Inspiratie uit de regio • Jaarpublicatie ERAC • 2012 1711004 ERAC JV 2012 omslag TM.indd 1
Inspiratie uit de regio Jaarpublicatie ERAC
27-12-11 11:57
Inspiratie uit de regio voor 2012 Jaarpublicatie ERAC
Voorwoord
Van links naar rechts: Mayko Slinkman, WIlliam van den Bungelaar, Vincent Ketelaars en Gerbert van der Wal.
Mayko Slinkman directeur ERAC Voor u ligt de Jaarpublicatie 2012. De vijfde in een reeks en alleen daarom al een jubileumuitgave. Voor ons is hij daarnaast extra bijzonder omdat hij uitkomt in het jaar dat ERAC 20 jaar bestaat. De afgelopen jaren presenteerden we steeds met veel plezier zes spraakmakende initiatieven op het gebied van regionale ontwikkeling. Met dank aan de mensen achter deze initiatieven boden we een ruime blik in de keuken van de regio. Daar waar relatief abstract beleid wordt omgezet in merkbaar resultaat voor mensen, bedrijven, enzovoorts. We denken dat we in de afgelopen jaren recht hebben gedaan aan de titel ‘Inspiratie uit de regio’. En die inspiratie bieden de initiatieven nog steeds. Daarom besteden we deze keer zowel aandacht aan drie nieuwe initiatieven, als aan alle voorgaande projecten. Waren ze succesvol? En zijn er in de afgelopen jaren nieuwe ervaringen opgedaan die de moeite waard zijn met u te delen? Verder vroegen we regionale boegbeelden naar hun visie op de ontwikkeling van de regio, vaak gekoppeld aan de Europese stimuleringsmiddelen die veel van de beschreven initiatieven mogelijk maakten. Ik hoop dat we u met deze laatste jaarpublicatie extra kunnen inspireren voor 2012. Het werkveld regionale ontwikkeling blijft van grote betekenis, maar wat betreft de jaarpublicatie stoppen we op een hoogtepunt. Dat geeft ruimte aan onze ambitie in de toekomst op een andere wijze bij te dragen aan kennis over regionale ontwikkeling.
3
Inhoud
Voorwoord
2
Landsdeel Oost
6
Realisatie projecten Oost
8
Landsdeel Noord
10
Realisatie projecten Noord
12
Landsdeel West
14
Realisatie projecten West
16
Landsdeel Zuid
22
Realisatie projecten Zuid
24
Nieuwe projecten De Afbramerij op het DRU-Industriepark
30
VU University Medical Imaging Centre
36
Target Holding: Valorisatie van ‘big data’ in Groningen
42
Nawoord
48
5
Landsdeel Oost
Rudy Rabbinge Universiteitshoogleraar Duurzame Ontwikkeling en Voedselzekerheid In Oost-Nederland zijn de afgelopen jaren honderden projecten Wageningen University gerealiseerd, mede dankzij een bijdrage uit Europa. Vier projecten Nevenfunctie onder andere: werden toegelicht in de jaarpublicaties van ERAC, waarvan twee Lid Comité van Toezicht GO-Programma mij bekend zijn: Roombeek Enschede en de Nijmeegse aanpak (EFRO 2007-2013)
voor sociale herovering. Beide projecten zijn succesvol omdat ze de insteek hanteren die projecten - met impact in de regio typeert. Allereerst is een bindend concept vereist, evenals een achterban die doordrongen is van de noodzaak tot verbinding. Alleen op deze basis kunnen financiële middelen worden geëntameerd en in gang worden gezet. Vervolgens is een ‘tolkfunctie’ nodig tussen overheid, ondernemers en kennisinstellingen om een vliegende start te kunnen maken. En last but not least is leiderschap vereist om de voortgang van het project te borgen. Het Europese stimuleringsprogramma GO Oost-Nederland hanteert deze insteek als essentie en biedt prachtige kansen om concurrentiekracht te versterken. Alleen met begrip voor deze essentie bereiken indieners en politici het maximale effect. Daarom moeten we blijven inzetten op informeren en communiceren over het programma.
7
Realisatie projecten Oost
Health Valley Overijssel en Gelderland hebben een rijke historie in
Grenzeloos innovatief samenwerken Lissabon -> Europa 2020 De nieuwe strategie ‘Europa 2020’ legt, ten opzichte van de Lissabonstrategie, meer nadruk op een nieuw soort
gezondheidszorg met gerenommeerde kennisinstituten, ziekenhuizen, zorginstellingen en meer dan 520 bedrijven. Om deze sector nog sterker en vooral innovatiever te maken is in 2006 de Stichting Health Valley opgericht.
groei: slim, duurzaam en inclusief. Welke resultaten
✓
worden ondertussen geboekt met grenzeloos innovatief
zorginstellingen en overheden in Oost-Nederland zich bij het
samenwerken?
netwerk aangesloten. Ruim honderd uiteenlopende projec-
Inmiddels hebben ruim 160 kennisinstellingen, bedrijven,
ten zijn succesvol opgestart. Health Valley heeft binnen het
✓
Duitsland en Nederland hebben veel majeure projecten ont
wikkeld met betrekking tot innovatie, economie en technologie. Niet alleen de ‘usual suspects’, maar ook kennisinstellingen en tientallen bedrijven uit de hele Nederlands-Duitse grensstreek zijn betrokken.
!
Het kost veel tijd om grensoverschrijdende projecten in-
houdelijk en financieel-technisch voor te bereiden met nieuwe partners. Over twee jaar moet uit de evaluatie blijken of we in de volgende programmaperiode doorgaan op de ingeslagen weg.
netwerk een focus aangebracht op drie speerpunten: 1. Moleculaire diagnostiek en translational medicine; 2. Care & cure robotics en medical devices; 3. eHealth en monitoring.
!
Nederland moet in de toekomst meer dan ooit inzetten op
een duurzame gezondheidszorg. Kansrijke innovaties zullen hier een belangrijke bijdrage aan leveren. Health Valley gaat zich de komende jaren richten op de versnelling van de waarde keten van idee tot marktintroductie van zorginnovaties.
Roombeek: voorbeeldwijk van de 21ste eeuw
Zoet-Zuur-Zorg Nijmegen Dankzij de zogenaamde ‘Pechtold-middelen’ kon
Op 13 mei 2000 werd de wijk Roombeek in Enschede
Nijmegen in 2006 inzetten op het verbeteren van de
getroffen door de vuurwerkramp. Het project omvat
leefbaarheid en de sociale infrastructuur in aandachts-
de fysieke, sociale, economische en culturele weder
wijken. Zoet-Zuur-Zorg bleek een succesvolle aanpak
opbouw van 62 hectare binnenstedelijk gebied. Met
waarmee op alle leefbaarheidsgebieden wordt inge-
een terugkeermogelijkheid voor ieder die dat wilde.
zet, niet alleen stimulerend, maar ook corrigerend.
✓
✓
bewoners teruggekeerd. Van de beoogde 1.200 arbeids-
nieuwe werkstructuur voor de wijkgerichte aanpak van multi-
plaatsen zijn er duizend gerealiseerd. In het hart van de wijk
probleemhuishoudens. Organisaties werken samen voor één
heeft zich een bruisend cultuurcluster gevormd. Nabij is een
gezin, op basis van één plan en waar nodig kan een gezins-
Creatieve Campus voor bedrijvigheid in wording. Het resul-
coach worden ingezet.
taat is een inspirerende wijk, met een nog zichtbare (textiel)
!
In de ‘huurbuurten’ is circa 45% van de voormalige
geschiedenis en tegelijkertijd duurzame toekomstwaarde.
!
Eén van de belangrijkste successen is de ontwikkelde,
Bij de bestaande uitvoeringspraktijk in de wijken ligt
kennis, deskundigheid en ervaring die we optimaal moeten Roombeek is de revival van zowel functiemenging als
gebruiken. Door in deze praktijk partijen met elkaar in contact
particulier opdrachtgeverschap in binnenstedelijke vernieu-
te brengen, overzicht te geven van wat al gebeurt en werkers
wing. De basis van het ontwikkelingsplan van de wijk ligt in
simpelweg aan elkaar te laten vertellen waar ze mee bezig
een veel omvattend participatieproces. Een krachtig steden-
zijn, is de samenwerking versterkt en geïntensiveerd. Hier
bouwkundig plan, hoge kwaliteit van de openbare ruimte
ligt nog veel meer potentieel. Daarom blijven we stevig
en veel aandacht voor architectuur verleiden tot grote
sturen op het leggen van nieuwe verbindingen.
investeringen van bewoners, bedrijven en corporaties.
