Kijk op de Veluwe Beeldessay van Reyer Boxem
Provincie Gelderland
Woord vooraf Als college van gedeputeerde staten hebben wij in februari 2008 het actieplan ruimtelijke kwaliteit 2008 - 2011 vastgesteld. Met dit plan willen wij in de
breedte het grote begrip ruimtelijke kwaliteit handen en voeten te geven. Het
realiseren en borgen van ruimtelijke kwaliteit . Diverse thema’s, beleidsconcepten en gebiedsprojecten komen daarbij aan bod. Een ander spoor bestaat uit
communicatie en informatievoorziening. Ons is gebleken dat het belangrijk is om
voortdurend de ruimtelijke kwaliteit van Gelderland aan de orde te stellen. Zorgen dat het uitgebreid op de agenda’s komt te staan en de discussie gevoerd wordt over wat onze provincie nu zo mooi maakt en hoe we dit tot stand brengen. Dan doen
we onder het motto van gedeeld bouwmeesterschap. Ik mag graag spreken over en horen van schoonheid. Waarbij trouwens ook goed omgegaan moet worden met
het verval en de verrommeling. Hoe dan ook, het is belangrijk dat ruimhartig en zeer gevarieerd het gesprek gaat over de waardering van onze leefomgeving. Beeldessays helpen daarbij. Bij ons actieplan hebben we een beeldessay
toegevoegd, een soort prototype. Het kreeg de titel mee Kijken naar kwaliteit.
En dat is precies waar het om gaat bij beeldessays, namelijk kijken. De beelden
vertellen het verhaal of de lezer, of preciezer de kijker, vertelt zijn of haar verhaal bij de beelden. Beeldessays dragen bij aan de communicatie over ruimtelijke kwaliteit. Beelden spelen immers een belangrijke rol bij het benoemen van
ruimtelijke kwaliteit. Niet alleen beelden, maar ook imago’s en iconen, (al dan niet geijkte) motieven, (al dan niet gedeelde) herinneringen, (al dan niet ware)
belevenissen. Beelden laten zien waar de ruimtelijke kwaliteit zit of waar die niet zit. Het is interessant om na te gaan hoe beelden de ruimtelijke kwaliteit ook mede kunnen bepalen.
In dit beeldessay, de eerste van een reeks, wordt de Veluwe geportretteerd,
gevisiteerd. Om maar ergens de beginnen, en de Veluwe is een belangrijke landstreek voor Gelderland en voor heel Nederland. We hebben fotograaf
5
Reyer Boxem
Reyer Boxem gevraagd om als noordeling af te reizen naar de Veluwe en dit
Vooruit, maar met stijl
voorgehouden geen clichés te gebruiken. Dat is gelukt. De foto’s getuigen van een
Voor een fotograaf die gewend is zijn onderwerpen van mijlenver te zien
zelf schrijft. In een nabeschouwing plaatsen we de beelden in perspectief.
werkend in het noorden des lands, rekent erop dat zijn onderwerpen zich ver van
nationaal landschap voor ons vrijelijk te verbeelden. Daarbij hebben we hem wel prettig soort nieuwsgierigheid. Verrassingen vielen hem ten deel, zoals hij ook
aankomen, is de Veluwe een soort doolhof. Deze fotograaf, hoofdzakelijk
Lezer, veel kijkplezier!
