KONINKLIJKE NEDERLANDSE BOSBOUWVERENIGING
JAARVERSLAG 2012
DE KONINKLIJKE NEDERLANDSE BOSBOUWVERENIGING De KNBV, Koninklijke Nederlandse Bosbouw Vereniging, heeft als doel de bosbouw, het natuurbehoud en het landschapsbeheer in ruime zin te bevorderen. Het gaat ons dus om de bosbouw in al haar facetten, met het oog op de vele functies die bos en beplanting kunnen vervullen. Solitaire bomen, boomgroepen, houtwallen, laan- en rijbeplantingen en andere landschapselementen hebben ook onze warme belangstelling.
Uitslepen met paard in Saarland (Duitsland) tijdens Pro Silva excursie over QD beheermethode. Foto Etiënne Thomassen Leden van de vereniging zijn mensen met een opleiding of functie in deze vakgebieden, maar ook eigenaren van bossen en natuurterreinen. De vereniging organiseert regelmatig studiedagen en excursies. Bovendien ontvangen leden 10x per jaar het Vakblad Natuur Bos Landschap. Daarnaast verzorgen we de website http://www.knbv.nl als bron van informatie over bos, natuur en landschap voor leden en andere belangstellenden.
1
BESTUUR ALGEMEEN Het bestuur van de KNBV bestond in 2011 uit de volgende personen: voorzitter secretaris penningmeester ondervoorzitter leden
studentleden
Dr. Ir. H.H. (Hank) Bartelink C.J.G. (Kees) Sissingh Ing. G.E. (Gerard) Koopmans Ing. A.F.M. (Ad) van Hees tot november 2012 E.G. (George) Borgman vanaf november 2012 Ir. M.H.A. (Marleen) van den Ham Ir. W.R.J. (Wout) Neutel vanaf november 2012 Ing. J. (Jacob) van Olst Dr. U.G.W. (Ute) Sass-Klaassen Ing. P.B. (Peter) P.B. Stouten tot november 2012 T.A. (Tjeerd) Broersma (Larenstein) tot april 2012 J. (Jasper) de Groot (Larenstein) vanaf april 2012 P. (Pim) van der Horst (WUR) vanaf april 2012 W. (Wilfrey) van der Linden (WUR) tot april 2012
BESTUURSVERGADERINGEN Het bestuur kwam in 2012 6 maal bijeen. Bovendien was er een bijeenkomst met de voorzitters of secretarissen van de KNBVcommissies. Naast algemene zaken zoals de voorbereiding van de halfjaarlijkse algemene ledenvergaderingen en overleg met de commissies stond een aantal actuele onderwerpen op de agenda. Aandacht was er ook voor de opzet van activiteiten van de verschillende commissies. In 2012 traden vier bestuursleden terug en er werden opvolgers gevonden.
ALGEMENE LEDENVERGADERINGEN Op 13 april 2012 vond de 173 e Algemene Leden Vergadering van de KNBV plaats in Harderwijk. In deze vergadering was aandacht voor de ontwikkelingen rond de natuurwet en de drastische bezuinigingen die het kabinet had voorzien. Er werd een nieuwe kascommissie benoemd bestaande uit Leon Ruesen, Renske Terürne en Tjeerd Broersma. De studentenbestuursleden Tjeerd Broersma en Wilfrey van der Linden traden terug en Jasper de Groot en Pim van der Horst kwamen in hun plaats. Er werd een nieuwe website gepresenteerd. Derk de Groot bracht het werk voor Wikipedia-bos onder de aandacht. Leffert Oldenkamp stond in zijn column stil bij zijn loopbaan. Het middagprogramma stond in het teken van Hout als economische drager. Op 12 november 2012 werd de 174e Algemene Leden Vergadering van de KNBV gehouden te Delden. Tijdens deze vergadering werd Ad van Hees bedankt voor zes jaar bestuurslidmaatschap en zijn taak als ondervoorzitter. Peter Stouten vertrok uit het bestuur wegens verandering van werkplek. Wout Neutel en George Borgman traden toe tot het bestuur. Hank Bartelink en Gerard Koopmans werden herbenoemd als voorzitter en bestuurslid/penningmeester. Ook in deze vergadering was er aandacht voor Rijksbeleid ten aanzien van de natuur. Door de komst van een nieuw kabinet ontstaan er weer mogelijkheden voor de afwerking van de EHS. De KNBV ondersteunt de instelling van een scriptieprijs die ‘s middags na een inleiding wordt uitgereikt aan Pascal Sauren. Ad van Olsthoorn vraagt en krijgt steun en medewerking aan de realisering van een praktijkboek voor het middenkader in de bosbouw. De mededeling dat het Bosschap zal worden opgeheven wordt met zorg ontvangen. Annemieke Winterink wijst in haar column op het nut van bruggen slaan tussen allerlei partijen. Uit de vergadering komt het verzoek om aandacht voor de problemen rond de Certificering van hout.
