lankborden Nieuwe technieken voor herstel kaakdefecten Klankbordweekend 2012 Reacties uit de regio

lankborden het magazine van stichting k lank bord

uw patiëntenorganisatie voor kanker in het hoofd/halsgebied

Thema: mond

Reacties uit de regio

Klankbordweekend 2012 Uit de praktijk

1e jaargang | December 2012

Nieuwe internationale studie ARTFORCE van start in NKI-AVL

Nieuwe technieken voor herstel kaakdefecten Drie-dimensionale planning van functioneel herstel van grote kaakdefecten

Gelderse Achterhoek, de Betuwe en omgeving Arnhem/ Nijmegen Neeltje van Essenburg, T: 06-21822637 E: [email protected] Stichting Klankbord heeft een regio­indeling. De landelijke coördinatie van lotgenotencontact wordt verzorgd door: Ella van Dienst, T: 0186-691015 E: [email protected]. Partnerlotgenotencontact voor geheel Nederland: Marianne Risseeuw, T: 010-7074394 Wim Jansen, T: 035-6011453 Martin Hogenboom, T: 071-3315372 Wim Baks, T: 0522-260965 Lotgenotencontactpersoon voor jongere mensen voor geheel Nederland: René Oussoren, T: 0297-263955 Provincie Groningen Femmy Bruinja, T: 0512-544189, E: [email protected]. Marijke Baks, T: 0522-260965, E: [email protected]. Plaats en tijd van de bijeenkomsten worden op de uitnodiging vermeld. Provincie Friesland en de Noordoostpolder Femmy Bruinja, T: 0512-544189 E: [email protected]. Femmy is regelmatig aanwezig bij de KNO wachtruimte van het MCL in Leeuwarden. Ook organiseert zij elke eerste dinsdag van de maand van 10.00–12.00 uur een bijeenkomst. De locatie vindt u op de uitnodiging. Provincie Drenthe en de kop van Overijssel Marijke Baks, T: 0522-260965, E: [email protected]. Er zijn bijeenkomsten in het inloophuis “Vechtgenoten”, Beerzerweg 5d Ommen. Op 14 februari, 16 mei, 5 september en 28 november van 14.00-16.00 uur. Regio Twente Hier geldt een vacature. Zolang deze vacature openstaat, kan men contact opnemen met de landelijk coördinator. Er zijn bijeenkomsten in het inloophuis ”Het Nije Huis”, Beursstraat 9, Hengelo. Op 12 maart, 28 mei, 24 september en 26 november van 13.30-15.30 uur. Zie verder bij regio Drenthe en kop van Overijssel 2

Er zijn bijeenkomsten in het Toon Hermans Huis Ede, Telefoonweg 124b, Ede. Op 7 maart, 30 mei, 26 september en 28 november van 14.00-16.00 uur. Regio Salland, Noord Veluwe en provincie Utrecht Tom van Laar, T: 06-53449087 E: [email protected] Er zijn bijeenkomsten in het Toon Hermans Huis Amersfoort, Regentesselaan 39, Amersfoort. Op 6 maart, 22 mei, 4 september en 27 november van 13.30– 15.30 uur met een uitloop tot 16.00 uur. Noord-Holland Noord (ten noorden van Amsterdam) Nelly Groen, T: 072-5717875, E: [email protected] Er zijn bijeenkomsten op 26 februari, 14 mei, 17 september en 19 november van 10.00-12.00 uur. De locatie vindt u op de uitnodiging. Noord- Holland Zuid (regio Haarlem, Amsterdam, het Gooi en de Flevo­polders) Hier geldt een vacature. Zolang deze vacature openstaat, kan men contact opnemen met de landelijk coördinator en de contactpersoon voor jongeren René Oussoren Ella: T: 0186-691015 E: [email protected] René: T: 0297-263955 E: [email protected] Er zijn bijeenkomsten in de volgende inloophuizen: 21 februari, 23 mei, 19 september, 21 november, 13 september “Adamas”, E. Previnaireweg 61, Nieuw-Vennep van 10.00-12.00 uur “ ’t Anker” , Hoofdweg 85, Mijdrecht van 14.00-16.00 uur. “Parkhuys”, Buñuellaan 1, Almere van 14.00-16.00 uur.

Regio Den Haag, Leiden en Gouda Leo Andeweg, T: 06-46760959 E: [email protected] Er zijn bijeenkomsten in het inloophuis “Haaglanden”, Mexicosingel 52, Den Haag. Op 26 februari, 21 mei, 27 augustus en 26 november van 14.00-16.00 uur. Regio Rotterdam, Alblasserwaard, Zuidhollandse eilanden Hier is een vacature. Zolang deze vacature openstaat kan men contact opnemen met de landelijk coördinator: Ella van Dienst T: 0186-691015 E: [email protected] Er zijn bijeenkomsten in het inloophuis “De Boei”, Weimansweg 70-72, Rotterdam. Op 19 februari, 21 mei, 17 september en 19 november van 14.00-16.00 uur. Provincie Zeeland en West Brabant Eline Koper, T: 0164-615610 E: [email protected] Er is een bijeenkomst in het inloophuis ”Het Getij”, Burg. Van Hasseltstraat 68, Bergen op Zoom. Op 25 maart van 14.00-16.00 uur. Regio Midden en Oost-Brabant Hans van Lierop, T: 06-22920047 E: [email protected] Er zijn bijeenkomsten in Instituut Verbeeten, Brugstraat 10, Tilburg. Op 22 maart, 23 augustus, en 29 november van 13.30-15.30 uur. Regio Limburg Jeanny de Pijper-Reinaerts, T: 043-4511340 E: [email protected] Jeanny is elke eerste maandag van de maand van 9.00-12.00 uur aanwezig in de KNO- wachtruimte van de Maastro Clinic. Er zijn bijeenkomsten in het Toon Hermans Huis Maastricht, St. Servaasklooster 33, Maastricht. Deze zijn elke eerste dinsdag van de maand van 14.00-16.00 uur. Er zijn bijeenkomsten in het Toon Hermans Huis Sittard, Paardenstraat 31, Sittard. Op 15 maart, 13 juni, 12 september en 21 november. lankborden magazine | december 2012

Redactioneel

Uw mening

over ons magazine en andere info Begin september vroegen we, wat u vond van ons magazine, in de nieuwe formule. Daarnaast stelden we u andere vragen. Uw antwoorden helpen ons de communicatie en contacten in brede zin te verbeteren. Eind oktober bekeken we 47 uitgebreide reacties; 42 van hoofd/halspatiënten zelf, 4 van uw naasten en 1 van een belangstellende. ageerden er 2 van 40-50 jaar, 4 van 50-60 jaar, 6 van 60-70 jaar en 1 ouder dan 70 jaar. Het internet wordt door 28 vrouwen dagelijks, maar tenminste wekelijks gebruikt. 5 Vrouwen, allen ouder dan 60 jaar, gaven aan het internet nooit te gebruiken; één van hen is nu bezig dat te leren. Alle mannen zijn vrijwel dagelijks en tenminste wekelijks op het internet actief. Wij menen dat dit beeld mogelijk niet helemaal representatief is voor onze gehele lezerspopulatie, maar ontegenzeggelijk beschikken de wat oudere patiënten wel steeds vaker over de mogelijkheden van het internet. De oorspronkelijke formulieren worden na verwerking van de geanonimiseerde informatie tenminste een jaar bewaard bij onze vertrouwenspersoon. De enquête zelf was verwoord naar het idee van een soortgelijke vragenlijst in het blad van het UMC Utrecht; vertaald naar Stichting Klankbord met behulp van een voormalig docent statistiek. Over de uitslag is geen discussie mogelijk, maar aanvullende vragen zijn altijd welkom bij onze secretaris. Enkelen deelden zelfs zeer persoonlijke ervaringen op medisch gebied met ons. Ook de opmerkingen van een voormalig hoofdredacteur en een voormalige bestuurder, die buiten de enquête om aan ons werden gemaild, plaatsen wij in de context van de vragenlijst en namen we mee in de samenvatting. Van de 33 vrouwen die reageerden was 1 jonger dan 50 jaar; 7 waren tussen 50 en 60 jaar, 19 tussen 60 en 70 jaar en 6 ouder dan 70 jaar. Van de 14 mannen relankborden magazine | december 2012

Website en magazine 12 Vrouwen en 10 mannen beoordelen onze website als ‘goed’, de hoogst mogelijke waardering. Uit twee reacties blijkt dat de toegankelijkheid van onze site verbeterd kan worden; 4 reacties wijzen op een verbeterbare actualiteit. De overige respondenten kennen de website (nog) niet, of geven aan geen mening te hebben. Informatie over de ziekte verkrijgt de patiënt vaak uit meerdere bronnen van ons: het magazine, de site, de Tiptopjes, folders en onze actieve vrijwilligers. De categorie ‘andere bronnen van informatie’ waaronder medici en ziekenhuizen zouden kunnen vallen wordt zelden aangekruist. Het UMC Radboud wordt daarbij met name en als enige bron genoemd. Bijna alle respondenten plegen ons magazine goed te lezen of zelfs te ‘spellen van A tot Z’. Slechts één persoon leest het magazine niet en één ander leest

2 3 5

9

Lotgenoten in de regio Redactioneel Nieuwe technieken voor herstel kaakdefecten

Klankbordweekend 2012

10

Mag ik mij even voorstellen?

