Op de Klei van Gelderland

Op de Klei van Gelderland Beeldessay van Mindscape Works

Provincie Gelderland

2

Op de klei van Gelderland

Woord vooraf De provincie heeft een actieplan opgesteld om ruimtelijke kwaliteit op de agenda te zetten zodat dit begrip een onderdeel wordt van afwegingen bij onder andere bouwplannen en ontwerpplannen. Tien studenten van Hall Larenstein te Velp, de grootste groene hogeschool van Nederland, bogen zich in de maanden september tot en met december 2010 over het begrip verrommeling. Verrommeling is een van de thema’s uit het actieplan Ruimtelijke Kwaliteit. Een van de studenten pakte de fiets en maakte foto’s in het Rivierenland. Hij fotografeerde plekken die hem bevreemdde, vragen en tweespalt opwierpen. De foto’s werden besproken met medestudenten wat interessante perspectieven opleverden. Ruimtelijke kwaliteit kent geen heldere scherpe definitie maar is wel een begrip dat al eeuwenlang misschien ongemerkt onze omgeving heeft beïnvloed. Bouwmeesters uit alle tijden hebben onze omgeving gevormd en geschapen. Marcus Vitruvius, een architect uit de Romeinse tijd is de auteur van een van de beroemdste standaardwerken over de bouwkunst. Ook landschaparchitectuur én inrichting van het landschap werden door hem beschreven in 10 lijvige boekwerken van theoretische én filosofische aard. Voor velen is hij een bekende doordat hij de menselijke maat beschreef. Een maat waarbij mensen zich goed voelen, harmonie en eenheid ervaren bij de omgeving en gebouwen om hen heen. Da Vinci tekende de beroemde Vitrivius mens (figuur in cirkel) Harmonie, eenheid, schoonheid, ruimtelijke kwaliteit. Het blijven subjectieve gegevens. Mede bepaald door hoe we de omgeving gebruiken. Zijn we passant door het landschap of werken we er? Dit beeldessay is bedoeld om u te laten delen in een zoektocht van jonge mensen die betrokken zijn bij hun omgeving. Jonge mensen die zich klaar maken om straks met hun vergaarde kennis op zak mede het landschap en onze omgeving te bepalen. Ik wens u veel lees-en kijkplezier Co Verdaas, Gedeputeerde Ruimtelijke Ordening Provincie Gelderland 3

Beeldessay Mindscape Works

4


Emoties versus Verrommeling. . . Het is inmiddels zes maanden geleden dat we voor de Provincie Gelderland met het begrip verrommeling aan de slag zijn gegaan. Eén van de opdrachten binnen ons tijdelijke bureau Mindscape Works was het maken van een beeldessay over het Land van Maas en Waal en de Bommelerwaard. Op de fietstochten over de klei van de provincie Gelderland heb ik veel tijd gehad om over het begrip ‘verrommeling’ na te denken. Eigenlijk is ons gedrag tegenover het fenomeen verrommeling vrij eigenaardig. Als je de vraag zou stellen ‘wie is er vóór verrommeling’, zou niemand zijn hand opsteken. Gek genoeg zit ons landschap er toch vol mee. Natuurlijk ligt het probleem genuanceerder. Wij hebben geconstateerd dat het een soort sluipend proces is. Eerst bouw je een huis, dan een schuur, een tuinhuis, een kippenren en een konijnenhok. Niemand is voor verrommeling maar iedereen schuift zijn of haar verantwoordelijkheid graag af naar een ander. Hierdoor is er geen regie en grip meer op het fenomeen te houden. Soms ontbreekt elk gevoel van bewustzijn en zorg voor ons landschap. In veel gevallen zijn we het er snel over eens dat industriële objecten en terreinen ‘vies’ zijn. Ons landelijk gebied wordt abstract gezien als puur economisch land. De ‘globale machten’ gebruiken het als prullenbak, om alles wat als rommel en ‘vies’ gezien kan worden er in te gooien. Het idee om vies bij vies te gooien zorgt ervoor dat je op sommige plekken oogkleppen moet opzetten om nog wat moois te kunnen zien. Je fietst er het liefst zo snel mogelijk voorbij. In onze huidige maatschappij krijgen we een overdaad aan informatie via computers, televisie en mobiele telefoon. Dit zorgt ervoor dat we gewend zijn geraakt aan het verwerken van een enorme hoeveelheid prikkels. De tijdloosheid van onze natuur of het platteland is hierdoor niet prikkelend genoeg voor jongeren, waardoor natuur en recreatie als saai wordt beschouwd. Zelf ben

