Kinderen krijgen Bereid je voor op je leven als ouder Jeannette Milgrom Jennifer Ericksen Bronwyn Leigh Yolanda Romeo Elizabeth Loughlin Rachael McCarthy Bella Saunders
U ITGEVERIJ N I EUW E Z IJDS
Inhoud
Inleiding
11
1 de weg na ar het moederschap Je baby leren kennen – een groeiende ervaring Afstemmen op je baby Veelvoorkomende gevoelens van ‘moeders in spe’ De ‘inside-story’ – gevoelens na de geboorte Wie zorgt er voor jou? Wat hebben baby’s nodig? Waar heb je geleerd een moeder te zijn? Mijn familie, ikzelf Bepalen ‘wat waar hoort’ Uitkijken naar de baby . . . leren en liefhebben door middel van spel Enkele dingen om over na te denken in de laatste maanden van je zwangerschap
17 17 18 19 20 21 22 24 24 27 28
2 de weg na ar het vaderschap Een nieuw begin en veranderingen op de weg naar het vaderschap De ervaring van de geboorte Contact maken met je baby Waar heb je geleerd een vader te zijn? Je sterke punten Uitkijken naar de baby . . . leren en liefhebben door middel van spel De stress van het vaderschap! Vragen ‘echte mannen’ om hulp? Wie zorgt er voor papa? Borstvoeding: niet jouw probleem! Of toch wel? Wat andere moeders ons verteld hebben over wat ze van hun partner verwachten Wat mannen zeggen over een kind krijgen . . . Psychische gezondheid
31 31 32 33 34 36 37 38 39 40
3 we krijgen een kind! je voorbereiden op het ouderschap Veranderende lichamen, veranderende levens Laten we dit eens nader bekijken . . . Verwachtingen van ouders
47 47 47 51
29
42 42 43
8
kinderen krijgen
Quiz – een realistisch perspectief krijgen Vooruit plannen om het leven gemakkelijker te maken Problemen oplossen – wat ga je doen als het lastig wordt? Voor elk probleem is een oplossing! Realistisch zijn
53 54 55 56 59
4 voor jezelf zorgen is voor je baby zorgen Voor jezelf zorgen en stress Hoe ga je met moeilijkheden om? Geërfde copingstrategieën Mijn copingmodellen Voor jezelf zorgen en stressbestrijders Levensgebeurtenissen Veelvoorkomende problemen voor nieuwe ouders Eigenwaarde Wat zijn de voordelen van een hoge eigenwaarde? Hoe bouw je meer eigenwaarde op?
61 61 62 62 62 63 63 68 71 71 72
5 van geliefden na ar ouders: omga an met ver anderingen in jullie relatie Hoe relaties werken Communicatie Wat voor partnerschap als ouders wil je? Hoe jij bent opgegroeid De relatie van je ouders Andere invloeden Assertiviteitsvaardigheden voor nieuwe ouders Hoe assertief wil je zijn? Hoe herken je assertiviteit? Wat is jouw stijl? Laten we oefenen! Intimiteit Praktijkvoorbeeld Kleine gebaren van genegenheid Even praktisch: wie gaat wat doen? Laten we een dagje ruilen!
75 76 76 76 79 80 81 83 84 84 86 88 89 89 91 92 95
6 de balans in je leven bewaren Het belang van balans Bepalen wat jou bevrediging schenkt. Wat maakt jou gelukkig als persoon? Opmerken welke invloed je activiteiten op je stemming hebben Pas op voor de neerwaartse spiraal De balans aanpakken: orde in de chaos brengen Omgaan met angst Je copingstijl bepalen Ga jij constructief met moeilijke situaties om? Aandacht voor je psychische gezondheid
97 98 98 99 100 101 104 104 106 107
inhoud
9
7 gezond denken, gezond zelf Hoe denk jij? De wisselwerking tussen gedachten, gevoelens en gedrag Je gedachten onderzoeken Andere voorbeelden van gedachten Negatief denken veranderen: gedachtenvallen vermijden Jezelf bevrijden uit je gedachtenvallen Laten we oefenen! Cognitieve strategieën Een gedachtendagboek bijhouden
109 109 111 112 113 114 115 116 120
8 voor je pasgeboren baby zorgen Pasgeboren baby’s begrijpen Slapen als een baby Slaaptips voor je pasgeborene Slaapquiz Huil, baby, huil . . . Activiteit . . . Waarom huilt mijn baby? Tips voor het herkennen van huiltjes Leren luisteren naar je baby Spelsuggesties voor jonge baby’s Je baby voeden Veelvoorkomende borstvoedingsproblemen Flesvoeding Wat zijn je voorkeuren? Generale repetitie!
