Lijst met onderwerpen masterproef sociologie Academiejaar

KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN FACULTEIT SOCIALE WETENSCHAPPEN MASTER IN DE SOCIOLOGIE  

      Lijst met onderwerpen masterproef  sociologie  Academiejaar 2010‐2011                        Centrum voor Sociologisch Onderzoek (CeSO)  Parkstraat 45, Bus 3610,   3000 Leuven          1

Inhoudsopgave      DOMEINEN EN THEMA’S      Arbeids‐ en organisatiesociologie 

 

   

 

 

 

 

 

4 

‐ Flexibiliteit op de arbeidsmarkt 

 

 

 

 

 

 

5 

‐ Multinationals in beweging 

 

 

 

 

 

 

9 

‐ De innovatieve arbeidsorganisatie 

 

 

 

 

 

 

11 

‐ The long work hours culture   

 

 

 

 

 

 

16 

‐ Beelden over arbeid 

 

 

 

 

 

 

 

17 

‐ Globalisering en delokalisering  

 

 

 

 

 

 

18 

‐ Krapte in de bouwsector 

 

 

 

 

 

 

 

21 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

22 

 

 

 

 

 

 

 

23 

‐ Inkomensdiversificatie als vorm van sociale bescherming voor ouderen?   

27 

‐ Europees sociaal beleid  

 

 

 

 

 

 

 

28 

‐ Personen met een handicap 

 

 

 

 

 

 

 

29 

 

 

30 

 

 

34 

 

35 

Sociaal beleid 

‐ Belgisch pensioenlandschap 

‐ Recente maatschappelijke veranderingen en sociale bescherming   

Gezin en bevolking   

 

 

 

 

 

 

‐ Het Leuvense adolescenten‐ en gezinnenonderzoek (LAGO), een project  

dat handelt over de hedendaagse gezinssituatie van jongeren in Vlaanderen;  ‐ Complexe gezinssituaties na ouderlijke scheiding: kinderen en jongeren    

37 

aan het woord;  ‐ Historisch‐sociologische analyse van demografische en gezinssociologische  

38 

structuren en processen;  ‐ Zelfhulpgroepen in Vlaanderen (in samenwerking met Trefpunt Zelfhulp vzw).  45 

  Sociaal en politiek opinieonderzoek     

 

 

 

 

48 

‐ Verkiezingsonderzoek in Vlaanderen, België en Europa 

 

 

 

49 

‐ Onderzoek naar etnische minderheden in Vlaanderen 

 

 

 

50 

‐ Binnenlandse adoptie in Vlaanderen   

 

 

 

51 

 

 

 

2

  Survey‐methodologie 

   

 

 

 

 

 

52 

‐ Meet‐effecten in survey‐interviews 

 

 

 

 

 

 

53 

‐ Onderzoek naar risicogedrag   

 

 

 

 

 

 

54 

‐ Respons op en het vraag/antwoord proces in web surveys    

 

 

55 

  Theoretische sociologie   

 

 

 

 

 

 

 

56 

‐ Eenheid en verscheidenheid binnen de sociologie 

 

 

 

 

57 

‐ Geschiedenis van de sociologie: capita selecta  

 

 

 

 

69 

‐ Recente theoretische ontwikkelingen   

 

 

 

 

 

61 

‐ Kritische maatschappijtheorie   

 

 

 

 

 

63 

Sociologie van ziekte en (gezondheids) zorg   

 

 

 

 

65 

 

 

‐ Artsen en regulering 

 

 

 

 

 

 

 

 

66 

 

 

 

 

 

 

70 

‐ Artsen en management: de verandering in het moderne ziekenhuis   

 

72 

‐ Moderne plagen: ongelijkheid en infecties 

 

 

 

 

 

74 

‐ Medicijnen en de farmaceutische industrie 

 

 

 

 

 

75 

 

 

 

 

 

76 

 

  

 

 

 

 

77 

‐ Rolmodellen en studie‐/beroepskeuze   

  

 

 

 

 

81 

‐ Gender en religie 

 

 

  

 

 

 

 

84 

‐ Vrijwilligersinzet  

 

 

  

 

 

 

 

86 

 

 

 

 

 

87 

‐ Seculariseringstheorieën en het ‘post‐seculiere’ 

 

 

 

 

87 

‐ Feministische theorie en epistemologie 

 

 

 

 

 

88 

‐ Queer theorie en seksualiteit   

 

 

 

 

 

88 

‐ (Transformaties van) Culturele identiteit in Vlaanderen 

 

 

 

89 

‐ Sociologie van de kunst  

 

 

 

89 

‐ Taakherschikking in de zorg 

 

  Genderstudies 

   

‐ Ontwikkelingen in gendertheorieën   

  Godsdienst‐ en cultuursociologie 

 

 

 

 

 

 

     

3

Onderwerpen masterproef sociologie  Onderzoeksdomein arbeids‐ en organisatiesociologie      Promotoren:        Assessoren:               

Prof. Dr.  Valeria Pulignano  Prof. Dr.  Geert Van Hootegem 

Vickie Dekocker  Hanno van Eldik  Eline Muyters   

  De  onderwerpen  voor  de  masterproef  sociologie  houden  verband  met  onderstaande  thema’s.   1. Flexibiliteit op de arbeidsmarkt  2. Multinationals in beweging  3. De innovatieve arbeidsorganisatie  4. The long work hours culture  5. Beelden over arbeid  6. Globalisering en delokalisering  7. Krapte in de bouwsector      Voor ieder thema vind je hieronder een meer uitgewerkt voorstel voor een mas‐ terproef.  Deze  voorstellen  reiken  je  een  aantal  potentiële  onderzoeksvragen  aan,  alsook  een  beschrijving/  uitwerking  van  het  onderzoeksontwerp.  Merk  op  dat  deze  voorstellen  nauw  aanleunen  bij  lopend  onderzoek  van  professoren  en/of  doctoraats‐ studenten  of gebruik maken van bestaand onderzoeksmateriaal waarrond  de nodige  expertise aanwezig is. Meerdere studenten kunnen op elk thema werken. Samenwer‐ king wordt trouwens aangeraden.                        

4

 

1. Flexibiliteit op de arbeidsmarkt (prof. Pulignano)    VOORSTEL 1 

  Flexicurity    Flexicurity  is  één  van  de  meest  invloedrijke  modewoorden  van  de  afgelopen  jaren.  Deze samenvoeging van de woorden flexibility en security vormt immers de kern van  het arbeidsmarktbeleid dat door de Europese Commissie wordt uitgedragen. Flexicu‐ rity is een paradoxaal concept, omdat het de klassieke tegenstelling tussen flexibiliteit  en zekerheid probeert te overstijgen. De voorstanders van flexicurity stellen namelijk  dat toenemende flexibiliteit voor bedrijven niet ten koste hoeft te gaan van de zeker‐ heden van werknemers, en vice versa. Het concept is ook omstreden: critici wijzen op  de  vaagheid  ervan  en  op  het  gebrek  aan  aandacht  voor  belangentegenstellingen  en  machtsverhoudingen.    Vooralsnog blijft de empirische studie van flexicurity vrijwel beperkt tot het classifice‐ ren  van landen op enkele macro‐indicatoren, zoals de striktheid  van  ontslagbescher‐ ming en de mobiliteit van werknemers. De realiteit voor bedrijven en werknemers kan  hieruit  echter  niet  zomaar  worden  afgeleid.  De  mate  van  flexibiliteit  en  zekerheid  is  afhankelijk  van  onderhandelingen  en  compromissen  tussen  werkgevers  en  werkne‐ mers  op  verschillende  niveaus:  nationaal,  sector,  onderneming.  Er  is  dan  ook  een  groeiende behoefte aan onderzoek naar de invloed van deze onderhandelingen op de  uiteindelijke vormen van flexibiliteit en zekerheid waarvan bedrijven en werknemers  kunnen gebruikmaken.    Potentiële onderzoeksvragen:  Het  voorgestelde  onderzoek  bestudeert  de  combinaties  van  flexibiliteit  en  zekerheid  in België (en/of comparatief, bv. Nederland). De aandacht kan uitgaan naar verschil‐ lende niveaus van onderhandeling: nationaal, sector of bedrijf. Mogelijke vragen zijn:  Wat zijn de belangen van werkgevers en werknemers en op welke manier trachten zij  deze na te streven? Welke vorm nemen combinaties van flexibiliteit en zekerheid aan  en hoe worden verschillende types van flexibiliteit/zekerheid gecombineerd? Wat zijn  de overeenkomsten tussen de verschillende niveaus van regulering (nationaal, sector,  bedrijf)? Zijn deze complementair of tegenstrijdig? Etc…    Onderzoeksontwerp:  De  voorgestelde  onderzoeksmethode  is  kwalitatief  van  aard.  In  de  eerste  plaats  kan  gedacht  worden  aan  het  afnemen  van  diepte‐interviews  met  betrokken  vertegen‐ woordigers van werknemers en werkgevers (en eventueel overheid), op de relevante  niveaus. Dit zal moeten worden aangevuld met een analyse van documentatiemateri‐ aal,  zoals  bv.  wetgeving  en  collectieve  overeenkomsten.  Als  men  liever  kwantitatief  5

werkt, kan eventueel gebruik worden gemaakt van één van de databronnen waarover  de  European  Foundation  for  the  Improvement  of  Living  and  Working  Conditions  (Eurofound) beschikt.    Assessor: Hanno van Eldik                                                                             

6

  VOORSTEL 2 

  Work‐life balance bij verpleegkundigen    De laatste decennia is de arbeidsmarkt grondig veranderd. Eén van de grootste sociale  veranderingen  die  zich  hierin  heeft  voorgedaan  is  de  groeiende  participatie  van  vrouwen op de arbeidsmarkt. In bijna al de OECD‐landen is de participatiegraad van  vrouwen tussen 25 en 64 jaar op de arbeidsmarkt gestegen. Een gevolg hiervan is dat  veel gezinnen de shift hebben gemaakt van een broodwinners‐model, waar (meestal)  de man voor het inkomen zorgt en de vrouw voor het huishouden, naar een tweever‐ dieners‐model,  waar  beide  partners  buitenshuis  werken.  Een  tweede  grote  verande‐ ring  op  de  arbeidsmarkt  is  de  toegenomen  flexibiliteit  van  de  arbeidsorganisatie  en  dan  vooral  shiftwork,  weekendwerk  en  ploegenarbeid  Deze  sociale  veranderingen  binnen  de  arbeidsmarkt  kunnen  leiden  tot  het  zogenaamde  probleem  van  work‐life  balance voor werknemers.     Het  onderzoek  naar  work‐life  balance  heeft  al  vele  domeinen  verkend.  Echter,  in  de  overgrote  meerderheid  van  deze  onderzoeken  wordt  er  geen  onderscheid  gemaakt  tussen werknemers van de profit of non‐profit sector of wordt er zelfs eerder specifiek  onderzoek gevoerd in de profit‐sector. Het vernieuwende is dat er specifiek zal wor‐ den  gekeken  naar  de  work‐life  balance  van  werknemers  in  de  non‐profit  sector  en  meer specifiek deze van vepleegkundigen. Daarnaast is het onderzoek naar work‐life  balance  ook  vanuit  beleidsmatig  oogpunt  interessant.  Gezien  de  verminderde  aan‐ trekkelijkheid van de job als verpleegkundige (staat op de lijst van de knelpuntberoe‐ pen van VDAB) is het ook interessant om de work‐life balance van verpleegkundigen  te vergelijken met die van de werknemers uit de profit.    Potentiële onderzoeksvragen  De onderzoeksvragen die we in dit onderzoek willen behandelen hebben betrekking  op welke factoren een invloed kunnen hebben op de work‐life balance verpleegkun‐ digen.  De  factoren die hierbij kunnen  onderzocht worden  zijn  flexibiliteit  van  de or‐ ganisatie en het huishouden, de hiërarchische positie van de verpleegkundigen, orga‐ nisatiecultuur,  shiftwork,  gender,  jobtevredenheid  en  het  type  ziekenhuis  waarin  de  verpleegkundigen  zijn  tewerkgesteld  (Universitair  ziekenhuis,  lokaal  ziekenhuis,  OCMW ziekenhuis….)     Onderzoeksopzet  Voor het beantwoorden van de onderzoeksvragen zal gewerkt worden met een web‐ survey  waarbij  de  link  naar  verschillende  vakorganisaties  van  verpleegkundigen  zal  gestuurd  worden.  Naast  de  kwantitatieve  onderzoeksmethode  kan  er  ook  gewerkt  worden met cases om bijvoorbeeld het type ziekenhuis en de context waarin de ver‐

7

pleegkundigen  werken  of  het  type  verpleegkundige  (zelfstandige  of  werknemer)  in  relatie tot work‐life balance diepgaand te onderzoeken.    Assessor: Vickie Dekocker                                                                               

8

   

2. Multinationals in beweging (prof. Pulignano)    VOORSTEL 1 

  De organisatie van arbeidsrelaties in Multinationale Ondernemingen    De  laatste  decennia  zijn  bedrijven  steeds  meer  op  zoek  gegaan  naar  nieuwe  afzet‐ markten, goedkopere arbeidskosten en nieuwe grondstoffen en dit over de nationale  grenzen heen. Deze multinationale ondernemingen worden niet alleen aangetrokken  door verschillende landen (door bijvoorbeeld lagere lonen en lastenoptimalisatie), ze  hebben  er  ook  een  belangrijke  impact  op.  Een  van  de  belangrijkste  gevolgen  van  de  aanwezigheid van een dochtermaatschappij is de gecreëerde tewerkstelling. Deze te‐ werkstelling moet echter ook georganiseerd worden. Onderzoekers die de arbeidsre‐ laties  binnen  dochtermaatschappijen  bestuderen  stellen  dat  de  mate  waarin  de  ar‐ beidsrelaties gecentraliseerd worden, en dus aangestuurd worden door het hoofdkan‐ toor  afhankelijk  is  van  de  nationale  context  waarin  het  hoofdkantoor  gevestigd  is.  Hiermee samenhangend wordt er ook verwacht dat het land waarin de dochtermaat‐ schappij  gevestigd  is  een  invloed  heeft.  Andere  literatuur  beschouwt  de  mate  van  (de)centralisatie als de meest efficiënte vorm van organisatie en dus meest aangepast  aan  de  omgeving  waarin  het  bedrijf  operationeel  is.  Binnen  de  literatuur  is  echter  weinig of geen aandacht besteed aan de andere institutionele effecten naast de natio‐ nale effecten. Het onderzoek richt zich hierop door aandacht te besteden aan subnati‐ onale als supranationale instituties.    Potentiële onderzoeksvragen  De onderzoeksvragen die we willen beantwoorden hebben betrekking op  de rol van  subnationale  en  supranationale  instellingen  op  de  mate  van  (de)centralisatie  van  ar‐ beidsrelaties  in  multinationale  ondernemingen.  Hierbij  kunnen  niet  alleen  regionale  instituties in beschouwing worden genomen maar ook de rol van Europese instellin‐ gen en richtlijnen kan onderzocht worden.    Onderzoeksopzet  Voor  het  onderzoek  wordt  bij  voorkeur  beroep  gedaan  op  case  studies  voor  het  be‐ antwoorden  van  de  onderzoeksvragen.  Hierbij  worden  semi‐gestructureerde  inter‐ views met bevoorrechte getuigen uit verschillende instituties als dataverzamelingsme‐ thode vooropgesteld.    Assessor: Vickie Dekocker        9

    VOORSTEL 2 

  Vergelijkende analyse herstructureringsprocessen in verschillende Europese lan‐ den    Bedrijfsherstructureringen  hebben  een  prominente  plaats  in  de  actualiteit  en  de  we‐ tenschappelijke literatuur opgeëist. De groeiende belangstelling voor herstructurerin‐ gen  gaat  samen  met  een  ontwikkeling  van  toenemende  internationale  marktdruk  op  multinationale  ondernemingen  (MNO),  die  hen  aanzet  zich  aan  veranderende  om‐ standigheden aan te passen. Dit heeft niet enkel relevante gevolgen voor het bedrijf op  zich,  maar  tevens  voor  arbeid  en  tewerkstelling.  Enkele  recente  voorbeelden  uit  Bel‐ gië, zoals de herstructureringsprocessen bij AB‐InBev, Opel Antwerpen en Carrefour,  tonen aan dat de manier waarop herstructureringen worden afgehandeld – en welke  rol management en vakbonden hierin opnemen – een belangrijke impact kan hebben  op  de  werknemers,  hun  werkomstandigheden  en  ook  de  tewerkstelling  in  het  alge‐ meen.     Potentiële onderzoeksvragen:  Onderzoekers  die  aandacht  besteden  aan  de  rol  van  de  sociale  partners  tijdens  her‐ structureringen  focussen  meestal  op  de  effecten  van  verschillende  kenmerken  van  landen zoals systemen van sociaal overleg en de positie van de overheid. In dit onder‐ zoek is het vooreerst de bedoeling de invloed van deze nationale verschillen alsook de  rol van sociale partners voor verschillende types van herstructureringen te onderzoe‐ ken (fusie, liberalisering overheidsbedrijf). Daarnaast zal ook gefocust worden op de  nieuwe Europese lidstaten gezien het onderzoek naar herstructureringen in deze lan‐ den eerder beperkt blijft.     Onderzoeksopzet  Er zal gebruikt gemaakt worden van case studies die inzicht geven in hoe herstructu‐ reringsprocessen in verschillende nationale contexten verlopen. Binnen de cases werd  specifiek de aandacht gevestigd op de manier waarop lokale sociale partners binnen  bepaalde  arbeidsmarktregimes  herstructureringsprocessen  vormgeven.  De  bestu‐ deerde casestudies maken deel uit van een meerjarig Europees project waarin gefocust  wordt op de dynamiek van herstructureringsprocessen binnen ondernemingen in ver‐ schillende Europese landen.     Assessor: Vickie Dekocker         

10

   

3. De innovatieve arbeidsorganisatie (prof. Van Hootegem)    VOORSTEL 1    De innovatieve arbeidsorganisatie en de kwaliteit van de arbeid    De  onderzoeksgroep  arbeids‐  en  organisatiesociologie  is  nauw  betrokken  bij  de  Vlaamse  competentiepool  ‘Flanders  Synergy’  (www.flanderssynergy.be).  Deze  com‐ petentiepool  promoot  en  ondersteunt  innovaties  op  vlak  van  arbeidsorganisatie  in  Vlaamse bedrijven, social profit organisaties en overheidsorganisaties. Dit met de be‐ doeling deze organisaties meer slagvaardig te maken en tegelijk ook een betere kwali‐ teit van de arbeid voor de werknemers te realiseren.    Potentiële onderzoeksvragen  Welke invloed heeft de evolutie naar een innovatieve arbeidsorganisatie op de kwali‐ teit  van  de  arbeid?  Hoe  kan  de  kwaliteit  van  de  arbeid  in  verband  worden  gebracht  met de aard van de arbeidsorganisatie? Hoe hangen resultaten inzake kwaliteit van de  arbeid samen met achtergrondkenmerken van werknemers? Welke gevolgen heeft de  arbeidskwaliteit op arbeidstevredenheid, verloop, werkbeleving,…?    Onderzoeksontwerp  In het kader van de activiteiten van Flanders Synergy werden meetinstrumenten ont‐ worpen waarmee organisaties  in kaart kunnen  worden  gebracht.  Deze laten  toe ver‐ anderingen  inzake  arbeidsorganisatie  gericht  te  ondersteunen  en  de  resultaten  van  deze veranderingen op te volgen. Het betreft enerzijds een ‘quick‐scan’ voor het type‐ ren van de arbeidsorganisatie en anderzijds een werknemersvragenlijst voor het me‐ ten van de kwaliteit van de arbeid.    Tal  van organisaties  die met  ondersteuning  van  Flanders  Synergy een aanpassing  in  de  arbeidsorganisatie  doorvoeren,  werden  reeds  met  deze  instrumenten  bevraagd.  Studenten kunnen ook met deze instrumenten aan de slag. Ze kunnen een case study  uitvoeren  naar  keuze  bij  een  (deel  van  een)  bedrijf,  social‐profit  organisatie  of  over‐ heidsinstelling  en  daarbij  enerzijds  de  arbeidsorganisatie  in  kaart  te  brengen  met  de  beschikbare  quick‐scan  en  anderzijds  de  kwaliteit  van  de  arbeid  te  bevragen  met  de  beschikbare werknemersvragenlijst. Vervolgens kan een verband worden gelegd tus‐ sen de aanwezige arbeidsorganisatie en de gemeten arbeidskwaliteit. Van daaruit kan  de  student,  op  basis  van  de  resultaten,  adviezen  formuleren  tot  aanpassing  van  de  arbeidsorganisatie.    Daarbij kan de student gebruik maken van de reeds opgebouwde databanken inzake  arbeidsorganisatie en kwaliteit van de arbeid bij organisaties die een veranderingstra‐ 11

ject  uitvoeren  met  ondersteuning  van  Flanders  Synergy.  Zodoende  kan  de  student  ook een benchmark opstellen voor de betrokken case tegenover andere Vlaamse orga‐ nisaties.    Naast  het  aanbrengen  van  nieuwe  gegevens  vanuit  cases  en  het  vergelijken  met  de  reeds onderzochte organisaties, kan de student ook de opgebouwde databanken inza‐ ke arbeidsorganisatie en kwaliteit van de arbeid in Vlaamse organisaties verder analy‐ seren.                                                                       

12

  VOORSTEL 2    De ervaring van verandering in kader van de innovatieve arbeidsorganisatie    Wanneer organisaties innovaties doorvoeren op vlak van arbeidsorganisatie, betekent  dit eveneens verandering voor de betrokken werknemers. Zo wordt in het kader van  Flanders Synergy bijvoorbeeld gestreefd naar actieve jobs om meer mensen langer aan  het werk te kunnen houden, wat veranderingen impliceert in jobdesign. In dit onder‐ zoeksvoorstel wordt algemeen gefocust op de impact van veranderingen in organisa‐ ties  op  het  microniveau.  De  student  kan  meer  bepaald  nagaan  hoe  werknemers  ver‐ andering ervaren.    Potentiële onderzoeksvragen:  In welke mate ondervinden werknemers invloed van veranderingen in kader van een  meer innovatieve arbeidsorganisatie en hoe wordt een dergelijke verandering in orga‐ nisaties  door  werknemers  ervaren?  In  welke  mate  vertonen  werknemers  weerstand  ten opzichte van verandering en waar komt deze weerstand vandaan? Welke factoren  kunnen de ervaring van werknemers ten opzichte van de verandering beïnvloeden?    Onderzoeksontwerp  De student kan een case study uitvoeren bij een organisatie en aan de hand van kwali‐ tatieve  onderzoeksmethoden  zoals  bijvoorbeeld  diepte‐interviews  nagaan  hoe  werk‐ nemers  verandering  ervaren.  Daarbij  kan  beroep  worden  gedaan  op  de  organisaties  die reeds een veranderingstraject hebben uitgevoerd met ondersteuning van Flanders  Synergy. Het betreft zowel bedrijven, social profit organisaties en overheidsorganisa‐ ties.                                 