2
COMMISSIES ACTIVITEITENCOMMISSIE voorzitter
Ir. A. (Annemieke) Winterink
secretaris
Ir. A. (Annemieke) Winterink tot april 2012 Ir. R. (Renske) Terhürne vanaf april 2012 Ir. I. (Irma) Corten Ing. W. (Wouter) Delforterie Ing. R.N. (Ralph) de Jong Ing. J.P.G. (Jop) de Klein MSc Ing. G.E. (Gerard) Koopmans Dr. Ir. J. (Jan) den Ouden
leden
De activiteitencommissie kiest ervoor om tijdens haar activiteiten zoveel mogelijk in te spelen op actuele thema’s en beleidsontwikkelingen. AARDHUISSYMPOSIUM 2012: BOSOMVORMING: KAPITAALSVERNIETIGING OF NATUURLIJKE NOODZAAK? Op 8 maart 2012 vond het inmiddels welbekende Aardhuissymposium plaats. Het thema van dit jaar was bosomvorming, waarbij de vraag gesteld werd of het doel (behoud of creatie van open natuurtypen) de middelen heiligt. Hoewel het omvormen van bos naar andere natuurtypen geen nieuwe trend is, is het thema in het licht van de nieuwe Natuurwet wel degelijk actueel. Dat bleek ook uit de opkomst: voor het eerst in de geschiedenis van het Aardhuissymposium werd het maximaal toelaatbare aantal van honderd aanwezigen gehaald. De middag begon met een overzicht van de cijfers. Jan Oldenburger van Stichting Probos liet zien hoeveel er in Nederland daadwerkelijk ontbost, bebost en omgevormd wordt. Daarbij werd al snel duidelijk dat er maar weinig gegevens beschikbaar zijn. De cijfers die er wel zijn, spreken elkaar tegen of zijn niet volledige betrouwbaar. Op basis van wat er wel bekend is, kan worden geconcludeerd dat het wel meevalt met de bosomvorming in Nederland. Er wordt weliswaar zo"??n 700 ha bos per jaar omgevormd naar korte vegetaties, maar er wordt ook bijna net zoveel korte vegetatie weer bos. Moeten we ons dan wel zo druk maken om die bosomvorming? Qua oppervlakte dus niet, maar het ene bos is het andere natuurlijk niet. Soms verdwijnt er economisch rendabel bos, terwijl er elders een vliegdennenbos terug komt. Dit valt niet zomaar tegen elkaar weg te strepen. Het heeft dus wel degelijk zin om na te denken over nut en noodzaak van bosomvorming. De tweede spreker, Chris Bakker van Utrechts Landschap, benaderde het thema eerst vanuit biodiversiteitsoogpunt. Hij liet zien dat op Europees niveau de Nederlandse natuur vooral meetelt als het gaat om korte vegetaties. De bossen hebben veel minder waarde. Een snelle test in de zaal toonde echter aan dat boslandschappen qua beleving veel hoger scoren dan open landschappen. Het is geen probleem als er gewerkt wordt in het bos, maar complete omvorming is beduidend minder populair. Indien vooral gekeken wordt naar beleving, dan is er zeker iets te zeggen voor behoud van bossen. Wordt er toch omgevormd dan is goede communicatie essentieel. Even later werden de bosbouwers in de zaal door Bart Nyssen van Bosgroep Zuid Nederland met de neus op de feiten gedrukt: omvormingen blijven nodig zolang bosbouwers hun werk niet goed doen, zo luidde zijn stelling. Biodiversiteit heeft namelijk (ook) open plekken nodig. Volwassen natuurbos biedt die open ruimtes vanzelf. Maar voor natuurbos zijn er grote oppervlaktes bos nodig en voldoende tijd. Door goed bosbeheer kunnen we het bos en de biodiversiteit helpen. Doen we dit niet, dan resulteert dit "slechts" in gesloten bos en blijven grootschalige omvormingen nodig. Wat Bart Nyssen bovendien aanstipte, is dat omvorming ook politiek vaak goed scoort. Omvormingsprojecten bieden de mogelijkheid voor bestuurders om "lintjes te knippen", langdurige stabiliteit in het bos niet. Dat de politiek een belangrijke rol speelt bij bosomvorming liet ook Meino Lumkes van de Provincie Drenthe zien. In de jaren negentig werd het bosoppervlak in Drenthe aanzienlijk uitgebreid. Het provinciaal bestuur zag dat bos veel opleverde, zowel door houtproductie als door de bijdrage aan recreatie en toerisme. In 2007 kwam er een andere gedeputeerde. Er werd een ambitiekaart opgesteld voor natuur en de provincie ging de realisatie van deze ambitiekaart actief faciliteren. Dat betekende dat er ineens bosomvorming gestimuleerd werd, waar dit voorheen niet aan de orde was.
