Jubileumuitgave
Twintig jaar Hilarion Overpeinzingen bij 20 jaar ‘Oase van rust en bezinning’
Jubileumuitgave Zomer 1979 ging ‘nieuwetijdsboekwinkel’ Hilarion van start. Oprichters waren Frans de Bruijn en Berry Cloosterman. Na zeven jaar ‘In de Betouwstraat’ betrok Hilarion het huidige pand in de Van Welderenstraat. Bij gelegenheid van het twintig-jarige bestaan werd een aantal mensen gevraagd een bijdrage voor deze bundel te schrijven.
Dit boekje werd geredigeerd door een ervaren journalist. Om iedereen een plekje te geven moesten alle twintig bijdragen worden ingekort. De integrale teksten staan overigens wel op onze internet-pagina: www.hilarion.nl
Bijdragen Aan deze bundel werkten mee: Lambert van der Aalsvoort, Lidwien Alberts, Frans de Bruijn, Berry Cloosterman, Ben Goossens, David Grabijn, Peter de Haan, Koos Hafkamp, Nol Hogema, Sandor Jóo, Binkey Kok, Roelien de Lange, Ben Maas, Sylvia Mullaart, Rob Pullen, Roger Rundqvist, Anneke Sondaal, Han van Straaten, Henk van Straaten, Victor Westhoff, Louise van Zanen.
1
Midden in de samenleving Frans de Bruijn (1951), eigenaar, boekverkoper en initiator van Hilarion. Vader van twee kinderen woont in Heijen, in het grensgebied van Limburg, Brabant, Gelderland en Duitsland.
H
et was via een zuurdesembrood -nu bijna 30 jaar geleden- dat ik in een geheel andere wereld belandde. Tot dan werkte en leefde ik in een beschermde omgeving op het platteland. Op het laatst als groepsleider met kinderen. Een crisis volgde. En wat nu? Op het land werken bij een biologische boer, dan weer eens hier, dan weer eens daar? Geen gedoe met de maatschappij. Ik werd vegetariër en sloeg aardig door: alles moest sober, natúúrlijk en vooral ánders zijn. Gelukkig ontmoette ik in deze periode mijn vrouw, die me weer met beide benen op de grond wist te zetten.
Macrobio Van het zuurdesembrood wilde ik meer weten en reisde verschillende steden af op zoek naar alles wat ‘alternatief ’ was. Uiteindelijk kwam ik terecht op de Graafseweg in Nijmegen bij een wel heel bijzondere plek: Macrobio. Min of meer onder leiding van Karel Douven en Toos Damen hebben velen hier een korte tijd doorgebracht met het verkopen van natuurvoeding, het koken in het restaurant en het geven van cursussen yoga, meditatie e.d. Een collectieve duiventil, een komen en gaan van wonderlijke, alternatieve vogels. Het werden vier leerzame jaren. Intussen was er een bibliotheek en begonnen we met de verkoop van steeds meer boeken over voeding en geestelijke groei. Het werd steeds duidelijker: Nijmegen is rijp voor een echte, gespecialiseerde boekwinkel. Na het behalen van de Vakopleiding Uitgeverij, plaatsten we een oproep voor medewerkers. En daar staat dan Berry met zijn hond. Het klikte meteen. We maakten enthousiast plannen op een etage boven de huidige winkel (!). 2
In de Betouwstraat Vol idealisme, maar zonder kennis van zaken doen, kregen we wat hulp van een bankmedewerker, en omzeilden we ingewikkelde haalbaarheidsonderzoeken. En dan is het zover: op 2 juni 1979 hing Berry, nog net op tijd voor de opening, het uithangbord op. In een nog lang niet volle winkel opende Carolus Verhulst van uitgeverij Mirananda met een mooie toespraak. Spannend om dan te zien welke mensen we aantrekken met dit ongebruikelijke assortiment boeken. Er is tijd genoeg voor vele interessante gesprekken. De hond voor de warme kachel en ook de leestafels zorgen voor een ontspannen en open sfeer. We organiseren van alles om bekendheid te krijgen. Heel veel lezingen, exposities en muziekconcerten. Of dat allemaal nog niet genoeg was, gaven we ook nog een zestal boeken uit (over voeding, astrologie, poëzie, Hilarion en Rembrandt).
De naam Hilarion In een antiquariaat vond Berry tien deeltjes in het Duits onder de pseudoniem Hilarion. ‘Die Bücher des flammenden Herzens’ beschrijven aan de hand van religieuze oersymbolen een meditatieve ontwikkelingsweg tot zelfinwijding. Hierin wordt Hilarion beschreven als prediker in de woestijn van het materialisme en roept alle zoekers op zich te verenigen. Hij stichtte kloosters in Palestina en Syrië en hij was een leerling van de H. Anthonius. Kosmologisch gezien is hij meester van de 5e straal (oranje, genezing). Hilarion stierf in 372 op Cyprus, waar een dorp naar hem is vernoemd.
Van Welderenstraat Na een cyclus van 7 jaar, vinden we het nodig om uit ons te krappe en te knusse jasje te stappen. We willen ons meer laten zien. De tijd van achteraf kamertjes wordt afgesloten. Ons onderwerp komt steeds meer in de belangstelling. De pionierfase verlaten we definitief met de verhuizing naar ons huidige pand in maart 1987. Het is deze keer Ad Stemerding (schrijver, therapeut) die een grote schare mensen toespreekt. Met intussen ons eerste kindje op de arm. Privé en zakelijke gebeurtenissen lopen opvallend synchroon. Een derde compagnon, Henk, kwam ons versterken. Hij bracht de wierook in het assortiment en zou vanaf 1990 ons filiaal in Arnhem bemannen. Tot alles afstandelijker werd en ieder zijn eigen koers ging varen. Berry stopt in 1993 en gaat ‘Avatar’ cursussen geven. Een jaar later maken we de twee winkels zelfstandig. Enkele zeer intensieve en ook wel jaren vol pijn en onzekerheid. Maar met de fantastische inzet van alle medewerkers lukt het om door te groeien.
Vernieuwing Eind 1997 gaat een al oude wens in vervulling. De muziekafdeling wordt opgewaardeerd met een professionelere uitstraling. Het kantoor verhuist naar boven en mijn vriend Ben, die mij ooit dat zuurdesembrood aanreikte, overtreft zichzelf door een prachtige tuin met waterpartij te maken. Na een adempauze van twee jaar wordt de rest van het interieur tegen het licht gehouden. Het resultaat kunt u nu zien. Van een nieuwe toegangsdeur, een balie van bamboe tot drie prachtige kasten voor de stenen, beelden en sieraden. De boekenkasten zijn opnieuw geschuurd en gelakt. De vloer in zijn geheel vernieuwd en de verlichting aangepast. Van begin af zijn de boeken voor ons het belang-
Cyprus 1998 rijkst, gevolgd door muziek. Het randassortiment van geuren, sieraden, beelden, kunstkaarten, enz. hebben we door de nieuwe indeling een duidelijke plek gegeven. We streven ook hier naar kwaliteit van gangbare én bijzondere inspirerende producten.
Geweldig bedankt Uit de vele reacties, zowel de gevraagde die in dit boekje zijn opgenomen, als de mondelinge, worden wij geroemd om de fijne sfeer, de rust en het grote aanbod. Samen met al die bekende en onbekende (be)zoekers, is Hilarion geworden zoals het nu is: sterk en volwassen, midden in de samenleving. Geweldig bedankt iedereen.
Kees Middendorp (Triodosbank): Ik wens Frans en alle medewerkers nog vele goede jaren toe en hoop dat Hilarion zijn voortrekkersrol in de new-ageboekenwereld blijft waarmaken.
3
Kunst van Hilarion Berry Cloosterman is mede-oprichter van Hilarion en opent dan ook de reeks bijdragen. Berry (1948) werkt als trainer met Avatar (zelfontwikkeling) en Visie (visie-ontwikkeling binnen ‘lerende organisatie’) en geeft individuele consulten. Hij woont in Tilburg.
B
ij het schrijven van dit stuk voelde ik al snel weer dezelfde begeestering over en verbondenheid met het concept van Hilarion:‘Heimwee naar vervulling, verbonden met de gedreven inspiratie naar een betere wereld’. Wat Hilarion bij mij oproept? Humor en plezier, licht en liefde. Een lichte, heldere opwinding over wat er staat te gebeuren. Voorpret over hoe we zullen zijn, wat we gaan beleven, maar in de kern al zijn. Paradoxaal en onvermijdelijk. In de winkel zelf vind je natuurlijk het laatste nieuws op spiritueel vlak via de boeken, de muziek en de mooie en betekenisvolle sieraden, kunstkaarten en talrijke hemelse geuren en genezende essences. Toch zijn ze in mijn beleving ‘slechts’ een uitdrukking van ons streven naar vervulling. De impuls om de tegenstrijdigheden, die we in ons leven tegenkomen, te verbinden. Om weer te kunnen voelen wat er te voelen is. Geluk en verdriet. Aantrekken en afstoten. En uit te komen bij het vermogen, die kracht van binnen, die dát bewerkstelligt, waar we perspectief hebben, waar tomeloze verwondering en diepe herkenning ons oude gekwetste en weerspannige zelf stil laat vallen. Vol te zijn zonder substantie en ruimtelijkheid te voelen zonder afstand in een ‘eindeloos moment’. De kunst van Hilarion is dat het die sfeer steeds weet op te roepen bij heel veel mensen.
Vanuit de marge Lambert van der Aalsvoort (1955) is psycholoog, auteur en fotograaf in Nijmegen. Samen met Frans en Berry stond hij 21 jaar geleden aan de wieg van het Hilarion-initiatief.