11

Uit de praktijk: Nieuwe internationale studie ARTFORCE van start in NKI-AVL

12

Uit de praktijk: Bestraalde patiënten

13

Mondhygiëne, verzorging voor/tijdens en na radio therapie

14

Cariës (tandbederf) bij bestraalde hoofdhalspatiënten

15

Recepten 3

lijks reguliere leven wil hervatten en/of het ontbreken van de behoefte aan contact. Telefonisch lotgenotencontact acht 50% van de respondenten minder praktisch of zelfs onhandig.

Toekomst Wij zijn heel blij met uw kritische opmerkingen en zien zelf als onze leerpunten: (nog) meer aandacht voor de actualiteit en functioneren van de site, het ongewijzigd voortzetten van de nieuwe formule van het magazine met sponsoren d.m.v. advertenties, zolang dat kan. Meer aandacht voor artikelen van medici zelf en liefst ook van lotgenoten. Die laatste artikelen worden eigenlijk weinig aan ons aangeboden, maar hun ervaringen des te meer; daar richten we ons dus met name nog sterker op. Voorts zullen we niet snel integraal overstappen op digitale nummers van ons magazine, al bereiden we ons wel voor op de toekomst door e-mail adressen als middel tot bereikbaarheid zo mogelijk op te nemen in onze bestanden. Mede uit informatie van recente lotgenotenbijeenkomsten kan voorzichtig gesteld worden dat telefonisch lotgenotencontact door alleen de koppen. De voorkeur voor het verstaanbaarheids- en spreekproblemen soort artikelen dat men het liefst leest gaat “Wij zijn heel blij van onze achterban in combinatie met voor uit naar die van medici en lotgenoten. Een met uw kritische onze deelnemers verkeerde belmomenten tweede voorkeur betreft die van bestuurtijdens het eten, vaak minder goed werkt ders en die met informatie over bijeenkomopmerkingen” en dat persoonlijk lotgenotencontact doorsten. Enkele respondenten hadden specigaans beter functioneert. Het organiseren fiek behoefte aan informatie over voeding, één respondent heeft duidelijk andere ervaringen dan een voe- daarvan vergt echter het uiterste van onze vrijwilligers en bedingsdeskundige verwoordde en twijfelt aan de deskundigheid schikbare financiële middelen. Uit een van de reacties bleek dat een patiënt koos voor een behandeling met hyperbare zuurstof, van de auteur van het paramedisch artikel. ondanks enige ‘tegenwerking’ van medische zijde in zijn keuze. Eén persoon heeft sterke persoonlijke voorkeur voor onderwer- Wij verwoordden onze goede algemene ervaringen met hyperpen als interviews, opinies, psychologische zaken en wetgeving. bare zuurstof binnen Klankbord samen met de uitleg van een Deze respondent vindt onze enquête niet helder en beoordeelt gespecialiseerd medicus in Tiptopje 4. We realiseren ons nu dat ons huidige magazine als enige met ‘slecht’. De reacties van alle we een grote verantwoordelijkheid hebben in onze communiandere respondenten variëren echter van ‘goed’ aangevuld met catie. Als extra zekerheid voor het perfect weergeven van onze superlatieven als ‘prachtig’, ‘ga zo door…’ e.d. Slechts 10 respon- eigen mix aan ervaringen en de allerbeste medische redactie denten geven aan het tijdschrift desgewenst digitaal te willen of daarnaast hebben wij derhalve besloten om de redactie van die kunnen ontvangen en gaven ons hun e-mailadres. De verschij- mixen van ervaringen en medische expertise op het allerhoogste ningsfrequentie van 3 tot 4 x per jaar van ons magazine acht men niveau vooraf voor te leggen aan de NWHHT, het hoogste mebijna allen redelijk. In sponsoring, als de geldmiddelen te kort dische orgaan op het gebied van hoofd/hals geneeskunde. Het schieten, ziet niemand bezwaren, behoudens één persoon die bestuur van de Nederlandse Werkgroep Hoofd/Hals Tumoren wil ons daarin graag faciliteren. Onze eigen ervaringen en de beste stevige kritiek uitte over de advertenties. medische expertise blijven u ter beschikking staan. Blijft u ons Lotgenotencontact informeren over uw eigen ervaringen? Namens het redactieteam Aan lotgenotencontacten heeft ongeveer 1/3e van u geen be- en het bestuur veel dank voor uw meedenken en het delen in uw hoefte, 1/3e gebruikt graag de e-mail als middel tot communi- eigen ervaringen, samen kunnen we meer. catie en 1/3e prefereert het persoonlijk contact. Het ontbreken van de behoefte tot contact ontstond onder andere door ziekte, De redactie wenst u allen goede feestdagen en een redelijk vermoeidheid, geografische afstand naar bijeenkomsten e.d.; ook gezond jaar 2013 toe, waarin momenten van blijdschap en liefde omdat men bv. heel weloverwogen op wat hogere leeftijd afzag aan de winnende hand blijven. < van een specialistisch advies tot een zware operatie (tong) en juist koos voor kwaliteit van leven en zich daar tot nu heel goed bij voelt; een andere reden die genoemd werd was dat men al vaak Dirk Vroom bijeenkomsten had bijgewoond, zo goed als mogelijk het dage- voorzitter 4

lankborden magazine | december 2012

Nieuwe technieken voor herstel kaakdefecten

Drie-dimensionale planning van functioneel herstel van grote kaakdefecten Bij de behandeling van kwaadaardige gezwellen (tumoren) moet soms een gedeelte van de kaak worden verwijderd. Naast kaakbot, gaan hierbij de tanden en kiezen die in dit kaakbot staan, verloren. Bij voorkeur worden deze defecten, als de behandeling van het kwaadaardige gezwel dit toelaat, direct hersteld. Door: R.H. Schepers, M.J. Witjes, Afdeling Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG).

T

ot de jaren zeventig van de vorige eeuw werden deze hersteloperaties uitgevoerd met losse botdelen. Dit zijn stukjes bot die elders in het lichaam werden geoogst, bijvoorbeeld van de bekkenkam. Het succes van deze hersteloperaties was matig. Regelmatig gingen deze botfragmenten verloren door infectie. In de jaren 80 ontstond het idee om grote kaakdefecten te herstellen met een botfragment waarbij de aan(slagader: arterie) en afvoerende (ader: vene) bloedvaten nog aanwezig zijn, de zogenaamde vrijgevasculariseerde bottransplantaten. M.a.w. bij het oogsten van het botdeel werden ook de aan- en afvoerende bloedvaten meegenomen. Deze bloedvaten werden vervolgens verbonden met een slagader en ader in de omgeving van de plaats waar het botstuk in het kaakdefect werd aangebracht. Hierdoor blijft de doorbloeding (zuurstofvoorziening en voeding) van het aangebrachte botstuk behouden en treed betere genezing op van het herstelde kaakdefect. Doordat de doorbloeding van het botstuk gegarandeerd is, neemt ook het risico op het ontstaan van infecties af. De afgelopen 20 jaar hebben deze vrij gevasculariseerde bottransplantaten hun waarde bewezen en zijn deze de standaard geworden bij het herstellen van grote kaakdefecten. Deze bottransplantaten kunnen o.a. worden geoogst uit het kuitbeen, de lankborden magazine | december 2012