5


ik in een klein dorpje Altforst opgegroeid op de komgronden van het Land van Maas en Waal. Hier heb ik tot mijn 18e jaar gewoond. Het was een hechte gemeenschap van ‘ons kent ons’. Doordat ik in deze lokale landelijke gemeenschap ben opgegroeid, heb ik een bepaalde nuchterheid meegekregen. Daar was de ruimte en vrijheid om de dynamiek van het leven te ervaren. De vergankelijkheid van dood en leven die je niet van achter je pc ervaart. Een gevoel dat de wereld meer is dan euro’s en consumptie. Bij veel Nederlanders ontbreekt dikwijls deze nuchterheid en het gevoel van continuïteit. Ons grondgebruik is zo intensief dat alles wat oud en vervallen is meteen als verrommeld aangemerkt wordt. En ofwel direct afgebroken wordt of als museum wordt opgepoetst. Weinig heeft in ons landschap de tijd om te besterven, om echt oud te worden. In het landschap van nu kan een plek niet meer gewoon zijn. Door onze keurigheid valt verrommeling eerder op en geeft het ons landschap iets ongewortelds in de tijd. Natuurlijk heb je ook plekken waar iedereen het over eens is dat het rommel of rommelig is. Deze plekken zijn niet in dit beeldessay verwerkt omdat deze naar mijn mening niet aansluiten bij de discussie over de term verrommeling. Het is een containerbegrip geworden. Het bestaat uit een veelheid aan soorten rommel (viezigheid) dat altijd onder dezelfde noemer gezet wordt. Uit ons eigen onderzoek is gebleken dat verrommeling een subjectief en vaag begrip is. Wat voor de één verrommeling is, is voor de ander nostalgie. Architectuur prikkelt mij, maar voor mensen die hun hele leven op een bepaalde plek gewoond hebben of geworteld zijn doet deze architectuur inbreuk op de lokale landschapskarakteristieken. Door deze verschillende invullingen en opvattingen over het begrip kunnen de overheden moeilijk meer grip op de term krijgen. Met dit beeldessay laten we een greep uit alle ‘sub’ varianten zien die onder de term

6


verrommeling vallen. Ik ben zo onbevangen mogelijk per auto of per fiets het Land van Maas en Waal en de Bommelerwaard door gestruind. Met dit beeldessay wil ik beelden laten zien die bij mij een tweestrijd of emotie opwekken. Bij elke foto heb ik de vraag gesteld of we het element als verrijking van het landschap kunnen zien of juist als verrommeling. Deze verschillen heb ik aangeduid met ‘vs’ (versus) zodat het ook meer op een tweestrijd lijkt. Hiernaast heb ik in drie regels mijn emoties toegelicht. Omdat het een subjectief begrip is hebben we binnen ons bureau individueel commentaar gegeven op de beelden. Het geeft dit essay een extra dimensie en heeft er toe geleid dat de discussie over het begrip binnen ons bureau is aangezwengeld. Deze discussies hebben enorm geholpen bij de vorming van grip op het fenomeen en de term verrommeling. Door dit project ben ik anders naar het landschap gaan kijken. Voortdurend ben ik op zoek naar die tweestrijd met verrommeling. Zonder emoties door het landschap rijden gaat niet meer. Of dit nog eens verandert, betwijfel ik. Namens Mindscape Works; Roeland Meek Januari 2011

7


Economie vs verrommeling “Ik ging naar Bommel om de brug te zien.” Ons platteland wordt gezien als prullenbak om alles wat als rommel gezien kan worden er in te gooien. Het idee om vies bij vies te gooien zorgt ervoor dat we soms oogkleppen op moeten zetten om nog wat moois te zien.