D
e Zonnewijzer (Macrobio)aan de Graafseweg was in die tijd het centrum van alternatief Nijmegen. Hier werden de eerste meditatie- en yoga cursussen gegeven. Beneden was een natuurvoedingswinkel en een vegetarisch eethuis. In een vaak wisselende samenstelling zochten medewerkers en vrijwilligers van zeer divers pluimage er hun inspiratie en levensrichting in de marge van de samenleving. Samen met enkele anderen hielp ik er, in een kamer op de eerste verdieping, een bibliotheek draaiende houden. Frans verzorgde de boekenvoorraad in de winkel beneden. Ze vulden niet meer dan twee plankjes, ingeklemd tussen het assortissement haverkoeken, eikeltjes koffie, tofu en handgevulde zakken muesli, boekweit en ongepelde rijst. Zoveel boeken op alternatief gebied waren er niet in die tijd en de klanten waren vooral in gezonde voeding geïnteresseerd. ‘Koken met Moeder Aarde’ liep altijd prima. Toen Frans op een dag van Ankh-Hermes ongevraagd een exemplaar van Elisabeth Haich’s ‘Inwijding’ in 4
consignatie toegestuurd kreeg, vroeg hij zich af wat hij daar toch mee aan moest. Al leek literatuur van dergelijk spiritueel gehalte op dat moment nog een brug te ver voor een groot publiek, Frans zinspeelde er wel eens op, dat hij graag een boekwinkel ‘op dit gebied’ wilde beginnen. Dit streven kwam in een stroomversnelling toen hij Berry leerde kennen, die aangaf er zelfs ‘zijn brood mee te willen verdienen’. Toen we voor het eerst met z’n drieën bij elkaar kwamen op m’n studentenkamertje, bleek Berry graag de dingen bij de naam te noemen. Een Nieuwe Tijds boekwinkel zou het worden, let wel: geen boekhàndel. En uit zijn koker kwam ook ‘Hilarion’. Een pand in de Betouwstraat werd geschikt bevonden. Rubrieken-indeling werd voorwerp van uitvoerige discussies. Uitgevers en importeurs werden benaderd. En het nodige getimmerd en geverfd. Vele schappen vertoonden nog een lege plek, toen good-old Carolus Verhulst van uitgeverij Mirananda een welgemoed openings-toespraakje ten beste kwam geven. In de kelder beneden werden af en toe tentoonstellingen, cursussen en concerten georganiseerd, maar van de omzet in de boekwinkel moest het toch allemaal komen. Al ging het eerste begin niet zonder middenstanderszorgen, geleidelijk bleek een steeds bredere klantenkring de weg naar Hilarion te vinden. Toen in de van Welderenstraat het huidige pand vrijkwam kon deze groei gestaag doorzetten. Later gevolgd door de Natuurwinkel en de Regenboog als verwante buren, heeft Hilarion zich inmiddels een vaste en onmisbare plaats verworven midden in de maatschappij van vandaag de dag.
Tussen uitgever en lezer Rob Pullen (1950) is vertegenwoordiger van Ankh-Hermes en woont in Breda. Hij schrijft over zijn langdurige relatie met Hilarion.
E
en uitgeverij kan alleen bestaan als er voldoende publiek is dat haar boeken leest, tenminste als zij (ook) commercieel wil functioneren. Daarbij spelen een goed pr-beleid en derhalve een bespreking van haar uitgaven in de moderne media een grote rol. Vervolgens komt dan een andere onmisbare schakel in beeld: de boekhandel als directe intermediair tussen uitgeverij en publiek. Het is de boekhandel waar de boeken door het publiek voornamelijk worden gekocht. Daarom is het voor zowel een uitgeverij als voor een boekhandel van essentieel belang dat zij hun beleid op elkaar afstemmen omdat zij beide gebaat zijn bij een goede relatie én een goede verkoop van hun producten.
Deze relatie wordt in de meeste gevallen onderhouden door een vertegenwoordiger van een uitgeverij. Van hem/haar wordt verwacht dat hij/zij weet wat de klant (de boekhandel) wil en welke mogelijkheden hij heeft om het product dat de vertegenwoordiger aanbiedt in zijn winkel te verkopen. Daarbij speelt het kennis hebben van het product en de doelgroep(en) bij zowel de boekhandel als de vertegenwoordiger een grote rol. Maar wellicht een nog grotere rol speelt de menselijke relatie tussen de boekhandelaar en de vertegenwoordiger. Deze bepaalt tenslotte de hele sfeer waarin de onderhandelingen over het nieuwe product plaatsvinden en daar hangt veel van af. Wat dit laatste betreft kan 5
ondergetekende stellen dat een bezoek aan boekhandel Hilarion er altijd een is om naar uit te kijken.
Stralend idealisme Reeds vele jaren bezoek ik als vertegenwoordiger van uitgeverij Ankh-Hermes deze ‘nieuwetijdswinkel’ van het eerste uur, vroeger gevestigd in de In de Betouwstraat. En daar stonden zij dan, deze begeesterde jonge mannen, Berry Cloosterman en Frans de Bruijn, beiden nog lang haar (niet grijs!), als exponenten van hun tijd, in hun mooie winkel met die heerlijke (oosterse) sfeer en dat stralende idealisme! Lekker thee drinken met z’n drieën en een boompje opzetten over de inhoud van vele boeken. En waarom? Omdat ondergetekende van dezelfde ‘soort’ was als Berry en Frans. Nog echt met elkaar over de inhoud van de boeken praten omdat die heel vaak ook bepalend was voor ons eigen leven. Ja, en dan kwam het ‘zaken doen’ ook op tafel, maar dat was dan eigenlijk de afronding, haast een beetje bijzaak na zo’n heerlijke discussie over alles en niets. En zo groeiden wij in al die jaren naar elkaar toe. Hilarion verhuisde na verloop van tijd naar de Van Welderenstraat en Berry heeft op een gegeven moment de zaak verlaten. Hilarion was volwassener geworden. Frans en ondergetekende ook (nou ja, in ieder geval wat ouder!). Alles was meer tot rijpheid gekomen en Hilarion was inmiddels uitgegroeid tot een van de best gesorteerde nieuwetijdsboekhandels van Nederland. Ook zakelijk zijn zowel Hilarion als uitgeverij Ankh-Hermes samen gegroeid. De omzetten dezer dagen liggen beduidend hoger dan in de beginperiode in de Betouwstraat. We letten tegenwoordig ook samen wat meer op de cijfertjes.
6
Uiterst deskundig Toch is een ding in al die jaren niet veranderd. Dat is het bijzondere contact dat er direct weer is tussen Frans en mij zodra ik binnenstap met een nieuwe Ankh-Hermes aanbieding in het voor- of najaar. Dat ouwe-jongens-krentenbrood-sfeertje, altijd even lachen, de zin en de onzin van de ‘new age’ samen doornemen en even naar de kids informeren, want die zijn er in de loop der jaren zo bijgekomen. Al met al is Hilarion voor Ankh-Hermes uitgegroeid tot een belangrijke klant waarmee wij een bijzonder fijne relatie hebben. Tevens is Hilarion voor ons een van de info-centra geworden van wat er zich op de markt van het esoterische allemaal beweegt. De uiterst deskundige samenstelling van de winkelvoorraad is daarvan een afspiegeling.
Stieneke Harms: Ik heb bewondering hoe je al die tijd dat ik je ken met liefde bezig bent met de winkel. Ik heb Hilarion zien veranderen in een voor mij ietwat geheimzinnige ‘donkere’, kleine, maar knusse winkel in een open, lichte, ruime en laagdrempelige winkel. Ik ben blij dat ik er korte tijd mocht werken. Het heeft voor mij een toon gezet bij mijn huidige werk in boekhandel de Wijze Kater in Utrecht.
Lichtwerkers Han van Straaten (1949) is astroloog en econoom. Hij woont in het Brabantse Sprundel. Vóórdat Hilarion van start ging werkte hij met Frans de Bruijn in Macrobio te Nijmegen.
E
r was eens Een pand gevuld met idealen Een werkplaats van de nieuwe tijd Macrobio - groot leven Met vallen en opstaan In de spoelkeuken Een zwarte krullebol met rode hoofddoek Grote verwonderde ogen Dromen van boeken, bladen, een uitgeverij Een werkelijk vriendelijk mens Hij weet wat hij wil Oefenen met een eigen blad Knippen, plakken, kritisch commentaar Diploma’s halen Dromen aarden En zo stromen boeken de wereld in Vanuit inspiratie Hilarion, een roep uit de verte Om te luisteren naar de stilte
Lezen tussen de regels door Het verlangen durven voelen Dat ons thuisbrengt Steeds even Verbinding Het is een voorrecht Te mogen leven In dit kantelende tijdperk Waarin grote energieën vrijkomen Hiervoor zijn wij geboren Bijdragen aan de transformatie Lichtwerkers van een nieuwe tijd Stormen woeden in ons hart En om ons heen Maar wij zijn gaan staan En wijken niet meer Wij horen onze innerlijke melodie En stralen door de tranen heen In dankbaarheid
Telefonische vriendschap Binkey Kok (1945) is uitgever en importeur van oosterse kunst. Hij woont in Havelte. Hij schrijft over zijn nieuwsgierigheid naar ‘de mens achter de stem…’
Z
eker weten doe ik het niet meer, maar ik denk dat zo’n zestien jaar geleden het eerste contact met Hilarion ontstond. Toen gingen onze groothandel en uitgeverij aan Hilarion leveren. Berry deed de inkoop en onze relatie was goed te noemen. Er werd met een zekere regelmaat telefonisch besteld. Ergens in het midden van de 80-er jaren bracht ik een bezoekje aan Nijmegen om eens nader kennis te maken met de ‘persoon achter de telefoon’.
