LEADER Brabantse Delta en Wijde Biesbosch

LEADER Brabantse Delta en Wijde Biesbosch Vernieuwende plattelandsprojecten in West-Brabant.

Stichting Plaatselijke Groep LEADER Brabantse Delta en Wijde Biesbosch.

Wijde Biesbosch Het Gouverneurshuis (fase 1 en 2) Meeuwense noodwoning Natuurkampeerterrein De Knotwilg Toeristische impuls Plassengebied Veen Eendenkooi Den Dulver Restauratie rietaak Drimmelen

38 40 42 44 46 48

Interview Wicher Meijer

50 52 54 56 58 60

16

Wildlife on glass in de Biesbosch Vermarkten streekproducten Biesbosch Elektrisch varen Water Events Geertruidenberg Passantensteiger vesting Heusden De Stek, proeven en beleven Recreatie en educatie op en rondom De Bonte Hoeve Bruine borden langs de snelweg Recreatievoorzieningen Genderen Beleef de Waterranden

Interview Loes Lijmbach

18

Interview Laura Leijser

70

Beleving stoomgemaal De Eersteling Waterland Routeboekje Turfgeschiedenis Herstel en recreatie-inrichting Fort Henricus Uitkijktoren Fort de Roovere Oorlogsbeleving op Fort de Hel Doorontwikkeling haven Oudenbosch

20 22 24 26 28 30 32

Educatieprogramma Wijde Biesbosch Zuid Beleving Elshoutse Zeedijk

72 74

Inhoudsopgave Voorwoord Peter Groenestein Inleiding Brabantse Delta Ontwikkeling landgoed Visdonk Nieuwbouwhal zorgmanege en logeerboerderij De Smalle Beek Behoud molen Standdaarbuiten Behoud van de weervisserij Het Trefpunt Rondtrekkende schaapskudde op de Brabantse Wal

02 04

06 08 10 12 14

Interview Yvonne de Hond

34

Wijde Biesbosch en Brabantse Delta Wandelroutenetwerk West-Brabant, fase II Turf, de Bruine Motor van West-Brabant Onderzoek en behoud van de Brabantse boerderij Streekfonds Biesbosch (in oprichting)

Uniforme toeristische bewegwijzering

36

Colofon

62 64 66 68

76 78 80 82 84

Voorwoord In deze bundel treft u 36 bijzondere projecten aan die mede mogelijk zijn gemaakt door het LEADER programma Brabantse Delta en Wijde Biesbosch, dat in de periode 2009-2011 is uitgevoerd door de Plaatselijke Groep West-Brabant.

projecten, die veelal ‘bottom-up’ tot stand gekomen zijn. Alle projecten raken ook de centrale thema’s uit het ontwikkelingsplan: recreatie en toerisme, cultuurhistorie, water, natuur en landschap. De regio mag trots zijn op alles wat gerealiseerd is!

Alle projecten zijn een visitekaartje voor West-Brabant. Ze geven uiting aan de dynamiek en creativiteit die in het gebied aanwezig zijn en ze dragen bij aan een mooi en vitaal platteland.

Als voorzitter kijk ik terug op een vruchtbare LEADER periode. Graag dank ik de leden van de Plaatselijke Groep voor hun betrokkenheid en constructieve bijdrage. Namens de Plaatselijke Groep Brabantse Delta en Wijde Biesbosch spreek ik in het bijzonder mijn dank uit aan de Provincie Noord-Brabant, die ons de financiële middelen verschafte om het LEADER programma succesvol uit te voeren.

Aanvankelijk kende het programma een trage start. LEADER was in West-Brabant nog onbekend en het bleek lastig om partijen bereid te vinden bij te dragen aan de uitvoeringskosten. De provincie financierde de helft, op voorwaarde dat het gebied de andere helft op tafel zou leggen. De Plaatselijke Groep is hier op een unieke manier toch in geslaagd. De cofinanciering is bijeengebracht door de partijen die ook een LEADER bijdrage hebben gekregen. Hierdoor is het LEADER programma West-Brabant voor mij nog meer een programma van het gebied zelf geworden. Initiatiefnemers zagen het belang in en hadden hier duidelijk ook iets voor over. Deze samenwerking maakte het mogelijk om lang gekoesterde projecten te realiseren. Het zijn vernieuwende en creatieve

2

Peter Groenestein Voorzitter Plaatselijke Groep Brabantse Delta en Wijde Biesbosch Februari 2012

3

Inleiding Wat is LEADER? LEADER is een Franse afkorting die staat voor Liasion Entre Actions de Développement de l’Economie Rurale, vrij vertaald ‘samenwerking voor plattelandsontwikkeling’. Het is van origine een Europees programma voor plattelandsontwikkeling. Medio 2007 zijn in Brabant drie gebieden aangewezen als Europees LEADER gebied. De provincie Noord-Brabant heeft daarnaast vijf andere gebieden, waaronder LEADER Brabantse Delta en Wijde Biesbosch, aangewezen als provinciaal LEADER gebied. Ook in deze gebieden wordt via vernieuwende plattelandsprojecten een impuls gegeven aan de kwaliteit van het platteland. LEADER maakte deel uit van het Programma Landelijk Gebied, dat zich inzet voor een vitaal, mooi en schoon Brabants platteland.

De LEADER filosofie LEADER ondersteunt initiatieven van inwoners, ondernemers en organisaties uit het gebied die bijdragen aan een vitaal platteland. Voorwaarde daarbij is dat het gebied zelf bepaalt welke onderwerpen zij belangrijk vindt voor de ontwikkeling van het gebied. Dit bottom-up karakter wordt vormgegeven door de zogenaamde Plaatselijke Groep. Dit is een samenwerkingsverband van mensen die begaan zijn met hun streek en vanuit verschillende achtergronden, waaronder landbouw, recreatie, welzijn, natuur en cultuur, een bijdrage willen leveren. Zij brengen kennis en contacten mee en kennen het gebied goed. Deze kennis vormde de basis voor

4

het ontwikkelingsplan voor het gebied. Hierin zijn ’Recreatie en toerisme’ en ‘Cultuurhistorisch erfgoed’ benoemd als centrale thema’s, waarbij steeds de verbinding is gelegd met natuur, landschap of water als kernkwaliteit van het gebied. Om het geld in de LEADER gebieden Wijde Biesbosch en Brabantse Delta (kortweg West-Brabant) verantwoord te investeren, is de Stichting Plaatselijke Groep Brabantse Delta en Wijde Biesbosch opgericht. In de periode 2009-2011 heeft de Plaatselijke Groep 36 projecten, die allemaal zijn weergegeven in dit projectboek, financieel ondersteund. De projecten geven een indruk van de creativiteit en dynamiek

die aanwezig is op het West-Brabantse platteland. Ze laten zien dat het platteland volop in ontwikkeling is en dat er volop kansen liggen om het platteland leefbaar en vitaal te houden voor de toekomst. Investering In beide gebieden heeft LEADER circa 1,1 miljoen euro geïnvesteerd. De totale investeringsomvang van de projecten, inclusief de eigen bijdragen van gemeenten, ondernemers en maatschappelijke organisaties, bedraagt ruim 6,6 miljoen euro. De aanjaagfunctie van LEADER West-Brabant heeft gezorgd voor een verdrievoudiging van het budget dat door de provincie Noord-Brabant beschikbaar is gesteld.

5

Chantal van den Heuvel

Ontwikkeling landgoed Visdonk Met de ontwikkeling van verschillende recreatieve voorzieningen wordt landgoed Visdonk in Roosendaal als stedelijk uitloopgebied beter benut. Door bewust te zoneren in het recreatieve gebruik van het gebied worden de natuur en het landschap verder versterkt en ontstaat er een aantrekkelijk recreatief geheel. Het noordelijke deel van het landgoed ligt tegen de bebouwde kom van Roosendaal aan en wordt ingericht ten behoeve van intensieve recreatie, met onder andere een bezoekerscentrum van Natuurmonumenten en een Milieu Educatief Centrum. In het zuidelijke deel van het landgoed, dat verder van de bebouwde kom gelegen is, wordt de recreatieve functie extensiever, met meer ruimte voor natuur en landschap.

“Dit gebouw vertelt het verhaal van het gebied. Natuur, educatie en recreatie komen erin samen.”

Projectuitvoerder: Gemeente Roosendaal (trekker) en Natuurmonumenten Contactpersoon: Chantal van den Heuvel Projectkosten: 345.740 euro LEADER bijdrage: 150.000 euro Meer informatie: www.roosendaal.nl LEADER thema: Recreatie en toerisme

Het deel van het project dat mede gefinancierd wordt door LEADER bestaat uit de volgende onderdelen: • de ontwikkeling van ‘onthaalpoort Visdonk’; • de ombouw van het theehuis tot bezoekers centrum en Milieu Educatief Centrum; • de omschakeling van recreatieroutes; • de bewegwijzering naar ‘onthaalpoort Visdonk’; • de aanleg van ruiterroutes; • de aanleg van de ontbrekende schakels in de fietsstructuur.

Chantal van den Heuvel 6

7

Ingrid Oomen

Nieuwbouwhal zorgmanege en logeerboerderij De Smalle Beek De familie Oomen biedt op De Smalle Beek een bijzondere recreatievorm aan. Kinderen met een autismespectrumstoornis kunnen op de speciaal daarvoor ingerichte boerderij paardrijden en paarden verzorgen. Sinds de start van het initiatief in het voorjaar van 2009 groeit het aantal kinderen dat de woensdagmiddag, het weekend of de vakantie op De Smalle Beek doorbrengt snel. Het initiatief blijkt een schot in de roos te zijn. De zorgmanege verschilt duidelijk van andere ‘zorgboerderijen’, waar een zinvolle dagbesteding centraal staat. Bij De Smalle Beek gaat het om (vrijblijvende) vrijetijdsbesteding voor kinderen die vanwege hun stoornis niet of niet snel van het reguliere recreatieaanbod gebruik kunnen maken.

