Sociaal vitaal platteland Inspiratie uit de praktijk
Auteurs: Kitty van den Hoek, Patricia de Ryck Eindredactie: afdeling communicatie MOVISIE Opmaak: Suggestie & illusie Drukwerk: USP bv © MOVISIE, kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling maart 2009
Inspiratie op het platteland Hoe kunnen we de leefbaarheid op het platteland versterken? En hoe kunnen we de betrokkenheid en verantwoordelijkheid van burgers daarbij vergroten? Ondanks berichten in de media over verschraling en vergrijzing, barst het van het elan op het platteland. Dat bleek wel tijdens de Kennisdag Sociaal Vitaal Platteland, die MOVISIE op 2 december 2008 organiseerde op verzoek van het ministerie van LNV. Bijna 150 enthousiaste, deskundige betrokkenen gingen daar met elkaar in gesprek en deelden hun kennis en ervaring. Een groot aantal enthousiasmerende initiatieven uit diverse regio’s passeerden de revue. Een aantal daarvan zijn hier nu voor u gebundeld. Werkt u aan de versterking van een sociaal vitaal platteland? Dan zijn deze beschrijvingen misschien wel een feest der herkenning. Of misschien brengen ze u juist op nieuwe ideeën. Ik nodig u van harte uit deze inspiratiebundel aan te vullen met voorbeelden uit uw eigen praktijk. Daarmee kunt u op uw beurt weer anderen inspireren! Alberthe Papma Directie Platteland, Ministerie van LNV
Betrokken ondernemen in het Gelderse Heumen Bedrijven helpen non-profit organisaties met advies, extra handen, materialen of middelen. Zo versterken zij hun goede naam en verhogen de bedrijfstrots van tevreden werknemers.
Profiel
Aanleiding Frouwke Kuijpers (1958)
‘Ik bezocht een Beursvloer in Arnhem en zag daar wat onderne-
• CDA-raadslid gemeente Heumen
mers kunnen betekenen voor vrijwilligers en hun organisaties. Ik
• Werkterrein: welzijns- en
was ervan overtuigd dat dit in ons dorp ook moest kunnen’, vertelt
vrijwilligerswerkbeleid
Kuijpers. Ze sprak hierover met Cathelijne Quant, coördinator van
• Al jarenlang actief als o.a.
de Vrijwilligerscentrale én de gemeentelijk beleidsadviseur voor
bondscoach bij de landelijke
vrijwilligerswerk. Die vertelde Kuijpers dat er aan ondersteunings-
zweefvliegersbond
behoefte in het verenigingsleven geen gebrek was. ‘De vraag was dus vooral hoe we de ondernemers enthousiast konden krijgen. Aan wollig gepraat hebben die geen boodschap. Concrete acties, dát spreekt aan.’
Sleutelmomenten
Resultaten
In 2006 ging de gemeenteraad op werkbezoek bij een ondernemer
Najaar 2008 organiseerde de Maatschappelijke Meerwaarde de
in tuinartikelen. De griffier had Kuijpers getipt om daar iets te
eerste Beursvloer, ook met regionale gemeenten, waaronder
vertellen over de kansen voor een Beursvloer in Heumen. Ook de
Heumen. ‘Het is nu belangrijk nog veel meer bekendheid te
ondernemersvereniging en de Nijmeegse Kamer van Koophandel
geven aan de Maatschappelijke Meerwaarde’, vindt Kuijpers.
waren aanwezig. De KvK zat tevens in het bestuurslid van de
‘Via enthousiaste ambassadeurs in het bedrijfsleven moet dat
Nijmeegse Meerwaarde, een stichting die maatschappelijk be-
wel gaan lukken’, verwacht ze. Als voorbeeld noemt Kuijpers
trokken ondernemen stimuleerde. Kuijpers verhaal sloot perfect
de eigenaar van de lokale Intratuin. ‘Scholen en verenigingen
aan op de kersverse ambities van de Meerwaarde voor regionale
krijgen planten in bruikleen voor de verfraaiing van hun interi-
uitbreiding. De match was gemaakt.
eur tijdens activiteiten. En afvalhout van pallets gaat direct naar de sociale werkplaats waar ze er zakjes haardhout van maken.
De Kamer van Koophandel werd uitgenodigd om in de Heumense
Door zich maatschappelijk betrokken te tonen kan hij goodwill
ondernemersvereniging over de Meerwaarde te komen vertellen.
kweken voor zijn ambities, bijvoorbeeld een kleine uitbreiding
Raadslid Kuijpers maakte de wethouders Welzijn en later ook
van zijn bedrijf. Zo levert het iedereen iets op.’
die van Economische Zaken warm voor het idee. Beleidsadviseur Quant benoemde maatschappelijk betrokken ondernemen in het
Wijze raad van Frouwke Kuijpers
Heumense vrijwilligerswerkbeleid tot speerpunt. Ze maakte budget vrij uit de pot van de Vrijwilligerscentrale.