Begin 1993 verliet Berry de zaak en ene ‘Frans de Bruijn’ ging de scepter zwaaien. De orders bleven komen, het telefonisch contact bleef. Maar dat contact met Frans de Bruijn kreeg een andere lading dan dat met Berry. Het werd persoonlijker van aard, gesprekken duurden beduidend langer, we deelden samen iets ondefinieerbaars. Er ontstond een soort (telefonische) vriendschap. Na verloop van tijd word je natuurlijk nieuwsgierig naar ‘die ander’ en ontstaat de behoefte elkaar 7
Nieuwe zolen eens in levende lijve de hand te schudden. Vele gesprekken gingen gedurende al die jaren dan ook gepaard met afspraken, uitnodigingen en beloftes elkaar eens te treffen. Maar, of de duivel er mee speelde, van het één kwam nóóit het ander! Wel heb ik eens, ik dacht dat het in 1998 was, onaangekondigd de zaak in de Van Welderenstraat bezocht. Vol verwachting wie nou toch die Frans, die ik al jaren meende te kennen, in persoon mocht zijn, betrad ik het pand. Doch Frans had zijn vrije middag en de eerlijkheid gebied mij te melden dat ik deze mededeling toch ook met een zucht van verlichting aanhoorde. Vreemd, want mijn nieuwsgierigheid ‘naar de mens achter de stem’ was groot. Maar blijkbaar had onze telefonische relatie toch een aspect waarin ‘een zekere’ afstand ‘een zekere’ rol speelde. Een afstand die ik waarschijnlijk heimelijk en onbewust altijd ook gekoesterd heb. Onzekerheid? Veiligheid? Verlegenheid? Toch zal er nu na vele jaren een eind komen aan de ‘anonimiteit’. Toch zal het moeten gebeuren. Er is geen redden meer aan. Als een man zal ik me er doorheen slaan. Op het jubileum van Hilarion zal ik Frans ontmoeten. Ik zal op hem aflopen. Ik zal hem recht in de ogen kijken. Ik zal mijn rechterhand naar hem uitsteken. Met open vizier. Ik zal hem de hand schudden, en ik zal zeggen: - Binkey Kok, aangenaam!
Jan de Haan: Een winkel met goede sfeer, prettige mensen, uitnodigende boeken en cd’s. Meestal verlaat ik de winkel met meer dan de bedoeling was, maar ja, geld is maar een middel, nietwaar?
8
Sandor Jóo (1939) is na zijn theaterdirecteurschap verder gegaan als astrologisch adviseur en Reikimaster. Daarnaast is hij actief in tantra, rituelen en meditatie. Hij woont in Groesbeek.
I
n het najaar van ’82 ving ik met mijn werk voor de Vereeniging en Stadsschouwburg aan. Vol goede voornemens, enthousiasme en idealen, gericht op een artistiek hoogstaand programma, ruim publieksbereik en een efficiënte en zuinige bedrijfsvoering, ging ik op zoek naar de contacten die daarvoor van belang konden zijn. Ik liep daarbij veel, mede omdat ik de stad zo boeiend vond. Dat bracht echter wel met zich mee, dat de leren zolen van mijn schoenen nogal snel sleten. De schoenmaker die ik vond bleek gesloten te zijn, maar in de winkel ernaast kon ik niet alleen schuilen voor de regen, maar ook boeken vinden, die veel verwantschap met mijn reeds aardig opgebouwde bibliotheek hadden. Hilarion dus, en ik ben die dag met lekkende schoenen, maar met een welgevulde plastic tas thuis gekomen. Daar zat ook materiaal bij over ‘gronden’, iets wat ik in verband met mijn idealen in relatie tot mijn werk blijkbaar hard nodig had, zo bleek alras. Aldus leidde de behoefte aan nieuwe zolen -lees: stevig op de grond staan- via een toeval tot een kennismaking, waaruit via een jarenlange relatie veel persoonlijke voeding vorm kreeg. Van grondende en spiritueel verrijkende aard. Ook beroepsmatig heb ik veel nut en plezier beleefd aan de ruime sortering muziek-CD afdeling. Voor mij nieuwe groepen en ensembles uit vele delen van de wereld heb ik via de schappen van Hilarion leren kennen en velen daarvan hebben nadien ook de weg naar onze podia gevonden. Dank voor jullie inzet, kennis, fijne atmosfeer en volharding in de achter ons liggende tijd en ik hoop dat jullie werk nog vele jaren onze goede stad mag blijven verrijken.
Ongesubsidieerde schatkamer David Grabijn (1947) is mede-directeur van platenmaatschappij Oreade Music te Heemstede. Nieuwe tijd en oude tijd bestaan tegelijkertijd binnen in jezelf, zo schrijft hij.
G
isteren ontmoette ik in een eethuis in Amsterdam een knappe Griekse klarinettist die me sterk aan Frans van Hilarion deed denken. Zou Frans ook een Griekse klarinettist kunnen zijn? Natuurlijk. Hij zou ook tennisleraar kunnen zijn, of bloemist. Of een arts zonder grenzen. Mensen komen soms in verrassende bezigheden terecht. En het is mij niet altijd duidelijk waarom iemand in het ene of het andere beroep verzeilt. Ik kwam eens een platenbaas tegen die me verzekerde dat hij in plaats van in de new age-handel net zo goed in de maffia terecht had kunnen komen. Hij glimlachte erbij. Een andere platenbaas had, voordat hij een new age label oprichtte, een spijkerbroekenhandel. Ik las vandaag nog over iemand die 15 jaar bij de Rabobank werkte voordat de stap gemaakt werd naar het openen van een nieuwe tijdswinkel.
Eerzame lieden Hoe komen eerzame lieden terecht in bedrijvigheden rond de nieuwe tijd? Gaat het om mensen die zoekende zijn of tijd te veel hebben? Ik heb voor mezelf proberen na te gaan hoe ik besmet ben geraakt met het nieuwe tijds virus. Ik kwam natuurlijk in gedachten meteen in de bloeiende jaren zestig terecht, want die heb ik nog meegemaakt op de middelbare school én als studerende in Amsterdam. Maar je omgeving en de tijd waarin je leeft... dat is niet genoeg. Er moeten nog meer dingen zijn die maken dat je een virus oploopt. Er is een filosofisch standpunt: het komt door pech, toeval, of karma, of genade. ‘De nieuwe tijd kwam op je weg.’ ‘Het is zo gelopen.’ Een andere mogelijkheid is je persoonlijkheid. Misschien ben je extra bevattelijk voor de nieuwe tijd: voor een gezonder leven, exotische ideeën, verre reizen, eenvoud,
spannende relaties, kortom alles wat de kerk verboden en het onderwijs verzuimd had. ‘Jij zat zo in elkaar dat je niet tevreden was met wat je om je heen aantrof. Je ging verder kijken en kwam uit bij de denkbeelden van de nieuwe tijd.’ Dit betekent dat de nieuwe tijd vat op je heeft gekregen toen het tijdsbeeld, de omstandigheden en je persoonlijke achtergrond samenwerkten om jou te pakken te nemen. Typisch staaltje van nieuwe tijdsdenken, hoewel het ook uit de sociale wetenschap zou kunnen komen. Zal wel geen nobelprijs mee te winnen zijn.
Oude nieuwe tijd Voor mij begon de oude nieuwe tijd op de middelbare school. Mijn enigszins tegendraadse instelling paste naadloos in de ontluikende wereld van Beatles, Stones, popconcerten, piratenzenders, liftvakanties, meisjes en andere ‘middelen’ om een nieuwe werkelijkheid te leren kennen. Op school zat twee plaatsen van mij vandaan een jongen die horoscopen trok. Het was de tijd dat jongeren vrij massaal de wereld begonnen te verkennen, letterlijk en ook laten we zeggen filosofisch. En, laten we eerlijk zijn, die jongeren hadden er ook eindelijk de tijd voor en veel geld was er nog niet voor nodig. Nieuwe Tijds mensen kunnen soms erg blijven hangen in oude gewoontes. Je hebt goeroes, lama’s en therapeuten die mensen beschadigen en slechte voorbeelden geven. Andersom gaat het ook op: mensen kunnen af en toe uitstapjes naar de nieuwe tijd maken maar blijven als het ware wonen in hun oude huis. Zo ken ik mensen die de Celestijnse Belofte met enthousiasme hebben gelezen, maar verder geen aanstalten maken om ook maar iets in hun leven of denken te veranderen. Nu ben ik de laatste om te zeggen dat de grens tus9
sen nieuwe tijds-denken en oude tijds-denken een duidelijke is. Ik kijk wel uit. Het is met de nieuwe en de oude tijd als met ecologische pindakaas en gewone ongezonde hagelslag: het is misschien niet voor iedereen lekker, maar je kunt het wel degelijk allebei tegelijk op je boterham doen.
Paradijs En nog iets: je kunt het ene moment weemoedige Griekse wijsjes op je klarinet spelen en het volgende moment aantreden voor je wekelijkse tarot cursus, dan weer uitgebreid doorzakken in de horeca, op internet ronddolen, eindelijk eens beginnen in ‘Het hartjuweel van de Verlichte Meesters’, de kat uitschelden of maar weer eens op je werk verschijnen. Het kan tegenwoordig allemaal samengaan. Maakt het dan niet meer uit wat je doet? Nou, dat bedoel ik niet. Ik wil twee dingen zeggen en daarna zal ik proberen een eind aan dit schrijven te maken: 1. Op oude tijden volgen onstuitbaar altijd nieuwe tijden.