Projectuitvoerder: Contactpersoon: Projectkosten: LEADER bijdrage: Meer informatie: LEADER thema:

8

Zorgmanege en logeerboerderij De Smalle Beek Ingrid Oomen 237.000 euro 116.500 euro www.zorgmanege.nl Recreatie en toerisme

Met de nieuwe hal kan De Smalle Beek ook bij slecht weer activiteiten aanbieden. De hal en de omliggende natuur zijn met steun van LEADER gerealiseerd en maken nu deel uit van het totale recreatieaanbod in de regio dat op duurzame wijze is ingebed in de omgeving. Mede dankzij de bereidheid van de gemeente en de creativiteit van de ondernemers is het agrarische gebied tussen Steenbergen en Roosendaal een economische drager rijker. De Smalle Beek vervult met haar initiatief een voorbeeldfunctie voor (startende) ondernemers in het buitengebied.

“We werden door LEADER echt gestimuleerd om er helemaal voor te gaan.” Ingrid Oomen

9

Antoon Koenraadt

foto: Familie Koenraadt

“Het oudste gebouw van het dorp wordt weer gedeeld met de gemeenschap.”

Behoud molen Standdaarbuiten Stichting Behoud Molen Standdaarbuiten is opgericht in 2008 met als doel het herstellen en behouden van de molen in Standdaarbuiten. Historisch gezien is de molen uniek omdat het de enige behouden stenen molen is die in opdracht van de Markies van Bergen op Zoom is gebouwd. De molenromp is een overblijfsel van de ronde stenen stellingkorenmolen uit 1786. In 1921 zijn de wieken van de molen verwijderd en het bovenste gedeelte van het gebouw is in de Tweede Wereldoorlog verwoest.

Antoon Koenraadt

Projectuitvoerder: Stichting Behoud Molen Standdaarbuiten Contactpersoon: Antoon Koenraadt Projectkosten: 107.708 euro LEADER bijdrage: 40.668 euro Meer informatie: [email protected] LEADER thema: Cultuurhistorisch erfgoed

Vrijwilligers van de stichting hebben zich ingezet om de molen op te knappen. De stichting heeft ervoor gekozen om er niet opnieuw een werkende molen van te maken. In plaats daarvan is de molenromp ingericht als broedlocatie voor gierzwaluwen. Tijdens de renovatie is het authentieke karakter van de molen zoveel mogelijk in stand gehouden. Tegelijkertijd is de bestaande gierzwaluwenkolonie uitgebreid. In de molen is een bezoekers- en tentoonstellingsruimte gecreëerd, waar informatie gegeven wordt over de bijzondere vogel. Sinds de restauratie staat de voorheen vervallen graanmolen weer volop in de belangstelling. In 2011 zijn er negenhonderd bezoekers geweest en hebben de gierzwaluwen zeven nestkasten bezet.

foto: Familie Koenraadt

10

11

Jan van Paassen

foto: SIEB (Marc van der Steen)

“Deze laatste weervisserij van Europa is van grote historische waarde en die wordt nu behouden.”

Behoud van de weervisserij De weervisserij, vroeger een bloeiende bedrijfstak, dreigt verloren te gaan. De unieke vorm van vissen naar ansjovis wordt in Nederland alleen nog beoefend in de Oosterschelde door een Bergse vissersfamilie. Jan van Paassen, Piet Landa en Stichting Industrieel Erfgoed Bergen op Stoom (SIEB) hebben het initiatief genomen om de weervisserij voor de toekomst te behouden en toeristisch beter op de kaart te zetten. Het project ‘Behoud van de Weervisserij Bergen op Zoom’ omvat de restauratie van de bestaande twee weren, de aanleg van een derde weer, het opknappen van de door de vissersfamilie gebruikte vissersboten voor de weervisserij en de toeristische ontwikkeling van deze historische vorm van visserij. Bovendien heeft de aan SIEB gelieerde Stichting

Projectuitvoerder: Stichting Behoud Weervisserij Contactpersoon: Jan van Paassen Projectkosten: 148.000 euro LEADER bijdrage: 74.000 euro Meer informatie: www.bergenopstoom.nl en www.behoudweervisserij.nl LEADER thema: Cultuurhistorisch erfgoed

Jan van Paassen

Behoud Weervisserij (SBW) in samenwerking met het Markiezenhof Historisch Centrum het educatieve project ‘Me zijn in de weer!’ opgezet, bedoeld om kinderen uit groep 7 en 8 van de basisschool kennis te laten maken met de weervisserij. Naast provincie Noord-Brabant hebben ook provincie Zeeland, de Europese Unie, Prins Bernhard Cultuurfonds, Brabants Landschap, Rotary Bergen op Zoom Centrum en diverse bedrijven financieel bijgedragen aan de realisatie van dit unieke project.

foto: SIEB (Marc van der Steen)

12

13

Ad van Loenhout

Het Trefpunt Stichting Herwonnen Levenskracht wil iets betekenen voor de mensen in de gemeente Woensdrecht die het medisch, sociaal of financieel minder goed hebben. Voor hen organiseert de stichting recreatieve activiteiten. Met de jaarlijkse rommelmarkt, die van heinde en ver koopjesjagers en verzamelaars naar ‘Het Trefpunt’ trekt, verkrijgt de stichting de benodigde

“Dit project is echt vanuit de gemeenschap tot stand gekomen.” Ad van Loenhout

14

Projectuitvoerder: Stichting Herwonnen Levenskracht Contactpersoon: Ad van Loenhout Projectkosten: 137.674 euro

financiële middelen voor deze activiteiten. De stichting brengt ook geld bijeen met kringloopactiviteiten en met het organiseren van kleinschalige, cultuurhistorische activiteiten met een recreatief karakter. De opslaglocatie die de stichting voor haar activiteiten in bruikleen had van de gemeente voldeed niet meer aan de eisen. Bovendien moest deze plaats maken voor een nieuwe weg. Al snel ontstaat de wens om een nieuwe hal te bouwen die niet alleen dienst doet als opslaglocatie, maar ook een plek vormt waar recreatie, toerisme en cultuurhistorie samen gaan. In ‘Het Trefpunt’ zijn de vrijwilligers van Stichting Herwonnen Levenskracht doende met hun kringloopwerkzaamheden, terwijl er tegelijkertijd passanten binnenlopen. De een om gezellig rond te snuffelen, de ander voor informatie over het gebied of om deel te nemen aan een cultuurhistorische activiteit. ‘Het Trefpunt’ is een ontmoetingsplek die inmiddels – evenals de rommelmarkt – grote bekendheid geniet.

LEADER bijdrage: 57.674 euro Meer informatie: www.herwonnenlevenskracht.nl LEADER thema: Recreatie en toerisme

15

John van Driel

Rondtrekkende schaapskudde op de Brabantse Wal In het gebied van de Brabantse Wal wordt het hele jaar een rondtrekkende schaapskudde van tenminste 250 schapen gehoed. Door de kudde te laten rondtrekken op ecologisch verbonden gebieden worden nieuwe natuurterreinen ontwikkeld. Dit gebeurt op basis van een gericht advies aan de opdrachtgevers. Schapen hoeden biedt verschillende voordelen ten opzichte van regulier maaien: • De planmatige begrazing maakt het mogelijk om rekening te houden met het specifieke karakter van de omgeving. • Het openbaar groen wordt op een ecologisch verantwoorde wijze bijgehouden. • Er is geen geluidsoverlast van maaimachines. • Er wordt geen schade toegebracht aan de ondergrond, zelfs niet aan natte bodems. • De begrazing kan onder vrijwel alle weers omstandigheden plaatsvinden. • De aard en samenstelling van de begroeiing is te beïnvloeden door te variëren in de wijze van begrazing. Het initiatief vergroot de belevingswaarde en de identiteit van de Brabantse Wal op een, op termijn, budgettair neutrale manier in vergelijking met

traditionele (machinale) grasonderhoudsmethodes. Met name het actieve natuurbeheer en toeristische activiteiten als de Lammetjesdagen zijn van toegevoegde waarde voor de regio. Dit project versterkt de economische, ecologische, toeristisch-recreatieve en cultuurhistorische meerwaarden van de Brabantse Wal, het gebied tussen Roosendaal, Steenbergen, Tholen, Bergen op Zoom en Woensdrecht.

Projectuitvoerder: Stichting Vrienden van de Vijverhoeve en Van Driel Landschapsbeheer Contactpersonen: Etienne Schoenmakers en John van Driel Projectkosten: 122.500 euro LEADER bijdrage: 50.225 euro Meer informatie: www.vijverhoeve.com LEADER thema: Recreatie en toerisme

“Als de kudde voorbij komt, hangen mensen uit hun auto voor een foto.” John van Driel

16

17

Loes Lijmbach,

Interview

(portefeuilles: ‘Bouwen, ruimte, wonen en economie’, ‘Recreatie en toerisme’ en ‘Handhaving’) wethouder gemeente Aalburg

Hoe bent u in de Plaatselijke Groep (PG) terecht gekomen? Ik ben, op verzoek van Peter Groenestein, in de PG terecht gekomen als vertegenwoordiger van de gebiedscommissie Wijde Biesbosch namens de gemeente Aalburg.

informatie over een project en dat werd altijd goed meegewogen. Vanuit het Aalburgse is onder andere het project tot behoud en herstel van een noodwoning uit de periode net na de tweede wereldoorlog ingediend. Die noodwoning zal als educatief centrum en toeristische trekpleister worden benut.

Wat is de meerwaarde van LEADER West-Brabant en welke aandachtspunten zijn er? Succesvol vond ik het duidelijke toetsingskader waaraan de projecten moesten voldoen, namelijk toerisme en recreatie, natuurontwikkeling, water en/ of cultuurhistorie. Ook was het goed dat de nadruk lag op projecten die vanuit ondernemers, verenigingen en stichtingen werden geïnitieerd. Een aandachtspunt is dat LEADER niet bedoeld is voor restauratie, maar voor innovatie. Soms was het bij een project echter moeilijk om deze splitsing te maken. Verder vond ik persoonlijk de bijdragen aan onderzoeken wat onbevredigend tegenover de meer tastbare resultaten.