• Kijk uit naar mogelijkheden om krachten te bundelen in de regio
Niet alle ondernemers waren direct ‘om’. Veel lobbywerk zou
• Appelleer aan persoonlijke betrokkenheid van alle partijen
nog volgen. Ondertussen deden maatschappelijke organisaties
• Zorg voor één of twee kartrekkers om de vaart erin te
steeds vaker een beroep op de ondernemers. De Meerwaarde
houden
bood een kans om deze vragen efficiënter te kanaliseren, mét
• Wees geduldig
organisatorische èn financiële steun van de gemeente.
• Speel in op de behoeften van ondernemers: concrete voorbeelden, tijdbesparing, efficiënter kanaliseren van hulpvragen, financiële backing van de gemeente
Kulturhus: innovatief combineren Het Kulturhus staat voor een veelzijdig gemeenschapscentrum waarbij meer wordt gedeeld dan alleen de voordeur. De uitdaging ligt in het optimaliseren van de samenwerking tussen deelnemers.
Profiel
Aanleiding Margreet Hogenkamp
‘Het initiatief voor een Kulturhus ligt negen van de tien keer bij
(1977)
het dorp zelf. Bewoners die in actie komen omdat het dorpshuis
• Senior adviseur bij Variya
een opknapbeurt nodig heeft, de laatste supermarkt uit het
• Geboren plattelander
dorp verdwijnt of omdat zij kansen zien in het versterken van
• Specialist in ontwikkelen
voorzieningen door ze te koppelen’, vertelt Hogenkamp.
van Kulturhusen
Sleutelmomenten ‘Een haalbaarheidsstudie vooraf is een goede basis voor een succesvol Kulturhus. Vaak is het zelfs een harde voorwaarde voor bouwkostensubsidie. De participanten vormen samen
een visie op hun rol in de gemeenschap en werken dit uit in
partijen vaak lastig is. Er zijn maar enkele Kulturhusen waarin sa-
een beleidsplan met concrete doelen. De rol van de gemeente
mengewerkt wordt met bijvoorbeeld een bank of een supermarkt.
is erg belangrijk. In Overijssel heeft een aantal gemeenten een
Het is vaak moeilijk om commerciële en maatschappelijke doelen
heldere visie op hun dienstverlening, de rol van maatschappelijk
te verenigen, vooral waar het gaat om grote (franchise) onderne-
vastgoed en de verbindingen met het beleid in de kleine kernen.
mingen. Wel zien we de laatste jaren dat het aantal initiatieven
Een goed Kulturhus functioneert alleen wanneer de gemeente
met commerciële partijen weer toeneemt, omdat bijvoorbeeld een
betrokken is bij de inhoud.
bank of supermarkt meer maatschappelijk wil ondernemen.’
De samenwerking omvat niet alleen afspraken over fysieke
De rol van de Kulturhusmanager is onmisbaar gebleken. De
samenwerking en het delen van nutsvoorzieningen en
meest succesvolle Kulturhusen hebben een directeur of manager
opbergruimte. Juist de samenwerking in de inhoudelijke
in dienst die de centrale opdracht heeft het Kulturhusconcept
programmering, het marketingplan en het ontwikkelen van
te ontwikkelen. ‘Variya stimuleert het ondernemerschap in
een dienstverleningsconcept geeft die meerwaarde.
Kulturhusen. Om het hoofd financieel boven water houden, helpen we bijvoorbeeld met het realiseren van een marketing-
Tussen het maken van het haalbaarheidonderzoek en de
plan, om nieuwe doelgroepen te bereiken. Variya gaat dit jaar
opening van het nieuwe Kulturhus zitten vaak minimaal
een kwalitatief onderzoek doen waarbij we in kaart gaan
een aantal maanden en maximaal een aantal jaren. Om de
brengen welke rol het Kulturhus in de gemeenschap speelt en
opgebouwde energie vast te houden, kunnen participanten
waar meerwaarde voor de gemeenschap wordt behaald.’
en bewoners een selectie maken uit het Kulturhusprogramma en dat al organiseren, op bestaande locaties in het dorp.’