2. Nieuwe tijd en oude tijd bestaan tegelijkertijd binnen in jezelf: de belofte, de twijfel, de ontkenning, de onzin, de verleiding. Ga er maar aanstaan: nu ben je accountant en morgen bloesemtherapeut. Overdag werk je bij de scharrelslager en ‘s avonds kijk je naar spelletjes op de televisie. Alles kan tegelijk of bijna tegelijk. Daarom is het zo goed dat er plekken zijn als Hilarion: daar is tenminste een concentratie aanwezig van datgene waar de nieuwe tijd voor staat. Daar is enige duidelijkheid. Hilarion is een oase, een baken, een herinnering, een vindplaats van mooie schatten, een ongesubsidieerde schatkamer van broodnodige inspiratie, een lichtvoetige pleisterplaats, een paradijs voor rustige overweging en spannende ontdekkingen.
Sjamaanse oergeheugen Roelien de Lange (1949), mede-oprichtster van de ‘Elfenbank’, is docent sjamanisme, dromen-therapeut en beeldend kunstenaar. Samen met collega’s richtte zij de School voor Sjamanisme op.
H
ilarion is voor mij een kracht-en rustpunt in Nijmegen. Ik ben sensitief en geniet altijd van de tempelsfeer die de winkel én zijn medewerkers uitdragen. Wat een uitstraling van boeken, muziek, edelstenen. Heerlijk! Nog meer gaat er komen in de 21e eeuw. Daar hoort misschien het boek bij dat ik nu schrijf: ‘De roep van de Honingvogel’ over innerlijke en uiterlijke reizen. Naar alle windstreken. Contact met bomen, dromen, trance-reizen, dolfijnen, walvissen én mensen. In een tijd waar veel zich verhardt is goede hulp voor het transformatieproces van onze aarde van levensbelang. Hilarion helpt mee aan de initiatie processen van velen.
10
Plek van vreugde Roger Rundqvist (1939) is docent, auteur en therapeut. In 1981 vestigde hij zich vanuit Zweden in Nederland. Hij woont nu te Azewijn in de Achterhoek.
V
anaf het begin ben ik met Hilarion verbonden. In het najaar 1979-vóórdat ik in Nederland was komen wonen - maakte ik tijdens een bezoek op het oude adres van Hilarion voor het eerst kennis met Frans en Berry. De verbinding was meteen gelegd. Iedere keer als ik langs kwam, vond ik de boeken die ik nodig had. Het duurde een tijd vóórdat mij titels in het Nederlands aanspraken, want toen ik in 1981 uit Zweden naar Nederland verhuisde, kende ik de taal nog niet; maar de winkel was toen, net als nu, rijkelijk voorzien van lectuur in het Engels en het Duits. Door de jaren heen ben ik met Hilarion verbonden als klant, auteur en ook als medewerker, want in de beginfase gaf ik daar een lezing. Belangrijk was het samenwerkingsverband dat met name in de eerste helft van de tachtiger jaren bestond tussen Hilarion en cursuscentrum De Elfenbank, waar ik lang bij betrokken ben geweest. Voor presentaties en workshops nodigden we af en toe samen bekendheden uit, zoals de Amerikaanse musicus Larkin en de Canadese Dorothy MacLean, die met deva’s en engelen communiceert. Deze samenwerking voelde bezield aan, want het werk van onze gasten bleek sterk in de belangstelling te staan. Zolang ik in de nabijheid van Nijmegen woonde, ging ik vaak bij Hilarion langs. Sinds mijn verhuizing naar de Achterhoek bijna acht jaar geleden kom ik er slechts sporadisch, maar niet te min: mijn gevoel van verbondenheid blijft.
Plek van vreugde Met het mooie, oud-Griekse woord Hilarion associeer ik ‘hilariteit’, afgeleid van ‘hilaros’. Hilarion omschrijf ik spontaan als een plek van vreugde, harmonie, balans. Zulke ‘oases’ kunnen we niet
ontberen. We hebben ze nodig als geestelijke voedingsbronnen, zeker in een overgangstijd als deze. Het scheppen van ‘oases ’, waardoor broncontact met onze innerlijke dieptes kan ontstaan, het bouwen van ‘bruggen’ naar elkaar toe om in openheid te kunnen geven en ontvangen, dit is in deze tijd een primaire verantwoordelijkheid. Communicatie is een kernwoord, een richtlijn voor de nieuwe eeuw, het nieuwe millennium. Communicatie kan breed en oppervlakkig zijn en raakt dan niet ons hart. Wanneer de communicatie wel rijkelijk tot bloei mag komen, ontstaan helende verbindingen: aandachtig herkennen en erkennen we onszelf en elkaar. Doordat we ons innerlijk heel en verbonden voelen, dragen we bij aan de heelheid, worden we tot kanalen voor heling.
Anoniem: Hilarion, een passie vormgegeven in een commerciële entourage, met als leidmotief het ondersteunen van de belangstelling voor het nog niet zichtbare door middel van producten die het leven verdiepen en veraangenamen vanuit het spirituele platform. Jullie zij daar zeker in geslaagd: vriendelijkheid, betrokkenheid, kennis en respect zijn jullie attributen gebleken.
11
Uitnodigende huiskamer Henk van Straaten (1950) is Warehouse Supervisor in Tilburg en verbonden aan W.Bosman Logistic Services te Wijchen/Gouda. Hij woont in Tilburg. Hilarion heeft nog steeds het karakter van een ‘uitnodigende huiskamer’.
M
ijn vroege herinneringen aan Hilarion geven het beeld van een groot uitgevallen huiskamer, die op een gezellige manier helemaal volgestouwd was met boeken. Die indruk werd nog versterkt door de entrée, omdat je eerst naar binnen keek door twee grote huiskamer-ramen, vervolgens een aantal traptreden op moest, een deur door, en daarna nog een extra deur naar links. Het was alsof ik een huis binnenging en in één van de vele kamers terechtkwam.
Positievere invalshoek Het was in een fase van mijn leven dat ik net over mijn grootste boekenhonger heen was. Ik had in diezelfde tijd een vijftal kisten met boeken met doorwrochte linkse theorieën naar het antiquariaat gebracht omdat die periode in mijn leven definitief voorbij was. Ik herinner me dat de dienstdoende meneer een beetje meewarig naar de berg boeken keek en zoiets zei als dat hij dit geen vrolijk stemmende hoeveelheid titels vond. Hij werd er depressief van. Ik moest hem met enige tegenzin eigenlijk wel een beetje gelijk geven. Ik heb hem maar niet verteld dat ik niet eens alle boeken gelezen had. Hoewel ik daarna geen boeken meer wilde kopen met als enige reden om ze te hebben, heeft Hilarion me toch de eerste jaren nog vaak verleid. Hilarion bood boeken over een voor mij geheel nieuw kennisgebied, dat ik mij eigen wilde maken. Ik ging de meneer van het antiquariaat steeds beter begrijpen: terwijl ik voorheen boeken las die vooral gingen over onrecht, ontkenning en strijd, waarin vooral het negatieve aspect benadrukt werd, las ik nu boeken die de wereld beschreven vanuit een veel positievere invalshoek. Boeken die de schepping 12
beschreven als een netwerk van liefdevolle omhulling waar je contact mee kon maken en waar je je in op kon laten nemen als je ervoor openstond. Genoeg reden om enthousiast en nieuwsgierig te zijn en alle boeken te lezen die daarover verheldering gaven.
Trouw Hilarion is al lang geen huiskamer meer. Het is een winkel waar het prettig toeven is, licht, ruimtelijk, en met een prettige atmosfeer. Maar ondanks de schaalvergroting heeft Hilarion het karakter van een uitnodigende huiskamer weten te behouden zodat ik me er elke keer weer thuis voel. En last but not least: Hilarion is een deel van mijn verleden waarin zich belangrijke ontwikkelingen voltrokken. Maar het is ook een winkel waarin ik altijd de nieuwste ontwikkelingen kan vinden waar andere winkels nog niet aan toe zijn. Om al deze redenen ben ik met Hilarion vertrouwd. Dat kan, besef ik, omdat Hilarion zichzelf door alle veranderingen heen in essentie trouw is gebleven. Dat is knap werk in deze tijd van snelheid, oppervlakkigheid en buitenkant. Gefeliciteerd!
Henk Fransen: Mijn herinnering gaat naar die huiskamersfeer in het vorige pand. Jarenlang was ik daar kind aan huis en kocht een schat aan boeken die mijn groei ondersteunden. Na 20 jaar nog steeds dezelfde herkenning en bereidheid tot een goed gesprek. Alle medewerkers hartelijk bedankt.
Mijmeren bij het kacheltje Sylvia Mullaart (1945) is yoga-lerares en woont in Nijmegen. Al twintig jaar lang komt ze bijna wekelijks in Hilarion. Ze Moet...
