JAN 2012 | KANTORENMARKT
G6 RAPPORT I ALMERE AMSTERDAM DEN HAAG EINDHOVEN ROTTERDAM UTRECHT
RESEARCH & FORECAST REPORT
Kantorenmarkt G6 De grote steden in Nederland blijven aantrekkelijk voor vestiging van bevolking en bedrijven. De
MARKT INDICATOREN (J-O-J) 2011
2012
twee voornaamste redenen waarom steden snel groeien is de immigratie uit het buitenland en het beleid om nieuwbouw in of rondom grote steden te concentreren. Daarnaast is de werkgelegenheid
INFLATIE
in de grote steden groter, als gevolg van een hogere concentratie van bedrijven. In de afgelopen paar jaar was het groeitempo in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag drie keer zo hoog als het
RENTE
landelijk gemiddelde. WERKLOOSHEID
De behoefte aan kwalitatief hoogwaardige kantoren is nog steeds aanwezig. Daarvan is zeker
ECONOMISCHE GROEI
sprake als het gaat om trends zoals het nieuwe werken, waarin de invloed van social media en verbeterde communicatiemiddelen bepalend is voor de fysieke ruimtevraag. Flexibel werken in
Bron: CBS, CPB
combinatie met thuiswerken zorgt er wel voor dat de ruimtebehoefte daalt. Ook krimp en vergrijzing AANBODSPERCENTAGE TOV VOORRAAD
en een dalende beroepsbevolking dragen bij aan een beperkte behoefte aan kantorenmeters. Door de beperkte ruimtevraag liggen er kansen voor bedrijven om zich te vestigen op de hot-spots tegen
Almere
gunstige huurvoorwaarden. Naar verwachting zet deze trend zich door, waardoor binnenstedelijke locaties zullen versterken.
Eindhoven
Amsterdam Rotterdam
Ontwikkelingen op de kantorenmarkt hebben vooral te maken met herontwikkeling, transformatie of
Utrecht
volledige onttrekking aan de voorraad. Studentenhuisvesting en hotels zijn enkele concepten die veelvoorkomend zijn bij actuele transformatieopgaves. Daarnaast bestaan er plannen om
Den Haag 0%
10%
20%
30%
ontwikkelaars te dwingen tot sloop van een verouderd, leegstaand pand voordat een nieuw pand gebouwd mag worden. Hierdoor kan een verdere stijging van het aanbod van kantoren in de grote
Bron: R. Bak
steden beperkt worden. Momenteel is het aanbodspercentage in de G6 nog altijd fors te noemen binnen een bandbreedte van 10% tot 25%.
www.colliers.nl
RESEARCH & FORECAST REPORT | JANUARI 2012 I KANTORENMARKT I G6
DE NEDERLANDSE ECONOMIE
ECONOMISCHE GROEI 5%
De
3%
4%
2%
3%
0%
1%
2011
2012E
2010
2009
2008
2007
-1%
2006
0%
Inflatie
2%
2005
Economische groei
1%
-2%
-3%
-4%
-4% Economische groei
voor
de
Nederlandse
vertrouwen in de Euro, de Zuid-Europese economieën en de politieke situatie in Europa.
noemen. Zo wordt voor 2012 door het CPB een
Niet alleen Europa maar ook de Verenigde
krimp van de economie verwacht van 0,5%.
Staten kampen met tekorten op de balans. Zo
Daarnaast zal de werkloosheid stijgen en zal
is het begrotingstekort daar een stuk hoger dan
het nationale begrotingstekort minder snel
het Europees gemiddelde. De schuld als
dalen dan eerder verwacht. Ten opzichte van
percentage van het bruto binnenlands product
de andere Europese landen is de werkloosheid
is eveneens hoger dan in het eurogebied.
in Nederland relatief beperkt met 5,25% aan het
Verwacht wordt dat de financiële situatie van de
begin van 2012, terwijl dat bijvoorbeeld in
Verenigde Staten in 2012 weinig verbetering zal
Duitsland 7,25% bedraagt en dat in Spanje ruim
laten zien. Mede gezien het feit dat dit een
boven de 20% uitkomt.
verkiezingsjaar betreft.