Resultaten
Wijze raad van Margreet Hogenkamp De basis voor een een succesvol Kulturhus bestaat uit: • gezamenlijke visie en lef
Sinds de introductie van het concept in Overijssel in 2000, is het
• bereidheid tot investeren
aantal Kulturhusen dat is gerealiseerd 35. Daarnaast zijn er 70
• draagvlak
Kulturhusen in de planvorming of bouwfase, ook in steden.
• samenwerking organiseren
Hogenkamp: ‘De ervaring leert dat participatie van commerciële
• Kulturhusidentiteit
Zorgboer, Cliënt en… Vrijwilliger! Een zorgboerderij is een agrarisch bedrijf waar cliënten met een zorg- of hulpvraag een waardevolle dagbesteding vinden. Naast de cliënten kunnen vrijwilligers werkzaam zijn op de zorgboerderij: zij helpen mee met het agrarische werk of pakken organisatorische taken op.
Profiel
Aanleiding Mariëlle Meeuwsen (1974)
Zorgboeren doen het goed. Nederland telt al bijna 1000
• Adviseur informele zorg
zorgboerderijen. Dit zijn zowel zelfstandige bedrijven als
bij MOVISIE • Voorheen coördinator
instellingboerderijen. De boeren lijken het ook steeds drukker te krijgen met een toenemend aantal cliënten. Meeuwsen:
vrijwilligerswerk in de
‘Vrijwilligers, anders dan de cliënten die voor dagbesteding
geestelijke gezondheidszorg
komen, kunnen het werk van een drukbezette zorgboer
• Mede-ontwikkelaar post-hbo-studie Innovatief Vrijwilligersmanagement (HU)
verlichten, zodat deze zich op zijn kerntaak kan richten: het bieden van dagbesteding.’
Sleutelmomenten
een zorgboerderij doorbrengen in plaats van thuis. Zo kan een zorgboerderij nog beter een schakel zijn in respijtzorg.
Vrijwilligers worden geworven op een zeker profiel. Iedere zorgboerderij heeft zijn eigen deelnemers, gewoonten en regels. Er
Een ander voordeel van vrijwilligers op de zorgboerderij is het
zijn bijvoorbeeld zorgboerderijen met een protestants-christelijke
contact tussen kwetsbare en weerbare mensen. Het onderlinge
signatuur. De matching van vrijwilligers kan alleen goed gebeuren
contact tussen cliënten en vrijwilligers kan de beeldvorming over
als de verwachtingen aan beide zijden duidelijk zijn. De werving
en weer realistischer maken. Sommige cliënten zijn woonachtig in
van vrijwilligers vindt plaats in verschillende stappen. Eerst is er
een regionaal bekende zorginstelling. Via het contact met de vrij-
bijvoorbeeld een huisbezoek, gevolgd door een gesprek tussen
willigers uit de streek kan zo’n zorginstelling zich, via de cliënten,
zorgboer en potentiële vrijwilliger. Deze werkt een dagdeel mee
positieve bekendheid verwerven in de lokale samenleving.
op de zorgboerderij alvorens beide partijen besluiten om met elkaar in zee te gaan. Hierna wordt een vrijwilligerscontract gete-
Gemeenten zouden vanuit hun Wmo-beleid actiever in kun-
kend. Op gezette tijden vinden begeleidingsgesprekken plaats.
nen springen op de potentie van zorgboerderijen. Ze zouden bijvoorbeeld hun steunpunt vrijwilligerswerk kunnen attenderen
Alle stappen in het proces staan beschreven in een hand-
op zorgboerderijen en de mogelijkheden die deze bieden voor
boek voor vrijwilligers op de zorgboerderij, dat de stichting
vrijwilligerswerk. Mogelijk is een zorgboer hier nog niet mee
Vrijwillige Thuiszorg Overijssel ontwikkelde en dat via
bezig en kan op deze manier wel een nieuwe doelgroep van
www.vrijwilligethuiszorg.nl is te bestellen.
vrijwilligers geactiveerd worden.’
Resultaten Meeuwsen: ‘De zorgboer kan dankzij de hulp van vrijwilligers
Wijze raad van Mariëlle Meeuwsen • Besteed als zorgboer en intermediair (vrijwilligerssteun-
de cliënten meer aandacht geven. Ook is het mogelijk dat
punt) ruim aandacht aan het gewenste profiel van de te
dankzij vrijwilligers meer cliënten een dagbesteding kunnen
werven vrijwilligers; iedere zorgboerderij is uniek!
vinden op de zorgboerderij. Dat betekent bijvoorbeeld dat meer mantelzorgers ontlast kunnen worden. Degene die zij verzorgen kan één of meer dagdelen per week op
• Organiseer regionale contactavonden voor vrijwilligers, met en zonder de zorgboeren
Jongerenwerker op de cyberbrink Internet en MSN in het jongerenwerk. MSN is geen wondermiddel, maar wel een extra tool om jongeren te bereiken. Zeker als het werkgebied geografisch uitgestrekt is.