9
Landsdeel Noord
Jacques Tichelaar Commissaris van de Koningin in Drenthe Nevenfuncties onder andere: De afgelopen jaren zijn in Noord-Nederland veel goede projecten • Voorzitter van het Algemeen Bestuur Samen werkingsverband Noord-Nederland (SNN)
gerealiseerd ter versterking van de regionale economie. Op het gebied van sensortechnologie bijvoorbeeld het Hanze Institute of
• Lid Comité van Toezicht EFRO OP Noord-Nederland Technology en INCAS3, het Ondernemershotel voor het cluster Healthy Ageing en veel projecten voor het watercluster. Door inzet van onder meer Europese middelen is het gelukt deze projecten breder neer te zetten met meer maatschappelijke potentie. Met de projecten zijn veel voorwaarden gecreëerd, maar of ze blijvend effect sorteren moet blijken. Uiteindelijk gaat het om concrete toepassingen en producten om de investeringen maatschappelijke betekenis te geven. De komende tijd willen we ook ondernemers meer verantwoordelijk maken. Het is tijd voor verbindingen. Verbindingen tussen de drie O’s op het niveau van de regio Noord-Nederland. Verbindingen tussen de economische speerpuntsectoren van het Noorden. En verbindingen met regio’s als Niedersachsen. Op die wijze kan Noord-Nederland samenwerken met kwaliteit.
11
Realisatie projecten Noord
Sensortechnologie Het Hanze Institute of Technology (HIT) is de nieuwste opleiding van de Hanzehogeschool Groningen, gestart in 2008 en gevestigd in Assen. Ruim tachtig studenten uit binnen- en buitenland volgen inmiddels de bachelor Advanced Sensor Applications, een Engelstalige talentgerichte techniekopleiding voor sensortoepassingen.
✓
Het HIT is als onderwijsinstelling een belangrijke pijler
onder de ambitie van Noord-Nederland om sensortechnologie tot een sterk economisch cluster te maken. Bedrijven spelen een voorname rol in het opleidingsprogramma. Zij brengen up-to-date kennis in en werken samen met studenten aan toegepast onderzoek. Daarnaast biedt het HIT bedrijfsruimtes voor startende ondernemers.
!
Het aantal studenten van het HIT groeit, maar moet verder
toenemen om een gezonde exploitatie te bereiken. Dat is de belangrijkste uitdaging. Daarbij is het HIT niet alleen afhankelijk van de kwaliteit van haar opleiding. Het cluster rond sensortechnologie moet in zijn geheel aan kracht winnen om de aantrekkingskracht op aankomende studenten te vergroten.
Seaports Xperience Center Delfzijl SXC bundelt alle krachten (onderwijs, bedrijfsleven,
INCAS³ - waar wetenschap en industrie elkaar ontmoeten
overheden, uitkeringsinstanties, cultuur, welzijnswerk)
INCAS3 is in 2008 opgericht als gespecialiseerde weten-
in de Topregio Eemsdelta. ‘Eemsgezind’ promoten zij
schappelijke instelling op het gebied van intelligente
sinds 2009 de Eemsdelta als aantrekkelijk werk- en
sensorsystemen. Het legt een kennis- en onderzoeks-
leefgebied. Het doel? Jongeren en zij-instromers en-
fundament onder de ambitie van Noord-Nederland om
thousiasmeren voor technische beroepen.
sensortechnologie tot een stevige economische sector
✓
te ontwikkelen.
Ruim 5.000 (jonge) bezoekers maakten kennis met de
regionale technische en logistieke bedrijvigheid en cultuur.
✓
Zo’n honderd studenten realiseerden bij SXC hun stage-
groeit door naar zeventig medewerkers in 2013. Krachtig is
opdracht. Regionale bedrijven en onderwijsinstituten parti-
de focus op publiek-private samenwerking en haar interna-
ciperen en sponsoren de activiteiten van SXC, zoals diverse
tionale oriëntatie. INCAS3 is een belangrijke partner in grote
leer-werkprojecten, een project rond elektrische mobiliteit,
regionale projecten en werkt samen met mkb-bedrijven aan
een arbeidsmarktonderzoek, inrichting van een bi-lokatie en
onderzoek en ontwikkeling. Bovendien participeert ze in veel
een carrièrecentrum annex bedrijvencontactcentrum.
internationale samenwerkingsverbanden met buitenlandse
!
kennisinstellingen, overheden en bedrijven. SXC probeert subsidie en inkomsten optimaal te besteden
INCAS3 telt momenteel ruim veertig medewerkers en
aan activiteiten. Personeelskosten worden beperkt. Door
!
strenge aanbestedingsnormen waaraan SXC moet voldoen,
belangrijke mate de opbouw van INCAS3 mogelijk. Maar de
‘lekt’ echter veel personele kennis en ervaring in en met het
subsidiekaders kunnen ook beperkend werken. Bijvoorbeeld
project voortijdig weg. Dat vraagt veel kunst- en vliegwerk en
als het gaat om de samenwerking met bedrijven en de ont-
drukt op de continuïteit en kwaliteit van de werkzaamheden.
wikkeling van nieuwe inkomstenstromen voor de toekomst.
Europese, nationale en regionale subsidies maken in
INCAS3 zoekt creatief naar oplossingen in dat spanningsveld.
13
Landsdeel West
Kurt Vander Eecken Senior Administrateur Europese Commissie Directoraat-generaal Regionaal Beleid Voor de periode 2007 - 2013 stelt het Europese Fonds voor Nevenfunctie onder andere: Regionale Ontwikkeling zo’n 300 miljoen euro beschikbaar om de Adviserend lid van het Comité van Toezicht ambitieuze strategie van de grote steden en provinciën in WestEFRO-programma Kansen voor West Nederland concreet vorm te geven. Heden zijn meer dan 150 gecofinancierde projecten in uitvoering. Ik wil zonder onderscheid de merite van alle projecten onderstrepen. Elk op zich zijn ze meesterlijke uitvoeringen van begeesterde partners die elkaar vonden binnen de succesvolle ‘triple helix’ formule. Sommige projecten bepalen mede het gezicht van een omgeving, andere stelen enkel de aandacht van ingewijden. Maar, meer nog dan aan hun eigen doelstellingen, dragen ze samen bij aan het structureel verdiepen en verstevigen van het economische arsenaal dat een voortvarende toekomst moet verzekeren voor deze hele Nederlandse regio. Een regio bruisend van kracht en onbeschrijfelijk veel potentieel dat wacht om aangesproken te worden. De projecten die reeds een kans kregen, kunnen hierbij als inspiratie dienen. Europa helpt graag met beperkte middelen mee dat pad te effenen, een deur te openen of bruggen te slaan!
15
Realisatie projecten West
Zaanstreek First in Food Zaanstreek First in Food is een samenwerkingsverband
Amsterdam Topstad Amsterdam stond jarenlang in de top vijf van Europese steden met een gunstig vestigingsklimaat. Om opnieuw tot die top vijf te behoren voerde Amsterdam
van private en publieke partijen dat zich inzet voor een sterk foodcluster in de Zaanstreek. Speerpunten zijn de ontwikkeling van kennis en innovatie, onderwijs, imago en dienstverlening.
✓
First in Food concentreert zich op initiatieven met
van 2006 tot maart 2010 een actieprogramma uit:
directe meerwaarde voor bedrijven. Zo zijn bijeenkomsten
Amsterdam Topstad.
en trajecten georganiseerd om foodbedrijven een impuls
✓
te geven en is het foodcluster in de Zaanstreek binnen en
Amsterdam Topstad ondersteunde met bijna vijftig
miljoen euro ruim 650 projectaanvragen. Die projecten verbeterden samen de internationale concurrentiepositie van de stad. Amsterdam steeg van plaats zes (2006) naar vijf (2009) op de ranglijst van Europese vestigingssteden.
!
Achteraf zijn de partners tevreden over de resultaten van
individuele projecten, kritisch is men over het totaalresultaat. Topstad bleek sterk in het genereren en ontwikkelen van ideeën; belangrijk verbeterpunt is een meer doeltreffende uitvoering. De economische opgave is niet geheel afgerond, daarom wensen de partners continuering van de ambities in een nieuw, kortlopend, integraal programma.
buiten de regio beter geprofileerd.
!
Een belangrijke uitdaging is de continuïteit van de
samenwerking in het foodcluster. First in Food wil daarbij sterk inspelen op de plannen om de foodsector op het niveau van de Metropoolregio Amsterdam tot meer samenwerking en groei te brengen. Daarnaast is de landelijke topcommissie Agrofood een belangrijke partij.
Biopartner Accelerator Leiden
Personeelsvoorziening Noord-Holland
Stichting Biopartner Center Leiden, opgericht in 2002,
De Stichting Arbeidsmarktstrategie Noord-Holland
is in 2008 gestart met de bouw van de Accelerator op
(STAN) maakt zich hard voor personeelsvoorziening ten
het Bio Science Park Leiden. Een Acceleratorgebouw
behoeve van mkb en overheid, zowel voor potentiële
met kantoorruimte, laboratoria en andere faciliteiten
vakmensen als professionals. Personeelsvoorziening is
voor tweede generatie starters in de life sciences.
één van de belangrijkste succesfactoren voor de regio-
✓
naal-economische ontwikkeling van Noord-Holland.