De Nederlandse economische situatie wordt
Wat Nederland betreft zal de koopkracht in
sterk beïnvloed door ontwikkelingen buiten
2012 verslechteren. Daarnaast bestaat de
Nederland. Positief is dat Nederland de triple-A
mogelijkheid dat het pensioen voor een groot
kredietstatus
aantal werknemers en gepensioneerden wordt
-1%
-2%
-3%
verwachtingen
economie voor 2012 zijn niet gunstig te
Inflatie
Bron: CBS
WERKLOOSHEID 7,00%
behoudt,
evenals
Duitsland,
Finland en Luxemburg.
6,00%
5,00%
Om
4,00%
weer
tot
positieve
verlaagd.
De
Nederland
presteren
grote
pensioenfondsen ondermaats.
Dit
in kan
economische
resulteren in een korting op de pensioenen van
ontwikkelingen te komen zal allereerst sprake
gemiddeld 5,9% (FD, Korting op pensioenen in
moeten zijn van het herstel van vertrouwen in
2013 lijkt onafwendbaar, 27-12-11).
3,00%
2,00%
zijn algemeenheid. Het gaat hier om het
1,00%
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
0,00%
AANBOD EN OPNAME G6
Bron: CBS
In de zes grote steden is gedurende de tweede
In de zes grote steden wordt op 1 januari 2012
helft
m²
2.990.275 m² kantoorruimte aangeboden. Ten
opgenomen. In vergelijking tot de eerste helft
opzichte van het aanbod medio 2011 betekent
van 2011 betekent dit een daling van de
dat een stijging van circa 5%. Met een totale
20.000
opname in de G6 van circa 5%. Amsterdam
voorraad van ongeveer 18.602.000 m² betekent
15.000
betreft een uitzondering, omdat daar als gevolg
dit een aanbodspercentage van gemiddeld 16%
10.000
van enkele grootschalige verhuurtransacties
voor de G6 samen. Van het totale aanbod in de
5.000
met een metrage boven de 10.000 m² de
G6 vertoont alleen het aanbod in Amsterdam
opname is toegenomen. De opname in Almere
een daling ten opzichte van de vorige meting
is eveneens een uitzondering door stijging van
die medio 2011 plaats vond. Het aanbod van
de opname in de tweede helft van 2011 ten
kantoren in Amsterdam daalde namelijk met
opzichte van de eerste helft van dat jaar.
1,9% in die periode. In dit opzicht lijken de
GROOTSTE OBJECTEN G6 IN AANBOD 35.000 30.000 25.000
Kantorenmarkt Maanplein
De Admiraliteit, Rotterdam
Holendrecht Centre, Amsterdam
Piet Hein Buildings, Amsterdam
New Babylon, Den Haag
La Guardiaweg, Amsterdam
0
van
2011
ongeveer
229.300
gevolgen van transformatie en herbestemming zichtbaar te worden.
P. 2 | COLLIERS INTERNATIONAL
RESEARCH & FORECAST REPORT I JANUARI 2012 I KANTORENMARKT I G6
ALMERE GROOTSTE OBJECTEN IN AANBOD ALMERE (M²) 25.000
Onderdeel van de Schaalsprong Almere is de
feit dat het aantal objecten in aanbod gestegen
groeiopgave
extra
is met 9. Daarnaast stonden er per juli 2011
woningen te creëren. Om dit te bewerkstelligen
nog maar 3 objecten in aanbod met een
stelt Almere zich ten doel om in dezelfde
metrage van 10.000 m² of meer. Per januari
periode 100.000 extra banen te creëren. Op
2012 zijn dit er 5.
om
tot
2030
60.000
20.000
deze manier dient de woon-/werk balans in 15.000
Almere te verbeteren.
Het aanbod kantoorruimte in Almere wordt voor
10.000
De bereikbaarheid van Almere zal in de
objecten in aanbod, samen goed voor circa
komende jaren verbeteren. Zo zullen er vanaf
78.000 m².
circa de helft bepaald door de vijf grootste
5.000
2016 12 in plaats van 8 treinen per uur gaan reiden L'Hermitage, Carlton
L'Hermitage, Martinez
De Landdrost
De Eurotoren
AANBOD AANTAL KANTOORRUIMTES NAAR GROOTTEKLASSE ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL
3.000 10.000 6%
10.000 + 7%
500 1.000 45%
1.500 3.000 17%
1.000 1.500 25%
tussen
Amsterdam
en
Almere.
