aan
recht naar praktijk, en vervolgens naar
de gewone Frysken zijn, die hun kinderen
elementaire waarden voldoet en daarom
rijkdom en respect!” (www.fryslan.nl)
De Vries’ werkmotto ten aanzien van haar
het Frysk niet meer doorgeven.’ Brand tilt daaraan niet zo zwaar. “Je moet niet vergeten dat Fryslân economisch gezien niet de beste De Fryske Akademy zal daarom tweetalig
Taal (mei 2006), 1 – 5; Reitze J. Jonkman &
regio is. Dan heb je al gauw de neiging om onderwijs onverkort blijven bepleiten.”
Arjen P. Versloot, Fryslân land van talen een
je kinderen in het Nederlands op te voeden,
geschiedenis, Ljouwert 2013; Het Fryslân Boek,
omdat ze daarmee economisch betere kansen
Geraadpleegd:
zouden hebben. Dit is deels op te lossen door
Jacomine Nortier, Nederland meertalenland,
nog meer ruimte te maken voor tweetalig
Amsterdam 2009; Dr. D. Gorter, Het Fries
onderwijs. Het is wetenschappelijk bewezen
als kleine Europese taal, Leeuwarden 1996;
Dit is de 32e aflevering in de serie
dat dit alleen maar gunstig is voor de
Marc van Oostendorp, De grootste vijanden
“Streektalen in Nederland” door
ontwikkeling van het kind.
van het Fries zijn de gewone Friezen, Onze
Dick van Niekerk
Zwolle, Leeuwarden z.j.
1. Vanaf midden dertiende eeuw tot 1498 kende Fryslân een uitzonderlijke bestuurlijke situatie die vaak wordt aangeduid als “Friese Vrijheid”. Fryslân kende geen vorstelijke of grafelijke heerschappij.
Deze situatie was zeer bijzonder in middeleeuws Europa. In die periode steunde de Fryske identiteit op drie pijlers: De Fryske Vrijheid, het eigen Fryske recht en de Fryske taal als bestuurstaal.
21
Secretariaat OSF krijgt versterking Na jarenlang het eerste en enige aanspreekpunt te zijn geweest bij alle secretariële wel en wee van de Onafhankelijke Senaatsfractie, heeft Nelly Nieuwenhuizen sinds kort iets meer tijd voor haar hobby’s en privé bezigheden. Het secretariaat krijgt er met de komst van Hans Geers een flinke uitbreiding van de capaciteit bij. Tijd voor een korte kennismaking, vindt Locomotie.
Nelly Nieuwenhuizen
Momenteel wordt Hans ingewerkt in het wel en wee van de
Nelly houdt zich in haar vrije tijd graag bezig met haar hobby’s en
Onafhankelijke Senaatsfractie. Dit betreft een breed spectrum aan is daarnaast actief in de Onafhankelijk Partij Drenthe, waarvoor werkzaamheden voor zowel de OSF als het bij de OSF aangesloten
ze eerder in de Provinciale Staten van Drenthe gezeten heeft.
wetenschappelijk bureau; onder andere de financiële administratie,
Haar politieke loopbaan is begonnen in Peize, waar ze samen met
de projectadministratie, het voorbereiden van vergaderingen,
een aantal geestverwanten de onafhankelijke lokale politieke partij
contacten met de aangesloten provinciale groeperingen, de kiesraad
Peize 2000 opgericht heeft, die zij een aantal jaren in de gemeente-
en het ministerie van BZK, etc.
raad van Peize vertegenwoordigd heeft. Het werk voor de OSF
geeft zeker ook een inkijk in wat er zoal in Den Haag bedisseld
Bedoeling is dat beide enthousiastelingen alle werkzaamheden
wordt, zoals de bezuinigingen en dan vooral bezuinigingen die
kunnen uitvoeren. Nelly zal op de achtergrond aanwezig blijven
de voorzieningen aantasten op lokaal niveau.
zodat het secretariaat in geval van ziekte nooit onbemand is. Nelly woont in Peize, een mooi dorp in de kop van Drenthe en is al sinds het eind van de vorige eeuw betrokken bij de OSF.
‘Iedereen kent Nelly Nieuwenhuizen als de drijvende kracht achter de schermen van het secretariaat van de OSF’
Eerst als afgevaardigde namens de Onafhankelijke Partij Drenthe in het algemeen bestuur; later om de administratie van de OSF in ‘Coming man’ Hans Geers is geboren in Assen als zoon van een goede banen te leiden. Een taak die zij altijd met veel verve en
schoenmaker en is getrouwd met Ans. Ze wonen in Bovensmilde,
plezier heeft vervuld. Iedereen kent Nelly als de drijvende kracht hebben een zoon en een dochter en zijn al wat jaartjes opa en oma achter de schermen van het secretariaat van de OSF.