Het gebouw biedt ruimte aan jonge, innovatieve be-
drijven, die maximaal vijf jaar verblijven in een van de twee
✓
Biopartner incubators. De bedrijven ontwikkelen zich en
• De Talent Development Company wordt begin 2012 ge
Voorbeelden van STAN-projecten:
groeien op gebied van investeringen, omzet en werkgele-
lanceerd. De kern van deze benadering is een post HBO-
genheid. In september 2011 is de Accelerator geopend door
opleiding, gebaseerd op ‘duaal leren’-principes, die uiteinde-
minister Verhagen. Het concept blijkt een schot in de roos.
lijk leidt tot een ‘professional mastership’ voor deelnemers;
Met tien bedrijven is het gebouw direct volledig verhuurd.
• Het Sectorale Learning Center is ontwikkeld voor het MBO.
!
Dit project omvat een aantal deelprojecten voor de sectoren De Accelerator zat direct vol, dat tekent de kracht
van het life science-cluster in Leiden. Maar het is ook een
Food, Agri-industrie en Zorg.
bedreiging. Jonge bedrijven in de life sciences hebben een
!
dringende behoefte aan goede huisvesting en faciliteiten
efficiënte uitvoering vormen leerpunten. De belangrijkste les
in de nabijheid van kennisinstellingen. Biopartner Center
is: maak gebruik van wat er al is en probeer niet te verbeteren
Leiden is daarom recent gestart met de bouw van de tweede
wat al goed is. De opzet van een leer-werkbedrijf voor de
Incubator/Accelerator.
Foodsector, samen met uitzendbureaus en een bestaand op-
Het ontwikkelen van een werkbaar businessplan en een
leidingsbedrijf, is een actueel voorbeeld van deze benadering.
17
TU Delft Accelerator
Amsterdam Smart City
Om technostarters te ondersteunen in de ontwikke-
Amsterdam Smart City is een samenwerkingsverband
lings- en doorgroeifase, met goede ruimten om samen-
tussen bedrijven, overheden en Amsterdammers voor
werking en ontwikkeling met andere ondernemers te
slimmer gebruik van energie. Het is gestart door net-
stimuleren, is ‘Technopolis Accelerator’ ontwikkeld in
werkbedrijf Liander en de Amsterdamse Innovatie
het gebouw waar de Incubator YES!Delft is gehuisvest.
Motor (AIM). Doelen zijn vermindering van CO2-
✓
uitstoot én nieuwe economische bedrijvigheid.
Meer dan honderd bedrijven zijn gestart. ruim vijftig van
de YES!Delft-bedrijven houden kantoor in het gebouw waar
✓
naast de faciliteiten als een cleanroom, business lounge en
voerd voor Duurzaam Werken, Duurzame Mobiliteit en
congresruimtes, ook veel ruimte is om activiteiten te organi-
Duurzame Publieke Ruimte. Bedrijven hebben nieuwe
seren en samenwerking te stimuleren. Studenten uit Leiden,
producten en concepten getest in een echte omgeving
Rotterdam en Delft volgen colleges.
met echte gebruikers. Effectieve initiatieven zijn vervolgens
!
grootschalig uitgevoerd. Amsterdam Smart City heeft in De keerzijde van het succes is dat het gebouw vol raakt.
Daardoor is het een uitdaging om ook nieuwe starters een
In twee jaar is een groot aantal pilotprojecten uitge-
2011 de Europese City Star Award gewonnen.
ruimte te bieden. Volwassen bedrijven vertrekken en dat heeft
!
het risico in zich dat ze uit beeld raken. Er moet een balans
vermindering, nieuwe werkgelegenheid en investeringen.
worden gevonden tussen de aanwezigheid van ervaren
De grootste zorg betreft de continuïteit. Liander, gemeente
ondernemers en kleine starters.
Amsterdam, AIM en KPN hebben inmiddels een overeen-
Amsterdam Smart City boekt succes wat betreft CO2-
komst gesloten om het samenwerkingsverband voort te zetten. De voortzetting van pilotprojecten is steeds een uitdaging op zich.
Talent voor Techniek Noord-Holland
Humanity House Den Haag
In de metaalsector en de elektro- en installatiebranche
In het Humanity House ondervind je, via een indrukwek-
is een groeiende behoefte aan vakmensen. Tegelijker
kende ervaringsreis, aan den lijve wat het betekent om
tijd zijn deze sectoren hard getroffen door de econo-
te moeten overleven in een conflict- of rampgebied. Het
mische crisis, met als gevolg dat de groeiende behoefte
Humanity House is naast museum ook regelmatig een plat-
omslaat in een schrijnend tekort.
form voor lezingen, debatten, filmavonden en dergelijke.
✓
✓
Bijna vijfhonderd leer-werkplaatsen die dreigden te worden
• In 2011 organiseerden Humanity House en partners
stopgezet, zijn voortgezet dankzij financiële steun via het
44 programma’s, zoals fotografenlezingen, debatten
Actieplan jeugdwerkloosheid en de provincie. Servicepunten
over actuele rampen en conflicten en de serie Wereld
Techniek bemiddelen van werk naar werk; in Noord-Holland is
gasten met bekende goede doelen ambassadeurs;
een steeds beter functionerend netwerk tussen de technische
• Grote publiekstrekkende activiteiten waren de Haagse
sectoren en het UWV opgezet. Uitkeringsbudgetten worden
Museumnacht en de Nacht van de Vluchteling;
ingezet als ‘loonkostensubsidie’ via Talent voor Techniek
• Het reizende programma ‘Humanity on Tour’ trok
en ‘T-Worx’, waardoor kosten en risico voor werkgevers afnemen. Talent voor Techniek heeft in oktober 2009 zestig jongeren aangenomen die inmiddels grotendeels op leer-
landelijk veel (media)aandacht.
!
• Begin 2012 wordt een vernieuwd ‘Humanity in Action’
werkplaatsen bij bedrijven zijn geplaatst.
opgeleverd. Dit onderdeel brengt op interactieve en inno-
!
vatieve wijze rampen en conflicten over de hele wereld in De grootste uitdaging is het op één lijn brengen van alle
spelers. De samenwerking groeit in de praktijk en vooral
beeld. Daarnaast toont het wat het werk van de partnerorganisaties in de wereld is;
door het boeken van concrete successen. Maar netwerken
• Het aantal partners groeit en ook andere organisaties
blijft mensenwerk, dus blijven investeren in bestaande con-
organiseren in toenemende mate activiteiten in het
tacten is belangrijk.
Humanity House.
19
Dutch Game Garden Utrecht Dutch Game Garden stimuleert de bedrijvigheid en de groei van ondernemerschap in de Nederlandse gamesindustrie. Vanuit hartje Utrecht biedt ze begeleiding en huisvesting voor ambitieuze studenten en onder nemers in deze sector.
✓
In 2011 is het pand aan De Neude succesvol verbouwd
en officieel geopend. Inmiddels zijn de verschillende projectonderdelen in volle gang. De Developers Club voor studenten en starters kent 715 leden. De Game Company Incubator ondersteunt drie incubatorbedrijven, met nog eens zeven kandidaten in het voorportaal. Het Business Center huisvest inmiddels 38 game-organisaties en aanverwante partijen.
!
Dutch Game Garden wil ervoor zorgen dat de Neder-
landse gamesindustrie leidend wordt in Content Generation. Dat trekt nog meer creatieve denkers naar het centrum van Utrecht, wat nieuwe bedrijvigheid en extra banen oplevert voor de regio. Een voorwaarde is dat een oplossing wordt gevonden voor het voorfinancieren van gamebedrijven.
21
Landsdeel Zuid
Jos Schneiders Koninklijke DSM N.V. Voormalig directeur DSM Nederland Regio’s in ontwikkeling hebben stimuleringsprogramma’s nodig Huidig directeur Special Projects om economische vooruitgang te boeken. Het Europees structuurNevenfunctie onder andere: Lid Comité van Toezicht OP-Zuid
fondsenprogramma OP-Zuid is hier een voorbeeld van. Hoewel in de procedures van aanvraag tot en met beschikking nog wat te verbeteren valt, draagt het programma zeker bij aan de ontwikkeling van Zuid-Nederland.
Het Comité van Toezicht van OP-Zuid bestaat uit onder meer vertegenwoordigers van overheid, ondernemers en onderwijsinstellingen, dat bevordert de regionale saamhorigheid. Die biedt focus op wat van belang is voor de regio en dat zorgt ervoor dat het Comité van Toezicht betere keuzes kan maken voor projecten die bijdragen aan de doelstellingen van het programma. Resultaten zijn er zeker, al zijn ze lastig te beoordelen of te kwantificeren. Soms genereert een programma op korte termijn werkgelegenheid maar is de lange termijn een vraagteken. Andersom komt ook voor; weinig impact op de korte termijn, des te meer op de lange termijn.