Hoe ziet u plattelandsontwikkeling de komende jaren? Ik ben er van overtuigd dat we ten aanzien van plattelandsontwikkeling de komende jaren een instrument als LEADER nodig hebben. De combinatie van de doelgerichte ontwikkelingen op het platteland en het eigen initiatief van onder meer ondernemers en stichtingen om juist die projecten te omarmen die een bijdrage leveren aan de leefbaarheid van het platteland maakt LEADER zo bijzonder. Het zijn vaak de kleinschalige projecten die als pareltjes in het platteland de aandacht trekken. Dit biedt zowel aan bewoner als toerist prachtige mogelijkheden om het platteland te omarmen.

Hoe kijkt u vanuit het perspectief van de gemeente Aalburg terug op uw rol binnen de PG? Binnen de PG was de afstemming goed. Alle partijen konden hun zegje doen en uiteindelijk werd er consensus bereikt. Soms had een PG-lid meer kennis of

foto: gemeente Aalburg

18

19

Leo van Dijk

Beleving stoomgemaal De Eersteling Dit cultuurhistorische project richt zich op de restauratie van een markant historisch stoomgemaal in Standdaarbuiten. Samen met studenten van de NHTV in Breda is er een businessplan gemaakt om aan het stoomgemaal, onderdeel van ons industrieel erfgoed, een nieuwe functie te geven. In het gemaal wordt onder andere een stoommachine teruggeplaatst en het vervallen gebouw krijgt een nieuwe, economische functie. Om bij te dragen aan de toeristisch-economische structuur van het gebied wordt de ruimte geschikt gemaakt voor ontvangsten en bezichtigingen. Daarnaast worden er extra ruimten ingericht voor tentoonstellingen en wordt er gezorgd voor voldoende sanitair en parkeergelegenheid om bezoekers te kunnen ontvangen.


20

Om het stoomgemaal optimaal te benutten, worden er ieder jaar verschillende open dagen georganiseerd. Daarnaast komen er tentoonstellingen over natuur en de waterbeheersing van verleden tot heden. Het gemaal wordt opgenomen in fiets- en wandelroutes en er worden excursies georganiseerd voor scholen. Tijdens presentaties over verwante onderwerpen op het gebied van cultuur en historie wordt de link gelegd met de natuur van de omgeving en de projecten die daarin plaatsvinden.

“LEADER heeft ons echt ondersteund. De historie is voor het nageslacht behouden.” Leo van Dijk

Stichting Behoud Gebouw Voormalig Stoomgemaal De Eersteling Leo van Dijk 140.000 euro 62.500 euro www.stoomwatergemaal.nl Cultuurhistorisch erfgoed

21

Henk Jan Keur

Waterland Het project Waterland is voorbereid en uitgewerkt in samenwerking met verschillende belanghebbenden, waaronder ondernemers, terreinbeheerders, de visfederatie en de ZLTO. Door middel van een haal- en brengsessie en een inventariserende vaartocht zijn de gewenste voorzieningen voor het gebied in kaart gebracht.

“Een versterkte koppeling tussen water en land vergroot het recreatiegebied voor de burger.”

De rivieren Mark, Dintel en Vliet vormen een rivierenstelsel in West-Brabant en zijn onderdeel van de Zuidwestelijke Delta. De drie rivieren doorsnijden van oost naar west de gemeenten Breda, Drimmelen, Moerdijk, Etten-Leur, Halderberge, Roosendaal en Steenbergen en zorgen voor een markante uitstraling van het gebied. De rivieren en hun oevers hebben een groot recreatief en toeristisch potentieel dat tot op heden onvoldoende wordt benut. Het project Waterland richt zich op het verbeteren van vaarroutes en oeverfaciliteiten. Door meer toeristischrecreatieve voorzieningen op en langs het water te realiseren, zoals aanlegsteigers, kanosteigers, picknickplaatsen en visvoorzieningen, wordt de koppeling tussen recreatie op het land en op het water versterkt.

Het project sluit aan bij het grotere project ‘Brabant aan Zee’, dat een aantal jaar geleden in gang is gezet. De gemeenten Breda en Halderberge hebben hun havens flink opgeknapt en de gemeente Roosendaal heeft vergaande plannen, benoemd in het project ‘Stadsoevers’. Ook gemeente Steenbergen wil haar haven gaan opwaarderen.


Gemeenten Steenbergen (trekker), Moerdijk, Etten-Leur, Halderberge en Roosendaal Henk Jan Keur 271.860 euro 135.930 euro www.gemeente-steenbergen.nl Recreatie en toerisme

Henk Jan Keur 22

23

René Hermans

Routeboekje Turfgeschiedenis

“Elementen uit het verleden zijn nog van betekenis in het huidige landschap.” René Hermans

Bij turf wordt al snel gedacht aan gebieden als Drenthe en de Peel, maar de oorsprong van turfwinning ligt in West-Brabant. In deze regio is dan ook veel te vinden dat herinnert aan de turfwinning. Dorpen als Moerstraten, Moerdijk en Nieuwmoer heten zo omdat er vroeger turf gewonnen werd; ‘gemoerd’ op zijn Brabants. Ook is de turfwinning op diverse plaatsen terug te zien in het landschap. Een voorbeeld hiervan zijn de rechte lijnen in landgoed Visdonk bij Roosendaal en het gebied de Oude Zoek bij Schijf. Het project van Stichting Brabants Heem bestaat uit twee onderdelen. Het eerste deel betreft de ontwikkeling van een fietsroutenetwerk langs turfrelicten in West-Brabant. Het tweede deel bestaat uit de ontwikkeling van een gids waarin het fietsroutenetwerk en informatie over turf, turfrelicten en het


belang van de turfwinning in West-Brabant wordt beschreven. Stichting Brabants Heem werkt tijdens dit project samen met Stichting Cultuurhistorie West-Brabant, Brabants Bureau voor Toerisme, Het Vrijetijdshuis, Regio West-Brabant, Erfgoed Brabant, plaatselijke heemkundekringen (heemkundekringen van Breda, Roosendaal, Etten-Leur, Halsteren, Terheijden, Nispen en Dinteloord) en VVV’s. Dankzij deze samenwerking wordt het turfverleden weer zichtbaar gemaakt voor velen.

Stichting Brabants Heem René Hermans 13.118 euro 9.818 euro www.brabantsheem.nl Recreatie en toerisme

foto: Ben Steffen, Roosendaal

24

25

Marleen van den Berg

Herstel en recreatie-inrichting Fort Henricus Projectuitvoerder: Contactpersoon: Projectkosten: LEADER bijdrage: Meer informatie: LEADER thema:

“Alle samenwerkende partijen zagen het belang van deze plek.”

Natuurmonumenten Marleen van den Berg 178.927 euro 61.223 euro www.natuurmonumenten.nl Cultuurhistorisch erfgoed

Fort Henricus is in 1626 aangelegd ter verdediging van de haven van Steenbergen. De westzijde van het fort ligt aan de Oude Vlietpolderdijk en de Schansdijk. Aan de oostkant wordt het fort begrensd door de Steenbergse Haven en ten noorden van het fort liggen akkers. In 1809 is het fort voor de laatste keer in paraatheid gebracht in verband met de mogelijke Britse invasie in Zeeland. In 1812 is het fort afgebroken. Het fort behoorde tot de West-Brabantse Waterlinie en had oorspronkelijk vijf bastions en een natte gracht met een contrescarp (een steil talud). Het doel van het project is om de vormgeving van Fort Henricus te herstellen en de oorspronkelijke functie en werking meer zichtbaar te maken. Daarnaast wil het project ecologische waarden behouden en de relatie tussen het fort en zijn omgeving versterken, met name door de herkenbaarheid en de identiteit van het fort als cultuurhistorisch en landschappelijk element te vergroten. Het project is met name gericht op recreanten en in het bijzonder op liefhebbers van cultuurhistorie en landschap. Waterbeheer, natuur, ecologie en recreatie gaan op Fort Henricus hand in hand. Het project wordt naast LEADER mogelijk gemaakt door de gemeente Steenbergen, Natuurmonumenten en Waterschap Brabantse Delta.

Marleen van den Berg 26

27

Cees de Korte

Uitkijktoren Fort de Roovere Uitkijktoren Fort de Roovere wordt een unieke plek vanwaar de West-Brabantse Waterlinie optimaal te zien en te beleven is. Het ontwerp is geïnspireerd op de verdedigingslinie en biedt een wijde blik over het bestaande groen en over het cultuurhistorisch waardevolle, rijksmonumentale, zuidelijke deel van de West-Brabantse Waterlinie. Het bouwwerk is een uniek ontwerp dat zowel de geslotenheid van de uitkijktoren richting de aanvallers weergeeft, als de openheid van de uitkijktoren richting de terre (het binnenplein) van het fort. In de toren komt een podium vanwaar de rijke geschiedenis van het fort kan worden toegelicht, maar waarop ook kleine theatervoorstellingen uitgevoerd kunnen worden. Daarnaast worden er besloten ruimtes voor onder meer exposities over het gebied gerealiseerd.


Gemeente Bergen op Zoom Cees de Korte 550.000 euro 150.000 euro www.bergenopzoom.nl Cultuurhistorisch erfgoed

“Vanaf de uitkijktoren zie je de grootsheid van het landschap en herbeleef je de historie.”

De toren wordt gemaakt van hout, een materiaal dat zowel gerelateerd is aan het verleden als het heden. Hout is een bouwmateriaal dat destijds al voorhanden was en dat nu getuigt van respect voor de omgeving. De uitkijktoren wordt als informatiecentrum en als vertrekpunt voor veel wandelingen de centrale plek van de West-Brabantse Waterlinie. De cultuurhistorische aanpak van het project is geïnitieerd door de Vrienden van de West-Brabantse Waterlinie, die de waterlinie zo veel mogelijk in ere willen herstellen.

foto: Ro & Ad architecten

28

Cees de Korte 29

Frank Kastelein

Oorlogsbeleving op Fort de Hel Projectuitvoerder: Contactpersoon: Projectkosten: LEADER bijdrage: Meer informatie: LEADER thema:

“Een jarenlange droom wordt dankzij LEADER werkelijkheid.”