22
van twee kleinzonen.
Locomotie 53
Na zijn loopbaan als leven- en schade-inspecteur in de verzekerings- Hans is iemand die zich wil inzetten voor het welbehagen van branche bij Woudsend, startte Hans als zelfstandig ondernemer
alle mensen en met zijn ervaring die hij opdeed bij de OPD
in de ICT en gaf hij leiding aan zijn ruim 10 werknemers.
- Onafhankelijke Partij Drenthe - is hij geknipt als campagne-
Zijn opleiding praktijkdiploma boekhouden was een aanvulling
leider van de Fractie Gemeentebelangen Smilde-Beilen-Wester-
op zijn middenstandsdiploma. Dat Hans breed georiënteerd en
bork waarvoor hij bij de Gemeenteraadsverkiezingen in maart
maatschappelijk betrokken is, blijkt wel uit zijn opleiding tot NMI
uitkomt. “Alleen als groep kunnen we sterk zijn,” zo luidt zijn
mediator en het vrijwilligerswerk dat hij doet voor verschillende
motto.
verenigingen. We mogen er gerust op vertrouwen dat dit ‘team’ de belangen Daarnaast is hij erg begaan met historisch erfgoed, heeft hij een
van de OSF in administratief en financieel opzicht ook verder
hekel aan onrecht, is hij recht door zee en heeft hij een open oor
met even zoveel toewijding en gedrevenheid zal behartigen.
voor voor- en tegenstanders. “Ik vind het belangrijk dat mensen ook iets over hun eigen woonomgeving te zeggen hebben en zou graag zien dat mensen meer uit hun stoel komen om te vechten voor hun welzijn. Ik ben zeer geïnteresseerd in mijn medemensen en hun denkwijzen”, zo omschrijft hij zichzelf in het kort.
Eugène Bisscheroux
Nelly Nieuwenhuizen (l) en Hans Geers (r)
23
‘Landelijke politiek heeft in de regio niets te zoeken’
Han van ’t Hof uit Zeeland Han van ’t Hof (53) is benoemd tot algemeen bestuurslid OSF. Van ’t Hof is geboren en getogen in het Zeeuwse Stavenisse. Hij is gehuwd en vader van een zoon en twee dochters. Han is zelfstandig ondernemer in de landbouw. Zeeland gaat hem aan het hart. Vandaar dat hij zich politiek inzet om een bijdrage te leveren aan het welzijn van Zeeland. Locomotie vroeg in vijf vragen wat zijn beweegredenen zijn en wat hij via de politiek en de OSF wil bereiken.
Han van ‘t Hof
Proficiat met uw benoeming tot algemeen bestuurslid
naar de gaswinning in Groningen, de ontpoldering in Zeeland of
“Ja, dank je wel. Ik doe dit werk samen met Marc Rijk, voorzitter de decentralisatie. De landelijke politiek heeft geen benul van wat van Partij voor Zeeland. Zowel Mark als ik hebben het druk in
er zich in de regio afspeelt. Wij mogen alleen maar het
onze dagelijkse werkzaamheden. Beiden vinden we het belangrijk huishoudboekje van de Randstad in balans houden. Daar pas aanwezig te zijn tijdens de vergaderingen van de OSF.
ik voor. Vandaar dat ik kies voor de lokale politiek, voor de lokale
Meedenken, vergaderen het heeft bij ons prioriteit. En dan is het oplossing.” niet belangrijk welke persoon aanwezig is. Wij vinden het vanzelfsprekend om ons ondergeschikt te maken aan het partijbelang.
Waarom is de partij voor Zeeland lid van de OSF?
Mark en ik kunnen prima switchen, zodat altijd een van ons tweeën
“Via de OSF heb je een ingangskanaal richting Den Haag. Dat heb
aanwezig is. Een prima oplossing zowel voor ons als voor onze
je nodig, want daar bevindt zich het kloppend hart van de macht.
achterban.”
Maar om in Den Haag voet aan de grond te krijgen moet je wel verbindingen maken met andere provincies. Samen sta je sterker.
U bent politiek actief in Zeeland
Hoewel het logisch is dat de achtergronden en de politieke
“Dat klopt. Ik zit momenteel in het bestuur van de Partij voor
filosofie van al die partijen verschillend zijn.”