13

  VOORSTEL 3    “Databank zkt exploratie” – High Performance Work Systems en de gevolgen voor  Belgische en Europese werknemers     De “High Performance Work Systems” of HPWS vormen een relevant en actueel on‐ derzoeksdomein  voor  arbeids‐  en  organisatiesociologen.  Deze  term  verwijst  naar  in‐ novatieve werksystemen, dit wil zeggen vernieuwende arbeidsorganisaties die werk‐ nemers meer autonomie in het werk en meer mogelijkheden tot inspraak verschaffen,  en een HRM‐beleid dat werknemers stimuleert en hun vaardigheden ontwikkelt. Een  studie op basis van de European Working Conditions Surveys (EWCS) van 2000 leert  dat 39% van de Belgische werknemers in een HPWS arbeidsorganisatie tewerkgesteld  wordt.  België  gaat  met  dit  percentage  de  Zuid‐Europese  landen,  Groot‐Brittannië  en  Ierland vooraf, maar komt na de Scandinavische landen en Nederland.     Potentiële onderzoeksvragen:  De EWCS data vormen een unieke bron van informatie om de verschillende vormen  van werkorganisaties in de verschillende Europese landen nader te onderzoeken en te  karakteriseren, om zo de literatuur over nieuwe managementpraktijken zoals HPWS  te toetsen aan de reële werkinhoud en de werkvereisten binnen de bedrijven. Cluster‐ analyse  kan  bijvoorbeeld  de  verschillende  werkorganisaties  identificeren  terwijl  re‐ gressienalayses  de  verschilpunten  tussen  de  Europese  landen  kunnen  verklaren.  Werkorganisaties  kunnen  gekarakteriseerd  worden  in  termen  van  werktijd,  flexibili‐ teit, autonomie in het werk, beslissingsbevoegdheid, complexiteit van het werk, leer‐ mogelijkheden, …  De gevolgen van HPWS voor de werknemers en hun kwaliteit van de arbeid zijn  op dit ogenblik nog onduidelijk. Het effect van HPWS op de kwaliteit van de arbeid,  onder andere werkdruk, arbeidstevredenheid, enz. kan eveneens onderzocht worden.    Onderzoeksontwerp:  De databestanden van zowel de derde (2000) als de vierde (2005) golf van de EWCS  zijn  in  ons  bezit.  De  face‐to‐face  interviews  voor  de  derde  EWCS  werden  in  maart/april  2000  afgenomen  bij  respondenten  van  de  15  lidstaten  van  de  toenmalige  Europese  Unie.  De  steekproef  omvat  21703  eenheden,  ongeveer  1500  respondenten  per lidstaat en 500 voor Luxemburg. De interviews voor de vierde EWCS zijn van sep‐ tember  tot  november  2005  afgenomen  bij  respondenten  van  de  25  lidstaten  van  de  toenmalige  EU,  van  de  toetredende  landen  Roemenië  en  Bulgarije  (momenteel  lid),  van  de  kandidaat‐leden  Turkije  en  Kroatië,  aangevuld  met  Zwitserland  en  Noorwe‐ gen. In het totaal zijn 30000 respondenten ondervraagd, 1000 per lidstaat en 600 voor  de  kleinste  landen.  Studenten  kunnen  België  dus  vergelijken  met  een  (of  meerdere)  ander(e) Europese land(en). 

14

Aansluitend  of  op  zichzelf  staand  is  het  mogelijk  comparatieve  casestudies  te  ontwikkelen  omtrent  het  overheidsbeleid  van  verschillend  EU‐landen  inzake  HPWS  en  kwaliteit  van  de  arbeid  (stress,  arbeidsongevallen,  combinatie  arbeid‐privé,  enzo‐ voort).    Indien  gewerkt  wordt  met  de  databestanden,  zijn  kwantitatieve  (statistische)  vaardigheden vereist.    Website: www.eurofound.eu.int         

15

 

4. The long work hours culture (prof. Van Hootegem)  In  heel  wat  organisaties  en  beroepen  heerst  vandaag  een  ‘long  work  hours  culture’.  Zowel de tijd besteed aan werk als de werkintensiteit lijken een toenemende trend te  vertonen, een evolutie die gedreven wordt door onder meer economische en techno‐ logische veranderingen in de ruimere samenleving (Burke & Cooper, 2008). Een der‐ gelijke evolutie kan een verregaande impact hebben op het individuele niveau.    Gegeven de actuele nood om meer mensen langer aan de slag te houden in actieve en  aantrekkelijke jobs, is het des te meer interessant om het fenomeen van ‘the long work  hours culture’ van naderbij te onderzoeken.     Potentiële onderzoeksvragen  Hoe wordt de trend om langer te werken ervaren? Hoe gaan werknemers om met de  toegenomen werkintensiteit en hoe beïnvloedt deze de werkervaring? Waarom kiezen  individuen ervoor om langer te werken en in welke mate  wordt het ervaren als een  positieve keuze? Wat is de invloed van ‘the long work hours culture’ op de kwaliteit  van de arbeid?    Onderzoeksontwerp  Na een literatuurstudie omtrent het thema, worden data verzameld aan de hand van  kwalitatieve onderzoeksmethoden. De student kan gebruik maken van technieken als  observatie  en  diepte‐interviews  om  de  voorgelegde  onderzoeksvraag  te  beantwoor‐ den.     

16

5. Beelden over arbeid (prof. Van Hootegem)  Arbeid  en  organisaties  zijn  alomtegenwoordig  in  deze  samenleving.  We  worden  geboren  in  organisaties,  doorheen  het  leven  verrichten  we  dagelijks  verschillende  vormen van arbeid en komen we met talrijke organisaties in contact, en we sterven in  organisaties. Gegeven de centrale plaats die arbeid inneemt in de samenleving, is het  interessant om na te gaan hoe arbeid doorheen de tijd gehuldigd en gepercipieerd is.  Dit  vraagstuk  kan  bestudeerd  worden  door  middel  van  een  historisch  sociologische  analyse van beelden over arbeid. Arbeid werd reeds van bij het ontstaan van de kunst  in verschillende vormen afgebeeld, waardoor een diepgaande studie van beelden over  arbeid een bijdrage kan leveren aan onze kennis omtrent arbeid doorheen de tijd. Een  dergelijke  analyse  laat  ons  toe  een  meer  diepgaand  begrip  te  verwerven  van  hoe  verschillende maatschappijen in verschillende periodes dachten over werk. Bovendien  zouden  we  dankzij  de  studie  meer  kennis  kunnen  verwerven  over  de  subjectieve  beleving van werk (Strangleman & Warren, 2008).    Potentiële onderzoeksvragen  In  welke  periodes  in  de  tijd  zijn  beelden  over  arbeid  terug  te  vinden  en  hoe  wordt  arbeid  doorheen  de  tijd  afgebeeld  en  gepercipieerd?  In  welke  mate  zijn  er  geografische verschillen op te merken in hoe arbeid afgebeeld wordt? Welke thema’s  rond  arbeid  zijn  prominent  aanwezig  en  verschillen  deze  thema’s  naargelang  de  historische periode? Wat vertellen respresentaties van arbeid in een bepaalde periode  ons omtrent het beeld dat in die periode heerste rond arbeid?     Onderzoeksontwerp  Naast  een  studie  van  de  literatuur  omtrent  dit  thema,  vormt  het  een  belangrijke  opdracht  om  de  bestaande  beelden  rond  arbeid  te  inventariseren.  Hiertoe  kan  de  student  onder  meer  contact  opnemen  met  bijvoorbeeld  toeristische  diensten.  Zowel  thematisch  als  geografisch  kan  nagegaan  worden  hoe  arbeid  doorheen  de  tijd  gehuldigd is, om zo een significante bijdrage te leveren aan onze kennis van arbeid in  het verleden, het heden en de toekomst.    

            17

6. Globalisering en delokalisering (prof. Van Hootegem)    VOORSTEL 1    Jobgroei en jobverlies in een globaliserende economie    De  horizon  lijkt  steeds  minder  van  tel  in  de  economie.  Economische  mondialisering  maakt dat het organiseren van marktgerichte en productieve activiteiten een wereld‐ wijd  gebeuren  is.  Hierbij  wordt  verwezen  naar  een  groeiende  ‘vernetwerking’  van  bedrijven en naar de integratie van communicatie‐, productie‐ en marktprocessen. Dit  manifesteert zich o.a. in een toenemende verschuiving van banen tussen organisaties,  sectoren en zelfs landen. Het verkennen en verklaren van dergelijke jobevents (collec‐ tieve jobgroei en ‐verlies) in de Vlaamse economie vanuit een arbeids‐ en organisatie‐ sociologisch kader vormt het centrale thema van de eindverhandeling. Uitgangspunt  is immers dat globalisering in de eerste plaats een organisatievraagstuk is.    Potentiële onderzoeksvragen:  Welke  sectoren  in  de  Vlaamse  economie  zijn  het  meest  onderhevig  aan  collectieve  jobverschuivingen?  Zijn  er  grote  verschillen  merkbaar  tussen  industrie  en  diensten,  tussen de publieke en private sector met betrekking tot jobverschuivingen? Waar situ‐ eert de groei of het verlies zich: bij de voltijdse of de deeltijdse werknemers?  Welke organisatiestrategische beslissingen gaan schuil achter een jobevent? Betreft het  outsourcing,  geografische  herlocatie,  expansie  of  inkrimping,  faillissement  of  starter,  reorganisatie,  …?  Wat  zijn  de  institutionele  determinanten  van  deze  jobverschuivin‐ gen?  Welke  omgevingsaspecten  (arbeidsmarktbeleid,  marktregulering,  loonkosten,  infrastructuur, …) spelen een rol?     Onderzoeksontwerp:  In  een  eerste  fase  worden  de  jobgroei‐  en  jobverliesevents  in  kaart  gebracht  aan  de  hand van RSZ‐data (Rijksdienst voor de Sociale Zekerheid) of andere beschikbare data  op organisatieniveau en statistisch verder uitgediept (onderscheid naar sector, werk‐ nemersstatuut, Paritair Comité, …).   Vanuit deze beschrijvende analyse worden enkele gevallen geselecteerd die ver‐ der  bestudeerd  worden  in  een  casestudie.  Secundaire  bronnen  (krantenartikels,  be‐ staand onderzoek, herstructureringsfonds, …) kunnen aangewend worden om de ge‐ selecteerde events te duiden.  In een tweede fase dient een theoretisch kader, en een daaruit afgeleid vraagin‐ strument voor gebruik in  de  casestudies, ontwikkeld  te worden. Bij de ontwikkeling  van  het  theoretisch  kader  moet  op  zoek  gegaan  worden  naar  relevante  verklarende  aspecten in de literatuur over economische en organisationele herstructurering. Hier‐ voor  kan  gebruik  gemaakt  worden  van  de  transactiekosten‐benadering,  (neo)institutionele economie, locatietheorie, value chain perspectief, …   In het ontwikkelde vraaginstrument moeten volgende aspecten aan bod komen:  18

organisatiestrategie  beslissingsproces: waarom? Wie? Hoe?  omgevingsaspecten:  loonkosten,  infrastructuur,  herstructureringsbeleid,  ar‐ beidsmarkt, …   In de laatste fase worden casestudies uitgevoerd die moeten toelaten het theore‐ tische kader empirisch te toetsen.                                                                             -

19

VOORSTEL 2    Callcenters    De laatste jaren kende de sector van de callcenters een grote groei, mede mogelijk ge‐ maakt door de technologische vooruitgang en de dalende kosten voor communicatie  en datatransmissie. Callcenters zijn van toenemend strategisch belang voor bedrijven  uit  zowel  de  productie‐  als  de  dienstenstector:  zij  interageren  rechtstreeks  met  de  klanten, en beïnvloeden zo de bedrijfsinkomsten. Callcenters vormen een belangrijke  bron van economische ontwikkeling en jobcreatie. Het is dan ook niet verwonderlijk  dat sommige overheden callcenters trachten aan te trekken met allerhande voordelen,  in  de hoop de  economie te laten opleven  en  de  werkloosheid terug te dringen. Toch  kunnen  bij  deze  ontwikkeling  ook  vragen  gesteld  worden.  Managers  van  callcenters  staan  onder  zware  druk  om  in  de  competitieve  internationale  markt  hoogwaardige  diensten aan zo  laag  mogelijke  kosten aan te  bieden; werknemers van  callcenters  lij‐ den onder het monotone werk, wat zich vaak vertaalt in een groot verloop; en klanten  klagen  over  een  slechte  dienstverlening  en  een  gebrekkige  beveiliging  van  hun  per‐ soonlijke informatie en privacy.    Potentiële onderzoeksvragen:  Hoe “gobaal” is de sector van de callcenters? Kunnen bewijzen voor universele mana‐ gementpraktijken gevonden worden, of zijn er substantiële verschillen tussen landen  en/of  sectoren?  Hoe  kan  dit  verklaard  worden?  Welke  rol  spelen  institutities  en  het  beleid in het vormgeven van de ontwikkelingen in deze sector? Wat is het profiel van  de callcenter medewerkers? Hoe ziet het organisatie‐ en HR‐beleid van callcenters er  uit?  Welke  nieuwe  technologieën  worden  toegepast,  welke  innovatieve  werkpraktij‐ ken (zoals bijvoorbeeld teamwerk) worden ingevoerd, welke selectie‐ en beloningspo‐ litiek wordt gevoerd, welk opleidingsbeleid, ... Welk van deze praktijken draagt bij tot  een betere kwaliteit van de arbeid, aan een lager verzuim en een lager verloop? Wat is  de rol van het collectieve overleg in deze sector?      Onderzoeksontwerp:  Er  kan  gewerkt worden in  het kader van  een internationaal  onderzoek  rond  callcen‐ ters, waarin zowel via casestudies als een survey onderzoeksdata verzameld (kunnen)  worden.  

        20

7. Krapte in de bouwsector (prof. Van Hootegem)    Sinds jaren kent de bouwsector een nijpend tekort aan mensen met een degelijke tech‐ nische opleiding. Dit blijkt onder meer uit het feit dat tal van bouwberoepen op de lijst  van  de  knelpuntberoepen  zijn  gerangschikt.  Om  dit  probleem  op  te  lossen  is  er  een  dringende  nood  aan  meer  afgestudeerde  bachelors  in  de  bouwsector.  Echter,  slechts  de  helft  van  de  studenten  zet  de  opleiding  Bachelor  Bouw  verder  na  het  eerste  jaar  van  de  opleiding.  Daarenboven  kiezen  veel  afgestudeerden  er  uiteindelijk  toch  voor  om niet in de bouwsector te gaan werken. De vraag die zich opdringt is naar waar de  studenten en afgestudeerden uitstromen en vooral waarom ze ervoor opteren om hun  opleiding stop te zetten of om toch niet in de bouwsector aan het werk te gaan.  Potentiële onderzoeksvragen  Hoeveel  studenten  stappen  uit  de  opleiding,  wanneer  ondernemen  ze  deze  stap  en  waarom?  In  welke  sectoren  komen  afgestudeerde  studenten  terecht  en  wat  zijn  de  redenen om niet te opteren voor een job in de bouwsector?  Onderzoeksontwerp  Deze  Masterproef  kadert  in  een  project  dat  uitgaat  van  de  Confederatie  Bouw  Oost‐ Vlaanderen  in  samenwerking  met  de  Hogeschool  Sint‐Lieven  uit  Aalst  en  heeft  als  dusdanig  een hoge  praktijkrelevantie.  Het onderzoek zal  uitgevoerd  worden in  nau‐ we samenwerking met deze betrokken partijen.  In kader van dit onderzoeksproject werd reeds een kwalitatief onderzoek uitgevoerd,  dat heeft geresulteerd in een profielschets van enerzijds de studenten die de opleiding  verder  zetten  en  anderzijds  de  studenten  die  uit  de  opleiding  stappen.  Bovendien  werden  enkele  hypothesen  geformuleerd.  Momenteel  vormt  het  een  uitdaging  om  deze hypothesen op kwantitatieve wijze te testen. Er wordt verwacht dat de student  een vragenlijst opstelt, vervolgens data verzamelt en analyseert, en ten slotte aanbeve‐ lingen formuleert.   

 

21

Onderwerpen masterproef sociologie   Onderzoeksdomein sociaal beleid      Promotoren:      Assessoren:             

       

Prof. Dr.  J. Berghman  Prof. Dr.  F. Lammertyn  Rika Verpoorten  Hans Peeters   Annelies Debels  Anke Mutsaerts  Bart Van Hercke     

       

        De  onderwerpen  voor  de  masterproef  sociologie  houden  verband  met  onderstaande  thema’s.   1. Belgisch pensioenlandschap  2. Inkomensdiversificatie als vorm van sociale bescherming voor ouderen?  3. Europees sociaal beleid  4. Personen met een handicap  5. Recente maatschappelijke veranderingen en sociale bescherming      Voor ieder thema vind je hieronder een meer uitgewerkt voorstel voor een mas‐ terproef.  Deze  voorstellen  reiken  je  een  aantal  potentiële  onderzoeksvragen  aan,  alsook  een  beschrijving/  uitwerking  van  het  onderzoeksontwerp.  Merk  op  dat  deze  voorstellen  nauw  aanleunen  bij  lopend  onderzoek  van  professoren  en/of  doctoraats‐ studenten of gebruik maken van bestaand onderzoeksmateriaal waarrond  de nodige  expertise aanwezig is. Meerdere studenten kunnen op elk thema werken. Samenwer‐ king wordt trouwens aangeraden.                        

22

1. Belgisch pensioenlandschap (prof. Berghman)    Een  reeks  maatschappelijke  ontwikkelingen,  zoals  de  ouder  wordende  samenleving  en  de  gestegen  arbeidsmarktparticipatie  van  vrouwen,  maken  van  pensioenvoorzie‐ ningen de inzet van het wetenschappelijke en politieke discours. Hierbij wordt in toe‐ nemende  mate  rekening  gehouden  met  de  aanvullende  pensioenvoorzieningen  die  naast het wettelijke pensioenstelsel tot stand zijn gekomen. Vanuit verschillende theo‐ retische  en  methodologische  vertrekpunten  onderzoeken  de  voorgestelde  thema’s  verscheidene aspecten van het (Belgische) pensioenlandschap en het gevoerde beleid  ter zake.    VOORSTEL 1    De  ontwikkeling  van  aanvullende  pensioenen  in  België:  Determinanten  van  de  aanvullende pensioenontwikkeling     Dit  thema  heeft  betrekking  op  de  ontwikkeling  van  de  aanvullende  pensioenen  in  België  betreffende  de  sectorale  pensioenplannen.  De  groei  van  de  tweedepijlerpensi‐ oenen  voor  werknemers  heeft  de  afgelopen  jaren  grotendeels  plaatsgevonden  in  de  vorm van sectorale pensioenplannen onderhandeld tussen de werknemers‐ en werk‐ geversorganisaties  van  de  desbetreffende  sector.  In  de  internationale  literatuur  wor‐ den  vaak  socio‐economische  determinanten  naar  voren  geschoven  die  het  instellen  van  een  pensioenplan  bevorderen  dan  wel  verhinderen  Een  masterproef  zou  in  de  Belgische  context  kunnen  nagaan  welke  determinanten  aan  de  grondslag  liggen  van  het  al  dan  niet  instellen  van  een  sectoraal  pensioenplan.  Waarom  wordt  in  bepaalde  sectoren wel een tweedepijlerpensioen aangeboden en in andere sectoren niet? Het is  ook mogelijk om een casestudy te doen van een sector waarbinnen recentelijk een sec‐ torpensioen  werd  opgericht.  Door  het  socio‐economische  profiel  van  de  sector  op  te  stellen  en  de  posities  van  de  belangrijkste  stakeholders  in  kaart  te  brengen  kan  men  een inzicht verwerven in het besluitvormingsproces bij het opstellen van een sectoraal  pensioenplan.    Potentiële onderzoeksvragen:  Welke determinanten worden in de literatuur naar voor geschoven ter verklaring van  de ontwikkeling van de aanvullende pensioenen? Welke rol hebben deze determinan‐ ten  gespeeld  in  de  ontwikkeling  van  de  sectorpensioenen  in  België?  Welke  actoren  hebben een rol gespeeld in de onderhandelingen voor het opstellen van een sectoraal  pensioenplan?  Welke  posities  en  voorstellen  werden  tijdens  de  onderhandelingen  verdedigd? Over welk voorstel werd uiteindelijk een consensus bereikt tussen de be‐ trokken partijen en waarom?      Onderzoeksontwerp:  23

Aan de hand van verschillende kwalitatieve onderzoeksmethoden kan worden nage‐ gaan waarom binnen bepaalde sectoren een tweedepijlerpensioen wordt ingericht en  in andere niet. Verschillende bronnen kunnen hierin worden verwerkt: internationale  literatuur  omtrent  determinanten  van  aanvullende  pensioenontwikkeling,  expert  in‐ terviews met onderhandelaars van vakbonden en werkgevers, raadplegen van CAO’s,  etc...  Ook  secundaire,  kwantitatieve bronnen kunnen  worden  gebruikt bij het  opstel‐ len en vergelijken van het socio‐economisch profiel van de verschillende sectoren.    Assessor:  Hans Peeters                                                                 

24

VOORSTEL 2    De pensioenbescherming in een veranderende maatschappelijke context: De wette‐ lijke en aanvullende pensioenen van vrouwen     Het Belgische  wettelijke pensioensysteem werd initieel  ontwikkeld  voor mannen  die  voltijds werkten en een volledige, ononderbroken standaardloopbaan uitbouwden. De  traditionele assumpties waarop men zich baseerde bij de formalisering van het pensi‐ oensysteem midden vorige eeuw zijn vandaag echter door een aantal maatschappelij‐ ke  evoluties  steeds  minder  houdbaar.  Voor  de  sociale  bescherming  van  vrouwen  op  latere  leeftijd  zijn  de  belangrijkste  evoluties  het  steeds  meer  toetreden  van  vrouwen  op de arbeidsmarkt en het stijgende aantal echtscheidingen. Het doel van deze mas‐ terproef is na te gaan wat de invloed is van deze veranderingen op de relatie‐ en ar‐ beidsmarkt  voor  de  wettelijke  en  aanvullende  pensioenbescherming  voor  vrouwen.  Hierbij kan de focus liggen op het pensioensysteem van België, alsook op de vergelij‐ king van verschillende landen.     Potentiële onderzoeksvragen:  Wat is de invloed van de veranderingen op de relatiemarkt en de arbeidsmarkt sinds  de tweede wereldoorlog op het pensioen van vrouwen? Wat zijn de effecten van deze  evoluties voor de tweedepijlerpensioenen van vrouwen? Hoe tracht de pensioenwet‐ geving zich aan te passen aan de veranderende maatschappelijke context en meer spe‐ cifiek de veranderende socio‐economische rol van vrouwen? Hoe vergelijkt het Belgi‐ sche  pensioensysteem  zich  met  de  pensioensystemen  in  andere  (Europese)  landen  vanuit een genderproblematiek?    Onderzoeksontwerp:  Verschillende  onderzoeksmethoden  zouden  kunnen  worden  gehanteerd  zoals  een  literatuurstudie, onderzoek van wetgeving en beleidsdocumenten, kwantitatieve ana‐ lyse van beschikbare secundaire databronnen, etc.    Assessor:  Rika Verpoorten, Anke Mutsaerts                     

25

VOORSTEL 3    De inkomensgarantie voor ouderen: Afdoende bescherming tegen armoede bij ou‐ deren?    Het Belgische pensioensysteem voorziet financiële bijstand voor ouderen die om ver‐ schillende redenen niet over voldoende eigen middelen beschikken. Tot 2001 gebeur‐ de  dit  in  de  vorm  van  het  Gewaarborgd  Inkomen  voor  Bejaarden  (GIB),  sinds  2001  werd  het  GIB  omgevormd  naar  de  inkomensgarantie  voor  ouderen  (IGO).  Verschil‐ lende  onderzoeken  hebben  echter  aangetoond  dat  het  IGO  niet  slaagt  in  zijn  initiële  doelstellingen  en  geen  afdoende  bescherming  biedt  tegen  armoede  bij  ouderen.  Rest  dan de vraag hoe deze ouderen er in slagen hun hoofd boven water te houden, wan‐ neer de voorziene financiële bijstand daar niet in slaagt. De masterproef kan op ver‐ schillende uitgangspunten hebben. Ten eerste behoort een evaluatie van de inkomens‐ situatie  van  de  IGO‐gerechtigde  oudere  tot  de  mogelijkheden,  alsook  een  onderzoek  van  de  determinanten  die  daarop  een  invloed  uitoefenen.  Ten  tweede  kan  aandacht  worden  besteed  aan  het  spanningsveld  tussen  de  sociale  bijstandsregeling  van  het  IGO en de sociale zekerheidsregeling van het minimumpensioen.    Potentiële onderzoeksvragen:  Welke  determinanten  bepalen  of  een  oudere  beroep  moet  doen  op  het  IGO  om  een  volwaardig inkomen te hebben? Welke ouderen doen een beroep op de inkomensga‐ rantie‐uitkering  (profiel)?  Slaagt  het  IGO  erin  de  oudere  een  volwaardig  inkomen  te  bieden, anders gesteld: slaagt het IGO erin de oudere uit de armoede te houden? Hoe  verhoudt de IGO‐regeling zich tot de minimumpensioenregeling?    Onderzoeksontwerp:  Verschillende  onderzoeksmethoden  kunnen  worden  gehanteerd:  een  onderzoek  van  de wetgeving en beleidsdocumenten, een kwantitatieve analyse van beschikbare (ad‐ ministratieve)  databronnen,  kwalitatieve  expertinterviews  en  diepte‐interviews  met  IGO‐gerechtigden, etc.    Assessor:  Annelies Debels (Rika Verpoorten)        