Stichting Vrienden van Fort de Hel Frank Kastelein 51.360 euro 29.430 euro www.fortdehel.nl Cultuurhistorisch erfgoed

In 1538 werd Fort de Hel voor het eerst gebruikt om het omliggende land te beschermen tegen vijandige troepen. In die tijd werd een deel van het gebied onder water gezet en op de hoger gelegen plaatsen werden verdedigingswerken gebouwd. Inmiddels is er veel veranderd en kan Fort de Hel mede dankzij cultuurhistorische en recreatieve activiteiten behouden blijven voor de toekomst. Het project ‘Oorlogsbeleving op Fort de Hel’ laat bezoekers op een fascinerende manier de dreiging van een oorlog beleven. Door middel van projectie ervaren belangstellenden op intense wijze een dreigende belegering van het fort. Tijdens de weergave wordt de rol van het fort in de oorlog met behulp van audiovisuele materialen duidelijk gemaakt. De combinatie van indrukwekkend beeld en geluid en een boeiend verhaal zorgt ervoor dat de boodschap blijft hangen en het educatieve doel wordt bereikt. Binnen dit project wordt onder meer samengewerkt met Stichting Cultuurhistorie West-Brabant, gemeente Moerdijk en de VVV. Om de educatieve waarde op meerdere plekken tot uiting te laten komen, worden voor specifieke projecten leerlingen van NHTV internationaal hoger onderwijs Breda ingeschakeld.

Frank Kastelein 30

31

Marja Lambregts

Doorontwikkeling haven Oudenbosch De doorontwikkeling van de haven van Oudenbosch past binnen de, door de regio West-Brabant geformuleerde, visie ‘Brabant aan Zee’. De regio wil gezamenlijk een grote verscheidenheid aan water- en walprojecten realiseren. Het element water speelt een belangrijke rol binnen de doelstellingen van LEADER West-Brabant en de doorontwikkeling van de haven sluit eveneens goed aan op het regionale project Waterland. Concreet worden binnen dit project nieuwe steigers aangelegd en bestaande steigers verbeterd. Daarnaast worden de voorzieningen ten behoeve van passanten weer op niveau gebracht. Hiermee wordt de verbinding tussen water en land verder verstrekt.

en de omgeving geoptimaliseerd. Bestedingen en werk-gelegenheid nemen toe en daarmee verbetert de economische structuur van de regio.

Met dit project wordt voldaan aan de vraag vanuit de watersport. Ook wordt de beleving van het water


Gemeente Halderberge Marja Lambregts 151.649 euro 72.000 euro www.halderberge.nl Recreatie en toerisme

“De beleving neemt toe: op het water én op de kade.” Marja Lambregts

32

33

Yvonne de Hond,

Interview

adviseur programmering en uitvoering Waterschap Brabantse Delta

te hanteren in plaats van complexe procedures en voorwaarden. De verbinding met de streek komt voort uit de thema’s die dichtbij de burger staan, iets wat duidelijk terug te zien is in de projecten.

Hoe bent u in de Plaatselijke Groep (PG) terecht gekomen? Halverwege 2010 heb ik een collega van mij opgevolgd als lid van de PG. Subsidieadvisering maakt deel uit van mijn werk voor Waterschap Brabantse Delta Wat is de meerwaarde van LEADER West-Brabant en welke aandachtspunten zijn er? Het succes van LEADER is denk ik te verklaren door de laagdrempeligheid van het programma, de duidelijke verbinding met de streek en de heldere structuur en bottom-up ondersteuning voor de initiatiefnemers. Laagdrempeligheid ontstaat door heldere regels

34

Hoe kijkt u vanuit het perspectief van het Waterschap Brabantse Delta terug op uw rol binnen de PG? Het is positief dat er de afgelopen jaren mooie initiatieven tot stand zijn gekomen. De leden van de PG acteren niet heel nadrukkelijk vanuit hun eigen organisatie of achterban, maar als vertegenwoordigers van de streek die de ambities uit het ontwikkelingsplan nastreven. Dit zorgt ervoor dat de leden niet het belang van hun eigen organisatie voorop stellen, maar de ontwikkelingen in de streek, en daar staan alle partners helemaal achter. Hoe ziet u plattelandsontwikkeling de komende jaren? Ik hoop dat de bottom-up benadering de komende jaren wordt vastgehouden en versterkt. Vanwege alle bezuinigingen en de terugtrekkende beweging van de Rijksoverheid zal de kracht vanuit de regio steeds belangrijker worden om ontwikkelingen te initiëren, te stimuleren en van de grond te krijgen.

35

Eefje Nuijten

Uniforme toeristische bewegwijzering Brabantse Wal Dit project richt zich op een uniforme, bruine bewegwijzering van toeristisch-recreatieve poorten en voorzieningen op de Brabantse Wal. Deze bewegwijzering bestaat ondermeer uit bordjes aan lichtmasten, bordenpalen en bewegwijzeringsborden, die aansluiten bij de bestaande bruine bewegwijzering in Steenbergen. Ook de gemeenten Woensdrecht en Bergen op Zoom realiseren de bruine bewegwijzering, waarmee deze op de gehele Brabantse Wal uniform wordt.

bruin uitgevoerd en vallen hierdoor extra op tussen de standaard blauwe bewegwijzering. Dit bevordert de bereikbaarheid en de naamsbekendheid van de toeristische bestemmingen op de Brabantse Wal. Ook sluit de bebording goed aan bij de bruine, toeristische bewegwijzering in veel Europese landen. De toekomstige bewegwijzering is gebaseerd op de nieuwste richtlijnen die zijn opgesteld door het nationale kennisplatform voor infrastructuur, verkeer, vervoer en openbare ruimte (CROW).

“Toeristen vinden straks makkelijk hun weg naar alles wat de Brabantse Wal te bieden heeft.” Eefje Nuijten

Na het zien van de gebiedsborden aan de snelweg, worden toeristen vanaf de afslagen naar de toeristisch-recreatieve voorzieningen in het gebied geleid. De toeristische bewegwijzeringsborden zijn in het

Projectuitvoerder: Contactpersoon: Projectkosten: LEADER bijdrage: Website: LEADER thema:

36

Gemeenten Woensdrecht (trekker), Bergen op Zoom en Steenbergen Eefje Nuijten 45.000 euro 22.500 euro www.vvvbrabantsewal.nl Recreatie en toerisme

37

Jos Rooijmans

foto: Jesse Nederlof

Het Gouverneurshuis (fase 1 en 2) Projectuitvoerder: Contactpersoon: Projectkosten: LEADER bijdrage: Meer informatie: LEADER thema:

“Het getuigt van lef om tegen de stroom in financiële steun te bieden.”

Museum het Gouverneurshuis is opgericht in 1964 en gevestigd in een monumentaal pand in het hart van de historische vestingstad Heusden aan de Maas. Het Gouverneurshuis heeft de ambitie om uit te groeien tot een volwaardig en geregistreerd museum met een regionale uitstraling, dat tevens ruimte biedt voor representatieve ontvangsten. Het museum heeft een visie ontwikkeld (fase 1) om een samenhangende collectie tot stand te brengen die de geschiedenis van de gemeente en de streek zichtbaar maakt. Het thema water is de rode draad. In fase 2 wordt een aantal bouwtechnische aanpassingen gerealiseerd en vindt er een herinrichting van het Gouverneurshuis plaats, zodat een volwaardig museaal platform

Stichting Het Gouverneurshuis Jos Rooijmans 33.320 euro (fase 1) en 361.500 euro (fase 2) 15.577 euro (fase 1) en 85.000 euro (fase 2) www.gouverneurshuis.nl Cultuurhistorisch erfgoed

mogelijk wordt. Het gaat hierbij onder meer om de verruiming van de tentoonstellingsmogelijkheden en publieksfaciliteiten, de voortzetting en uitbreiding van langdurige bruikleencontracten, de realisatie van een kwalitatief hoogwaardig binnenklimaat, conservering en restauratie, de registratie en ontsluiting van afzonderlijke voorwerpen via de website, de inrichting van wisselexposities, aanvullend onderzoek binnen de kerncollectie en betere toegankelijkheid van het museum. Het aantal bezoekers moet uiteindelijk toenemen van tweeduizend naar ruim achtduizend bezoekers per jaar. Hiermee wordt een toeristischrecreatieve meerwaarde voor de gemeente Heusden en de regio gerealiseerd.

Jos Rooijmans 38

39

Jan van Gelder

foto: Gaston Smeets

Meeuwense noodwoning In de Tweede Wereldoorlog is het Brabantse dorp Meeuwen zwaar getroffen door beschietingen en bombardementen. Van december 1944 tot en met juni 1945 is het gebied zelfs ‘Sperrgebiet’ (verboden gebied) geweest en zijn de inwoners gedwongen geëvacueerd. Bij terugkeer blijkt hun dorp grotendeels verwoest. Om de ergste woningnood in Meeuwen te lenigen, zijn direct na de oorlog verschillende houten en betonnen noodwoningen gebouwd.

Specifieke doelgroepen voor bezoek aan de noodwoning zijn schoolkinderen uit het land van Heusden en Altena, bewoners van het land van Heusden en Altena die geïnteresseerd zijn in de regionale geschiedenis en toeristen en passanten.

Ruim zestig jaar na dato zijn er nog vijf (restanten van) betonnen noodwoningen aanwezig. Stichting Behoud Meeuwense Noodwoning is opgericht om tenminste één van deze noodwoningen duurzaam te behouden en in te richten als museum, ter herdenking van het omvangrijke oorlogsgeweld in de regio waar slechts weinigen weet van hebben. Eén van de overgebleven noodwoningen wordt hiervoor verplaatst naar een voor het publiek toegankelijke locatie, gerestaureerd en ingericht als museum.