8


Jon en Maudi Jon: Nu laten we ‘oude’ bedrijventerreinen snel voor dood achter en bouwen we elders nieuwe, want je wil natuurlijk niet naast het oude bouwen. Hierdoor gaat de verspreiding door. Maudi: Als je overal een beetje ‘vies’ neerzet hou je nergens een ‘schoon’ landschap over. Inbreiding in plaats van uitbreiding en clustering zal ervoor zorgen dat de ‘vieze’ gebieden niet uitbreiden. Zo houd je andere gebieden schoon. Jon: Het landschap staat ons nu ten dienste en niet meer andersom, het is zoals het gezegde: God schiep de wereld, maar de Hollanders schiepen Holland. Dit betekent echter niet dat we het moeten volplempen. Er moet ruimte zijn voor verweving van functies, economische functies zijn niet per definitie ‘vies’.

9


Cultuurhistorie vs verrommeling Op weg naar mijn werk zie ik met regelmaat grote populieren aan de Maas staan. Ze markeren de ligging en verdwijnen ver aan de horizon. Kunnen deze populieren niet vervangen worden door windmolens denk ik, iets totaal cultuurlijks in het landschap.

10 Op de klei van Gelderland

Loek en Stephan Samen zijn ze het eens dat windmolens energie kunnen leveren en populieren niet. Ze hebben beide dezelfde visuele functie maar er is wel verschil tussen een populier van 20 m of een windmolen van 120 m. Loek: Ik ben het er mee eens dat windmolens ook in plaats van de populieren kunnen, maar dan vind ik wel dat de energie die opgewekt wordt ten goede moet komen aan de lokale bevolking. Vaak hebben energiemaatschappijen belang bij het plaatsen van windmolens, want daar kunnen zij veel rendement uit halen. De lokale bevolking moet juist voordeel krijgen, want zij hebben tenslotte ook de lasten van de windmolens. Stephan: Ik vind het wel goed als er windmolens langs de Maas worden gezet, het is iets van deze tijd. De manier van plaatsen is wel essentieel. Het geeft namelijk een heel verrommeld beeld als windmolens op een willekeurige manier geplaatst worden. Belangrijk is dat windmolens in een bepaald ritme en in lijn met de Maas geplaatst worden. De molens versterken dan de contouren van de rivier.

11 Beeldessay Mindscape Works

Architectuur vs Verrommeling Als ik naar deze amfibische huizen aan de Gouden Ham kijk, krijg ik een warm gevoel van binnen. Prachtig toch, al die nieuwe woonvormen op ‘ons’ water? De keuze om hier een nieuwe identiteit en architectonisch karakter aan te geven bevalt me zeer.


Andrea en Tim Tim: Af en toe een huis in de uiterwaarden moet kunnen. Vroeger stonden er al huizen op de hoge plekken in de uiterwaarden. Het is wel belangrijk dat het water geen probleem kan opleveren. Andrea: De dijk is essentieel voor de beleving van het rivierenlandschap. In dit geval is de dijk vanaf het water gezien bijna niet meer zichtbaar. Tim: En vanaf de dijk wordt het zicht naar het achterliggende meer onttrokken door de contrasterende kleuren. Andrea: Het idee van een nieuw karakter is goed, maar zou in een andere vorm gegoten moeten worden. Huizen met een duurzaam karakter horen beter thuis in de uiterwaarden. Mensen zouden de basisbehoeften zoals stroom zelf op moeten wekken.


Overmaat vs Verrommeling Op de open komgrond van Maasbommel kom ik een loods tegen die zeker twee keer zo hoog is als het woonhuis. Ik moet lachen als ik de oude schuur achter het huis vergelijk met de kolossale nieuw gebouwde loods. Ik vraag me af of hier niet overgedimensioneerd is.