OPNAME
Daarnaast moet per 2019 de A6 bij Almere
In de tweede helft van 2011 is circa 6.000 m²
verdubbeld zijn.
kantoorruimte opgenomen in Almere. Dit is een toename van 2.500 m² ten opzichte van het
Bij de ontwikkeling van de economie van
eerste half jaar van 2011 toen nog 3.500 m²
Almere zullen de gemeente Almere en de
werd opgenomen. In totaal werd in 2011 9.500
provincie Flevoland zich richten op een aantal
m² opgenomen, in 2010 bedroeg het totaal
clusters, namelijk: gezondheid, ICT & media,
17.000 m², terwijl dat in 2009 nog bijna 30.000
handel & logistiek, duurzaamheid en luchthaven
m² bedroeg. De grootste opname in de tweede
Lelystad.
helft
van
2011
was
die
van
Tetterode
Nederland, deze bedroeg 2.500 m². Wat
dit
voor
gevolgen
heeft
voor
de
kantorenmarkt van Almere moet nog blijken. De
Wanneer gekeken wordt naar de opname naar
start van kantoorgebouw Majestic, á 28.500 m²,
grootte dan valt op dat 60% binnen de
moet nog beginnen. Daarnaast staat er reeds
grootteklasse 500 – 1.000 m² valt. De overige
circa 54.000 m² hoogwaardige kantoorruimte in
40% valt binnen de grootteklasse 1.500 – 3.000
aanbod in onder andere Martinez, Carlton en
m². In Almere hebben zich dus voornamelijk
De Landdrost. Een gebrek aan kwalitatief
kleinere transacties voorgedaan.
goede ruimte is er op dit moment niet. AANTAL OPNAMES KANTOORRUIMTES NAAR GROOTTEKLASSE ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL
AANBOD Het aanbod kantoorruimte in Almere bedraagt per 1 januari 2012 166.000 m². Het aanbod bestaat uit 71 objecten met een metrage van 500 m² of meer.
1.500 3000 40%
Per 1 juli 2011 bedroeg het aanbod nog 139.000 m². Een verklaring voor de toename 500 1.000 60%
van het aanbod is onder andere gelegen in het
Bron: R. Bak
P. 3 | COLLIERS INTERNATIONAL
RESEARCH & FORECAST REPORT | JANUARI 2012 I KANTORENMARKT I G6
AMSTERDAM GROOTSTE OBJECTEN IN AANBOD AMSTERDAM (M²)
In 2013 bestaan de Amsterdamse grachten 400
welke gesloopt zal worden ten behoeve van
jaar. In de loop der tijd heeft Amsterdam zich
woningbouw in het gebied.
ontwikkeld tot een aantrekkelijke metropool.
35.000 30.000 25.000 20.000
Steeds meer zakelijke bezoekers, internationale
Wanneer naar de lokale verschillen gekeken
hoofdkantoren, ICT-gerelateerde bedrijvigheid
wordt dan valt op dat het aanbod op de
en toeristen vinden hun weg naar Amsterdam.
Zuidelijke IJ-oevers sterk gestegen is. Dit heeft te maken met het in aanbouw zijnde Piet Hein
15.000
10.000 5.000
Basisweg
Paalbergweg, Holendrecht centre
Piet Hein Buildings
La Guardiaweg
0
10.000 + 5%
5001.000 26%
1.5003.000 22%
10001.500 23%
AANTAL OPNAMES KANTOORRUIMTES NAAR GROOTTEKLASSE ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL 10.000 + 5%
3.000 10.000 11% 1.500 3.000 14%
1.000 1500 16%
Buildings. In Amsterdam West is het aanbod
goede cijfers zien. Zo is het aanbod licht
gedaald doordat de voormalige politieacademie
gedaald ten opzichte van het eind van het
aan de markt onttrokken is. Daarnaast daalde
eerste half jaar. Daarnaast is de opname in het
het aanbod op de Zuidas door onder andere de
afgelopen half jaar fors gestegen ten opzichte
opname door Vimpelcom.
van dezelfde periode in 2010. Over geheel
AANBOD AANTAL KANTOORRUIMTES NAAR GROOTTEKLASSE ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL
3.00010.000 24%
Amsterdam laat in de tweede helft van 2011
500 1.000 54%
P. 4 | COLLIERS INTERNATIONAL
2011 gezien is de opname met 6,2% gestegen
Er staan 19 objecten in aanbod met een
ten opzichte van 2010.
metrage van 10.000 m² of meer.