Projectuitvoerder: Contactpersoon: Projectkosten:

Stichting Behoud Meeuwense Noodwoning Jan van Gelder 281.706 euro

LEADER bijdrage: 120.756 euro Meer informatie: [email protected] LEADER thema: Cultuurhistorisch erfgoed

“Met het behoud van deze noodwoning wordt er een stukje geschiedenis levend gehouden.” Jan van Gelder

40

41

Sjaak Baelde

Natuurkampeerterrein De Knotwilg Het kleinschalige, kwalitatief hoogwaardige natuurkampeerterrein De Knotwilg wordt conform de richtlijnen van Stichting Natuurkampeerterreinen en op een maatschappelijk verantwoorde en duurzame wijze aangelegd. De Knotwilg speelt door haar unieke buitendijkse ligging, direct grenzend aan het water, sterk in op de Biesboschbeleving van water, land en de aanwezige natuurwaarden. De website biesboschvakantie.nl geeft een compleet overzicht van de toeristische mogelijkheden in de Biesbosch en omgeving, zoals evenementen, rond-

“Hier kun je het water echt beleven. Bezoekers komen helemaal tot rust.”

vaarten, routes, arrangementen, bootverhuur en horecagelegenheden. Het natuurkampeerterrein ligt aan de rand van natuurgebied ‘De Kleine Noordwaard’ en sluit aan op de beleidsvisie ‘Ondergedompeld in de Biesbosch’. De Knotwilg levert een bijdrage aan de duurzame ontwikkeling van recreatieve producten in De Biesbosch, zonder hierbij afbreuk te doen aan de kwetsbare natuurwaarden in het gebied.

Projectuitvoerder: Contactpersonen: Projectkosten: LEADER bijdrage: Meer informatie: LEADER thema:

Biesboschvakantie.nl Sjaak en Brigitte Baelde 81.500 euro 40.000 euro www.biesboschvakantie.nl Recreatie en toerisme

Sjaak Baelde 42

43

Marvin Antens

Toeristische impuls Plassengebied Veen Het toeristisch en recreatief aantrekkelijk maken van de Veense Plassen is een wens vanuit het dorpsontwikkelingsplan van de bewoners van het dorp Veen. Naar aanleiding van die wens heeft de gemeente Aalburg het ‘Masterplan Plassengebied Veen’ opgesteld. Ter uitvoering van dit masterplan zijn concrete projecten benoemd. Een van die projecten is het verbeteren van de recreatieve mogelijkheden van de Afgedamde Maas, onder andere met het aanleggen van een strand langs deze Afgedamde Maas, het verbeteren van de toegankelijkheid naar dat strand, het verbeteren van de parkeergelegenheid voor bezoekers en het realiseren van een aanlegsteiger voor rondvaartboten.

anderzijds wordt met dit LEADER project een kwaliteitsslag gemaakt in het Veense plassengebied. Dit versterkt niet alleen de identiteit en de kwaliteit van het gebied, maar zorgt ook voor een economische impuls. Dit plan versterkt, evenals het overkoepelende ‘Masterplan Plassengebied Veen’, de toeristischrecreatieve ontwikkeling van de gemeente Aalburg. Het plan past ook binnen de regionale visie ‘Brabant aan Zee’, waarmee een versterking van de recreatieve functies in West-Brabant wordt beoogd.

“Met dit project geven we de Maas terug aan de inwoners van Veen.” Marvin Antens

Door een betere relatie te leggen tussen het water met het strand enerzijds en de recreatie en het toerisme


44

Gemeente Aalburg Marvin Antens 379.506 euro 150.000 euro www.aalburg.nl Recreatie en toerisme

45

Piet van Steenoven

Eendenkooi Den Dulver

“De levendigheid van de eendenkooi geeft nieuw cachet aan het buitengebied.”

Eendenkooi Den Dulver, eigendom van Staatsbosbeheer, is de laatst resterende eendenkooi in het gebied van de Langstraat. Met dit project is de kooi in haar oude glorie hersteld en recreatief toegankelijk gemaakt. De plas van de eendenkooi is opgeschoond, de gehele kooi is van nieuwe beschoeiing voorzien en de vangarmen zijn opnieuw opgebouwd. Tegelijkertijd is het gebied toegankelijk gemaakt voor bezoekers en recreanten. Het herstel van de eendenkooi is in nauwe samenwerking met betrokken partijen uit de streek tot stand gekomen. Deze zijn verenigd in het ‘Platform Langstraat’, bestaande uit de gemeenten Waalwijk en Dongen, Waterschap Brabantse Delta, IVN De

Waerdman, Staatsbosbeheer en provincie NoordBrabant (gebiedscommissie Wijde Biesbosch). Tijdens het project is ook de samenwerking met de kooiker van de eendenkooi belangrijk gebleken. De activiteiten rondom Den Dulver staan in nauwe relatie met andere projecten die reeds door het Platform Langstraat zijn uitgevoerd, zoals het herstel van het landschap en cultuurhistorische objecten, het recreatief toegankelijk maken van de Langstraatregio en het bieden van een nieuwe of aanvullende economische basis voor bedrijven. Het project Eendenkooi Den Dulver sluit eveneens naadloos aan op de doelen en de realisatie van het versnellingsproject Natte Natuurparel Westelijke Langstraat, het bosgebied tussen de Tolweg in Sprang-Capelle en de Vrouwekensvaart in Waspik.

Projectuitvoerder: Platform Langstraat (trekker) en Staatsbosbeheer Contactpersoon: Piet van Steenoven Projectkosten: 443.084 euro LEADER bijdrage: 125.584 euro Meer informatie: www.rondjeslagenland.nl/ deelnemers/eendenkooi/ eendenkooi_info.htm LEADER thema: Cultuurhistorisch erfgoed

Piet van Steenoven 46

47

Rinus Rasenberg

Restauratie rietaak Drimmelen Mede dankzij de bijdrage van LEADER heeft ‘Stichting tot behoud van de Rietaak’ een lang gekoesterde wens gerealiseerd en rietaak ‘Drie Gezusters’ in volle glorie hersteld. Het project omvat het restaureren en behouden van deze rietaak uit 1898, het inrichten van de boot als drijvend documentatiecentrum over het werk en leven van de rietsnijders en het inrichten en gebruiken van de rietaak als drijvend podium voor optredens van plaatselijke toneel- en muziekgezelschappen. Al deze werkzaamheden zijn uitgevoerd op basis van historisch onderzoek.

over de rietaak en het leven en werken van de rietsnijders. De rietaak is op afspraak te bezichtigen.

In de zomer van 2011 is de rietaak te water gelaten in de Herengracht van Drimmelen, waarna de boot op 26 augustus officieel is herdoopt en het openluchtspel ‘Biesboschvolk’ op het dek is gespeeld. Bij de rietaak is een bord geplaatst met informatie

Met de gerestaureerde rietaak heeft Drimmelen een prachtige herinnering aan haar verleden als dorp van rietsnijders gekregen. Daarnaast is er een uniek cultuurpodium gerealiseerd voor toneel- en muziekopvoeringen.


Stichting tot Behoud van de Rietaak Rinus Rasenberg 113.310 euro 56.655 euro www.drimmelen-dorp.nl Cultuurhistorisch erfgoed

“Met de rietaak bewaren we de mooie eenvoud van vroeger voor het nageslacht.” Rinus Rasenberg

48

49

Interview

Wicher Meijer, directeur Academie voor toerisme, NHTV (internationaal hoger onderwijs Breda)

lopende programma’s is dat er een substantiële tijdsperiode nodig is voor de inbedding. Het is dan ook jammer dat de invulling die de PG de afgelopen jaren aan LEADER gaf vooralsnog geen vervolg krijgt.

Hoe bent u in de Plaatselijke Groep (PG) terecht gekomen? Ik ben via de betrokkenheid van NHTV bij de voormalige kennisloketten binnen de provincie Noord-Brabant in de PG terecht gekomen. Wat is de meerwaarde van LEADER West-Brabant en welke aandachtspunten zijn er? Een sterk punt van LEADER West-Brabant is dat bij de beoordeling werd gelet op kleinschaligheid, onderscheidendheid, regionale uitstraling en samenwerking, omdat de continuïteit dan beter geborgd is. Meerwaarde is verder dat de particuliere initiatieven die gehonoreerd worden dicht bij de lokale bevolking staan. Hierdoor heeft LEADER West-Brabant gezorgd voor een aantal mooie impulsen vanuit lokale gemeenschappen. Een aandachtspunt voor de lang-

50

Hoe kijkt u vanuit het perspectief van NHTV terug op uw rol binnen de PG? Vanuit het perspectief van NHTV is specifiek gelet op de manier waarop educatie voor alle leeftijden van belang kan zijn binnen de projecten. Ook is er gekeken of de projectaanvragers hun voordeel konden doen met de kennis die binnen de disciplines van NHTV aanwezig is. Hoe ziet u plattelandsontwikkeling de komende jaren? Het lijkt mij goed om te kijken hoe de werkwijze van LEADER West-Brabant kan worden voortgezet. Een blijvende focus op een groter en zo divers mogelijk recreatief en toeristisch aanbod en op woonfuncties en kleinschalige faciliteiten op het platteland is wenselijk. Hierbij gaat het niet per se om veel geld. De LEADER projecten hebben altijd een duidelijke meerwaarde gehad voor het gebied. Een overlap van regelingen moet te allen tijde worden voorkomen. Lokaal het verschil maken, dat is waar het om gaat.