23
Realisatie projecten Zuid
Streekrekening Het Groene Woud De RaboStreekrekening is een internetspaarrekening
C2C-aanpak basis voor innovatie en groei Venlo realiseert een infrastructuur om beheersbaar en meetbaar de principes van Cradle to Cradle (C2C) te implementeren. Zo creëert Venlo een ‘unique selling point’ dat
waarop de rekeninghouder een marktconforme rente ontvangt. Over de uitbetaalde rente wordt aan de rekeninghouders 5% extra rente vergoed. Een deel van de marktconforme rente kan worden geschonken aan Stichting Streekrekening De Maashorst.
bedrijven verleidt in deze regio te investeren en hoog
✓
opgeleide jongeren aantrekt zich aan de regio te binden.
230.000 euro gevuld. Het geld wordt besteed aan duurzame
✓
projecten in Het Groene Woud. Naast rentebijdragen en
In 2011 opende in Venlo de eerste ‘C2C-producten-
bibliotheek’ ter wereld. Meer dan 25% van de gecertificeerde C2C-producten wereldwijd is hier te vinden. Daarnaast wordt een C2C kennis- en documentatiecentrum opgezet, als kenniskristallisatiepunt voor Europa. De Venlose C2C-aanpak wordt ingezet in projecten in zeven landen. Daarmee is Venlo met recht een koploper.
!
De onderwijsinstellingen in de regio realiseren een onder-
wijskolom ten behoeve van de regio. Jongeren kunnen hier, brancheonafhankelijk, leren de principes van C2C te hanteren in hun latere werkvelden. Ook zal er infrastructuur moeten worden ontwikkeld om C2C voor burgers hanteerbaar te maken.
✓
Sinds 2008 is het Streekfonds gemiddeld jaarlijks met
donaties wordt het Streekfonds gevoed met de opbrengst van verkoop van toeristische Groene Woud-producten. Het aantal rekeninghouders is in 2011 gegroeid tot 102 met een totaal saldo van bijna 53 miljoen euro.
!
De afhankelijkheid van persoonlijke contacten blijkt
groot. De meeste organisaties moeten op bestuurlijk niveau benaderd worden, dat kost veel tijd. Het is nog niet gelukt een variant van de RaboStreekrekening te ontwikkelen voor de particuliere spaarder. Hiermee missen we een middel om de inwoners van Het Groene Woud te betrekken bij de financiering ervan.
De ideale Connectie / Midpoint Brabant
Biobased economy in havengebied Terneuzen
Het regionaal-economisch ontwikkelingsprogramma ’De ideale Connectie’ voor Midden-Brabant is door
Het project Biobased economy in het havengebied van
gemeenten, onderwijs- en kennisinstellingen en het
Terneuzen sluit kringlopen tussen landbouw- en indus-
bedrijfsleven in 2007 gestart. Onder de nieuwe naam
triële activiteiten zoveel mogelijk. Dat verhoogt het
‘Midpoint Brabant’ is het programma inmiddels toonaan-
rendement van elk bedrijf en draagt bij aan het profi-
gevend voor de economische samenwerking in de regio.
leren van het Zeeuwse havengebied als sterk cluster.
✓
✓
Met een projectenportefeuille van circa zeventig projecten en
gebruikt reststoffen van Cargill voor alcoholproductie. Yara
een waarde van dertig miljoen euro heeft het voor de sterke
Sluiskil levert CO2 en restwarmte aan het nabijgelegen glas-
regionale clusters Leisure, Logistics, Aerospace&Maintenance
tuinbouwgebied, via ‘WarmCO2’; een joint venture met Zee-
en Zorg ambitieuze programma’s neergezet. Het profiel van
land Seaports. Een biodieselfabriek en een biomassacentrale
Social Innovation bundelt de regionale krachten en vindt
zijn opgestart. Samen met Ghent Bio Energy Valley is Bio
erkenning tot ver over de regiogrenzen.
Base Europe opgericht.
!
!
Midpoint Brabant heeft zich zeer succesvol ontwikkeld.
Ondanks het eenduidige regionale profiel en de doel
Voorbeelden van het sluiten van kringlopen: Nedalco
Nog steeds wordt gezocht naar nieuwe smartlinks met
gerichte, tripartiete en strategische agenda blijft echte
bestaande en nieuwe bedrijven. De aanleg van de Autriche
samenwerking tussen bedrijfsleven en kennisinstellingen
haven, de verbetering van de binnenvaartverbinding tussen
moeizaam. De vraag is hoe het programma duurzaam een
Parijs en de Westerschelde en de toekomstige nieuwe zeesluis
stimulerende en coördinerende rol kan vervullen, zonder te
bieden hiervoor kansen. Dat geldt ook voor het project Multi
institutionaliseren. (Bestuurlijke) samenwerking met andere
Utility Providing, waardoor bedrijven reststoffen kunnen uit
regio’s is daarvoor noodzakelijk, op het juiste moment én
wisselen via een ondergrondse infrastructuur van pijpleidingen.
met behoud van regionale eigenheid.
25
5-sterrenregio
Samen Werken in de kas Terneuzen
De 5-sterrenregio is een samenwerkingsverband van
Terneuzen biedt de glastuinbouwsector letterlijk en
ondernemers, onderwijs en overheid in Noordoost-
figuurlijk de ruimte. Voor de beoogde uitbreiding
Brabant. De 5-sterrenregio faciliteert samenwerking
binnen de sector zijn voldoende arbeidskrachten
tussen ondernemers, overheid en onderwijs en tussen
nodig. Daarom hebben publieke en private partijen
ondernemers onderling in concrete projecten. Het
uit Nederland en Vlaanderen een Voorlichtings- en
accent ligt op Food, Health & Farma.
Opleidings Centrum Glastuinbouw (VOC) gerealiseerd.
✓
✓
een landelijke toppositie in te nemen als economisch centrum
totale aantal) met afstand tot de arbeidsmarkt hebben met
voor voeding en gezondheid. Hun gemeenschappelijke
hun diploma op zak een duurzame baan gevonden in de
strategische agenda komt tot uitvoering door middel van
glastuinbouw. Hun diploma wordt zowel in België als in
ontmoetingen, publicaties en diverse projecten.
Nederland erkend, het VOC is het enige door België erkende
!
opleidingsinstituut buiten België.
De stakeholders hebben in 2011 gewerkt aan de ambitie
De 5-sterrenregio is enkele jaren geleden bescheiden
De eerste 125 VOC-cursisten (ruim 50% van het
gestart. De komende jaren staan vooral in het teken van het
!
versterken van de verbinding tussen de stakeholders. Het be
er wel belangstelling is voor eventuele vestiging. Debet
drijfsleven enthousiasmeren en activeren en samen krachten
aan de vertraagde verkoop is de sinds 2008 bestaande
bundelen leidt tot onverwachte kansen en slagkracht.
monetaire crisis, waardoor banken terughoudend zijn met
Het gebied is nog niet ‘uitverkocht’ aan tuinders, terwijl
financiering. Bovendien is sprake van een algemene malaise in de (glas)tuinbouwwereld.
Cultuurfabriek Maastricht
Leisure Boulevard Midden-Brabant
Maastricht zet vol in op cultuur als maatschappelijke
Midden-Brabant bundelt de krachten van de aanwezige
én economische drager. Logisch, gezien de culturele
Leisure-industrie in het programma Leisure Boulevard.
bagage en de kandidaatstelling als Europese culturele
Grote en kleine bedrijven, kennisinstellingen en over-
hoofdstad 2018. Maastricht realiseert een kwaliteits-
heden zetten zich samen in voor de versterking van
sprong, met de Cultuurfabriek als blikvanger.
de aanwezige bedrijvigheid en het aantrekken van
✓
nieuwe parels.
Ondanks gewijzigde omstandigheden (Rijkscultuurbe-
leid, de langdurige economische crisis en de daaruit voort-
✓
vloeiende terugval in het aanbod van theater en muziek)
tot erkenning van de bijzondere Leisure-positie van Midden-
Leisure Boulevard heeft regionaal en nationaal geleid
staat de ambitie nog steeds overeind. De groeidoelstelling
Brabant. Het concept heeft investeerders naar de regio gehaald,
in het programma wordt meer gefaseerd, maar de integratie
met een project dat leidt tot groei van het jaarlijkse bezoe-
van talentontwikkeling in de kunstinstellingen zorgt voor
kersaantal met tenminste 500.000. De samenwerkende
verdere versterking van de kwaliteitsimpuls.
gemeenten stemmen hun werkprogramma af op de kracht
!
van Leisure. De ontwikkelingen in de culturele infrastructuur con-
centreren zich rond het Quartier Bassin, naar verwachting
!
aangevuld met het Quartier des Arts. Maastricht ontwikkelt
tussen bestaande voorzieningen, daardoor mist het de
zich tot een complete cultuurstad met een inspirerend per-
uitstraling die aansprekende nieuwe bedrijvigheid met zich
spectief voor leren, wonen, winkelen en werken.
meebrengt. Leisure Boulevard heeft sterk ingezet op projecten
Het programma is vooral gericht op nieuwe verbindingen
gedragen door partners. Daardoor is het afbreukrisico van projecten groot, zeker bij de grootschalige overheidsprojecten in de huidige economische setting.