26

2. Inkomensdiversificatie als vorm van sociale bescherming voor ouderen?  (prof. Berghman)      Het  concept  “income  packaging”  (vrije  vertaling:  inkomensdiversificatie)  werd  in  de  jaren  1980  ontwikkeld  om  het  belang  van  verschillende  inkomensbronnen  te  onder‐ zoeken bij gezinnen op actieve leeftijd. Deze benadering kan echter ook worden toe‐ gepast  op  de inkomenssituatie  van ouderen.  Ondanks  het feit dat  momenteel  de  na‐ druk ligt op verschillende vormen van pensioenen – zie o.a. het debat over de demo‐ cratisering  van  de  tweede  pensioenpijler  –  beschikken  ouderen  over  meerdere  inko‐ mensbronnen, die allen bijdragen aan hun welvaart. Deze masterproef wil nagaan op  welke manier het inkomenspakket van de oudere bevolking is samengesteld en welke  factoren daarop een invloed uitoefenen. Een vergelijking van de samenstelling van het  inkomenspakket van ouderen in andere (Europese) landen behoort tot de mogelijkhe‐ den. Ook een diepgaande analyse van het beleid t.a.v. financiële bescherming van ou‐ deren maakt hier deel van uit.    Potentiële onderzoeksvragen:  Op welke manier combineren ouderen verschillende inkomensbronnen om te komen  tot  hun  totale  inkomenspakket?  Welke  factoren  oefenen  een  invloed  uit  op  deze  sa‐ menstelling?  Hoe  beïnvloedt  de  samenstelling  van  het  inkomenspakket  de  welvaart  en  het  welbevinden  van  de  oudere  in  kwestie?  Welke  verschillen  bestaan  er  tussen  ouderen  in  verschillende  Europese  landen  wat  de  samenstelling  van  hun  income  package betreft? Hoe verhoudt de samenstelling van het inkomenspakket zich met het  gevoerde beleid t.a.v. financiële sociale bescherming voor de oudere bevolking?    Onderzoeksontwerp:  Verschillende onderzoeksmethoden kunnen worden gecombineerd: een kwantitatieve  analyse  van  beschikbare  secundaire  surveydata  (SHARE,  EU‐SILC,  PSBH,  …);  een  inhoudsanalyse van de relevante wetgeving en beleidsdocumenten; een literatuurstu‐ die; …    Assessor:  Rika Verpoorten   

27

3. Europees sociaal beleid (prof. Berghman)    Sociaal Europa, feit of fictie: “harde” en “zachte” sociale beleidsinstrumenten  Hoewel de Europese integratie in de eerste plaats gericht is op economische eenmaking  (en in het bijzonder het realiseren van de interne markt), voert de Europese Unie ook  een “sociaal” beleid, bijvoorbeeld op het gebied van gelijke behandeling van vrouwen  en mannen, veiligheid en gezondheid op het werk, non‐discriminatie in sociale zeker‐ heid,  armoedebestrijding,  de  sociale  houdbaarheid  van  de  pensioenen,  gezondheids‐ zorg etc. Om dit sociale beleid te concretiseren hanteren de lidstaten en de Europese  instellingen zowel “harde” (klassieke Europese wetgeving) als “zachte” (open coördi‐ natie)  beleidsinstrumenten,  die  al  dan  niet  worden  onderbouwd  door  financiële  sti‐ muli (Europees Sociaal Fonds).     Potentiële onderzoeksvragen:  Via welke verschillende instrumenten treedt Europa op op het gebied van sociaal be‐ leid? Waarom wordt op bepaalde domeinen de voorkeur gegeven aan “harde” regels,  terwijl  op  andere  terreinen  een  meer  “zachte”  aanpak  wordt  gekozen?  Hebben  deze  Europese  initiatieven  (bijvoorbeeld  inzake  pensioen,  gezondheidszorg,  armoedebe‐ strijding)  reële  gevolgen  voor  het  sociaal  beleid  van  de  (oude  en  nieuwe)  lidstaten?  Via  welke  mechanismen  verloopt  die  invloed:  aanpassing  van  nationale  wetgeving,  verschuivingen in de bij het beleid betrokken actoren, nieuwe thema’s op de politieke  agenda?  Hebben  de  regels  van  de  interne  markt  (positieve  en  negatieve)  gevolgen  voor  het  sociaal  beleid?  Hoe  verhouden  de  “harde”  en  “zachte”  instrumenten  zich  onderling: zijn ze strikt van elkaar gescheiden, beïnvloeden ze elkaar? En welke klem‐ tonen  legt  België  in  deze  discussies,  onder  meer  in  het  licht  van  het  komende  EU‐ Voorzitterschap in 2010?    Onderzoeksontwerp:  Bovenvermelde  onderzoeksvragen  kunnen  worden  beantwoord  door  verschillende  onderzoeksmethoden  te  combineneren:  literatuuronderzoek,  beleidsonderzoek  en  verschillende kwalitatieve methoden. In een eerste fase dient een theoretisch kader te  worden  ontwikkeld,  om  van  daaruit  precieze  onderzoeksvragen  te  formuleren.  Een  tweede fase kan bestaan uit de uitwerking van één case (land) in de diepte; ofwel een  comparatief case‐study design van verschillende landen met focus op één beleidsdo‐ mein (‘most similar’ of ‘most different’).     Assessor:  Bart Vanhercke       

28

4. Personen met een handicap (prof. Berghman)    De  positie van personen met een handicap  in de samenleving, en  meer bepaald  hun  sociale integratie, is een thema dat toenemende belangstelling wekt binnen onderzoek  en  beleid.  Waar  deze  individuen  voorheen  een  beperkte  rol  toegewezen  kregen,  ligt  de nadruk in het internationale discours (o.a. UN Convention on the Rights of Persons  with Disabilities) vandaag op de bevordering van de actieve participatie in het maat‐ schappelijk  leven,  en  tewerkstelling  in  het  bijzonder,  ter  bevordering  van  de  sociale  integratie. Dit onderdeel van het gehandicaptenbeleid is in België inmiddels geregio‐ naliseerd.  In  deze  masterproef  zal  getracht  worden  het  huidige  activeringsbeleid  ge‐ richt op personen met een handicap in de verschillende Belgische regio’s in een com‐ paratief perspectief te plaatsen.     Potentiële onderzoeksvragen:  Hoe  verloopt  het  activeringstraject  van  personen  met  een  handicap  in  de  Belgische  regio’s?  Welke  actoren  nemen  hier  (formeel  en  in  de  praktijk)  een  leidende  rol  in?  Welke specifieke activeringsmaatregelen zijn er voorzien (aanbodzijde)? Bereiken de‐ ze  beleidsmaatregelen  daadwerkelijk  de  doelpopulatie  (vraagzijde)?  In  welke  mate  beantwoordt deze maatregelen (zowel qua prioriteiten als qua bereik) aan criteria die  voortvloeien uit het Europees en internationaal discours?    Onderzoeksontwerp:  Verschillende  onderzoeksmethoden  kunnen worden gecombineerd: expertinterviews  met beleidsmakers en personen in het veld; literatuurstudie; inhoudsanalyse van rele‐ vante  wetgeving  en  beleidsdocumenten;  regionale  vergelijking  van  het  gevoerde  be‐ leid, …           

29

5. Recente maatschappelijke veranderingen en sociale bescherming (prof. Lam‐ mertyn)    VOORSTEL 1     Algemeen    Het algemene thema waarbinnen de onderwerpen van deze cluster zich situeren is de  actuele maatschappij (in tijdsdiagnoses aangeduid met concepten als postmoderniteit,  laat‐/hoogmoderniteit,  reflexieve  moderniteit,  laat‐/hoogkapitalisme,  informatie‐ /kennismaatschappij,  globalisering  …)  en  de  impact  ervan  op  de  vraag  naar  en  het  aanbod van sociale bescherming. De basis van dit thema is te vinden in de opleidings‐ onderdelen “Actuele maatschappijdiagnose” (2de Ba) en “Sociaal beleid” (3de Ba).    Potentiële onderzoeksvragen:  ‐ Betreffende de actuele maatschappij en de sociale verandering van de laatste (drie à  vier) decennia zijn masterproeven mogelijk die de veranderingen op een of meerde‐ re domeinen empirisch onderzoeken en vanuit een of meerdere sociologische theo‐ rieën pogen te duiden. Vooral aanbevolen zijn analyses die de evolutie/situatie in ei‐ gen  land  vergelijken  met  deze  van  de  andere  landen.  Ook  mogelijk  is  de  verdere  uitwerking van een bepaalde tijdsdiagnose en/of de vergelijking ervan met andere.  Gedacht wordt aan het werk van Beck, Castells, Giddens, Bauman, Touraine, Dubet,  Ehrenberg, Wagner, Heitmeyer, Held, Sennett en vele anderen.  ‐ De  vraag  naar  sociale  bescherming”  staat  voor  de  (nieuwe)  individuele  en  sociale  problemen  die  het  gevolg  zijn  van  de  veranderingen  die  onze  maatschappij  mee‐ maakt. Zo is er sprake over veranderende profielen van armoede, over nieuwe vor‐ men  van  sociale  ongelijkheid,  over  existentiële  problemen  ten  gevolge  van  onder  meer  de  individualisering,  over  nieuwe  “sociale  kwesties”,  over  sociale  diversiteit  (“wij en de anderen”), de problemen die voortvloeien uit het leven in de risicomaat‐ schappij, enz.   ‐ Het aanbod van sociale bescherming” is de hoofding waaronder zich onderwerpen  bevinden die nagaan wat de weerslag is van de recente sociale veranderingsproces‐ sen  op  het  sociaal  beleid  (onder  de  vorm  van  “cash”‐,  “kind”‐  en  “law”‐ voorzieningen) en op de vele vormen van formele en informele zorg.    ‐ Welke zijn  de  uitdagingen waarvoor  het sociaal beleid en  de formele zorg zich ge‐ plaatst  zien  in  de  laatmoderne  maatschappij?  (Nieuwe)  risico’s  en  de  verzorgings‐ staat is een van de mogelijke thema’s.   ‐ Het sociaal beleid kenmerkt zich door het bieden van nieuwe mogelijkheden en het  stellen  van  nieuwe  verwachtingen.  Hoe  maakt  de  bevolking  er  gebruik  van?  Hoe  worden  deze  maatregelen  geïmplementeerd  via  de  sociale  voorzieningen?  Wat  is  hun effect?   ‐ Welke  uitdagingen  stelt  de  reflexieve  moderniteit  (de  post‐/laat‐/hoogmoderniteit)  voor  het  maatschappelijk  werk  en  het  sociaal‐cultureel  werk?  Welke  zijn  de  voor‐ 30

naamste ontwikkelingen in het sociaal werk in de ons omringende landen?    ‐ Wat de informele zorg betreft is er onder meer de transformatie in de wijze waarop  mensen  uitdrukking  geven  aan  hun  inzet  voor  anderen  (vrijwilligerswerk).  Robert  Putnam’s invloedrijke boek “Bowling Alone” (2000) symboliseert de pessimistische  diagnose  van  een  dramatische  afbrokkeling  van  het  traditionele,  lokaal  gewortelde  gemeenschaps‐ en verenigingsleven. Hiertegenover staat een meer optimistische va‐ riant waarin geen sprake is van een afname, maar van een transformatie van de wij‐ ze  waarop  mensen  uitdrukking  geven  aan  hun  maatschappelijk  engagement.  Ver‐ schillende empirische toepassingen op dit thema zijn mogelijk.    Onderzoeksontwerp:  Voor  het  beantwoorden  van  (onderdelen  van)  deze  onderzoeksvragen  kunnen  ver‐ schillende invalshoeken worden gehanteerd en kan gekozen worden voor een litera‐ tuurstudie of empirisch toetsend onderzoek op basis van kwalitatieve of kwantitatieve  methoden.                                                         

31

  VOORSTEL 2    Toegepast op het  gezin : van het moderne naar het laatmoderne gezin    Het  onderwerp  houdt  verband  met  de  overgang  van  het  moderne  naar  het  laat‐  of  postmoderne gezin. Als dusdanig kadert het in de nieuwste moderniseringstheorieën  waarmee  tal  van  hedendaagse  sociologische  auteurs  (o.a.  Beck,  Giddens,  Castells,  Bauman, Wagner, …) zogeheten tijdsdiagnosen tot stand pogen te brengen. Ze willen  het  reilen  en  zeilen  van  de  actuele  maatschappij  beschrijven  en  verklaren,  en  leggen  daarbij het accent op wat nieuw is in vergelijking met vroeger.    Situering  We lazen er al over in de Nederlandse media, maar sinds kort valt ook in Vlaanderen  het  bestaan  van  een  heel  aparte  gezinsvorm  op.  We  noemen  het  ‘bewust  co‐ ouderschap’. Het gaat om een man en een vrouw die bewust kiezen voor het krijgen  van één (of meerdere) kind(eren) samen, ondanks het feit dat ze niet samenwonen en  ook geen partners zijn van elkaar. Ze delen wel het ouderlijke gezag over het kind dat  ze samen verwekt hebben, en in de praktijk ook de zorg voor de opvoeding, net zoals  nu de regel is na scheiding of decohabitatie. De aanzet voor het vormen van dergelijk  gezin  wordt  vaak  ‐  maar  niet  noodzakelijkerwijze  –  gegeven  door  de  lesbi‐ sche/homoseksuele  geaardheid  van  de  ouders,  die  het  vormen  van  een  traditioneel  nucleair gezin (incl. genetisch verwante kinderen) uitsluit.    Potentiële onderzoeksvragen:  Onderzoeksvragen spitsen zich toe op het toetsen van de realiteit van het bewust co‐ ouderschap aan de heersende gezinsociologische theorievorming. Bijv. in welke mate  beantwoordt het bewust co‐ouderschap aan het archetype van het laat‐ of postmoder‐ ne gezin, met name hyper geïndividualiseerd, gefragmenteerd, gediversifieerd, func‐ tioneel gedifferentieerd, gedemocratiseerd, opgebouwd uit ‘pure relationships’, ‘elec‐ tive  affinities’,  ‘female‐centered’,  gebaseerd  op  ‘networks  of  support’,  etc…?  Ander  voorbeeld:  in  de  sociologische  literatuur  over  het  laat‐  of  postmoderne  gezin  heerst  consensus over het feit dat het gezin niet aan het verdwijnen is, maar aan het muteren  en  diversifiëren.  In  welke  zin  kan  het  bestaan  van  het  bewuste  co‐ouderschapgezin  deze evolutie illustreren?    Onderzoeksontwerp:  Het onderzoek start met een uitgebreide literatuurstudie. Focus ligt daarbij enerzijds  op  de  (gezins)moderniseringstheorieën  (incl.  individualisering‐  en  detraditionalise‐ ringstheorieën)  en  anderzijds  op  een  stand  van  zaken  van  de  (internationale)  litera‐ tuur over bewust co‐ouderschap. Vervolgens wordt data verzameld aan de hand van  een reeks diepte‐interviews van Vlaamse bewuste co‐ouders. Al dan niet wordt daar‐ bij het multi‐actor perspectief gehanteerd. Op de data wordt een uitgebreide inhouds‐

32

analyse  uitgevoerd.  Ten  slotte  worden  de  verzamelde  empirische  gegevens  aan  de  theorie getoetst en worden zodoende conclusies getrokken met betrekking tot het be‐ antwoorden van de onderzoeksvraag. Meerdere studenten kunnen op dit onderwerp  werken, en er kan ook samen worden gewerkt.                                                                               

33

Onderwerpen masterproef sociologie  Onderzoeksdomein Gezin en Bevolking      Promotoren:   

Prof. Dr. Koen Matthijs  Dr. Jan Kok 

  Assessoren:   

Maira Covre  Graziela Dekeyser  Jolijn Janssens  Sara Le Roy  Sarah Moreels  Paul Puschmann  An‐Katrien Sodermans  Sofie Vanassche  Mattijs Vandezande              De onderwerpen voor de masterproef sociologie (onderzoeksdomein Gezin en Bevol‐ king) houden verband met vier thema’s:    1. Het  Leuvense  adolescenten‐  en  gezinnenonderzoek  (LAGO),  een  project  dat  handelt over de hedendaagse gezinssituatie van jongeren in Vlaanderen;  2. Complexe gezinssituaties na ouderlijke scheiding: kinderen en jongeren aan het  woord;  3. Historisch‐sociologische  analyse  van  demografische  en  gezinssociologische  structuren en processen;  4. Zelfhulpgroepen in Vlaanderen (in samenwerking met Trefpunt Zelfhulp vzw).    Voor  elk  thema  zijn  voorstellen  uitgewerkt.  Die  kunnen  in  de  masterproef  vertaald  worden  in  concrete  onderzoeksvragen.  De  voorstellen  sluiten  aan  bij  lopend  onder‐ zoek  van  leden  van  de  onderzoeksgroep.  Studenten  kunnen  gebruik  maken  van  be‐ staand  bronnen‐  en  onderzoeksmateriaal.  Zij  kunnen  ook  samenwerken  rond  een  (sub) thema. 

34

1. Het Leuvense adolescenten‐ en gezinnenonderzoek (LAGO): de hedendaagse ge‐ zinssituatie van jongeren in Vlaanderen    De  hedendaagse  gezinssituatie  van  jongeren  in  Vlaanderen:  ouderlijke  (echt)scheiding, persoonlijkheid, (stief)gezinsrelaties, burgerschap en culturele ver‐ schillen.     De  hedendaagse  jongeren  zijn  de  grondleggers  van  het  gezin  van  morgen.  Vandaag  groeit een groot aantal jongeren op in gezinstypes die één generatie geleden atypisch  waren, zoals eenoudergezinnen,  LAT‐relaties, huwelijken op loopafstand, homohuwe‐ lijken, en nieuwsamengestelde gezinnen. Dat alles beïnvloedt niet alleen hun persoon‐ lijke opvattingen en gezinsidealen, het heeft ook een effect op verschillende aspecten  van  hun  welzijn,  hun  welvaart  (financiële  situatie  van  het  huishouden)  en  hun  psy‐ chisch welbevinden.    In dit onderzoek willen we specifiek aandacht hebben voor volgende factoren:  ‐ Het effect van allerhande, al dan  niet bi‐nucleaire,  (stief)gezinconfiguraties  op  de  gezinsrelaties  (ouder‐kindrelatie,  stiefouder‐stiefkindrelatie,  relaties  tussen  ex‐partners en nieuwe partners, siblingrelaties, enzovoort);  ‐ Interactie tussen parenting (of ouder‐kindcommunicatie) en conflict in de part‐ nerrelatie,  en  effect  op  het  gedrag  van  jongeren  (probleemgedrag,  welbevin‐ den);   ‐ Persoonlijkheidsfactoren  worden  vaak  genegeerd  in  sociologisch  onderzoek,  terwijl er indicaties zijn dat ze een centrale rol spelen bij het verwerken van een  ouderlijke breuk;  ‐ In veel onderzoek is de migrantenpopulatie te klein om culturele verschillen te  bestuderen. Daarom nemen we in het LAGO‐onderzoek via gerichte selectie en‐ kele scholen op met een groot aandeel jongeren van Turkse en/of Marokkaanse  afkomst;  ‐ Tot op  heden is er weinig aandacht voor de macrosociologische gevolgen van  de  massale  diffusie  van  echtscheiding.  Een  optie  is  om  aspecten  van  burger‐ schap bij jongeren te meten, en na te gaan of ouderlijke scheiding daar een ef‐ fect op heeft.    Mogelijke onderzoeksvragen  ‐ Beïnvloedt de samenstelling van het ouderlijke gezin de toekomstverwachtin‐ gen van jongeren qua relatievorming, gezinsuitbouw, seksualiteitsbeleving, …?  ‐ Verschillen de opvoedingspraktijken naargelang van de gezinssituatie?  ‐ Wat is de invloed van de (co‐)ouderschapsregeling van kinderen van geschei‐ den ouders op diverse aspecten van hun welzijn?  ‐ Hebben persoonlijkheidsfactoren een effect op het welzijn van jongeren na een  ouderlijke breuk? 

35

‐ ‐ ‐ ‐

‐

‐

Verschilt de ouder‐kindrelatie in intacte gezinnen van deze in niet‐intacte ge‐ zinnen? Zo ja, op welke domeinen?  Verschilt de stiefouder‐stiefkindrelatie van de  ‘reguliere’ ouder‐kindrelatie? Zo  ja, op welke domeinen?  Hoe definiëren Vlaamse jongeren hun gezin/familiesituatie? Wie beschouwen  ze als gezinslid en welke criteria gebruiken ze daarvoor?  Welke culturele verschillen bestaan er tussen Vlaamse jongeren en jongeren  van Turkse of Marokkaanse afkomst op vlak van hun familiesituatie en ‐ relaties?  Welke culturele verschillen bestaan er tussen Vlaamse en niet‐Vlaamse jonge‐ ren op het vlak van attitudes ten aanzien van relaties, huwen, echtscheiding,  …?  Welke invloed heeft (echt)scheiding op aspecten van burgerschap bij jongeren?  

  Onderzoeksontwerp  Dit  onderzoek  maakt  deel  uit  van  het  LAGO‐project,  waarin  jaarlijks  ongeveer  2000  jongeren  worden  bevraagd  omtrent  hun  gezinssituatie,  hun  relaties  met  gezinsleden  en diverse aspecten van hun welzijn. Momenteel zijn er reeds twee bevragingsrondes  voltooid. In 2010‐2011 wordt een derde bevragingsronde georganiseerd in samenwer‐ king met studenten van de masteropleiding sociologie. Na het uitvoeren van een lite‐ ratuurstudie, stellen de studenten een schriftelijke vragenlijst op die wordt verspreid  via lagere en/of middelbare scholen. Hiervoor wordt gesteund op de vragenlijsten die  werden  opgesteld  tijdens  eerdere  bevragingsrondes  van  het  LAGO‐onderzoek.  Meer  informatie omtrent het LAGO‐onderzoek is te vinden op http://soc.kuleuven.be/lago.     De informatie uit de databestanden van 2008 en 2009 kan gekoppeld worden aan de  nieuw informatie, zodat de studenten over meer waarnemings‐ en analyse‐eenheden  beschikken.  De  begeleiding  van  het  onderzoeksproces  gebeurt  zoveel  mogelijk  in  groep. 

36

2. Complexe gezinssituaties na ouderlijke scheiding: kinderen en jongeren aan het  woord    Een  kwalitatief  onderzoek  naar  de  beleving  van  gezinssituaties  na  ouderlijke  scheiding    Stijgende (echt)scheidingscijfers, de promotie van co‐ouderschap als model voor ‘goe‐ de’  omgang  tussen  gescheiden  ouders  en  kinderen  en  nieuwe  huishoudenvorming  leiden tot stijgende aantallen kinderen in complexe verblijfsregelingen, nieuwsamen‐ gestelde gezinnen of een combinatie van beide. Veel kinderen worden vandaag gecon‐ fronteerd  met  complexe,  constant  wijzigende  netwerken  van  bi‐  of  multinucleaire  (stief)gezinnen. Vaak bemoeilijkt dat het opbouwen en onderhouden van goede rela‐ ties tussen ouders onderling, ouders en kinderen, en kinderen onderling. In dit onder‐ zoek focussen we op de beleving van deze diverse gezinssituaties door kinderen, wel‐ ke  invulling  wordt  gegeven  aan  diverse  (stief)gezinrelaties,  hoe  relaties  worden  (her)opgebouwd en onderhouden, …   Mogelijke onderzoeksvragen  ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐

Hoe ervaren kinderen in verblijfsco‐ouderschap de frequente transities tussen  de ouderlijke huishoudens?  Welke voor‐ en nadelen zijn er volgens kinderen aan verblijfsco‐ouderschap?   Welke verwachtingen heeft een kind ten aanzien van de gezinsrol van de  nieuwe partner van zijn/haar gescheiden ouder?   Hoe wordt de stiefouder‐stiefkindrelatie ingevuld?   Welke gevoelens koestert een kind ten aanzien van de nieuwe partner van  zijn/haar gescheiden ouder?  Welke relaties onderhouden kinderen met hun stief/halfsiblings?  Hoe definiëren kinderen zelf hun gezinssituatie?  Hoe ervaren de kinderen de relatie tussen hun gescheiden ouders?  