Profiel
Aanleiding Huub Braam (1973)
‘Veel jongerenwerkers gebruiken communicatie via internet
• Socioloog en onderzoeker bij
naar eigen inzicht en zonder vast plan’, vertelt Huub. ‘Dat gold
het Verwey-Jonker Instituut
ook voor de jongerenwerkers bij de Westfriese welzijnsstichting
• Aandachtsgebieden:
Netwerk. Ze zaten met name op MSN en waren erg positief over
jongerenparticipatie en
de mogelijkheden ervan. Dat wilden ze beter in kaart hebben:
jeugdhulpverlening
wat kun je ermee bereiken en hoe schep je de juiste randvoor-
• Was in zijn vorige werk o.a. verantwoordelijk voor de ICT- Onderwijsmonitor
waarden?’ Stichting Netwerk schakelde de onderzoekers van het Verwey-Jonker Instituut in, onder wie Huub Braam.
Sleutelmomenten
Resultaten
Op locatie viel het op dat de werkers een ietwat voorzichtige
‘Op MSN kun je jongeren individueel benaderen. Op straat lukt dat
houding aannamen ten opzichte van de onderzoekers. Huub:
nauwelijks, omdat je daar vaak groepen treft waarin het collectief
‘Het is natuurlijk spannend om anderen in je keuken te laten
gedrag domineert. Het lijkt erop dat in sommige gevallen indivi-
kijken. Ieder had zo zijn eigen aanpak en wilde daarin zoveel
duele problemen van jongeren eerder en beter via MSN zijn te sig-
mogelijk vrijheid behouden. Er was geen behoefte aan een
naleren. Een ander voordeel is dat je via MSN en Hyves de hele con-
nieuwe methodiekbeschrijving, maar aan handreikingen.’
tactenlijst in één keer kunt informeren over nieuwe activiteiten.’ Of MSN-gebruik op de langere termijn leidt tot meer werk voor
Uit de gesprekken met de jongerenwerkers bleek dat één van
de jongerenwerkers, is nog niet duidelijk. Het zou kunnen dat
de uitdagingen van het jeugdwerk, het bepalen van grenzen
het kwantitatief en kwalitatief bereik onder jongeren zodanig
tussen werk en privé, ook in het internetgebruik spelen. ‘Eén
toeneemt, dat jongerenwerkers meer tijd kwijt zijn aan probleem-
van de werkers was bij wijze van spreken dag en nacht op
signalering en doorverwijzen. Meer onderzoek is gewenst.
MSN te vinden, ingelogd met de privé-account omdat een professionele account ontbrak. De scheidslijn tussen beroeps-
Wijze raad van Huub Braam
matig en privé contact is dan nagenoeg onzichtbaar.’ • Introduceer MSN met een brainstorm over de vraag De jongerenwerkers hadden bovendien geen goede faciliteiten om van MSN en internet gebruik te maken. Ze deden dat veelal vanaf de eigen laptop of pc. Eén jongerenwerker stopte met MSN-en nadat z’n account gehackt was. ‘MSN-en was in feite voor eigen risico en op eigen initiatief. We hebben dan ook
wat het kan betekenen voor het werk • Zorg voor de gewenste technische faciliteiten, uren en training • Werk je eenmaal op het web, wissel dan tweewekelijks ervaringen uit met collega’s
geadviseerd om internetgebruik een structurele plek te geven
• Hou je privé- en werkaccount van MSN gescheiden
binnen de organisatie en werkwijze, ondersteund met uren,
• Stem binnen de organisatie de online werktijden af en
faciliteiten en intervisie.’
stel daarin grenzen • Heb lef en integreer het web in je werk - risico’s zijn er altijd, kansen nog veel meer
Dorpsvernieuwing Biddinghuizen Oost Flevoland Woondiensten (OFW) is een maatschappelijk betrokken wooncorporatie. In Biddinghuizen werkt zij samen met bewoners, organisaties en ondernemers aan de vernieuwing van het dorp.
