KUNST & LITERATUUR
Roger Raveel icoon van de naoorlogse Belgische kunst Nu Waregem samen met Zulte zo schitterend presteert in de nationale voetbalcompetitie, durven ook wij het aan om over de provinciegrens te gaan kijken en buurgemeente Zulte te verkennen, meerbepaald de Zultse deelgemeente Machelen waar een van Belgiës bekendste kunstenaars woont en werkt. Patrick MEURIS
Roger & Zulma Raveel-De Nijs
H
et gemeentebestuur van Zulte heeft drie recreatieve wandelroutes uitgegeven in de deelgemeenten Zulte, Olsene en Machelen. In Zulte brengt de wandelroute hulde aan Gaston Martens, de bekende schrijver van o.a. het blijspel de Paradijsvogels. In Olsene wordt Leieschilder Modest Huys in de kijker gezet. In de Machelse wandelroute van 5,5 km staat kunstschilder Roger Raveel centraal. Machelen, het pittoreske dorpje aan de oude Leiebocht, draagt duidelijk de tekenen van Raveels aanwezigheid: een kapel met muurschilderingen van zijn hand, een betonmuurinstallatie in de dorpskern (de Muur van de verbeelding), litho's in een restaurant, het moderne Roger Raveel Museum en nu dus ook een wandelroute. Roger Raveel Roger Raveel is zonder twijfel een van de iconen van de naoorlogse Belgische kunst. Zijn werk is sterk vertegenwoordigd in collecties van verschillende vooraanstaande musea in binnen- en buitenland. Raveel werd geboren op 15 juli 1921 in Machelen-aan-de-Leie, waar hij nog altijd leeft en werkt. “Eerder toeval dat ik er altijd gebleven ben”, zegt Raveel zelf. “Je kon me nu even goed in Frankrijk of in Italië vinden. Het is er enkele keren bijna van gekomen. ‘Kom naar hier, naar het zuiden’, raadden enkele vrienden me destijds aan. Ik kocht een lapje grond maar heb het nadien weer van de hand gedaan.” de Gavergids 2006 / 1
5
“Al heel vroeg wist ik dat ik iets kon wat anderen niet konden. Niet alleen waren mijn medeleerlingen jaloers, ook de onderwijzers waren verbaasd over mijn kunnen. Zo had ik geen probleem met het perspectief. Ik was vijf, zes jaar toen ik dat helemaal onder de knie had. Daardoor maakte ik geen tekeningen meer zoals de andere kinderen. Van kindsbeen af had ik een zekere aanleg voor techniek. Zo prutste ik graag met wieltjes want het fascineerde mij dat zo'n dingen konden draaien.” “Ik was eerder een schuchter jongetje en dat ben ik nog altijd. Ik heb daar mee leren leven. De jeugd is bepalend voor iemands latere leven, zeker weten. Toen ik drie jaar was, ben ik in vuil water gevallen. Ik ben niet verdronken maar ik hield er wel bronchitis aan over en een besmetting aan de luchtwegen. Omdat er nog geen antibiotica was, moest ik de ziekte helemaal alleen overwinnen. Maar ik heb het gehaald.” “Ik was uiteindelijk ook de zoon van mijn vader, die een zeer atletisch figuur was. Ik spreek ook met zeer veel eerbied over mijn moeder, maar die heb ik niet zo lang gekend. Ze is veel vroeger gestorven, in 1946. Overdag runde ze een winkeltje en 's nachts las ze. Ze las veel en graag en in dat milieu was dat toen uitzonderlijk.” “In die tijd overheerste de katholieke dorpsmentaliteit. Mijn grootvader - aan wie ik ook veel te danken heb gehad - was een zeer progressieve man. Hij was metselaar en ook een beetje vrijmetselaar. Hij ging elke dag naar de mis maar dat belette hem niet om kritiek te uiten op dat kerkelijk gedoe. Zo was hij ook in het dagelijkse leven: braaf en positief ingesteld, maar o wee als hij onrecht rook. Van hem heb ik leren relativeren. Hij was daar een kei in.” “Ik ga niet meer naar de kerk, maar mijn vrouw Zulma wel. Ik heb ook niet in een college gezeten en ben ook niet bij de broeders naar school geweest. Tussen 1933 en 1945 was ik leerling aan de Academie van Deinze en aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Gent.” “Mijn vrouw Zulma de Nijs was mijn buurmeisje. Zij is een paar jaar ouder dan ik en het heeft een tijdje geduurd voor ik haar capaciteiten ontdekt had, maar toen ik haar gaven eenmaal kende, ben ik bij haar gebleven. In 1948 zijn we getrouwd.” Atelier Het atelier van Raveel is een oude omgebouwde vlasschuur, die op het erf staat naast zijn huis. Vanuit de grote ramen van zijn atelier ziet hij uit op de enorme weidsheid die zijn huis omringt. De verbouwde hoeve met moestuin ligt in het “godvergeten gat” Machelen-aan-deLeie, “maar het licht is er perfect”, aldus Raveel.
Machelen-aan-de-Leie
de Gavergids 2006 / 1
6
Museum Sinds enkele jaren heeft Raveel zijn eigen museum in Machelen, letterlijk onder de kerktoren, naast het kerkhof. Het is uitzonderlijk dat een kunstenaar een museum helemaal voor zich alleen krijgt, nog tijdens zijn leven en bovendien in het dorp waar hij woont en werkt. Architect Stéphane Beel heeft een modern museum ontworpen, vastgeplakt aan de oude pastorij, die mooi gerenoveerd en geïntegreerd werd. Het museum is prachtig ingeplant in het oude dorpscentrum. Licht en ruimte, helderheid en klaarheid, dat is het eerste wat opvalt wanneer je het Roger Raveel Museum binnenstapt. “Kom binnen, trek je jas uit, verander je manieren, let niet op de kat, zeg maar wat ...” Dit is een vers uit een gedicht dat in het museum hangt en dat je verwelkomt.