3
Nadat de vier sprekers hun licht op de zaak hadden geworpen, was het de beurt aan de zaal. Menig bosbouwer in de zaal miste de financiële benadering van de bosomvorming. In feite is er sprake van kapitaalsvernietiging. Het algemene gevoel was dat we ons dat in de huidige economische crisis niet kunnen permitteren. Weliswaar leveren de open landschappen ook veel op (bijvoorbeeld in de vorm van ecosysteemdiensten en hogere subsidies), maar het is niet duidelijk of deze baten hoger zijn dan bij bos en of dit dan de afnemende productiefunctie compenseert. Ook over het onderwerp communicatie werd nog verder doorgepraat. Er werd, terecht, opgemerkt dat het bij grootschalige omvorming niet voldoende is om er "even" een communicatieplan tegenaan te gooien. Burgers zijn namelijk heel lokaal gericht en staan vaak niet open voor argumenten die te maken hebben met een hoger schaalniveau. Je moet ze actief betrekken bij initiatieven en je plannen niet als vaststaand gegeven presenteren, maar ze gebruiken als aanleiding om in gesprek te raken met betrokkenen. Gedurende het symposium werd duidelijk bosomvorming vele kanten heeft en dat het ook na al die jaren dat we er al mee bezig zijn nog veel discussie oproept. Er is in elk geval nog werk aan de winkel. Niet alleen moeten bosbeheerders (nog) beter hun werk doen in het bos, aldus één van de sprekers, maar ook zouden ze zich sterker moeten maken voor de zorg voor de groene ruimte als geheel, zodat het bestaansrecht van bos versterkt wordt. Dit 8e Aardhuissymposium leverde in elk geval weer de nodige inspiratie op om aan de slag te gaan! HOUT - EEN OUDE BEKENDE ALS ECONOMISCHE DRAGER Aansluitend aan de Algemene Ledenvergadering van de KNBV op vrijdag 13 april organiseerde de activiteitencommissie een middagprogramma rond het thema "Hout: een oude bekende als economische drager". Ruim 60 KNBV-leden waren voor deze middag afgereisd naar Harderwijk waar in Partycentrum de Slenkenhorst het programma begon met een viertal presentaties door (in dit geval) KNBV-leden. Ontwikkelingen in de staande voorraad Na een gezellige lunch werd de middag geopend door Henny Schoonderwoerd werkzaam bij Silve. Henny ging in zijn verhaal in op de ontwikkelingen in de staande voorraad in het Nederlandse bos. Op basis van een uitvoerige dataset, die verkregen is uit steekproefsgewijze bosmonitoring genaamd Syhi/Woodstock, illustreerde Henny dat de houtvoorraad in het Nederlandse bos toeneemt terwijl de bijgroei afneemt. Resultaat hiervan is dat het bijgroeipercentage ook afneemt. Het bijgroeiperentage is, zoals Henny het noemt, de rente die je hebt op de voorraad. Goede nieuws is dat dit bijgroeipercentage met 3,9% nog altijd vele malen beter is dan de rente die de bank ons geeft. De cijfers laten zien dat de "economische" boomsoorten (Douglas, lariks en fijnspar) afnemen. De grove den, eik en berk daarin tegen nemen toe. Dit is representatief voor het gevoerde bosbeheer van de afgelopen jaren. Door middel van de verschillende fasen in het bosecosysteem; open en jonge fase, dichte fase, staken fase en de boomfase illustreerde Henny dat de opbouw van het Nederlandse bos past in een omloop van 140 jaar. Kijkend naar de hoeveelheid bos in de staken fase dan zou men zelfs een omloop van 200 jaar verwachten. Uit deze cijfers kan geconcludeerd worden dat er een tijdlang te weinig is verjongd en dat er de laatste jaren weer meer aandacht komt voor verjonging. Henny concludeert op basis van zijn uitvoerige dataset dat er lange tijd te weinig aandacht is geweest voor eindkap en dat er op veel plaatsen te veel en te lang is doorgedund. We hebben relatief weinig bos in de open en jonge fase. Henny sluit af met de uitspraak dat houtoogst (weer) een aandachtpunt moet zijn. Ontwikkelingen in de rondhoutsector Annemieke Winterink werkzaam bij Probos ging in op de ontwikkelingen binnen de rondhoutsector. De cijfers laten duidelijk zien dat er steeds minder rondhout in Nederland verwerkt wordt. Het merendeel van het rondhout wordt verwerkt door zagerijen. De cijfers laten zien dat het aandeel verwerkt rondhout (656.000 m3) in 2009 historisch laag was, de verwachting is echter dat deze daling verder door zal zetten. Het merendeel van het hout dat door de rondhoutverwerkers wordt verwerkt is afkomstig uit het Nederlandse bos (68% in 2009). Vervolgens ging Annemieke in op de betekenis van de cijfers voor het Nederlandse bos. Zo blijkt dat steeds meer inlands rondhout in het buitenland verwerkt wordt, maar nog steeds wordt het meeste hout door Nederlandse verwerkers verwerkt (52%). Er blijkt een discrepantie te zitten tussen de hoofdboomsoort verdeling van het Nederlandse bos en de houtsoorten die verwerkt wordt door de rondhoutsector. Grenen (27%), vuren (13%), douglas (17%) en lariks (15%) voeren de boventoon binnen het verwerkte hout. Echter, kijkend naar de boomsoortsamenstelling blijkt dat met de aandelen fijnspar (6%), Douglas (6%) en lariks (4%) van deze "gevraagde" houtsoorten ver achterblijft. Als laatste liet Annemieke de ontwikkelingen van de prijzen binnen de rondhoutsector zien.