Onderzoeksontwerp  De  bedoeling  van  dit  onderzoek  is  diepte‐interviews  en/of  focusgroepgesprekken  te  hebben  met  kinderen  in  verblijfsco‐ouderschap  en/of  in  nieuwsamengestelde  gezin‐ nen na een ouderlijke scheiding. Na het uitvoeren van een literatuurstudie wordt een  topiclijst opgesteld die als leidraad dient voor de interviews/focusgroepgesprekken. In  een eerste fase worden respondenten geselecteerd en gecontacteerd. Dit gebeurt paral‐ lel  met  het  LAGO‐onderzoek  (zie  vorig  onderzoeksvoorstel  en  www.soc.kuleuven.be/lago).  Vervolgens  worden  door  de  student  diepte‐interviews  afgenomen  en/of  focusgroepgesprekken  georganiseerd,  die  nadien  worden  geanaly‐ seerd aan de hand van NViVO, Atlas‐Ti of andere software. 

37

3. Historisch‐sociologische analyse van demografische en gezinssociologische structu‐ ren en processen    Sinds  1995  verzamelt  het  Centrum  voor  Bevolkings‐  en  Gezinsonderzoek  heel  wat  gege‐ vens (op individueel niveau) uit de 19de‐eeuwse akten van de burgerlijke stand en de  bevolkingsregisters.  Die  data  zijn  de  empirische  basis  voor  verschillende  afgewerkte  en  lopende  onderzoeksprojecten  over  de  sociologische  en  demografische  oorzaken,  gevolgen en kenmerken van (de evolutie van) de vruchtbaarheid, huwelijk, hertrouw,  sterfte, en sociale en territoriale mobiliteit. In het kader van hun masterproef kunnen  studenten ingeschakeld worden in dit onderzoeksproces.     Voorstel 1. Huwelijk en hertrouw tijdens de negentiende eeuw.    De  masterproef  kan  handelen  over  de  frequentie,  de  karakteristieken  en  de  evolutie  van huwelijk en hertrouw in de 19de eeuw in verschillende socio‐economische regio’s.  De beschikbare databestanden bieden veel analysemogelijkheden: leeftijd en leeftijds‐ verschillen,  sociale  en  geografische  mobiliteit,  partnerkeuze,  vorige  burgerlijke  staat,  geletterdheid,  kenmerken  van  de  ouders  van  de  huwenden,  en  verder  allerlei  ken‐ merken  van  de  getuigen.  Al  deze  aspecten  kunnen  worden  gekoppeld  aan  de  ge‐ schiedenis  van  het  gezin  en  van  gezinsrelaties,  met  bijzondere  aandacht  voor  man‐ vrouwrelaties  en  ‐conflicten.  Samen  kunnen  de  thema’s  gekaderd  worden  in  lange‐ termijnprocessen zoals civilisatie, sociale beheersing, medische controle, sentimentali‐ sering, emotionalisering en romantisering.     Potentiële onderzoeksvragen  - Welk  aandeel  van  de  bevolking  huwde  en  hoe  evolueerde  dit  tijdens  de  19de  eeuw?  Hoe  evolueerde  de  huwelijksmarkt  tijdens  deze  periode?  Wie  her‐ trouwde  en  welke  karakteristieken  hadden  deze  huwelijkspartners?  En  welke  aspecten kunnen gekoppeld worden aan dit huwelijkspatroon?   - Wie huwde met wie tijdens de 19de eeuw? Waren er verschillen naar sociale en  geografische  afkomst?  Wat  ligt  aan  de  basis  voor  open‐  versus  geslotenheid  van de 19de‐eeuwse maatschappij?  - Op  welke  leeftijd  huwden  de  huwelijkspartners  en  wijzigde  de  huwelijksleef‐ tijd tijdens de 19de eeuw? Was er een leeftijdsverschil tussen de huwelijkspart‐ ners en veranderde dat in de loop van de 19de eeuw?   - Waren er regionale verschillen in het huwelijkspatroon?   - Onderzoek naar het huwelijkspatroon in urbane versus rurale gebieden (verge‐ lijking  binnen  één  provincie  of  tussen  provincies  is  mogelijk).  Waren  er  ver‐ schillen tussen de urbane en rurale gebieden? Mogelijke oorzaken? En wat met  migranten? Huwden zij met andere migranten of waren de lokale bruidegoms  en bruiden sterk geïnteresseerd in deze migranten als huwelijkspartner? Moge‐ lijke oorzaken? 

38

-

-

-

-

Onderzoek naar de oorzaken van de afbrokkeling van het Malthusiaans huwe‐ lijkspatroon.  Wanneer  wijzigde  het  huwelijkspatroon  in  West‐Vlaanderen?  Welke  socio‐economische  en  culturele  factoren  waren  daarvoor  doorslagge‐ vend?   Onderzoek  naar  seizoensschommelingen.  Wanneer  huwde  men  het  vaakst  tij‐ dens de 19de eeuw? Welke dagen van de week, welke maanden, welke seizoe‐ nen,  welk  uur?  Daar  kan  onderzoek  naar  de  relatie  tussen  secularisering  en  huwelijk aan gekoppeld worden. Wie huwde tijdens de vasten of de advents‐ periode en wie niet?  Verwantschap  van  getuigen  bij  het  huwelijk:  wie  waren  de  getuigen  bij  het  huwelijk (dichte familieleden zoals broers of zussen, verdere verwanten, de lo‐ kale  buur  of  de  ‘man  in  de  straat’)?  Was  er  hierin  een  evolutie  tijdens  de  19de  eeuw?  Hoe vaak werden er kinderen gewettigd bij het huwelijk? Hoe oud waren deze  kinderen? Is er een verband met de secularisatie?  Konden  de  huwelijkspartners  schrijven  op  het  moment  van  huwelijk?  En  wat  met hun ouders en hun getuigen? Wijzigde dat patroon tijdens de 19de eeuw?  In hoeverre verschillen Vlaamse huwelijkspatronen van de Nederlandse? Bete‐ kende  de latere  industrialisatie van Nederland dat langer werd  vastgehouden  aan het Malthusiaanse huwelijksuitstel? Zijn seizoenspatronen in huwelijksslui‐ ting in de protestantse Nederlandse regio’s verschillend? 

  Data  Studenten  kunnen  gebruik  maken  van  comparatief  materiaal  uit  de  provincie  West‐ Vlaanderen, Oost‐Vlaanderen, Vlaams‐Brabant en de provincie Antwerpen. Eveneens  is Nederlandse  data uit  de Historische  Steekproef Nederlandse Bevolking (HSN)  beschik‐ baar.    Arrondissement Antwerpen  - Periode: 1800‐1906  - Steekproef: alle huwelijksaktes waarbij één van de huwelijkspartners een  COR*‐familienaam had  - Alle gemeenten   - N = 2.118    Provincie Vlaams‐Brabant  - Periode: 1800‐1906  - Alle huwelijksaktes  - Ongeveer 60 gemeenten  - N = 66.000    Provincie West‐Vlaanderen  - Periode: 1800‐1906 

39

-

Alle huwelijksaktes   Bijna alle gemeenten. Voor een overzicht,  zie http://www.vrijwilligersrab.be/  N = 355.000 

  Aalst  - Periode: 1800‐1913  - Steekproef: één op drie aktes   - N = 5.496    Gent   - Periode: 1802‐913  - Steekproef: één op twaalf   - N = 8.575    Appelterre (gemeente in de provincie Oost‐Vlaanderen)   - Periode: 1806‐913  - Alle aktes  - N = 1.185    Nederland (Historische Steekproef Nederlandse bevolking)  - Periode: 1830‐1990  - Aktes behorende bij een steekproef van 0,5% uit de Nederlandse bevolking.  Voor meer info: zie www.iisg.nl/hsn  - N = 25.340    Voorstel 2. Vruchtbaarheid in het 19de‐eeuwse Antwerpse arrondissement    Een ander thema heeft betrekking op de vruchtbaarheidstransitie (evolutie van ‘hoge’  naar ‘lage’ geboorte‐ en sterftecijfers) tijdens de tweede helft van de 19de eeuw in Bel‐ gië.     Potentiële onderzoeksvragen  ‐ Wanneer ging de vruchtbaarheidstransitie in Antwerpen van start en waarom pre‐ cies tijdens deze periode? Zijn er verschillen in ‘timing’ en snelheid van de transitie  vast te stellen tussen de stad en de omliggende gebieden van het Antwerpse arron‐ dissement?  ‐ Zijn er regionale verschillen binnen het arrondissement Antwerpen op het vlak van  vruchtbaarheid? Wat  zijn mogelijke (toetsbare)  verklaringen? Heeft de sociale  sta‐ tus een invloed op (de evolutie van) de vruchtbaarheid in Antwerpen?  ‐ Een onderzoek naar de verspreiding van contraceptieve praktijken in verschillende  regio’s. In welke mate speelt de directe woonomgeving een rol? Was er sprake van  een proces van ‘sociale besmetting’ binnen sociale strata? Of ging het eerder om een  top‐bottom  verspreidingsproces  van  burgerij  naar  arbeidersklasse?  De  stad  Ant‐

40

werpen met zijn verschillende stadswijken en ‐buurten is daarvoor een ideale test‐ case.  ‐ Onderzoek  naar  de  relatie  tussen  secularisering  en  vruchtbaarheid  in  het  19de‐ eeuwse  Antwerpse  arrondissement.  Hoe  snel  verspreidde  de  secularisatie  zich  in  het Antwerpse arrondissement en welke regio’s waren trendsetters? En hoe evolu‐ eerden deze regio’s op vlak van vruchtbaarheid? Mogelijke redenen voor deze evo‐ lutie?  ‐ Onderzoek naar de invloed van migratie op contraceptieve praktijken in 19de‐eeuws  Vlaanderen. In Wallonië en in Frankrijk startte de vruchtbaarheidstransitie vroeger  dan in Vlaanderen. Er kan nagegaan worden welke invloed de migratie van en naar  Franssprekende  gebieden  had  op  controle  op  vruchtbaarheid  in  Vlaanderen.  Een  vergelijkbare  onderzoeksvraag  kan  gesteld  worden  voor  de  buitenlandse  migran‐ ten.    Data  Studenten  kunnen  gebruik  maken  van  de  recent  opgebouwde  Antwerpse  COR*‐ database.  Sinds  2003  werkt  het  Centrum  voor  Bevolkings‐  en  Gezinsonderzoek  aan  een  historisch  demografische  database  die  longitudinale  en  intergenerationele  gege‐ vens op individueel meetniveau bevat. De databank biedt een unieke combinatie van  kenmerken. Hij omvat bijna acht decennia (1846‐1920) en bestaat uit informatie uit de  bevolkingsregisters  van  het  volledige  Antwerpse  arrondissement.  Alle  personen  wiens achternaam begint met de lettercombinatie COR* werden geselecteerd in deze  databank. De Antwerpse database bestrijkt drie generaties en de leden van deze gene‐ raties zijn aan elkaar gekoppeld. De databank bevat uitgebreide microgegevens over  de individuele levensloop, gezinspatronen en migratie, en is één van de weinige histo‐ rische databases met dit soort microgegevens van een grote en snelgroeiende haven‐ stad.    Meer  informatie  over  de  COR*‐databank  is  te  vinden  in  Matthijs,  K.,  Moreels,  S.  (2010).  The  Antwerp  COR*‐database:  a  unique  Flemish  source  for  historical‐ demographic research. History of the Family, 15(1), 109‐115.  Voorstel 3. Integratie in negentiende‐eeuwse steden  Dankzij sterke migratie van het platteland naar de stad, maar ook door de daling van  de sterfte, begon Europa gedurende de negentiende eeuw sterk te verstedelijken. Tus‐ sen 1750 en 1914 steeg het percentage van de Europese bevolking dat in urbane gebie‐ den leefde van 12 tot 42 procent. Veel nieuwe stadsbewoners waren keuterboeren die  door de agrarische crisis niet langer in staat waren op het platteland hun hoofd boven  water  te  houden.  Dankzij  technische  innovaties  en  schaalvergroting  waren  steeds  minder  arbeidskrachten  in  de  landbouw  nodig  om  de  alsmaar  groeiende  Europese  bevolking te kunnen voeden. Een andere groep van stedelijke immigranten waren de  arbeiders  uit  de  zogenaamde  proto‐industrie.  Deze  vorm  van    plattelandsnijverheid 

41

ging  in  de  loop  van  de  negentiende  eeuw  geleidelijk  ten  onder  als  gevolg  van  de  voortschrijdende industrialisatie. De proto‐industrie kon simpelweg niet concurreren  met  de  fabrieksarbeid.  De  alsmaar  groeiende  massa’s  die  niet  langer  in  staat  waren  hun dagelijks brood op het platteland te verdienen, trokken in de loop van de negen‐ tiende eeuw naar de groeiende Europese steden, waar velen van hen schoorvoetend in  de  fabriek begonnen  te  werken. Daarnaast vonden in  de tweede helft van  de negen‐ tiende eeuw ook de eerste groepen internationale migranten hun weg naar de West‐ Europese steden.     Tot voor kort waren sociologen en historici unaniem van mening dat de massa‐ le  trek  naar  de  stad  met  grote  sociale  problemen  gepaard  ging.  Tijdgenoten  stelden  inderdaad  dat  de  voormalige  plattelandsbevolking  grote  aanpassingsproblemen  on‐ dervond  in  het  stedelijke  milieu.  Immigranten  werden  verantwoordelijk  geacht  voor  hoge  criminaliteit,  prostitutie  en  de  buitengewoon  grote  aantallen  buitenechtelijke  geboortes in het stedelijke milieu tegen het midden van de negentiende eeuw. Socio‐ logen van de zogenaamde Chicago‐school en hun navolgers stelden dat de immigran‐ ten na aankomst in de anonieme stad hun sociale netwerk verloor. Zij raakten als het  ware ‘ontworteld’. Door het ontbreken van een goede opleiding zouden zij eveneens  slecht  op  de  arbeidsmarkt  gepresteerd  hebben,  waardoor  hun  sociale  positie  alleen  maar meer onder druk kwam te staan. Recent onderzoek lijkt dit aloude beeld even‐ wel  tot  op  zekere  hoogte  tegen  te  spreken.  Lange  afstandsmigranten  lijken  bijvoor‐ beeld juist hogere sociale opwaartse mobiliteit te hebben genoten dan de autochtone  bevolking, terwijl zij goede kansen op de huwelijksmarkt hadden. Velen huwden dan  ook met een autochtone partner. De these is daarom opgeworpen dat het met name de  korte  afstandsmigranten  waren  die  grote  aanpassingsproblemen  in  de  steden  onder‐ vonden.  Lange  afstandsmigranten  zouden  juist  over  meer  human‐capital  hebben  be‐ schikt.  Lager  opgeleide  migranten  zouden  het  zich  simpelweg  niet  hebben  kunnen  veroorloven om over grote afstanden te migreren.    Het  onderzoek  naar  de  integratie  van  migranten  in  de  negentiende‐eeuwse  Vlaamse steden staat nog in de kinderschoenen. Met name Antwerpen werd met grote  groepen  migranten  geconfronteerd.  Over  hun  integratieproces  weten  wij  evenwel  nauwelijks  iets.  In  het  recente  verleden  zijn  echter  enkele  historisch‐demografische  databases geconstrueerd op basis van het bevolkingsregister en de burgerlijke stand.  Deze kostbare bestanden maken het o.a. mogelijk om de sociale mobiliteit en het hu‐ welijksgedrag  van  migranten  te  bestuderen.  Evenwel  meer  culturele  factoren  als  voornaamkeuze  en  de  selectie  van  huwelijksgetuigen  kunnen  eveneens  bestudeerd  worden Op deze manier is het toch mogelijk enig inzicht te verwerven in het sociale  en  culturele  integratieproces  van  negentiende‐eeuwse  migranten  in  de  Vlaamse  ste‐ den. Voor wie eerder geïnteresseerd is in integratieprocessen in Nederlandse steden,  staat er de zogenaamde HSN (Historische Steekproef Nederland) ter beschikking.   Voorstel 4. Veranderende reproductie in de Arabische wereld: een gevolg van glo‐ balisering?   

42

In de afgelopen decennia worden Noord‐Afrika en het Midden‐Oosten met ingrijpen‐ de veranderingen in de menselijk reproductie geconfronteerd, die er toe leiden dat de  verschillen in nuptialiteit en vruchtbaarheid tussen de Westerse landen en de Arabi‐ sche wereld alsmaar kleiner zijn geworden. Terwijl een halve eeuw geleden het over‐ grote deel van de vrouwen in  de Arabische wereld voor hun twintigste levensjaar in  het huwelijk trad, trouwen vrouwen in dit deel van de wereld tegenwoordig gemid‐ deld  pas  zo’n  tien  jaar  later.  Ter  vergelijking:  In  België  en  Nederland  schommelt  de  gemiddelde  huwelijksleeftijd  rond  de  30  jaar.  Het  verschil  is  dus  miniem  geworden.  Tegelijkertijd heeft er in Noord‐Afrika en het Midden‐Oosten een spectaculaire daling  van  de  vruchtbaarheid  plaatsgevonden.  In  de  jaren  tachtig  was  het  in  Algerije  bij‐ voorbeeld  nog  een  normale  zaak  dat  vrouwen  zeven  kinderen  ter  wereld  brachten.  Tegenwoordig  schommelt  het  gemiddelde  kindertal  in  dit  Noord‐Afrikaanse  land  rond de 2,5. In Nederland en België bedraagt het totaal vruchtbaarheidscijfer 1,8. Het  verschil is dus aanzienlijk kleiner geworden.  De ingrijpende demografische veranderingen in Noord‐Afrika en het Midden‐ Oosten hangen ondermeer samen met de veranderde positie van vrouwen in dit deel  van de wereld. Zij gaan vaker en langer naar school, wat ondermeer resulteert in een  lagere analfabetiseringsgraad. Was in 1982 slechts 32,5% van de Marokkaanse meisjes  in de leeftijdscategorie 15‐24 jaar geletterd, tegenwoordig kan tweederde van de Ma‐ rokkaanse meiden in deze leeftijdscategorie lezen en schrijven. Ook is de beroepspar‐ ticipatie in verscheidene Arabische landen toegenomen. In Libië steeg het percentage  vrouwen dat deel uitmaakt van de beroepsbevolking van 13,4% in 1980 naar 23,5% in  2007. In Syrië steeg dit percentage in dezelfde periode van 13, 6% naar 20,8%. Een be‐ langrijke  verklaring  voor  de  stijging  van  de  huwelijksleeftijd  betreft  de  sterk  toege‐ nomen  kosten  van  de  huwelijksceremonie.  In  landen  als  Katar  en  Saoedi‐Arabië  wordt dit probleem deels omzeild door het fenomeen van de importbruiden (die stel‐ len  lagere  eisen  aan  de  ceremonie)  en  de  opkomst  van  de  omstreden  ‘misy‐ ar’huwelijken. Het gaat hier om het wettelijk vastleggen van een affaire/ relatie, waar‐ bij  de  vrouw  enkele  rechten  van  het  ‘normale’  huwelijk  opgeeft.  De  man  is  bijvoor‐ beeld niet langer verplicht zijn vrouw financieel te onderhouden en de man hoeft zijn  vrouw ook niet meer van woonruimte te voorzien. Op die manier worden de bruids‐ schat, de kosten van de huwelijksceremonie en de kosten voor het oprichten van een  gezamenlijk huishouden omzeild.      In  onze  globaliserende  wereld  kan  men  zich  de  vraag  stellen  in  hoeverre  de  waargenomen  verschuivingen  in  vruchtbaarheid  en  nuptialiteit  het  gevolg  zijn  van  endogene  dan  wel  exogene  processen.  De  daling  van  de  vruchtbaarheid  werd  bij‐ voorbeeld  op  verschillende  VN‐wereldbevolkingsconferenties  sterk  gepropageerd  door de Westerse landen. Bovendien zijn de kennis en middelen om een daling van de  vruchtbaarheid te bewerkstelligen grotendeels door Westerse landen verstrekt. Globa‐ liserende krachten als televisie, internet en transnationale migranten hebben mogelij‐ kerwijze Westerse waarden over de ideale huwelijksleeftijd, gezinsgrootte en de aard  van  relaties  sterk  beïnvloed.  Het  onderzoek  focust  bewust  op  de  invloed  van  zulke  externe factoren en probeert die te meten. Bestaat er bijvoorbeeld een verband tussen 

43

de opkomst van het internet en het ontstaan van ‘misyar’huwelijken of tussen de ver‐ spreiding van de televisie en de gewenste gezinsgrootte? Tegelijkertijd wordt er beke‐ ken in hoeverre verschillen in vruchtbaarheid en nuptialiteit tussen verschillende lan‐ den  op  basis  van  divergerende  globaliseringsprocessen  kunnen  worden  verklaard.  Endogene  processen,  zoals  beroepsparticipatie  en  de  invloed  van  scholing  op  de  ge‐ middelde huwelijksleeftijd kunnen echter eveneens bestudeerd worden. 