Profiel
Aanleiding Truus Sweringa (1955)
‘Biddinghuizen zat in een negatieve spiraal. Het dorp ging ziender-
• Directeur/bestuurder Oost
ogen achteruit. Mensen hielden niet meer van hun woonplaats en
Flevoland Woondiensten (OFW) • Corporatiedirecteur 2007:
trokken weg’, vertelt Truus Sweringa, directeur/bestuurder Oost Flevoland Woondiensten. ‘Het merendeel van de woningen werd
deze titel won zij voor haar
gebouwd in de jaren zestig en zeventig en was toe aan een grote
inspanningen op het terrein
onderhoudsbeurt. Dit konden we mooi combineren.’
van duurzaamheid en energiebesparing • OFW won de Nationale Energie Toekomst Trofee
Sleutelmomenten OFW ontwikkelde samen met BDG Architecten en de gemeente Dronten een plan voor de woonwijk Biddinghuizen Centrum. Ook
het wijkpanel, de huurdersvereniging OFW en de vereniging voor
centrum uit. ‘Allerlei groepen willen samen een centrum opstar-
Dorpsbelangen Biddinghuizen hebben constructief meegedacht
ten waarmee het voorzieningenniveau in het dorp goed blijft.
en invloed uitgeoefend op de ontwikkeling van dit plan.
Wij werken hier ook aan mee. Hierdoor zie je dat we niet meer als instantie gezien worden, maar als een partner. Samenwerken
Nog voor het plan volledig gerealiseerd is, ontving Sweringa de
is de succesfactor.’
Nationale Energie Toekomst Trofee uit handen van de minister voor Wonen, Wijken en Integratie. Niet alleen de leefbaarheid in de wijk zal verbeteren, ook de energiezuinigheid van de
Resultaten
woningen stijgt door de renovatie, waardoor bewoners kosten
De totale herstructurering wordt pas in 2011 afgerond, toch
besparen. Sweringa: ‘Mede dankzij de trofee en het overleg met
stemmen de reacties van de bewoners al tot tevredenheid van
alle partijen, groeide het draagvlak voor de vernieuwing van
Sweringa. ‘Waar het woongenot in Biddinghuizen de afgelo-
Biddinghuizen snel.’
pen jaren daalde en voorzieningen verdwenen, geloven we nu allemaal in de toekomst van het dorp. Ondernemers vestigen
Overleg met inwoners is één, maar dan moet er natuurlijk
zich weer in Biddinghuizen en bewoners zijn trots op hun
ook naar de initiatieven geluisterd worden en dat doet OFW.
woning en de buurt.’
‘Wij spelen in op initiatieven. Zo vertelde één van de inwoonsters, die als boswachter werkzaam is, dat zwaluwen niet meer
Wijze raad van Truus Sweringa
konden nestelen in Biddinghuizen. Zwaluwkastjes zouden de oplossing voor dit probleem zijn. Op dat moment liep het schut-
• Betrek inwoners vroegtijdig bij je plannen
tingproject waarbij langdurig werklozen schuttingen in de wijk
• Speel in op initiatieven die leven in het dorp
plaatsten. Deze mensen hebben we ook de zwaluwkastjes laten
• Neem klachten van bewoners serieus en zorg dat partners
maken.’ Voor het initiatief om de zwaluwen in Biddinghuizen te houden, heeft OFW een eervolle vermelding van de jury van de Stadsvogelprijs 2008 ontvangen.
dat ook doen • Voorzieningen zijn belangrijk voor een dorp, verbreed daarom als organisatie je blik en let op die voorzieningen • Problemen zijn er om opgelost te worden, pak daarom
Dat OFW betrokken is bij het dorp en verder kijkt dan haar eigen bedrijfsbelang, wijst de inzet voor het multifunctionele
rotte plekken aan
Wonen Zorg en Service in de Wijk De druk op de institutionele zorg neemt toe. Wonen Zorg en Service in de Wijk (WZSW) wil een oplossing bieden door nieuwe vormen van woon-, zorg- en welzijnsdiensten. Eén van de leidende principes is: bewoners helpen bewoners.
Profiel
Aanleiding Jolanda Luijten
Toen het project in 2001 in Tilburg Noord van start ging,
• Adviseur/onderzoeker
werd een groot tekort voorzien aan arbeidskrachten in de
Leefbaarheid bij het
zorg. Luijten: ‘En dat terwijl door de vergrijzing en de wens
PON Brabant
langer zelfstandig te blijven wonen, de vraag naar zorg en diensten juist sterk toeneemt. De wijk telde veel, met name
Ingrid Oosterling
allochtone, werkzoekenden die steeds verder van de arbeids-
• Projectleider Wonen,
markt kwamen te staan.’