Rick en Renze In de huidige agrarische sector is deze schaal voor boeren van belang zeggen Rick en Renze. Ze snappen dat de schuren steeds groter moeten worden om mee te kunnen met de wereldmarkt, maar of dat zo in het open landschap moet staan vragen ze zich af. Renze: Wat zit er in deze schuur? Van buiten is dit niet zichtbaar. Wanneer voorbijgangers de functie er van kennen, zullen zij de schuur eerder gaan waarderen. Rick: Vroeger had iedere streek zijn eigen boerderijtype. De huidige situatie bestaat uit één type dat overal in het land wordt toegepast. Hierdoor mist deze zijn streekeigenheid. Misschien moet daar de nadruk op gelegd gaan worden. Renze: Het is niet de bedoeling dat we een fopidentiteit gaan creëren. Deze schuur is nieuw en netjes, het sluipende verrommelingsproces moet nog gaan plaatsvinden. Straks gaat de boer zijn machines of maiskuil, rond de schuur plaatsen. Rick: Die zal dan net zo’n overmaat als de schuur hebben. Dat is pas echt verrommeling.


Idylle vs Verrommeling Veel inwoners die geworteld zijn in een gebied spreken vaak over de ‘ import’ die de gebruiken van het platteland niet begrijpen. Het idyllische beeld van rust en ruimte dat deze import heeft, botst vaak koud op de 24uurs economie die er op dit platteland plaatsvindt.


Jon en Joris Het idyllische beeld wordt voorgeschoteld door makelaars en overheid, zeggen Jon en Joris samen. Jon: De import heeft een te romantisch beeld van een boer die met de hand zijn koeien melkt. Mensen uit de stad zijn veelal individualistisch en kunnen niet snel wennen aan het platteland. Daarbij komt dat stedelingen alleen de positieve dingen horen. Rust en ruimte worden gepromoot, dan valt het ineens tegen wanneer er grote trailers en landbouwvoertuigen door de straat denderen. Joris: De import schikt zich niet naar de cultuur. De dorpelingen hebben wel acceptatievermogen maar de import maakt daar geen gebruik van. De discussie over zondagsrust en het accepteren van import is in de stad al veel verder.


Icoon vs Verrommeling Over industriële objecten en terreinen zijn we het snel eens dat ze ‘vies’ zijn. Ver vanuit het omliggende landschap is de toren van Electrabel te zien. In de loop der tijd heeft hij een bepaalde lading gekregen, het is een icoon en wordt hierdoor niet meer als vies gezien.


Stephan en Maudi Stephan begint de discussie: Je moet naar een element toe kunnen gaan, het moet als het ware tastbaar zijn om er een binding mee te krijgen. Als de energiecentrale zou sluiten en er zou een groot hek omheen gezet worden dan wordt deze fabriek juist heel erg als verrommeling gezien. Maudi zegt: In het geval van de energiecentrale bij Nijmegen, weet iedereen de functie van deze fabriek. Energie is iets dat we belangrijk vinden, wat er toe leidt dat we zo’n grote fabriek voor lief nemen. Stephan oppert: De ligging beinvloedt ook of het als verrommeling wordt ervaren of niet. Maudi: reageert: Zeker, als het in het zicht staat vind ik het goed om discussie over duurzaamheid op te wekken. Stephan vraagt zich af: Zouden we zo’n grote fabriek in de toekomst ook weer zo in het open zicht inpassen?


Gewenning vs Verrommeling Tegen de avond kom ik bij Wijchen een hoogspanningsmast tegen. Ik was er bijna langs gefietst zonder hem te zien. Ik bedenk dat je aan bepaalde rommel ook went en dat het bijna niet meer opvalt. We hebben geaccepteerd dat het collectieve belang groter is.


Loek en Andrea Hoogspanningsmasten zijn nodig. Ze zijn dan ook een icoon voor onze huidige maatschappij. Daar zijn Loek en Andrea het over eens. Dat ze niet meer opvallen komt voor een belangrijk deel doordat je eraan went, zegt Loek. Andrea: Ik ken een pleintje met lelijke bomen, op een gegeven moment ben ik ze gaan negeren. Het is eigenlijk niet goed dat je het gaat negeren, je kunt er beter wat aan proberen te doen, toch? Loek voegt hieraan toe dat het niet voor iedereen mogelijk is om er wat aan te doen. Geeft het dan wel rust? Het is zoals het is! Als we weer terug gaan naar het voorbeeld van de hoogspanningsmasten kun je jezelf afvragen of dit geen goed ontworpen verrommeling is? Loek: dit is zeker geen goed ontworpen element. Hij kijkt niet naar de context maar neemt de kortste route van A-B. Je kunt er uiteindelijk, als je er iedere dag lang komt, best aan wennen. Andrea voegt hier nog aan toe dat we ze eigenlijk negeren in plaats van er aan te wennen.