44

4. Zelfhulpgroepen in Vlaanderen (in samenwerking met Trefpunt Zelfhulp)    Een  zelfhulpgroep  verenigt  mensen  met  een  gemeenschappelijk  probleem  of  in  een  zelfde situatie om samen ‘beter’ te worden. Daarvoor kan de groep lotgenotencontact  organiseren, verstaanbare, up‐to‐date informatie en praktische hulp aanbieden en aan  belangenverdediging  doen.  Vlaanderen  telt  ongeveer  430  zelfhulporganisaties.  Als  ook de onderafdelingen van deze organisaties en de groepen met een autonome wer‐ king  in  rekening  worden  gebracht,  gaat  het  om  1400  zelfhulpgroepen.  Het  zelfhulp‐ landschap is erg heterogeen naar organisatiestructuur (groot, gestructureerd of klein,  informeel)  en  problematiek  (fysieke  aandoeningen,  operatieve  ingrepen,  bijzondere  sociale  situaties, psychosociale problemen,  verslaving,  handicap  of geïnduceerde (ta‐ boe)problemen).     Trefpunt  Zelfhulp  is  een  informatie‐  en  ondersteuningscentrum  rond  zelfhulp  en  sinds 1982 partner van de Faculteit Sociale Wetenschappen. Het beschikt over een da‐ tabestand met de contactgegevens van de in Vlaanderen bekende zelfhulpinitiatieven.     Voorstel 1. Het profiel van de deelnemers van een zelfhulpgroep    Wie  neemt  wanneer  deel  aan  de  bijeenkomsten  van  een  zelfhulpgroep?  Waarom?  Wanneer zetten mensen de stap naar een zelfhulpgroep? Welke rol speelt zelfhulp in  iemands ‘loopbaan’ in de hulpverlening? Vanwege de grote heterogeniteit in het zelf‐ hulplandschap,  is  een  beschrijving  van  het  profiel  van  zelfhulpgroepen  in  het  alge‐ meen  niet  mogelijk  in  het  kader  van  een  masterproef.  Wel  haalbaar  is  een  gedetail‐ leerde  beschrijving  en  vergelijking  van  het  deelnemersprofiel  van  een  selectie  van  zelfhulpgroepen  in  twee  probleemcategorieën  (bv.  verslaving  of  fysieke  aandoenin‐ gen). Hiertoe worden de vaste deelnemers van zelfhulpgroepen, d.w.z. personen die  regelmatig aan de deelnemen, bevraagd via een vragenlijst. De vragenlijst wordt op‐ gesteld  in  samenwerking  met  Trefpunt  Zelfhulp.  Er  wordt  gepeild  naar  een  aantal  persoonlijke kenmerken van de deelnemers: geslacht, leeftijd, burgerlijke status, socio‐ economische status, opleidingsniveau. Ook de gezinssamenstelling, de ervaren steun,  de aard van de ziekte of het probleem waar men mee geconfronteerd wordt, ervarin‐ gen met professionele hulpverlening, sociale gevolgen van de ziekte of het probleem  worden bevraagd.     Voorstel  2.  Motivatie  van  bestuursvrijwilligers  in  zelfhulpgroepen  met  een  vzw‐ statuut     Welke  motieven  spelen  mee  bij  het  opnemen,  continueren  en  afbouwen  van  een  be‐ stuursfunctie in een zelfhulpgroep? Ook zelfhulpgroepen kampen met een tekort aan  vrijwillige inzet. De oorzaken zijn genoegzaam bekend: de vergrijzing van het vrijwil‐ ligerskorps,  de  ‘nieuwe’  vrijwilliger  –  soms  wat  laatdunkend  ‘zappende  vrijwilliger’  of  ‘draaideurvrijwilliger’  genoemd  ‐,  het  consumentisme,  de  individualisering  enzo‐ 45

voort.  Zelfhulpgroepen  hebben  er  dus  baat  bij  om  te  weten  hoe  ze  bestuursvrijwilli‐ gers kunnen aantrekken en binden. Het in kaart brengen van de motieven om een be‐ stuursfunctie in een zelfhulpgroep op te nemen, te continueren en af te bouwen, kan  zelfhulpgroepen ondersteunen bij het uitbouwen van een meer gericht vrijwilligersbe‐ leid. Interessante vragen in verband met dit thema zijn of de motieven van bestuurs‐ vrijwilligers verschillen naar leeftijd (de ‘traditionele’ versus de ‘postmoderne’ vrijwil‐ liger) en geslacht. De bestuursvrijwilligers worden aan de hand van diepte‐interviews  bevraagd.  Opdat  bestuursleden  uit  alle  soorten  van  zelfhulpgroepen  deel  zouden  uitmaken van de steekproefpopulatie, moet bij de selectie rekening gehouden worden  met een aantal organisatiekenmerken zoals problematiek, organisatiestructuur en me‐ thodische  aanpak  van  de  zelfhulpgroep.  Ook  dient  bij  de  selectie  van  de  bestuursle‐ den variatie ingebouwd te worden naar leeftijd en geslacht. Sommige zelfhulpgroepen  worden  erkend  binnen  het  decreet  op  het  vrijwilligerswerk.  Trefpunt  Zelfhulp  vzw  gaat  na  of  er  in  dit  kader  registratiegegevens  beschikbaar  zijn  met  betrekking  tot  de  vrijwilligerswerking.  Dergelijke  kwantitatieve  gegevens  kunnen  de  kwalitatieve  be‐ vindingen ondersteunen.   Voorstel 3. Gender en zelfhulpgroepen    Verschillen  mannelijke  en  vrouwelijke  deelnemers  aan  zelfhulpgroepen  op  vlak  van  motivatie, ondersteuningsbehoefte en beleving? Vertalen eventuele verschillen zich in  een  genderspecifiek  activiteitenaanbod?  Vrouwen  zijn  oververtegenwoordigd  in  de  meeste zelfhulpgroepen. Ter verklaring van deze vaststelling bestaan een aantal hypo‐ theses, maar weinig empirische evidentie. Een eerste hypothese is dat vrouwen eerder  ‘emotion‐focused’ copingstrategieën hanteren (gericht op het veranderen van de emo‐ tionele  reactie  op  de  situatie),  terwijl  mannen  het  veeleer  ‘problem‐focused’  (gericht  op het veranderen van de situatie) aanpakken. Bij de meer actiegerichte groepen zou‐ den vooral mannen op de voorgrond treden. Wellicht komen zij door te handelen ge‐ makkelijker tot ‘praten’. Een tweede veronderstelling is dat mannen zich beperken tot  één  vertrouwenspersoon  terwijl  vrouwen  eerder  meerdere  personen  in  vertrouwen  nemen.  Een  derde  hypothese  stelt  dat  het  stereotype  beeld  van  zelfhulpgroepen  af‐ breuk  doet  aan  de  mannelijke  identiteit.  Via  een  kwalitatieve  bevraging  van  deelne‐ mers  uit  zelfhulpgroepen  rond  borstkanker  (vrouwen)  en  prostaatkanker  (mannen)  kunnen eventuele genderverschillen op vlak van motivatie, ondersteuningsbehoeften  en  beleving in kaart gebracht worden. Voorts dient nagegaan te worden of deze ver‐ schillen zich vertalen in een genderspecifiek activiteitenaanbod.     Voorstel 4. Zelfhulpgroepen en het internet    Bieden  patiëntenverenigingen  gediversifieerde  en  valide  patiënteninformatie  aan  op  hun  websites?  Steeds  meer  patiënten  zoeken  gezondheidsinformatie  op  het  internet.  Patiëntenverenigingen volgen deze evolutie: in 2007 had 82% van de Vlaamse patiën‐ tenverenigingen  een  website.  Dat  komt  neer  op  een  120‐tal  websites.  Ongeveer  een 

46

vierde  bood  een  chatroom  of  een  discussieforum  aan.  Patiëntenverenigingen  uiten  hun  nood  aan  gediversifieerde  en  valide  patiënteninformatie.  Vertegenwoordigers  van  patiëntenverenigingen  ondervinden  moeilijkheden  om  de  kwaliteit  en  de  be‐ trouwbaarheid  van  de  gezondheidsinformatie  die  ze  aanbieden,  te  beoordelen.  De  criteria die professionelen en patiëntenvertegenwoordigers gebruiken om de kwaliteit  van patiënteninformatie te beoordelen, verschillen maar zijn wel complementair. ‘Le‐ ken’  stellen  vooral  de  leesbaarheid,  de  structuur  en  de  herkenbaarheid  voorop.  Pro‐ fessionelen  vinden  de  revisiedatum,  de  bronvermeldingen,  en  methodologie  belang‐ rijk. Dit onderzoeksthema is er op gericht om de websites van patiëntenverenigingen  te screenen op gebruiksvriendelijkheid en op de diversiteit en validiteit van de patiën‐ teninformatie.  De  richtlijnen  van  de  Health  on  the  Net  Foundation  bieden  een  goed  vertrekpunt om de sites van de Vlaamse patiëntenverenigingen te beoordelen op bo‐ venstaande criteria. Een goed instrument om de ‘usability’ of gebruiksvriendelijkheid  van de websites te beoordelen, dient afgetoetst te worden met het Opleidingscentrum  voor  Toegepaste  Communicatie  en  Technologie  (K.U.Leuven).  Bij  deze  screening  dient onderscheid gemaakt te worden tussen kleine, middelmatige en grote websites.   

47

Onderwerpen masterproef sociologie  Onderzoeksdomein Sociaal en Politiek Opinieonderzoek      Promotor:     Prof. Dr.  Marc Swyngedouw    Assessoren:     Eva Jaspaert        Koen Abts        Delphine Hesters    De  onderwerpen  voor  de  masterproef  sociologie  houden  verband  met  onderstaande  thema’s.     1. Verkiezingsonderzoek in Vlaanderen, België en Europa  2. Onderzoek naar etnische minderheden in Vlaanderen  3. Binnenlandse adoptie in Vlaanderen    Voor ieder thema vind je hieronder een meer uitgewerkt voorstel voor een mas‐ terproef.  Deze  voorstellen  reiken  je  een  aantal  potentiële  onderzoeksvragen  aan,  alsook  een  beschrijving/  uitwerking  van  het  onderzoeksontwerp.  Merk  op  dat  deze  voorstellen  nauw  aanleunen  bij  lopend  onderzoek  van  professoren  en/of  doctoraats‐ studenten of gebruik maken van bestaand onderzoeksmateriaal waarrond de nodige  expertise aanwezig is. Meerdere studenten kunnen op elk thema werken. Samenwer‐ king wordt trouwens aangeraden.                                  

48

1. Verkiezingsonderzoek in Vlaanderen, België en Europa    Er  zijn  verschillende  databestanden  beschikbaar  m.b.t.  het  stemgedrag  en  politieke  attitudes van Vlamingen, Belgen m.b.t. de Vlaamse, Belgische en Europese verkiezin‐ gen.  Politiek  sociologische  analyses  zijn  hierop  mogelijk.  Eventueel  kan  een  vergelij‐ king met ander Europese landen doorgevoerd worden (data ook beschikbaar).    Potentiële onderzoeksvragen:  ‐ Stemgedrag/politieke attitudes en opvattingen over sociaal beleid  ‐ Nieuwsbronnen en stemgedrag/politiek attitudes.   ‐ “Zacht nieuwsʺ theorie en politieke attitudes/stemgedrag  ‐ Genderverschillen in (opvattingen over) stemgedrag  ‐ Sociaal kapitaal en politieke attitudes  ‐ Sociale afkomst, perceptie van mobiliteitskansen en politieke attitudes    Onderzoeksontwerp  Er kunnen data‐analyses worden uitgevoerd op de data van het ISPO, maar kwalita‐ tief onderzoek en theoretisch of literatuuronderzoek over het thema is eveneens mo‐ gelijk.                                                  49

2. Onderzoek naar etnische minderheden in Vlaanderen    Kwantitatief en kwalitatief onderzoek naar etnische minderheden in Vlaanderen    VOORSTEL 1    Het survey “The integration of the European Second Generation (TIES)” onderzocht  de politieke participatie van Turkse en Marokkanse jongengen van de tweede genera‐ tie. Voor hen ze zijn grootgebracht in een gezin met ouders uit Turkije of Marokko,  maar ook dat ze van kindsbeen af opgroeiden in een volledig Belgische context. Even‐ eens werden uit dezelfde wijken waarin deze tweede generatie woonachtig is ook au‐ tochtone Belgen geïnterviewd.     Potentiële onderzoeksvragen:  ‐ In welke mate verschillen de Marokkaanse en Turkse 2e generatie van de autochtone  Belgen op het gebied van de politiek participatie?  ‐ In welke mate is de politieke integratie van de Marokkaanse en Turkse 2e generatie  een feit.    Onderzoeksontwerp  Er kunnen data‐analyses worden uitgevoerd op de TIES data van het ISPO.       VOORSTEL 2     Een deel van de respondenten van het TIES onderzoek (zie boven) werd opnieuw be‐ vraagd in een kwalitatief onderzoek naar identiteit en cultuur bij de tweede generatie  van Marokkaanse origine in Antwerpen en Brussel.     Potentiële onderzoeksvragen:   ‐ Welke rol kennen mensen van Marokkaanse en Belgische origine toe aan ‘cul‐ tuur’ in hun alledaagse theorieën van de integratie van minderheden?  ‐ Welke impliciete theorieën van multiculturaliteit en integratie hanteren res‐ pondenten?  ‐ Welke strategieën hanteren respondenten van Marokkaanse origine als ant‐ woord op racisme en discriminatie?      Onderzoeksontwerp   Er kunnen kwalitatieve data‐analyses worden uitgevoerd op de diepte‐interviews af‐ genomen in het kader van het doctoraatsonderzoek van Delphine Hesters   

50

3. Binnenlandse adoptie in Vlaanderen      Voorstel 1: Voor en nadelen van het integraal proces bij binnenlandse adoptie.      Binnenlandse  adoptie  in  Vlaanderen  wordt  geregeld  via  door  de  Vlaamse  Over‐ heid erkende adoptiediensten. Verschillende onder hen hanteren hierbij een vorm  van wat genoemd wordt een “integraal proces”. Hierbij worden selectie van kan‐ didaat adoptieouders, de begeleiding van de geboortemoeder en de matching kind  –  adoptiegezin door  één en dezelfde dienst gedaan.  In deze  masterthesis  worden  de  voor  en  nadelen  van  deze  werkwijze  sociologische  en  maatschappelijk  bestu‐ deerd.    Onderzoeksontwerp: kwalitatieve studie        Voorstel  2:  de  sociale  achtergrond  van  de  kandidaat  adoptieouders  en  van  de  ef‐ fectieve adoptieouders in Vlaanderen      Er is weinig of niets geweten van de sociale achtergrond (klasse) van de kandidaat  adoptieouders en de effectieve adoptieouders in het kader van binnenlandse adop‐ tie.  Slechts  een  zeer  beperkt  deel  van  de  initiële  kandidaten  kunnen  ook  effectief  adopteren. Wat is de sociale afkomst van de kandidaten en verschilt deze van de  doorsnee bevolking? Is er een verschil in klasseafkomst tussen de kandidaten en zij  die effectief adopteren?    Onderzoeksontwerp: kwantitatief onderzoek – (beperkt) survey onderzoek 

51

Onderwerpen masterproef sociologie   Onderzoeksdomein Survey‐methodologie      Promotoren:    Prof. Dr.  Geert Loosveldt            De  onderwerpen  voor  de  masterproef  sociologie  houden  verband  met  onderstaande  thema’s.     1. Meet‐effecten in survey‐interviews  2. Onderzoek naar risicogedrag  3. Respons op en het vraag/antwoord proces in web surveys     Voor ieder thema vind je hieronder een meer uitgewerkt voorstel voor een mas‐ terproef.  Deze  voorstellen  reiken  je  een  aantal  potentiële  onderzoeksvragen  aan,  alsook  een  beschrijving/  uitwerking  van  het  onderzoeksontwerp.  Merk  op  dat  deze  voorstellen  nauw  aanleunen  bij  lopend  onderzoek  van  professoren  en/of  doctoraats‐ studenten of gebruik maken van bestaand onderzoeksmateriaal waarrond  de nodige  expertise aanwezig is. Meerdere studenten kunnen op elk thema werken. Samenwer‐ king wordt trouwens aangeraden.                                                 

52

1. Meet‐effecten in survey‐interviews    Het opstellen van een goede vragenlijst is een heel belangrijk onderdeel van de soci‐ aal‐wetenschappelijke  onderzoekscyclus.  Goed  doordachte  vragen  zijn  immers  een  vereiste  om  valide  en  betrouwbare  onderzoeksresultaten  te  bekomen.  Zo  kan  bv.  de  vraagverwoording op zich een effect hebben op de antwoorden die respondenten ge‐ ven. Zowel de verwoording van de vraag, de interpretatie van de antwoordverdeling,  als de context van de vraag kan de antwoorden van respondenten beïnvloeden. Daar‐ naast kunnen ook nog geheugeneffecten, interviewer‐effecten, … een rol spelen.     Potentiële onderzoeksvragen:  ‐  Vaak  worden  in  surveys  vragen  over  het  verleden  gesteld.  Het  falend  geheugen  is  een ernstige bron van meetfouten. Wat is de stand van zaken in  het onderzoek hier‐ over? Welke mogelijkheden worden voorgesteld om dit probleem aan te pakken?   ‐ Een kritische analyse van de basisregel van het survey‐interview die stelt dat de in‐ terviewers  de  vragenlijst  bij  alle  respondenten  op  een  identieke  wijze  moeten  hante‐ ren.  ‐ De duur van een interview wordt soms gehanteerd als een algemene indicator van  de kwaliteit van een interview. Een interview dat veel langer of korter duurt dan de  gemiddelde  interviewduur  wordt  doorgaans  negatief  geëvalueerd.  Bij  de  interview‐ duur  is  de  interviewervariantie  doorgaans  niet  verwaarloosbaar.  Sommige  intervie‐ wers zijn significant trager of sneller bij het afnemen van een interview. Er kan wor‐ den nagegaan in welke mate de duur van het interview gerelateerd is aan andere da‐ takwaliteitsindicatoren en hoe de verschillen tussen de interviewers ontstaan.  ‐ Het behoort meer en meer tot de courante survey praktijk om interviewers een con‐ tactformulier te laten invullen. Op een dergelijk formulier noteert de interviewer per  contact  met  de steekproefeenheid  wanneer  dit contact plaats vond,  wat  het  resultaat  van  het  contact  was,  hoe  de  reactie  van  de  respondent  was,  hoe  de  woonomgeving  eruitziet, … Kortom er wordt heel veel informatie verzameld over de contactprocedu‐ re. De vraag is in welke mate deze informatie kan gebruikt worden om de dataverza‐ meling te optimaliseren.  ‐ Heeft de mode waarlangs men een vragenlijst afneemt een effect op het antwoord‐ gedrag van respondenten? Met andere woorden, verschillende antwoordspreidingen  op dezelfde vragen in face‐to‐face interviews, post‐enquête en websurveys? Meer spe‐ cifiek  zou  er  gekeken  kunnen  worden  naar  verschillende  spreidingen  op  items  met  een 5‐ of 7‐punten schaal.      Onderzoeksontwerp:   Naargelang  de  aard  van  de  onderzoeksvraag  kan  het  gaan  om  een  literatuuronder‐ zoek,  een  kleine  empirische  studie,  of  kan  gebruik  worden  gemaakt  van  bestaande  data.    

53

2. Onderzoek naar risicogedrag    Sommige vragen kunnen aanleiding geven tot onderrapportering omdat ze door res‐ pondenten als bedreigend worden ervaren. De respondenten kunnen bijvoorbeeld de  neiging  hebben  bepaalde  gedragingen  te  verzwijgen of anders  voor  te stellen dan  in  werkelijkheid.     Potentiële onderzoeksvragen:  Hoe wordt risicogedrag, zoals bijvoorbeeld alcohol‐ en druggebruik, onderzocht, zo‐ wel in survey onderzoek als in kwalitatief onderzoek? Men zou bijvoorbeeld kunnen  nagaan  hoe  risicogedrag  in  survey  onderzoek  bevraagd  wordt.  En  welke  het  meest  geschikte design is in relatie tot de onderzoekvraag: de hele populatie of een specifie‐ ke doelgroep als steekproefkader?     Onderzoeksontwerp  Er zou een overzicht kunnen gegeven worden hoe verschillende onderzoeken risico‐ gedrag ondervraagd hebben en welke de resultaten waren, ook met betrekking tot de  kwaliteit van de data.                                                    54

3. Respons op en het vraag/antwoord proces in web surveys    Een van de meer recente survey modi is het web survey. Gezien het jonge karakter  van deze survey modus is de kennis omtrent respons op en het vraag/antwoord pro‐ ces in web surveys een relatief onontgonnen terrein.    Potentiële onderzoeksvragen  ‐ Effecten van personalisering op web survey respons. Hoewel verscheidene onder‐ zoeken aantonen dat het personaliseren van e‐mail uitnodigingen voor web surveys  een positief effect heeft op de respons, is het onduidelijk of het effect hiervan grosso  modo gelijk is voor verschillende respondentgroepen, of dat het effect hiervan voor  bepaalde groepen wel en voor andere groepen niet (of zelfs tegengesteld) speelt. Op  basis van bestaande datasets kan een uitdiepende analyse omtrent de effecten van  personalisering worden gemaakt.  ‐ Het vraag/antwoord proces in web surveys. Over het vraag/antwoord proces bestaan  theoretische bijdragen, maar empirische validaties hiervan worden niet frequent ge‐ vonden. Het web survey laat toe om zogenaamde paradata te verzamelen. Deze data  maken het antwoordproces van de respondent zichtbaar(der). Zijn deze data bruik‐ baar om theoretische modellen over het vraag/antwoord proces te testen? Op basis  van verschillende bestaande datasets kunnen specifieke hypothesen onderzocht wor‐ den en kunnen aldus voorbeelden gegeven worden van de mogelijkheden én de be‐ perkingen van web survey paradata om het vraag/antwoord proces te verduidelijken.  ‐ Evaluatie van survey vragen. In zelf in te vullen vragenlijsten is het erg belangrijk  dat de vragen van goede kwaliteit zijn om de taak van de respondent niet nodeloos  moeilijker maken. Op welke manieren kunnen survey vragen getest worden in de  context van web surveys? Welke designs zijn mogelijk (bvb. multitrait‐multimethod,  test‐retest) en welke (soort) data kunnen gebruikt worden (bvb. item nonrespons, pa‐ radata zoals responstijd of het aantal keer dat een antwoord werd gewijzigd)? Wat  zijn de zwaktes en sterktes van elk van deze mogelijke elementen? Kunnen deze me‐ thodes gecombineerd worden, en zo ja, op welke manier en leidt dit dan tot meer ef‐ fectieve opsporing van problematische survey items?    Onderzoeksontwerp:   Naargelang  de  aard  van  de  onderzoeksvraag  kan  het  gaan  om  een  literatuuronder‐ zoek,  een  kleine  empirische  studie,  of  kan  gebruik  worden  gemaakt  van  bestaande  data. Een combinatie van deze elementen is in sommige situaties aan te bevelen.           

55

Onderwerpen masterproef sociologie   Onderzoeksdomein Theoretische sociologie      Promotoren:    Prof. Dr.  Rudi Laermans    Assessoren:     Bart Put    De  onderwerpen  voor  de  masterproef  sociologie  houden  verband  met  onderstaande  thema’s.   1. Eenheid en verscheidenheid binnen de sociologie  2. Geschiedenis van de sociologie: capita selecta  3. Recente theoretische ontwikkelingen  4. Kritische maatschappijtheorie      Voor ieder thema vind je hieronder een meer uitgewerkt voorstel voor een mas‐ terproef.  Deze  voorstellen  reiken  je  een  aantal  potentiële  onderzoeksvragen  aan,  alsook  een  beschrijving/  uitwerking  van  het  onderzoeksontwerp.  Merk  op  dat  deze  voorstellen  nauw  aanleunen  bij  lopend  onderzoek  van  professoren  en/of  doctoraats‐ studenten  of gebruik maken van bestaand onderzoeksmateriaal waarrond de nodige  expertise aanwezig is. Meerdere studenten kunnen op elk thema werken. Samenwer‐ king wordt trouwens aangeraden.                                               

56

1. Eenheid en verscheidenheid binnen de sociologie    Tot einde de jaren zestig van de vorige eeuw domineerde het functionalisme binnen  de Westerse sociologie. Na het verdwijnen van ‘de functionalistische consensus’ was  er veel aandacht voor het pluralistische of ‘poly‐paradigmatische’ (G. Ritzer) karakter  van  de  sociologie.  Sommigen  vonden  het  bestaan  van  uiteenlopende  theoretische  stromingen  en  divergerende  begrippenkaders  problematisch,  anderen  zagen  het  als  een pluspunt dat eenzelfde sociaal fenomeen vanuit verschillende gezichtspunten kan  worden beschreven en geanalyseerd.  Tijdens  de  jaren  tachtig  maakte  het  debat  over  het  theoretisch  pluralisme  binnen  de  sociologie  plaats  voor  andere  discussies,  zoals  het  modernisme/postmodernisme‐ debat. Sindsdien lijkt de verscheidenheid aan sociologische benaderingen niet langer  een heet hangijzer. Dat doet de vraag rijzen hoe er thans feitelijk wordt mee omgegaan  in handboeken en curricula.    Potentiële onderzoeksvragen:  ‐  Hoe wordt het  theoretisch pluralisme  gearticuleerd en geëvalueerd binnen sociolo‐ giehandboeken en ‐opleidingen? Wordt het gereduceerd, bijvoorbeeld tot een driede‐ ling als interactionisme – functionalisme – conflictsociologie, of wordt het in de volle  breedte geaccepteerd? Wat is de eventuele rol van een tweedeling als micro/macro?  ‐  Wordt  de  bestaande  verscheidenheid  aan  benaderingen  alsnog  verbonden  met  de  idee dat de sociologie als wetenschappelijke discipline een zekere eenheid vertoont, en  zo ja: hoe gebeurt dat juist? Welk is de eventuele rol van de sociologische canon (‘de  klassiekers’) en de daarbinnen geijkte basisbegrippen en maatschappijdiagnoses?  ‐  Kiezen  opleidingen  of  handboeken  consequent  voor  één  theorieperspectief  of  niet?  Indien niet, hoe krijgt het theoretisch pluralisme dan soms een vertaling bij de behan‐ deling van meer concrete thema’s? Of overweegt dan impliciet of expliciet veeleer één  enkele benadering?  ‐ Hoe wordt het bestaan van divergerende benaderingen al dan niet doorvertaald in  methodologische en/of empirische termen? Welke rol spelen hierbij tweedelingen als  verklarende vs. verstehendende sociologie of kwantitatief vs. kwalitatief onderzoek?  ‐ Hoe worden kernbegrippen als sociale structuur, cultuur, rol… ingevuld? Is er wel  of geen aandacht voor de mogelijkheid van uiteenlopende definities binnen verschil‐ lende theoriekaders?    Onderzoeksontwerp:  ‐  Vergelijkende  inhoudsanalyse  van  binnen‐  en  buitenlandse  sociologiehandboeken  vanuit het globale opzet, de wijze waarop het theoretisch pluralisme wordt gearticu‐ leerd, en de definities van een aantal kernbegrippen.  ‐  Vergelijkende  inhoudsanalyse  van  binnen‐  en  buitenlandse  sociologiehandboeken  vanuit  het  perspectief  van  canonvorming,  dus  vanuit  de  vraag  hoe  ze  juist  omgaan  met ‘klassieke auteurs’. 