4
Bosbedrijf gemeente Epe Na twee presentaties waarin cijfers van onderzoeken en monitoringen de leidraad waren was het de beurt aan Rob Philipsen, beheerder van de gemeentebossen in Epe. Op zeer bevlogen wijze nam Rob de aanwezigen mee om te vertellen op welke wijze ze binnen het bosbedrijf Epe door middel van het beheer een optimale houtoogst nastreven. Rob gaf aan dat er binnen de bossen van Epe natuurlijk ook veel aandacht is voor natuur, natuurbeleving en recreatie, maar de grondstofvoorziening is een belangrijke peiler. De inzet is om van een pioniersbos te komen tot een volwaardig stabiel en hoog productief bosecosysteem met een hoge houtkwaliteit. Rob schetste de ontstaansgeschiedenis van de bossen in Epe alvorens hij toekwam aan datgene waarbij bij de aanwezigen ongetwijfeld wat jaloerse gevoelens boven kwamen drijven; de gemiddelde bijgroei. Henny liet in zijn presentatie zien dat de gemiddelde bijgroei in Nederland 8m3/ha/per jaar bedraagt. Het (haalbare) streven voor Epe is een bijgroei van 12,7 m3/ha/jr. Met de bossen van landgoed Schovenhorst als toekomstvisie heeft Rob een zeer duidelijk beeld waar hij met "zijn" bossen heen wil. Het is dan ook niet verwonderingswaardig dat het bosbedrijf Epe rendabel is. Dit is o.a. te wijten aan de hoge bijgroei en goede houtkwaliteit. Rob sloot af met een stelling die van toepassing is op elk bos waarin men hout produceert; Bosbeheer vraagt om investeringen, een consequent beleid en veel geduld! Multifunctioneel met een grote P Als laatste spreker kwam Sander Wijdeven van Staatsbosbeheer aan het woord. Met zijn presentatie getiteld "Multifunctioneel met een grote P" introduceerde Sander de aanwezigen met het "nieuwe" beleid van Staatsbosbeheer. Via de drie vragen "willen we het, kan het en mag het" zette Sander uiteen wat de overwegingen binnen Staatsbosbeheer zijn om meer nadruk te gaan leggen op houtoogst. Gezien de recente bezuinigingen zijn er twee mogelijke opties; de kosten moeten omlaag of de inkomsten omhoog. Men was binnen Staatsbosbeheer al bezig met een herziening van het beleid maar met het huidige politieke klimaat is deze herziening in een stroomversnelling gekomen. Staatsbosbeheer heeft relatief veel dennen bossen op arme zandgronden. Het gevoerde beheer leidde er toe dat deze bossen steeds holler en ruimer kwamen te staan. De bossen zijn te vergelijken, zoals Sander illustreert, met "groene soep" (niet heel aantrekkelijk of buitengewoon lekker). Staatsbosbeheer wil van "groene soep" naar "soep met ballen". Het bos moet gevarieerder, met een hogere voorraad en dikkere diameters. Om te zorgen dat zowel de ecologische als economische functies geoptimaliseerd worden, trekt men deze doelstellingen iets uit elkaar. Staatsbosbeheer wil van grote arealen multifunctioneel bos en bos met natuurwaarden naar eenheden grote natuur, maar vooral een groot productieareaal maar daarin, op de plekken waar de ecologische functies waardevol zijn, bos met natuurfunctie en de ecologische infrastructuur. Aan het eind van zijn presentatie geeft Sander antwoord op de eerder gestelde drie vragen; Willen we het? Ja, men wil een beter bos met meer inkomsten. Kan het? Ja, door meer te oogsten voor verjongingskap in plaats van te blijven doordunnen en op de plekken waar het bos van dermate slechte kwaliteit is geheel opnieuw te beginnen bieden de bossen van SBB voldoende mogelijkheden. De laatste vraag mag het? lijkt ook geen probleem. De Nederlandse bevolking heeft volgens Sander helemaal geen problemen met meer oogst mits het goed wordt uitlegt. Hierbij lijkt de recessie zelf een positieve uitwerking te hebben aangezien iedereen weet dat de broekriem moet worden aangehaald dus het verhogen van de inkomsten uit hout is dan een logisch gevolg. Bezoek Houtwerf van Rondhout Handelsmaatschappij Speciaal Internationaal B.V. Als afsluiting van deze middag werd een bezoek gebracht aan de houtwerf van Rondhout Handelsmaatschappij Speciaal Internationaal B.V. uit Hierden. De KNBV-leden werden uitermate gastvrij ontvangen door Gijs van den Berg om vervolgens te worden rondgeleid over het bedrijf door Gijs en Dhr Roelfsema. De hoeveelheid langhout op de houtwerf, de geur van het verse hout en de efficiënte wijze waarop binnen RHS int. B.V producten worden gemaakt sprak bij alle aanwezigen tot de verbeelding. Als afsluiting was een gezellige borrel georganiseerd en de aanwezigen konden hun "hout" kennis inzetten middels de prijsvraag. De persoon die kon raden hoeveel langhout er op een oplegger lag won 2m3 gekloofd brandhout gratis thuis bezorgd.
5
De werf van Rondhout Handelsmaatschappij Speciaal Internationaal B.V. Foto Etiënne Thomassen Deze middag bood de aanwezigen nieuwe inzichten als het gaat om het inzetten van hout als economische drager binnen het beheer. Eén van de onderwerpen die hierbij alle bepalend is voor het slagen van een nieuw beleid, verjonging, kwam niet aan de orde. Gelukkig heeft de studiekring op 25 mei een studiedag over bosverjonging georganiseerd om dit gemis op te vullen. PLANTEN OF NATUURLIJKE VERJONGING: WAT IS WIJSHEID? Aansluitend op de Algemene ledenvergadering van de KNBV op vrijdag 9 november 2012 werd een bijeenkomst gehouden over bosverjonging. De nadruk lag vooral op de keuze tussen verjongen door middel van natuurlijke verjonging of door middel van aanplant. De middag bestond uit een drietal presentaties. Aansluitend werd door de KNBV leden een ronde over het Landgoed Twickel gemaakt. Natuurlijke verjonging vs. Aanplant De middag werd afgetrapt door Anne Oosterbaan werkzaam bij Landgoed Twickel. In zijn presentatie werden de resultaten en conclusies gepresenteerd van een onderzoek naar de vestiging en ontwikkeling van natuurlijke verjonging op grootschalige kapvlakten, in kleinschalige verjongingsgaten en onder een scherm van bomen op de hoge zandgronden over een periode van 14 jaar. Verjonging door middel van aanplant lijkt een voorspelbaarder resultaat op te leveren dan gebruik maken van natuurlijke verjonging. Een aanplant kan echter ook mislukken. Daarnaast is inmiddels veel kennis aanwezig hoe gestuurd kan worden op een bepaalde soortensamenstelling bij natuurlijke verjonging. De ontwikkeling van de soortensamenstelling is met aanplant goed te plannen door rekening te houden met het groeiritme van verschillende soorten. Ook bij natuurlijke verjonging is de ontwikkeling enigszins te reguleren door de keuze van het juiste bedrijfssysteem hoewel sommige soorten lastig te handhaven zijn. De kwaliteit van natuurlijke verjonging is veelal goed, hoewel in verjongingsgaten en onder een scherm de kwaliteit in 1 op de 4 gevallen onvoldoende was. Aanplant zal daarentegen veelal duurder zijn en het beeld minder natuurlijk.