bekkenkam en het schouderblad. Behalve bot, kan uit de regio waar het bottransplantaat wordt geoogst ook een stukje van de bedekkende spieren en/of huid worden meegenomen. Bij het oogsten van een bottransplantaat uit bijvoorbeeld het kuitbeen, wordt dan ook een deel van de kuitspier en de huid van het kuitbeen meegenomen Door deze combinatie van bot en huid kunnen zowel het kaakdefect als het defect van de zachte weefsels t.p.v. het kaakdefect worden gesloten. Deze zachte weefsels zijn vaak verwijderd omdat deze de tumor bevatten of omdat zij vlak bij de tumor waren gelegen. Als de bloedvaten van het bottransplantaat worden aangesloten op de bloedvaten in de hals, wordt niet alleen de doorbloeding van het aangebracht bot hersteld, maar ook van de aangebrachte spier en/of huid. Optimaal herstel van de functie van de kaken kan niet worden bereikt met alleen de reconstructie van het kaakdefect met een gevasculariseerd bottransplantaat, al dan niet gecombineerd met spier en/of huid. De verloren gegane tanden en kiezen moeten immers ook worden vervangen. Een goede mogelijkheid om verloren gegane tanden en kiezen te vervangen is het plaatsen van tandimplantaten in het botfragment. Een tandimplantaat is een titanium schroef die in het kaakbot wordt geplaatst en waar bot tegenaan groeit. Het implant wordt daardoor verankerd >> 5

in het kaakbot, Implantaten kunnen als basis dienen voor een brug of als houvast voor een kunstgebit (‘klikgebit’). Echter als de implantaten niet in de juiste positie in het herstelde kaakdeel worden geplaatst kan achteraf blijken dat op deze implantaten niet de gewenste brug of het gewenste kunstgebit kan worden geplaatst of dat het zelfs helemaal niet mogelijk is om een brug of kunstgebit op deze implantaten te vervaardigen. M.a.w. zonder goede planning vooraf gaande aan de operatie kan nadien blijken dat de eventueel aangebrachte implantaten in een onjuiste positie staan of dat zelfs het aangebrachte kaakbot in zo’n ongunstige positie is vastgegroeid dat ook in tweede instantie niet implantaten in een bruikbare positie kunnen worden geplaatst. M.a.w. de planning van de positie van het botdeel in de kaak voorafgaande aan een operatie is essentieel om uiteindelijk een functioneel herstel te bereiken met een goed zittend kunstgebit of een goed functionerende brug.

Het kuitbeentransplantaat Het vrijgevasculariseerde transplantaat van het kuitbeen is het meest gebruikte transplantaat voor kaakreconstructies. De belangrijkste redenen zijn de goede kwaliteit van het bot en de geringe nabezwaren van het wegnemen van een stuk kuitbeen, vooral op de lange termijn. Het kuitbeen is een recht botstuk, maar kan, met het intact laten van de bloedvoorziening, in delen (segmenten) van enkele cm worden gezaagd. Door het segmenteren van het bot, kan het botstuk worden gevormd naar de boogvorm van het kaakdeel dat moet worden hersteld. Hoewel goede resultaten met de toepassing van kuitbeen worden geboekt, blijft het inpassen van de segmenten kuitbeen bot in het kaakdefect een lastige klus, zeker als er ook nog implantaten in de gewenste positie moeten worden geplaatst en de prothese op deze implantaten moet passen. Er zijn meerdere methoden beschreven hoe deze botsegmenten in een kaakdefect te plannen, waarbij de vaatsteel gespaard moet blijven. Deze methoden variëren van papieren zaagbakjes die rond het kuitbeen kunnen worden gevouwen om een zaagsnede aan te geven tot het gebruik van ingewikkelde computerprogramma’s (digitale planningen) waarbij de zaagsneden in een digitale driedimensionale (3D) weergave van het defect en het daarin aan te brengen botdeel kunnen worden gepland. De 3D modellen worden gemaakt aan de hand van gegevens van een computertomografische (CT) opname van zowel de kaken als het kuitbeen.

De ‘Rohner’ methode De Zwitserse kaakchirurg Rohner ontwikkelde een methode voor het herstellen van kaakdefecten waarbij het kuitbeentransplantaat in het kaakdefect wordt geplaatst op geleide van een van te voren gemaakt kunstgebit. De tandtechnische procedure behorende bij een hersteloperatie planning volgens Rohner is erg uitgebreid en lastig, en kan niet overal worden uitgevoerd. Niet ieder ziekenhuis heeft immers de beschikking heeft over een specifiek hiervoor toegeëigend tandtechnisch laboratorium. Omdat de afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie ervaringen had met de Rohner techniek en tevens voorop loopt m.b.t. de toepassing van 3D beeldvormende technieken bij operatieplanningen, ontstond het idee om deze techniek te digitaliseren en een volledig digitale ‘workflow’ te ontwikkelen. De toegankelijkheid van deze hersteloperatie techniek neemt hierdoor toe, de chirurg kan dit dan zelf plannen en heeft niet meer voor elke stap een daartoe opgeleide tandtechnicus nodig. De digitale stappen in het planningsproces zijn nauwkeuriger, gemakkelijker en sneller te nemen dan de stappen behorende bij een conventionele 6

KAAK UIT KUITBEEN Nieuwe technieken voor kaakreconstructie uit kuitbeen 1 Digitaal wordt berekend welk deel kuitbeen het best getransplanteerd kan worden scheenbeen naar de missende bovenkaak kuitbeen 2 Met behulp van een boormal 3D geprinte boormal worden de implantaten op de juiste plaats in het kuitbeen geplaatst. Daar blijven ze zes weken om te ´genezen´ 3 In de tussentijd wordt een kunstgebit op maat gemaakt. Een verbindingsstaaf, die de implantaten aan het kunstgebit klikt, wordt digitaal ontworpen en met een 3D-systeem gefreesd

verbindingstaaf

3D- gebit en kaak

kuitbeen

4 Met een zaagmal, wordt het kuitbeen op de juiste maat gezaagd en getransplanteerd.

Gebit

Fig. 1 Deze afbeelding is geplaatst in de Telegraaf van 28-07-2012 als illustratie van de beschreven techniek. De afbeelding geeft schematisch de procedure van de reconstructie weer. Met dank aan de Telegraaf.

Fig. 2 Foto genomen in de mond. Een groot deel van de bovenkaak met daarin een groot gedeelte van de tanden en kiezen is verwijderd i.v.m. een tumor. Op de plaats waar oorspronkelijk het kaakbot zich bevond, is nu alleen huid aanwezig (Deze huid is hier tijdens de operatie om de tumor te verwijderen naar toegebracht om het ontstane gat te dichten). Zonder de steun van bot, heeft het kunstgebit onvoldoende houvast. planning met gipsmodellen (Fig 1). De ontwikkelde techniek kan zowel worden toegepast in de boven- als onderkaak (Fig 2). De figuren illustreren een aantal stappen van de computerplanning en hoe een dergelijke operatie verloopt (Fig. 3-6). In het kort komt deze behandeling op het volgende neer. Van te voren wordt de optimale planning van implantaten in het kuitbeen onder de prothese bepaald aan de hand van de 3D gereconstrueerde CT opname van het kuitbeen. Aan de hand van deze planning wordt een implantaat-boormal gemaakt. Deze boormal wordt tijdens de chirurgische in greep op het kuitbeen geplaatst waarna de implantaten in de juiste positie kunnen worden aanlankborden magazine | december 2012

Advertentie

Dieetvoeding voor medisch gebruik een effectieve oplossing indien u niet voldoende kunt eten of drinken Fig. 3 Digitale 3D planning waarbij een 3D weergaven van het kuitbeen is geplaatst in het kaakdefect Het kuitbeen is verdeeld in 3 segmenten voor het simuleren van de vorm van de bovenkaak. De kiezen die nog aanwezig waren, waren slecht van kwaliteit en moesten daarom worden verwijderd. De planning van de reconstructie houdt hier rekening mee. De zes lichtgroene staven die zichtbaar zijn staan in het verlengde van de implantaten die onder het kunstgebit in het kuitbeen gepland zijn. De positie en richting van de implantaten wordt zo gekozen dat ze de tandboog van het kunstgebit optimaal ondersteunen. Een 3D opname van het oude kunstgebit wordt gebruikt om de boogvorm van de kuitbeen delen te bepalen.