Z
o’n 20 jaar geleden kwam ik voor het eerst bij Hilarion. Ik kan me het interieur nog heel goed voor de geest halen. Er was een kacheltje aan de zijwand. Onmiddellijk kwam ik in een verrukkelijke gemoedstoestand zodra ik één voet over de drempel zette en bij het kacheltje mijmerde over het leven. Frans en Berry zaten voor mijn gevoel achter een soort bureau. Ik vond ze heel interessant en een beetje eng. Eng omdat ze voor mijn gevoel ver boven mij stonden in het alternatieve gebeuren. Ik voelde me nog een groentje en zij konden me toegang geven tot mijn hogere zelf. Wat een magie! In mijn ontwikkeling als yoga-lerares heeft Hilarion een grote rol gespeeld. Ik heb zelfs nog les gegeven in de kelder. In al die 20 jaar is er bijna geen week geweest, dat ik Hilarion niet heb bezocht. Nog altijd heeft Hilarion een magische sfeer voor mij. Heerlijk die geur. Soms moet ik voor andere boodschappen naar de stad. Er is geen ontkomen aan. Ik Moet naar Hilarion. Er komt balsem op mijn ziel. Ik zou het liefst uren blijven snuffelen en dromen. Altijd staan ze voor me klaar. Proberen aan mijn wensen te voldoen, hartelijk en gastvrij en behulpzaam. Dank jullie lieve mensen en heel hartelijk gefeliciteerd met jullie jubileum!
Zoeken in het donker Koos Hafkamp (1954) is psycholoog, adviseur en auteur. Hij woont in Nijmegen. Hij verloor zijn ‘sleutel’, maar vond die weer terug. Lees hoe. Een man zag Nasrudin naar iets op de grond zoeken. ‘Wat hebt u verloren, Mulla?’ vroeg hij. ‘Mijn sleutel,’ zei de Mulla. Daarom liet ook de man zich op zijn knieën zakken en ze zochten er beiden naar. Na een poosje vroeg de andere man: ‘Waar hebt u hem precies laten vallen?’ ‘In mijn eigen huis.’ ‘Waarom zoekt u dan hier?’ ‘Er is hier meer licht dan in mijn eigen huis’. wintig jaar geleden was ik, zoals Nasrudin in het bovenstaande verhaal, ‘mijn sleutel’ verloren. Ik wist zelfs niet meer waar ik hem verloren had en hoe hij er uit had gezien. Het was de tijd dat ik voor de eerste keer Hilarion binnenliep in het vermoeden daar mijn verloren schat terug te vinden. Als het in deze winkel met mooie boeken over spiritualiteit en aanverwante onderwerpen niet te vinden zou zijn, waar dan in hemelsnaam wel? De eerste ontmoetingen met Hilarion waren bijzonder. Er hing een aparte sfeer, het was er licht, het rook er naar wierook, de mensen waren aardig, het was er gezellig, er klonk new age muziek uit de boxen, je kon er fantastische thee krijgen en van die fascinerende boeken kopen. Alle ingrediënten voor geluk leken aanwezig in een tijd, waarin de buitenwereld geteisterd werd door een
T
13
Spirituele ontwikkeling storm van koude bedrijfssaneringen, een golf van werkloosheid en een steeds verder afglijdende mentaliteit van de Nederlandse bevolking. Hilarion was een uitkomst, een rustplek waar je je kon laven aan een wereld vol esoterie en wijsheid. Ik deed dat vol overgave en werd er een beetje gelukkiger van, maar niet heus.
Zaklantaarntje Natuurlijk, ik wist ook wel dat wat ik zocht niet te koop zou zijn in een boekwinkel, hoe spiritueel ook. Ieder esoterisch boek staat immers bol van de tips die je vertellen het vooral niet ‘buiten’ maar ‘in’ jezelf te zoeken. Toch bleef ik het verdomde lastig vinden, dat helemaal alleen zoeken in het ‘donker van je eigen huis’. Hoewel het inzicht duidelijk was, werd mijn gang naar Hilarion er niet door gestaakt. Integendeel, terwijl mijn schreden op welk pad dan ook waren gezet, goot ik me telkens weer vol met dezelfde wijsheden. Hilarion, zo bedacht ik, reikt me in boekvorm een zaklantaarntje aan om het zoeken in het donker draaglijker te maken. En als de batterijen op zijn, dan verzin ik wel een list om me in Hilarion te laten verrassen door oude inzichten in nieuwe jasjes en nieuwe inzichten in oude jasjes. En laten we eerlijk zijn. Het is toch veel leuker en gezelliger om tijdens je zoektocht een veilige pleisterplaats te koesteren. Een plek waar je inspirerende bondgenoten tegenkomt die je wat kunnen leren, omdat ze al veel ‘verder’ zijn; waar de bamboe-koffie de geur van Douwe Egberts overtreft en waar je bijna dronken van zuivere ionen tot de hoogste inzichten komt? Ik kan me niet meer herinneren hóe, maar op een gegeven vond ook ik de sleutel. Had ik daar dan al die jaren voor nodig gehad? Wijsheid, geluk, inzicht, ze laten zich kennelijk niet opjagen door een ongeduldig zoekende geest. 14
Peter de Haan (1950) werkt sinds 1994 als administratief medewerker bij Hilarion. Daarnaast schrijft hij graag over zijn tocht over het spirituele pad dat hij in 1988 betrad.
I
n 1988 deed ik mee aan een weekend ‘liefdevolle relatie training’, dat gegeven werd door Henk Fransen. Van hem hoorde ik voor het eerst over het bestaan van Hilarion. Het zal op de dinsdag volgend op dit weekend zijn geweest dat ik besloot om Hilarion te bezoeken. De rustige, ontspannen sfeer die er hing, sloot naadloos aan op de liefdevolle, zachte stemming waarin ik door het gevolgde weekend was komen te verkeren. De muziek die gedraaid werd was ‘Emerald’ van Tingstad. Ik weet niet meer hoe lang ik er bleef, noch of ik iets kocht, maar ik voelde mij er zeer op mijn gemak en ik wist dat ik er nog dikwijls zou terugkeren, hetgeen inderdaad geschiedde. De jaren die volgden behoren tot de gelukkigste van mijn leven. Ik dompelde mijzelf als het ware onder in een stroom van spirituele ontwikkeling. Zo volgde ik o.a. vele lezingen van Alexander Smit over Advaita Vedanta, deed mee aan weekenden ‘leven vanuit je hart’, die ook door Henk Fransen gegeven werden, zat in een zogenoemde ’supportgroep’, ‘deed’ Avatar en raakte verzeild in de ‘wereld van Osho’.
Altijd Hilarion Op de achtergrond was daar altijd Hilarion. Ik kwam er vaak en mijn boekenkast is aardig gevuld geraakt met de aankopen die ik er deed. Ik heb mijzelf nooit afgevraagd waarom Hilarion mij zo trok. In feite heb ik het altijd vanzelfsprekend gevonden dat het zo was. Dat Hilarion er was. En dat ik mij er thuis voelde. Natuurlijk kan ik er een analyse op los laten: de
sfeer, de zoete geur van wierook, de mooie muziek op de achtergrond, de vriendelijke bediening, de intrigerende boeken, ja wat al niet. Voor mij voelde Hilarion, sinds mijn eerste bezoek, als dé winkel waar je voor hulp en begrip bij je tocht over het spirituele pad terecht kon. In 1994 trad ik er zelfs in vaste dienst en kreeg ik de kans om een kijkje achter de schermen te nemen. Natuurlijk was het fantastisch om in een winkel te kunnen werken, die mij zozeer na aan het hart was komen te liggen.
Maar er was ook een keerzijde, want om echt van iets te kunnen genieten moet er ook een zekere afstand zijn. En die verdween. In feite had ik er een fantastische baan bij, maar raakte ik mijn ‘hilarion-gevoel’: anoniem en onbekommerd verkeren in een ‘oase van rust en bezinning’ een béétje kwijt. Maar ik heb er nooit spijt van gekregen dat ik indertijd besloot om beroepshalve in deze oase te gaan verkeren. Er zijn tenslotte wel slechtere scenario’s in je leven denkbaar.
Toevlucht voor de bekommerden Victor Westhoff (1916) is Emeritus hoogleraar in de plantkunde aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Hij werd geboren op Java en woont in Groesbeek. Hij spreekt liever van een ‘tijdloze’ boekhandel.
H
ilarion: een oase in de kille woestijn die ‘maatschappij’ heet; een oord van bezinning; een toevlucht voor de bekommerden, voor ons allen die A. Roland Holst de ‘neerslachtigen’ noemde. Is Hilarion inderdaad een ‘eigentijdse’ boekhandel, zoals deze zichzelf profileert? Veeleer zou ‘tijdloos’ op zijn plaats zijn. Bij ‘eigentijds’ denken we aan zinloos lawaai, agressie, drugs, verstedelijking, natuurverwoesting, afbraak van onder-wijs en onderzoek, materialisme, consumentisme, ‘postmoderne’ onverschilligheid. Ieder voor zich, maar ook geen ‘God voor ons allen’. Voor dit paradigma staat Hilarion niet. Wel voor de ‘perennial philosophy’ in de zin van Aldous Huxley, voor eeuwig geldende wijsheid, voor zelfinkeer en verlichting.
Aquarius Wat is daarin de plaats van ‘New Age’? Zin of onzin, vragen jullie? Zeker geen ‘onzin’. ‘New Age’ is een geloof; het is de niet rationeel gefundeerde over-
tuiging (zoals geen enkel geloof rationeel gefundeerd is) dat er een Aquarius-tijdperk zal aanbreken waarin alles anders en beter zal worden. Een oude droom van de mensheid, de ‘Gouden Eeuw’ van Hesiodus, maar geen werkelijkheid. Van alle wereldgodsdiensten geloven alleen de Baha’i in wereldvrede en wereldregering. Noch het Joodse geloof, noch het Christendom, noch het Boeddhisme nemen een ‘new age’ op in hun leer. De ‘nieuwe hemel en nieuwe aarde’ van de Christenen zijn eschatologisch bedoeld, niet als actuele toekomstvoorspelling; het gaat dan over het einde der tijden. Voor de aanhangers van de leer van de Boeddha is al het leven gekenmerkt door lijden; het is onze opdracht, dit lijden zoveel mogelijk te verminderen en zo min mogelijk te vermeerderen. Door het Achtvoudig Pad te volgen kan de mens verlicht worden; maar een ‘betere wereld’ zit er niet in. De poging van het marxisme, die betere wereld met dwang en macht op te leggen, eindigde in tragedie en catastrofe. 15
Niet zweverig Ben Maas (1952) woont in Amsterdam. Sinds 1990 ontwerpt en maakt hij natuurlijke tuinen onder de naam Green Touch. Hij maakte voor ons de tuin en etalage.