57

‐ Vergelijking van binnen‐ en buitenlandse sociologieopleidingen: hoe krijgt het theo‐ retisch  pluralisme  al  dan  niet  gestalte  binnen  een  curriculum  en  de  gebruikte  hand‐ boeken?  Hierbij  kan  eventueel  worden  gebruik  gemaakt  van  zelfbeschrijvingen  en  ‐ evaluaties en externe assessments.                                                                               

58

2. Geschiedenis van de sociologie    De algemene of theoretische sociologie is voortdurend in beweging. Deels heeft dat te  maken met veranderingen in de maatschappelijke omgeving: nieuwe sociale ontwik‐ kelingen vragen om andere begrippenkaders, of op z’n minst om het herdenken van  gangbare concepten en theoretische perspectieven. Een recent voorbeeld is het proces  van globalisering, dat tot op het niveau van handboeken toe voor alternatieve benade‐ ringen heeft gezorgd en, meer algemeen, een discussie over het impliciete ‘conceptue‐ le  nationalisme’  (U.  Beck)  binnen  de  sociologie  heeft  uitgelokt.  Deels  in  samenhang  met maatschappelijke ontwikkelingen lijken sociologische ‘meesterdenkers’ te komen  en te gaan. Zo nam vanaf de jaren zeventig de aandacht voor het werk van ‘Parsons‐ de‐consensusdenker’ sterk af. Tijdens de jaren tachtig zorgde het postmodernismede‐ bat dan weer voor een herontdekking van het oeuvre van Georg Simmel, resulterend  in de uitgave van ’s mans verzameld werk en een ondertussen alweer geluwde recep‐ tie.  Datzelfde  debat  zorgde  ook  voor  een  ‘cultural  turn’  binnen  en  buiten  de  sociale  wetenschappen,  wat  mede  het  succes  van  het  cultuursociologisch  oeuvre  van  Pierre  Bourdieu in het Angelsaksisch taalgebied verklaart.  Studenten kunnen ofwel de receptiegeschiedenis van een oeuvre onderzoeken, ofwel  stilstaan  bij  (delen  van)  het  werk  van  een  auteur  die  ooit  veelbesproken  was  (T.  Parsons, H. Becker) dan wel werd herontdekt (N. Elias, G. Simmel). Om redenen van  begeleiding  is  de  auteurskeuze  beperkt,  maar  mét  respect  voor  de  theoretische  ver‐ scheidenheid binnen de sociologie.    Potentiële onderzoeksvragen:  ‐ Hoe verliep juist de herontdekking van het werk van Georg Simmel tijdens de jaren  tachtig van de vorige eeuw? Welke waren de hoofdlijnen in de sociologische receptie?  Hoe  werd  de  actuele  betekenis  van  Simmels  werk  beargumenteerd?  Resulteerde  de  hernieuwde  receptie  ook  in  empirische  vertalingen  of  bleef  het  bij  een  hoofdzakelijk  theoretische verwerking? Wie waren de voortrekkers bij de herontdekking, dus welke  auteurs en tijdschriften?  ‐ Wat kan de sociologie van Georg Simmel ons nog leren inzake thema’s als cultuur,  het genderverschil, individualisering, het object van de sociologie…?  ‐ Is Howard Becker een sociologische klassieker? Hoe werd en wordt zijn werk gere‐ cipieerd  binnen  sociologiehandboeken  en,  breder,  binnen  de  sociologische  vakge‐ meenschap? Is het binnen die laatste een algemeen referentiepunt of is er eerder spra‐ ke  van  een  gefragmenteerde  receptie  langs  de  lijnen  van  deviantie/labelingtheorie  (Beckers vroege werk) resp. kunstsociologie (Beckers latere werk)?  ‐ Welke meer algemene sociologische inzichten kunnen er eventueel worden afgeleid  uit Howard Beckers geschriften over deviantie (labelingtheorie) en kunst (conventie‐ theorie)? Hoe verhouden die zich tot de denkbeelden van andere symbolisch interac‐ tionisten? Hoeveel is Becker schatplichtig aan voorgangers als Everett Hughes? 

59

‐ Welke plaats ruimen sociologiehandboeken thans nog in voor het werk van Talcott  Parsons? Hoe definiëren ze kernbegrippen als rol of cultuur, en is daarbij sprake van  expliciete of impliciete verwijzingen naar inzichten van Parsons?  ‐ Wat kan het werk van Talcott Parsons ons thans nog leren, in het bijzonder wanneer  we in de analyse niet enkel de bekende hoofdwerken (inz. ‘The Sociale system’, 1951)  maar ook de minder bekende studies en, vooral, de vele essays betrekken? Wat zegt  ‘de brede Parsons’ bijvoorbeeld over het politieke of het economische systeem, of over  het proces van modernisering?  ‐ Hoe krijgt de idee van interactienetwerken of figuraties een meer concrete vertaling  in het werk van Norbert Elias? Illustreren diens empirische en historische studies zijn  figuratiesociologie of maken ze ook gebruik van andere verklaringsschema’s?  ‐ Hoe verliep de Angelsaksische receptie van het werk van Pierre Bourdieu tijdens de  jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw? Welke waren de hoofdlijnen? Kan men  onderscheiden  tussen  een  meer  specifieke  cultuursociologische  en  een  algemenere  receptie? Hoe werd Bourdieu’s werk geplaatst binnen de geschiedenis van de sociolo‐ gie?  Welke  eventuele  dwarsverbindingen  werden  er  met  andere  hedendaagse  socio‐ logen  gelegd?  Welke  empirische  vertalingen  kreeg  de  Angelsaksische  receptie  van  Bourdieu’s  ideeëngoed  en  hoe  verhouden  die  zich  tot  de  meer  theoretische  verwer‐ kingen? Wie waren de voortrekkers in de Angelsaksische receptie, dus welke auteurs  en tijdschriften, en is er misschien ook sprake van schoolvorming?    Onderzoeksontwerp  ‐  Receptiegeschiedenis:  vergelijkende  inhoudsanalyse  van  tijdschriften,  handboeken  en/of secundaire literatuur.  ‐ Werkanalyse: gerichte thematische literatuurstudie van één enkel oeuvre, al dan niet  binnen een vergelijkend perspectief.                                   

60

3. Recente theoretische ontwikkelingen    Toonaangevende  sociologische  auteurs  komen  en  gaan,  mede  in  functie  van  over‐ waaiende discussies (zoals het postmodernismedebat) en probleemstellingen (zoals de  rol van wetenschap en techniek in onze maatschappij). Hetzelfde kan worden gezegd  van  bepaalde  concepten.  Zo  was  er  een  hernieuwde  belangstelling  voor  het  cultuur‐ begrip tijdens de jaren tachtig van de vorige eeuw, terwijl thans concepten als ‘sociaal  kapitaal’ en ‘sociale netwerken’ het goed doen, ook trouwens in het empirisch socio‐ logisch onderzoek. De voorbije twee decennia was er ook een bescheiden revival van  het functionalistisch georiënteerde systeemdenken, met weinig algemene impact in de  V.S.  maar  met  een  bepaald  brede  uitstraling  binnen  de  Duitstalige  sociologie.  Men  heeft de mogelijkheid om ofwel vanuit een eerder conceptuele insteek, ofwel een en‐ kele auteur, stil te staan  bij een  recente  ontwikkeling  binnen de  theoretische sociolo‐ gie. In het eerste geval wordt op basis van één richtinggevend concept het werk van  meerdere auteurs selectief doorgenomen vanuit een primair vergelijkende optiek. Bij  een  auteursgerichte  studie  primeert  de  reconstructie  van  de  hoofdlijnen  en  de  alge‐ mene conceptuele architectuur, al dan niet met terugkoppeling naar andere auteurs of  bekende handvaten als micro/macro, structuur/cultuur, individu/maatschappij…    Potentiële onderzoeksvragen  ‐ In hoeverre vormt de Actor Netwerk Theorie (ANT) van Bruno Latour, die in eerste  instantie  werd  ontwikkeld  als  een  sociologie  van  wetenschap  &  techniek,  de  basis  voor een meer algemene sociologische benadering? En hoe kreeg die tijdens de voor‐ bije  jaren  gestalte,  zowel  in  Latours  werk  als  in  dat  van  andere  ANT‐sociologen  als  Michel Callon en John Law?  ‐ Wat is de meer algemene sociologische relevantie van de gedifferentieerde cultuur‐  of waardesociologie van Laurent Thévenot en Luc Boltanski? Hoe geven beide auteurs  die  na  hun  nauwe  samenwerking  verder  gestalte?  Vallen  daarbij  eventueel  ook  ac‐ centverschillen of divergenties te onderkennen?  ‐  Wat  kan  de  algemene  of  theoretische  sociologie  leren  van  het  werk  van  Randall  Collins,  die  vertrok  als  een  sterk  door  Weber  beïnvloede  conflictsocioloog  maar  zich  gaandeweg heeft ontwikkeld  tot een veelzijdige sociale wetenschapper? Hoe verhou‐ den  de  diverse  accenten  in  Collins  intellectuele  carrière  zich  tot  elkaar?  Hebben  we  daarbij te maken met breuken of is er alsnog sprake van een zekere continuïteit in the‐ orievorming en algemeen kader?  ‐ Is Jeffrey Alexander, zoals vaak wordt beweerd, inderdaad dé belangrijkste erflater  van Emile Durkheims gedachtegoed binnen de theoretische sociologie? Welke invloed  heeft  zijn  leermeester  Talcott  Parsons  op  de  omgang  van  Alexander  met  Durkheims  ideeën? Is er sprake van een continuïteit in de Amerikaanse Durkheim‐receptie of val‐ len er zekere breuklijnen te onderkennen?  ‐ Welke meer specifieke perspectieven vallen er uit Niklas Luhmanns sociale systeem‐ theorie af te leiden, in het bijzonder met betrekking tot de thema’s ‘sociale evolutie’ of  ‘cultuur’ en deeldomeinen als politiek, economie, recht of organisatiewezen? Hoe krij‐ 61

gen de algemene uitgangspunten van Luhmanns theorie bij zo’n specifiekere invulling  nader gestalte? Is daarbij sprake van een loutere doorvertaling of geeft het betrokken  thema of domein ook aanleiding tot conceptuele herarticulaties en/of innovaties?  ‐  Hoe gaan  expliciet op Luhmanns  systeemtheorie  voortbouwende Duitstalige  socio‐ logen als Dirk Baecker, Peter Fuchs, Armin Nassehi… juist om met de grondinzichten  van  hun  theoretische  leermeester?  Het  is  meteen  duidelijk  dat  het  niet  bij  een  louter  herkauwen  blijft,  maar  welke  meer  specifieke  verschuivingen,  herarticulaties  en/of  aanvullingen tekenen zich soms (al) af?  ‐ Wat betekent het begrip ‘netwerk’ nu precies in de benaderingen van Manuel Cas‐ tells,  Bruno  Latour,  Harrison  C.  White,  Marc  Grannovetter…?  En  hoe  verhoudt  het  zich tot verwante noties als bijvoorbeeld ‘figuratie’ (Norbert Elias)?  ‐ De structuurnotie mag sinds de hoogdagen van het structuralisme dan al een beetje  uit de mode zijn, het blijft om een sociologisch kernbegrip gaan. Hoe wordt dat soms  gehanteerd in de geschriften van toonaangevende hedendaagse sociologen als Pierre  Bourdieu, Anthony Giddens, Niklas Luhmann, Jürgen Habermas, Randall Collins en  John Urry?     Onderzoeksontwerp  Literatuurstudie, ofwel op basis van een thema of concept, ofwel georiënteerd op het  oeuvre van een auteur vanuit een nader aan te scherpen invalshoek.                                           

62

4. Kritische maatschappijtheorie    De  uitdrukking  ‘Kritische  Theorie’  is  van  relatief  recente  datum. Ze  vond  ingang  tij‐ dens  de  jaren  zeventig  van  de  vorige  eeuw,  toen  het  werk  van  de  zgn.  Frankfurter  Schule een sterke revival kende. Sindsdien verwijst ze naar het door Karl Marx geïn‐ spireerde gedachtegoed van Theodor Adorno, Max Horkheimer, Walter Benjamin en  Herbert Marcuse. Ook het oeuvre van Jürgen Habermas wordt tot de Kritische Theo‐ rie gerekend, al neemt hij op meerdere punten expliciet afstand van de voornamelijk  filosofisch  georiënteerde  maatschappijkritiek  van  zijn  voorgangers.  Tijdens  de  jaren  zeventig van de vorige eeuw raakten echter ook vormen van kritisch denken ingebur‐ gerd  die  zich  nadrukkelijk  distantiëren  van  de  marxistische  traditie  en  dus  evenmin  aanknopen  bij  de  Kritische  Theorie,  in  de  enge  historische  betekenis.  Belangrijke  nieuwe ‘grootmeesters’ zijn Michel Foucault, Jean Baudrillard en Michel de Certeau in  Frankrijk, en Ernesto Laclau en Chantal Mouffe in Groot‐Brittannië. In het Angelsak‐ sisch taalgebied gaf deze wending alvast aanleiding tot de institutionalisering van de  uitdrukking  ‘Critical  Studies’,  die  slaat  op  zowel  de  ‘oude’  als  nieuwe  vormen  van  kritische  maatschappijtheorie.  Ondertussen  kan  overigens  vooral  het  werk  van  Fou‐ cault  over  biopolitiek  en  bestuurlijkheid  (‘governementalité’)  op  een  hernieuwde  be‐ langstelling rekenen, zowel vanuit een strikt sociologische hoek (Mitchell Dean, Niko‐ las Rose) als vanuit een eerder politiek‐filosofische hoek (Giorgio Agamben, Toni Ne‐ gri  &  Michael  Hardt,  Paolo  Virno…).  Er  bestaat  de  mogelijkheid  om  het  oeuvre  van  een of meer auteurs uit de kritische traditie, in brede zin, selectief te bestuderen vanuit  een specifieke thematische of conceptuele invalshoek.    Potentiële onderzoeksvragen  ‐ Hoewel ze vaak ‘neo‐marxistisch’ wordt genoemd, is de Kritische Theorie ook dui‐ delijk  beïnvloed  door  de  bekende  rationaliteitsdiagnose  van  Max  Weber.  In  Haber‐ mas’  theorie  van  het  communicatieve  handelen  wordt  deze  dialoog  met  Weber  ook  nadrukkelijk gevoerd, maar hoe zit het soms met zowel de impliciete als de expliciete  receptie  van  Webers  werk  in  de  geschriften  van  Theodor  Adorno,  Max  Horkheimer  en/of Herbert Marcuse?  ‐  Hoe  verhouden  zich  de  begrippen  ‘ideologie’  en  ‘discours’  binnen  het  intellectuele  traject  van  Ernesto  Laclau?  Geeft  daarbinnen  een  sterk  poststructuralistisch  georiën‐ teerde discoursnotie effectief aanleiding tot een relativering van het ideologiebegrip?  En  wat  met  het  klassenbegrip:  maakt  dat  soms  plaats  voor  eenvoudige  tweedeling  elite/volk?  ‐  Welke  mogelijke  àndere  lijnen  kunnen  we  onderkennen  in  Foucaults  ideeën  over  disciplinering, biopolitiek en bestuurlijkheid wanneer we niet enkel kijken naar diens  hoofdwerken, maar ook zijn  voornaamste essays, lezingen en  gepubliceerde colleges  uit  de  jaren  zeventig  en  tachtig  in  de  analyse  betrekken?  Zijn  er  soms  aanzetten  die  onuitgewerkt bleven of niet werden meegenomen in de hoofdwerken?  ‐ Hoe worden Foucaults inzichten over biopolitiek en bestuurlijkheid verder verwerkt  en,  vooral,  geactualiseerd  binnen  de  kritische  benadering  van  Britse  sociologen  als  63

Nikolas Rose en Mitchell Dean? Kan men spreken van een ‘typisch Britse receptie’ van  Foucaults werk, met eigen accenten en aandachtspunten?   ‐ Welke herarticulaties ondergaan Foucaults ideeën over biopolitiek en bestuurlijkheid  in de geschriften van Italiaanse denkers als Giorgio Agamben (de zgn. ‘homo sacer’‐ trilogie)  en  Toni  Negri  (de  idee  van  ‘biopolitieke  productie’)?  Gaat  het  hier  om  vor‐ men van productieve receptie of om transformatieve lezingen van Foucaults werk?  ‐ Wat wordt binnen de groep rond het Franse tijdschrift ‘Multitudes’ zoal bedoeld met  uitdrukkingen  als  ‘cognitief  kapitalisme’  of  ‘immateriële  arbeid’?  Gebruiken  auteurs  als  Toni  Negri,  Paolo  Virno,  André  Gorz,  Maurizio  Lazzarato  of  Yann  Moulier‐ Boutang  deze  concepten  op  een  vergelijkbare  manier  of  kunnen  we  belangrijke  ac‐ centverschillen vaststellen?    Onderzoeksontwerp  Literatuurstudie, ofwel op basis van een thema of concept, ofwel georiënteerd op het  oeuvre van een auteur vanuit een nader aan te scherpen invalshoek.                                                       

64

Onderwerpen masterproef sociologie  Onderzoeksdomein sociologie van ziekte en (gezondheids) zorg    Promotor: 

 

 Prof. dr. Rita Schepers 

  de  onderwerpen  voor  de  masterproef  sociologie  houden  verband  met  de  volgende  thema’s.  1. artsen en regulering  2. Taakherschikking in de zorg  3. artsen en management: de verandering in het moderne ziekenhuis  4. moderne plagen: ongelijkheid en infecties  5. medicijnen en de farmaceutische industrie    voor  ieder  thema  vind  je  een  meer  uitgewerkt  onderzoeksvoorstel.  deze  voorstellen  sluiten nauw aan bij het lopend onderzoek van de promotor en  de assessor. Met an‐ dere woorden, de nodige expertise is aanwezig.                         

65

1. ARTSEN EN REGULERING IN BELGIË.    Het  vraagstuk  van  de  regulering  van  het  medisch  beroep  staat  in  België,  maar  ook  elders  in  Europa,  op  de  politieke  agenda.  Sedert  de  tweede  Wereldoorlog  waren  er  opvallende gelijkenissen tussen West‐Europese landen in het belang dat aan zelfregu‐ lering door het medisch beroep werd toegekend. Deze zelfregulering vond plaats bin‐ nen  de  grenzen  die  met  andere  belangrijke  actoren  in  de  gezondheidszorg,  zoals  de  overheid en de zorgverzekeraars, werden afgesproken. In  dit verband heeft men het  over een corporatistisch beleidssysteem waarbij beleid tot stand kwam in onderhande‐ lingen  en  overeenkomsten  tussen  de  overheid  en  belangengroepen.  De  gelijkenissen  in het belang kunnen overigens de historisch bepaalde verschillen in de vorm tussen  landen niet verhullen.   Deze  traditionele  regelingen  staan  onder  druk.  De  hernieuwde  politisering  van  de  zelfregulering  heeft  in  belangrijke  mate  maar  niet  uitsluitend  te  maken  met  het  pro‐ bleem adequate kwaliteit van medische zorg te verzekeren maar tegelijkertijd de kos‐ ten in toom te houden. Ook culturele verschuivingen, zoals de toenemende mondig‐ heid  van de burger en de hoge verwachtingen  ten aanzien  van  de  gezondheidszorg,  spelen een rol.  Volgens sociologen die zich op de studie van professies toeleggen staat in geval van  regulering  van  artsen  zelfregulering  centraal.  Zelfregulering  is  een  problematische  werkelijkheid en een problematisch begrip. Wat het begrip betreft staat het ontbreken  van  (historisch‐sociologisch)  geïnformeerd  onderzoek  centraal.  Wat  de  problemati‐ sche  werkelijkheid  betreft  is  duidelijk  dat  sedert  de  jaren  zeventig  in  de  Verenigde  Staten en grofweg de jaren tachtig in West‐Europa (alhoewel met verschillende snel‐ heden)  zelfregulering  opnieuw  gepolitiseerd  wordt.  Dit  komt  tot  uiting  in  de  bevra‐ ging  van  de  traditionele  instrumenten  van  zelfregulering,  zoals  de  opleiding  en  de  tuchtraden,  en  de  ontwikkeling  van  nieuwe  instrumenten,  zoals  richtlijnen,  audit  en  intercollegiale toetsing. Aan de ontwikkeling van richtlijnen – in België aanbevelingen  genoemd  ‐  wordt  uitgebreider  aandacht  geschonken,  grotendeels  omdat  het  ontwik‐ kelen  van  aanbevelingen  voor  goede  medische  praktijk  recent  in  België  als  beleids‐ maatregel werd voorgesteld en ook in de concrete ziekenhuispraktijk aandacht krijgt.  Andere nieuwe instrumenten, zoals audit en intercollegiale toetsing, zijn in de Belgi‐ sche  context  vooralsnog  minder  relevant.  De  betekenis  van  richtlijnen,  educatief  of  normerend,  brengt  overigens  een  fundamenteler  vraagstuk  naar  voor,  namelijk  in  welke mate de medische praktijk gezien de onbepaaldheid van het medisch handelen  in richtlijnen kan worden gegoten.   Sociologen buigen zich al geruime tijd over de aan de gang zijnde ontwikkelingen in  de  gezondheidszorg  en  hebben  hiervoor  een  aantal  begrippen  ontwikkeld,  namelijk  deprofessionalisering,  proletarisering  en  formalisering  van  professionele  sociale  con‐ trole. Deprofessionalisering en proletarisering wijzen op het verlies aan professionele  autonomie;  formalisering  van  professionele  controle  gaat  uit  van  het  behoud  van  de  autonomie  van  de  medische  professie  als  collectief  maar  een  reductie  van  de  indivi‐ duele  professionele  autonomie.  Sociologen  hebben  de  toenemende  intensiteit  van  de  66