Zeeland als steunfractielid en waarnemend secretaris. In de vorige Statenperiode heb ik namens de Partij voor Zeeland deel uitgemaakt
Wat verwachten jullie van de OSF?
van de commissie welzijn. De afgelopen Statenperiode niet, omdat
“Ik denk dat het heel belangrijk is dat de OSF aan de Tweede Kamer
ik toen fractievoorzitter was van de lokale partij Algemeen
verkiezingen mee gaat doen. Daarmee word je zichtbaar voor
Belang Tholen.”
kiezers, weten ze wat je doet. In het verlengde daarvan denk ik dat het goed is om de sturende rol van de OSF meer te bewegen
Waarom bent u zo actief in de lokale en provinciale politiek?
richting een actieve rol. Binnen de OSF komt zonder meer genoeg
“Omdat de landelijke politiek niets in je gemeente of provincie
inhoudelijke informatie ter tafel, maar het is vooral ook belangrijk
heeft te zoeken. Ik vergelijk het wel eens met de vroegere kasteel-
om die informatie bij je achterban te krijgen. Zeg maar, het
heren die een aangenaam leven leidden, terwijl buiten de muren
vermarkten van wat je wilt bereiken. Die match mis ik op dit
hun ondergeschikten zich een slag in de rondte werkten.
moment een beetje.”
Voor de een de lusten, voor de ander de lasten. In de landelijke politiek zie je hetzelfde gebeuren. De buitengebieden zijn wingewesten. Geschikt om belasting te betalen. Kijk bijvoorbeeld
24
Frans Hermans Locomotie 53
Zoeklicht op kleine kernen In de serie ‘Zoeklicht op Kleine Kernen’ besteden wij aandacht aan de problematiek en de specifieke eigenheid van de kleinere dorpsgemeenschappen. Nu de steden in dit land volgens de jongste regeringsplannen opgeschaald gaan worden tot minimaal 100.000 inwoners, dreigen kleine kernen geruisloos van de politieke agenda te verdwijnen. Wij richten ons vooral op de leefbaarheidsperikelen binnen de kernen en op de talrijke burgerinitiatieven die landelijk een voorbeeldwerking kunnen hebben. Bij kleine kernen denken we aan dorpsgemeenschappen tot maximaal 6.000 inwoners. Suggesties voor deze rubriek kunt u sturen naar het e-mailadres van de auteur:
[email protected]
Zieuwent: vernieuwen in gezamenlijkheid Het hart van Zieuwent dreigde enkele jaren geleden flink te verkommeren. Dat was de inwoners van het kerkdorp in de Achterhoek (2.100 inwoners, gemeente Oost Gelre) een doorn in het oog. Er werd een dorpsplan geschreven en als gevolg daarvan kwam er een ingrijpend vernieuwingsproces op gang. Zieuwent beschikt ondertussen over een prachtig centrumplein. Over de inrichting daarvan heeft iedereen in het dorp kunnen meepraten. Dat alles heeft geresulteerd in de toekenning van de landelijke dorpsvernieuwingsprijs 2013.
Jos Kolkman, voorzitter Zieuwents Belang (Foto: Dick van Niekerk) Gewichtigdoenerij is hem vreemd. Grote woorden zijn niet aan
en de gevoelens van medeverantwoordelijkheid binnen de hechte
hem besteed en ook niet aan zijn dorpsgenoten, ervaren we de
dorpsgemeenschap. “Wij hebben de prijs niet alleen gekregen voor
middag van ons bezoek al snel. Een woord als “doe - democratie”
de reconstructie van dit plein. Wij zien er eerder een prijs in voor
kan Jos Kolkman dan ook niet uit zijn strot krijgen. Toch is de
de grote betrokkenheid van al onze dorpsgenoten bij wat er in
dorpsvernieuwing waarvoor Zieuwent bekroond is, een school-
onze gemeenschap leeft. Wij doen hier alles samen!”
voorbeeld van de doe - democratie waardoor zo veel kleine kernen in dit land hun elan hervonden hebben.