Tijdens ziekte, een behandeling (zoals chemo- of radiotherapie) of na een operatie heeft uw lichaam extra eiwit en voedingsstoffen nodig. Nutricia heeft verschillende dieetvoedingen die bijdragen aan een goede voedingsstoestand, en die voedingstoestand is van belang om het lichaam te ondersteunen. NIEUW! Nutridrink Compact Protein Méér eiwit minder slokjes. Nutridrink Compact Protein is een aanvulling op uw gewone dagelijkse voeding. Het helpt u om voldoende voedingsstoffen binnen te krijgen als u niet voldoende heeft aan gewone maaltijden alleen. Deze voedingsstoffen zijn van belang om de voedingsstatus aan te vullen van het lichaam, een verbeterde voedingsstatus is van belang voor een betere conditie en herstel. Daarnaast bevatten de kleine flesjes van slechts 125 ml ook nog een extra hoeveelheid eiwit, die uw lichaam nu juist nodig heeft.

U kunt kiezen uit vier smaken: banaan, mokka, aardbei en vanille.

Nutrison sondevoeding Sondevoeding is vloeibare voeding die eenvoudig via een flexibel slangetje (de sonde) rechtstreeks in de maag of darm wordt toegediend. Sondevoeding kan de normale dagelijkse voeding aanvullen of geheel vervangen, wanneer het niet mogelijk is voldoende te eten en te drinken.

Fig. 4 De inzet laat de virtuele boormal zien waardoorheen de implantaten in het kuitbeen kunnen worden geplaatst in de digitaal geplande positie. De digitaal geplande boormal kan vervolgens met een 3D printer worden geprint op de foto is deze geplaatst op het kuitbeen. Om te voorkomen dat de boormal kan glijden over het kuitbeen is er een afsteuningspatch gemaakt die afsteunt op de huid van de enkel (eerste operatie). gebracht (eerste operatie, (Fig. 4)). Tijdens deze eerste operatie worden niet alleen de implantaten in het kuitbeen aanbracht, maar worden de aangebrachte implantaten tevens bedekt met een zogenaamd vrij huidtransplantaat (Fig 4). Een vrij huid transplantaat is een stukje huid dat met een soort kaasschaaf wordt gehaald van bijvoorbeeld de huid aan de binnenzijde van het bovenbeen. De ‘schaafwond die achterblijft, geneest binnen in enkele weken., Tevens wordt tijdens deze ingreep, voorafgaand aan het aanbrengen van het huidtransplantaat, de positie van de in het kuitbeen aangebrachte implantaten vastgelegd door het maken van een afdruk van het gebied met de implantaten met een op maat gemaakte afdruklepel en stevig afdrukmateriaal.

Nutrison Protein Plus Multi Fibre Bevat extra voedingsstoffen zoals eiwit en sluit goed aan bij uw voedingsbehoefte na operatie of behandeling (chemo- of radiotherapie). Flocare toedieningsmaterialen De Flocare Infinity voedingspomp zorgt voor nauwkeurige en uiterst betrouwbare toediening van sondevoeding. Deze pomp is makkelijk te bedienen, veilig, licht en compact en dus makkelijk draagbaar voor een optimale bewegingsvrijheid.

Nutridrink Compact Protein en Nutrison Protein Plus Multi Fibre zijn dieetvoedingen voor medisch gebruik. Deze voedingen dienen onder medisch toezicht gebruikt te worden. Vraag uw diëtist, (huis)arts of apotheker om meer informatie.

lankborden magazine | december 2012

7 20128204_Adv_Stichting_Klankbord_pr06.indd 1

12-04-12 17:00

segmenteerd. Het gesegmenteerde kuitbeen wordt vervolgens in de juiste vorm gemodelleerd waarna de prothese hierop kan worden geplaatst (Fig 5). Op dat moment zit het in de vorm van het te herstellen kaakdeel gevormede kuitbeen met daarop de prothese nog verbonden met de vaatsteel aan het onderbeen. Dit heeft als voordeel dat de tijd dat het kuitbeen zonder bloedvoorziening en zuurstof zit (de zogenaamde ischemietijd), beperkt blijft. Na het doornemen van de bloedvaten van het kuitbeen wordt het losgezaagde deel van het kuitbeen met daarop het kunstgebit naar het kaakdefect verplaatst en in de correcte positie vastgezet aan omgevend kaakbot (Fig 6.). Vervolgens worden de bloedvaten van het onderbeen aangesloten op bloedvaten uit de hals waardoor het kuitbeengedeelte in de kaak weer voeding en zuurstof krijgt.

Fig. 5 Tijdens de tweede operatie wordt een zaagmal gefixeerd op het kuitbeen. De zaagmal is zo ontworpen dat na het zagen van het kuitbeen deze in een boogvorm kanworden geplaatst. Het van te voren gemaakte kunstgebit past op deze implantaten. Onder ziet u een afbeelding van de 3D virtuele planning van de zaagmal op het kuitbeen

Fig. 6 Deze foto van de mond is genomen enkele maanden na de operatie, de verbindingsstaaf op de implantaten is hier zichtbaar. Het kunstgebit ‘klikt’ op de verbindingsstaaf en heeft zodoende een goed houvast. De inzet rechtsonder laat zien hoe het kuitbeen na het zagen in een boogvorm boven het kunstgebit staat. Het kuitbeen is door de implantaten verbonden met het kunstgebit. De tanden en kiezen passen goed op elkaar waardoor een goede kauwfunctie wordt gewaarborgd. Deze procedure is vergelijkbaar met het bekende ‘gips happen’, waarbij de tanden en kiezen worden afgedrukt, maar dan nu van het onderbeen. Vijf weken later vindt de tweede operatie plaats. Deze periode van 5 weken wordt in acht genomen om de implantaten te laten vastgroeien en het vrij huidtransplantaat te laten ingroeien. Tijdens deze periode is aan de hand van het gesegmenteerde model van de kuitbeen met daarin de implantaten een kunstgebit gemaakt dat kan vastklikken op deze implantaten. Ook wordt in deze periode een zaagmal gemaakt die de zaagsneden aangeeft die in het onderbeen moeten worden gemaakt, om de geplande herstel­operatie van de kaak uit te kunnen voeren. Op geleide van deze zaagmal wordt tijdens de tweede operatie het kuitbeen ge8

Herstel van kaakdefecten volgens deze methode geeft een goed herstel van vorm en functie, maar is vanwege de tijdsspanne van 5 weken tussen de eerste en tweede operatie en de planningstijd die hier aan voorafgaat alleen geschikt voor de herstel van bestaande defecten.

Is deze behandeling voor iedereen geschikt? Op de afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie van het UMCG zijn de afgelopen twee jaar 12 patiënten met de hierboven beschreven techniek behandeld. De ervaring heeft geleerd dat de herstelperiode na deze operaties veel energie van de patiënten vergt, maar dat de patiënten gewoonlijk erg tevreden over de uiteindelijke situatie. De vorm van het defect kan goed worden hersteld en het kunstgebit zit goed vast. Hierdoor kunnen veel patiënten beter kauwen en functioneren. Bovendien wordt na de tweede operatie de patiënt wakker met het kunstgebit in de mond. Patiënten vinden dit erg prettig . De hier beschreven behandeling is niet voor iedereen geschikt. Patiënten moeten zeer gemotiveerd zijn om een dergelijke operatie te ondergaan. Een patiënt moet na de 2e operatie 2-3 weken in het ziekenhuis verblijven. In deze periode kan de patiënt langzamerhand weer staan en lopen. Daarnaast is de kwaliteit van de bloedvaten erg belangrijk, zowel die van het kuitbeen als in de hals. Als deze bloedvaten door aderverkalking of, in de hals, door eerdere operaties of bestralingen zijn beschadigd, dan kan de operatie niet worden uitgevoerd. Onderzoek vooraf moet dit uitwijzen. De hersteloperatie volgens Rohner verloopt in het merendeel van de gevallen goed. Het is echter een uitgebreide en ingewikkelde chirurgische procedure. Hoewel het gelukkig zelden voorkomt dat ondanks zorgvuldige voorbereiding het kuitbeentransplantaat afsterft, zijn de consequenties hiervan groot. Het kuitbeentransplantaat moet dan worden verwijderd. Rutger Schepers is als kaakchirurg verbonden aan het UMCG en heeft de hierboven beschreven digitale workflow voor secundaire kuitbeenreconstructies ontwikkeld als onderdeel van zijn promotieonderzoek. In zijn onderzoek wordt o.a. gekeken naar de accuratesse van het planningsproces en de reconstructieve chirurgie. Het doel is om deze digitale planningsmethode van secundaire fibula reconstructies uiteindelijk op een online platform te plaatsen. Op dit platform kunnen chirurgen scandata van de patiënt uploaden en samen met een planningsassistent de reconstructie vorm geven. Boormallen, zaagmallen en suprastructuur kunnen vervolgens digitaal worden gemaakt en worden opgestuurd naar de chirurg. De chirurg gebruikt deze mallen en suprastructuur tijdens de chirurgische ingreep voor het bereiken van het gewenste eindresultaat . < lankborden magazine | december 2012