Nostalgie vs Verrommeling Naast de Waaldijk vind ik een boerderij met allerlei landbouwvoertuigen. Ik zink weg in gedachten en denk aan mijn geboorteplaats. Het eerste tochtje op de tractor van de buurman. Mij geeft het een nostalgisch gevoel, terwijl een ander dit erf verrommeld kan vinden.


Rick en Joris Is dit verrommeling? Alles staat netjes recht en er is zelfs geveegd. Op de eerste de beste boerderij ziet het er veel slechter uit, zeggen Rick en Joris. Hier kunnen andere boeren nog wat van leren. Rick: Dit doet me denken aan het echte boerenleven van vroeger. De boer is zuinig op zijn spullen en probeert zo goed en goedkoop mogelijk alles netjes te houden, kijk maar naar dat dak. Voor dit beeld gaan veel stedelingen op hun vrije zondag naar het platteland. Dit is het idyllische platteland! Joris: Je ziet meteen de functie van het erf, waardoor je het al geen verrommeling vindt. Op het platteland moeten meer boeren hun erf toegankelijk maken. Hierdoor zal het platteland beter gewaardeerd worden, ook de niet idyllische erven. Rick: Dat zal alleen gebeuren wanneer de boer er snel en makkelijk geld mee kan verdienen. Een boer kijkt vaak alleen naar zichzelf. “what’s in it for me” aldus Joris.


Recreatie vs Verrommeling De Loonse Waard is een zandwinplas aan de Maas. Er is veel rust, water en natuur. De ideale plek voor een vakantie. Maar je zou hier het liefst zo snel mogelijk voorbij fietsen. Wanneer gaat de belevingswaarde van het collectief voor op de lokale verrommeling?


Tim en Rick Iedereen is het er waarschijnlijk over eens dat dit niet kan, zeggen ze beide. De enigen die profiteren zijn de mensen met hun standplaats en de eigenaar van dit land. Tim: Er is een verschil tussen wat de lokale bewoner of de recreant als verrommeling ziet. De recreant vindt dit waarschijnlijk geen verrommeling, maar de lokale bewoner is gesteld op deze plek. Rick: Er is een gebrek aan structuur in deze camping en hij is niet landschappelijk ingepast. Een enkele caravan kan idyllisch zijn, maar in dit geval zijn er teveel. Tim: Het is typerend dat deze recreanten op een van de mooiste plekken in het landschap staan, maar dat de meeste campingbewoners uitkijken op de volgende caravan of schutting.


Gebruik vs Verrommeling Vanuit de autoruit zie ik ineens een stilleven. Het ideale voorbeeld van onze individuele vrijheden, maar waar ligt de grens? De eigenaar van dit perceel zal eerder naar de gebruikswaarde van het hutje kijken dan naar de kleur die het heeft.


Jon en Stephan Jon: Vaak zien we elementen als verrommeling, maar zodra we het verhaal erachter kennen verandert dit. Wellicht is dit een jongerenkeet. Dat zou mijn mening veranderen. Stephan: Persoonlijk vind ik dat er regels moeten komen wat betreft dit soort elementen. Het moet wel binnen de perken blijven. Jon: Maar de uitzondering op de regel maakt het leuk. Dit hutje ziet er wel vrolijk uit. Wanneer er in de stad iemand met een rare muts op loopt blijft die ene persoon in je gedachten, terwijl je wel honderd mensen gepasseerd bent die dag. Stephan: Die uitzonderingen moeten niet te gek worden. Wat ook meespeelt is het element tijd. Een landbouwmachine kan er tijdelijk staan, dat is minder storend.


Boerenverstand vs Verrommeling De Van Heemstraweg is een belangrijke verkeersader. Elke dag rijden er zo’n 800 vrachtwagens en 7000 motorvoertuigen overheen. Met de laatste stukjes land - die tussen alle ontwikkelingen overblijven - kan een boer een gemakkelijke zakcent verdienen.