51

Peter van Beek

Wildlife on glass in de Biesbosch De Biesbosch is van oorsprong een cultuurlandschap. Het staat inmiddels vooral bekend als natuurgebied met de status Nationaal Park. Het Biesbosch Museum informeert over het verleden, het heden en de toekomst van de Biesbosch. Stichting Biesbosch Museum exploiteert naast het Biesbosch Museum ook buitenmuseum De Pannekoek, één van de laatste hakgrienden waar nog jaarlijks wilgenhout en riet worden geoogst. Het herinnert op die manier aan de tijd dat de Biesbosch nog volop door mensen werd bewerkt.

“Door de foto’s wordt ook een leek zich bewust van de biodiversiteit in de Biesbosch.”


Stichting Biesboschmuseum Peter van Beek 30.000 euro 15.000 euro www.biesboschmuseum.nl Recreatie en toerisme

‘Wildlife on glass in de Biesbosch’ is een natuureducatief project dat bezoekers aan het gebied kennis laat maken met de rijkdom van de Biesboschnatuur. Langs de Hilweg, de toegangsweg tot het Biesbosch Museum, zijn op zes panelen twaalf foto’s van natuurfotograaf Marco de Paauw geplaatst, allen met een formaat van 250 x 170 centimeter. Een bezoeker kan een route langs de fotopanelen lopen aan de hand van een educatieve folder die in het museum verkrijgbaar is. Op die manier worden de beleving bij en de kennis van twaalf in de Biesbosch levende vogels, insecten en zoogdieren vergroot. Museumbezoekers worden dankzij de plaatsing van de fotopanelen nog meer dan voorheen gestimuleerd om naar buiten te gaan en het gebied te verkennen.

Peter van Beek 52

53

Johan Halters

Vermarkten streekproducten Biesbosch

“Met één naam en één beeld kunnen we elkaar als ondernemers versterken.”

Projectuitvoerder: Stichting Streekontwikkeling Biesbosch Contactpersoon: Johan Halters Projectkosten: 183.757 euro LEADER bijdrage: 35.750 euro Meer informatie: www.streekkoken.nl LEADER thema: Recreatie en toerisme

Johan Halters Stichting Streekontwikkeling Biesbosch is opgericht met steun van LEADER en wil de Biesbosch-regio duurzaam in de markt te zetten. Om dit te bereiken laat ze ondernemers intersectoraal samenwerken, in het bijzonder daar waar het gaat om streekproducten en -diensten. Het uiteindelijke doel is het op duurzame wijze vermarkten van streekproducten uit de Biesbosch. De aanpak is gebaseerd op de gedachte van ‘gebiedsbranding’. Hieruit spreekt de ambitie om de Biesbosch als regio duurzaam te ontwikkelen en het unieke gebied als een sterk merk in de markt te zetten. Het certificaat ‘Biesbosch’ wordt benut om maatschappelijke meerwaarde (planet and people) te koppelen aan economische meerwaarde (profit).

54

Het project bestaat uit de volgende elementen: • het opzetten van zes pilots om ‘al doende’ te oefenen met het ontwikkelen van streekproducten waarbij potentiële producenten worden benaderd, naar afnemers in de horeca wordt gezocht, catering en retail worden gerealiseerd en wordt geëxperi- menteerd met het logistieke systeem; • het definiëren van de kernwaarden van de Biesbosch en deze uitdrukken in certificering; • het organiseren van een jaarlijks Biesbosch evenement om het gebied te proeven, te beleven en ervan te genieten; • het organiseren van ‘Biesbosch cafés’ om draagvlak te ontwikkelen voor het initiatief en nieuwe kansen te ontwikkelen.

55

foto: Bart Heijne

foto: Bart Heijne

Elektrisch varen Water Events Geertruidenberg

Bart Heijne

“In de natuur moet je elektrisch varen. Onze gasten waarderen de stilte enorm.”

Water Events Geertruidenberg verzorgt uitjes voor bedrijven en toeristen door Nationaal Park De Biesbosch, met als start- en eindpunt Geertruidenberg. Vanuit Geertruidenberg is de Biesbosch alleen per boot te bereiken. Voorheen werden door aanbieders van rondvaarten uitsluitend boten met benzinemotoren gebruikt. Dit project richt zich onder de naam ‘Bootje Gezond’ volledig op elektrisch aangedreven luxe fluisterboten, waarmee er sprake is van een groene onderneming. De kosten van het elektrisch varen zijn vele malen hoger dan van varen met benzinemotoren. De LEADER-subsidie is uitsluitend gebruikt om deze onrendabele top van de investering weg te nemen. Met dit project is het voor bezoekers mogelijk geworden om de natuur van de Biesbosch optimaal te ervaren.

Projectuitvoerder: Water Events Geertruidenberg Contactpersoon: Bart Heijne Projectkosten: 84.465 euro

LEADER bijdrage: 26.858 euro Meer informatie: www.watereventsgeertruidenberg.nl LEADER thema: Recreatie en toerisme

Bart Heijne 56

57

Marco van de Woestijne

Passantensteiger vesting Heusden

“Ik ben er trots op dat de verschillende partijen het belang hebben gezien.” Marco van de Woestijne

Verbetering van de toegankelijkheid van de vesting Heusden vanaf het water, met dat doel wordt in juni 2010 de passantensteiger geopend. De steiger is daarmee het eerste afgeronde LEADER-project. Tot dat moment is Heusden alleen bereikbaar voor de particuliere pleziervaart. De aanmeermogelijkheden voor passantenschepen waren beperkt. Dergelijke schepen moesten aanmeren langs de rondvaartboot en alleen via een overstap kon de wal worden bereikt. Het Heusdens Buro voor Toerisme (HBT) heeft samen met de lokale rederij een voorstel ingediend tot aanpassing van de passantensteiger. Dit heeft in de periode 2009-2010 geleid tot een forse verbetering. Op de toenmalige aanlegplaats is een volwaardige passantensteiger gerealiseerd en tegelijkertijd is er geïnvesteerd in een beter bereikbare en meer toegankelijke route vanaf het water tot de vesting.

Projectuitvoerder: Gemeente Heusden Contactpersoon: Marco van de Woestijne Projectkosten: 300.000 euro LEADER bijdrage: 50.000 euro Meer informatie: www.heusden.nl LEADER thema: Recreatie en toerisme

58

Dankzij de financiële steun van de provincie NoordBrabant (op advies van LEADER West-Brabant) en het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling is het vestingstadje Heusden sinds juni 2010 bereikbaar voor grote gastschepen en rondvaartboten, die nu rechtstreeks kunnen aanmeren.

59

Hedwig Buijks

De Stek, proeven en beleven De Vlaamse schuur is opnieuw opgetrokken op de plek waar voorheen een vergelijkbare schuur heeft gestaan. Deze is in de jaren vijftig door brand verwoest en nu met de originele, historische bouwmaterialen in de oorspronkelijke stijl herbouwd. Met de organisatie van themabijeenkomsten, proeverijen en kooklessen wordt ingespeeld op de snel groeiende aandacht voor het Bourgondische en sfeervolle buitenleven en de toenemende waardering voor lekker, goed en veilig voedsel uit de eigen streek.

“Onze bezoekers genieten in alle rust van lekkere dingen uit de regio.”

Op een voormalig agrarisch perceel is in een Vlaamse schuur een verblijfsruimte in Brabantse sfeer gecreëerd, met multifunctionele mogelijkheden op het gebied van recreatie, toerisme, cultuur en horeca. De sfeervolle en authentieke verblijfsruimte vormt het vertrekpunt voor veel activiteiten in de omgeving.

Projectuitvoerder: De Stek, proeven en beleven Contactpersoon: Hedwig Buijks Projectkosten: 60.500 euro

De Stek legt letterlijk en heel bewust de verbinding tussen de primaire agrarische producenten uit de landelijke omgeving van Raamsdonk en de burgers uit het nabije stedelijke gebied, met duurzaamheid als belangrijk overkoepelend thema.

LEADER bijdrage: 30.250 euro Meer informatie: www.destekproevenenbeleven.nl LEADER thema: Cultuurhistorisch erfgoed

Hedwig Buijks 60

61

Adri en Conny Verhoeven

Recreatie en educatie op en rondom De Bonte Hoeve

“LEADER was direct enthousiast over ons plan. Dat werkt heel motiverend.” Adri Verhoeven

Op paardenmelkerij De Bonte Hoeve is een voormalige koeienstal verbouwd tot ontvangstruimte voor educatieve en recreatieve doeleinden. De nieuwe ontvangstruimte maakt verschillende nieuwe activiteiten mogelijk, die allemaal van toegevoegde waarde zijn voor het gebied: • excursies op en rondom de paardenmelkerij; • natuurwandelingen in samenwerking met de lokale natuurorganisatie; • verzorgde kinderfeestjes; • knuffeldagen met dieren; • open dagen van de paardenmelkerij; • toeristisch informatiepunt waar veel materiaal over activiteiten in de regio verkrijgbaar is; • schoolbezoek met dieren om kinderen kennis te laten maken met verschillende beesten (deze activiteit wordt gesponsord door de gemeente Waalwijk); • contact met het IVN Natuur- en milieueducatie over het Educatieprogramma Wijde Biesbosch.

62

Projectuitvoerder: Contactpersonen: Projectkosten: LEADER bijdrage: Meer informatie: LEADER thema:

Paardenmelkerij De Bonte Hoeve Adri en Conny Verhoeven 100.000 euro 50.000 euro www.debontehoeve.nl Recreatie en toerisme

63

Daniëlle Ernest

Bruine borden langs de snelweg De plaatsing van vier grote, bruine gebiedsaanduidingsborden langs de Rijkswegen A27 en A59 maakt deel uit van het project ‘Brabant aan de Biesbosch’. Door de borden worden er meer toeristische bezoekers aangetrokken, die bijdragen aan de economie en de werkgelegenheid van de regio. De bruine borden dragen eveneens bij aan de bekendheid en de beleving van zowel Nationaal Park De Biesbosch als de gemeenten van Brabant aan de Biesbosch: Werkendam, Aalburg, Drimmelen, Geertruidenberg, Oosterhout en Woudrichem.