te voren aandienen. Het is simpel: je hebt de horizon, en alles wat daarboven uitsteekt is een potentieel foto-onderwerp. Een kerk rijst op in de mist: een gelovige nederzetting, snelheid minderen. Een rookpluim, tien kilometer
Co Verdaas
verderop: een tractor in de Friese klei, of misschien een fabriekje. Twee kerken:
Gedeputeerde van de Provincie Gelderland
een stad. Mensen! In het noorden brengt de fotograaf ook sneller in beeld wat
Arnhem, februari 2009
hij NIET ziet. Wat hij ziet is meestal leegte. Wat op de foto overblijft is voor de één een onherbergzame steppe, voor de ander een belofte van pure rust. Dit
alles natuurlijk onder de immer aanwezige en geroemde Friese en Groninger
wolkenluchten, die ook steeds minstens de helft van het beeld in beslag nemen. Drie uur later, bij noordwester wind, drijven dezelfde wolkjes boven de Veluwe, maar niemand ziet ze. Logisch, er is op de grond zoveel te zien. Bomen. Heel veel bomen. En achter elke boom een verrassing: een meer, een heuvel, een snelweg, een stationsplein, een tuinman met een sombrero, een bejaarde
tweeling. Alertheid is geboden. Ben je er net van overtuigd dat je je in het hart
van de Nederlandse varkenshouderij bevindt, zit je alweer op het terras van een
pannenkoekenhuisje in een zonovergoten bos. Als een toerist in eigen land. Een pas aangelegd parkeerterrein, zo groot als een voetbalveld... in deze buurtschap
moet zich net een expeditiebedrijf hebben gevestigd… Maar nee, aan de overkant van de weg staat een gloednieuwe ‘refodome’; een kerk zo groot en glimmend als
een warenhuis. Loop ik in een dorp waar God op elke straathoek geëerbiedigd moet worden, of mag de vreemdeling honderd meter verderop topless zonnen, op een
beschut strandje aan het Veluwemeer? Het Veluwelandschap is niet eenduidig,
het heeft ontelbare gezichten. Complex. Fotografen houden daar niet zo van, van
onduidelijkheid. Zij houden van simpele zaken, die ook precies op één foto passen.
6
Beeldessay Veluwe
7
Reyer Boxem
Ze beweren dat een foto vaak meer zegt dan duizend woorden, maar wat als het
landschap nog niet eens in tienduizend woorden te beschrijven is? Hoeveel foto’s heb je dan nodig? Precies tien? Of (veel) meer? Wordt de natuur als een juweel
gekoesterd en geëerd, met op elk padenkruispunt vijf bewegwijzeringen en ge- en verboden, of wordt landschap opgeofferd aan economische vooruitgang en rolt
men een weiland op voor een industrieterrein? Of plaatsen we dit terrein en het
weiland naast elkaar? Een verstild kabbelend beekje op tien meter van een loods met ronkende machines van een zuivelfabriek? Het kan. De fotograaf heeft het
gezien. Alle denkbare landschapselementen verenigd op 160 vierkante kilometer. Nederland in het klein, eigenlijk. Duinen, water, bos, weiland, heuvels,
platteland, boerderijen, beeldentuinen, asfalt, bospad. Het enige wat hier nog
ontbreekt is de zee. Nu ja, we hebben een rivier, natuurlijk. De Veluwe verbonden met de zee. Je zou van Doorwerth naar de Maasvlakte kunnen varen, als je zou
willen. Niet doen hoor! Er is geen afgebakend boslandschap met everzwijnen. Het gaat terloops over in de stad, het everzwijn is natuur, recreatie, cultuur en bedrijf verenigd in een symbool. Maar let op de borden! Een houten frietkot verdwijnt,