125 125 126 127 131 131 131 132 132 133 134 135 137 140 140 141
9 welkom bij ‘de club’! Wat een opluchting! Voor mama – de geboorte verwerken ‘Speciale’ baby’s Niemand heeft het me verteld! Verwachtingen en realiteit ontmoeten elkaar Terug naar de basis! Brainstormen over mogelijke problemen De zes stappen om problemen op te lossen Wie is die kleine vreemdeling? Je baby leren kennen Samen groeien door middel van spel Wat baby’s nodig hebben Omgaan met negatieve gevoelens Letten op je ‘zelfpraat’ De balans vinden: je relatie en je ouderschapspartnerschap Wat heb je opgemerkt in je relatie? Actie ondernemen: wat moet je doen om te communiceren?
145 145 145 147 147 148 148 149 151 151 151 153 154 155 156
Bijlagen Literatuur Meer informatie Dankwoord Over de auteurs
159 167 169 173 175
Inleiding
Geschiedenis en achtergrond van dit programma Het programma waarop dit boek is gebaseerd, Towards Parenthood, is ontstaan uit het werk van het piri (Parent-Infant Research Institute), een Australische non-profitorganisatie gericht op het bevorderen van het emotioneel welzijn van ouders en jonge kinderen. Ons instituut combineert op unieke wijze de expertise van clinici die met jonge kinderen werken met die van wetenschappelijk onderzoekers. Dat resulteert in praktische, direct toepasbare, vroege interventieprogramma’s die een verschil maken voor kinderen en hun ouders.
Over het Parent-Infant Research Institute
P ar
e n t-I
nfant Research Instit
ute
Het piri (www.piri.org.au) heeft als doel ouders en jonge kinderen (0-24 maanden) te steunen om het welzijn en de gezonde ontwikkeling van kinderen te bevorderen. Het ouderschap kan moeilijker zijn dan verwacht en in onze Infant Clinic moedigen we ouders aan goed voor zichzelf en hun baby’s te zorgen en niet te aarzelen om in stressvolle tijden professionele hulp te zoeken – van een van onze psychologen, hun huisarts of een verpleegkundige. Het piri draagt in Australië bij aan vroege interventie met: • onderzoek dat resulteert in evidence-based behandelingen om ouders en kleine kinderen te helpen die tegen moeilijkheden aanlopen; en • een ervaren team van clinici en wetenschappers dat zich wijdt aan het onderzoeken, ontwikkelen en toepassen van innovatieve interventieprogramma’s. Het programma dat in dit boek aan bod komt, is gebaseerd op onderzoek dat de belangrijkste gebieden van verandering heeft benoemd waar mannen en vrouwen mee te maken
12
kinderen krijgen
krijgen als ze de overgang naar het ouderschap doormaken. Dit programma bevat vooral voor nieuwe ouders belangrijke informatie, maar heeft ook veel te bieden aan degenen die al een kind hebben. Onze ervaring met het werken met gezinnen heeft ons geholpen om voorbeelden en praktische adviezen op te nemen die als zeer waardevol worden ervaren.