“De borden markeren het gebied en vergroten de attentiewaarde van de Biesbosch.” Daniëlle Ernest

64

Projectuitvoerder: Gemeente Werkendam Contactpersoon: Daniëlle Ernest Projectkosten: 34.146 euro LEADER bijdrage: 15.366 euro Meer informatie: www.brabantaandebiesbosch.nl LEADER thema: Recreatie en toerisme

De borden attenderen voorbij rijdende verkeersdeelnemers erop dat ze zich in een bijzondere omgeving bevinden. Bewoners kunnen trots zijn op hun gemeente en zullen zich hier door de borden

nadrukkelijker van bewust zijn. Bezoekers worden geprikkeld om de toeristische en culturele bezienswaardigheden te bezoeken. Dit alles draagt bij aan de naamsbekendheid van het gehele gebied rondom Nationaal Park De Biesbosch.

65

Sjanie van Trigt

Recreatievoorzieningen Genderen In 2009 is er een integraal dorpsontwikkelingsplan (IDOP) opgesteld voor het dorp Genderen in de gemeente Aalburg. Een IDOP is een plan dat met alle betrokkenen (inwoners, dorpsraad, gemeente en bedrijfsleven) wordt opgesteld. Het geeft antwoord op de vraag hoe de inwoners het leven in hun dorp beoordelen en hoe ze de verdere ontwikkeling van hun dorp zien. Tijdens het IDOP-traject bleek dat er behoefte is aan versterking van de recreatiemogelijkheden in en rond het dorp. Er bleek behoefte aan meer fiets- en wandelroutes, de aanleg van een buitenzwemgelegenheid en aandacht voor cultuurhistorische elementen. Dit resulteerde ineen recreatieproject dat bestaat uit drie onderdelen: de aanleg van een recreatiepad over de dijk naar de Amerikaanse windmotor, de aanleg van een recreatiepad langs het waterwingebied van Brabant Water met een bruggetje naar de Buitenstraat en de aanleg van een strandje langs de Bergsche Maas bij de jachthaven van Genderen. Deze recreatiemogelijkheden zijn vooral gericht op de inwoners van Aalburg, maar zijn ook aantrekkelijk voor bezoekers van buiten de gemeente. Hiermee wordt niet alleen de woonomgeving verbeterd, de nieuwe recreatieve voorzieningen zorgen ook voor een economische impuls.

66

“De nieuwe voorzieningen maken het mogelijk om echt van het water te genieten.” Sjanie van Trigt


Gemeente Aalburg Sjanie van Trigt 183.700 euro 45.925 euro www.aalburg.nl Recreatie en toerisme

67

Kees Bikker

Beleef de Waterranden Projectuitvoerder: Contactpersoon: Projectkosten: LEADER bijdrage: Meer informatie: LEADER thema:

“De nieuwe voorzieningen nodigen uit om meer van het water te genieten.”

Gemeente Werkendam Kees Bikker 100.200 euro 50.100 euro www.brabantaanzee.com Recreatie en toerisme

De gemeente Werkendam wil met het project ‘Beleef de Waterranden’ de Beatrixhaven, gelegen aan de Nieuwe Merwede, een nieuwe impuls geven. Ter compensatie van de waterdemping in de Beatrixhaven is de Cloppenwaard afgegraven. Vervolgens is dit gebied zodanig heringericht dat toeristen en recreanten er kunnen wandelen en vissen. Er zijn en worden verschillende voorzieningen aangebracht, zoals een laarzenpad (maaipaden) met markeringen, klaphekjes, fietsrekken en panelen met informatie over het gebied. Daarnaast is één van de visputten vergroot en is de bestaande oever geschikt gemaakt voor bevissing vanaf de walkant. Ook is er een vissteiger aangelegd die toegankelijk is voor mindervaliden. De wandelpaden worden opgenomen in het wandelknooppuntennetwerk dat wordt ontwikkeld voor het noordelijk deel van de Wijde Biesbosch. Voor het beheer van het gebied worden runderen ingezet die zorgen voor de begrazing. ‘Beleef de Waterranden’ maakt deel uit van het grotere project ‘Brabant Aan Zee’, waarin negentien West-Brabantse gemeenten het aanbod voor de watertoeristen in hun regio kwalitatief willen verbeteren, om uiteindelijk een toename van de toeristische- en recreatieve bestedingen in het gebied te realiseren.

Kees Bikker 68

69

Interview Laura Leijser,

ondernemer ‘Melk-Drive’ en excursieboerderij Genderen

Hoe bent u in de Plaatselijke Groep (PG) terecht gekomen? Mij is gevraagd of ik als agrarisch ondernemer zitting wilde nemen in de PG. Gezien de opzet van het LEADER programma leek het me een leuke uitdaging om hier aan deel te nemen. Wat is de meerwaarde van LEADER West-Brabant en welke aandachtspunten zijn er? De grote verscheidenheid aan projecten en ideeën vond ik ontzettend leuk. De projecten die gefinancierd zijn, zorgen ongetwijfeld voor meer bezoekers in de Brabantse Delta en de Wijde Biesbosch en hebben daarmee dus een positief effect voor de hele regio.

terug op een leerzame en leuke periode. Ik heb met veel plezier mijn bijdrage geleverd. Hoe ziet u plattelandsontwikkeling de komende jaren? Het is belangrijk dat ondernemers de sterke punten van hun gebied gebruiken om zich verder te ontwikkelen en samen te werken. Het LEADER programma heeft deze samenwerking de afgelopen jaren gestimuleerd en dit moet ook de komende jaren blijven gebeuren.

Hoe kijkt u vanuit het perspectief van een ondernemer terug op uw rol in de PG? In de PG zat een grote diversiteit aan mensen, die allemaal vanuit hun eigen invalshoek de projecten bekeken. Het was een leerzame ervaring om gezamenlijk tot een slotconclusie en aanbevelingen te komen. De grote verscheidenheid aan vergaderlocaties zorgde voor een verdere kennismaking met het gebied en de projecten. Aan het eind van de periode is het laatste deel van het budget op een professionele en eerlijke manier besteed. Zelf kijk ik met veel voldoening

70

71

Ido de Haan

“We leren jongeren om voor het landschap te zorgen.”

foto: IVN (Ido de Haan)

Educatieprogramma Wijde Biesbosch Zuid

Ido de Haan

Het Educatieprogramma Wijde Biesbosch betrekt basisschoolleerlingen bij de veranderingen in het buitengebied die onder de vlag van de Gebiedscommissie Wijde Biesbosch worden gerealiseerd. Het educatieprogramma bestaat uit drie modules: ‘Water’, ‘Landbouw & Biodiversiteit’ en ‘Landschap & Cultuurhistorie’. Met ondersteuning van vele lokale partners gaan de kinderen zowel in de klas als buiten aan de slag met activiteiten uit de leskisten en de lespakketten. Ook krijgen ze excursies aangeboden in het gebied onder leiding van speciaal hiervoor opgeleide gidsen. Na een succesvolle pilot in de gemeente Aalburg wordt met dit project een uitrol gerealiseerd in de hele Wijde Biesbosch, met aangepast lesmateriaal voor het gebied ten zuiden van de Bergsche Maas. Implementatie van het lesmateriaal in het basisonderwijs van de betreffende gemeenten wordt voorbereid. Projectuitvoerder: Contactpersoon: Projectkosten: LEADER bijdrage: Meer informatie: LEADER thema:

72

IVN Natuur- en milieueducatie Ido de Haan 59.332 euro 27.500 euro www.ivn.nl Cultuurhistorisch erfgoed

73


Beleving Elshoutse Zeedijk Op woensdag 22 juni 2011 is tijdens een fietstocht met ontbijt het startschot gegeven voor het herstel van de cultuurhistorische kwaliteiten van de Elshoutse Zeedijk. Het dijklichaam, met schansen, sluisjes en inundatievlakken, hoort sinds het einde van de zestiende eeuw bij de militaire werken rondom de vesting Heusden. Vanaf het begin van de achttiende eeuw maakt het gebied deel uit van stellingen die op nationaal niveau betekenis kregen in de Zuiderwaterlinie.

“In één blik het landschap beleven, dat maakt LEADER hier mogelijk.”

Voor de dijk en de directe omgeving ervan heeft de gemeente Heusden in samenwerking met Natuurmonumenten, Waterschap Aa en Maas, provincie Noord-Brabant en Dienst Landelijk Gebied een visie opgesteld. Deze krijgt concreet vorm door cultuurhistorische elementen als oude sluizen te restaureren en terug te brengen in het landschap. Om bezoekers van de dijk te informeren over de betekenis van de


74

Gemeente Heusden Marco van de Woestijne 233.500 euro 73.000 euro www.heusden.nl Recreatie en toerisme


dijk komen er informatiepanelen en andere communicatiedragers. Er worden recreatieve en toeristische voorzieningen als bankjes, picknicktafels en ander meubilair geplaatst om optimaal van het landschap te kunnen genieten. Rondwandelingen zullen langs en zelfs door de sluizen voeren.

75

Michiel Goos

Wandelroutenetwerk West-Brabant, fase II Projectuitvoerder: Contactpersoon: Projectkosten: LEADER bijdrage: Meer informatie: LEADER thema:

“Door de fijnmazigheid van het netwerk kun je het landschap tot in de haarvaten beleven.”

Het Wandelroutenetwerk West-Brabant versterkt het recreatieve routeaanbod met een groot aaneengesloten en hoogwaardig wandelroutenetwerk via het knooppuntensysteem. Zowel de bewoners van het gebied als toeristen hebben hier profijt van en de regionale en lokale economie worden door het netwerk versterkt. Met het Wandelroutenetwerk West-Brabant is een dekkend knooppuntennetwerk gerealiseerd in de gebieden Brabantse Delta en Wijde Biesbosch. Het uitzetten en bewegwijzeren volgens de knooppuntensystematiek gebeurt in de volgende gemeenten: Oosterhout, Drimmelen, Geertruidenberg, Woudrichem, Werkendam, Aalburg, Moerdijk, Steenbergen, Bergen op Zoom, Halderberge en Etten-Leur.