Renze en Andrea Als de discussie gestart wordt begint Renze meteen: Dit is ernstige verrommeling, zelfs de laatste stukjes groen worden verpest met schreeuwerige reclameborden. Andrea: Het is voor zo’n boer ook een tweestrijd. Enerzijds kan hij er snel en makkelijk geld mee verdienen. Anderzijds toont hij zogenaamd geen respect voor zijn omgeving. Maar als hij zo’n aanbod niet accepteert staat de kar toch wel bij de buurman op het land. Renze: Ik begrijp het belang wel van de verschillende partijen, maar zou wel eens willen weten hoe belangrijk deze inkomsten voor de boer zijn. Is het bij wijze van spreken van levensbelang? Als de inkomsten door deze kar er voor zorgen dat de boer kan blijven bestaan en daarmee ook de laatste stukjes agrarisch land naast de Van Heemstraweg? Dan heeft dat invloed op mijn mening. Andrea besluit: Het individu wordt rijk terwijl het collectief er overlast van heeft. Ik vraag me af of je het kan verbieden en of agrariërs dan creatiever worden en andere manieren van inkomsten vinden?


Opgepoetst vs Verrommeling Aan de Maas bij Batenburg kom ik twee kanonnen tegen die met hoogglans rood en geel beschilderde zijn. Ze duiden op een ruïne en de stadsrechten van het plaatsje. Ik vraag me af of dit poets en herstelwerk wel nodig is om dit plaatsje er ‘echt’ oud uit te laten zien?


Loek en Tim Eigenlijk wil ik het kanon in zijn context zien, zegt Loek. Maar zo lijkt het een verkapt uithangbord. Tim: het was minder storend als dit kanon met blanke lak was geschilderd. Je moet de objecten van betekenis in stand houden maar je moet het landschap niet tot pretpark verheﬀen of vercommercialiseren. Loek: Dit kanon refereert naar een vervallen ruïne. Het is de vraag of het dus zo’n nieuwe uitstraling moet hebben. Bij het volledig opgeknapte Muiderslot zou dit kanon beter op zijn plaats zijn dan bij een ruïne. Tim: Het is nu niets meer dan een reclamebord voor met name de schilder in het dorp. Het zou ook raar zijn om dit kanon expres oud te laten lijken. Dat is dan net zo slecht als het oppoetsen.


Wisselwerking vs Verrommeling ‘Oorzaak gevolg’. In de wetten van Newton wordt al beschreven dat elke actie een reactie voortbrengt. Maneges blijken nu goed in de markt te liggen, om deze te bouwen is echter veel geld nodig. Mensen willen steeds meer voor minder, waardoor reclame het gevolg is.


Maudi en Joris Is reclame wel het gevolg van het feit dat mensen steeds meer voor minder willen vraagt Joris meteen? Maudi: Hij heeft het geld waarschijnlijk niet nodig om van te bestaan. Bij wisselwerking vind ik namelijk dat de voordelen van verrommeling soms zwaarder wegen dan de nadelen. Joris: Wil je blijven bestaan door een lelijke investering? Of wil je mooi ten onder gaan. De overheid moet hier randvoorwaarden voor opstellen. Je hebt niet door dat de mensen tegenwoordig enorm geleid worden door reclame. Samen vinden ze dat de eigenaar wel enorm zijn best heeft gedaan om de reclame zo netjes mogelijk te plaatsen. Joris: Hij voelt zelf al aan dat het verrommeling is, door de noodzaak plaatst hij ze dan zo netjes mogelijk. Ik denk eigenlijk dat de eigenaar liever zou willen dat de voorbijgangers zijn paarden en manege zien, in plaats van de reclameborden. Maudi: Die paarden zien ze honderd meter daarvoor wel, hier kan de eigenaar gewoon makkelijk geld verdienen.


Verrommeling vs Verrommeling Bij Niftrik kruist de A50 de Maas. Onze infrastructuur zorgt globaal voor goede bereikbaarheid. Lokaal belemmert het echter de toegankelijkheid. Het wordt gezien als verrommeling en heeft een magneetwerking op andere verrommeling.