27
Nieuwe projecten
29
De Afbramerij op het DRU Industriepark Met zijn 250 jaar oude geschiedenis kent de voormalige ijzergieterij op het DRU Industriepark in de Achterhoek een lang en indrukwekkend verleden. Al die jaren zijn vensters, roosters en ‘keukenemaille’ zoals braadpannen, haarden, badkuipen en gasradiatoren geproduceerd. Een fabriek die in veel opzichten van grote betekenis is geweest voor de lokale bevolking en de regio.
In 2003 zijn de deuren gesloten, de gebouwen bleken niet meer geschikt voor moderne productie. Sindsdien heeft een deel van de gebouwen een nieuwe functie gekregen. Ook zijn er nog enkele projectontwikkelingstrajecten in volle gang, waaronder de herbestemming van de Afbramerij. Namens de gemeente Oude IJsselstreek is Barbara de Leeuw projectleider van dit project.
DRU Industriepark Op de plek waar vroeger een onderneming als DRU het kloppend hart van de Achterhoekse industriële bedrijvigheid vormde, wordt de transformatie naar nieuwe vormen van economie zichtbaar. Waar in stedelijke gebieden oude fabrieksterreinen veranderen in de High Tech Campus Eindhoven of de Westergasfabriek Amsterdam, pakt de Achterhoek met de ontwikkeling van het terrein, het DRU Industriepark, de handschoen op
om in een landelijk gebied nieuwe functies te ontwikkelen voor een
grandcafé, de VVV, bibliotheek, muziekschool, vergaderruimtes,
bestaand terrein met grote cultuurhistorische waarde. Hierbij wordt
een officiële trouwzaal, de oudheidkundige verenigingen, het Turks
het gevoed door de economische en demografische structuur
Cultureel centrum en de opleiding Sound & Vision, onderdeel van
van de Achterhoek. Concreet is het voor de industriële bedrijven,
het Rijn IJssel college. In deze tijd van recessie, en daarmee druk op
belangrijke werkgevers in de regio, van levensbelang om sneller
de bezoekersaantallen, vallen de inkomsten voor de DRU Cultuur-
en slimmer in te kunnen spelen op nieuwe ontwikkelingen. Verder
fabriek nog tegen. Het is nog niet vanzelfsprekend dat mensen uit
krijgt de regio met structurele bevolkingskrimp te maken, wat ook
de regio hun weg vinden naar het DRU Industriepark in Ulft. Een
vraagt om slimme oplossingen om de gevolgen ervan niet te bestrij-
programma dat voor uiteenlopende partijen interessant is moet
den maar te benutten.
mensen vaker doen terugkomen na hun eerste bezoek.
Sinds de deuren in 2003 zijn gesloten is de gemeente Oude
“Lef en daadkracht in het
IJsselstreek eigenaar geworden van het industriële complex met zeven Rijksmonumenten. Eerste reacties riepen op tot sloop, veel burgers hadden na jaren van zware arbeid geen positieve gevoelens
maatschappelijke middenveld zijn nodig.”
bij behoud van ‘de DRU’. Gelukkig is dat niet gebeurd. Vanuit de gedachte om complexen als het DRU Industriepark terug te geven
Op het DRU Industriepark staat ook de Badkuipenfabriek, die
aan de mensen zijn er inmiddels verschillende maatschappelijke
plaats biedt aan werkwoon-lofts voor zelfstandige professionals.
functies gehuisvest.
Het Beltmancomplex, de voormalige emailleerfabriek, telt, naast het kantoor van wooncorporatie Wonion, vijftien woningen in het
De herontwikkeling van de verschillende gebouwen sluit aan bij de
sociale huursegment. Vanuit het voormalige Loonbureau zendt
economische en demografische ontwikkelingen van de Achterhoek.
regionale radiozender Optimaal FM binnenkort dagelijks uit. De
Het voormalige Portiersgebouw dat nu de DRU Cultuurfabriek
restauratie van het Ketelhuis, de SSP-hal, de Afbramerij én de
huisvest, is een multifunctioneel cultuurcentrum met een regio-
verdere ontwikkeling van het gehele DRU Industriepark zijn nog
nale uitstraling. Het omvat een popzaal, filmhuis, galerie, theater,
gaande; geen makkelijke opgave in het huidige financiële tij. 31
De Afbramerij is een van de zeven Rijksmonumenten in Ulft. De
Afbramerij partners
naam refereert aan de functie die het pand in het verleden had.
Het eerste dat opvalt bij de ontwikkeling van de Afbramerij, zijn
Hier werden de bramen, of baarden, van het ruwe gegoten product
de betrokken partners. Onderwijsinstellingen, lokale en regionale
met een vijl of beitel afgewerkt, het zogenaamde ‘afbramen’.
ondernemingen, de overheid, een kunstenaarscollectief, een smid
Op dit moment bestaat het gebouw uit twee grote hallen met een
en het voormalige IJzermuseum (dat verder gaat als Nederlands
totale oppervlakte van 2.400 m², in afwachting van haar nieuwe
IJzermuseum met een collectie 3.0.) werken met elkaar samen aan
bestemming; een creatieve en innovatieve broedplaats voor de
een nieuwe alliantie en invulling. Ook hier geldt dat er rekening
hele regio waar verleden, heden en toekomst met elkaar worden
moet worden gehouden met de huidige economische situatie.
verbonden.
Bedrijven investeren niet zonder meer in een project en scholen
projectleider Barbara de Leeuw 32
en overheid hebben te maken met grote bezuinigingen. Dat is de
“Er is potentie voor veel meer projecten maar vooralsnog schakelen
reden dat er niet alleen wordt gewerkt aan het vinden van partners
te weinig bedrijven opleidingen in voor innovaties. En als het wel
maar vooral aan een gedragen plan waaraan alle betrokken partijen
gebeurt, dan betreft het doorgaans niet het mkb, terwijl hier juist
zich committeren, zowel inhoudelijk als financieel.
het nodige aan innovaties wordt gedaan”, aldus De Leeuw. In de Achterhoek is veel maak-industrie, een branche waar zowel voor
“Natuurlijk in Ulft, wat was Las Vegas nou ooit?”
bedrijven als studenten mooie en nuttige uitdagingen liggen op innovatief vlak. Noemenswaardig hierbij is dat de Achterhoek na Brainport Eindhoven nummer twee is in het aantal ontwikkelde patenten en octrooien.
Vooralsnog wordt ingezet op de ontwikkeling van een podium in de Afbramerij waar het belangrijk is kennis uit te wisselen en elkaar
In de Afbramerij vinden en versterken partners elkaar opnieuw met een
te stimuleren om tot nieuwe ontwikkelingen te komen. Dit met
invulling die haalbaar en realiseerbaar moet zijn en tevens past bij de
het primaire doel om dwarsverbanden te leggen tussen jeugd en
huidige tijdsgeest. Een mooie maar tegelijkertijd ook flinke uitdaging.
jongeren, het onderwijs, het bedrijfsleven, cultuur en kunst met als centrale thema ‘van idee tot prototype’. De Leeuw licht toe: “Door
Rol gemeente
samenwerking ontstaan innovaties die zowel voor de jongeren als
De gemeente is aanjager van het initiatief, luistert en verbindt. Volgens
het bedrijfsleven belangrijk en inspirerend zijn. Hieraan levert de
De Leeuw is het op dit moment een logische hoofdrolspeler die
ontwerpkracht van de betrokken kunstenaars een extra impuls.”
verbindingen legt met onder andere de provincie, vergunningen
Om een beeld te krijgen van de toekomstige activiteiten wordt een
regelt en financieringsmogelijkheden onderzoekt. “De overheid
achttal uitgevoerde projecten tussen bedrijfsleven en onderwijs
heeft een faciliterende rol en draagt bij aan de investeringen die ge-
genoemd als succes. De elektrisch ondersteunde bakfiets voor kleine
moeid zijn met de ingebruikname van het pand. In een tijd waarin
kinderdagverblijven is er één van. Studenten van een opleidings-
bezuinigingen door de nationale overheid worden doorgevoerd op
groep hebben twee prototypes gemaakt die werken. De fietsen
het vlak van cultuur en onderwijs, geldt dat zowel een provincie als
fabrikant heeft de prototypes doorontwikkeld tot een eindproduct.
gemeente heel zorgvuldig zijn in het toekennen van hun middelen: 33
de vraag is groot. Samenwerking, verbinden en versterken houden
en oud zich in herkent en nieuwe dingen leert. Dat vraagt veel van
de overheden goed in de gaten: afstemming met bestaande projec-
de betrokken partners, niet alleen inhoudelijk maar ook financieel.
ten, met bestaande groepen zoals bijvoorbeeld het Platform Onderwijs en Arbeidsmarkt (POA) of met bestaande instrumenten zoals een
Er is in het land een aantal initiatieven dat vergelijkbaar is zoals in
Regiocontract, is essentieel voor het slagen van deze vernieuwing.