een architectonisch hoogstandje van hout verrijst, een informatiecentrum aan de bosrand. Zo moet het. Vooruit, maar met stijl. Reyer Boxem
Een beekje bij Klaarbeek van het Veluws Waterschap
8
Beeldessay Veluwe
9
Reyer Boxem
Leden van de drum- en showfanfare Gelreband uit Dieren bezig met het opbouwen van de partytent voor de barbeque. Volgens de website is de muzikale identiteit nogal vlot van aard
Graafwerkzaamheden in een veld buiten Ede
10
Beeldessay Veluwe
11
Reyer Boxem
Een geparkeerde fiets op de universiteitscampus bij gebouw ‘binnenhaven 12a-12d’
Mountainbikers, waarvan 1 met pech. De weg heet Fonteinallee nabij Heveadorp, verderop zijn nog net het sluis-en stuwcomplex Driel te zien
12
Beeldessay Veluwe
13
Reyer Boxem
Industrieterrein Het broek Arnhem. Het eerste en als zodanig aangelegde industrieterrein in
Hoenderloo, afval achtergelaten in het bos
Arnhem. Een bedrijf dat allerlei grote beelden verkoopt 14
Beeldessay Veluwe
15
Reyer Boxem
Tonden, Haarweg. Een huisje pal aan de weg, met een een gevaarlijke bocht
16
Beeldessay Veluwe
Tuinman Frans van de tuin ‘de lage oorsprong’ in Oosterbeek
17
Reyer Boxem
De buurman van garage Westeneng, net buiten Lunteren
18
Beeldessay Veluwe
Terwolde, twee jongens langs de doorgaande weg
19
Reyer Boxem
Hoge Valkseweg De Valk Lunteren. Mega parkeerterrein voor mega kerkgebouw
20
Beeldessay Veluwe
Opa en kleinzoon rusten even uit van een fietstocht in de omgeving van Oene
21
Reyer Boxem
Pompoenenhandel bij De Klomp
Verklede meisjes langs de kant van de Eperweg bij Heerde, tegenover de oprit van de A50 in noordelijke richting
22
Beeldessay Veluwe
23
Reyer Boxem
Arnhem tweeling op fietspad onder de Oude Zevenaarseweg naar de wijk Presikshaaf
24
Beeldessay Veluwe
Nationaal Park de Hoge Veluwe, gekapt en gemerkt hout in het bos
25
Reyer Boxem
Kasteel De Cannenburgh op de schop. Een inwoonster van Vaassen komt met toestemming
Geboorteaankondiging in een tuin in Doornspijk
rozenstruiken uit de grond trekken voor thuis, de tuin wordt heringericht 26
Beeldessay Veluwe
27
Reyer Boxem
Zeilboot op het Veluwemeer
28
Beeldessay Veluwe
Reclamebord op parkeerterrein bij agrarisch recreatiebedrijf De koperen Ezel
29
Reyer Boxem
Aanleg bedrijventerrein Hattemerbroek bij Wezep
30
Beeldessay Veluwe
Koningin Julianatoren Apeldoorn, achtbaan
31
Reyer Boxem
Familie zoekt kastanjes op het terrein van park Kroller-Moller
32
Beeldessay Veluwe
De Middachterlaan tussen De steeg en Ellecom
33
Reyer Boxem
Snackkiosk ‘De Pitstop’ langs de Koningsweg Schaarsbergen. De uitbaatster van de snackbar
Bezoekerscentrum Posbank
houdt er in 2009 mee op. 34
Beeldessay Veluwe
35
Reyer Boxem
Radio Kootwijk, gebouw A
36
Beeldessay Veluwe
Stationsplein Apeldoorn. Zwerver op sokkel kunstwerk ‘ de kus’ van Jeroen Henneman
37
Reyer Boxem
Stationsplein Apeldoorn. Veluwse dennen.
38
Beeldessay Veluwe
Nationaal Park Veluwe
39
Reyer Boxem
Veluwe revisited
namen met nog steeds een bekende klank. Zo kennen we de Veluwe, van oudsher een geliefde vakantiebestemming. Nog steeds op de lijst van populaire gebieden om er de vrije tijd door te brengen, voor één dag of voor meer dagen.