6
De keuze voor natuurlijke verjonging dan wel aanplant lijkt afhankelijk van de locatie en van de doelstellingen binnen het bosbeheer. Daarnaast zijn ook mengvormen mogelijk waarbij in beperkte mate wordt aangeplant en deze aanplant wordt aangevuld met spontaan opkomende verjonging.
Groep tijdens de excursie op Landgoed Twickel Foto Wouter Delforterie Randvoorwaarden rondom een succesvolle aanplant Theo Keizers van Bosgroep Noord-Oost Nederland vervolgt de middag met een uiteenzetting over de randvoorwaarden voor een succesvolle aanplant. Hierbij werd vooral aandacht besteed aan de prijs en kwaliteit van het plantmateriaal. Van belang voor de kwaliteit van het plantmateriaal is de genetische achtergrond van het materiaal en de uiterlijke kwaliteit. Over genetische kwaliteit is veel bekend, maar deze wordt weinig toegepast in het huidige bosbeheer meent Theo. De kennis over de genetische achtergrond is gebundeld in de rassenlijst bomen (http://www.rassenlijstbomen.nl)De soorten in de rassenlijst zijn geselecteerd op bewezen goede prestaties en/of autochtone afkomst. De uiterlijke kwaliteit kan sterk beïnvloedt worden door de kwaliteit van het transport, de aflevering van het plantsoen en de uiteindelijke uitvoering en begeleiding van de aanplant. De prijs voor het bosplantsoen moet volgens Theo nadrukkelijk op een derde plaats staan. In de toekomst zal een grote rol weggelegd zijn voor het gebruik van pluggen. Deze vorm van aanplant is goedkoper, slaat beter aan en is efficiënter in de uitvoering. Klimaat-proof aanplanten met Douglas Pascal Sauren, onlangs afgestudeerd aan de Wageningen Universiteit, presenteert zijn MSc Thesis over droogte resistentie bij Douglas. Om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen is het belangrijk een bomenbestand te hebben wat kan omgaan met de gevolgen van klimaatverandering zoals toenemende zomerdroogte. In het natuurlijke verspreidingsgebied van Douglas heerst een neerslaggradiënt van zuid naar noord. De verwachting is dat de herkomsten uit het zuidelijk, drogere, deel van het herkomstgebied een hogere droogteresistentie hebben dan de herkomsten uit het noordelijk deel. Dit is getest middels het nemen van boorkernen uit Douglas bomen in een proefveld uit de jaren ’60 in de Boswachterij Sleenderzand. De jaarring opbouw van de verschillende herkomsten is gemeten en vergeleken met klimaatgegevens over de periode sinds aanplant. De herkomsten lopen uiteen wat betreft productiviteit en droogte resistentie
7
waarbij de noordelijke herkomsten productiever zijn en de zuidelijke een betere droogte resistentie. De verschillen zijn echter beperkt en waarschijnlijk hoofdzakelijk van belang in gebieden waar nu al regelmatig te droge omstandigheden heersen. Aansluitend op zijn presentatie ontving Pascal Sauren uit handen van Jan den Ouden de eerste editie van de scriptieprijs “De Toekomstboom”. Deze scriptieprijs is een initiatief van Stichting Toekomstboom, die als missie heeft het bevorderen van bosbeheer op wetenschappelijke grondslag.
De winnaar van toekomstboom 2012 Pascal Sauren ontvangt de prijs van Jan den Ouden van Stichting Toekomstboom Foto Wouter Delforterie Bosverjonging op Landgoed Twickel Voorafgaand aan het veldbezoek op Landgoed Twickel houdt Hans Gierveld een inleiding over de geschiedenis van het bosbeheer en de aanpak bij verjonging van de verschillende bostypen op Landgoed Twickel. Tot 1975 werd weinig geoogst en was weinig tot geen aandacht voor verjonging in de bossen van Twickel. Tussen 1975 en 1990 werd de verjonging van het bos op het landgoed planmatig opgepakt waarbij met een kaalkapsysteem werd gewerkt met aanplant. Na 1990 is begonnen met het verhogen van de jaarlijks houtoogst. Bij huidige verjonging wordt uitgegaan van natuurlijke verjonging en waar dit wenselijk wordt geacht wordt deze aangevuld met aanplant. In het oude loofbos wordt kleinschalig verjongd waarbij veren van Inlandse eik zijn aangeplant. Lokaal is verzorging noodzakelijk, maar in veel gevallen blijkt niets doen uiteindelijk het beste resultaat op te leveren. In het grove dennenbos wordt grootschaliger gewerkt om voldoende verjonging te krijgen. Lanen worden verjongd door delen ineens te vellen en in te planten.