Roger Raveel Museum van Stéphane Beel
Stijl En Raveel? Hij schildert voort! Appelgroen, zeegroen, hemelsblauw, helrood en felgeel. Raveel goochelt en tovert ermee. Zijn schilderijen zijn één groot kleurenfeest. Hij pakt de werkelijkheid vast: een vrouw aan de strijk, een andere die naait, een boer en zijn velden, een tuin, bomen en bloemen, een fiets en een duwkarretje, het silhouet van een man met een pet op, ... Het ziet er op het eerste gezicht heel gewoon en vredig uit, maar dat is niet altijd zo. Soms hebben Raveels werken iets bevreemdends en onwerkelijks omdat hij op een andere manier naar de dingen kijkt en ons dat laat zien door bijvoorbeeld een detail op een speciale manier te benadrukken. Zeer herkenbaar in Raveels werken is het witte zwartomrande vierkant. “De cirkel hebben we afgekeken van de zon, de maan, onze ogen. We vinden dat veel in de natuur. Maar een vierkant is echt uitgedacht door de mens. In de meetkunde is het vierkant het meest perfecte vlak.” Een rood vierkant, een schuin geplaatst vierkant, ... Het lijkt wel een meetkundeboek, maar dan voor artiesten. Rechthoeken, cirkels, ze brengen lust en leven in die vredige omgeving. Zoals de kanariepietjes vrolijk kwetterend leven brengen in het paradijs van Raveel. Er is alles in het leven zei de dichter. In het niets is er niets zei de schilder en hij schilderde de leegte in een vierkant. Roger Raveel
de Gavergids 2006 / 1
7
Ophef Toch zorgden Raveels kunstwerken vaak voor heel wat ophef, zoals de houten zwanen in Brugge. Het water van de Brugse reien was verschrikkelijk vervuild. Het was zo erg dat de zwanen niet meer in het water wilden blijven. Niemand maakte zich toen zorgen over het milieu. Tot Raveel op het idee kwam om de levende zwanen te vervangen door houten zwanen. Het publiek vond het geweldig maar het stadsbestuur was woest. De zwanen moesten onmiddellijk weg. Toen Raveel dat hoorde, is hij direct naar Brugge gereden. Bij wet is het immers verboden een kunstwerk weg te halen. Toen de burgemeester suggereerde om de zwanen op de binnenkoer van het Belfort te zetten, dreigde Raveel ermee om de hele toestand aan te klagen in de pers. Het resultaat was dat de houten zwanen werden teruggeplaatst en het water van de Brugse reien vele jaren later weer proper is.
grafiek van Raveel verwijzend naar zijn actie in Brugge
Metro Al met de metro in Brussel gereisd? We haasten ons door de lange gangen, roltrap op, roltrap af, de geur van Brusselse wafels waait ons toe. Het gesis van de sluitende deuren, oef, ... we zitten. Maar de metro is meer dan een puur functioneel vervoermiddel. Op een tocht doorheen de metro kun je genieten van meer dan 50 kunstwerken in 45 metrostations. Kunstenaars lieten zich leiden door de ruimte, door hun artistieke taal, door de drukte van de mensenmassa, ...Ook Raveel werkte mee aan het project, meerbepaald in station Merode, op lijn 1 richting Hermann-Debroux.
de Gavergids 2006 / 1
8
Waar de rails naar de randstad en het centrum elkaar kruisen, vind je een grootse muurschildering van de Machelse kunstenaar. Met het 14,5 meter lange werk geeft Raveel kleur en betekenis aan de metrohal. We herkennen Raveels mensenfiguren: kijkend naar een schilderij, treffend neergezet met enkele contourlijnen, niet ingevulde personages, een combinatie van natuur en landelijke sfeer met vreemde elementen als de betonmuurtjes, spiegels, cirkels en vierkanten. Ook herkenbaar zijn Adam en Eva bij de boom der wijsheid (refererend naar Jan Van Eyck) en een zelfportret van de schilder, alles in de typische beeldtaal van Raveel. Volgende keer zeker even halt houden in de drukte van de metro om het kunstwerk te bewonderen. Bronnen
Jan Vanhove, ‘Raveeel schildert wat hij weet’, De Standaard, zaterdag 20 december 2003, p. 17. Ludo Bekkers et al., Kunst in de metro. Twintig jaar monumentale kunst, Gemeentekrediet, 1993, 184 p. Zie ook MIVB-website: www.stib.irisnet.be/Nl/51000N.htm Jan Braet en Stijn Tormans, ‘Roger Raveel: Ik ben de meest onderschatte kunstenaar ter wereld’, Knack, 24 december 2003, p. 42-46. Li Grommen, Eigen Aard, K.V.L.V. www.rogerraveelmuseum.be
de Gavergids 2006 / 1
9
UITNODIGING Zondag 7 mei 2006
MET DE GIDSEN OP STAP
Lente-uitstap naar Machelen-aan-de-Leie Programma:
14.30u: Bezoek Roger Raveel Museum (met kunstgids) 16.00u: Raveelwandeling (5,5 km) 17.30u: koffie met pannenkoek in café-restaurant De Afspanning Met eigen vervoer afspraak aan de ingang van het museum (kerk Machelen)
Prijs:
Leden: 2,50€ (toegang museum, gids gratis) Niet-leden: 5€ (toegang museum + gids) Indien geïnteresseerd, gelieve telefonisch te verwittigen bij Simonne: 056 60 28 35.
de Gavergids 2006 / 1
10