Het programma Programma’s die gericht zijn op de voorbereiding op het ouderschap focussen zich meestal op de lichamelijke aspecten van de zwangerschap, de ontwikkeling van de foetus, de bevalling en de zorg voor de baby. Veel toekomstige ouders vinden deze focus te beperkt en vertelden ons terugkijkend dat ze veel gehad zouden hebben aan een voorbereiding op het ouderschap met aandacht voor wat zich voor kan doen op emotioneel, sociaal en psychologisch vlak. Dit programma richt zich zowel op vaardigheden om met veranderde omstandigheden om te gaan, als op ouderschapsvaardigheden en heeft als doel om moeilijkheden op deze gebieden te beperken zodat de aanpassing na de geboorte zo soepel mogelijk verloopt. Het programma is gericht op verwachtingen van het ouderschap, de relatie tussen de ouders, familieproblemen, negatieve levensgebeurtenissen, de eigen kindertijd, isolement, angst, depressie, omgaan met lastige situaties, ouderschapsvaardigheden en hechten aan de baby. We hebben ons in de keuze van factoren die we behandelen laten leiden door een biopsychosociaal model van ouderschap. In essentie worden negatieve ervaringen met het ouderschap beschouwd als resultaat van de wisselwerking tussen kwetsbaarheidsfactoren bij de moeder en/of vader, onrealistische socioculturele verwachtingen en triggerfactoren, zoals stressvolle levensgebeurtenissen. De moeilijkheden die daaruit voortkomen worden vervolgens in stand gehouden door zowel negatief denken en gedrag, als negatieve interacties met dierbaren.
Het doel van dit programma Het doel van deze handleiding is ouders ondersteunen bij de complexe eisen die het ouderschap met zich meebrengt. Daarnaast is deze handleiding bedoeld om de relatie tussen de ouders onderling en tussen ouders en hun kinderen te versterken. We zullen onderwerpen bespreken als omgaan met moeilijkheden (ook wel coping genoemd), probleemoplossing, het verhogen van de eigenwaarde, assertieve communicatie, een emotionele band opbouwen met je baby en het begrijpen van de signalen die je baby geeft.
Evaluatie Het programma is uitgebreid getest in Australische gezinnen. Op basis van feedback van de focusgroepen werd het programma telkens herzien. Over het algemeen vertelden de deelnemende ouders ons dat ze plezier hadden beleefd aan het programma en ervan hadden geleerd. beyondblue, een Australische organisatie die zich inzet voor mensen met een depressie, heeft een belangrijke rol gespeeld bij de ontwikkeling en evaluatie van dit programma. beyondblue financierde in eerste instantie een pilotstudie en vervolgens een omvangrijker
inleiding
gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek naar deze interventie in Victoria, Australië. De interventie bestond uit het lezen van dit boek en een wekelijkse telefonische bespreking ervan met een counselor. De resultaten wijzen uit dat Kinderen krijgen nuttige informatie kan bieden die een rol van betekenis speelde in de aanpassing aan het ouderschap voor vrouwen en hun partners uit Victoria die een kind kregen. De vrouwen die het boek lazen en wekelijks een telefoongesprek hadden, waren eerder geneigd om hulp te zoeken als ze die nodig hadden, voelden zich als ouders competenter en hadden minder last van depressies dan degenen die het programma niet volgden (Milgrom et al., 2010).
Feedback op het programma Vrouwen die ons programma hebben gevolgd, gaven deze reacties: ‘Het onderzoeken van verwachtingen, gepieker en angsten over het moederschap in het eerste hoofdstuk gaven me de kans om over bepaalde dingen na te denken.’ ‘Het lezen van de eerste twee hoofdstukken heeft ervoor gezorgd dat mijn man en ik met elkaar in gesprek zijn gegaan.’ ‘De vaardigheden voor probleemoplossing waren heel nuttig.’ ‘Door deelname aan het programma kreeg ik de kans om na te denken over de overgang naar het ouderschap en de verantwoordelijkheden die daarbij komen kijken.’ ‘Door het hoofdstuk ‘Van geliefden naar ouders’ is de communicatie tussen mij en mijn partner verbeterd.’ ‘De lijst met instanties voor hulp en ondersteuning is een waardevolle hulpbron.’ ‘Voor mij waren de nuttigste aspecten de afleidings- en zelfpraattechnieken.’ ‘Het inzicht in de relatie tussen gedachten, gevoelens en gedrag dat ik met het model heb verkregen was ongelooflijk nuttig.’ ‘Het in kaart brengen van factoren die leiden tot een neerslachtige stemming was iets waar ik nooit over nagedacht had.’ ‘Het herkennen van passieve, agressieve, assertieve en indirecte communicatiestijlen heeft me geholpen de manier waarop ik met anderen communiceer onder de loep te nemen.’ ‘Het gedeelte over eigenwaarde heeft me geholpen in mijn pogingen om een rolmodel voor mijn eigen kinderen te zijn.’ ‘Het concept van gedachten die gevoelens beïnvloeden sprak me erg aan.’ ‘De strategieën voor het vermeerderen van positieve en het verminderen van negatieve gedachten waren heel nuttig.’