Zorg en Service in de Wijk (WZSW) in Dongen
Sleutelmomenten
Woonzorgservice-verlener Petra Molengraaf merkt dagelijks dat dit project voorziet in een behoefte: ‘Je bouwt echt een band op
Deze twee groepen werden in het project Wonen, Zorg en
met de mensen. Je helpt ze niet alleen, maar je voorziet ook in
Service in de Wijk (WZSW) aan elkaar gekoppeld. In Tilburg
een sociale behoefte. De mensen zijn ontzettend dankbaar en dat
verliep dat ontzettend goed. ‘Een grote groep woonzorg-
geeft mij een voldaan gevoel.’ Voor Molengraaf heeft het project
service-verleners is doorgegroeid naar regulier of gesubsidieerd
zelfs tot een betaalde baan geleid bij WZSW en Thuizorg Thebe.
werk. Door deze vorm van dienstverlening op maat hebben klanten het gevoel dat ze de regie over hun leven weer in eigen handen hebben.’
Resultaten Molengraaf is niet de enige die onbetaald is begonnen en nu een
Dankzij het succes in Tilburg hebben ook plattelandsgemeenten,
baan heeft. Oosterling: ‘Twee andere uitkeringsgerechtigden
zoals Dongen, voor het WZSW-project gekozen. Projectleider
hebben de opleiding tot woonzorgservice-verlener op het ROC
Ingrid Oosterling: ‘Door de woonzorgservice-verleners zijn al
gevolgd en konden daarna in de zorg aan de slag.’
bijna 2000 uren volbracht. In ruim een jaar tijd is het aantal aanvragen enorm gegroeid.’ Hoe deze groei tot stand is geko-
In Dongen verloopt het project zo goed dat er met de gemeente
men? ‘We hebben veel aan voorlichting en publiciteit gedaan en
wordt overlegd over een verlenging van meerdere jaren om het
hierbij samengewerkt met diverse maatschappelijke organisaties.
concept verder te kunnen ontwikkelen en professionaliseren.
Maar het belangrijkste is dat ik een enthousiaste groep mensen om me heen heb verzameld die de diensten verleent.’
Wijze raad van Jolanda Luijten
Luijten ziet wel verschillen in benadering tussen de WZSW in
• Zet de eerste stap en begin, ook al weet je vooraf niet
de stad of in een dorp als Dongen. Het per brief benaderen van
precies hoe het zal gaan
bewoners leverde in Dongen weinig op, in tegenstelling tot in de
• Het project valt of staat met een goede projectleider
stad. In Dongen raakte men heel enthousiast door persoonlijke
• Het leggen van verbindingen biedt vele nieuwe
verhalen. Het kost wat meer energie, maar als er in een straat één bewoner gebruik maakt van de diensten, volgen er snel meer. Mond-tot-mondreclame gaat sneller dan in de stad.
mogelijkheden • Zorg voor enthousiaste serviceverleners: zij zijn het gezicht van het project
Radicalisering jongeren op het platteland Het platteland in Nederland verstedelijkt en verkleurt. Mensen ‘uit het westen’ komen in de dorpen van het oosten, zuiden en noorden wonen. Allochtonen vestigen zich in kleine kernen. Het platteland nabij steden wordt multicultureler. Wat doet dit met de identiteitsvorming van jongeren?
Profiel
Aanleiding Loek Borrèl (1961)
‘Kleine incidenten hebben geleid tot een grote wond die Uden
• Adviseur cultureel maatschap-
nooit meer kwijt raakt.’ Zo omschrijft Loek Borrèl de brand die
pelijke veranderingsprocessen • Werkzaam van 1995 tot 2007 bij
na de moord op Theo van Gogh in 2004 werd gesticht op de islamitische basisschool Bedir in Uden.
jongerencentrum de Pul in Uden • Zet zich in voor Stichting Breaking Human Barriers
Sleutelmomenten Het duurde even voordat er in Uden werd ingegrepen. Borrèl: ‘Na de brand heb ik meteen gezegd dat er nog een incident zou volgen als de gemeente niets zou doen. En inderdaad, een half
jaar later werd er weer een poging tot brandstichting gedaan.
Bedirbrand, en je ziet dat groepen jongeren zich weer isoleren.
Waar Uden het eerst als een kwajongensstreek zag, werd het
Dat vind ik gevaarlijk. Op deze manier raakt het platteland
nu gezien als een racistische daad.’
verder geïsoleerd en radicaliseren de inwoners verder.’