Eindhoven (Strijp S), Zevenaar (BAT-fabriek) en Rotterdam (Van Nelle
Voor de exploitatie van het geheel zijn mensen nodig met lef en
fabriek). Om te leren van elkaar en te zien welke mogelijkheden er
daadkracht uit het maatschappelijk middenveld. Mensen en partijen
zijn, is een kennisgroep in oprichting met initiatiefnemers van deze
die door durven te pakken en bereid zijn hun nek uit te steken.”
projecten. Hier worden de ‘lessons learned’ besproken en gedeeld.
Want uiteindelijk wil de Afbramerij een trekpleister en innovatie
34
hotspot zijn en niet alleen op regionaal niveau. Door middel van
Het proces van herontwikkeling en ideevorming rondom de Afbra-
thema’s als design, techniek, ervarend leren, verleden-heden-toe-
merij loopt al een aantal jaren, waarbij het besluitvormingstempo
komst en met behulp van onder andere cross-mediatechnieken moet
van ondernemingen, onderwijsinstellingen en overheid niet altijd
de Afbramerij een fysieke én virtuele trekpleister worden waar jong
synchroon loopt. Een belangrijk aandachtpunt volgens De Leeuw:
“Je moet het ijzer smeden als het heet is: snelheid in besluitvorming
Nu blijkt dat het bedrijfsleven aanhaakt met financiering, biedt dat
is noodzakelijk om de betrokken-
een wenkend perspectief voor nieuwe partijen in de toekomst. De
heid te behouden.”
Leeuw is dan ook vol vertrouwen over de financiering ten behoeve van de benodigde investeringen door de overheid.
“Vaak is snelheid geboden om alle partijen betrokken te houden. De overheid werkt met gemeenschapsgeld, wat een zorgvuldige en vaak ook langere afweging met zich meebrengt. Dat leidt weleens tot vertraging. Er zou een innovatie moeten plaatsvinden waardoor het besluitvormingsproces, en daarmee het gehele traject, vlotter kan verlopen. Dat is een uitdaging waar de overheid voor staat.”
35
VU University Medical Imaging Center Met de vergrijzing van de samenleving nemen de kosten van de gezondheidszorg exponentieel toe. Dat vraagt om substantiële investeringen en innovaties in deze sector. Bij VU Medisch Centrum (VUmc) wordt daarom gewerkt aan de realisatie van het VU University Medical Imaging Center.
Door de concentratie van de meest innovatieve imagingapparatuur en -infrastructuur in een nieuw gebouw wordt de al aanwezige kennis veel beter gefaciliteerd en werken verschillende disciplines veel efficiënter samen. Het projectteam dat het VU University Medical Imaging Center moet realiseren bestaat uit prof. dr. Guus van Dongen (projectleider), drs. Rafael Smit (projectmanager) en drs. Anton Ussi (Technology Transfer Manager).
Totaaloplossing is wereldprimeur Het VU University Medical Imaging Center is een goed voorbeeld van publiek-private samenwerking. Naast VUmc zelf investeren ook de Europese Unie (EFRO), het ministerie van EL&I, de provincie Noord-Holland, de gemeente Amsterdam en diverse private partijen in dit project. Het projectteam richt zich op de ontsluiting van aanvullende private en publieke financieringsstromen, ondersteund door ERAC en partner Understand BV.
Van begin af aan werd ingezien dat met het nieuwe VU University
duceerd, bestaande kennis wordt beter benut (kennisvalorisatie) en
Medical Imaging Center een wereldcentrum op het gebied van
de zorgsector wordt in zijn totaliteit innovatiever.
imaging kan ontstaan. Een mooie kroon voor het VUmc, dat op imaging-gebied al toonaangevend is in de wereld. Aan de komst van het VU University Medical Imaging Center wordt groot belang gehecht, de Economic Development Board Amsterdam typeert het als een iconisch project. Ook worden verbindingen gelegd met het
“Alleen patiënten beter maken en studenten opleiden volstaat niet meer voor academische centra.”
Nationale Topsectorenbeleid van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I).
De kosten voor de ontwikkeling van het VU University Medical Imaging
Door ruimtegebrek en fragmentatie in locaties werd het steeds
Center bedragen 130 miljoen euro. Naar verwachting is de bouw in
lastiger nieuwe scanners bij VUmc te accommoderen. Projectmanager
2015 gereed. Dan wordt er een jaar uitgetrokken voor de verhuizing
Rafael Smit: ”Als eerste stap hebben we geïnventariseerd wat we
van medische apparatuur en infrastructuur, zodat het VU University
in huis hebben, wat we moeten en willen hebben met het oog op
Medical Imaging Center in 2016 in gebruik kan worden genomen.
beeldvormende technieken die zich de komende tien jaar gaan ontwikkelen. Gelukkig zagen onze bestuurders ook in dat integratie
Imaging-technologie in de kern
van de verschillende technieken in nieuwbouw de beste optie was,
Vandaag de dag heeft een arts in het ziekenhuis een scala aan
een Imaging Center.” In Amerika hebben universitair medische
mogelijkheden om als het ware in het lichaam te kijken. De medische
centra in Boston, Massachusetts en Stanford California een aanzet
beeldvorming (medical imaging) begon met de ontdekking van rönt-
gegeven tot een dergelijke integratie. De totaaloplossing die het
genstraling in 1895 en is in de loop van de 20e eeuw aangevuld met
VU University Medical Imaging Center gaat zijn, is echter een
allerlei beeldvormingstechnieken waarbij de computer een onmisbare
wereldprimeur voor innovatie en nauwe samenwerking met de
rol speelt. Imaging-technologie kan onderverdeeld worden in:
producenten van imaging-apparatuur en de farmaceutische in-
•R öntgen: een 1D-indruk (schaduwbeeld) op een fotografische
dustrie. Het verwachte resultaat: maatschappelijke kosten van de gezondheidszorg en medicijnontwikkeling worden drastisch gere-
plaat of digitaal; • E cho: terugkaatsing van geluid; 37
• CT-scan: een roterende Röntgenbron maakt een 3D-beeld;
Guus van Dongen: “Vroeger moesten we patiënten melden dat ze
• MRI: magnetische velden en radiostralen maken een 3D-beeld;
kanker hadden, dat daar geneesmiddelen tegen bestonden en dat die
• Nucleaire geneeskunde: een lichaamsvreemde stof wordt zicht-
in x% van de gevallen aansloegen. Een patiënt kreeg dan een week of vijf een duur en zwaar medicijn toegediend en al die tijd bleef het
baar gemaakt en gevolgd in het lichaam.
onzeker of het zou aanslaan. Met de imaging-technologie weet je in
“De Nederlandse poldermentaliteit waarin allerlei projecten een beetje worden gesubsidieerd.” In het te bouwen VU University Medical Imaging Center worden al deze imaging-technologieën geconcentreerd in één gebouw. Zodoende worden extra impulsen gegeven aan integrale oplossingen voor zorg, onderzoek, onderwijs en kennisvalorisatie. Infrastructuur, onderzoekers en financieringsstromen worden op een wijze bij elkaar gebracht die uniek is in de wereld. De patiënten van VUmc krijgen met het VU University Medical Imaging Center een helder en transparant aanbod ten opzichte van het huidige diffuse ‘lokettenveld’.
Van links naar rechts: projectleider prof. dr. Guus van Dongen, projectmanager drs. Rafael Smit en Technology Transfer Manager drs. Anton Ussi. 38
een dag of drie of het middel aanslaat. Daarmee is de maatschappelijke meerwaarde van imaging-technologie aangetoond.” Omdat men met imaging-technologie zo snel kan zien of, waar, wanneer en hoe medicijnen effectief zijn, kan de farmaceutische
industrie in de toekomst veel efficiënter produceren. Momenteel
Effecten op langere termijn
is het nog zo dat slechts 10% van de door de farmaceutische
Op langere termijn ligt de meerwaarde van het VU University
industrie ontwikkelde medicijnen daadwerkelijk op de markt komt.
Medical Imaging Center in bepaalde klinische, economische en
Met imaging-technologie kan men dit percentage in de toekomst
strategische effecten die gerealiseerd worden. Een eerste belangrijk
verhogen. Daarmee worden de maatschappelijke kosten van medi-
klinisch langetermijneffect is structurele verbetering van diagnostiek
cijnontwikkeling stukken lager. Het VU University Medical Imaging
en behandeling op de terreinen oncologie, neurologie en cardiovas-
Center zal dus in de toekomst richting kunnen geven aan de R&D-
culaire geneeskunde. Een tweede belangrijk klinisch lange termijn
uitgaven van de farmaceutische industrie, zodat deze effectiever en
effect betreft verbetering van de efficiëntie in de ontwikkeling van
efficiënter worden besteed.
geneesmiddelen. Die komen sneller beschikbaar voor patiënten,
39
worden nauwkeuriger geselecteerd voor de individuele patiënt en
Goed op weg
de respons op de behandeling kan sneller worden vastgesteld.