13
14
kinderen krijgen
‘Ik vond het hoofdstuk ‘Voor je pasgeboren baby zorgen’ het nuttigst omdat het praktische informatie bevat.’ ‘Het laatste hoofdstuk geeft een geweldig overzicht van de in het programma geleerde strategieën.’ ‘Over het geheel genomen heeft het programma me geholpen mijn gedachten over mijn baby op een rijtje te zetten.’
Hoe je dit boek gebruikt Dit programma is samengesteld als een zelfhulphandleiding voor moeders en vaders in spe en voor ouders die het afgelopen jaar een baby hebben gekregen. Professionals kunnen de handleiding ook als aanvulling op hun hulpverlening gebruiken (zie www.piri. org.au). Als je het boek zonder professionele begeleiding doorwerkt, kun je dit in je eigen tempo doen – lezen, de oefeningen doen, nadenken en issues met je partner bespreken wanneer het jou uitkomt. Sommige onderdelen zijn bedoeld om te kopiëren en op een prominente plek op te hangen als tip of geheugensteuntje. Nadat je dit boek hebt gelezen, raden we je aan het als naslagwerk te gebruiken. Zo kun je de strategieën die je belangrijk vindt nog eens nalezen als je baby ouder wordt en zich andere problemen voordoen. De ideeën in dit boek dienen als leidraad voor de aanpassing aan het ouderschap. Maar, iedere moeder, iedere vader en iedere baby is uniek. Dit betekent dat sommige van de suggesties jou misschien goed van pas komen, maar andere weer helemaal niet. We adviseren je een nieuwsgierige en onderzoekende houding aan te nemen ten aanzien van de aangeboden ideeën – zo geef je jezelf de gelegenheid om alles te proberen, en uit te zoeken wat voor jou persoonlijk, je relatie en je gezin werkt. Hoofdstuk 1 is specifiek gericht op aanstaande moeders, hoofdstuk 2 op aanstaande vaders. Ondanks die focus kan het heel zinvol zijn om beide hoofdstukken te lezen en te bespreken hoe het ouderschap mogelijk een andere uitwerking op jullie beiden zal hebben. De andere hoofdstukken zijn geschreven en relevant voor zowel moeders als vaders. Met name hoofdstuk 5 is belangrijk voor jullie beiden omdat hierin de veranderingen worden geschetst die binnen je relatie kunnen optreden. Het laatste hoofdstuk, hoofdstuk 9, is bedoeld om te lezen na de geboorte van je baby. We hopen dat je zult genieten van de reis die begint op het moment dat je weet dat je een kind krijgt.
1
De weg naar het moederschap
De wetenschap dat ze een baby krijgen, vervult de meeste moeders met opgewonden verwachtingen en misschien lichte vrees. De bevalling zelf is een ervaring op zich – vol krachtige emoties en, voor de meesten, pijn. Voor sommigen kan de bevalling een traumatische ervaring zijn en kan het herstel enige tijd duren. Maar voor velen is het een vreugdevol moment wanneer ze hun baby voor het eerst kunnen zien, horen, aanraken en vasthouden. Hoewel liefde en zorg voor je baby doorgaans vanzelf komen, vergt het enige inspanning om een relatie met je pasgeborene op te bouwen. De signalen van je baby leren lezen, zijn of haar unieke nuances leren kennen en een veilige hechting met hem of haar tot stand brengen, kosten allemaal tijd, geduld en toewijding. In dit hoofdstuk onderzoeken we enkele verwachtingen, realiteiten en uitdagingen die gepaard gaan met moeder worden. Neem de tijd voor dit hoofdstuk, dat als doel heeft om: • Je te helpen ruimte te maken voor je baby in je hoofd en je leven, zodat je je voorbereid voelt op deze nieuwe relatie. • Je te ondersteunen bij het ontwikkelen van een band met je baby. Hoewel de meeste moeders in deze fase gevoelens voor hun ongeboren baby beginnen te ontwikkelen, hebben sommige er misschien nog niet zo veel over nagedacht. • Je te helpen om te gaan met de gemengde gevoelens of zorgen die je misschien over je baby hebt. • Je terug te laten kijken naar je eigen kindertijd en de relatie met je ouders zodat je je bewust wordt van hoe die van invloed kunnen zijn op je relatie met je baby. • Je ideeën te geven om je te steunen in je eigen moederschap en uit te kijken naar de toekomst met je nieuwe baby.