eacties UIT DE REGIO

Klankbordweekend 2012

Verslag Klankbordweekend

Reactie Klankbordweekend

Op 26 en 27 oktober vond ons zonovergoten, maar wel koude, Klankbordweekend plaats in Driebergen Rijsenburg. Op zaterdag hebben we ’s morgens en ’s middags met elkaar gesproken over de dingen die ons bezighouden en die we met elkaar wilden delen. Na die vermoeiende bijeenkomsten volgde een ontspannen avondprogramma, waarbij leuke prijzen, door Femmy Bruinja gekocht, te winnen waren.

Allereerst, bedankt voor het fijne weekend, we kijken er positief op terug. Alleen jammer dat het een en ander met het eten moeilijk ging.

Op zondag kon iedereen kiezen uit een aantal workshops, waarbij er enkele met een powerpoint presentatie ondersteund werden. Het was een fijn samenzijn met elkaar en de sfeer was bijzonder goed. Inspanning en ontspanning, waarbij het lotgenotencontact centraal stond. Volgend jaar hopen we het Klankbordweekend op verzoek van velen niet eind maar begin oktober te houden.

Een voordeel van de kleinere groep, vonden wij, was dat we eigenlijk bijna iedereen hebben gesproken. Marijke en Wim Baks

Hoe kunt u de last van uw donatie verlichten? Daarvoor zijn twee mogelijkheden: Stichting Klankbord is ANBI erkend. ANBI wil zeggen: Algemeen Nut Beogende Instelling. Dientengevolge is de donatie aftrekbaar voor de belastingen en sommige zorgverzekeraars vergoeden de minimale donatie. Vraag na bij uw eigen zorgverzekeringmaatschappij of dat ook voor u het geval is.

Confrontatie Het was voor mij de eerste keer dat ik hieraan deel mocht nemen; ik zal dit nooit meer vergeten. De aankomst en ontvangst waren zeer ontspannen, waardoor ik me snel op mijn gemak voelde. De bestuursleden stonden paraat en hadden met iedereen een ‘welkomstgesprekje’. Ik voelde me daardoor meteen thuis. Zowel ’s ochtends als ’s middags waren er meerdere workshops en iedereen kon zelf aangeven aan welke hij/zij wilde deelnemen. Toen begon voor mij de confrontatie, op meerdere aspecten: • bijna iedereen had ‘hetzelfde’ meegemaakt; de een had bijvoorbeeld nog veel pijn, problemen met eten/slikken, misvormd gelaat etc. • partners (vrienden etc.) konden hun verhaal kwijt; veel vrienden en/of kennissen verloren. Belastbaarheid van ‘de omgeving’. Dan weet je pas, helaas, wie je beste vrienden zijn Dit gold ook voor familieleden. • Ik stond alleen maar stil bij mijn aandoening en de gevolgen daarvan; ik realiseerde me dat ik niet zoveel te klagen heb. Omdat medelotgenoten veel meer ernstige/pijnlijke gevolgen ondergaan. • Vermoeidheid bleek bij iedereen een aanwezige complicatie te zijn. • Ik probeer steeds uit te leggen wat er met mij aan de hand is, echter lotgenoten doen dit al jaren niet meer -> frustratie • Toen ik, tijdens een workshop, uit moest leggen wat er in mijn ‘omgeving’ gebeurd was, moest ik zeggen, dat ik ook mensen was kwijt geraakt; maar ook, dat ik NU besloten heb zelf ‘afscheid’ te nemen van één persoon. Ik kan hier nog lang(er) mee doorgaan, maar dat doe ik misschien later nog eens. Het was een inspirerend weekend en zeer vermoeiend, Huub van der Put

lankborden magazine | december 2012

9

oorstellen Mag ik mij even voorstellen? Ik ben Wim Jansen. Sinds 2004 ben ik na een dienstverband van 36 jaar met functioneel leeftijdsontslag gegaan bij de Koninklijke Luchtmacht daarna heb ik nog 8 jaar parttime als taxichauffeur gewerkt en ben daar in contact gekomen met patiënten met allerlei soorten en diverse fases van kanker. Na de ontdekking van witte plekjes in de mond van mijn echtgenote (Trees) door de tandarts, zijn wij in het medisch circuit terecht gekomen. Na diverse laserbehandelingen, eerst in het AMC en later in het UMC, werd in 2005 door de behandelend specialist geconstateerd dat het wel eens een kwaadaardig gezwel kon zijn. Dit bleek inderdaad het geval te zijn. Na een operatie en controle bleek alles weg en was er geen nabehandeling meer nodig, alleen een hersteloperatie omdat Trees zich veel verslikte.

ecepten EXTRA

Juicy Salad Alleen het gifgroene kleurtje zorgt er al voor dat ik dit een heel bijzonder sapje vind. Je kunt het je misschien niet voorstellen, maar als je sla ‘perst’ komt er heel veel sap uit. En door het toevoegen van de andere ingrediënten lijkt het net of je een complete salade eet, maar dan in een glaasje... 1/2 kropsla, 100 gram spinazie, 1 komkommer, waarvan 1/2 deel in ‘roerstokjes’ gesneden, 2 appels Pers in de sapcentrifuge en serveer koud. Serveer eventueel met een ‘roerstokje’. Zo flauw als komkommer af en toe kan smaken in een salade, zo sterk is de smaak als je er sap van maakt. Het best kun je komkommer met schil en al gebruiken. Onder de schil zitten namelijk de meeste vitamines en mineralen als calcium, zink en vitamine K. Dit sapje is overigens bijzonder geschikt als ‘slaapmutsje’. Sla staat namelijk beken om zijn kalmerende eigen­schappen. Een erg gezonde manier om een nachtje lekker te kunnen slapen. 10

Trees heeft in 2005 via internet Stichting Klankbord gevonden en een contactpersoon. Na telefonisch contact met de contactpersoon in de regio (Marjolein de Weert) zijn wij lid geworden van Stichting Klankbord. Wij zijn ook in dat jaar naar het Klankbordweekend gegaan met het gevoel van, wat zal dit worden, maar op het moment van ontvangst hadden wij gelijk een goed gevoel en dat is zo gebleven. Al vrij vlot, ongeveer een jaar later, werd ik door Ella gevraagd om contactpersoon voor de partners te worden voor Klankbord. Na een kort gesprek met Ella en overleg met Trees heb ik daar toen mee ingestemd. Medio augustus kreeg ik het verzoek van het bestuur om Theo Groen te vervangen, die door persoonlijke medische omstandigheden zijn werkzaamheden als secretaris van de Stichting Klankbord moest neerleggen. Na een periode van bezinning heb ik in september aangegeven de functie van secretaris te aanvaarden. Ik hoop dat na een inwerkperiode deze functie op een even goede manier (maar waarschijnlijk toch iets anders) te vervullen als mijn voorganger. Ik bedank Theo voor al het voortreffelijke werk dat hij voor Klankbord heeft gedaan en voor de steun die hij mij heeft toegezegd en ik wens Theo en Nelly veel sterkte toe met hun gezondheid. <

Meer recepten in: Meer recepten kunt u vinden in de volgende uitgaves:

Sappen & Smoothies 40 eenvoudige en veelzijdige recepten Auteur: Thea Spierings ISBN: 978-90-8724-017-2 Prijs: € 9,95 (via BOL.com)

