Kunst van Lezen – Bibliotheek in de basisschool OPZET EN BEHEER VAN DE SCHOOLBIBLIOTHEEK De schoolbibliotheek is de motor van de leesbevordering: leesbeleving en leesinteresse. Zonder goede boekencollecties ontbreekt de stimulans om te gaan lezen. De schoolbibliotheek bestaat uit verschillende deelcollecties. Sommige deelcollecties zijn centraal geplaatst, andere bevinden zich in een klas. Alvorens met de aanschaf van nieuwe boeken te beginnen dient de aanwezige collectie gesaneerd te worden. Om functionele en actuele boeken over te houden worden de volgende criteria gehanteerd om boeken uit de collectie te verwijderen:
kapotte of beschadigde boeken; verouderde uitstraling: kaft, lettertype, papierverkleuring; verhaal of taalgebruik dat hedendaagse kinderen niet aanspreekt; afgeschreven boeken van de Openbare Bibliotheek; niet bestemd voor de betreffende leeftijdsgroep.
Het saneren kan beter door een externe deskundige gebeuren van Openbare Bibliotheek of kinderboekwinkel. Dat bespaart tijd en moeite. Leerkrachten kunnen moeilijk boeken verwijderen. Elk boek wordt gewikt en gewogen, er komen herinneringen boven. Een buitenstaander kan zonder gehinderd te worden door sentimenten de collectie snel en goed saneren.
Het beheer van de boekencollecties De boekencollecties kunnen m.b.v. een geautomatiseerd systeem worden beheerd. Daarbij moet bedacht worden dat het invoeren van de titels nog een heel werk is en of de kosten van zo’n systeem wel opwegen tegen het gebruik ervan. Een groot voordeel is wel dat het leesgedag met zo’n systeem goed gevolgd kan worden en de leerkracht inzicht heeft in wat de voorkeuren van individuele kinderen zijn. Ook kunnen kinderen elkaar onderling d.m.v. zo’n systeem enthousiasmeren en tippen. Als een school kiest voor een geautomatiseerd systeem, sluit Educat –Wise het beste aan bij de manier waarop leesbevordering in Open Boek vorm krijgt. De Openbare Bibliotheek kan ondersteuning bieden bij de implementatie van zo’n systeem. Per subcollectie wordt aangegeven hoe de collectie handmatig kan worden beheerd. Het is vaak voldoende als er van iedere deelcollectie overzichtslijsten beschikbaar zijn. Op een overzichtslijst staan de auteur, de titel, het jaar van aanschaf en – indien van toepassing- het thema. Ieder boek wordt op een eenvoudige manier gecodeerd: kleurcode voor een subcategorie, eerste letter van de achternaam van de auteur en evt. een aanvullend item. Het werken met uitleenkaartjes in de boeken is niet noodzakelijk, maar kan voor extra controle zorgen en informatie verstrekken over de lezers. Indien er wordt gekozen voor handmatig beheren van de collectie kan het leesgedrag door kinderen worden bijgehouden in logboekjes. Bibliotheek in de basisschool Opzet en beheer schoolbibliotheek
1
Samenstelling van de schoolbibliotheek Om praktische redenen is het zinvol de boekencollecties centraal te plaatsen geordend op boekensoort: een schoolbibliotheek en geen klassenbibliotheek. Centrale plaatsing en een duidelijke herkenbare ordening maken de schoolbibliotheek overzichtelijk en beheersbaar. Aanschaf en beheer worden eenvoudiger en er kan optimaal van de boeken gebruik gemaakt worden. Gezien het gebruik van de boeken in relatie tot de doelgroep is er sprake van drie centraal geplaatste en beheerde boekencollecties: 1. Schoolbibliotheek voor groep 1 t/m 4 Deze boekencollecties worden uitsluitend gebruikt door de leerkrachten die daaruit de boeken voor hun groep selecteren. De collectie bestaat uit: prentenboeken, kleine prentenboekjes, voorleesboeken, dichtbundels en liedjesboeken, aanwijsboeken, kijk- en zoekboeken, informatieve boeken, oriëntatie op leren lezen, eerste leesboekjes. 2. Schoolbibliotheek voor groep 5 t/m 8 Deze boekencollecties worden gebruikt door de leerlingen en ook door de leerkrachten. De collectie bestaat uit: vrijleesboeken, informatieve boeken, kijk- en zoekboeken, prentenboeken, voorleesboeken, dichtbundels. 3.