Over de begrenzing van deze bosrijke streek. Laten we de Veluwe niet alleen
Enkele vragen vooraf: Hoe verhoud ik mij tot de Veluwe? Welke relatie heb
duiden met het stuwwallencomplex of wat we later als het Centraal Veluws
ik met deze landstreek? Hoe toon ik mijn betrokkenheid? Hoe vaak ben ik
Natuurgebied zijn gaan noemen. Ook de flanken doen mee. Dat zijn de IJsselvallei
er geweest? Het is niet mijn geboortestreek. Mijn wieg heeft op een ander
(oostzijde), de Randmeerkust (noordzijde), de Gelderse Vallei (westzijde) en de
stuwwalcomplex gestaan. Ik heb er nooit gewoond en woon er niet. Wel in de
steile en sterk bebouwde flank naar de Rijn (zuidzijde). Op de flanken liggen
buurt, net ten oosten van de IJssel. Als ik naar mijn werk ga kom ik langs de
de grotere dorpen en stadjes die de Veluwe als een krans omsluiten en die door
Veluwe. De intercity stopt in Dieren, de stoptrein in Rheden, waar je zo naar de
oude wegen met elkaar zijn verbonden. Veluwe hier bedoeld als een groot,
Posbank kunt wandelen. In Arnhem raakt de Veluwe mij met park Sonsbeek.
aaneengesloten natuurgebied met een rijke afwisseling van boscomplexen,
De Veluwe passeer ik vaak genoeg, bijvoorbeeld over de rijkswegen. Mijn
heidevelden, zandverstuivingen en bouwlanden.
moeder heeft haar jeugd doorgebracht in Nunspeet, jaren twintig en dertig.
Het oude huis aan de stationsstraat staat er nog steeds en dat moet zo blijven. Het graf van mijn overgrootouders is ook nog in Nunspeet te vinden. In 1981
Nog even terug naar de oude toeristenkaart. Er zijn nog geen rijkswegen en
de avondschemering, met grootwild in het vizier. Met vrienden toch nog een
aangegeven. Dat geldt ook voor het noordelijk tracé van de toekomstige A50 ten
er is nog een relatieve isolatie. Al is de toekomstige A12 al met een stippellijn
heb ik een zomervakantie doorgebracht in Uddel, inclusief een wildsafari in
noorden van Apeldoorn (weliswaar toen nog ten westen van Vaassen, Emst en
handjevol lange weekenden doorgebracht op de Veluwe: met de jaarwisseling
Epe). De A1 en A28 staan er nog niet op. Een oude koningsweg naar Apeldoorn
in Hoenderloo, in het vroege voorjaar nabij Apeldoorn, in de nazomer op een
en de Zuiderzeestraatweg naar Zwolle zorgden voor verbindingen naar het
camping in Otterlo, in de herfst in een groepsverblijf bij Nunspeet. Ik herinner me
oosten en het noorden van ons land. Op de kaart staat nog een spoorverbinding
nog een fietstocht met tent. En natuurlijk vele dagtochtjes. Wanneer zou ik voor
tussen Zwolle en Apeldoorn via Hattem en Epe. Deze verbinding bestaat niet
het eerst op de Veluwe en haar flanken zijn geweest? Was dat het schoolreisje naar
meer, wel de verbinding tussen Apeldoorn en Dieren maar dan voor toeristisch
de Westerbouwing of met de familie naar het Dolfinarium in Harderwijk? Nu kom
stoomtreinverkeer. Op de zuidflank zie je ook nog een mooie tramwegverbinding
ik voor mijn werk vaak op de Veluwe.
tussen Heelsum, Oosterbeek, Arnhem en Velp. Hoe het ook zij, vandaag is de Veluwe met huid en haar verbonden met heel Nederland.