 5 Sappen 7 geweldige stap-voorstaprecepten voor de heerlijkste gezonde drankjes Auteur: Joanna Farrow ISBN 10: 9059205944 ISBN 13: 9789059205949 Prijs: € 2,50 (via BOL.com)

lankborden magazine | december 2012

it de praktijk

Nieuwe internationale studie ARTFORCE van start in NKI-AVL

Bestralingsbehandeling aangepast aan meest actieve gebieden in de tumor zelf Amsterdam, 24 september 2012. Deze maand start in het Nederlands Kanker Instituut – Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis in Amsterdam een grote studie voor patiënten met hoofd-halskanker. Deze internationale studie, ARTFORCE genaamd, is een van de eerste waarin de effecten op de bestralingsbehandeling worden onderzocht op basis van de kenmerken van de tumor. Deze week is de eerste patiënt gestart met de behandeling in deze baanbrekende studie. Behandeling op maat De nieuwste behandelmethoden op het gebied van kanker draaien in het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis (AVL) steeds vaker om maatwerk. Dat geldt ook voor de bestralingsbehandelingen. Waar normaal gesproken de hele tumor dezelfde bestralingsdosis krijgt, is het AVL nu in staat om de bestralingsbehandeling aan de activiteit van de tumor aan te passen. Het is nog niet zo lang mogelijk om een onderscheid te maken tussen actieve en minder actieve gebieden binnen de tumor. Voor het bepalen van deze tumoractiviteit wordt gebruik gemaakt van moderne beeldvorming met MRI en PET-CT-scans. Dankzij de beeldvorming komt de hoogste dosis straling daar terecht waar de tumor het meest actief is. Met behulp van een CTscanner op het bestralingstoestel wordt tijdens de behandeling gecontroleerd of de dosis op de juiste plek terechtkomt en hoe de tumor reageert op de behandeling.

Betere reactie De voorgeschreven behandeling wordt vaak bepaald aan de hand van het stadium van uitgebreidheid van de tumor. In de Artforcestudie zal daarnaast ook gekeken worden naar de specifieke tumoreigenschappen. Met een speciale scan die de afdeling Radiotherapie van het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis gebruikt, kan de opname van het nieuwe geneesmiddel Cetuximab in de tumor gemeten worden. Door op deze manier voorspellende factoren van de tumor te identificeren, kan de behandeling beter afgestemd worden op de individuele patiënt. Cetuximab is een antilichaam dat in staat is om kankercellen te herkennen en hun groei af te remmen. Een selectie van de patiënten, zo verwachten de onderzoekers, zal vermoedelijk beter reageren op dit nieuwe middel in combinatie bestraling., lankborden magazine | december 2012

Daarnaast hopen de onderzoekers biomarkers te kunnen ontwikkelen, op basis waarvan vooraf voorspeld kan worden welk middel voor een bepaalde patiënt de beste behandeling is.

Europees project De ARTFORCE-studie is een onderdeel van een groter Europees onderzoeksproject, waar behalve het NKI-AVL nog verschillende andere topinstituten uit Europa aan deelnemen. Deze samenwerking is essentieel, omdat de benodigde expertises samen te brengen. De eerste resultaten van het onderzoek worden over ongeveer vier jaar verwacht. <

Fabrikanten Mondgels/Mondsprays: Multi-Oral-gel Distributeur: SalesMark Europark 20 , 4904 SX Oosterhout NBr. e-mail: [email protected] Producent: Multi-Oral BV Delftechpark 55, 2628 XJ Delft Xerotin Mondspray Spepharm Holding BV Kingsfordweg 151, 1043 GR Amsterdam Website: www.spepharm.com Bioxtra Gel Distributeur: Oral Comp. Hogeweyselaan 221C, 1382 JL Weesp Website: www.oralcomp.nl

11

it de praktijk Bestraalde patiënten Bestraling van weefsel is, naast chirurgie en chemotherapie, een veel toegepaste behandelingsmethode van tumoren. Bestraling wordt toegepast om de tumor te vernietigen. Er wordt zoveel mogelijk geprobeerd alleen de tumorcellen te raken. Echter in het hoofdhals gebied ligt de tumor vaak in de boven of onderkaak of de keel. Rondom de tumor liggen nog andere soorten weefsel, denk aan de huid, speekselklieren, spieren en vet. De stralingsenergie wordt door de meeste van deze ‘zachte” weefsels doorgelaten. Een gedeelte wordt tegengehouden door bot.

D

e straling zorgt ervoor dat de kwaadaardige cellen zodanig worden beschadigd, dat ze niet meer kunnen herstellen en doodgaan. De bestraling wordt gegeven in kleine porties van elke 24. Het gezonde weefsel rond om de tumor krijgt dan de kans zich te herstellen. Het herstel van deze gezonde weefsels is echter nooit 100%. Bepaalde weefsels, zoals speekselklieren, zijn zeer gevoelig voor bestraling. Liggen ze midden in het bestralingsgebied herstellen ze zich nauwelijks. Het gevolg daarvan is, dat er permanent een droge mond ontstaat. Of een wat dikker speeksel, wat lastig weg te slikken is. Er is hier weinig aan te doen. Medicijnen, die speeksel productie stimuleren, werken vaak niet. Dit komt, omdat er nauwelijks werkende speekselkliercellen over zijn. En de cellen die over zijn, werken al op de top van hun kunnen! Het speeksel kan niet meer zijn beschermende invloed uitoefenen op het gebit Hierdoor ontstaan er sneller gaatjes in tanden en kiezen. Om dit effect zoveel mogelijk te voorkomen worden er fluorlepels gemaakt. Dit komt verderop nog uitgebreid aan de orde!

heid zuurstof verminderd. Het herstellend vermogen van het bot wordt ernstig aangetast. Als er nu een beschadiging aan de kaak plaats vindt, kan het bot dat soms niet herstellen. Het gevolg is dat het tandvlees vaak niet meer goed over het bot heen groeit. Er is dus een opening naar het bot ontstaan, waardoor bacteriën zich in dat bot nestelen. Het bestraalde bot is hier niet goed tegen bestand en er kan een chronische ontsteking ontstaan. Dit noemen we dan een osteo(=bot), radio(= bestralig) necrose( = afsterving). Deze osteoradionecrose is een steeds verder doorgaande ontsteking van het bot. De botontsteking kan uiteindelijk leiden tot het afsterven van een groot gedeelte van de kaak en soms zelfs tot een breuk van de kaak.

Hoe kunnen we proberen dit te voorkomen? Alle ingrepen in bestraald bot moeten plaats vinden onder antibiotica profylaxe. Er wordt een dag van te voren begonnen en in het totaal 10 dagen doorgegaan. Elk wondje wordt zo zorgvuldig mogelijk gesloten door het tandvlees er goed overheen te hechten. Daarnaast wordt er hyperbare zuurstof therapie gestart. Deze therapie vorm is op enkele plaatsen in Nederland voor­handen.

De hyperbare zuurstof therapie De patiënt zit in een cabine, waar de druk omhoog gaat. Ook de hoeveelheid zuurstof in de lucht, die in geademd wordt gaat omhoog. Het resultaat is, dat de hoeveelheid zuurstof in het lichaam en ook in het bot omhoog gaat. Zuurstof is heel belangrijk om goed te kunnen herstellen. Deze behandeling moet je vaak herhalen om het te laten werken. Als er al een ontsteking is dan houden we 30 keer aan van anderhalfuur. Vinden er binnenkort ingrepen plaats aan het bot, zoals het verwijderen van een tand of kies of het plaatsen van implantaten, dan wordt deze behandeling preventief gegeven. 20 keer voor de ingreep en 10 keer erna.

Implantaten

Normaal bestaat bot uit cellen, die het bot opbouwen en afbreken. Deze hebben allerlei voedingsstoffen nodig en daarvoor zijn er veel bloedvaatjes aangelegd. Deze bloedvaten voeren alle stoffen aan en af. Als er nu een tand getrokken wordt komt er een bloedpropje. Dit bloed zorgt dat het bot zich weer kan herstellen.