De kantorenmarkt in Amsterdam moet echter
OPNAME
meer profiteren van de mogelijkheden die deze
In het tweede half jaar van 2011 is 109.000 m²
metropool biedt. De vraag naar zelfstandige
kantoorruimte opgenomen in Amsterdam. Dit is
woningen, studentenkamers en hotels blijft
een stijging ten opzichte van dezelfde periode
aanhouden.
dit
in 2010, toen nog circa 65.000 m² werd
moment al een oplossing maar dit kan op een
opgenomen. In totaal werd er in 2011 168.000
grotere schaal toegepast worden. De gemeente
m² kantoorruimte opgenomen. Vorig jaar werd
Amsterdam wil dit verder stimuleren of zelfs
er nog 159.000 m² opgenomen. Er is daarmee
gaan afdwingen.
sprake van een stijging van 6,2%.
AANBOD
In de tweede helft van 2011 hebben zich drie
Aan het einde van 2011 staat in Amsterdam
transacties voorgedaan met een metrage van
circa 1.171.000 m² in aanbod. Dit is een daling
10.000 m² of meer, namelijk: Booking.com
van 1,9% ten opzichte van het aanbod een half
(12.500 m²), Deutsche Bank (11.000 m²) en
jaar geleden. Het gaat hier om een daling in
TMF Group (10.600 m²). De meeste transacties
metrage van circa 22.000 m².
vonden plaats in Amsterdam Centrum. Gevolgd
Herontwikkeling
biedt
op
door Amsterdam West en de Zuidas. De verklaring hiervoor is onder andere gelegen in het feit dat de opname in het tweede half jaar
Absoluut bezien zijn de meeste vierkante
van 2011 hoger was dan in dezelfde periode in
meters opgenomen in Amsterdam Centrum
2010. Daarnaast is er sprake van onttrekking
(35.800 m²), gevolgd door Amsterdam Zuidoost
van
van
(30.200 m²). De verklaring hiervan is gelegen in
herontwikkeling. Een voorbeeld hiervan is de
de genoemde grote transacties welke in deze
voormalige politieacademie van 15.000 m²
twee regio’s plaatsvonden.
het
aanbod
ten
behoeve
RESEARCH & FORECAST REPORT I JANUARI 2012 I KANTORENMARKT I G6
DEN HAAG GROOTSTE OBJECTEN IN AANBOD DEN HAAG (M²) 35.000
Ondanks dat Den Haag bekend staat om de
New Babylon, met een metrage van circa
aanwezigheid van veel overheid gerelateerde
30.000 m².
werkgelegenheid,
blijkt
de de
grootste
30.000
werkgelegenheidscluster
25.000
financiële dienstverlening te zijn. Met een
zakelijke
en
Er worden 15 objecten aangeboden met een metrage van meer dan 10.000 m².
20.000
aandeel van 23% is deze sector groter dan de
15.000 10.000 5.000
sector overheid, welke 18% van het totaal
De stijging van het aantal objecten en het totaal
omvat.
aan metrage in aanbod ligt in de lijn der
Koningin Julianaplein, Stichthage
Johanna Westerdijkplein
Koningin Julianaplein, New Babylon
Maanplein
0
AANBOD AANTAL KANTOORRUIMTES NAAR GROOTTEKLASSE ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL
verwachtingen. Naast het feit dat de overheid Om in de toekomst als stad concurrerend te
wil inkrimpen qua gehuurde metrages heeft
blijven
aantal
Den Haag, net als andere steden, last van de
speerpunten. Zo wil de gemeente bekend staan
richt
men
economisch moeilijke tijden. Bedrijven kondigen
als de stad van vrede en recht en stelt men dat
reorganisaties aan en zullen in de toekomst
de stad een hoge kwaliteit van leven biedt.
minder vierkante meter kantoorruimte gaan
Daarnaast
heeft
zich
de
op
stad
een
sterke
gebruiken. Den Haag zou mogelijk kunnen
economische structuur en een gediversifieerde
een
profiteren van feit dat kantoorruimte in de
arbeidsmarkt. Dit moet resulteren in een vitale
binnenstad
economie.
relatief aantrekkelijk voor bedrijven buiten de stad.