Zo ontstaat een reeks aan persoonlijke herinneringen en belevenissen,
Nogmaals dwalen over de oude kaart. Land van bergen, heuvels, velden, bossen,
feitelijkheden en ervaringen. De visites roepen beelden op, brengen beelden met
heiden, zanden, kuilen, gaten, dellen, kolken, beken, sprengen, wegen en paden.
zich mee, die zich vastzetten in mijn bewustzijn. Ze vormen het referentiekader
Land van kampeercentrum, jeugdherberg, hotel, openluchttheater, theehuis,
hoe ik de Veluwe versta. En laat het duidelijk zijn, voor een ander pakt dat
conferentieoord, refugium, sanatorium, gesticht, instituut, koloniehuis,
natuurlijk weer heel anders uit. Deze exercitie maakt me nieuwsgierig naar de
kamphuis, boswachtershuis, jachthuis, hertenkamp, militair kamp, landgoed,
collectieve beelden die bestaan van de Veluwe. Ik maak een korte en onvolledige
kasteel, molen, hoeve, boomkwekerij, brandtoren, uitzichttoren, watertoren,
bibliografische rondgang langs enkele fotobronnen. Op zoek naar het imago.
waterval, treinstation, pompstation, radiostation, natuurbad, bosbad,
Maar ik begin met een topografische kaart.
zweminrichting, vuursteenberg, galgenberg, kozakkenberg, gedenksteen,
echoput, stadhouderskuil, prinsenweg, koningseik, oranje oord. Een hele streek
Ik heb een oude toeristenkaart voor me. Uit de Kompas weekendserie, kaart
komt tot leven.
van de Veluwe voor wandelaars, wielrijders en automobilisten, schaal 1:70.000 (prijs: 1 gulden en 25 cent). Een datum van uitgave staat er niet op. Ik vermoed
jaren dertig. Mijn ogen dwalen over de kaart: Carolinahoeve, Posbank, Burgers
Dezelfde sfeer ademt een boekje uit 1958 met de titel De Veluwe (N.V. Uitgeverij W.
Spelderholt, Cannenburgh, Kloosterbosch, Paaschheuvel, Huneschans. Oude
mooie verzameling optimistische, fotografische beelden in zwart-wit van de hand
van Hoeve - ’s Gravenhage en Bandung). Over beeldessay gesproken. Het heeft een
dierenpark, Klein Zwitserland, Nol in ’t Bosch, Planken Wambuis, Sint Hubertus,
40
Beeldessay Veluwe
41
Reyer Boxem
van Wim K. Steffen. De begeleidende tekst is van auteur Johan van der Woude. De
‘De Veluwe, land van bos en hei’ uit 1970, deel IV uit een regioreeks. Schrijvers zijn
in een kamp op de Veluwe’, ‘De Onzalige bossen. Hier zwerven nog wilde zwijnen
meer overzichtjes opgenomen, onder andere van kastelen en landhuizen, molens
J.M. Fuchs en W.J. Simons (Uitgevermaatschappij Westfriesland, Hoorn). Er zijn
onderschriftjes zijn helder en effectief met een tikkeltje poëzie. ‘Kindervreugde
en musea, natuurmonumenten en wandelmogelijkheden. Als je meer wilt weten
rond’, ‘Een ritje per equipage door het korenveld’, ‘Nijkerk. Oude gevel. De wind
over de Veluwse boerderij en het dialect, over knipmuts en zwarte pet, balkenbrij
speelt met de gordijnen’. De foto’s spreken mij zeer aan, sfeervolle beelden met
en kruudmoes, dan moet je dit boekje raadplegen. Ook voor het Solse gat,
warm licht, passend bij de seizoenen, de verschillende momenten van de dag.
Gloeiende Gerrit, duivelsstreken, aardmannetjes en andere literaire werken. Tips
Ze laten een voorbije tijd zien. Wel de Veluwe ten voeten uit: beboste hellingen,
voor het spieden naar wild en de groene tien zijn erin te vinden. Voorts informatie
stuivend zand, stromend water van beken en watermolens, een edelhert in open
over landdagen, tweede wereldoorlog, slag bij Arnhem en de terreur in Putten.
veld, jeneverbes. En ook ‘Nulde. Slib aan de oever van het IJsselmeer’, ‘Binnen
Het rijk met fijne pentekeningetjes geïllustreerde boekje eindigt met een kleine
de muren van Hattems oude Dijkpoort’, “’e IJssel. Schotsen die stroomafwaarts
encyclopedie van Veluwse steden en dorpen. Een opmerkelijke illustratie is een
drijven’, ‘Moderne sluizen bij Dieren in het Apeldoornse Kanaal’, “’ijnzaal in het
handgeschept papiermonster in het hoofdstuk over papiermakers aan de oostflank
Gemeentemuseum van Arnhem: centrum van kunstleven’.
van de Veluwe.