Het project Kiezen voor Uden werd opgestart om tegengas te geven aan de radicaliserende jeugd. Alle partners in de jeugdke-
Resultaten
ten, zoals scholen, sportclubs, verenigingen en politie, gingen met
De rust lijkt in Uden wedergekeerd. Toch vreest Borrèl een
elkaar in gesprek over de multiculturele samenleving en de rol
volgende clash. ‘We kunnen niet tegengaan dat de samenleving
van jongeren binnen de Udense samenleving. Dit gebeurde ook in
verandert, daarom moeten we als gemeenschap investeren in
jongerencentrum de Pul waar Borrèl op dat moment directeur was.
de multiculturele samenleving. Als we dat niet doen, sluit ik een
‘We hebben samen met verschillende groepen de programmering
vergelijkbaar incident als de Bedirbrand niet uit. Twee zaken
aangepast, zodat alle jongerenstromingen bij ons terecht konden.
gaan hierin een rol spelen, namelijk de krimp van de dorpen en
Dat werkte heel goed.‘ Waar eerst alleen autochtonen het centrum
de toeloop van nieuwe Nederlanders.’
runden, kwamen er nu steeds meer allochtone vrijwilligers.
Wijze raad van Loek Borrèl Volgens Borrèl had de dialoog er al veel eerder moeten komen. ‘Al jaren was er op het schoolplein sprake van confrontaties. De dominante autochtone groep werd geconfronteerd met nieuwe Nederlanders, die zij zagen als concurrenten voor de toekomst. Waren werk en liefde een zekerheid, nu waren er opeens kapers op de kust.’
• Bedenk als gemeente wat je verwacht van je inwoners nu de samenleving verandert • Scholen en sportverenigingen moeten zich meer bewust worden van de veranderende samenleving • Kom in contact met nieuwkomers, betrek ze bij initiatieven in de buurt
‘Het project was succesvol, maar je ziet dat alleen de gemeente zich nog duidelijk sterk maakt in de strijd tegen radicalisering. Op scholen en binnen verenigingen is het weer ingezakt. Ik heb met veel jongeren gesproken, ook met de daders van de
• Zorg dat er een uitlaatklep is waar alle jongeren terecht kunnen, zoals een jongerencentrum of plaatselijke vereniging • Probeer te voorkomen dat mensen geïsoleerd raken
Dorpsservicepunten: in de kern verankerd
Dorpsservicepunten zijn multifunctionele accommodaties in kleinere dorpen waar voorzieningen afnemen.
Profiel
Aanleiding Jaap de Knegt (1953)
Kleine kernen kampen met een teruglopend voorzieningen-
• Adviseur bij PRIMO nh
niveau. De kruidenier, de kroeg en het postkantoor zijn in
• Werkterrein: dorpshuizen,
de meeste (kleine) dorpen verdwenen. De Knegt: ‘Als reactie
dorpswinkels en dorpsraden • Werkte 28 jaar in Friesland,
daarop werd in Noord-Holland in 2004 het initiatief genomen tot de Hartwinkels, waar bewoners voor diensten zoals bankza-
o.a. bij een voorganger van
ken, postzegels en het afhalen van medicijnen terecht konden.
Doarpswurk
De formule kwam echter niet van de grond.’ Het provinciaal streekplan Noord-Holland Noord wees in 2005 het voorzieningenniveau aan als bepalende factor voor het verbeteren van de sociaal-economische situatie. ‘Twaalf gemeenten
uit de Kop van Noord-Holland deden mee aan een pilot van de provincie. Zij zochten naar geschikte kernen en goede combi-
Sleutelmomenten
naties van publieke en private diensten. Er waren gezamenlijke
In november 2008 is bijvoorbeeld het dorpsservicepunt in Sint
bijeenkomsten met groothandels en partners als banken, de
Maarten geopend, een dorp van 920 inwoners. Vrijwilligers
bibliotheek en zorginstellingen. Er werd proefgedraaid met een
bemensen de winkelfunctie. De welzijnsorganisatie Wonen-
subsidieregeling van de provincie die half 2006 werd openge-
PlusWelzijn draagt zorg voor de coördinatie en biedt diensten
steld voor alle Noord-Hollandse gemeenten.’ PRIMO nh kreeg de
aan vanuit het dorpsservicepunt. De stichting Sociale Zorg
opdracht geïnteresseerde gemeenten en burgerinitiatieven te
Sint Maarten stond garant voor de exploitatie. Gemeente
benaderen en in de startfase te begeleiden.
Harenkarspel en provincie Noord-Holland schiepen hiervoor de voorwaarden en maakten het financieel mogelijk, via de
Resultaten
provinciale subsidieregeling Dorpswinkels 2007.