hervormingen  in  de  gezondheidszorg  vanuit  bovengenoemd  begrippenkader  bestu‐ deerd. Veel aandacht ging naar de werking van de oude en nieuwe instrumenten van  zelfregulering  maar  ook  naar  de  groter  wordende  invloed  van  het  ziekenhuismana‐ gement,  de  ontwikkeling  van  informatietechnologie,  de  betekenis  van  praktijkvaria‐ ties, de veranderende positie van de financiers van zorg die meer dan vroeger de regie  in handen (zouden moeten) krijgen werden onderzocht inzake de mogelijke gevolgen  inzake autonomie. Maar antwoorden terzake zijn moeilijk omwille van een aantal re‐ denen, ondermeer omdat onduidelijk is hoe ver veranderingen moeten gaan om van  een  afname  van  professionele  autonomie  te  spreken.  Bovendien  wordt  de  betekenis  van    hervormingsmaatregelen  slechts  duidelijk  wanneer  ze  over  een  langere  periode  wordt bestudeerd.     1. Kennis en evaluatie van de werking van de Orde van geneesheren en de pro‐ vinciale geneeskundige commissies door ‘rank and file’ artsen.  Onderzoek inzake de manier waarop artsen – huisartsen en specialisten – hun contro‐ leorganen  beoordelen  en  gebruiken  is  nauwelijks  aanwezig.  Kennis  hieromtrent  is  nochtans belangrijk omdat deze informatie biedt over de mate van acceptatie en effec‐ tiviteit  van  deze  controleorganen.  Dit  onderzoek  sluit  aan  bij  een  eerder  onderzoek  naar  de  werking  van    de  genoemde  controleorganen.  Nu  is  het  de  bedoeling  om  de  ‘rank  and  file’  artsen  zelf  aan  het  woord  te  laten.  Methode:  documentenanalyse  en  interviews.    2.    Veranderingen  in  de  medische  discipline  in  België,  Frankrijk  (of  Groot‐ Brittannië) en Nederland.   Instellingen  belast  met  professionele  regulering,  zoals  bijvoorbeeld  de  Orde  van  ge‐ neesheren,  zijn belangrijke bemiddelaars tussen de staat en de individuele professio‐ nals. Zij spelen ook een rol in het aanpassen van de regulering aan de eisen van van‐ daag,  bijvoorbeeld met betrekking tot de  betrokkenheid  van patiënten,  transparantie  en de samenwerking met  andere gezondheidszorgprofessionals. Dit betekent dat niet  alleen de institutionele vorm maar ook de betekenis van medische discipline context‐ afhankelijk is. In de genoemde landen – en vooral dan in Nederland en Frankrijk (én  Groot‐Brittannië) zijn er ingrijpende hervormingen van de medische discipline door‐ gevoerd. Waarom en met welk succes is een vraag die in dit onderzoek centraal staat.  Methode: bronnenonderzoek, in het bijzonder analyse van de (voorbereiding tot) wet‐ geving en de effecten van de veranderingen.    3. De artsenstaking van 1964. Een mijlpaal in de ontwikkeling van de relaties  tussen het medisch beroep, de ziekenfondsen en de ziekteverzekering.   In de inleiding werd gesproken over de ontwikkeling van een corporatistisch beleids‐ systeem in de gezondheidszorg. De artsenstaking van 1964 vormde een drastische en  ook  dramatische  stap  in  de  ontwikkeling  van  dit  corporatistisch  beleidssysteem  in  België. Op artsen die in die periode beroepsactief waren heeft de periode een blijven‐ de  indruk  nagelaten.  Nochtans  is  het  onderzoek  van  die  periode  beperkt.  Het  is  de  67

bedoeling van dit onderzoek om niet alleen schriftelijke bronnen te bestuderen maar  ook  mondelinge  geschiedenis  te  bedrijven  bij  deze  –  inmiddels  wat  oudere  ‐  artsen.  Het is in vele gevallen een onderzoek van de laatste kans!    4. Huisartsen in de Belgische gezondheidszorg. De strijd om de eerste lijn.   Het  heeft  lang  –  te  lang  –  geduurd  vooraleer  huisartsen  in  België/Vlaanderen  de  er‐ kenning  kregen  waarop  zij  recht  hadden/hebben.  Te  lang  is  wellicht  de  enige  juiste  omschrijving.   Nochtans  werden  er  de  laatste  jaren  stappen  in  de  goede  richting  gezet.  Zo  bijvoor‐ beeld werd de huisarts beheerder van een medisch dossier. Het was de eerste daad‐ werkelijke  erkenning  van  de  huisarts  als  een  soort  poortwachter  in  de  gezondheids‐ zorg. Zo zouden huisartsenkringen een juridisch statuut krijgen – een werk van lange‐ re adem dan aanvankelijk werd verwacht. Sit’s en Sels – samenwerkingsinitiatieven in  de eerstelijnszorg ‐ werden opgericht. Maar de positie van de huisarts in deze is niet  helemaal  duidelijk.  Nieuwe  regelingen  inzake  wachtdiensten,  spoedopnamen  en  zo‐ meer  werden  ontwikkeld.  En  –  klap  op  de  vuurpijl  –  er  zou  een  eenheidsvereniging  voor  huisartsen  komen.  Deze  zou  in  de  toekomst  zelfstandig  met  de  ziekenfondsen  over  de  ziekteverzekering  onderhandelen.    Tot  op  heden  voeren  gemengde  artsen‐ syndicaten  onderhandelingen  met  de  ziekenfondsen.  Echter,  zo  meldde  de  Huisarts  van  1  september  2005  onder  de  kop  ‘Eenheidsbeweging  krijgt  dreun’,  ‘de  plenaire  vergadering  van  het  Vlaams  Huisartsenparlement  ontaardde  zaterdag  in  een  nooit  geziene  scheldpartij.’  De  oprichting  van  de  domus  medica    en  de  evolutie  van  de  vroegere  Wetenschappelijke  Vereniging  voor  Vlaamse  huisartsen  in  de  richting  van  een huisartsensyndicaat zijn belangrijke ontwikkelingen.    Inmiddels zijn er grondige wijzigingen inzake de positie van huisartsen in landen die  traditioneel  de  huisartsen  als  spilfiguur  beschouwden,  zoals  Groot‐Brittannië  en  Ne‐ derland. Het woord ‘eerste lijn’ heeft aan slagkracht ingeboet. Een hiërarchische ver‐ deling  van  de  gezondheidszorg  met  verplichte  doorgang  via  de  eerste  lijn  naar  de  tweede en vervolgens naar de derde lijn zou niet langer sporen met de huidige noden  en verwachtingen van de gezondheidszorg.    In  dit  onderzoek  zal  (een  selectie  van  deze)  thema’s  worden  behandeld.  Allereerst  wordt  de  theoretische  literatuur  inzake  beroepen/professies  verkend.  Vervolgens  wordt  de  positie  van  de  huisarts  in  België/Vlaanderen  in  kaart  gebracht  ondermeer  door  deze  te  contrasteren  met  hun  positie  in  andere  gezondheidssystemen  (bijvoor‐ beeld de Verenigde Staten, Groot‐ Brittannië en Nederlan).  Hierna worden de recente  ontwikkelingen inzake de organisatie van huisartsen onderzocht. Slagen zij erin hun  positie  te  versterken  of  worden  zij  speelbal  van  andere  actoren  in  de  gezondheids‐ zorg? 1    6. Eliot Freidson (+ 2005)   1

Voor het onderzoek zal er nauwe samenwerking zijn met prof. dr. J. De Lepeleire van het Centrum voor Huisartsgeneeskunde van de KULeuven.

68

Freidson is een sleutelauteur op het terrein van de theoretische studie van professies,  in het bijzonder van het medisch beroep. Met werken zoals ‘Profession of medicine: A  study  of  the  sociology  of  applied  knowledge’  (1970),  ‘Professional  dominance:  the  social  structure  of  medical  care’  (1970)  maar  ook  ‘Professionalism.  The  third  logic’  (2001) heeft hij het medisch‐ sociologisch denken over ondermeer het medisch beroep  diepgaand beïnvloed. Het is het doel van dit onderzoek om een kritisch literatuuron‐ derzoek te maken van de evolutie in zijn denken. Dit betekent zowel een analyse van  Freidsons denken als van de (kritische) commentaren op zijn werk.    7. De strijd om de kwaliteit in België.   Kwaliteitsbewaking  is  geen  nieuwe  uitvinding  –  uiteindelijk  zijn  de  medische  oplei‐ ding en de tuchtorganen ook instrumenten om de kwaliteit van de beroepsuitoefening  te bewaken. Maar onder de noemer van kwaliteitsbewaking‐ en bevordering werden  sedert  pakweg  de  jaren  zeventig,  tachtig  nieuwe  instrumenten  van  kwaliteitsbewa‐ king  in  de  gezondheidszorg  ontwikkeld.  Deze  betreffen  vooral  ‘normerende’  kwali‐ teitsinstrumenten  zoals  intercollegiale  toetsing,  consensusbijeenkomsten,  protocolle‐ ring en de ontwikkeling van standaarden. Nederland is een voorloper inzake de ont‐ wikkeling van kwaliteitsinstrumenten. België is een relatieve laatkomer. Inmiddels is  er  wel  een  aantal  initiatieven  genomen  ondermeer  door  het  Kenniscentrum.  Boven‐ dien is er ook werk inzake ‘evidence‐based medicine’ werk verschenen.De kenmerken  van  het  Belgische/Vlaamse  systeem  zullen  in  dit  onderzoek  worden  bestudeerd.  Bronnenonderzoek en  interviews. 

69

 

2. Taakherschikking in de zorg    De verdeling van taken in de gezondheidszorg over verschillende beroepen en instel‐ lingen is nooit af. Dit heeft te maken met diverse factoren zoals de verandering in de  zorgvraag ondermeer als gevolg van de verschuiving in het ziektepatroon van infec‐ tieziekten  naar chronische aandoeningen,  de  vergrijzing  van  de  bevolking,  de toene‐ mende  specialisatie  en  de  ontwikkeling  van  de  medische  technologie.  De  huidige  taakverdeling  is  historisch  gegroeid  en  kan/moet  worden  aangepast  aan  de  heden‐ daagse noden. De noodzaak van aanpassing zou in de eerste plaats te maken moeten  hebben met de verbetering van de kwaliteit van zorg voor de patiënt. Uit internatio‐ naal  onderzoek  blijkt  echter  dat  capaciteitsproblemen  en  financiële  problemen  een  minstens even belangrijke rol spelen.   Het doel van dit cluster van onderzoeken is het volgende. Allereerst wordt de huidige  arbeidsverdeling in de zorg en de veranderingen die zich hierin de jongste jaren heb‐ ben voorgedaan, in kaart gebracht. Dit onderdeel zal verder ter sprake komen onder  de  hoofding  domeindenken  van  beroepsgroepen.  Vervolgens  worden  de  mogelijke  nadelen van taakherschikking en de juridische en financiële obstakels bestudeerd.   Voor  de  analyse  van  de  dynamiek  van  de  arbeidsverdeling  heeft  vooral  één  auteur  inspirerend  gewerkt, dit is Andrew Abbott’s The system of  professions: An essay  on  the  division of expert labour (1988). Hij beschouwt professies niet afzonderlijk maar in rela‐ tie  tot  elkaar;  het  gaat  om  een  voortdurende  interactie  tussen  beroepen.  Professies  strijden met elkaar over de zeggenschap over beroepsdomeinen. De mate van profes‐ sionalisering  kan  worden  afgeleid  uit  het  vermogen  om  probleemgebieden  waar  an‐ dere professies zich mee bezig houden, op een nieuwe, eigen wijze te herdefiniëren en  daarmee  tot  het  eigen  beroepsdomein  te  rekenen.  De  professies  moeten  opdrachtge‐ vers bewijzen dat zij exclusieve diensten bieden, dat zij terecht worden ingehuurd en  meerwaarde hebben boven andere. Het is hier niet de plaats om Abbotts theorie uit‐ gebreid  uiteen  te  zetten.  Wel  mag  het  duidelijk  zijn  dat  zijn  theoretische  benadering  en ook de recente aanvullingen een vruchtbaar theoretisch kader kan zijn voor dit on‐ derzoek.     Het onderzoek bestaat uit drie deelonderzoeken.   1. In het eerste deelonderzoek worden initiatieven inzake taakherschikking in de ge‐ zondheidszorg in het buitenland bestudeerd. In verschillende Europese landen, zoals  Groot‐Brittannië  en  Nederland,  en  in  Noord‐Amerika,  zoals  de  Verenigde  Staten  en  Canada is men volop bezig met het introduceren van taakherschikking in de gezond‐ heidszorg. Omwille van de grotere gelijklopendheid van de beleidscontext zal dit on‐ derzoek  zich  vooral  concentreren  op  Nederland  en  Groot‐Brittannië.  Eén  van  de  be‐ kende initiatieven die in beide landen werden ontwikkeld is de invoering van de ‘nur‐ se practitioner’, een nieuwe functie of een nieuw beroep op de scheidslijn van het ver‐ pleegkundig en medische domein. De initiatieven die in dit kader zullen worden be‐

70

sproken zullen zoveel mogelijk op hun uitvoerbaarheid in de Belgische gezondheids‐ context worden besproken.  2.  In  het  tweede  deelonderzoek  wordt  het  domeindenken  van  de  beroepsgroepen  werkzaam in de zorg besproken. Hierbij denken we ondermeer aan huisartsen en ge‐ riaters,  thuisverpleegkundigen  en  verzorgenden.  Feitelijke  gegevens,  bijvoorbeeld  inzake  bestaande  taakverdelingen,  capaciteitsproblemen,  zullen  worden  opgezocht.  Ook  zal  een  aantal  diepte‐interviews  met  vertegenwoordigers  van  de  verschillende  beroepsgroepen en andere belanghebbenden, zoals de ziekenfondsen en  het Vlaams  Patiëntenplatform worden afgenomen.   3. Het derde deelonderzoek gaat in op de juridische en financiële obstakels van taak‐ herschikking in de zorg.    Mogelijke onderzoeksvragen zijn: Wat zijn de huidige vormen van taakherschikking  (zowel nationaal als internationaal) en welke opvattingen bestaan hierover? Wat zijn  op het terrein van taakherschikking de bestaande en te verwachten beleidsproblemen?  Hoe ernstig zijn die problemen? Hoe worden die problemen veroorzaakt en in stand  gehouden? Welke problemen inzake taakherschikking doen zich specifiek voor in de  zorg? Wat zijn mogelijke oplossingen voor de gesignaleerde beleidsproblemen in de  zorg? Welke maatregelen zijn nodig?                         

71

3. Artsen en management: de verandering in het moderne ziekenhuis    De  hedendaagse  ziekenhuizen  nemen  een  belangrijke  plaats  in  de  gezondheidszorg.  Ze  vormen  het  kader  waarin  medisch‐specialistische  diensten  worden  verstrekt;  het  zijn belangrijke werkgevers, en ze vertegenwoordigen een belangrijk aandeel van de  kosten van de ziekteverzekering. Vanuit een sociologisch standpunt zijn het complexe  organisaties  waarbinnen  diverse  groepen  (zoals  artsen,  managers,  verpleegkundigen  en  paramedici)  handelen  en  samenwerken.  In  dit  cluster  van  onderwerpen  gaat  de  aandacht voornamelijk naar het medisch beroep enerzijds en de managers anderzijds.  Op theoretisch vlak impliceert de studie van deze twee groepen twee antagonistische  concepten, namelijk bureaucratie en professie. In dit verband heeft men het vaak in de  literatuur  over  de  duale  structuur  van  het  ziekenhuis.  Vandaag  lijkt  niettemin  deze  duale  structuur  onder  druk  te  staan,  wat  leidt  tot  vurige  debatten  onder  ondermeer  sociologen     We  stellen  diverse  onderzoeksonderwerpen  voor  waarbij  we  een  kwalitatieve  en  longitudinale  (i.e.  historische)  aanpak  aanmoedigen.  Hierbij  wordt  verwacht  dat  de  inzichten van de medische sociologie aangevuld wordt door inbrengen vanuit de or‐ ganisatie‐ en professiesociologie.    1. Een onderzoek naar de professionele identiteit van de algemeen directeur in  de Belgische ziekenhuizen.    Het uitgangspunt is dat in het moderne ziekenhuis de algemeen directeur een profes‐ sional  is  geworden  met  een  specifieke  opleiding,  eigen  beroepsorganen,  eigen  des‐ kundigheid enzovoorts. Van de algemeen directeur wordt meer dan vroeger verwacht  dat hij het ziekenhuis – inbegrepen de artsen – bestuurt en een strategische visie op de  relatie  tussen  het  ziekenhuis  en  de  omgeving  ontwikkelt.  In  Groot‐Brittannië,  en  in  mindere mate in Nederland, stond de commerciële sector model voor deze functie. De  ‘nieuwe’  ziekenhuisdirecteur  heeft  de  relatie  met  de  medisch  specialisten  grondig  veranderd. In dit onderzoek wordt de nieuwe functie van de ziekenhuisdirecteur zo‐ wel theoretisch als empirisch onderzocht. Bronnenonderzoek, vergelijkend onderzoek  met Nederland en Groot‐Brittannië en diepte‐interviews staan centraal.    2. Een onderzoek naar de rol, positie en professionele identiteit van de hoofd‐ geneesheer in de Belgische ziekenhuizen.   Volgens de Belgische wetgeving heeft de hoofdsgeneesheer een uitgebreide opdracht  in  de  ziekenhuizen.  Maar  in  de  praktijk  is  zijn  positie  ongemakkelijk,  geprangd  als  hij/zij  zit  tussen  de  artsen  enerzijds  en  het  ziekenhuismanagement  anderzijds.  Daar‐ enboven  heeft  de  hoofdgeneesheer  voor  zijn  uitgebreide  opdracht  –  waaronder  de  kwaliteitsbewaking  –  slechts  beperkte  middelen  ter  beschikking.  Soms  is  hij/zij  deel‐ tijds tewerkgesteld en vervult deze naast zijn/haar taak als hoofdgeneesheer ook nog 

72

zijn/haar  werk  als  medisch  specialist  in  een  bepaalde  discipline.    De  vereniging  van  hoofdgeneesheren heeft een aantal problemen aangekaart maar veranderingen lijken  slechts moeilijk te bewerkstelligen. Het onderzoek bestaat uit het in kaart brengen van  de  juridische  positie  van  de  hoofdgeneesheer,  het  beschrijven  van  de  knelpunten  in  zijn positie en van de voorstellen om hierin verandering te brengen. Analyse van wet‐ geving, documentanalyse en diepte‐interviews.    3. In België/Vlaanderen zijn een aantal (historische) studies verschenen over ver‐ schillende ziekenhuizen.   Vaak ging het om gedenkboeken waarbij de oprichting van een ziekenhuis werd her‐ dacht en zijn werking werd beschreven. Deze gedenkboeken kunnen, met alle beper‐ kingen, een beeld vormen van de ontwikkelingen van ziekenhuizen in België en van  de  voornaamste  knelpunten.  Dit  onderzoek  betreft  een  literatuuronderzoek  waarbij  naast  de  historische  studies  ook  theoretisch  onderzoek  wordt  verricht.  Vergelijking  met  bestaande  studies  over  de  ontwikkeling  van  Amerikaanse  ziekenhuizen  maakt  deel uit van het onderzoek.                                                     

73

4. Moderne plagen, ongelijkheid en infecties    1.  Een  onderdeel  van de globalisering  van  de  gezondheidszorg  is  de snelle versprei‐ ding van infectieziekten over de wereld. Niet iedereen is echter even vatbaar voor in‐ fecties. Paul Farmer, wereldberoemd epidemioloog en antropoloog,  heeft structureel  geweld aangeduid als belangrijke factor bij de verklaring van de verspreiding van be‐ paalde epidemische ziekten. Zijn aandacht gaat vooral naar AIDS en tuberculose. Zijn  onderzoek  richt zich  vooral op  Haïti,  Peru,  Chiapas  (Mexico), het  Russisch  gevange‐ niswezen enzovoorts. Andere auteurs, waaronder de Nobelprijswinnaar en econoom,  Amartya Sen, en de Britse epidemioloog, Michael Marmot, hebben ongelijkheid recht‐ streeks in verband gebracht met grotere kans op ziekte en overlijden.  De  bedoeling  van  dit  onderzoek  is  allereerst  de  voornaamste  inzichten  van  deze  en  andere auteurs te bestuderen. Hieraan is de opdracht gekoppeld om op basis van deze  inzichten een advies uit te brengen aan de Wereld Gezondheidsorganisatie om ‘Heal‐ th  for  all  by  the  year  (niet  2000  want  dat  jaar  is  al  lang  voorbij  maar  wanneer  dan  wel?) te realiseren.  2.Inmiddels  moeten  we  voor  epidemieën  en  pandemieën  niet  meer  naar  ontwikke‐ lingslanden kijken. Oude en nieuwe infectieziekten, zoals tuberculose en AIDS nemen  ook bij ons toe. De ontwikkeling van het beleid inzake AIDS in Vlaanderen werd al in  kaart gebracht (Neefs, 2008) Maar tal van andere infectieziekten hebben zich als grote  bedreiging voorgedaan. Denken we maar aan bijvoorbeeld de vogelpest, de varkens‐ pest en de dreigende pandemie van influenza. Tal van rapporten gaande van de WHO  tot Vlaamse rapporten zagen het licht.    In alle gevallen gaat het om het zoeken naar een evenwicht tussen voldoende voorbe‐ reiding  en  het  zaaien  van  paniek.  En  ook  over  de  samenwerking  tussen  publieke  en  particuliere instanties.  In dit verband is het de bedoeling dat de acties inzake de verschillende epidemieën/  pandemieën  en  het  beleid  op  diverse  niveaus  in  kaart  worden  gebracht.  Theoretisch  kan  men  bijvoorbeeld  het  actor/netwerk  perspectief  hanteren.  Bovendien  zijn  er  tal  van publicaties beschikbaar mbt. dit onderwerp. Empirisch kan men, bijvoorbeeld, via  documentanalyse  (beleidsdocumenten  maar  ook  kranten)  en  mondelinge  interviews  de verschillende aspecten in kaart brengen.         