Door het niet goed meer werken van de speekselklieren heb je vaak een droge mond. Met een droge mond is het niet goed mogelijk een gebitsprothese te dragen. Het gebrek aan speeksel zorgt ervoor dat de prothese niet vast kan zuigen. Om meer houvast te creëren worden er dan implantaten geplaatst. De implantaten dienen dan als houvast voor een klikgebit. Het plaatsen van implantaten houdt in dat we dan een gaatje moeten boren in het bestraalde bot. En dan kunnen de hierboven genoemde problemen ontstaan en daarom worden de hierboven genoemde maatregelen genomen. <

Dit mechanisme verandert door de bestraling. Bot vangt een gedeelte van de bestraling op. Hierdoor worden ook bloedvaatjes geraakt en de herstellende cellen gaan minder goed functioneren. Het gevolg is dat de doorbloeding en dus ook de hoeveel-

Drs. K.M Vervoorn, Kaakchirurg, Afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie, Bijzondere Tandheelkunde en Orthodontie Erasmus Medische Centrum te Rotterdam

Bij bestraling in het hoofd-halsgebied wordt er vaak door het bot heen bestraald om de tumor te bereiken. Denk aan de mondbodem die beschermd wordt door de onderkaak.

12

lankborden magazine | december 2012

Mondhygiëne

Verzorging voor/tijdens en na radio therapie Voor aanvang van radio therapie is het van belang dat de mond gescreend wordt. Dit traject start bij de tandarts, wanneer er een tand of kies verwijderd moet worden, gebeurt dit door de kaakchirurg. Als laatste wordt er een afspraak gemaakt bij de mondhygiënist. Een goede mondhygiëne is van belang tijdens en na de bestraling.

B

ij bestraling in het hoofd/hals gebied kan de functie van de speekselklieren verminderen, wat kan leiden tot een droge mond. De beschermende functie van het speeksel vermindert, wat de kans op tandbederf (cariës) vergroot. Fluoride kan dit proces tegengaan en/of vertragen. Ter bescherming van het gebit wordt er voorafgaand aan de bestraling door de mondhygiënist, fluoride lepels gemaakt. In deze individuele mal voor het boven en onder gebit wordt een neutrale fluoride gel aangebracht. De fluoride zorgt voor extra bescherming zowel tijdens, maar ook na de bestraling. De mal dient u vanaf de eerste bestraling dag te gebruiken. Wij adviseren om de dag een klein streepje fluoridegel in de mal aan te brengen, vervolgens 5 minuten inhouden, daarna 30 minuten niet eten, drinken of spoelen. De lepels afspoelen na gebruik met koud water en droog bewaren.

Wij adviseren de fluoridelepels te blijven gebruiken, ook na de bestraling. De frequentie is afhankelijk van de mate van verandering in de mond. Wanneer er sprake is van een zeer droge mond is de kans op cariës en tandvlees ontstekingen groter. Gebruikelijk daarin opgelost 1 theelepel zout). Dit omdat het zelfreinigend vermogen van de mond afneemt. Voor een is om de fluoride lepels 1-2 x per week te deel kan dit worden opgevangen door de blijven gebruiken. Niet alleen de fluoride mond frequent te spoelen. lepels zijn belangrijk tijdens de bestraling. “Het is van belang dat u bij de Ook een goede mondhygiëne voor, tijdens en na de bestraling zijn van groot be- mondhygiënist blijft komen voor In ieder geval worden voedselresten/slijmresten verwijderd die aan het slijmvlies klelang. Tijdens de eerste behandeling bij de een optimale mondgezondheid.” ven. Ook blijkt uit ervaring van patiënten mondhygiënist worden niet alleen de fludat spoelen met afgekoelde kamillethee oridelepels gemaakt. Ook wordt er uitleg een verzachtende werking heeft. en instructie gegeven hoe u de mond het beste schoon kunt houden. Tijdens de bestraling kan de algehele gezondheid achteruit gaan. Het is daarom belangrijk te voorko- Bij een pijnlijke en gevoelige mond adviseren wij om te spoemen dat gaatjes of tandvlees ontstekingen ontstaan, tijdens deze len met een zoutwateroplossing of ter verlichting koude kamilnogal kwetsbare periode. Na de uitleg en instructie wordt het lethee. gebit professioneel gereinigd. U moet hierbij denken aan het verwijderen van tandsteen, plaque en verkleuringen. Ook wordt er Na de bestraling is het van belang dat u bij de mondhygiënist door de mondhygiënist uitgelegd wat u eventueel qua verande- blijft komen voor een optimale mondgezondheid. Uit onderzoek ringen in de mond kunt verwachten tijdens de bestraling. Bestra- blijkt dat de effecten van de bestraling nog tot 5 jaar na dato efling gaat de deling van ‘snel-delende’ cellen tegen. De cellen aan fect kunnen hebben op de mondholte. Denk aan een blijvende de binnenkant van uw mond zijn ook ‘snel-delende’ cellen. Deze droge mond, waardoor er een mindere tot geen reinigende werking plaats vind in de mondholte. Hierdoor kan plaque gemakkunnen door de bestraling in het hoofd/hals gebied kapot gaan. Na aanvang van de bestraling komt men na de 10e bestraling bij kelijker blijven zitten op lastige locaties, waardoor tandvleesontons terug voor controle en het sprayen van de mond. Als gevolg stekingen en tandbederf een grotere kans krijgen. < van de bestraling kunnen er blaren op de slijmvliezen ontstaan en dat kan pijnlijk aanvoelen. De mate van deze symptomen Jamie Lisette Berkien, verschillen per persoon. Het sprayen van de mond met een zout Mondhygiënist, Afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie, water oplossing kan voor tijdelijke verlichting zorgen. Het advies Bijzondere Tandheelkunde en Orthodontie Erasmus Medische Centrum te is om thuis te spoelen met een zoutoplossing (1 liter water met Rotterdam lankborden magazine | december 2012

13

Cariës (tandbederf)

bij bestraalde hoofd-halspatiënten Cariës (tandbederf oftewel een gaatje) ontstaat als er tandplak op de tanden aanwezig is. Een belangrijke rol bij het ontstaan van cariës spelen: 1. de hoeveelheid en de samenstelling van het speeksel 2. de frequentie van het gebruik van zoete dranken en levensmiddelen 3. het gebruik van fluoride 4. de mate van tandplak die op de tanden of kiezen aanwezig is (mondverzorging) Elke keer als u iets eet of drinkt, zetten bacteriën in de tandplak de suikers en koolhydraten in het voedsel om in zuur. Zo ontstaat een zuurstoot die het glazuur kan aantasten, waardoor gaatjes ontstaan. Over het algemeen heeft het speeksel ongeveer een half uur nodig om deze zuren te neutraliseren. Door bestraling in het hoofdhalsgebied zijn vaak één of meerdere speekselklieren beschadigd. De hoeveelheid en de kwaliteit van het speeksel neemt hierdoor af. Dit uit zich in een droge mond. Een droge mond is niet prettig en heeft ook een groot effect op de tanden en kiezen in de mond. Het zuur blijft veel langer in de mond aanwezig .Het aanwezige speeksel kan de gebitselementen niet meer helpen. Het gevolg is dat er snel en veel gaatjes ontstaan! Als dit proces zich voortzet, dan wordt het dieper gelegen tandbeen (dentine) aangetast. Dentine is veel zachter dan het harde glazuur en dus kan cariës zich daar veel sneller uitbreiden.

Voorkomen van cariës Een goede mondverzorging draagt bij aan het voorkomen van gaatjes. Het is van belang dat het laagje tandplak, waarin de bacteriën zitten die zuur vormen, wordt verwijderd. Uitleg over een goede mondhygiëne wordt op pagina 13 in deze editie van Klankborden gegeven door collega Jamie Berkien, mondhygiënist. Het aantal drink- en eetmomenten moet met een normale hoeveelheid en samenstelling van het speeksel zo mogelijk beperkt blijven tot zeven keer per dag. Drie keer een hoofdmaaltijd en vier keer per dag een tussendoortje. Het speeksel in de mond heeft dan de tijd om het gebit te beschermen. Dit wordt na de bestraling nog belangrijker! De hoeveelheid en de samenstelling van het speeksel is na bestraling veranderd. Het speeksel heeft niet meer het vermogen de gaatjes goed en snel te herstellen. Vier zoetmomenten per dag is erg weinig! Het heerlijke kopje thee en koffie met suiker is er ook al een!

