Kies gezond vet!
Wetenschap en praktijk!
Gerard Hornstra," emeritus hoogleraar" Experimentele Voedingskunde" Universiteit Maastricht" " Voorzitter MVO stuurgroep" Kies gezond vet !
Kies gezond vet! ! Vet en vetzuren in de voeding" 䙜 Voedingsvet en hart- en vaatziekten"
䙜 Belang van omega-3 vetzuren" 䙜 Vetzuurconsumptie in Nederland" 䙜 Stuurgroep Kies gezond vet "
Vetten en vetzuren in de voeding" Vitamines en" sporenelementen"
Voeding"
Mineralen"
Eiwitten"
Vetten"
Koolhydraten"
isolatie," bescherming"
structurele" functies"
Vetzuren"
energie-" productie"
smaak," transport"
regel-" functies"
Moleculaire vetzuurstructuur! Kool-waterstof keten" (variabel)!
Methyl! H!
H! H! H! H! .…" H! C!-!-! -!-!C!H-! !-!C!H-! !-!C!H-! !-!C!H-!!-! H! verzadigd! H!
H!
H!
H!
H!
Carboxyl! .…" -!-!C!
H!
-!-!C!-!-!C!-!-!C! =!C!-!-!C! -!-!C! -!-! H! H! H! H! mono-onverzadigd! H!
H!
H!
H!
H!
H!
H!
H!
H!
-!-!C! -!-!C! -!-!C!=! C!-!-!C! -!-!C! =!C!-!-!C! -!-!C! -!-! H! H! H! H! H! poly-onverzadigd!
Belangrijkste bronnen van" verzadigde vetzuren" Cocosnoot" laurinezuur" myristinezuur"
Zuivel"
Palm vrucht" palmitinezuur"
Shea noot" stearinezuur"
Vet " vlees"
Belangrijkste bronnen van enkelvoudigonverzadigde vetzuren (oliezuur)"
Olijven"
Raapzaad"
Belangrijkste bronnen van" meervoudig-onverzadigde vetzuren" Omega-3 familie"
Omega-6 familie"
Alfa-linoleenzuur"
Linolzuur"
ʻVisvetzurenʼ (EPA and DHA)"
Arachidonzuur"
Voedingsvetten spelen" een rol bij o.a." ! Hart- en vaatziekten! ! Type-2 diabetes! ! Kanker?! ! Vroege ontwikkeling?! "
Condities die samenhangen met een levenslang verhoogd risico op
hart- en vaatziekten (Berry, 2012)"
! Diabetes mellitus" ! Roken" ! Te hoge bloeddruk" ! Afwijkend lipoprotëineprofiel"
Plasmalipoproteïnen en cardiovasculair risico" ! Zeker: LDL-cholesterol (")! ! Zeer waarschijnlijk: HDL-chol (#)! ! Waarschijnlijk: nuchtere TG (")! ! Mogelijk: "Lp[a] (")! "
Verandering (mmol/L) bij vervanging van 1 en% koolhydraten"
Voedingsvetten hebben een specifiek effect" op het cholesterolprofiel (Mensink 2003)" 0.06" verzadigd (mix)" mono-onverzadigd (oliezuur)"
0.04"
poly-onverzadigd (linolzuur)" industriële trans-vetzuren"
0.02" 0.00" -0.02" -0.04"
LDL-Chol"
HDL-Chol"
Totaal-/HDL-Chol"
LDL-cholesterol en cardiovasculair risico" (European Food Safety Authority, 2008, 2009, 2012)"
! Een hoog gehalte aan LDL-cholesterol in het bloed is een bewezen en algemeen erkende risicofactor voor coronaire hartziekten " ! Verlaging van het LDL-cholesterolgehalte door aanpassing van de voeding verlaagt het cardiovasculair risico! ! EFSA beschouwt verlaging van het LDLcholesterol gehalte als gunstig voor de gezondheid van de mens!
Verandering (mmol/L) bij vervanging van 1 en% koolhydraten"
Voedingsvetten hebben een specifiek effect" op het cholesterolprofiel (Mensink 2003)" 0.06" verzadigd (mix)" mono-onverzadigd (oliezuur)"
0.04"
poly-onverzadigd (linolzuur)" industriële trans-vetzuren"
0.02" 0.00" -0.02" -0.04"
LDL-Chol"
HDL-Chol"
Totaal-/HDL-Chol"
Verzadigde voedingsvetten en" cardiovasculair risico" ! Hoewel verzadigde vetzuren in de voeding het LDLcholesterolgehalte in het bloed verhogen, blijkt uit een recente meta-analyse dat de inname van deze vetzuren op zich niet significant samenhangt met het risico op coronaire hartziekten (Siri-Tarino, 2010) "
! Dit betekent dat verlaging van de verzadigd vetconsumptie alléén onvoldoende is om het cardiovasculair risico te verminderen!
Cardiovasculair risico is lager bij ʻvervangingʼ van verzadigde- door meervoudig onverzadigde vetzuren (Jakobsen, 2009) !
Gecorrigeerd voor voeding"
mono"
koolhydr"
events"
poly"
mono"
koolhydr"
sterfte" 0.4"
0.6"
0.8"
1"
1.25" 1.5"
2"
0.4"
0.6"
Relatief risico bij 5 en% vervanging"
0.8"
1"
1.25" 1.5"
2"
Gecorrigeerd voor voeding en leefstijl"
poly"
Interventiestudies bevestigen het gunstige effect van vervanging van SAFA- en trans door PUFA (Mozaffarian, 2010)"
Lager risico"
!