Je baby leren kennen – een groeiende ervaring Het leven is druk en het kan lastig zijn om voldoende tijd te nemen om gas terug te nemen en in het moment te leven. Als je erachter komt dat je zwanger bent, ligt de focus vaak op het aantal dagen en weken dat het nog duurt voordat je baby geboren wordt, maar hoe is het nu met jou en je baby? De volgende oefening is gericht op de emotionele band met je baby. Je zult het meest aan deze oefening hebben als je eerst in een ontspannen stemming komt, je ogen sluit en je baby zo duidelijk mogelijk probeert voor te stellen. (We geven je suggesties om je te helpen.) Wellicht wil je na elke suggestie je ervaringen opschrijven.
18
kinderen krijgen
Afstemmen op je baby Hoe stel je je baby voor? Probeer je baby te visualiseren tijdens de zwangerschap en terwijl hij/zij zich ontwikkelt van een baby tot een kind tot een volwassene. Wat stel je je voor dat jullie samen doen? Probeer jezelf voor je te zien als moeder terwijl je je baby voedt, vasthoudt en in bad doet.
Hoe verwacht je dat je baby zal zijn – zijn uiterlijk, persoonlijkheid en gedrag (bijvoorbeeld huilen, slapen, lachen, voeden)? ‘Passen’ de namen die jullie hebben gekozen bij deze baby die je in gedachten hebt?
Welke verwachtingen, hoop of angsten heb je over je baby?
Betrek je je ongeboren baby in je dagelijkse activiteiten (zoals tegen hem of haar praten, je buik masseren of muziek spelen)? Hoe reageert je baby volgens jou? Kun je je baby voelen door over je buik te aaien? Beweegt je baby wanneer je je buik aanraakt? Voel je het als je baby de hik heeft?
1 | de weg na ar he t moeder schap
19
Voor veel aanstaande moeders kan het leven stressvol zijn omdat veel andere zaken en prioriteiten om aandacht vragen. Probeer indien mogelijk iedere dag even tijd vrij te maken om contact te maken met je baby door je te ontspannen en je op elkaar ‘af te stemmen’. Misschien wil je dit combineren met de vorige oefening om je te helpen je baby voor je te zien, zodat je baby een deel wordt van je dagelijks leven en bewustzijn.
Veelvoorkomende gevoelens van ‘moeders in spe’ De zwangerschap is een complexe tijd waarin vrouwen een uitgebreid scala aan gevoelens en emoties kunnen ervaren. Dit markeert, samen met een groot aantal lichamelijke veranderingen, het begin van een nieuwe fase. Dat kan beangstigend zijn. Gemengde gevoelens zijn normaal en een noodzakelijk onderdeel van de voorbereiding op de veranderingen en het nieuwe leven dat eraan komt. Je gemengde gevoelens kunnen te maken hebben met eventueel ongemak van je zwangerschap of het onbekende van een baby krijgen. Misschien beweegt de baby in je buik heel veel, waardoor je je niet kunt ontspannen, of baal je omdat je niet goed meer slaapt. Probeer een accepterende houding aan te nemen. Je baby ‘schopt’ je niet om je wakker te maken, maar probeert het zich gemakkelijk te maken in een kleine ruimte.
HOE HET MOEDERSCHAP BEVALT? O, HET IS …
GEWELDIG
FANTASTISCH
ENG
VERMOEIEND