10.000 + 11% 500 1.000 38%
3.000 10.000 16%
goedkoper
Waar
men
wordt
voorheen
en
daarmee
koos
voor
De bezuinigingen bij de overheid zullen een
goedkopere ruimte in de buitengebieden kan
enorme
men
impact
hebben
op
de
lokale
kantorenmarkt in Den Haag. Gesproken wordt
nu
kiezen
voor
kantoorruimte
op
aantrekkelijkere locaties tegen gunstige prijzen.
over een stijging van het aanbod met meer dan 1.500 3.000 22%
1.000 1500 13%
50% in de komende vijf jaar. Om de forse
OPNAME
stijging van het aanbod op te kunnen vangen is
Met een opname van circa 10.800 m² is er in de
circa twee derde van de nieuwbouwplannen
tweede helft van 2011 fors minder opgenomen
voor kantoren geschrapt.
dan in de eerste helft toen nog circa 30.400 m² werd opgenomen. Eén verklaring is gelegen in
AANTAL OPNAMES KANTOORRUIMTES NAAR GROOTTEKLASSE ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL
1.500 3.000 30%
1.000 1.500 10%
AANBOD
het feit dat het aantal opnames gedaald is van
Bedroeg het aanbod per 1 juli nog 430.000 m²,
16 in de eerste helft van 2011 tot 10 in de
per 1 januari 2012 is dit gestegen naar 461.000
tweede helft. Daarnaast betrof de grootste
m². Dit is een procentuele stijging van circa 7%.
transactie van de tweede helft van 2011 circa
Eén verklaring voor deze stijging is gelegen in
2.200 m². Dit terwijl de grootste opname in de
het aantal objecten in aanbod. Per juli 2011
eerste helft van 2011 circa 5.300 m² bedroeg.
stonden 130 objecten in aanbod, per 1 januari
Het gaat hier om transacties met een metrage
2012 is dit aantal gestegen naar 139 objecten.
van 500 m² of meer. De totale opname in 2011
Het grootste object in aanbod is nog steeds
komt
hiermee
uit
op
41.200
m².
500 1.000 60%
P. 5 | COLLIERS INTERNATIONAL
RESEARCH & FORECAST REPORT | JANUARI 2012 I KANTORENMARKT I G6
in het tweede kwartaal. De daling van het GROOTSTE OBJECTEN IN AANBOD EINDHOVEN (M²) 12.000
EINDHOVEN
aanbod in het derde kwartaal was onder andere
Voor de regio Eindhoven liggen er kansen in de
het gevolg van onttrekking van kantoren die
komende jaren. Allereerst zal de groei van
een nieuwe bestemming hebben gekregen,
Eindhoven Airport positief van invloed zijn op
waaronder studentenhuisvesting.
de
10.000
kantorenmarkt,
vliegmaatschappijen
8.000 6.000
omdat zullen
nieuwe
vliegen
op
Het aanbod in de randgemeenten Veldhoven,
Eindhoven Airport. Een tweede kans heeft
Best en Son bedraagt in totaal 54.168 m², ofwel
betrekking op transformatie van bestaande
ruim 19% van het totale aanbod van de regio
kantoren naar andere functies. De praktijk leert
Eindhoven.
4.000 2.000
dat concrete plannen voor transformatie vaak Pastoor Petersstraat
Torenallee
Zwaanstraat
Vonderweg
0
stuklopen, omdat deze niet passen in het beleid
OPNAME
van de gemeente. Voor 2012 wordt echter
De opname van kantoorruimte in de regio
verbetering en meer medewerking verwacht.
Eindhoven bedraagt 27.460 m² in de tweede helft van 2011. Ruim 60% van de opnames in
AANBOD AANBOD AANTAL KANTOORRUIMTES NAAR GROOTTEKLASSE ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL 10.000 + 1%
3.000 10.000 16%
500 1.000 40%
1.500 3.000 20%
1.000 1500 23%
Het
aanbod
de Eindhovense regio hadden betrekking op kantoorruimte
in
de
regio
Eindhoven bedraagt 278.300 m² op 1 januari
objecten, waardoor het gemiddeld aangeboden
De opname in de stad Eindhoven bedraagt ruim
metrage uitkomt op 1.772 m². Ten opzichte van
22.900 m² in de tweede helft van 2011. Voor de
het derde kwartaal in 2011 is het aanbod
randgemeenten betreft de totale opname 4.430
gestegen met ongeveer 11.200 m² ofwel 4,2%.
m² in de tweede helft van 2011.