Keukentafelgesprekken Zieuwent 2007. Iedereen is het er over eens dat er hoog nodig iets
Kolkman, al bijna dertig jaar voorzitter van de vereniging Zieuwents
moet gebeuren met de dorpskern die een rommeltje aan het worden
Belang, wijst liever op de kracht van het collectief, de saamhorigheid
is. De vereniging Zieuwents Belang neemt het initiatief om een
25
Dorpsplan te schrijven. Zieuwents Belang is een belangenvereniging Als de gemeente zelf met iets was gekomen, dan zou dat niet voor het hele dorp. Het is geen politieke partij; bestuursleden
gewerkt hebben. Wij werken van onder op en praten net zo lang
mogen statutair ook niet politiek actief zijn. Het plan vergt veel,
met elkaar dat iedereen erachter gaat staan. Pas dan is er een goed
vaak uiterst subtiel overleg met de inwoners.
klimaat voor persoonlijke initiatieven en zelfwerkzaamheid.” De herinrichting van het dorpsplein is niet het enige aandachtspunt van Zieuwents Belang. “Ons dorp kent maar liefst zestig verenigingen en die hebben allemaal wel eens behoefte aan een sponsor voor een speciaal evenement of initiatief. Om de geldschieters niet steeds lastig te hoeven vallen hebben wij die sponsoring nu gebundeld in een centrale pot. Er is een bestuur gevormd dat jaarlijks e 30.000,00 te verdelen heeft. Een geweldig bedrag dat jaarlijks nieuwe dynamiek geeft aan onze kleine gemeenschap!”
Lage weide ’t Söwent is de aanduiding van “Het Zieuwent” in het plaatselijke dialect. Dat gaat terug op het middeleeuwse Het vernieuwde dorpsplein (Foto: Dick van Niekerk)
woord “synwede”, dat lage weide of moerassig gebied betekent. Door afwatering was er in dit gebied geleidelijk bewoning mogelijk op de hoger gelegen plaatsen (de zogenaamde
Voorzitter Kolkman: “We wilden de hoofdweg door het dorp
droebels), zonder dat men natte voeten kreeg. Op deze
ombuigen en over het vroegere kerkhof laten lopen.
droebels, waarvan er momenteel nog twintig zijn, vestigden
Het idee was prachtig maar het stuitte op grote gevoeligheden.
zich al eeuwen geleden clusters van boerenbedrijven waarvan
Er moesten graven worden geruimd, bij voorbeeld van vroegtijdig
de gezinnen bij een hoge waterstand voor hun primaire
gestorven baby’s die nog ongedoopt waren. Die werden vroeger
levensbehoeften volledig op elkaar aangewezen waren.
op het kerkhof weggemoffeld in een afgelegen hoekje. De emoties bij de betrokken families kwamen weer boven en wij hebben die
Mogelijk is dit een verklaring voor de gemeenschapszin
gevoelens willen respecteren en kanaliseren met een speciale
in Zieuwent en voor het feit dat in het dorp veel dezelfde
gedenksteen voor deze kinderen. Het kostte geen moeite om
familienamen voorkomen en daardoor vrijwel iedereen
iemand binnen de gemeenschap te vinden die deze klus als
een “bijnaam” heeft. Namen als Krabbenborg, Spekschoor
vrijwilliger op zich nam. Bij een andere familie kwam heel sterk
en Kolkman komen zeer frequent voor. Familienaam-genoten
het gevoel bovendrijven dat de begraven vader/grootvader tijdens
worden van elkaar onderscheiden door er bijvoorbeeld de
de oorlog door de bezetter hardvochtig was omgebracht en dat
naam van de boerderij waar ze wonen, aan toe te voegen of een
daarvoor in feite van officiële zijde nooit aandacht of erkenning
beroepsaanduiding, bijvoorbeeld “sniedas” (=kleermaker).
is geweest. Ook deze dorpsgenoot kunnen we nu door een speciale grafsteen blijvend gedenken.”
Het van oorsprong katholieke dorp heeft altijd kerkepaden gekend, vaste routes waarlangs de inwoners van het buiten-
Tijdens tientallen overlegsituaties en keukentafelgesprekken
gebied naar de dagelijkse mis in de monumentale Weren-
is de weg geëffend voor het nieuwe dorpsplan. Kolkman c.s.
fridus-kerk liepen. Enkele kerkepaden zijn bij de renovatie
konden aannemers van binnen de gemeente gaan aantrekken
van het dorpsplein in ere hersteld.
en zij startten hun activiteiten op basis van no cure, no pay.
Van onder op De vraag naar de rol van de gemeente binnen het plan dringt
Voor de cohesie in de Zieuwentse samenleving zijn de senioren
zich op. “De gemeente is op afstand gebleven. Men heeft zijn
ook uiterst belangrijk: “Wij doen er alles aan om de ouderen een
fiat gegeven aan de plannen, ons geld ter beschikking gesteld,
accommodatie te bieden waardoor ze zo lang mogelijk in het dorp
een procesbegeleider toegewezen en daarna gezegd: Veel succes
kunnen blijven wonen. We zijn in deze in gesprek met de woning-
met alles, wij komen wel eens kijken als alles klaar is”.
bouwvereniging en een private partij. Maar er zullen er meer aan
“Dat is in onze ogen ook de enige goede manier.
moeten haken...”.