In 1970 is in de Triangelreeks ‘Veluwe, speeltuin van Nederland?’ (Uitgeverij
Knoop & Niemeijer, Haren). Schrijver is H.W. van den Brink. Het boekje, een
Gedegener is ‘De Veluwe, luisterrijk land tussen Randmeer en Rijn’ (Zomer &
als die in De Veluwe uit 1958, verhaalt over de nieuwe tijd die zijn intrede
veel herdrukken. Zoals de achterflap aangeeft van de zevende druk (1982): “Jac.
Keuning, Ede) van Jac. Gazenbeek. De eerste druk is van 1966, daarna volgt er nog
streekbeschrijving, rijk geïllustreerd met zwart-wit foto’s van hetzelfde kaliber
Gazenbeek, begaafd schrijver, natuurkenner en journalist als hij was, vertelt op
doet op de Veluwe. Enkele onderschriften verwijzen daarnaar: ‘Industriële
enthousiaste wijze van de vreugden die hij beleefde aan zijn geboortestreek, die
bedrijvigheid langs de Veluweranden’, ‘De Veluwestranden: vrije speelruimte
hij zijn hele leven trouw is gebleven. Hij legt de Veluwe in dit standaardwerk
voor tienduizenden stedelingen’, ‘Grote moderne schoolgebouwen voor de jonge
in al zijn rijkdom voor u open.” Het boek is ruim verlucht met zwart-wit foto’s,
Veluwnaars die straks aan de kost moeten komen’en ‘Een oude opname uit het
de meeste ook door Jac. Gazenbeek genomen. De beeldtaal is weer herkenbaar,
rustieke Hierden; nu ziet men de jonge meisjes niet meer in klederdracht’. Van
zoals we eerder zagen. De Veluwe wordt ruimhartig geportretteerd met beelden
den Brink schrijft over de spanning tussen oude en nieuwe Veluwnaars, tussen
van een edelhert op de nevelige hei bij zonsondergang, zondoorlatend bos en
de autochtone bevolking en de vreemdeling die meestal uit het westen van
dansende bomen bij Speuld, de Wodanseik in het beekdal bij Wolfheze, Posbank
het land komt. Hij schrijft: “De mensen die op de Veluwe wonen of er komen
en Kootwijkerzand, de befaamde eiermarkt van Barneveld, het middelpunt van
wonen zullen bereid moeten zijn een stukje medeverantwoordelijkheid voor het
Nederland bij Lunteren, de Vispoort van Harderwijk en de Vispoort van Elburg,
leefklimaat van hun gebied te dragen. Niet wrokkend aan de kant gaan staan als
kasteel Rosendaal, ‘jagtpaal’ bij Ede. En ook: ‘Een diepe kerf trekt de moderne
oude bevolking, niet zonder meer dom neerzien op alles wat men als nieuwkomer
autoweg door de bossen ten zuiden van Nunspeet’, ‘In het domein van de
vreemd vindt, maar samen antwoorden op de uitdaging waarmee beide groepen
zandgravers neuzen ook de geologen graag rond’, ‘Cultureel Centrum Orpheus, de
worden geconfronteerd”. Het valt op dat Van den Brink nog met gemak en
trots van Apeldoorn’ en ‘Drie staande motieven van Henry Moore (Nationaal Park
vanzelfsprekendheid een grote rol toedicht aan de kerken om de genoemde
de Hoge Veluwe)’.