0.1
Hoger risico"
!
0.25
!
0.5
1
!
! 2!
1.5
De sterfte aan hart- en vaatziekten is laag" bij traditioneel levende Inuit!
De lage cardiovasculaire sterfte van Inuit berust mogelijk op het vetzuurprofiel van hun voeding! $-! Inuit! verzadigd! enkelvoudig-onverzadigd! 6"
$-3"
meervoudig-" onverzadigd"
Denen!
0"
20"
40"
60"
80"
100"
Vetzuursamenstelling van de voeding (%)"
Frequentie van vis bij de maaltijd is negatief gerelateerd aan het coronaire sterfterisico (He, 2004) ! mannen, 89000/1730"
vrouwen, 125873/1055"
0.8!
0.6!
0.4!
1.0!
Relatief risico!
Relatief risico!
1.0!
0.8!
0.6!
0.4! Vis bij de maaltijd!
De visvetzuren EPA en DHA, 850 mg/day, verlagen de coronaire sterfte significant (GISSI, Lancet, 1999)!
100
50
"
Plotselinge hartdood
" 100
"
50
"
0
0
placebo
"
EPA/DHA
"
"
Totale sterfte
"
"
" placebo
"
EPA/DHA
"
Verandering (%) van het" triglyceridengehalte!
De verlaging van het plasma triglyceridengehalte door de visvetzuren EPA and DHA is dosis-afhankelijk" 0"
!! Sanders,1983 " !! Schmidt, 1990" !! Blonk, 1990"
!!
-10"
!! !! -20"
!! !! !!
!!
-30"
!!
!!
-40" 0"
2.0"
4.0"
6.0"
8.0"
EPA+DHA inname (gram per dag)!
10.0"
Vetconsumptie en hart-vaatrisico! ! Grootschalige meta-analyses van observationele en interventiestudies tonen aan dat vervanging in de voeding van verzadigde- en trans-vetzuren door meervoudig onverzadigde vetzuren (van plantaardige oliën en vis) het cardiovasculaire risico met ongeveer 10% kan verminderen "
! Vervanging door enkelvoudig-onverzadigde vetzuren of door koolhydraten blijkt niet effectief"
De vetzuursamenstelling van de voeding (energie%)" moet verbeteren (Gezondheidsraad 2006)" Aanbeveling Consumptie Totaal vet
% OK
20 - 35/40
ca. 35
60
Verzadigd vet
< 10
13
8
Trans vet
<1
1
40
Omega-6 vetzuren
2
7
(95)
Omega-3 vetzuren
1
0.7
(30)
400
ca. 100
10
Visvetzuren (EPA+DHA, mg/dag)
De vetzuurssamenstellingen van boter en van" diverse margarines verschillen sterk! VV!
boter!
EOV!
pakjes" margarine"
MOV!
kuipjes" margarine" vloeibare" margarine" 0"
20"
40"
60"
80"
vetzuursamenstelling (%)"
100"
De vetzuursamenstelling van dierlijke vetten" kan sterk verschillen! V V!
rund!
EOV!
MOV!
varken" kip"
EPA" DHA!
zalm" 0"
20"
40"
60"
80"
fatty acid composition (%)"
100"
MVO stuurgroep Kies gezond vetʼ" Achtergrond: In relatie tot de aanbevelingen van de Gezondheidsraad eten Nederlanders nog te veel verzadigd vet en te weinig meervoudig onverzadigde vetzuren (met name omega-3) Missie: De samenstelling van het voedingsvet in overeenstemming brengen met deze aanbevelingen Aanpak: Gezondheidsprofessionals ondersteunen bij de voedingsadvisering van hun patiënte/cliënten, met name t.a.v. het vet in de voeding
MVO stuurgroep" Samenstelling: Vertegenwoordigers van diverse beroepsorganisaties (diëtisten, artsen, hart-vaat verpleegkundigen, praktijk ondersteuners), voedingswetenschappers, communicatie deskundigen, en vertegenwoordiging van Voedingscentrum en Hartstichting Werkwijze: ! Kennisoverdracht (publicaties, lezingen, e-learning modules) m.b.t. de betekenis van voedingsvet voor gezondheidsbevordering en ziektepreventie ! Ontwerpen, testen en beschikbaar stellen van instructiematerialen (draaischijf, rekentool, vetwijzer)
Fat replacement trigger and website" draaischijf"
www.kiesgezondvet.nl"
Kies gezond vet wijzer"
Kern-boodschappen! ! Vergeleken met de aanbevelingen van de Gezondheidsraad eten Nederlanders gemiddeld te veel verzadigde vetten en te weinig meervoudig onverzadigde vetzuren van de omega-3 familie"
! Vervanging in de voeding van verzadigde- door meervoudig onverzadigde vetten kan het risico op hart- en vaatziekten met wel 10% verlagen "
! Verhoog vooral de inname van de omega-3 vetzuren alfa-linoleenzuur en de zogenaamde ʻvisvetzurenʼ EPA en DHA"
! Maak daarbij gebruik van de praktische adviezen van de Stuurgroep ʻKies Gezond Vetʼ"