F
rans komt voor mij op de eerste plaats. Hem ken ik langer dan Hilarion. Ik heb zijn zoektocht meegemaakt. De tocht om te kijken wat hij wilde. De tocht die begon en eindigde bij Hilarion. De blijdschap dat Hilarion gerealiseerd kon worden. Het enthousiasme bij de opening. Frans had zijn eigen boekhandel. Een boekhandel zoals die in Nijmegen nog niet bestond en die een verrijking betekende voor vele mensen. Zijn eigen winkel, van waaruit hij zijn ideeën en gedachten kon uitdragen. Dit werd zijn ‘kansel’. Eigenlijk is hij een dominee. Met dit verschil naar de meeste dominees: hij legt niets op, maar wijst op de vele mogelijkheden van waaruit je je weg kunt vinden. Frans denkt niet in goed of fout en is niet rechtlijnig. Je wordt in de winkel door hem en zijn medewerkers met respect, niet zweverig en met kennis van zaken behandeld. Vooral met het ‘niet zweverige’ ben ik altijd weer blij. Ik geloof in het met beide benen op de grond staan, het ‘aardse’, en deze te verbinden met het ‘hogere’, wat dat dan ook moge zijn. Voor mijzelf een evenwicht te zoeken en te vinden tussen wat je kent, weet, voelt enerzijds en het onbekende anderzijds. Een lastige taak zo blijkt vaak. Humor is daarbij van groot belang.
‘You ever dreamed off ’ Ben Goossens (1951) werkt met glas en lood. Hij is onze leverancier van het swarovski kristal en woont in Nijmegen. Over het boek dat hij zelf had willen schrijven.
F
en van de weinige winkels in hun soort, waar je ‘toevallig’ dat boek in je handen krijgt dat je verdere leven totaal verandert (zoals ik dat wel vaker in een inleiding gelezen heb). Of een boek dat op z’n minst je laat voelen dat er meer is tussen hemel en aarde: ‘you ever dreamed off ’. En dat boek dat precies, helder en sprankelend verwoordt, wat je diep in je allang weet, en dat je eigenlijk zelf had willen schrijven. Of het boek dat je doet beseffen dat de auteur al heel ver is. En dan na zoveel tijd een boek dat diverse goede voorgaande boeken prachtig samenvat. Ik heb al deze boeken bij Hilarion gekocht. Vaak kocht ik tijdenlang geen boeken meer, want na zoveel lezen en weten ontstaat die behoefte om te vergeten. Maar ook die behoefte vergeet je weer en weer ben ik verbaasd over een nieuw en goed boek. In zoverre het mogelijk is om het onuitspreekbare, het onzichtbare en het niet hoorbare, vast te leggen in woord, beeld en klank, dan moet je bij Hilarion zijn.
16
Hilarion Experience Lidwien Alberts (1949), Anneke Sondaal (1962) en Peter de Haan (1950) zijn de vaste medewerkers van Hilarion. Lidwien en Anneke staan in de winkel. Peter heeft zijn stek op kantoor, waar hij het administratieve werk verricht. Het drietal doet hier een boekje open over het arbeidsklimaat bij Hilarion. Ze krijgen betaald voor hun hobby en ze hebben geen baas maar een dirigent....
J
e bent op zoek naar werk. Maar wat is nu leuk werk? En waar vind je het? Wij stonden ooit voor deze vragen. En de antwoorden brachten ons bij Hilarion. Wij wilden een werkkring waar veel onderlinge warmte zou zijn, de werkgever ons veel vrijheid zou laten en het werk onze interesse zou hebben (niet saai dus) en zou bijdragen aan onze groei. Zo brachten onze verlangens ons bij Hilarion. Want waar vind je in Nijmegen en wijde omgeving wat wij bij Hilarion vonden? De hele dag door ontvangen wij onze klanten. Er is altijd wel leven in onze ‘brouwerij’. Met prettige achtergrond muziek is het aangenaam werken en de vriendelijke gesprekjes met al die zoekers naar wijsheid, sfeertjes, knuffels, muziek, geurtjes en cadeaus maken ons werk licht. Werken bij Hilarion is voor ons in feite niet werken maar meer een betaalde hobby! Sorry, ons enthousiasme speelt nu een beetje op.
Minpuntjes Toch zijn er af en toe wat minpuntjes. Zo heeft ooit een onverlaat de euvele moed gehad om er tijdens winkeluren met ons fax-apparaat vandoor te gaan ! En wat te zeggen van een groot boeddhabeeld dat ineens pootjes scheen te hebben gekre-
gen. Ook snelde een van ons ooit achter een dief aan. Maar deze had zijn fiets net op tijd te pakken en ontsnapte. Ach ja, die kant van het leven is er ook. Wij wensen al diegenen die ooit kosteloos bij Hilarion ‘proletarisch’ hebben gewinkeld veel plezier met hun verworven ‘bezit’. Gelukkig zijn de pluspunten veruit in de meerderheid. Zo hebben wij klanten die zich bij ons ‘ kind aan huis ’ voelen. Regelmatig verhogen zij de sfeer in onze winkel. Gezeten bij onze Japanse theetuin maken zij onze slogan: ‘oase van rust en bezinning’ tot werkelijkheid. Zij doen ons beseffen dat wij als Hilarion boven andere winkels bevoorrecht zijn.
Sssssttttt..... Onze ‘baas’ is geen baas. Dat was een van die wensen die wij ooit hadden. Gaan wij dus gewoon onze eigen gang? Heeft hij niets te vertellen? Sssssttttt: niet aan hem verklappen, maar een beetje is dat wel zo. Het geeft ons nét dat beetje extra vrijheid. De kers op de taart, zeg maar. Maar mocht u het toch willen verklappen dan zeggen wij: zijn wens is voor ons een bevel! Hoe klinkt dat? Beter? Ook goed. In ieder geval lopen wij weg met onze Frans. Niet letterlijk natuurlijk. Hoewel, soms wel. Zo gaan wij één maal per jaar met z’n allen een dagje uit. Dan bezoeken wij ‘n leverancier, ‘n uitgeverij of ‘n ‘new age’ winkel elders in het land. En zo’n dag wordt natuurlijk afgerond met een heerlijk etentje. Daarnaast houden wij eenmaal per maand werkoverleg waarbij de afronding eveneens bestaat uit een genoeglijke maaltijd. U ziet dat wij heel wat aan ‘teambuilding’ doen. Wij streven er dan ook echt naar om onderling een fijne sfeer te scheppen. En kennelijk slagen wij daar ook in. Regelmatig ontvangen wij complimentjes over de prettige sfeer in onze ‘prachtige winkel’. En niet minder regelmatig komen er sollicitatiebrieven op het bureau van Frans. Maar helaas voor al die ‘hilarion 17
wannabees’: wij zeggen Hilarion never nooit niet meer vaarwel. Hopelijk schrikt Frans hier niet van! Want al sinds 1992/1993 heeft hij heel wat met ons te stellen! Grapje!
Dirigent Voor veel mensen is Hilarion een oase van ‘must or beginning’. Zij móeten geregeld een dosis wijsheid of sfeer opsnuiven. En voor veel mensen heeft Hilarion aan het begin van hun zoektocht gelegen. Het voelt heel fijn dat wij, als medewerkers, daarin een heel klein aandeel mogen hebben. Wij zijn zeer verschillend van aard en talent. Maar
samen geeft dat een goed ‘sporend’ geheel. Alsof al die verschillende muziekinstrumenten een prachtig klinkend concert produceren. En Frans is de dirigent. Want zonder hem was er geen Hilarion. Zonder hem zou het nooit tot de ‘Hilarion Experience’ gekomen zijn. En zonder Hilarion zouden onze levens iets missen. Wat dat ‘iets’ precies is valt niet echt goed te definiëren. Maar dat er een gemis zou zijn is voor ons zeker. En ach, u als lezer van dit stukje zult wellicht precies aanvoelen wat wij bedoelen. Want ook uw leven zou zonder Hilarion niet echt af zijn. Toch?
Feest van de vrolijkheid Nol Hogema (1939) is directeur van het Han Fortmann Centrum te Nijmegen, waar hij ook woont. Hij vraagt zich af of het hier gaat om een droomwereld of juist een poging ons uit de droom te wekken.