Boekencollectie voor Voortgezet Technisch Lezen (groep 3 t/m 6 en zwakke lezers bovenbouw) De boeken staan geordend op AVI – niveau en worden voor duo- en/of tutorlezen gebruikt door de leerlingen. De collectie bestaat uit leesboekjes op één niveau, samenleesboeken, boeken voor makkelijk lezen, dyslexieserie.
Het opzetten van een schoolbibliotheek Boekensoorten Per boekencollectie wordt aangegeven uit welke boekensoorten de collectie bestaat, welke normen er voor een basiscollectie gelden, op welke wijze de boeken gecodeerd kunnen worden en hoe de overzichtslijsten opgesteld kunnen worden. Voor de kenmerken en de functie van de boekensoorten wordt verwezen naar bijeenkomst 1 in de cursus Open Boek. Normgetallen De normen voor de aantallen zijn gebaseerd op een modale achtklassige basisschool met 200 leerlingen (gemiddeld 25 per groep). Kleinere scholen kunnen de normen naar beneden bijstellen, mits er voldoende keus blijft. Grotere scholen hoeven de aantallen niet evenredig naar boven bij te stellen. Ook hier geldt het criterium van voldoende keus. Scholen met de omvang van tweemaal een modale basisschool wordt geadviseerd om per bouw een Bibliotheek in de basisschool Opzet en beheer schoolbibliotheek
2
schoolbibliotheek samen te stellen. Dat geldt ook voor scholen die logistiek onhandig in elkaar zitten. De loopafstand voor de gebruiker is dan doorslaggevend. In de praktijk zal het lastig zijn om een bibliotheek in een keer compleet op te zetten. Het vereist een flinke financiële impuls. Om toch de gewenste omvang te bereiken kan er een meerjarenplan worden gemaakt waarin stapsgewijs de collectie wordt opgebouwd en de hiaten bv tijdelijk kunnen worden opgevuld met wisselcollecties van de bibliotheek. Jaarlijkse aanvulling Iedere deelcollectie wordt jaarlijks met 10% van het aantal aangevuld. Er kunnen het best twee vaste aanschafmomenten ingevoerd worden: In januari: voor de voorleesdagen en de kinderjury. Vlak voor of na de zomervakantie: voor de Kinderboekenweek. Beheer Een modale schoolbibliotheek kan handmatig beheerd worden. De boeken krijgen dan een kleur- en/of lettercode. Grotere scholen kunnen het beheer automatiseren bij voorbeeld m.b.v. Educat – B, verkrijgbaar via Openbare Bibliotheken. De gehanteerde indeling sluit het best aan bij de opzet van een schoolbibliotheek, zoals aangegeven in de cursus Open Boek. Kleinere scholen kiezen soms ook bewust voor dit systeem vanwege de extra mogelijkheden voor leesbevordering. Presentatie Aantrekkelijk geplaatste boeken nodigen uit om gelezen te worden. Meubels als het Makkelijk Lezen Plein, waarin veel boeken frontaal kunnen worden geplaatst verdienen de voorkeur. Ook de uitstraling van een boekenhoek of bibliotheek op school moet uitnodigen om lekker te gaan lezen. De bibliotheek kan bij de inrichting en de keuze van meubels adviseren.