Wat kunnen we doen om deze gaatjes tegen te gaan? Fluoride is onontbeerlijk voor mensen die last hebben van een verminderde speeksel productie. Fluoride zorgt er voor dat het tandoppervlak sterker wordt. Alleen poetsen met fluoride tandpasta is onvoldoende. Er worden dan ook extra fluoridemomenten geadviseerd. Er worden fluoride kappen gemaakt door de tandarts of mondhygiënist Deze fluoride kappen worden thuis gebruikt. De eerste week van de bestraling wordt daar al mee begonnen. Om de ene dag wordt er een speciale fluoridegel in gedaan. De fluoride kappen worden over de eigen tanden en kiezen geplaatst en 5 minuten gedragen. De tanden en kiezen kunnen met behulp van de fluoride herstellen. De kans op cariës wordt zo aanzienlijk verlaagd. Regelmatige controles van de mond door de tandarts zijn nodig om beginnende gaatjes te ontdekken. Zolang de gaatjes nog klein zijn kunnen ze nog door de tandarts behandeld worden. Ook na de bestraling blijft het noodzakelijk de fluoridekappen elke week 2 keer te gebruiken. Dit blijft doorgaan zolang u uw eigen tanden en kiezen nog heeft. Zoals blijkt uit bovenstaande blijft het probleem van bestraalde hoofd-halspatiënten niet beperkt tot de oncologische aandoening. De gevolgen van de bestraling zijn groot, maar met zeer goede (zelf en professionele) mondzorg, het beperken van het aantal zoetmomenten, een streng fluoride regiem en het regelmatig bezoeken van de tandarts kunnen de gevolgen hiervan beperkt blijven. <

José van Elswijk, Tandarts, Afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie, Bijzondere Tandheelkunde en Orthodontie in het Erasmus Medische Centrum te Rotterdam. 14

lankborden magazine | december 2012

ecepten

olofon

Door Neeltje van den Essenburg

Courgettesoep

Uitgever

1 courgette (middel), 1 ui, 20 gr. roomboter, 1 liter bouillon 1 half kuipje kruidenkaas of Boursin, fijngeknipte peterlie, peper en zout naar smaak De boter smelten in de soeppan en fijngesneden ui hierin zachtjes fruiten (niet bruin laten worden), dan de in blokjes gesneden courgette (met schil) even meebakken en voordat het gaat kleuren. De bouillon toevoegen en ongeveer 10/15 min. zachtjes later koken met deksel op de pan. Van het gas af met de staafmixer/keukenmachine goed glad pureren en kruidenkaas er door mixen, peterselie en zo nodig zout en peper toevoegen, niet meer laten koken. Als je een dikkere soep wilt dan voeg je gelijk met de courgette een geschilde en in blokjes gesneden aardappel toe. Dit is een soepje waardoor je gemakkelijk een portie groenten binnenkrijgt.

Stichting Klankbord www.stichtingklankbord.nl Bestuur en redactie Dirk Vroom Ella van Dienst Wim Jansen Tinus Hoogenboom

Correspondentie Stichting Klankbord Postbus 1058 3860 BB NIJKERK E: [email protected]

Aanmelding nieuwe leden E: [email protected]

Meloen-fetasalade 1/2 kleine kantaloup meloen, 1 lente-uitje, 1 takje peterselie, 1 eetlepel citroensap, 2 eetlepels olijfolie, 30 gr. fetakaas Snijd het lente-uitje en knip de peterselie fijn en meng dit met het citroensap, de olie en een snufje zout, peper en suiker. Snijd de meloen in 3 parten, schep de zaadjes eruit. Snijd het vruchtvlees los van de schil en in stukjes. Meng de meloen door de dressing samen met de verkruimelde feta en verdeel de salade op bordjes. Je kunt de salade 1 dag in de koelkast bewaren. Dit is een zacht en koel gerecht met veel smaak.

Half bevroren fruit yoghurt 1 portie of 2 kleine 50 gr. (gemengd) rood fruit, vers of diepvries, 2 eetlepels aardbeienjam 5 eetlepels slagroom of sojaroom, 8 eetlepels volle yoghurt (eventueel Griekse/soja­ yoghurt), event. suiker naar smaak Maak het fruit schoon en pureer het samen met de jam tot een gladde puree. Klop de slagroom bijna stijf en spatel de yoghurt erdoor, daarna voorzichtig de fruitpuree zodat je een gemarmerd effect krijgt. Verdeel het mengsel over 1 of 2 glaasjes en zet de ze 1-2 uur in de diepvries zodat ze een beetje kunnen bevriezen. Je kunt natuurlijk ook in plaats van rood fruit, zachte oranje abrikoosjes, perzik, nectarine of mango nemen, samen met abrikozenjam.

Bladmanagement en advertentieacquisitie Motivation Office Support bv, Nijkerk www.motivation.nl T: 033-247 34 00 E: [email protected]

Vormgeving en druk Koninklijke drukkerij c.c. Callenbach bv, Nijkerk www.callenbach.com Oplage:1000 stuks

© 2012. Redactie en bestuur zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud van ingezonden stukken. De redactie mag plaatsing weigeren of stukken inkorten. Overname van artikelen, inclusief bijbehorend beeldmateriaal is toegestaan mits voor niet-commercieel doel en met bronvermelding. In overige gevallen dient bij de redactie toestemming te worden gevraagd.

ISNN: 1567-8733

Stichting Klankbord werkt samen met en wordt mede gefinanciërd door

Eet smakelijk!

www.stichtingklankbord.nl lankborden magazine | december 2012

15

Meridol Veel mensen die behandeld zijn voor hoofd/halskanker hebben last van een droge mond. De speekselklieren zijn geheel of gedeeltelijk aangetast. Speeksel is nodig ter bescherming van tanden en kiezen. Sommige mensen met een te kort aan speeksel gebruiken daarom kunstspeeksel of drinken veel water. Deze oplossingen helpen wel bij de droge mond, maar beschermen onvoldoende het gebit. Anderen gebruiken kauwgom of eten snoepjes om de speekselproductie te stimuleren, maar deze oplossingen plegen een aanslag op de tanden en kiezen als ze niet goed gereinigd worden. Welke oplossing er dus ook gekozen wordt bij de droge mond; verzorging en bescherming is noodzakelijk. Een goede tandpasta en mondspoeling versterken elkaars werking en bieden een goede bescherming, want bacteriën nestelen zich bij voorkeur op de minst toegankelijke poetsplekken van het gebit. Zo verzorg je je gebit én tandvlees optimaal: • Verwijder tandplaque twee keer per dag grondig met tandenborstel en tandpasta. Vergeet vooral de tandvleesrand niet! • Poets met een zachte tandenborstel met microfijne borstelharen, poets ook net onder de tandvleesrand. • Poets niet te hard: daarmee beschadig je je tandvlees. • Voor het reinigen van de ruimtes tussen tanden en kiezen zijn er floss, tandenstokers en/of ragers. Vraag je tandarts of mond­hygiënist welk van deze hulpmiddelen voor jouw gebit het meest geschikt zijn. • Dagelijks spoelen met een antibacteriële mondspoeling zonder alcohol biedt een extra bescherming tegen tandplaque, ook op plaatsen waar de tandenborstel niet komt. • Vergeet niet om je tong te poetsen: ook daarop bevinden zich talloze bacteriën. • Gebruik een tandpasta met antibacteriële werking. Poetsinstructies: • Plaats de tandenborstel onder een hoek van 45 graden op de overgang van tand naar tandvlees. Begin steeds met de achterste kiezen. • Maak korte heen- en weergaande bewegingen, en poets iedere zijde van de tand • Voor de kauwvlakken: maak schrobbende bewegingen • Voor de achtervlakken: plaats de tandenborstel rechtop achter de tanden • Poets eerst aan de binnenkant, dan de buitenkant en daarna de bovenkant Meer weten? Doe de test! Hoe kwetsbaar je tandvlees door omstandigheden ook is meridol® helpt je het te beschermen. Ontdek of je last hebt van tandvleesproblemen. Doe de test op: www.doedemeridoltest.nl.

Voor meer informatie over gezond tandvlees, kijk op: www.tandvlees.nl. Auteurgegevens: Jorine Koelemeijer, Brand manager elmex/meridol. Colgate Palmolive is een multinationale onderneming met vestigingen in meer dan 200 landen. Voor meer informatie kunt u terecht op www.colgate.nl.

De volgende editie van Klankborden verschijnt in voorjaar 2013