V
oor mij is het moeilijk bij een bezoek aan de Nijmeegse binnenstad de boekwinkel Hilarion over te slaan. Alleen het woord al: ‘Hilarion’! Dat vervult je met een blij gevoel. Even kijken of er niet een nieuw of interessant boek uitgekomen is. Even kijken of dat boek er al is dat zo lang geleden werd aangekondigd. Even kijken of ik er misschien iets zie dat ik helemaal niet verwacht had. ‘Hilarion’, hoe is men op die naam gekomen? Dat de naam verband houdt met ‘vreugde’ en ‘vrolijkheid’ (hilariteit), lijdt geen twijfel. De initiatiefnemers moet voor ogen hebben gestaan hoe het binnentreden in hun boekenzaak, de toekomstige klant zou vervullen met vrolijkheid. Is dit inderdaad zo? Meestal gaat het toch om ernstige boeken. Lachen en spiritualiteit is nog steeds geen voor de hand liggende combinatie. Wie ernstig kijkt en 18
liefst een beetje bekommerd, maakt spiritueel gesproken vaak meer indruk dan wie blij is. Wie lacht en vrolijkheid verspreidt, wordt voor oppervlakkig aangezien. In wie somber kijkt worden al gauw ‘de diepe gronden’ vermoed die ‘stille wateren’ kenmerken. Natuurlijk is dit een ernstige misvatting. Door de naam ‘Hilarion’ te dragen, wordt met dit soort misvattingen definitief afgerekend.
Stukje paradijs De ‘Hilaria’ was in de oudheid het feest van de vrolijkheid. Het werd gevierd bij de lente-equinox. De godheid was uit de dood herrezen en het nieuws van die weder-opstanding werd ontvangen als een belofte dat ook zijn discipelen uit het graf zouden herrijzen. Dat het christelijke Paasfeest nog steeds met deze lente-evening verbonden is, verdiept deze thematiek alleen nog maar. Heeft een bezoek aan
de boekenzaak Hilarion met een dergelijke wederopstanding te maken? In zekere zin wel. Alleen al omdat dit thema op talloze manieren in talloze publicaties steeds weer anders aan de orde komt. Je zou kunnen zeggen dat ieder boek dat mensen op de een of andere manier op een stukje leven wil wijzen, hierover gaat. Maar ook oppervlakkiger gezien zou je een verband kunnen leggen met het oude feest van de ‘Hilaria’ en het paradijs waarnaar dit feest verwijst. Het aanzien van de zaak heeft immers steeds iets meer gekregen van een soort paradijs (je). De boekenvoorraad werd aangevuld met de verkoop van muziek. Nog weer later kwamen daar video’s bij. En de laatste tijd groeit ook het assortiment hebbedingetjes die je er allemaal krijgen kunt. Bovendien kun je er dan ook nog bij gaan zitten en luisteren naar het stromende water dat achterin de zaak is aangelegd of naar een CD die je overweegt te kopen. Kosten noch moeite zijn gespaard om de klant het idee te geven dat hij inderdaad in een stukje paradijs is beland.
Droomwereld? Gaat het hier om een droomwereld? Of gaat het juist om een poging ons te wekken uit de droom van ons hectische en lawaaierige dagelijks leven. Op de planken staat menig boek dat deze laatste pretentie heeft. Maar in zo’n boek staat dan ook telkens weer dat de buitenwereld ons niet wekken kan. Ook de buitenwereld die Hilarion is niet. Er moet iets in de bezoeker gebeuren. Ik ga van de veronderstelling uit (niemand kan die bewijzen) dat in de 20 jaar van haar bestaan de firma Hilarion menig mens geholpen heeft wakker te worden uit de droom die ons menselijk leven vaak is. Je kunt het ook abstracter zeggen: door te snuffelen in deze Nijmeegse winkel en iets van zijn gading daaruit mee te nemen, kwam menig-
een een beetje bewuster in het leven te staan. En dat is een onschatbare bijdrage aan het klimaat in onze stad. Heeft Hilarion mensen ook geholpen om door te kunnen blijven slapen? Of heeft het wakkere mensen misschien zelfs geholpen weer in te dutten met softe handreikingen tot een wat gerieflijker leven dat zich van anderen niet al te veel aantrekt? Snelle spiritualiteit als een soort toiletreiniger die de benauwdheid van de atmosfeer verdrijft zonder deze te genezen. Staafjes wierook branden en je terugtrekken uit de grote/harde wereld! Natuurlijk valt dit allemaal niet uit te sluiten. Ook hier geldt weer: de waarheid zit in de bezoeker en staat of ligt niet pasklaar op de boekenplanken of in de muziekrekken.
Indutten of wakker worden Indutten of wakker worden... het is een menselijke keuze. En dan nog niet eens een keuze die je één keer in je leven maakt en het dan voor altijd gedaan is. Nee, het is een keuze die een mens telkens weer maakt. Het hele leven is een scholingsweg en blijft dat. Ik vind het een gelukkig ding dat op die scholingsweg zulke hilarische plekken bestaan als de boekwinkel Hilarion. Want juist in zijn naam herinnert deze plek er aan dat het menselijk leven geen loodzware aangelegenheid hoeft te zijn en juist daarin toch kiezen kan voor wat doet opstaan uit de dood en levend maakt.
19
Assepoester verbergt zich in elke hoek van Hilarion Louise van Zanen (1933) werkt in een eigen praktijk als therapeute, cursusleidster en loopbaan-consulente in verschillende verbanden. Zij maakte studie van onder meer astrologie, tarot en filosofie. Ze woont in Nijmegen. Speciaal voor deze jubileumuitgave deed zij een wetenschappelijke verkenning naar het sprookje van Assepoester. Na een jarenlange zoektocht vond zij het ontbrekende deel van het sprookje...
Inleiding Ter gelegenheid van het 20-jarig bestaan van de boekwinkel wil ik u graag laten delen in de wonderlijke ontdekkingen die ik deed toen ik mij toelegde op de studie van de betekenis van Hilarion. Niet voor niets zegt men, dat de naam van een persoon of onderneming betekenisvol is. Zeker is dat het geval bij de naam Hilarion, zoals het onderstaande zal aantonen. Gezien de inspiratie, die de boekwinkel mij altijd heeft gegeven, draag ik dit artikel op aan de medewerkers van Hilarion, en aan enkele van hen in het bijzonder.
H
et sprookje van Assepoester heeft een lange geschiedenis. Volgens verschillende bronnen stamt het uit Hessen en is het samengesteld uit drie verschillende versies, waarvan één uit Zwehern. Maar ook in Italië, Frankrijk, Noorwegen, Hongarije en Servië vinden we sporen van de thematiek. Volgens sommige commentatoren betekent de naam Assepoester ‘zij, die op een nederige plaats is gezet’; anderen beweren, dat de naam duidt op iemand, die voor het haardvuur zorgt, een priesteres. We laten deze commentatoren voor wat ze zijn, hoewel we ons verbazen over deze interpretaties, die uitgaan van een klakkeloos genoteerde naam en die niet in staat zijn gebleken achter de vervormingen ervan te kijken. Want daar gaat het om: de naam Assepoester is een verbastering van de oorspronkelijke naam van het beschreven meisje, een naam die veel diepzinniger is dan men in eerste instantie
20
zou denken en die in zijn oorspronkelijke vorm een compleet wereld- en mensbeeld omvat. Als we de naam in drie delen uiteen leggen, dan krijgen we Asse - poes - ter. Zoals u kunt zien is alleen het middelste woord betekenisvol, het kan verbonden worden met iets dat we kennen, namelijk een poes. Maar een poes komt in het hele sprookje niet voor. Hier stuiten we dus op een
een wetenschappelijke verkenning belangrijke vraag: wat was de oorspronkelijke vorm? Naspeuring in veel westerse en Amerikaanse geschriften leverde weinig op. De wijsheid ligt vaak waar men het niet vermoedt en in dit geval was de staatsbibliotheek van Moskou de instelling, die in het bezit bleek te zijn van een wonderlijk anoniem geschrift over een sprookjesfiguur, die in vertaling Aspoetster heet, in de drievoudige indeling As - poets - ster. Aangegeven wordt, dat de tweede ‘s’ een dubbele functie heeft en daardoor de schakel vormt tussen de tweede en derde lettergreep, die daarmee onlosmakelijk met elkaar worden verbonden. Hier hebben we te maken met de authentieke naam, die ook in een driedeling zeer helder aangeeft, dat de sprookjesfiguur staat voor een gelaagd mensbeeld, namelijk: As = Aarde, Ster = Hemel, Poets = Ziel en Mens.
Ouverture Deze uitspraak behoeft natuurlijk enige toelichting. Het woord As heeft een dubbele betekenis. De As, of het synoniem daarvoor Stof, verwijst overduidelijk naar het stoffelijke, aardse aspect van de schepping, de vormkant. De As correspondeert echter ook met de Wereld-as, die hemel en aarde verbindt. Deze diepzinnigheid is de ouverture tot het hele sprookje, het wil ons overbrengen dat de verschijningsvormen uitdrukkingen zijn van andere werkelijkheden, die met elkaar verbonden zijn. Het derde segment van de oorspronkelijke naam, Ster, is reeds in de Oudheid gebruikt om de geestelijke dimensie van de schepping oftewel de Hemel aan te duiden. Hiermee correspondeert het levensaspect van de schepping. Het tweede segment, Poets, is een prachtig voorbeeld van de aanduiding van de ziel. Poetsen is namelijk een werkwoord en behoort dus tot een andere categorie dan de hierboven besproken segmenten, die zelfstandige naamwoorden zijn. Stelt u zich een poetsbeweging voor: met een doek in de hand worden heen en weer gaande of cirkelende bewegingen gemaakt, soms met kracht, soms met zachtheid. Is er een beter voorbeeld dan dit denkbaar om de bewegingen van de ziel aan te geven? Heen en weer bewegend tussen hemel en aarde, ronddraaiend om de wereld-as? Bovendien is de activiteit van het poetsen op zich interessant. Er is sprake van een subject (degene die poetst) en van een object (het voorwerp dat gepoetst wordt). Het doel van poetsen is om iets te verfraaien, tot meer glans te brengen. Dit is ook het doel van de bewegingen van de ziel: de Aarde meer glans te verlenen door de verschijningsvormen een beter reflectievermogen te geven of ze transparanter te maken.