Voor de stad Eindhoven geldt dat het aanbod
In de tweede helft van 2011 heeft de grootste
op 1 januari 2012 uitkomt op 224.100 m²,
verhuurtransactie
verdeeld over 124 objecten. Het aanbod aan
betrekking op de GGD Zuidoost (3.500 m²).
met circa 5% ten opzichte van het derde kwartaal, maar komt uit op hetzelfde niveau als
1.500 3.000 0%
3.000 10.000 13%
1.000 1500 25% 500 1.000 62%
P. 6 | COLLIERS INTERNATIONAL
grootteklasse 500 tot 1.000 m².
2012. Het aanbod is verdeeld over 157
het eind van het vierde kwartaal van 2011 stijgt
AANTAL OPNAMES KANTOORRUIMTES NAAR GROOTTEKLASSE ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL
verhuurtransacties met een metrage in de
in
de
regio
Eindhoven
RESEARCH & FORECAST REPORT I JANUARI 2012 I KANTORENMARKT I G6
toegenomen. Het grootste object in aanbod GROOTSTE OBJECTEN IN AANBOD ROTTERDAM (M²)
ROTTERDAM
betreft het kantoorgebouw De Admiraliteit aan
In 2011 is het aanbod van kantoorruimte in
de Admiraliteitskade in Kralingen met een
Rotterdam nauwelijks toegenomen. Dat heeft
metrage van ruim 25.800 m².
30.000
volgens ons te maken met de beperkte 25.000
nieuwbouwactiviteiten op de kantorenmarkt.
Van het totale aantal objecten in aanbod heeft
20.000
Daarnaast zijn de eerste tekenen duidelijk
10% een voor verhuur beschikbaar metrage
15.000
merkbaar
>5.000 m² en 5% een voor verhuur beschikbaar
10.000
onttrekkingen van kantoren aan de voorraad.
metrage >10.000 m².
Voor
Verwacht
van
transformatie
en
overige
5.000
Weena
Vasteland
Admiraliteitskade
Blaak
0
AANBOD AANTAL KANTOORRUIMTES NAAR GROOTTEKLASSE ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL 10.000 + 5%
3.000 10.000 16%
500 1.000 37%
Rotterdam
grootschalige
geldt
dat
nog
enkele
kantoorontwikkelingen
wordt
dat
het
aanbod
van
in
kantoorruimte op termijn verder zal toenemen,
aanbouw zijn die de komende paar jaar op de
mede als gevolg van het op de markt komen
markt komen. De verwachting is dat het aanbod
van “De Rotterdam” aan de Wilhekminakade,
hierdoor verder zal toenemen. Rotterdam staat
waar
bekend als een verplaatsingsmarkt, doordat
kantoorruimte
huidige kantoorgebruikers zich vestigen op een
oplevering van “De Rotterdam” staat gepland in
andere plek tegen gunstigere huurvoorwaarden
2013.
onder
andere
72.000
gerealiseerd
m²
nieuwe
wordt.
De
of in het kader van modernisering. In 2011 is gebleken dat huurders daarbij in toenemende
OPNAME
mate kleinere metrages opnemen dan dat zij
In de tweede helft van 2011 werd 49.800 m²
achterlaten. De verwachting is dat deze trend
kantoorruimte opgenomen. Dat betekent een
verder doorzet, dat ook invloed heeft op de
daling van ongeveer 15% ten opzichte van de
stijging van het aanbod.
eerste helft van 2011 waarin 59.000 m² werd opgenomen. Opvallend is dat de opname per
1.500 3.000 22% 1.000 1500 20%
AANTAL OPNAMES KANTOORRUIMTES NAAR GROOTTEKLASSE ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL
3.000 10.000 26% 500 1.000 48%
Wat betreft de opnames in 2011 valt het op dat
kwartaal gelijkmatig verdeeld is, alleen het
met name huurders uit de sectoren onderwijs
tweede kwartaal in 2011 vormt daarop een
en gezondheids- en welzijnszorg actief zijn op
uitzondering. Het kwartaalgemiddelde in 2011
de huurdersmarkt. Dat heeft onder andere te
is 27.200 m², terwijl in het tweede kwartaal
maken met het feit dat Rotterdam relatief veel
34.400
banen in de medische en zorgsector heeft. Ter
jaaropname in 2011 komt voor Rotterdam uit op
versterking van de economische structuur wil
108.800 m².
de
gemeente
Rotterdam
meer
m²
werd
opgenomen.