Schoolbibliotheek voor groep 1 t/m 4: Codering: Alle boeken uit deze collectie krijgen een kleurcode: Geel + een letter van de boekensoort. Samenstelling: Boekensoort: Prentenboeken Kleine prentenboeken Voorleesboeken Dichtbundels Aanwijsboeken Kijk- en zoekboeken Informatieve boeken Oriëntatie op lezen
Bestemd voor: Groep 1 t/m 4 Groep 1/2 Groep 1 t/m 4 Groep 1 t/m 4 Groep 1/2 Groep 1 t/m 4 Groep 1 t/m 4 Groep 2
Aantal: 100 30 20 12 15 8 60 15
Codering: P p V D A K I O Bibliotheek in de basisschool Opzet en beheer schoolbibliotheek
3
Eerste leesboekjes AVI 1 t/m 6
Groep 3/4
180
AVI – codering
Begroting: ca € 3.000,Opmerkingen: Het is niet zinvol om de boeken per thema van een VVE – programma (Piramide, Ik en Ko, Schatkist e.d.) te ordenen, omdat de boeken meerdere thema’s bevatten en ook buiten de themaperiode kunnen worden gebruikt. De VVE – thema’s kunnen op de overzichtslijsten worden aangegeven. Het valt te overwegen om de boeken die horen bij een specifiek feest, zoals sinterklaas, kerstmis bij elkaar te zetten, omdat ze maar eenmaal per jaar worden gebruikt. De overzichtslijsten dienen er ook voor om ideeën voor aan te schaffen boeken te noteren. Een keer per jaar zorgt de leescoördinator dan voor een aanvulling. Overzichtslijsten: Per boekensoort wordt in Excel een overzichtslijst gemaakt. Enkele voorbeelden: (Let ook op de mogelijkheden van rubricering in Educat Wise) 1. Prentenboeken: Met name bij prentenboeken zijn andere media vervaardigd, die tot verdieping van de beleving kunnen leiden. Dat betekent dat de collectie uit meer dan alleen boeken bestaat: verhalende prentenboeken (gewoon formaat = A4), verhalende prentenboeken (groot formaat), DVD’s en video’s van prentenboeken (Levende boeken), Vertelkastje of kamishibai knuffels bij prentenboeken, kleine prentenboekjes. Titel: Hoe Tito zijn neus kwijtspeelde Kleine Ezel en het boebeest
2.
SE thema’s: Iets kwijt zijn Vrienden maken, niet mee mogen doen
Info thema’s: Kleur en vorm Storm
Auteur/illustrator: Jan van Coillie, Ingrid Godon
Jaar: 2006
Kenmerken/ begrippen: Rijmpjes, tuinbegrippen, leren lezen
Voorleesboeken:
Titel: Olifantje in het bos
4.
Jaar: 2005 2007
Kleine prentenboekjes:
Titel: Nellie en Cezar In de tuin
3.
Illustrator/auteur: Genechten, Guido Kromhout, Rindert Van Haeringen, A
Auteur: Bos, Burny e.a.
Jaar: 2007
Kenmerken: Korte verhalen, versjes
Auteur: Van Os, Erik van Lieshout, Elle,
Jaar: 2007
Kenmerken: Versjes over liefde. Zelf lezen.
Dichtbundels
Titel: Klapzoen
Bibliotheek in de basisschool Opzet en beheer schoolbibliotheek
4
van den Hurk, Nicolle
5.
Aanwijsboeken:
Titel: Het woordenboek van Muis
6.
Auteur/illustrator: Cousins, Lucy
Jaar: 2007
Begrippen 300 woorden, leren lezen
Serie: Ik groei
Jaar: 2006
Info thema’s: Konijnen
Jaar: 2008 2009
Thema: Letters en letterkennis Samenleesboeken Peuters
Oriëntatie op leren lezen:
Titel: Letterwinkeltje Het boek van ei
9.
Auteur/illustrator: Cousins, Lucy
Informatieve boeken:
Titel: Konijn
8.
Begrippen 300 woorden, leren lezen
Kijk- en zoekboeken:
Titel: Ik zie , ik zie een boek vol geheimen
7.
Jaar: 2007
Auteur: Busser/ Schröder
Eerste leesboekjes:
Titel: Wee wee wee muis punt nl
Serie:
Auteur: Van Os/van Lieshout
Jaar:
AVI – niveau: M3 AVI 1
Schoolbibliotheek voor groep 5 t/m 8: Codering: Alle boeken uit deze collectie krijgen een kleurcode en/of een letter van de boekensoort. Samenstelling: Boekensoort: Vrijleesboeken (fictie)
Bestemd voor: Groep 5 t/m 8
Aantal: 300
Codering: 5/6 groen 7/8 rood + letter auteur Iedere rubriek een eigen kleur
Informatieve boeken
Groep 5 t/m 8
315
Kijk- en zoekboeken
Groep 5 t/m 8
20
K
Prentenboeken
Groep 5/6
12
P Bibliotheek in de basisschool Opzet en beheer schoolbibliotheek
5
Voorleesboeken
Groep 5 t/m 8
15
V
Dichtbundels
Groep 5 t/m 8
8
D
Begroting: ca € 8.700,Opmerkingen: Vrijleesboeken De collectie bestaat uit de drie categorieën boeken: recreatieve boeken, Kinderjuryboeken en Griffeljuryboeken in de verhouding zoals die past bij het leesniveau van de school. Leesniveau: Recreatieve boeken: Kinderjuryboeken: Griffeljuryboeken: Laag 25% 65% 10% Gemiddeld 15% 65% 20% Hoog 10% 60% 30% Zorg voor een gevarieerde samenstelling wat betreft genres en auteurs. Informatieve boeken De collectie wordt onderverdeeld in zeven rubrieken. Binnen de rubrieken wordt bekeken of er naast boeken met informatie in beeld en woord, ook doe-boeken en verhalend informatieve boeken worden opgenomen. Rubriek: Algemeen Natuur en Milieu Aarde en Heelal Geschiedenis Mens en Maatschappij Techniek en Wetenschap Kunst en Cultuur Totaal:
Aantal: 15 titels 60 titels 60 titels 50 titels 60 titels 50 titels 20 titels 315 titels
Kleurencode: Wit Donkergroen Blauw Bruin Oranje Zwart Rose
Overzichtslijsten: Per boekensoort wordt in Excel een overzichtslijst gemaakt. Enkele voorbeelden: 1.