We kunnen, uitgaande van deze ontdekking, concluderen dat het bekende sprookje iets te melden heeft over de structuur van het Universum, waarbij het in de verhaallijn duidelijk maakt dat de mens vanuit de As (de Aarde, de Stof) op kan stijgen naar de Hemel (Ster), waarbij het middel de beweging van de Ziel is (Poets). We zullen nog kort aandacht besteden aan een ernstige uitwas wat de naam van onze hoofdfiguur betreft. Wie is niet opgegroeid met verhalen van ‘Assepoes’? Het spreekt voor zich, dat dit een verschrikkelijke verbastering is van een reeds aanwezige vervorming. Want deze naam doet denken aan een crematorium voor poezen of andere huisdieren en is het toppunt van banaliteit en onbegrip. Maar laten we hierover zwijgen, het zou tekort doen aan het wetenschappelijk gehalte van deze verkenning als we hierop dieper zouden ingaan.
Schoentje In het bovenstaande is sprake van een drieslag in de naam van de hoofdfiguur. Het sprookje kent meer drietallen. Zo is er een moeder met twee dochters, die gezamenlijk verwijzen naar de As in haar aspect van Aarde. Zij verdwijnen dan ook aan het ons bekende einde van het sprookje, zoals elke stoffelijke vorm uiteindelijk verdwijnt. We kunnen ons afvragen, of er niet ook een Sterdrietal in het sprookje aanwezig is. Dat is niet het geval. Aangezien een sprookje altijd wetmatigheden op alle niveaus vertoont, doet het ontbreken ervan de vraag rijzen, of het sprookje wel kompleet is. Ook de Koning, een ongeëmancipeerde onnozele man, die zich geheel ondergeschikt heeft gemaakt aan de As (de drie vrouwen, de Aarde), kent geen tegenhanger in de zin van een figuur van het Ster-
21
niveau. We kunnen niet anders dan vaststellen, dat het sprookje mank loopt, net als Aspoetster met haar éne schoentje.
Codering Het zal de lezer bekend zijn, dat Aspoetster na vele belevenissen wordt weggevoerd door een prins met een goed oordeelsvermogen. Hij kent van binnen uit de maat van Aspoetster en drukt dit weten uit in het aanbieden van een schoen. Ook dit is een diepzinnig symbool, omdat het hier gaat om ‘de juiste maat’, die belangrijk is voor de gehele schepping. Als de schoen gepast is en om de voet zit verdwijnt Aspoetster met haar prins en dat is het einde van het verhaal. Dat dit werkelijk het einde zou zijn lijkt echter, uitgaande van het bovenstaande, onwaarschijnlijk. Vele vragen blijven nog open. Hoe kan Aspoetster op één schoen door het leven gaan? Wat gebeurt er op het gebied van Poets en Ster? Waarnaar verwijst de prins? Zo zijn er nog vele vragen, die mij hebben aangezet mijn zoektocht naar het ontbrekende deel van dit prachtige sprookje voort te zetten. Hierbij werd ik gesteund door verschillende boeken, onder andere door ‘In de naam van de Roos’ van Umberto Eco en ‘Het Saffieren Boek’ van Gilbert Sinoué. In beide boeken wordt overduidelijk aangetoond dat de werkelijke levenswetten verborgen liggen op moeilijk toegankelijke plaatsen, waarbij tevens wordt verteld, dat deze wetten in gecodeerde vorm tot ons komen. We zullen dus allereerst dienen te zoeken naar de schuilplaats en vervolgens de codes dienen te ontraadselen. In deze verkenning hebben we reeds aangetoond, dat de naam van de hoofdfiguur gecodeerd tot ons is gekomen (al is deze codering van een zo laag niveau dat ik liever spreek van verbastering). Het ons bekende einde is echter onbevredigend - er moet nog een ander deel zijn. 22
Het gaat te ver u hier te beschrijven, welke jarenlange zoektocht ten grondslag ligt aan het nu volgende. Genoeg is om hier te melden, dat de inspanning rijkelijk werd beloond. Want niet alleen heb ik het ontbrekende deel gevonden, maar ik ben ook in staat gesteld de tekst in te zien en gedeeltelijk over te schrijven. Wie schetst mijn verbazing en enthousiasme toen ik ontdekte, dat deze teksten een regelrechte verwijzing inhielden naar boekwinkel Hilarion? Er blijkt een direct verband te bestaan tussen de boekwinkel en het oude sprookje van Aspoetster! Met deze aanvullende teksten vielen alle ontbrekende puzzelstukjes alsnog op hun plaats.
Dansvloer De prins, die in het sprookje verschijnt, is duidelijk een aspect van de ziel. Hij vult de poetsbeweging van Aspoetster feilloos aan door in de balzaal verschillende dansen uit te voeren. Hier brengt hij dus de poetsbeweging van Aspoetster op een hoger plan. Hij nodigt haar dan ook ten dans om haar deze nieuwe beweging te leren. Het blijkt, dat Aspoetster een gretige leerlinge is. Geholpen door een wezen van een transparante dimensie (fee) gaat zij verkleed de dansvloer op. Hierdoor komt zij op het niveau van de ziel en zal uiteindelijk de kleding dragen, die zij zelf heeft uitgezocht. Haar afhankelijkheid van de fee is dan verdwenen. Tot zover het bekende verhaal. Het ontbrekende deel schetst nu de tocht van Aspoetster en haar prins op weg naar het rijk van de Ster (Hemel). Hierbij is een opvallende thematiek opgenomen in de vorm van twee vrouwenfiguren, die nooit wijken van de zijde van de prins. Zij hebben tot taak Aspoetster op vrouwelijke wijze te begeleiden in de voor haar nog onbekende dimensies. Deze vrouwen worden in het manuscript ook met name genoemd. Lady Lidwiena is de oudste, zij correspondeert overduidelijk met het niveau
van de Ster (Hemel). Frau Anneke wordt beschreven als een praktische figuur, die daarmee correspondeert met het As-aspect (Aarde). De prins is daarbij de aanvulling als aspect van de Ziel (Poets). Samen met deze twee figuren, is hij de geëvolueerde tegenhanger van de drie vrouwen in het ons bekende verhaal, namelijk van de echtgenote van de koning met haar twee dochters. Maar ook de onzelfstandige aardse koning krijgt nu zijn hemelse tegenhanger in de vorm van de prins, die als aspect van de Ziel (Poets) tevens naar het hemelse niveau (Ster) verwijst. Hij verschijnt in dit apocriefe boek als een stralende figuur, omgeven door licht. Was hij in het ons bekende gedeelte een naamloze prins, hier draagt hij een naam, uitdrukking van zijn specifieke identiteit: prins Frans! Het is vol geheime betekenissen, dat deze naam ‘vrijheid’ betekent. U kunt zich voorstellen, dat ik bij het ontdekken van deze ‘toevalligheden’ opgewonden raakte. Want wie kent niet in boekwinkel Hilarion de personen Frans, Lidwien en Anneke, de Front-office? Wellicht verdenkt u mij van teveel fantasie, maar niets is minder het geval. Het vervolg van mijn verhaal zal aantonen, hoe het sprookje Aspoetster op alle gebieden verwantschap heeft met boekwinkel Hilarion.
Hill Orion
in dit hemelrijk prijs gaf? Prins Frans blijkt zijn kasteel te hebben boven op Hill Orion, een hoge berg met ver uitzicht over het gehele hemelrijk. Hier zal hij met zijn vrouwe uiteindelijk wonen. Daar wordt hun dans voortgezet. Prachtig wordt beschreven, hoe zij in vloeiende bewegingen van de éne ster naar de andere gaan en uiteindelijk uitrusten op Hill Orion. Hiermee eindigt het apocriefe geschrift.
Elke hoek Aan het einde van deze verkenning gekomen kunnen we niet anders dan concluderen, dat boekwinkel Hilarion een aardse verschijningsvorm is van een levensbeginsel, dat zich in mythische vorm op Hill Orion bevindt. Mocht u hieraan twijfelen, dan kunt u in de boekwinkel zelf allerlei tekenen zien van deze afkomst. Zowel in boeken, kunstvoorwerpen en andere artikelen drukt zich de aanwezigheid van Hill Orion uit. Weest u zich dus bewust van het feit, dat degenen, die u adviseren en helpen, afspiegelingen en vertegenwoordigers zijn van de mythische figuren, die hierboven werden beschreven. Aspoetster zelf verbergt zich in elke hoek van de winkel: in de boekenkasten, in de vitrines, in de kassa. Zelf kom ik haar vaak tegen in het geluid van het water achterin de winkel. En soms ook in de muziek als ik goed luister.
Doordat Aspoetster dansen heeft geleerd is zij in staat met prins Frans het aardse niveau (As) te verlaten en dansend het rijk van de Ziel (Poets) te betreden. In het apocriefe geschrift wordt zij door Lady Lidwiena en door Frau Anneke in nieuwe kleren gestoken, zodat zij past bij de status van haar prins-gemaal Frans. Dan neemt hij haar bij de hand en samen dansen zij naar het Rijk van de Hemel (Ster). Wie schetst echter mijn opwinding, toen het geschrift ook nog een specifieke locatie 23
24
van Welderenstraat 27 6511 MB Nijmegen Telefoon (024) 323 67 84 E-mail
[email protected] Website www.hilarion.nl Open van 10.00 tot 18.00 uur maandag van 11.00 tot 18.00 uur zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur donderdag koopavond