De
totale
bedrijven
huisvesten in de kennis- en diensteneconomie.
De
grootste
opname
in
Rotterdam
had
betrekking op het object The Red Apple waar
AANBOD
Havensteder 5.000 m² heeft gehuurd. De
Het aanbod van kantoorruimte in Rotterdam
grootste verhuurtransactie van het afgelopen
bedraagt op 1 januari 2012 circa 562.000 m²,
jaar heeft betrekking op de huur van 16.000 m²
verdeeld over 238 objecten met een metrage
door
van 500 m² en groter. Ten opzichte van medio
Rochussenstraat.
de
Hogeschool
Rotterdam
aan
de
2011 is het aanbod van kantoren met circa 4%
1.500 3.000 15% 1.000 1500 11%
P. 7 | COLLIERS INTERNATIONAL
RESEARCH & FORECAST REPORT | JANUARI 2012 I KANTORENMARKT I G6
UTRECHT GROOTSTE OBJECTEN IN AANBOD UTRECHT (M²)
In de afgelopen jaren zijn op diverse plekken,
Het grootste object in aanbod in Utrecht is het
zoals
nieuwbouwwoningen
kantoorgebouw Le Mirage, gelegen aan de
gebouwd. Op de lange termijn is dat niet
Vliegend Hertlaan met een metrage van ruim
voldoende, onder andere door de aanhoudende
21.000 m². Van het totale aantal objecten in
vraag naar woningen in Utrecht. Vanuit deze
aanbod
15.000
gedachte
beschikbaar metrage >5.000 m² en 5% een
10.000
Stedelijk Masterplan opgesteld. Omdat de
25.000
Leidsche
Rijn,
20.000
is
het
zogenaamde
Dynamisch
heeft
14%
een
voor
verhuur
voor verhuur beschikbaar metrage >10.000 m².
gemeente de groene gebieden aan de rand van
5.000
Van Deventerlaan
Europalaan
Vliegend Hertlaan
Herculesplein
0
de stad wil sparen wordt bekeken of er
OPNAME
binnenstedelijke locaties geschikt zijn voor
In de tweede helft van 2011 werd ruim 25.800
woningbouw. Dat kan gelden voor verouderde
m² kantoorruimte opgenomen in Utrecht. Ten
bedrijventerreinen, maar ook voor leegstaande
opzichte van de eerste helft van 2011, waarin
kantoren. Het aanbod van kantoren kan vanuit
49.000 m² werd opgenomen, is sprake van een
deze gedachte worden beperkt op termijn.
daling van bijna de helft. De gemiddelde opname per kwartaal komt uit op 18.700 m² in
AANBOD AANTAL KANTOORRUIMTES NAAR GROOTTEKLASSE ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL 10.000 + 5%
3.000 10.000 21%
500 1.000 38%
2011. Het eerste kwartaal was wat opname
voorraad
De
betreft het beste met 32.000 m². Het derde
belangrijkste locatie is het centrum rondom het
kwartaal bleef beduidend achter ten opzichte
Centraal Station. Hier is ruim 580.000 m² aan
van het gemiddelde met 6.760 m². In het laatste
kantoorruimte gesitueerd. Kanaleneiland is een
kwartaal van 2011 kwam de opname weer
locatie met een voorraad van ruim 400.000 m².
boven het gemiddelde uit met 19.050 m². Al
Enkele andere grootschalige locaties betreffen
met al zorgt dit voor een totale jaaropname van
Rijnsweerd (ruim 325.000 m²) en Lage Weide
74.800 m² in 2011.
van
ruim
2,6
miljoen
m².
(ruim 200.000 m²).