8
COMMISSIE BUITENLAND voorzitter secretaris leden
ing. R.F. (Reijer) Knol J.A.H.C. (Hans) Schilders Ir. M. (Meine) Jacobi Ing. J.C. (Jeroen) Oorschot Ing. J.B. (Joris) Alblas Ing. J.C. (Casper) de Groot Het doel van de Commissie Buitenland is het leggen en onderhouden van contacten met buitenlandse relaties om zo kennis en ervaring op het gebied van bosbouw in brede zin uit te wisselen. De commissie wil daarbij in het bijzonder inspelen op actuele thema’s. De kern van de strategie om het bovenstaande doel te bereiken ligt in het organiseren van buitenlandse excursie. Daarnaast verzorgt de commissie artikelen in het Vakblad Natuur Bos Landschap en informeert de leden over haar activiteiten via de website van de KNBV. In 2012 is de commissie regelmatig bij elkaar geweest voor overleg waarin naast de lopende zaken met name aandacht was voor de organisatie van de buitenland-excursie naar Engeland. Een groep van 11 personen nam deel aan deze excursie. De commissie buitenland wil in 2013 een korte meerdaagse excursie organiseren. De voorbereidingen hiervoor zijn inmiddels gestart.
STUDIEKRING voorzitter secretaris leden
Prof. Dr. Ir. G.M.J. (Frits) Mohren Ir. H.W. (Harrie) Schreppers dr. Ir. M.A. (Marjanke) Hoogstra Ing. L.A.S. (Simon) Klingen Ir. J. (John) Raggers Ing. E.P.J.M. (Erik) van der Staak Ir. S.M.J. (Sander) Wijdeven Ing. H. (Harm) van den Heuvel
STUDIEDAG: BOSVERJONGING Op 25 mei 2012 hield de studiekringcommissie in het Forumgebouw van WUR een studiedag met als thema bosverjonging. De toegenomen belangstelling voor houtoogst en bosverjonging in Nederland was aanleiding om dit thema vanuit verschillende invalshoeken te bezien. Tijdens de studiedag waren ruim 50 deelnemers en sprekers aanwezig. Na het welkomstwoord door Frits Mohren, zorgde dagvoorzitter Arno Willems, Landschapsbeheer Nederland, voor een introductie en inkadering van het onderwerp. Henny Schoonderwoerd van bureau Silve ging in op getalsmatige aspecten van bosverjonging in Nederland. Jop de Klein van Landgoed Schovenhorst brak een lans voor het werken in bosbeheer met kap-en verjongingsregelingen. Frits Mohren van WUR gaf algemeen inzicht in financiële aspecten van bosfuncties in het algemeen en houtoogst door verjonging in het bijzonder. Simon Klingen van Klingen Bomen weidde uit over de keuzes in de praktijk van de bosverjonging, de benodigde investeringen, en de communicatie rond houtoogst. Na de lunch volgde de praktijkverhalen van Sander Wijdeven over bosverjonging bij Staatsbosbeheer, Jaap Kuper van het Loo over de aanpak op het Kroondomein, en Erik van der Staak van Staro met een beschouwing over de bosverjonging in de gemeentebossen van Boxmeer. Een kort verslag werd op de website van de KNBV geplaatst. In het verslag worden ook vragen besproken die open zijn blijven staan en nog nadere aandacht behoeven.
9
PRO SILVA voorzitter secretaris leden
ing. S. (Susan) Bonekamp ir. M. (Martijn) Boosten +/- 30 actieve discussieleiders Pro Silva Nederland is een commissie van de Koninklijke Nederlandse Bosbouw Vereniging. Alle leden van de KNBV zijn automatisch ‘lid’ van Pro Silva. De commissie Pro Silva streeft ernaar kennis over natuurvolgend bosbeheer te vergaren en ervaringen daarover uit te wisselen. De commissie Pro Silva organiseert jaarlijks een voorjaars- en een najaarsexcursie met een bepaald thema. De uitgangspunten van Pro Silva zijn de basis voor de discussies tijdens de excursies.
Pro Silva excursie in het voorjaar van 2012 op Landgoed Schovenhorst Foto Etiënne Thomassen De voorjaarsexcursie 2012 ging over de ‘nieuwe oogstvraag’ en vond plaats op landgoed Schovenhorst in Putten. Tijdens de excursies op 9, 10 en 11 mei werd er gediscussieerd over vragen als: Kan meer oogsten een strategie in bossen zijn? Hoeveel kan het bos dan hebben? Hoe bewaar je kwaliteit in de houtvoorraad en daarmee continuïteit in de houtinkomsten, ook voor de verre toekomst? Welke effecten heeft verhoging van de houtoogst op de andere functies van het bos. En accepteert het publiek het? Gedurende de drie excursiedagen namen er in totaal 65 personen deel aan de excursies.
10
Van 13 t/m 15 juni organiseerde Pro Silva Nederland samen met Pro Silva Vlaanderen, Bosgroep Zuid Nederland en ANB (Vlaanderen) een excursie naar Wallonië (B) en het Saarland (D) over het thema “Kwaliteitshout d.m.v. de QDmethode - Met bijzondere aandacht voor berk.”. Aan deze excursie namen 16 Nederlanders en 15 Vlamingen deel. In juni 2012 hebben Martijn Boosten en Susan Bonekamp namen Pro Silva Nederland deelgenomen aan de jaarlijkse Europese Pro Silva bijeenkomst in Frankrijk. De najaarsexcursie 2012 vond plaats op 10, 11 en 12 oktober in de omgeving van Vierhouten (Nunspeet). De excursie had als thema ‘kwaliteit van natuurlijke verjonging’. Tijdens de excursie werd er gediscussieerd over het vragen als: Wat zijn de ervaringen met natuurlijke verjonging en lessen voor de toekomst? Levert natuurlijke verjonging voldoende kwaliteit en kwantiteit om de productiefunctie in de toekomst te blijven vervullen? Hoe en in welke fase van de verjonging kun je de (hout)kwaliteit van de verjonging beoordelen? Wanneer moet je in de verjonging ingrijpen om de kwaliteit bij te sturen en wat zijn je instrumenten om dit te doen? Gedurende de drie excursiedagen namen er in totaal 94 personen deel aan de excursies. De verslagen van de activiteiten zijn te vinden (of worden binnenkort gepubliceerd) op: http://www.knbv.nl.