Concentratie van imaging-apparatuur in een nieuw gebouw klinkt
Belangrijke economische langetermijneffecten van dit project zijn
tamelijk eenvoudig, maar is het vanuit financierings- en technisch
de impuls in de verkoop van imaging-apparaten en een toename
oogpunt bepaald niet, anders was het geen wereldprimeur. Bij het
van bedrijvigheid en werkgelegenheid. Zo ontstaat een hightech
gebruik van de apparatuur ontstaan ongewenste neveneffecten,
cluster in Amsterdam op het gebied van imaging en geneesmiddelen-
in de vorm van trillingen, magnetische velden en radioactiviteit. De
onderzoek.
afgelopen jaren is er door VUmc aanvullend onderzoek verricht naar deze neveneffecten. Rafael Smit: “Dat was nog lastig, aangezien er
“Een helder aanbod voor patiënten ten opzichte van de huidige ‘lokettenjungle’.”
wereldwijd geen Medical Imaging Center bestaat dat vergelijkbaar is met het ontwerp van het onze. Het onderzoek heeft ertoe geleid dat we het oorspronkelijke ontwerp hebben aangepast. We zijn ervan overtuigd dat het haalbaar is, maar de praktijk zal het moeten uitwijzen.”
De structurele verbetering van de positie van Amsterdam op het
Externe financiering is voor VUmc uiteraard cruciaal om het VU
gebied van imaging is een strategisch langetermijneffect. Hierdoor
University Medical Imaging Center te realiseren. “We zijn alert
wordt de samenwerking rond open innovatie met de grote wereld-
op alle mogelijke vormen van externe financiering en realiseren
wijde spelers in de farmaceutische industrie en fabrikanten van
ondertussen onze deelplanningen. Daarmee tonen we commitment
scanners verder versterkt. Dit leidt tot investeringen van kapitaal en
en slagkracht richting potentiële publieke en private financiers”,
expertise in Amsterdam en daarmee tot groei in werkgelegenheid
aldus Guus van Dongen. Ook projectpartners, zoals Philips, hebben
voor hoogopgeleide functies. Amsterdam zal op de wereldkaart
baat bij strakke doorlooptijden. Met hen wordt bijvoorbeeld nauw
worden neergezet en herkend als een center of excellence op het
samengewerkt bij de doorontwikkeling van apparatuur. Daarvoor
domein van de life sciences.
is in gezamenlijkheid een stappenplan uitgestippeld waarin VUmc actief participeert en haar eigen positie heeft bepaald ten opzichte
40
van Philips. Met externe financieringstrajecten, die vaak samen met
academische centra in de loop der jaren is veranderd. Was het eerst
andere partijen worden uitgevoerd, is een optimale communicatie
een plek waar patiënten beter gemaakt en studenten opgeleid
en goed teamwork van doorslaggevend belang. Financieel liggen ze
moesten worden, vandaag de dag wordt een academisch centrum
ondanks, of misschien wel dankzij, het slechte economische klimaat
ook gezien als een belangrijke speler voor de ontwikkeling van
van de afgelopen jaren dan ook nog steeds goed op koers met de
de (regionale) economie. Beleidsmakers zijn zich tegenwoordig
ontwikkeling van het VU University Medical Imaging Center.
bewuster van de regionale spin-off aan economische activiteiten die kan ontstaan door te investeren in een academisch centrum.
“Het is een wereldprimeur en dus niet makkelijk vanuit technisch en financieel oogpunt.”
Het VU University Medical Imaging Center is voor mij een prachtig voorbeeld van hoe academische centra een katalysator kunnen zijn van economische activiteit. Ze brengen als het ware een regionale humuslaag aan waarin nieuwe bedrijven ontkiemen en bestaande bedrijven versterkt worden.” De tijd zal leren of financiers deze visie
Rafael Smit: “We zijn er van overtuigd dat er ook in slechte tijden
delen en hiernaar handelen met klinkende munt.
geld is, mits je je met je project daadwerkelijk kunt onderscheiden van de rest. Dat is ons tot nu toe steeds gelukt. We zijn in staat geweest richting beleidsmakers glashelder te maken dat imagingtechnologie kan leiden tot een aanzienlijke reducering van de kosten van zorg en medicijnontwikkeling. Dat spreekt aan bij een overheid die zwaar moet bezuinigen. Tot op heden hebben we dan ook nog geen last gehad van de Nederlandse poldermentaliteit, waarin allerlei projecten een klein beetje worden gesubsidieerd.” Guus van Dongen voegt toe: “Wat misschien ook helpt in de zoek tocht naar financiering, is dat de maatschappelijke positionering van
41
Target Holding: Valorisatie van ‘big data’ in Groningen
Het kost nog geen 500 euro om een diskdrive te kopen waarop alle muziek van de wereld bewaard kan worden. In 2011 zijn er in de wereld vijf miljard mobiele telefoons in gebruik, waarvan een steeds sneller groeiend aandeel smartphones is. Op Facebook worden iedere maand dertig miljard nieuwe items geplaatst. De hoeveelheid data die jaarlijks mondiaal gegenereerd wordt, groeit naar schatting met 40% per jaar. Om dat in getallen te kunnen vatten, zijn termen ontstaan als terabyte en exabyte, die opgevolgd zullen worden door de yottabyte. Het programma Target in Groningen is het verhaal van hoe we moeten omgaan met de enorme lawine aan data die over ons heenkomt. En over de wens om met ‘big data’ ook big business te ontwikkelen. De nieuw opgerichte Target Holding B.V. heeft in het Target-programma de specifieke taak om valorisatie van kennis te realiseren. Onder leiding van directeur Gert-Jan van Dijk moet deze B.V. ervoor zorgen dat nieuw ontwikkelde kennis commercieel maximaal wordt geëxploiteerd en dat nieuwe R&D-contracten naar Noord-Nederland worden gehaald.
Lawine van signalen en data
zult andere manieren moeten ontwikkelen om signalen en data
Sensoren spelen een belangrijke rol in het leven van alledag. Auto’s
op te slaan en te verwerken op een zodanige manier dat je er ook
in het duurdere segment hebben wel tweehonderd sensoren aan
nog iets mee kan. En dat is eigenlijk de kernvraag van het Target-
boord, om bijvoorbeeld ijzel te detecteren of de effectiviteit van de
project: hoe kun je uit grote hoeveelheden gegevens zinvolle en
katalysator te meten. In de gezondheidszorg bestaat grote behoefte
betrouwbare informatie halen?”
aan kleine, betrouwbare glucosesensoren voor diabetici, op basis waarvan automatisch insuline kan worden toegediend. Eigenlijk is er geen sector meer te bedenken waar sensoren geen rol spelen. Sensoren zijn in toenemende mate in netwerken verbonden.
“Met ‘big data’ ook big business ontwikkelen.”
LOFAR in Noord-Nederland, ontstaan vanuit de ambitie van sterrenkundigen om het prille begin van het heelal waar te nemen, is daar
Maar dat is niet het enige. Een andere grote ontwikkeling is de
een voorbeeld van. Voor het opvangen van een onvoorstelbare
koppeling van het internet aan de échte wereld. Talloze sensoren
hoeveelheid signalen en data uit de ruimte is een radiotelescoop
zitten verpakt in smartphones, slimme energiemeters en machines
nodig die honderd keer sterker is dan de gangbare radiotelescopen.
in de industrie. Al die apparaten genereren dagelijks informatie
LOFAR ontwikkelt die radiotelescoop als een netwerk van duizenden
over klanten, leveranciers en productieprocessen. Ook de grote
sensoren. Die kleine antennes zijn verdeeld over een gebied met
hoeveelheid multimediale toepassingen draagt in belangrijke mate
een diameter van honderd kilometer in Nederland en gekoppeld
bij aan de exponentiële groei van ‘big data’. Dat is de term die
aan een supercomputer in Groningen via een uitgebreid glasvezel-
gebruikt wordt voor grote hoeveelheden data, die niet door de
netwerk.
gebruikelijke databasesoftware verzameld, opgeslagen, beheerd en
Rolf Fokkens van Target Holding, verantwoordelijk voor de markt-
geanalyseerd kunnen worden. De informatievraag wordt hierdoor
toepassingen van het project Target, illustreert de gigantische
nog uitdagender: Hoe kan in grootschalige gedistribueerde sensor-
datastroom: “Stel je een stapel DVD’s voor van dertig Martinitorens
netwerken uit grote hoeveelheden continu stromende gegevens
hoog. Als je dan een vraag krijgt om even iets uit te zoeken, dan
op een herhaalbare, schaalbare en betrouwbare manier informatie
is direct duidelijk dat dat niet op de gebruikelijke manier kan. Je
worden verkregen? 43
slaan we op tapes op en bewaren we decentraal. Dat stelt andere eisen aan opslag waardoor het energieverbruik een stuk lager is. Omkering van het paradigma
En je merkt er als gebruiker nauwelijks iets van. Het enige is dat het
Om die kernvraag te beantwoorden, is in 2009 het ambitieuze
enkele seconden duurt om de opgeslagen informatie op te halen
Target-programma van start gegaan. De helft van de investering is
en op je scherm te toveren. Dat klinkt eenvoudig, maar er zit een
mogelijk door een forse EFRO-bijdrage via het Samenwerkingsver-
wereld achter als het gaat om de manier waarop die data worden
band Noord-Nederland (SNN). De partners (vijf uit de wetenschap
opgehaald en verwerkt. Dat verder ontwikkelen en vervolmaken is
en vijf uit de private sector) investeren de andere helft om te starten
een belangrijke doelstelling van het Target-programma.”
