Uit het leven gegrepen ....... uit mijn levenÈegrepen ln het koder von "Uit het leven" gegrepen wil ik deze keer groog een stukje uit mijn eigen leven vertellen. En dat wil ik dan doen op zondoq
l
december in Sittord! ln Museum Het Domein loopt op dit moment een tentoonsteIIing "Driekwort eeuw zuiveIbereiding in Sittord"., In de vorige Herenpraat werden de leden door Frans Cremers hierloe uitgenodigd Een vijftiental leden, enkele vergezeld door hunne dames
De nieuwe melkfabriek met de eerste paard en wagen eigendom van de
coóperatie. Met rechts de directeurswoning, het ouderlijk huis van Frans.
gaven aan deze uitnodiging gehoor. Dus op naar Sittard, per trein per auto.
of
Na ontvangst in het museum, met koffie en de voor Limburg zo kenmerkende vlaai, begon om 12.00 uur Frans zqnlezing over de zuivelbereiding in Sittard bij de Coóperatieve Stoomzuivelinrichting Sint Rosa*. Omdat de lezing over meer ging dan je vanuit het perspectief "Uit het leven. ...."-ag verwachten, volgt hieronder een kort exposé over hoe de fabriek tot stand kwam en wat er verder in de
8
loop van d. wt gebeurde, dit zowel aan de hand van het boek "Driekwart eeuw zuivelbereiding in Sittard" als het verhaal van Frans
"Vele dorpen in het land van Swentibold kregen rond 1900 een eigen boterfabriekje met handkrachtcentrifuges. Met zo'n centrifuge wordt de room van de melk gescheiden. Het duurde in Sittard tot 1911 dat enkele boeren overleg voerden over de stichting van een coóperatieve vereniging. Na de verdeling van de functies werd hard gewerkt aan de verwezenlijking van de plannen. Aan de Rijksweg-Noord werd een pand gehuurd. Dat was de eerste fabriek. De gezamenlijke oppervlakte bedroeg 45 vierkante meter en de huur bedroeg fl2OO,per jaar. De inrichting van de fabriek was uiterst eenvoudig. Voor de aanschaf van de benodigde machines was er in het begin een bedrag van fl L000,- beschikbaar. Met ingang van 1_ januari 1913 werd de heer H.F.X. Cremers benoemd tot directeur van de "Coóperatie St.Rosa"*; de 3l-ste zuivelfabriek in de provincie Limburg. Op g februari 1913 was de fabriek zover gereed dat men met de melkaanvoer begon.
Al snel was er behoefte aan een nieuwe fabriek en kreeg de stadsarchitect, Jos Wielders, daarvoor de opdracht. De bouw kostte f\24.748,- en werd uitgevoerd door de aannemers Schurgens en Baggen uit Munstergeleen. Voor de fabriek en
machines was verder nog een bedrag fl 45.000,- nodig. De machines werden geleverd door de Firma p. Konings uit Swalmen voor een bedrag van fl 10.691-,-. Door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) kwam "St.-Rosa" in moeilijkheden door
o.a.het dalen van de boterprijs onder de prijsgrens van één gulden per kilo en de veelal in het buitenland bestelde machines. Nog voor de officiële opening op 16 maart 19i-5 trad de handkrachtfabriek van Guttecoven in haar geheel toe tot "st.-Rosa" inclusief 40 veehouders. De plechtige inzegening van de fabriek werd verricht door pastoordeken mgr. J.S. Canoy te Sittard. ln 19 j_8 kwamen ingrijpende veranderingen in de statuten. Er werden namelijk 1g plaatselijke
I
afdelingen gevormd met een eigen uit drie personen bèt*aand bestuur. De plaatselijke voorzitter was tevens lid van het hoofdbestuur. Verder werd de naam gewijzigd in "Coóperatieve