1.500 3.000 24%
De grootste opname vanaf medio 2011 had
1.000 1500 12%
AANTAL OPNAMES KANTOORRUIMTES NAAR GROOTTEKLASSE ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL 3.000 10.000 4%
AANBOD
betrekking op de huurtransactie van Stichting
Op 1 januari 2012 bedraagt het kantooraanbod
Reinaerde (3.144 m²) aan de Europalaan.
in Utrecht 352.000 m², verdeeld over 129
Eerder in 2011 vonden twee verhuurtransacties
objecten. Het gemiddeld aangeboden metrage
plaats van de Rabobank en Fonq.nl met
komt hiermee uit op 2.730 m² per object. Ten
metrages van respectievelijk 8.202 m² en 6.667
opzichte van medio 2011, waarop het aanbod
m².
348.000 m² bedroeg is sprake van een geringe aanbod stijging van circa 1%.
1.500 3.000 16%
1.000 1500 16%
De kantorenmarkt in Utrecht heeft een totale
500 1.000 64%
P. 8 | COLLIERS INTERNATIONAL
RESEARCH & FORECAST REPORT I JANUARI 2012 I KANTORENMARKT I G6 UPDATE Grootste transacties G6 tweede helft Bosch 2011Security Systems Glaslaan 18 apr KANTORENMARKT
15.000
METRAGE M2
Eindhoven
ADRES
DATUM
HUURDER
Herengracht
Sep
Booking.com
12.500
Amsterdam
De Entrée
Jul
Deutsche Bank
11.000
Amsterdam
Herikerbergweg
Okt
TMF Group
10.600
Amsterdam
Weesperplein
Sep
UVA
6.500
Amsterdam
Vlambloem
Aug
Star-MDC
5.500
Rotterdam
Scheepmakerspassage
Okt
Havensteder
5.000
Rotterdam
UPDATE
PLAATS
Aanbod per 1 juli 2011– grootste objecten in aanbod in G6
KANTORENMARKT ADRES
GEBOUW NAAM
METRAGE M²
PLAATS
La Guardiaweg
The Dam
32.500
Amsterdam
Koningin Julianaplein
New Babylon
32.000
Den Haag
Vriesseveem
Piet Hein Buildings
27.000
Amsterdam
Paalbergweg
Holendrecht Centre
26.250
Amsterdam (Zuidoost)
Admiraliteitskade
De Admiraliteit
25.800
Rotterdam (Kralingen)
Maanplein
Kantorenmarkt Maanplein
22.000
Den Haag
P. 9 | COLLIERS INTERNATIONAL
RESEARCH & FORECAST REPORT | JANUARI 2012 I KANTORENMARKT I G6
480 offices in 61 countries on 6 continents United States: 135 Canada: 39 Latin America: 17 Asia Pacific: 194 EMEA: 95 • $1.9 billion in annual revenue • 2.4 billion square feet under management • Over 15,000 professionals
COLLIERS INTERNATIONAL Buitenveldertselaan 5 1082VA AMSTERDAM TEL +31 (0)20 540 55 60 FAX +31 (0)20 646 45 36
VOOR MEER INFORMATIE
Hannes de Bruijn
Chris Boef TEL +31 (0)20 540 55 60 FAX +31 (0)20 646 45 36 EMAIL
[email protected] [email protected]
Accelerating success.
DEFINITIES De G6 bestaat uit de gemeenten Almere, Amsterdam, Den Haag, Eindhoven, Rotterdam en Utrecht Aanbod: de op de vrije markt aangeboden kantoorruimte > 500 m². In het aanbod worden uitsluitend bestaande, gereed dan wel in aanbouw of renovatie zijnde panden geregistreerd die daadwerkelijk binnen twaalf maanden beschikbaar komen en niet reeds uit de markt zijn genomen. Opname: kantoorruimte >500 m² die op de vrije markt verhuurd of verkocht is, en door de gebruiker binnen twaalf maanden betrokken wordt, met uitzondering van sale and lease back-transacties. Voorraad: Oppervlakte van opgeleverde en bestaande ruimte per 1-1-2011. Er is geen rekening gehouden met renovaties. De voorraad neemt jaarlijks toe met de opgeleverde nieuwbouwprojecten en gebouwen die van een niet-bedrijfsbestemming wijzigen in een bedrijfsbestemming. Daartegenover staat de afname van de voorraad door sloop van bestaande bedrijfsruimten en bestemmingswijzigingen van bedrijfsruimten in andere dan bedrijfsdoeleinden.