WEBCOMMISSIE voorzitter secretaris leden
Ir. E.A.H. (Etiënne) Thomassen Ir. M.J.C. (Marieke) van der Maaten -Theunissen Ing. R. (Renee) van Wanrooij vanaf 9 november 2012 De Webcommissie is verantwoordelijk voor het beheer, de bouw en het ontwerp van de websites van de KNBV. Ook houdt de commissie zich bezig met de webpresentie van de KNBV in het algemeen. NIEUWE WEBSITE Naar aanleiding van de nieuwe huisstijl van de KNBV, heeft ook de website http://www.knbv.nl een geheel nieuwe uitstraling gekregen. Daarbij is gekozen voor een complete herziening van de site, waarbij zowel de opmaak, de structuur en het CMS (Content Management System) zijn gewijzigd. De nieuwe site is op 6 april gelanceerd en tijdens de voorjaars ALV op 15 april gepresenteerd. De site fungeert met name als informatieplatform voor de leden over aanstaande en afgelopen activiteiten en biedt informatie over de KNBV in het algemeen. Bezoekers Volgens Google Analytics zijn er 2012 er bijna 13.000 bezoeken aan de site gebracht, met een gemiddelde van circa 36 bezoeken per dag. Er waren ruim 9.000 unieke bezoekers (bron: Google Analytics). Ten opzichte van 2011 is dit een daling van 18%. Deze daling wordt veroorzaakt door de invoering van de ‘Cookie-wet’. Sinds halverwege 2012 is het daarom mogelijk de cookies http://www.knbv.nl te weigeren. In praktijk gaat het hierbij om de Tracking-cookie van Google Analytics. Bezoekers die de cookie afwijzen worden niet meegeteld in de statistieken.
11
Een eerlijkere vergelijking is mogelijk met de serverstatistieken van de webhost. Zie daarvoor onderstaande tabel. Hierin zijn het gemiddeld aantal bezoeken (visits) per dag opgenomen volgens Webalizer. Webalizer telt veel sneller een bezoek mee als bezoek en rekent bijvoorbeeld ook bezoeken van zoekmachines waarbij de pagina geïndexeerd wordt mee in de telling. Het gaat in onderstaande tabel ook niet om unieke bezoekers; herhaalde bezoeken worden ook meegeteld. Wat wel duidelijk te zien is, is dat er van een sterke daling in bezoeken geen sprake is, de bezoekersaantallen lijken stabiel.
Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December
Gemiddeld aantal bezoeken per dag 2011 256 251 230 222 232 199 210 217 217 243 232 240
2012 242 238 247 276 321 244 179 229 230 274 266 200
OVERIGE WEBSITES Het sub-domein http://fotoarchief.knbv.nl bevat het fotoarchief van de KNBV. Er zijn categorieën per commissie en er is inmiddels een aardig archief opgebouwd. In 2012 werden er meer dan 1.400 bezoeken aan de site gebracht. Er waren 606 unieke bezoekers (bron: Google Analytics). De site http://www.langlevehetbos.nl, ontworpen voor het honderdjarige jubileum van de KNBV, was ook in 2012 nog online. Er is geen nieuwe inhoud op geplaatst. Er waren 1.296 bezoekers, waarvan 1.204 uniek (bron: Google Analytics). TWITTER De twitteraccount @langlevehetbos is in 2012 weer actiever gebruikt. Vooral om aandacht te trekken voor nieuwe aankomende activiteiten of verslagen op de website. Daardoor is het aantal volgers gestegen naar 231. LINKEDIN De KNBV heeft een eigen groep op LinkedIn, die enkel open is voor leden van de vereniging. Er zijn 99 leden lid van de LinkedIn groep, dat zijn er 19 meer dan in 2011. De Webcommissie zorgt voor het onderhoud en controleert het lidmaatschap van mensen die zich willen aansluiten. FACEBOOK Het nieuwste lid van de Webcommissie, Renee van Wanrooij, heeft een Facebook-pagina voor de KNBV gemaakt, welke te vinden is op http://www.facebook.com/Bosbouwvereniging De pagina is opgestart om ook de jongere generatie te betrekken bij de KNBV. De leden van de pagina worden geattendeerd op actuele updates van de vereniging, bijvoorbeeld verslagen van excursies die op de site worden gezet. Daarnaast worden ook andere vakgerelateerde onderwerpen onder de aandacht gebracht via deze pagina. Sinds de oprichting op 15 oktober heeft de pagina al vele "likes" gekregen (de teller staat op 106). De verwachting is dat dit aantal nog zal groeien. LAYOUT JAARVERSLAG 2011 Naast de webwerkzaamheden heeft de Webcommissie in 2012 opnieuw de opmaak van het jaarverslag (2011) verzorgd.