Vrijleesboeken:
Auteur Francine Oomen J.K.Rowling
2. Titel:
Titel: Het geheim van Lena Lijstje Harry Potter en de vuurbeker
Jaar: 2007 2008
Genre Realistische verhalen Fanrtasy
Categorie: Kinderjuryboek Griffeljuryboek
Informatieve boeken: Serie:
Jaar:
Info thema’s:
Bibliotheek in de basisschool Opzet en beheer schoolbibliotheek
6
Robots
3.
Gottmet Jong geleerd
Kijk- en zoekboeken
Titel: Ik zie , ik zie een boek vol geheimen
4.
2006
Auteur/illustrator: Walter Wick
Jaar: 2007
Kenmerken: Beeldraadsels op rijm
Prentenboeken:
Titel: Beer is op Vlinder
Illustrator/auteur: Annemarie van Haeringen
Jaar: 2006
SE thema’s: Communicatie
Meneer Brom snapt er niks van
Daniël Napp
2005
Iets kwijt zijn
5. Voorleesboeken: Titel: Mees Kees op de kast
Auteur: Mirjam Oldenhave
Jaar: 2008
Kenmerken: Korte verhalen over een klas
Titel: Koe en daarmee koe
Jaar: 2008
Kenmerken: Korte humoristische gedichten.
6.Dichtbundels Auteur: Erik van Os
Boeken voor Voortgezet Technisch Lezen: duolezen en/of tutorlezen Bestemd voor groep 3 t/m 6 Codering: Niveauvermelding op de boeken: oud en/of nieuw AVI – niveau. Plaatsing: Een verrijdbare kar of een centrale plaats. Samenstelling: AVI – niveau (oud) AVI 0 AVI 1 AVI 2 AVI 3 AVI 4 AVI 5 AVI 6 AVI 7 AVI 8 AVI 9 Totaal:
AVI – niveau (nieuw) AVI start M3 M3 en E3 E3 M4 E4 en M5 M5 E5 M6 E6 en M7
Aantal: 25 25 25 20 20 20 20 15 10 180 in tweevoud Bibliotheek in de basisschool Opzet en beheer schoolbibliotheek
7
Begroting: ca € 3.200,Overzichtslijsten: Per niveau wordt een overzichtslijst gemaakt: AVI 1 of AVI start Serie: Beginnende lezers
Titel: Saar en de koe
Auteur: Brigitte Minne
Jaar: 2006
Aantal: 2 2
Zwakke lezers Zwakke lezers (AVI 3 t/m 6) in groep 6 t/m 8 worden gericht naar de betreffende boeken gewezen door IB – er of leerkracht. Per niveau is er minimaal een tiental titels nodig. Plaatsing: Aparte collectie bij IB-er. Codering: Leesniveau op de rug samen met ML. Uit: Cursus Open Boek, opleiding leescoördinator. Auteur: Jos Walta, adviseur leesbevordering Kinderboekwinkel de Boekenberg. De cursus wordt uitgegeven door Stichting Lezen en de Boekenberg. www.boekenberg.nl
Bewerking: Lea Kessels, Kunst van Lezen
augustus 2010
Bibliotheek in de basisschool Opzet en beheer schoolbibliotheek
8