74

 

5. Medicijnen en de farmaceutische industrie    Het  is  een  contradictie  dat  enerzijds  medicijnen  en  de  farmaceutische  industrie  een  zeer belangrijke rol spelen in ons leven en dat anderzijds sociologisch onderzoek naar  het gebruik van medicijnen en de rol van de farmaceutische industrie nagenoeg ont‐ breekt. Het sociologisch onderzoek dat er is, heeft doorgaans een marxistische/linkse  bias en belicht vooral de negatieve cq kapitalistische aspecten van de farmaceutische  industrie. In de gezondheidssociologie begint dit langzaam te veranderen. De term ‘de  farmaceuticalisering van de samenleving (naar analogie van de medicalisering van de  samenleving) heeft zijn intrede gedaan. Nieuwe onderwerpen worden gepresenteerd,  zoals de globalisering van ADHD, of de relatie tussen geneesmiddelen en therapeuti‐ sche voedingsmiddelen.  In deze context wordt voorlopig de nadruk gelegd op:  1. Weesgeneesmiddelen  Dit zijn geneesmiddelen voor erg zeldzame ziekten. Omdat de betrokken populatie zo  klein  is,  zijn  noch  farmaceutische  industrieën,  noch  overheid  en  ziekenfondsen  erg  geneigd  om hier veel  aandacht  c.q. geld aan  te besteden.  Terwijl de geneesmiddelen  nochtans van levensbelang zijn voor de betrokken groepen. (ism. met Dr. Dooms, zie‐ kenhuisapotheker Gasthuisberg)  2. De farmaceutische industrie: een studie van de recente sociologische en me‐ dische literatuur.  Het  doel  van  dit  onderzoek  is  een  literatuuronderzoek.  Mondelinge  interviews  kun‐ nen een aanvulling vormen.  3. Het kiwi‐model in België/Vlaanderen  Enkele  jaren  geleden  was  het  kiwi‐model  (ontwikkeld  in  Nieuw‐Zeeland)  het  model  dat  de  kosten  van  geneesmiddelen  moest  drukken  via  openbare  aanbesteding.  Van‐ daag zijn er volgens de Artsenkrant uitsluitend kiwi’s in de supermarkten en groente‐ winkels  te  vinden.  Het  zou  boeiend  zijn  het  besluitvormingsproces  te  reconstrueren  en na te gaan waarom het model in korte tijd razend populair werd en vervolgens in  de vergeethoek verdwenen is.  Documentenanalyse,  waaronder  parlementaire  documenten  en  mondelinge  inter‐ views     

75

Onderwerpen masterproef sociologie   Onderzoeksdomein Genderstudies    Prof. Dr.  Veerle Draulans  Promotoren:      De  onderwerpen  voor  de  masterproef  sociologie  houden  verband  met  onderstaande  thema’s.     1. Ontwikkelingen in gendertheorieën  2. Rolmodellen en studie‐/beroepskeuze  3. Gender en religie  4. Vrijwilligersinzet       Voor ieder thema vind je hieronder een meer uitgewerkt voorstel voor een mas‐ terproef.  Deze  voorstellen  reiken  je  een  aantal  potentiële  onderzoeksvragen  aan,  alsook  een  beschrijving/  uitwerking  van  het  onderzoeksontwerp.  Merk  op  dat  deze  voorstellen  nauw  aanleunen  bij  lopend  onderzoek  van  professoren  en/of  doctoraats‐ studenten  of gebruik maken van bestaand onderzoeksmateriaal waarrond  de nodige  expertise aanwezig is. Meerdere studenten kunnen op elk thema werken. Samenwer‐ king wordt trouwens aangeraden.                                              

76

 

1. Ontwikkelingen in gendertheorieën    VOORSTEL 1:     Handboeken genderstudies     Genderstudies  is  traditioneel  sterk  verankerd  in  faculteiten  sociale  wetenschappen.  Het  is  dan  ook  niet  verwonderlijk  dat  in  de  diverse  handboeken  genderstudies  die  sinds de jaren ’70 van de vorige eeuw gepubliceerd werden, de binding met of kriti‐ sche  in  vraagstelling  van  theorieën  en  centrale  concepten  uit  sociale  wetenschappen  aan de orde komt. Bovendien was de binding van sociaal‐wetenschappelijk onderzoek  met de  concrete  leefwereld van  vrouwen  van bij het  begin een  drijfveer voor  onder‐ zoek. Deze binding werd gaandeweg verbreed naar ervaringen uit de leefwereld van  mannen én vrouwen, als eigene van een genderbenadering.     Potentiële onderzoeksvragen:  ‐Heeft  zich  een  inhoudelijke  verschuiving  doorheen  de  jaren  voltrokken,  waardoor  centrale concepten een andere definitie kregen?   ‐Wordt stelling  genomen over het debat  over een  voorkeur voor kwalitatief  dan  wel  kwantitatief  onderzoek  en,  zo  ja,  hoe  wordt  deze  stelling  argumentatief  verbonden  met een genderbenadering?  ‐Heeft  zich  een  verschuiving  voltrokken  in  de  thema’s  en  aandachtsvelden  die  als  toepassingsveld van theoretische reflectie worden uitgewerkt?  ‐ …    Onderzoeksontwerp:  ‐vergelijkende inhoudsanalyse van handboeken  ‐werkwijze: gerichte thematische literatuurstudie                               77

VOORSTEL 2:     Masculinity‐publicaties geanalyseerd    Sinds enkele jaren verschijnen geregeld publicaties waarin ‘masculinity’ centraal staat.  Doel van deze thesis is via een systematische analyse van recente publicaties, de cen‐ trale thema’s en inzichten van masculinity‐publicaties te confronteren met centrale  thema’s uit vrouwenstudies/genderstudies, ten einde gelijkenissen en verschilpunten  helder te benoemen. Tevens is er aandacht voor de (al‐dan‐niet) verankering van mas‐ culinity‐studies in een breder diversiteitsdenken en voor het draagvlak van deze be‐ nadering in Europa.  Potentiële onderzoeksvragen:  ‐Worden    centrale  concepten  gelijklopend  dan  wel  verschillend  ten  aanzien  van  vrouwenstudies/genderstudies gedefinieerd?   ‐Met  welke  theoretische  stromingen  van  feminisme/genderdenken  zijn  masculinity  studies het meest verwant?  ‐Welke methodologische opties worden verdedigd?   ‐Is  er  sprake  van  wederzijdse  thematische  beïnvloeding?  Nemen  vrouwenstu‐ dies/genderstudies recent een aantal thema’s sterker dan voorheen over onder invloed  van masculinity‐publicaties?     ‐werkwijze: gerichte thematische literatuurstudie                                 78

VOORSTEL 3:    Vaderschap vandaag  “Jonge mannen stellen het vaderschap uit. Niet omdat ze geen kinderen willen. In te‐ gendeel: ze willen het juist heel goed doen en wachten tot ze hun leven op orde heb‐ ben. Het vaderschap is voor hen een bloedserieuze aangelegenheid.”. ( uit: Algemeen  Dagblad, 12/09/2008, p. 10‐11). Niet enkel dit dagblad, maar ook heel wat recente  (genderstudies/masculinity) publicaties besteden aandacht aan het thema ‘vader‐ schap’. Een vooronderstelling hierbij is dat jonge vaders vandaag sterker bekommerd  zijn om de combinatie arbeid‐gezin. Maatschappelijke middenveldorganisaties (zoals  vormingsbewegingen voor volwassenen of syndicale organisaties) kunnen een speci‐ fieke rol spelen in het verdedigen van bepaalde visies, c.q. inzake vaderschap of com‐ binatie arbeid‐gezin.    Potentiële onderzoeksvragen:  ‐Welk beeld over vaderschap blijkt uit recente (gender‐) literatuur? Klopt de hypothe‐ se dat jonge vaders vandaag sterker bekommerd zijn om een haalbare arbeid‐gezin‐ combinatie?  ‐Wat leert demografisch onderzoek over de leeftijd van de man bij de geboorte van  een eerste kind ? Geldt het uitstellen waar het krantenartikel naar verwijst ook voor  andere Europese landen?  ‐Besteden vaders vandaag meer tijd aan hun kinderen in vergelijking tot vroeger? (o.a.  analyse van tijdsbestedingsonderzoeken)?   ‐Welk beeld over vaderschap verschijnt uit ledentijdschriften van een vormingsbewe‐ ging voor volwassen mannen en een vakorganisatie?     Werkwijze:  ‐gerichte thematische literatuurstudie, met als output het ontwikkelen van mogelijke  vragen voor een semi‐gestructureerd interview en/of focusgesprek                  

79

VOORSTEL 4    Van doelgroepen‐denken naar intersectionaliteit: gevolgen voor  organisatiestruc‐ tuur en personeelsbeleid.     Sinds een aantal jaren groeit de notie ‘intersectionaliteit’ uit tot een belangrijke theore‐ tische categorie, die beoogt te onderzoeken in welke mate diverse sociaal en cultureel  bepaalde categorieën onderling verbonden en verankerd zijn, en bijgevolg in hun  complexiteit dienen geanalyseerd. Al te lang en al te vaak blijven klassieke interpreta‐ ties van onderdrukking overeind, waarin de analyse focus ligt op één factor, zoals et‐ niciteit, klasse, religie, seksuele oriëntatie, leeftijd, sekse  of gezondheidssituatie. Theo‐ rieën inzake intersectionaliteit dagen het sterk verankerde denken in doelgroepen uit:  organisaties en bedrijven ontwikkelen in dit doelgroependenken beleid gericht op één  specifieke groep, die gedefinieerd wordt vanuit één kenmerk: ofwel leeftijd, ofwel  seksuele geaardheid, ofwel sekse, ofwel gezondheidssituatie, ofwel etniciteit… Hierbij  dient een kritische analyse gemaakt van de inhoud en draagwijdte van een concept  dat momenteel opgang maakt, nl. het concept ‘inclusieve organisatie’. Doel van deze  thesis is 1) de theorievorming inzake intersectionaliteit te analyseren en te verbinden  met analyses inzake organisatiestructuren en personeelsbeleid, 2) te analyseren of, en  zo ja in welke mate en op welke wijze, ideeën inzake intersectionaliteit doordringen in  het concrete personeelsbeleid van bedrijven en organisaties.     Eventueel kunnen twee studenten samenwerken aan dit project, waarbij na een gron‐ dige literatuurstudie, twee deelanalyses worden gemaakt binnen éénzelfde organisa‐ tie: een student kan de beleidsimplicaties analyseren, bv. door interviews met HR‐ verantwoordelijken, analyse van beleidsdocumenten, implementatieplannen; een an‐ dere student kan de beleving en het perspectief van personeelsleden bevragen,                     

80

2. Rolmodellen en studie‐/beroepskeuze  VOORSTEL 5 Glazen plafond of  loopbanen als labyrint in het advocatenberoep?    Vrouwelijke studenten zijn aan de faculteit rechtsgeleerdheid in de meerderheid. Toch  luiden een aantal beroepsactieve vrouwelijke advocaten de alarmklok: zij stoten in  hun loopbaan op heel wat hindernissen, ook al is de toga voor mannen en vrouwen  dezelfde. Theorie over loopbaanopbouwverschillen, hindernissen en groeikansen in  arbeidscultuur‐ en structuur, glazen plafond en labyrint,  worden hier doordacht van‐ uit het perspectief van vrouwelijke advocaten, met specifieke aandacht voor de positie  van vrouwen in  grote advocatenkantoren, waar relatief weinig vrouwelijke aan de  top of als vennoot te vinden zijn.     Onderzoeksontwerp:  ‐literatuurstudie  ‐toetsing via interviews                                                     81

VOORSTEL 6   De beperkte instroom van vrouwen in ingenieursopleidingen aan hogescholen     In  de  periode  januari  2006‐december  2007  liep  een  samenwerkingsverband  tussen  K.U.Leuven en andere partners rond een project ‘Vrouwelijk Ingenieur’, met als doel  de  instroom  van  meisjes  in  de  ingenieursopleiding  te  verhogen,  de  uitstroom  van  meisjes  uit de  opleiding  te  verminderen en  vrouwelijke  afgestudeerden  te  behouden  in  het  beroep  en  doorstromingskansen  te  bieden  in  hun  loopbaanuitbouw.  Het  hele  project was sterk gericht op universitaire opleidingen. De visie van vrouwelijke inge‐ nieursstudenten  aan  Vlaamse  Hogescholen  bleef  daarbij  tot  op  heden  in  de  diverse  studies onderbelicht.       Potentiële onderzoeksvragen:  ‐welke  activiteiten/vakken/personen  hebben  de  m/v‐studenten  gemotiveerd  tot  een  studiekeuze voor een ingenieursopleiding aan een hogeschool?  ‐verschilt het motivatieprofiel van m/v‐studenten aan de hogeschool ten aanzien van  dit  van  de  m/v‐universiteitsstudenten,  zoals  weergegeven  in  eerder  uitgevoerd  on‐ derzoek?     ‐hoe  ervaart  de  (kleine)  groep  vrouwelijke  studenten  hun  studiesituatie?  Voelen  ze  zich, in lijn met Moss Kanter’s theorie, als ‘tokens’?    Onderzoeksontwerp:   ‐literatuurstudie  ‐survey onder eerste jaars ingenieursstudenten hogeschoolstudenten  ‐focusgesprekken met vrouwelijke studenten                       

82

VOORSTEL 7   Verschillen tussen jongens en meisjes in studiekeuze: de rol van genderschema’s       Bij  de  keuze  van  een  studierichting  in  het  hoger  onderwijs  doen  er  zich  verschillen  voor  tussen  jongens  en  meisjes.  Meisjes  kiezen  eerder  voor  de  zogenaamde  ‘zachte’  studierichtingen  (bv.  psychologie),  terwijl  jongens  meer  kiezen  voor  de  ‘harde’  rich‐ tingen (bv. ingenieurswetenschappen).    Het  doel  van  deze  masterproef  is  om  de  rol  van  genderschema’s  (i.e.,  beeldvorming  over  het  ideaal  van  vrouwelijkheid  en  ideaal  van  mannelijkheid)  en  van  beroepen‐ schema’s (i.e., het ideaalbeeld over bepaalde beroepen) in de studiekeuze van jongens  en  meisjes  te  onderzoeken.  Meer  concreet  worden  verschillen  onderzocht  in  gender‐ schema’s  en  beroepenschema’s  tussen  mannelijke  en  vrouwelijke  studenten  uit  psy‐ chologie en ingenieurswetenschappen. Daarbij wordt ook aandacht besteed aan cogni‐ ties  (bv.  effectiviteitsgevoelens,  zelfwaardering)  via  dewelke  genderschema’s  een  ef‐ fect kunnen hebben op de studiekeuze.   De  gegevensverzameling  bestaat  uit  vragenlijstonderzoek  bij  studenten  uit  de  1e  ba‐ chelor  psychologie  en  ingenieurswetenschappen  en  gebeurt  tijdens  het  academiejaar  2010‐2011.     Promotor: Veerle Draulans   Co‐promotor: Veerle Germeijs (Psychologie)  Aantaal studenten: 2 (1 uit Psychologie en 1 uit Sociale Wetenschappen)     Onderzoeksontwerp:   ‐literatuurstudie  ‐survey onder studenten eerste bachelor psychologie en ingenieurswetenschappen                       

83

3. Gender en religie  VOORSTEL 8 Vrouw en beleid: belemmeringen en stimulansen voor de doorstroom van vrouwen  naar beleidsbepalende functies in de kerkelijke organisatie    In Nederland verscheen in 2001 een rapport dat eerst de theorieën inzake glazen pla‐ fond  en  doorstroom  van  vrouwen  in  het  algemeen  schetst,  en  daarna  systematisch  informatie verzamelde over de m/v‐situatie in de Nederlandse r.k. kerk. Bedoeling is  om naar analogie hiervan de situatie in de Vlaamse kerk in kaart te brengen. Dit on‐ derzoek beweegt zich op het raakvlak van genderstudies en godsdienstsociologie. Be‐ doeling is na te gaan of sinds deze publicatie in 2001 de literatuur ter zake nieuwe ac‐ centen legt én bij allerhande diocesane diensten en nationale (Vlaamse) kerkelijke or‐ ganisaties gelijkaardige gegevens te verzamelen en te analyseren.    Onderzoeksontwerp:  Literatuurstudie en beschikbare cijfergegevens/onderzoeksmateriaal verzamelen, ana‐ lyseren                                              

84

VOORSTEL 9    Religie gemarginaliseerd binnen genderstudies?    In Tijdschrift voor Sociologie  24 (2003) 2‐3 publiceerde C. Longman een artikel over  ‘de marginalisering van religie binnen genderstudies’, een bevreemdende vaststelling  terwijl uit heel wat empirisch onderzoek blijkt dat vrouwen religieuzer zijn dan man‐ nen. Diverse auteurs formuleren diverse verklaringen voor dit gegeven. Bedoeling is  als  vertrekpunt    in  handboeken  genderstudies  na  te  gaan  of,  en  zo  ja,  met  welke  in‐ houd,  er aandacht besteed wordt aan ‘religie’, en omgekeerd, in handboeken (gods‐ dienst‐)  sociologie  nagaan  of/met  welke  argumenten  het  thema  ‘gender  en  religie’  aandacht krijgt, en op basis van deze vergelijking een status quaestionis te formuleren  Daarna  wordt  een  specifieke  inhoudsanalyse  gemaakt  van  publicaties  van  Linda  Woodhead en Grace Davie,  telkens in confrontatie met de bevindingen uit de status  quaestionis. Tevens worden empirische gegevens die in de literatuur besproken wor‐ den nader geanalyseerd: welke specifieke vraagstelling werd gebruikt, welk religiebe‐ grip  blijkt  hieruit,  welke  onderzoeksmethode  werd  gebruikt,  etc,  en  wat  leren  deze  bevindingen in relatie tot de eerder opgestelde status quaestionis?    Onderzoeksontwerp: Literatuurstudie 

85

4. Vrijwilligersinzet   VOORSTEL 10 Studentenkringen: oefenen in leiderschap?    Sommige  auteurs  menen  dat  vrouwen  reeds  een  kans  tot  groei  in  leiderschap  laten  liggen door zich tijdens hun studententijd weinig of niet bezig te houden met het be‐ leid  van  de  studentenkringen,  terwijl  dit  oefenplaatsen  van  verantwoordelijkheid  en  leiderschap zouden zijn. Tegelijkertijd is de beeldvorming over organisatie‐ en verga‐ derstijl  van  studentenkringen  stereotiep:  lange,  weinig  efficiënte  vergaderingen,  de  besproken thema’s of de associatie met een specifieke sfeer zou vrouwelijke studenten  afschrikken, vrouwelijke studenten zouden zich niet aangesproken voelen tot inzet in  een organisatie die via affiches en beeldmateriaal een heel specifiek vrouwbeeld cen‐ traal stellen. Deze thesis beoogt een status quaestionis op te maken, door een combi‐ natie van literatuurstudie, verzamelen en analyseren van cijfergegevens over de actue‐ le m/v‐verhouding in studentenkringen, gerelateerd aan specifieke verantwoordelijk‐ heid.  Door  middel  van  enkele  focusgesprekken  worden  argumenten  verzameld  die  m/v‐  studenten,  actief  in  studentenkringen,  aanreiken  ter  verklaring  van  de  m/v‐ verhouding,  in  relatie  tot  opgenomen  verantwoordelijkheid,  en  wordt  gepeild  naar  m/v‐verschillen  in  de  ervaren  organisatiecultuur,  hindernissen,  wenselijke  leider‐ schapsstijl,  etc.    De  antwoorden  uit  de  focusgesprekken  worden  geconfronteerd  met  literatuur inzake gender & leiderschap in relatie tot organisatiecultuur – en structuur  (o.a. A. Eagly).    Potentiële onderzoeksvragen:  ‐Hoe  ziet  de  m/v‐samenstelling  van  Leuvense  studentenkringen  er  uit  en  wie  neemt  verantwoordelijkheid voor welk deelaspect?  ‐Is  er  verschil  in  m/v‐samenstelling  van  studentenkringen  tussen  studierichtingen?  (richtingen  met  overwegend  vrouwelijke  studenten,  richtingen  met  overwegend  mannelijke studenten, richtingen ongeveer gelijke m/v‐studentenverdeling?)   ‐Evolutie van m/v‐samenstelling over de jaren heen?   ‐Hoe  verhouden  de  antwoorden  van  mannelijke  en  vrouwelijke  studenten  zich  tot  analyseschema’s  inzake  gender  en  leiderschap,  in  relatie  tot  organisatiecultuur  en  – structuur, uit de literatuur?  Onderzoeksontwerp:  Literatuurstudie en beschikbare cijfergegevens/onderzoeksmateriaal verzamelen, ana‐ lyseren; focusgesprekken    

86

Onderwerpen masterproef sociologie   Onderzoeksdomein Godsdienst‐ en Cultuursociologie      Promotoren:    Prof. Dr.  Sarah Bracke    Assessoren:     Michaël Berghman      De  onderwerpen  voor  de  masterproef  sociologie  houden  verband  met  onderstaande  thema’s:    1.  Seculariseringstheorieën en het ‘post‐seculiere’  2.  Feministische theorie en epistemologie  3.  Queer theorie en seksualiteit  4.  (Transformaties van) Culturele identiteit in Vlaanderen  5.  Sociologie van de kunst      Voor ieder thema vind je hieronder een meer uitgewerkt voorstel voor een mas‐ terproef.  Deze  voorstellen  reiken  je  een  aantal  potentiële  onderzoeksvragen  aan,  alsook  een  beschrijving/  uitwerking  van  het  onderzoeksontwerp.  Merk  op  dat  deze  voorstellen  nauw  aanleunen  bij  lopend  onderzoek  van  professoren  en/of  doctoraats‐ studenten  of gebruik maken van bestaand onderzoeksmateriaal waarrond  de nodige  expertise aanwezig is. Meerdere studenten kunnen op elk thema werken. Samenwer‐ king wordt trouwens aangeraden.   Op vlak van methodologie, wordt bij alle onderzoeksthema’s verwacht dat de bevraging opgezet wordt doorheen theoretisch onderzoek en/of kwalitatieve methodes zoals etnografie, oral history en diepte-interviews.

1. Seculariseringstheorieën en het ‘post‐seculiere’  In een moderne context, wordt de relatie tussen religie en de moderniteit gedefinieerd en gereguleerd door het seculariseringsparadigma. Dit paradigma houdt verschillende (en soms elkaar tegensprekende) theorieën in, die secularisering conceptualiseren als the decline of religion, als de privatisering van religie of als functionele differentie, maar die echter allen op een of andere manier secularisering met modernisering verbinden. In de tweede helft van de 20ste eeuw is dat uitgangspunt van het seculariseringsparadigma onder vuur komen liggen, ondermeer door een meervoudige conceptualisering van het begrip moderniteit (als multiple modernities) waarin dat eerder noodzakelijk geacht verband tussen modernisering en secularisering bevraagd werd. Een aantal theoretici (van bijvoorbeeld Jurgen Habermas, tot de meer poststructuralis-

87

tische benaderingen) suggereren dat we het huidige tijdperk beter als ‘post-seculier’ omschrijven.   Masterproeven op dit terrein kunnen zowel de klassieke seculariserings‐theorieën be‐ spreken  in  het  licht  van  recente  theorievorming  op  dit  terrein,  alsook  die  ‘post‐ seculiere’ conjunctuur exploreren. Bijzonder welkom zijn masterproeven die  1) de studie van Islam in relatie brengen tot zowel dat klassieke paradigma alsook de  nieuwe poststructuralistische theorievorming over het seculiere,   2) feministische theorie in relatie brengen tot het seculariseringsparadigma,  3) focussen op seculiere gouvernementaliteit en de vorming van seculiere subjecten.      2. Feministische theorie en epistemologie  Het veld van de feministische theorie en epistemologie blijft tot op heden vaak onont‐ gonnen binnen de sociologie. Wat theorie betreft, kunnen we bijvoorbeeld denken aan  de sociologische relevantie van debatten over gelijkheid vs. verschildenken, poststruc‐ turalistische noties van gender identiteit (Joan Scott, Judith Butler) of het begrip ‘sexu‐ al  contract’  (Carol  Pateman).  Met  betrekking  tot  epistemologie,  springen  begrippen  zoals  ‘strong  objectivity’  (Sandra  Harding),  standpoint  epistemology  of  ‘situated  knowledges’ (Donna Haraway) voor de geest.     Van  masterproeven  op  dit  terrein  wordt  er  verwacht  dat  begrippen  uit  de  feministi‐ sche  theorie  relevant  gemaakt  worden  binnen  de  sociologische  theorievorming  (bij‐ voorbeeld hoe ‘sexual contract’ zich verhoudt tot een sociologisch begrip van ‘sociaal  contract’, of hoe de notie van ‘gesitueerdheid’ zich verhoudt tot het begrip van socio‐ logische verbeelding).      3. Queer theorie en seksualiteit  Queer  theorie  houdt  een  kritische  bevraging  in  van  de  sociaal  geconstrueerde  wijze  waarop  seksualiteit,  seksuele  identiteiten  en  noties  van  ‘kinship’  tot  stand  komen  in  een gegeven samenleving.     Masterproeven die een sociaal geconstrueerde invalshoek op seksualiteit centraal stel‐ len zijn in het algemeen welkom, en in het bijzonder masterproeven die seksualiteit in  de context van religie en religieuze tradities bestuderen. Dit houdt met name ook de  studie in van religieuze homoseksuele identiteiten, en de groei en rol van queer theo‐ logie in de hedendaagse samenleving.            

88

4. (Transformaties van) Culturele identiteiten in Vlaanderen  Meerderheidculturen blijven vaak buiten beeld bij onderzoek over etnische of culture‐ le  minderheden,  hetgeen  er  doorgaans  toe  leidt  dat  dominante  normen  en  waarden  gereproduceerd worden in de theoretische en methodologische lenzen van het onder‐ zoek naar minderheden, en op die manier onderzoek zelf een (van de vele) locatie(s)  wordt van de reproductie van dominante culturen en identiteiten.     Deze  onderzoekslijn  beoogt  om  bestaand  onderzoek  naar  cultuur  en  identiteit  in  Vlaanderen aan te vullen met meer onderzoek dat gericht is op normatieve of meer‐ derheidsculturen. Onderwerpen die hierbij aan bod kunnen komen is de formatie van  witte  (niet‐gemarkeerde)  etniciteit  of  het  witte  subject,  en  de  transformatie  van  ‘Vlaamse identiteit’ in een context van globalisering, ‘de botsing der beschavingen’ en  ‘het multiculturele debat’.      5. Sociologie van de kunst  Deze onderzoekslijn staat onder de verantwoordelijkheid van Michaël Berghman, die vooral masterproeven verwelkomt die artistieke appreciatie op een sociologische wijze bestuderen.  

89