12
COMMISSIE BOSGESCHIEDENIS voorzitter secretaris leden
Ir. J.J. (Jochem) Zuiderveen Borgesius Ir. J.N. (Jim) van Laar Prof. Dr. K. (Klaas) Bouwer Ing. G.C.P. (Gijs) van de Sande Ir. P.R. (Peter) Schütz Ing. G. J. (Joanneke) Smalbraak De Commissie Bosgeschiedenis is voortgekomen uit de in 2008 opgeheven Stichting Boskaart Nederland 1832 en beoogt het bevorderen van de beoefening en beleving van bosgeschiedenis in Nederland door enerzijds kennis uit te wisselen en anderzijds boshistorische informatie veilig te stellen voor de toekomst. In 2012 heeft de commissie zevenmaal vergaderd(vergaderingen 21 t/m 27). De meeste vergadertijd werd besteed aan de organisatie van het beoogde symposium op 22 november 2012. Vanwege het symposium zijn er geen veldexcursies georganiseerd. Het op peil houden of zelfs uitbreiding van het aantal commissieleden heeft aandacht gehad, maar is nog niet geëffectueerd. De samenstelling is daarmee in 2012 hetzelfde gebleven. Het symposium is geheel georganiseerd door de Commissie Bosgeschiedenis, maar zij heeft daarbij facilitaire en/of financiële ondersteuning gehad van de Provincie Gelderland en enkele sponsoren. Doel van het symposium was het tonen van actuele ontwikkelingen op het gebied van boshistorisch onderzoek en het identificeren van uitdagingen voor de nabije toekomst. De titel luidde: ’Boshistorisch onderzoek anno 2012 – Lessen uit het verleden en vragen voor de toekomst’. De sprekers kwamen uit Nederland, Duitsland en Vlaanderen. Het symposium zelf is goed verlopen: er waren rond de tachtig aanwezigen inclusief de sprekers. Daarbij viel het op dat er veel deelnemers geen lid waren van de KNBV wat in financieel opzicht gunstig was vanwege de hogere deelnamebijdrage. Publicatie van de uitkomsten van het symposium is voorzien voor medio 2013 in het Historisch Geografisch Tijdschrift.
COMMISSIE NATUURLIJKE VERJONGING voorzitter secretaris leden
T. (Tjeerd) Broersma ing. W. (Wouter) Delforterie J. (Jasper) de Groot C. (Casper) de Groot ir. S. (Stehanie) Schuurman ir. W. (Wilfrey) Van der Linden ing. T. (Tim) Kreetz A. (Arjan) Mostert P. (Pim) van der Horst De commissie ‘Natuurlijke verjonging’ bestaat uit een aantal enthousiaste jonge KNBV leden die activiteiten organiseren voor “bosbouwers onder de 35 jaar of jong van lijf en leden”. Op 26 april en 15 november organiseerde de commissie twee zeer geslaagde activiteiten waaraan diverse jongeren deelnamen. Op 26 april werd onder de titel Cultuurhistorie in bosbeheer: Tussen Kunst en Kitsch? Een bezoek gebracht aan de stuwwal van Doorwerth. De activiteit startte vanuit kasteel Doorwerth waar een kort bezoek aan de Bosbouwcollectie in het kasteel werd afgelegd. Daarna is onder leiding van Ciska van der Genugten (Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen) een ronde gemaakt over de stuwwal waarbij de rol en het belang van cultuurhistorie in het bosbeheer werd besproken. De activiteit werd afgesloten met een borrel op het Duno plateau.
13
15 november vond op Hogeschool Van Hall-Larenstein te Velp een mini-symposium plaats over nut en noodzaak van jacht en faunabeheer. In de oude kapel op van het Landgoed Larenstein gaven Gilbert Leistra (Natuurfilosoof Van Hall Larenstein), Teun Achterkamp en Rob Borst (Faunabeheereenheid GLD) en Chris Baat (Free Nature) hun visie weer op het thema jacht en faunabeheer. Na de inleidende sprekers was er ruimte voor discussie onder leiding van dagvoorzitter Rob Hoekstra (Gyrinus Advies). Met een opkomst van 75 geïnteresseerden was het een geslaagde middag waar niet zo zeer antwoord is gevonden op alle vragen, maar wel inzicht is geschapen in de totstandkoming van uiteenlopende visies op jacht en faunabeheer.
KIJKEN BIJ COLLEGA’S Gedurende 2012 werd door beperkte groepen een bezoek gebracht aan de collega’s Hugo Vernhout van landgoed Vilsteren, Gerard Koopmans van landgoed Prattenburg, Mark Karsemeijer van gemeente Nunspeet, Willem Beaufort van landgoed Kolland en Co van Drie van landgoed ’t Zand.
VERTEGENWOORDIGING KNBV IN ANDERE BESTUREN EN COMMISSIES VAKBLAD NATUUR BOS EN LANDSCHAP Bestuursvertegenwoordigers in het vakbladbestuur Dr. ir. H. (Hank) Bartelink Ing. H. (Hans) Gierveld Bestuursvertegenwoordiger in de redactie van het Vakblad NBL Ir. M.H.A. (Marleen) van den Ham Het Vakblad Natuur, Bos, Landschap wordt gebruikt als het verenigingsorgaan van de KNBV. De KNBV gebruikt het Vakblad zo goed mogelijk om activiteiten aan te kondigen en verslagen van georganiseerde activitieten terug te koppelen aan leden en andere geïnteresseerden.
14
OVERIGE ACTIVITEITEN EN ALGEMENE INFORMATIE OVER DE KNBV LEDEN Ereleden Gewone leden Student Afgestudeerden Gezinsleden Seniorleden Donateurs Sponsors
1 391 17 9 8 38 38 6
Totaal aantal leden per 31-12-2012 is 508
CONTRIBUTIES IN 2012 Gewone leden Afgestudeerden Studentleden Gezinsleden Seniorleden Donateurs Sponsors
€ € € € € € €
82,00 52,00 22,00 20,00 62,00 150,00 500,00
15