Stephan en Joris We zijn het samen over deze stelling eens. Als je het hebt over infrastructuur dan heb je het al snel over verrommeling. Infrastructuur brengt veel elementen met zich mee zoals bruggen en viaducten. Stephan: Dit soort verrommeling ontstaat vaak op plekken waar je niet snel gezien wordt. Mensen voelen zich dan vrij en dat nodigt uit tot ondeugd. Joris vraagt: Zou je hier iets aan kunnen doen en zouden we dat willen? Stephan: Je zou er zeker wat aan kunnen doen. Door bijvoorbeeld het plaatsen van camera’s. Op die manier zorg je ervoor dat er toezicht op deze plekken blijft. Het lijkt mij namelijk wel dat je dit soort verrommeling voorkomen wilt gaan om zo vernielingen en andere vormen van verrommeling tegen te gaan. Hiermee zou je de zo geheten magneetwerking kunnen stopzetten. Joris zegt: Dit zou je op verschillende plekken kunnen toepassen, zoals tunnels, bedrijfsterreinen, lege gebouwen en dergelijke.


Kunst vs Verrommeling Mooi of lelijk? Alles kan aan de term verrommeling gehangen worden. Iedereen heeft zijn of haar eigen mening over mooi en lelijk. Als vergelijking kan ik zeggen dat de discussie over kunst net zo subjectief is als de discussie over het begrip verrommeling.


Jon en Renze Jon vraagt zich af of kunst wel verrommeling kan zijn? Kunst zou door een lokale kunstenaar gemaakt moeten worden en een verhaal van de omgeving moeten vertellen. Ik ken een aantal voorbeelden waar een kunstwerk het verhaal van de gemeenschap of generatie vertelt. Deze worden lokaal enorm gewaardeerd. Renze: Ik vind het belangrijk direct het verhaal achter een kunstwerk te begrijpen. Hiernaast is ook de relatie met de context zeer belangrijk, het mag geen universeel toepasbaar kunstwerk zijn. Kunstwerken fungeren hiernaast ook vaak als oriëntatiepunt en markeren een plek in het landschap. Jon: Het moet een toegevoegde waarde hebben. Beiden zijn het er over eens dat in elk geval deze discussie over kunst net zo subjectief is als de discussies die we gevoerd hebben over verrommeling.


Toekomst versus Verrommeling Als we naar de huidige tendensen in de maatschappij kijken zien we dat er een bepaalde onvrede heerst en er een verschuiving plaatsvindt. Deze onvrede en verschuiving hebben naar mijn mening niet zozeer te maken met dingen als milieu, criminaliteit of immigratiebeleid, maar er schuilt een diepere laag onder. Een dieper gevoel van onvrede over de vraag: Hoe kunnen we blijven wie we zijn? Zijn we nog wel wie we zijn? En wie zijn we eigenlijk? Deze identiteitsvragen spelen ook een rol bij onze landschappelijke verrommeling. Vragen zijn er zoals: Kan het landschap nog wel blijven zoals het is? Is het landschap nog wel zoals het was? En wat is ons landschap eigenlijk? Om over verrommeling te praten zullen we ook invulling moeten geven aan het begrip identiteit, de Nederlandse identiteit maar ook landschappelijke identiteit, daar kunnen we niet omheen. De begrippen verrommeling en identiteit hebben constant met elkaar te maken. Het landschappelijke gezicht van Nederland wordt constant geen vermaakt. Veel plekken die je van vroeger kent kunnen nu compleet verdwenen zijn en plaats hebben gemaakt voor nieuwe plekken en landschappen. Door de veranderingen in het vertrouwde landschap om ons heen pak je de mensen steeds een stukje van hun identiteit af. Hiernaast lijken veel Nederlanders tegenwoordig nergens meer te wonen. Je kunt zeggen dat er twee soorten mensen zijn: gewortelde en verankerde. Tot en met de tweede wereldoorlog was je geworteld in een gebied door de wortels van je ouders. Was je vader bakker dan werd jij dat ook. Dat is nu niet meer zo. We hebben geen wortels meer maar ankers waar we mee verankerd zitten in een haven ofwel een lokaal netwerk. Anders dan wortels heb ik bijvoorbeeld mijn anker in het dorpje Altforst opgepakt en vanwege mijn studie in Arnhem weer uitgegooid. Hier zit ik nu lokaal vast aan het netwerk van school en studenten. Hierna zal ik hem waarschijnlijk weer oppakken en in een andere haven weer uitgooien. Naar mate de tijd verstrijkt zullen mensen in het algemeen langer in een haven verblijven. Vanwege bijvoorbeeld werk of het stichten van een gezin. Hierdoor zijn mensen steeds meer gebonden aan die lokale omgeving. Bij het kiezen van een haven is het begrip lokaal van groot belang. Mensen kiezen dan liever geen verrommelde plek want ze weten dat ze daar het grootste gedeelte van hun leven zullen gaan doorbrengen. Iedere plek is anders, er wonen andere mensen, er zijn andere voorzieningen, andere omstandigheden en andere gebruiken. Voor elke opgave is specifiek maatwerk nodig. Als je verrommeling wilt tegengaan, laat dan mensen op lokale