spanning te verzachten. Dat is niet zo verwonderlijk gezien het jaartal en het
gegeven dat de Veluwe tot op de dag van vandaag een rijk palet aan protestantisme laat zien. Vooral christelijke, orthodoxe kerkgemeenschappen zijn ruim
In 2005 heeft de Jac. Gazenbeek Stichting (in Lunteren), die ijvert voor de beleving
De Veluwe maakt deel uit van de biblebelt die van zuidwest naar min of meer
auteur en Veluwekenner bij uitstek Jac. Gazenbeek (1894 -1975), een fotoboekje
en bescherming van het streekeigene van de Veluwe en is vernoemd naar de
vertegenwoordigd, met variaties in rechtzinnigheid, bevindelijkheid en piëtisme.
uitgegeven met ditmaal foto’s in kleur. De stichting koestert zorgvuldig de
noordoost Nederland loopt. Deze religieuze inslag is niet gelijkelijk verdeeld over
welbekende beeldtaal, zo passend bij de Veluwe: fietsers over de hei, huifkar
de Veluwe. De zuidelijke en zuidoostelijke flanken zijn beduidend minder ‘zwaar’.
langs het rietgedekte boerderijtje of de schaapskooi, de natuur in al haar
Een overzicht van monumentale en historische kerken en kerkjes is opgenomen in
42
Beeldessay Veluwe
43
Reyer Boxem
facetten, inclusief het bos in de namiddag met invallende zonnestralen en alle
en paard, symbolen van een veranderende Veluwe. Hier komen dorpsbewoners,
verhalenvertelster, een archeoloog, een stroper en Jan van Schaffelaar. En verder
van Biesbergen (Mugmedia) en met oog voor vormgeving geplaatst. Bij elkaar
natuurorganisaties en gemeenten aan het woord. De kleurenfoto´s zijn van Rita
mogelijke vertegenwoordigers van flora en fauna. Maar ook een imker, een
opgeteld geven de foto’s een mooi Veluwegevoel. Afzonderlijk hebben ze een
De Woeste Hoeve, het transferium bij Nunspeet, het kerkje van Kootwijk, het
sterk functionele, haast planologische inslag: landelijk wonen met ‘verpaarding’
Aardhuis bij Hoog Soeren. En haast onvermijdelijk prenten uit de oude doos,
van het landschap, natuurlijk beheer of bosbouw, toeristen op het terras en
beelden uit vervlogen jaren. Bijvoorbeeld die van het grote boerengezin met
de kwaliteitsbakker die zijn bestaansrecht heeft door de toeristen, chalets en
helpers voor de roggeoogst ‘op de heerd’ bijeen voor de morgenkoffie. Een heldere
recreatief ondernemerschap, toegankelijkheid van bos- en natuurgebieden of
‘iconografie’ van de Veluwe.
de vele afsluitende hekken, samenhorigheid in de dorpen en het verdwijnende voorzieningenniveau, te koop aangeboden woningen vaak onbetaalbaar voor
In twee publicaties is een verbreding van de beeldtaal over de Veluwe te zien. Het
jongeren, bouw seniorencomplex. Maar gelukkig ook nog het kerkje van Garderen
zijn bloemlezingen van poëzie over de Veluwe. ´Dit stroeve land´, samengesteld
en het heidelandschap aan de rand van een weide.