met het ontwikkelen van nieuwe technologie. Uitgangspunt daarbij
44
is het zogenaamde ‘pulling’ van data. De gebruiker stelt een vraag
Maatschappelijke relevantie
en het systeem (re)construeert de informatie door data uit de zee
De brug van onderzoek en ontwikkeling naar maatschappelijke
van gegevens op te vissen en op een betrouwbare manier te ver-
betekenis is zeker zichtbaar in het project Lifelines. Een grootschalig
werken. De klassieke technologie richt zich meer op ‘pushing’ van
bevolkingsonderzoek in Noord-Nederland met inmiddels 60.000
de zee van data naar de gebruiker toe.
deelnemers. Deze mensen, uit drie generaties, worden minstens dertig
Rolf Fokkens legt uit: “Alleen al het opslaan van enorme hoeveel-
jaar gevolgd. Daarmee wordt inzicht verkregen in de factoren die van
heden data kost veel opslagcapaciteit. Je zou die data dan eigenlijk
belang zijn bij het ontstaan en verloop van chronische ziekten. Zo
moeten onderverdelen in data die je vaak tot regelmatig gebruikt
heeft Lifelines een bijdrage geleverd aan genetisch onderzoek naar de
en data die minder vaak of nauwelijks gebruikt worden. Dat bete-
ziekte van Dupuytren, die bij naar schatting 5 tot 10% van de mensen
kent direct iets voor de wijze van opslaan. Voor de eerste categorie
boven de vijftig jaar leidt tot kromstand van de vingers. In de komende
heb je computers nodig die 24 uur per dag en zeven dagen in de
jaren worden veel gegevens verzameld. Goed opslaan en bewaren van
week direct de gewenste gegevens kunnen leveren. Dat betekent
die gegevens is cruciaal, zodat de wetenschappers over dertig jaar de
onder meer een grote energiebelasting. De computers zelf
beschikking hebben over betrouwbare data. Daarnaast is het belangrijk
verbruiken energie en staan in gekoelde datacenters. Heel anders
dat die data zo bewerkt kunnen worden dat bestaande en nieuwe
is dat met gegevens die veel minder vaak gebruikt worden. Die
patronen in ziektebeelden kunnen worden gedetecteerd.
Een ander aansprekend voorbeeld van de brug naar de maatschap-
Archivarissen en vrijwilligers spelen in dit monnikenwerk een be-
pij is MONK. In de kern is MONK, ontwikkeld aan de Rijksuni-
langrijke rol. Een woord of een gedeelte van een woord is te zien in
versiteit Groningen, een ontsluitingsmethode voor historische
een vakje. Vervolgens geeft de software een suggestie die overge-
(waaronder handgeschreven) archieven. Met traditionele Optical
nomen, gecorrigeerd of genegeerd kan worden. Uiteindelijk moet
Character Recognition (OCR)-methoden zijn de optische tekens
dat leiden tot een systeem dat ‘à la Google’ kan zoeken in oude
in handschriften niet goed te verwerken. Het grote probleem met
handschriften. Inmiddels zijn al honderden meters uit de archieven
handschriften is dat ze heel verschillend zijn. De software moet dus
van het Kabinet der Koningin verwerkt. En dat is nog maar een
ieder handschrift opnieuw ‘aanleren’.
eerste stap. Ook hier voorziet het Target-programma in de behoefte
45
om data goed op te slaan en te verwerken en daardoor betrouwbare informatie te verkrijgen.
Target Holding De private onderneming Target Holding richt zich op de valorisatie en exploitatie van de kennis uit het Target-programma. Een uitdaging van enige omvang, volgens directeur Gert-Jan van Dijk: “We hebben in Target gekozen valorisatie van kennis in een nieuw op te richten onderneming onder te brengen. Dit is uniek in Nederland; veelal is valorisatie één van de activiteiten in een project en wordt het vaak onderbelicht. Bij Target Holding zorgen investeerders, waaronder ook de directeur zelf, samen met de ontvangen subsidiegelden voor de financiering van de activiteiten. Daarmee is er maximale focus en commitment voor het naar de markt brengen van kennis.” Het verdienmodel van Target Holding rust op drie pijlers. Van Dijk: “Allereerst verstrekken we licenties op technologie of componenten. Een voorbeeld daarvan is de technologie om te zoeken (‘Googlen’) in historisch handgeschreven materiaal die door de RUG-partner Kustmatige Intelligentie is ontwikkeld. Hiervoor is veel belangstelling vanuit onder meer het Nationaal Archief en andere erfgoedinstellingen. We maken aanvullende afspraken met de kennisinstellingen om technologie exclusief naar de markt te kunnen brengen. We zien ook dat er nog een significante aanvullende inspanning nodig is om de technologie echt marktrijp te maken.” 46
Daarnaast is Target Holding ook een aanbieder van diensten (services). Van Dijk daarover: “Ieder bedrijf dat te maken krijgt met een
“Een grote impuls voor kwalitatief hoogwaardige werkgelegenheid.”
explosief toenemende behoefte aan opslag van data en datamining (het halen van informatie uit een grote verzameling data), kan bij ons terecht. De markt is breed en groeit snel, met name door de
intelligentie uit grote hoeveelheden data kan halen. De komende
introductie van steeds meer sensorsystemen. Een voorbeeld is het
jaren willen we die inspanningen verzilveren. Niet alleen ten
initiatief IJkdijk waar nieuwe sensortechnologie in waterkeringen
behoeve van een structurele winstgevendheid van Target Holding,
wordt ontwikkeld, getest en gevalideerd.” Via Target Holding kan
maar zeker ook ten behoeve van de groei van de economie van
het Target kenniscluster, waar zeventig mensen actief zijn, worden
(Noord-)Nederland. Als we er met alle partners in slagen de markt
ontsloten voor marktpartijen.
echt te ontwikkelen, dan betekent dat een grote impuls voor
De derde pijler zijn deelnemingen, bijvoorbeeld in Target spin-offs.
kwalitatief hoogwaardige werkgelegenheid. De (EFRO-)subsidie is
Van Dijk: “Eind 2009 hebben we Target Media BV opgericht als
een welkome katalysator. Ondernemers zullen het echter moeten
100% dochter van Target Holding voor alle marktactiviteiten in de
waarmaken en afmaken!”
mediamarkt, zoals archieven, bibliotheken en erfgoedinstellingen. Aan het einde van het Target-programma dienen de ambitieuze doelstellingen ten aanzien van de stimulering van economische activiteiten in Noord-Nederland gerealiseerd te zijn. Het betekent ook dat Target Holding dan haar structurele winstgevendheid op orde dient te hebben.” “Er is nog veel werk aan de winkel”, aldus Van Dijk. “De afgelopen jaren is geïnvesteerd in technologie die schaalbaar en duurzaam
directeur Gert Jan van Dijk 47
Nawoord Marieke van Helvoort-Segerink Marktontwikkeling en marketing
De vijfde en laatste jaarpublicatie; het was mij een groot genoegen! Europees en nationaal beleid vertalen naar regionale actie, dat is wat ERAC verbindt met veel partners in de regio. Deze vijfde jaarpublicatie maakt, met de terugblik op alle projecten van voorgaande jaren, meer dan ooit duidelijk dat hiermee mooie resultaten bereikt zijn. Tegelijkertijd zijn er ook aandachtpunten of aspecten van projecten die (nog) niet gerealiseerd zijn. Ook deze inzichten werken inspirerend en maken ons werk des te uitdagender. Als ERAC zijn we er trots op dat we een bijdrage hebben mogen leveren. Regionale ontwikkeling in een Europese context, dat is de rode draad in alles wat we doen. Maar hoe vertalen we die rode draad naar onze manier van werken, onze eindproducten en onze profilering? Met die vraag zijn we in 2011 aan de slag gegaan. Interne en externe verkenningen hebben ons gevoed en vooral geïnspireerd om te komen tot het verhaal van ERAC, oftewel onze ‘corporate story’. Dat verhaal wordt onze leidraad. De uitwerking ervan staat voor 2012 op de planning, daar gaat u zeker iets van merken en zien!
Tot ziens in 2012.
Inspiratie uit de regio • Jaarpublicatie ERAC • 2012 1711004 ERAC JV 2012 omslag TM.indd 1
Inspiratie uit de regio Jaarpublicatie ERAC
27-12-11 11:57