schaal nadenken. Zij weten het beste wat er speelt in hun omgeving. Waar je wel en niet aan moet komen en waar oplossingen liggen. Als zij meedenken creëer je draagvlak voor een ingreep. Je hebt daarbij wel sturing en financiële hulp van bovenaf nodig. Maar het blijft maatwerk, er kan geen standaard toolbox aan oplossingen worden gegeven die universeel toepasbaar zijn. In de tijd van onze droogmakerijen hebben de mensen van toen het landschap ontworpen naar de wensen van toen, dus waarom zouden wij nu vast willen houden aan de wensen van toen, en niet gewoon de wensen van nu ontwerpen? Het is onmogelijk om de verrommelingskwestie te benaderen zonder te wijzen op duurzaamheid en innovatie. We hebben in de afgelopen honderd jaar een gigantische ontwikkeling doorgemaakt. Historische kaarten zijn in een sneltreinvaart volledig van kleur verschoten. De hulpbronnen van de planeet worden niet groter, ze verminderen in de loop der tijd. Maar onze economische groei en consumptiegedrag blijft maar stijgen. Daar moet een natuurlijke grens aan zijn. Op een bepaald moment moeten we vertragen en het met minder doen. Anders zullen we ten onder gaan: ‘Slow down or go down’. Niet meer denken in globale en snelle stappen maar juist in kleine stapjes, in lokale stapjes, in zorgvuldige stapjes. Lokale ontwikkelingen zijn ten eerste enorm belangrijk voor de omgevingseconomie. Ten tweede zullen ze lokaal meer onderling begrip en draagvlak creëren. En als laatste kunnen ze de magneetwerking van verrommeling omdraaien naar magneetwerking voor ruimtelijke kwaliteit. Om over verrommeling te praten moeten we naar mijn mening dus eerst invulling aan het begrip identiteit gegeven. Hiernaast zou er vanuit de overheid gestimuleerd moeten worden op lokale ontwikkelingen en niet op globalisering of intensivering. Duurzaamheid en innovatie zijn essentieel om op langere termijn een ontrommeld landschap te krijgen. Maar wat zal het gaan worden in de toekomst? Hoe gaat dit kabinet om met ruimtelijke ordening? Voor politici, landschapsontwerpers en bewoners wordt het een spannende tijd, want zij zullen in de toekomst invulling moeten geven aan ons landschap. Namens Mindscape Works, Roeland Meek, Januari 2011


Colofon Uitgave: Fotografie: Projectteam:

Begeleiding:

Vormgeving: Druk: Oplage:

Januari 2011


Provincie Gelderland Roeland Meek Stephan Greven, Loek van Haaster, Andrea Hulsebosch, Tim Kort, Rick Lensink, Roeland Meek, Renze van Och, Maudi Veens, Joris van Velthoven en Jon Westra. Irma Bijker- de Ligny en Martin Mekking (provincie Gelderland) Jos Ulijn en Ad Woudstra (Hogeschool Van Hall Larenstein) Provincie Gelderland, Communicatie Drukkerij HPC, Arnhem 750 exemplaren

Op de Klei van Gelderland

Recommend Documents