door Bert Paasman en Henk van der Vlist met zwart-wit foto´s van Brand Overeem (Schaffelaarreeks nr. 22, BDU, Barneveld, 1989) en ‘Veluwe in verzen’ met zwart-
wit foto’s van Herman H. van Doorn (uitgegeven door Stichting Achterland, Zeist,
Passen de foto’s van Reyer Boxem in deze beeldverkenning van de Veluwe? Ja,
het bos met de zonnestralen, maar er wordt vaker een compositie genomen uit
najaar 2008. Volstrekt individuele beelden van de fotograaf, onbevangen en
volledig. Al was het maar om het simpele feit dat de beelden er zijn gemaakt,
2001). In Dit stroeve land zijn de Veluwemotieven nog wel herkenbaar, inclusief
optimistisch, zo nu en dan gebruikmakend van een Veluws ankerpunt. Met een
een verrassend laag of hoog perspectief of er wordt ingezoomd op een detail. Ook
vleugje poëzie en humor, maar ook oog voor objectieve functionaliteit, ruimtelijke
zie je relatief meer de flanken in beeld, zoals wolken boven Hattem, de polders
realiteit. Clichés of al te voor de hand liggende motieven zijn vermeden en dat
langs de randmeren, kerkinterieur van Terwolde. En nu eens geen kerkje van
was de opdracht. Een vraag aan de lezer (of kijker): Hoe dragen de foto’s van Reyer
Oosterbeek, Kootwijk of Garderen, maar van Ellecom. Omdat Guillaume van
Boxem bij aan het imago van de Veluwe?
der Graft erover dicht. In Veluwe in verzen is ook het stationnetje van Hulshorst opgenomen. Gerrit Achterberg dicht: ‘Hulsthorst, als vergeten ijzer / is uw
naam, binnen de dennen / en de bittere coniferen, / roest uw station; / waar de
Om het grotere thema ruimtelijke kwaliteit weer even naar boven te halen,
uitlaat / niemand inlaat, o minuten / dat ik hoor het weinig waaien / als een
de fotograaf betreft of de toeschouwer. En beide behoeven het niet met elkaar
beelden laten zien waar de ruimtelijke kwaliteit zit of ontbreekt. Tenminste wat
spoortrein naar het noorden / met een godvergeten knars / stilhoudt, niemand
eens te zijn. Beelden kunnen de ruimtelijke kwaliteit van een plek of gebied
oeroude legende / uit uw bossen: barse bende / rovers, rans en ruw / uit het witte
ook mede bepalen. Van de Veluwe bestaat een wolk aan images, zo heb ik hier
veluwhart’. Verder nieuwe motieven in de vorm van bijvoorbeeld de ingang van
mogen schetsen. Zij construeren een beeldend kader voor diverse ruimtelijke
het Gelderse Vallei Ziekenhuis met bomen van de vroegere Krommesteeg, de
ontwikkelingen en transformaties. Zal een nieuw gebouwd object passen bij het
modern opgezette campus van ROC A12 aan de rand van Ede, een zorgvoorziening
Veluwegevoel of het Luisterrijk land tussen Randmeer en Rijn? De streekeigenheid
in Vierhouten door Stichting Philadelphia, uitzicht op Huis van Bewaring ‘De
wordt vooropgezet, een Veluwestijl aangeprezen. Of wordt daar bewust of
Berg’ in Arnhem met woonhuizen op de voorgrond en nieuwe woningen aan het
onbewust van afgeweken? Om een nieuw beeld te maken. Hoe dan ook, ik herhaal
Graaf van Limburg Stirumplein in Brummen. Woningen die model staan voor de
graag het motto van Reyer Boxem: Voorruit, met stijl!
hedendaagse Veluwse woningbouw, zoals de ondertitel meedeelt. Tot slot rijst in deze bloemlezing en voor het eerst in mijn onvolledige bibliografische rondgang Radio Kootwijk op.
Elbert van der Linden
Tot slot nog een brochure uit 2007: ‘Op zoek naar het Veluwegevoel’, een uitgave
provincie Gelderland
projectleider Ruimtelijke Kwaliteit
van de Gelderse Milieufederatie, Vereniging Kleine Kernen Gelderland en de
Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij met op de voorkant edelhert, koe
44
Beeldessay Veluwe
45
Reyer Boxem
Colofon Uitgave: provincie Gelderland Fotografie: Reyer Boxem Vormgeving: provincie Gelderland, Communicatie Druk en afwerking: drukkerij HPC, Arnhem Maart 2009
46
Beeldessay Veluwe