Regio West-Brabant Michiel Goos 470.350 euro 149.726 euro www.west-brabant.eu Recreatie en toerisme

Het wandelroutenetwerk via het knooppuntensysteem richt zich op meerdere doelgroepen. Het legt een verbinding tussen stad en platteland. Het netwerk zal aan de randen van kernen fijnmazig worden uitgevoerd. Hiermee komt het tegemoet aan de wensen van de grootste groep wandelaars: ‘de ommetjesmakers’. Dit zijn mensen die vanuit hun directe woon- of verblijfsomgeving regelmatig een korte wandeling maken. Lange Afstands Wandelpaden (LAW’s), Middellange Afstands Wandelroutes (MLAW’s) en verblijfsaccommodaties worden ingepast in het nieuwe wandelroutenetwerk. Dit zorgt ervoor dat het netwerk ook geschikt is voor de (meerdaagse) wandeltoerist. Voor het onderhoud van het wandelroutenetwerk wordt samengewerkt met vrijwilligers.

Michiel Goos 76

77

Ger Wetzels

Turf, de Bruine Motor van West-Brabant Projectuitvoerder: Stichting Cultuurhistorie West-Brabant Contactpersoon: Ger Wetzels Projectkosten: 68.647 euro LEADER bijdrage: 21.293 euro Meer informatie: www.brabantsedelta.eu/52/ st-cultuurhistorie-west-brabant LEADER thema: Cultuurhistorisch erfgoed

In West-Brabant werd vanaf de dertiende eeuw op grote schaal turf gewonnen. Het gebied was daarmee voorloper in Nederland. Er zijn nog veel overblijfselen van dit rijke verleden aanwezig. Soms zijn deze overblijfselen nog herkenbaar, maar in de meeste gevallen is dit niet zo. De historische samenhang is vaak niet direct duidelijk en het verhaal wordt nergens in zijn geheel verteld.

“De terugkeer van het turfschip geeft een impuls aan de identiteit van de regio.” Ger Wetzels

Dit project treft de voorbereidingen om dit cultuurhistorisch erfgoed een toeristisch-recreatieve functie te geven. Op die manier wordt er een bijdrage geleverd aan het behoud van de turfrelicten en wordt er een impuls gegeven aan de revitalisering van het landelijk gebied. Stichting Cultuurhistorie West-Brabant is initiatiefnemer van het project en wordt daarbij ondersteund door NHTV internationaal hoger onderwijs Breda. Het uiteindelijke doel is om vijf projecten te definiëren die gebaseerd zijn op de toeristisch-recreatieve mogelijkheden van het erfgoed van turfwinning in West-Brabant. Het project kent twee fasen: als eerste een inventarisatie en de inrichting van werkateliers en aansluitend de uitwerking van vijf projectideeën.

foto: Ben Steffen, Roosendaal

78

79

George Dirven

Onderzoek en behoud van de Brabantse boerderij Projectuitvoerder: Stichting de Brabantse Boerderij Contactpersoon: George Dirven Projectkosten: 80.118 euro LEADER bijdrage: 6.108 euro Meer informatie: www.debrabantseboerderij.nl LEADER thema: Cultuurhistorisch erfgoed

“Met het behoud van de boerderijen behoud je ook de identiteit van het Brabantse platteland.” George Dirven

80

Tijdens dit project is een publicatie gerealiseerd waarin de ontwikkelingen en de streekeigen karakteristieken van boerderijen en schuren in de Baronie van Breda en het Markiezaat van Bergen op Zoom (samenvallend met reconstructiegebieden de Baronie, Brabantse Delta en een gedeelte van de Wijde Biesbosch) worden beschreven. Daarbij is een handboek gemaakt voor de restauratie, verbouwing of herbestemming van boerderijen in deze regio. Naast de publicatie wordt in deze regio een aantal workshops georganiseerd voor ambtenaren, monumentencommissies, architecten, aannemers en boerderijeigenaren over het op verantwoorde wijze restaureren en herbestemmen van boerderijen en schuren. Ook zal er een ‘Wegwijzer in monumenten-,

vergunningen- en subsidieland’ worden opgesteld. Deze is in te zien via de website van Stichting de Brabantse Boerderij. Van de publicatie zijn duizend exemplaren gedrukt. Deze worden deels gratis uitgereikt aan onder meer de provincie, gemeenten en de Plaatselijke Groepen van LEADER. Een ander deel wordt verkocht aan onder meer vrienden van Stichting de Brabantse Boerderij, boerderijeigenaren, architecten, aannemers en heemkundekringen. Op deze manier worden naar schatting drieduizend lezers bereikt. De informatie op de website is voor veel meer mensen beschikbaar en via het ter beschikking stellen van kennis en informatie tijdens vervolgprojecten (bijvoorbeeld een lesbrief) kunnen nieuwe doelgroepen worden bereikt.

81

Peter Groenestein

Biesbosch fonds (in oprichting) LEADER West-Brabant wil voor de Biesbosch en omgeving een streekfonds opzetten. Omdat subsidies voor natuur- en gebiedsontwikkeling schaarser worden, is een streekfonds een middel om vanuit het gebied zelf initiatieven te steunen die belangrijk zijn voor het kwalitatief behouden en versterken van waardevolle natuur- en recreatieomgevingen. Een streekfonds is een mooie manier om burgers, bedrijven en organisaties meer te betrekken bij het gebied waarin ze wonen, werken en recreëren. LEADER benaderde het Parkschap Nationaal Park De Biesbosch en Rabobank Altena met de vraag of ze mee willen werken aan het opzetten van een streekfonds voor de Biesbosch en het direct omliggende gebied. Beide partijen zijn van mening dat dit een kans is


Parkschap Nationaal Park De Biesbosch en LEADER West-Brabant Peter Groenestein 30.000 euro 24.000 euro Recreatie & toerisme

die het gebied niet mag laten liggen. De gedachte is dat iedereen op een laagdrempelige manier kan bijdragen aan het behoud en de versterking van de kernwaarden van het gebied waarmee ze zich verbonden voelen. Het streekfonds wordt gevoed met private middelen zoals giften en legaten, door middel van het organiseren van fondsenwervende activiteiten en door de ontwikkeling van speciale instrumenten zoals de RaboStreekrekening. Bij een streekrekening wordt een percentage van de rente, die rekeninghouders ontvangen, afgedragen aan het Biesbosch fonds. Inmiddels is er een werkgroep gestart met de uitwerking van de ideeën voor het streekfonds en de RaboStreekrekening, evenals met het creëren van draagvlak in het gebied.

“LEADER realiseert met vele partijen échte plattelandsontwikkeling. Dat moet doorgaan!” Peter Groenestein

82

83

Colofon

Voor vragen kan contact opgenomen worden met het secretariaat van de stichting: Postbus 237, 5670 AE Nuenen T: +31 (0)40 2631132 F: +31 (0)40 2835615 E: [email protected] I: www.brabantsedelta.eu / www.wijdebiesbosch.nl

Deze publicatie is een uitgave van Stichting Plaatselijke Groep LEADER Brabantse Delta en Wijde Biesbosch.

Met dank aan de geïnterviewde personen en allen die anderszins een bijdrage hebben geleverd.

Het programma LEADER West-Brabant liep af op 31 december 2011. Een aantal van de in deze publicatie genoemde projecten is nog in uitvoering. Alle genoemde cijfers zijn derhalve onder voorbehoud. Er zal in de huidige opzet geen vervolg komen op de LEADER periode 2009-2011. De Plaatselijke Groep dankt de provincie Noord-Brabant voor het beschikbaar stellen van het LEADER budget waarmee de uitvoering van de LEADER projecten mede mogelijk is gemaakt.

Leden Stichting Plaatselijke Groep LEADER Brabantse Delta en Wijde Biesbosch: de heer P. Groenestein (voorzitter), de heer C. van Tiggelen (ZLTO), de heer J. Mulders (TOP-Brabant), mevrouw A. v.d. Berg (Stichting Vrienden van de West Brabantse Waterlinie), de heer R. Boevé (Rabobank Altena), de heer W. Meijer (NHTV), mevrouw Y. de Hond (Waterschap Brabantse Delta), mevrouw L. Leijser (ondernemer ‘Melk-Drive’ en excursieboerderij Genderen), mevrouw A. Grooteboer (Gebiedscommissie Brabantse Delta, gemeente Moerdijk), mevrouw L. Lijmbach (Gebiedscommissie Wijde Biesbosch, gemeente Aalburg), de heer M. van Erdewijk (secretaris, Bent Adviseurs b.v.).

Tekst & interviews: Bent Adviseurs b.v., Michiel van Erdewijk Projectcoördinatie: Van ’t Laar Hof, Désiré van Laarhoven Fotografie: Global Vision Marketing, Mark van der Pol Quotes en tekstredactie: Wereldtekst, Hettie van der Ven Vormgeving: Pats! Concept & Creatie, Patricia Schoenmakers Eindredactie: Bent Adviseurs b.v.

Adviseurs: de heer H. Clement (Gebiedsmakelaar Wijde Biesbosch, provincie Noord-Brabant), mevrouw M. de Deugd (Gebiedsmakelaar Brabantse Delta, provincie NoordBrabant), de heer P. Princen (Streekmanager WestBrabant, NV REWIN West-Brabant), de heer P. Kuijken (Bent Adviseurs b.v.).

Extern geleverd fotomateriaal: Pagina 10 foto: familie Koenraadt. Pagina 13 foto: SIEB (Marc van der Steen). Pagina 25 foto: Ben Steffen, Roosendaal. Pagina 29 foto: Ro & Ad architecten. Pagina 38 foto: Jesse Nederlof. Pagina 41 foto: Gaston Smeets. Pagina 56 foto: Bart Heijne. Pagina 73 foto: IVN (Ido de Haan). Pagina 79 foto: Ben Steffen, Roosendaal.

LEADER Brabantse Delta en Wijde Biesbosch

Recommend Documents