De provinciale subsidie draagt bij in de kosten van een haal-
Een toekomstige mijlpaal wordt het moment waarop de bewo-
baarheidsonderzoek, een bedrijfsplan en (ver)bouwkosten. De
ners het dorpsservicepunt zelf zullen overnemen. In wat voor
exploitatiekosten moeten opgebracht worden uit de verkoop.
vorm moet nog worden bezien, maar WonenPlusWelzijn spant
De inzet van vrijwilligers is vaak nodig voor een rendabele
zich in om het in elk geval stevig te verankeren in het dorp zelf.
exploitatie. Eind 2008 zijn er met behulp van de regeling drie dorpsservicepunten gerealiseerd en aan acht andere wordt
Wijze raad van Jaap de Knegt
gewerkt. De dorpen Schermerhorn, Westwoud en Onderdijk konden niet wachten op de subsidieregeling. Met steun van wo-
• Kleine (plattelands)gemeenten zijn drukbezet, maar
ningcorporaties realiseerden zij begin 2006 al een dorpswinkel.
hun betrokkenheid is van doorslaggevend belang voor
De Knegt: ‘Uit onderzoeken in opdracht van de provincie
het succes van een dorpsservicepunt
Noord-Holland bleek hoe de formule ook toepasbaar was voor dorpen met minder dan 1500 inwoners. De dorpsservicepunten waren het resultaat: multifunctionele accommodaties met een bescheiden winkelfunctie en andere basale diensten en voorzieningen onder één dak.’
• Laat een gedegen haalbaarheidsonderzoek doen en vergeet daarbij het draagvlak onder de bewoners niet • De oprichting is een langdurig proces
Verder lezen?
Handige websites • www.movisie.nl/vitaalplatteland Nieuws, projectvoorbeelden en publicaties over de maatschappelijke kant van plattelandsvernieuwing • www.movisie.nl/betrokkenondernemen
• www.kulturhus.nl Kennisknooppunt over Kulturhusen en multifunctionele accommodaties uit heel Nederland • www.vrijwilligethuiszorg.nl
Biedt onder meer informatie over Maatschappelijk
De Vrijwillige Thuiszorg ondersteunt vrijwilligers en
Betrokken Ondernemen op het platteland
mantelzorgers in tien Overijsselse gemeenten
• www.ponbrabant.nl Het PON, onafhankelijk instituut voor onderzoek en advies, biedt informatie over Woon-Zorg-Service in wijk en dorp • www.kansenkaartplatteland.nl
• www.verwey-jonker.nl Onderzoek, projecten en publicaties van het Verwey-Jonker Instituut, onder andere over jeugd- en jongerenwerk • www.primo-nh.nl
Helpt u bij het ontwikkelen van gecombineerde diensten en
PRIMO nh, instituut voor onderzoek en advies, biedt in
voorzieningen in kleine kernen
het dossier Dorpen en platteland meer informatie over dorpsservicepunten
Handige publicaties • Gezichten van multifunctionaliteit op het platteland. Beeldboek over multifunctionele accommodaties
Meer informatie of advies? Heeft u vragen of zoekt u hulp bij het vormgeven of uitvoeren van uw project op het platteland? Neem eens contact op met een van de adviseurs bij MOVISIE. Mail
• Vrijwilligers en het dorpshûs: goed geregeld. Doe-het-zelf-pakket vrijwilligersbeleid voor dorpshuizen
naar
[email protected] of bel 030 789 21 12 voor uw specifieke vraag.
en multifunctionele accommodaties • Bouwen aan samenwerking in multifunctionele accommodaties. Brochure voor managers, beleidsmakers en bestuurders • Vrijwillige inzet op het platteland. Brochure voor dorpshuizen, verenigingen en vrijwilligersorganisaties • Het avontuur van de Wmo. Hoe plattelandsgemeente Tytsjerksteradiel de Wmo invoert • Meer dan een gebouw. Werkboek voor het vormgeven van een succesvolle multifunctionele accommodatie • Wet- en regelgeving voor dorpshuizen. Draaiboek voor dorpshuizen en multifunctionele accomodaties Bovenstaande publicaties zijn te bestellen via www.movisie.nl
Eigen notities
MOVISIE is hét landelijke kennisinstituut en adviesbureau voor maatschappelijke ontwikkeling. We bieden toepasbare kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, zorg en sociale veiligheid. In ons werk staan vijf actuele thema’s centraal: huiselijk & seksueel geweld, kwetsbare groepen, leefbaarheid, mantelzorg en vrijwillige inzet. Onze ambitie is daadwerkelijk te investeren in een krachtige samenleving waarin burgers zoveel mogelijk zelfredzaam kunnen zijn.
MOVISIE * Postbus 19129 * 3501 DC Utrecht * T 030 789 20 00 * F 030 789 21 11 www.movisie.nl *
[email protected]