Melkinrichting en Stoomzuivelfabriek St.-Rosa te Sittard". ln 191-9 kwam het eerste paard met wagen in eigendom van de coóperatie. Het gemiddelde vetgehalte van de melk was toen 3,33yo, (nu 3,54%),lerwijl de verkoop van room door de regering was verboden. ln dat jaar werd hiervan maar 8 liter verkocht. Het assortiment werd in 1920 uitgebreid met karnemelk en yoghurt. ln 191-9 werd besloten tot een subsidieverlening aan de op te richten
fok- en controleverenigingen. Aan iedere op te richten rechtspersoonlijkheid bezittende vereniging, uit leden van de coóperatie samengesteld, zou fl 50,- subsidie verleend worden. ln 1925 werd een nieuwe regeling ontworpen door de door het bestuur benoemde veeverbeteringscommissie. Drie jaar later stond de tuberculosebestrijding hoog op de agenda. ln de jaren 1928/1929 bedroeg het aantal veehouders, dat op vrijwillige basis deelnam, reeds 1-71, waarbij 740 runderen werden onderzocht. ln 1-0 jaar tijd groeide het aantal deelnemers aanzienlijk. Van 171 deelnemende veehouders naar 935, en van740 runderen naar 4.480. Het aantal t.b.c.-vrije stallen steeg van 48 naar 811. Vanaf 1921 organiseerde men de gezamenlijke aankoop van veevoederartikelen. Hiervoor werd een voorlopig magazijn gehuurd, terwijl later gelden werden uitgetrokken voor de bouw van een
nieuw magazijn bij de fabriek. De bouw hiervan was weer een ontwerp van Jos Wielders en werd gebouwd door de Firma Bartels uit Valkenburg voor de som van fl 28.550,-. Bij de opening van dit magazijn werdook de handel in kunstmeststoffen daadwerkelijk ter hand genomen.
10
De Kaasabriek Een hoogtepunt in het bestaan van "st.-Rosa" was ongetwijfeld de
opening van de éérste kaasfabriek in Limburg te sittard. Dit gebeurde op 25 april 1'927. De openingsplechtigheid verricht door mr. J.B. Kan, minister van Binnenlandse Zaken (vader van Wim Kan), werd bijgewoond door de Commissaris van de Koningin in Limburg, mr. E.O.J.M. baron van Hóvell tot Westerflier. Het voert te ver om te verhalen hoe het de fabriek verging in de crisistijd, de tweede wereldoorlog en de periode daarna. wel is van belang te weten dat vele fusies volgden en uiteindelijk in 200g uitmonde in de zuivelcoóperatie Koninklijke Frieslandcampina N.v. gevormd door melkveehouders in Nederland, België en Duitsland.
Op 30 augustus 1956 nam Dhr. H.F.X. Cremers {geboren op 19
augustus 1891) na ruim 40 jaar verbonden te zijn geweest, afscheid als directeur van de coóperatieve Melkinrichting ,'St.- Rosa" wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd.
lt
\het museum ook een tentoonstelling ingericht geweid aan de zuivelproductie en de melkfabriek. Het was een nostalgische ervaring om al die attributen uit een niet zo ver verleden te zien. Er was in
Frans bedankt voor de uitnodiging en voor het kijkje in een voor jou
belangrijk verleden. *Rosa is de patroonheilige van Peru,
Noord- en Zuid-Amerika en de Filippijnen. Rosa zou in 1671, Sittard van de zwarte pest hebben bevrijd en is de beschermheilige van de stad
waar ook een kapel, een processie en een kermis inclusief festival naar haar genoemd zijn. Hoewel het "algemeen
bekend" is dat Rosa de stad voor de pest behoedde, ligt de werkelijkheid dichter in de buurt van het behoeden voor, een toen heersende, dysenterie epidemie. Ook is Rosa de patrones van tuinmannen en bloemisten. Haar hulp wordt ook ingeroepen tegen familieruzies en bij verwondingen. door Pieter Bos, dankbaar gebruik gemaakt van diverse websites en natuurlijk de lezing van Frans
t2