26
Locomotie 53
De vorige winnaar is Kootwijkerbroek. Zieuwent stond met zeven andere dorpen in de finale. Van de overige finalisten komen er twee uit Noord - Limburg (Kronenberg en Merselo) en één uit Drenthe (Veeningen) en Noord - Brabant (Zegge). De drie andere finalisten komen uit dezelfde regio als Zieuwent: Almen, Beltrum en Varsselder-Veldhunten. Zieuwent heeft 2000 euro ontvangen voor projecten binnen het dorp en dingt nu mee naar de Europese dorpsvernieuwingsprijs 2014. Begin september heeft de finale daarvan plaats in het (Foto: Dick van Niekerk)
Zwitserse dorpje Vals (1000 inwoners).
Dorpsvernieuwingsprijs De dorpsvernieuwingsprijs is een tweejaarlijkse wedstrijd,
Deze kleine kern in het kanton Graubünden was vorig jaar
die is uitgeschreven door de Landelijke Vereniging voor
de Europese winnaar, onder andere omdat de inwoners
Kleine Kernen en die wordt gesubsidieerd door het ministerie
speciale vormen van op duurzaamheid gebaseerd winter
van binnenlandse zaken.
(sport)toerisme hebben ontwikkeld.
Bibliobus
De bezuinigingsdoelstelling is daarmee min of meer gehaald en de
Een prominente rol speelde Kolkman c.s. bij de dreigende weg-
bibliotheek in onze kernen is gered!” Echte grote toekomsdromen
bezuiniging van de bibliobus in het dorp. De provincie trok zijn
heeft Jos Kolkman niet voor het dorp waar hij geboren en getogen
steun in en daarop begon de gemeente ook te strepen in het budget. is en waarvoor hij dagelijks heel wat uren in de weer is. “Ik hoop dat we het kunnen houden zoals het is en dat we sommige zaken Zieuwent en de andere kerkdorpen zijn toen in het geweer gekomen. wat mooier kunnen maken. “De wethouder vroeg om een plan. Wij hebben een studente uit Nijmegen een onderzoek laten doen. Daarin zat een aanbeveling om de bibliotheek op school te plaatsen. “De basisschooldirecteuren willen daar graag aan werken. Er is een flinke investering nodig
‘Wij doen er alles aan om kinderen in Zieuwent zó’n mooie jeugd te bezorgen dat ze na hun studie met plezier terugkeren’
in het begin, maar als de boel eenmaal op gang is, kunnen de bibliotheken met de hulp van vrijwilligers voor vijfduizend
In deze tijd van krimp moet je niet méér willen. Maar ik heb
euro per jaar draaiend gehouden worden.
wel zorgen. Als je ziet dat er per schooljaar vijftig kinderen de basisschool verlaten en dat er maar vijftien voor terugkomen, dan kan iedereen de effecten daarvan uitrekenen. Daarom is ons er alles aan gelegen om hier - bij voorbeeld door inbreiding - starterswoningen te creëren. De jongeren hebben beslist animo. We hebben al een lijst van twintig gegadigden.” “Misschien is het wel erg idealistisch, maar ik wil er alles aan doen dat kinderen hier zó’n mooie jeugd hebben, dat ze na hun studie weer met plezier naar hun dorp terugkeren. Maar dan moet er natuurlijk wèl werk zijn en dan moeten er wèl woningen komen.”
Het vroegere kerkhof is nu een wandelparkje (Foto: Dick van Niekerk)
Dick van Niekerk
27
(Foto: Topshots)
Fryske Nasjonale Partij Provincie Fryslân www.fnp.nl
Provinciaal Belang Fryslân Provincie Fryslân www.provinciaalbelangfriesland.nl
Partij voor het Noorden Groningen/Fryslân/Drenthe www.partijvoorhetnoorden.nl
Onafhankelijke Partij Drenthe Provincie Drenthe www.opd.nl
Drents Belang Provincie Drenthe www.drentsbelang.nl
Platform Lokale Partijen Utrecht Provincie Utrecht www.p-l-u.nl
Platform Lokale Partijen Provincie Zuid-Holland www.platformlokalepartijenzh.nl
Ouderenpartij Noord-Holland Provincie Noord-Holland www.ouderenpartij-nh.nl
Partij voor Zeeland Provincie Zeeland www.partijvoorzeeland.nl
Universele Senioren Partij Provincie Limburg www.usplimburg.nl
28
Locomotie 53
