RUST EN BURG 50 JAAR VERHALEN VAN MENSEN

RUST 50 JAAR VERHALEN VAN MENSENEN BURG

1965-2015

‘Het hart van alle liefde is het welzijn van de ander willen.’ (Augustinus)

DE STICHTENDE CONGREGATIE: DE INSPIRATIE EN EEN ZEGENWENS VOOR DE TOEKOMST. door zr. Mieke Kerckhof, algemeen overste, en medezusters in Brugge, Ieper en Kortenberg

“ Voor mij ligt de grote kracht van de psychoanalyse in de ruimte om te pratenop een vaste tijd en plek, tegen iemand die luistert, zonder oordeel en veroordeling, met het sensitieve oor voor wat in het verhaal wordt overgeslagen.”

Christien Brinkgreve, Vertel, over de kracht van verhalen (2014)

Het was in 1842 dat kanunnik Petrus Maes onze congregatie stichtte. Onder de naam ‘Zusters van de Bermhertigheid Jesu’ begon toen een nieuw verhaal. De apostolische opdracht werd door de stichter precies omschreven: het zou onze taak zijn zorg te dragen voor het welzijn van mensen met psychische problemen. Door de jaren heen hebben 314 zusters deze zending gestalte gegeven en verder uitgebouwd. In de breedte door telkens nieuwe stichtingen en in de diepte door de voortdurende beleving van onze eigen spiritualiteit. Om deze spirituele beleving concreet te maken, gaf onze stichter ons de regel van Augustinus. Voor hem viel de liefde tot de mens en de liefde tot God samen, zoals ook door Jezus zelf verwoord werd: ‘Al wat je gedaan hebt voor de geringsten van mijn broeders, heb je voor Mij gedaan.’ Het beeld van Jezus’ barmhartigheid inspireert ons leven. Hij nodigt ons uit mensen steeds weer kansen te geven, omdat wij bij God ook zelf telkens mogen herbeginnen. Deze milde levenshouding waarin wij willen groeien, kregen wij als oproep mee in onze naam: zusters van de Bermhertigheid Jesu. De zeven lichamelijke en zeven geestelijke werken van barmhartigheid zijn daarbij een bron van inspiratie. Bijna 175 jaar zijn we op weg, vanuit een spiritualiteit waarvan wij geloven dat zij ook voor anderen en vandaag levengevend is. Als congregatie willen wij die binnen onze voorzieningen bewust delen met de talrijke medewerkers en artsen die onze zorg voor mensen verderzetten.

Met dit citaat van Augustinus willen we de grondhouding van diepe medemenselijkheid samenvatten waarin wij geloven, vandaag en in de toekomst. Dit geloof geldt voor onze congregatie, maar evenzeer voor alle voorzieningen die in de loop der jaren door ons werden uitgebouwd en waarbij anderen in die ‘familie’ verwelkomd werden en ongetwijfeld nog zullen worden. Die grondhouding zien wij ook gerealiseerd bij de medewerkers en artsen van PTC Rustenburg. Het gaat om respect en authenticiteit, openheid en dialoog, barmhartigheid en rechtvaardigheid, aandacht voor ethiek, zinzorg en pastoraal. Dit alles vanuit een gedreven deskundigheid en waarden-volle inzet waarin personen bij elkaar betrokken zijn en samenwerken vanuit een autonomie-in-verbondenheid. In 175 jaar is de wereld veel veranderd. De verlangens en de noden van onze medemensen zijn echter dezelfde gebleven. Het lijden van gisteren is het lijden van vandaag en van morgen. De vragen van gisteren blijven de vragen van vandaag en van morgen. Daarom is de baseline van PTC Rustenburg zo wezenlijk. ‘Stilstaan is vooruitgaan’ sluit aan bij de nood aan innerlijke reflectie die bij velen leeft en die voorwaarde is voor groei en veerkracht. Rustenburg biedt mensen de noodzakelijke veiligheid om vanuit de bezinning op hun leven moedige keuzes te maken die voor hen bevrijdend zijn. Een hoopvol gebeuren. Als zustergemeenschap zien wij de toekomst dan ook vertrouwensvol tegemoet vanuit de ervaring dat wat hier in 1965 begon, door vele anderen in hetzelfde spoor wordt verdergezet. Wij wensen allen die zich in en voor PTC Rustenburg inzetten alle geluk en zegen toe, vandaag en in de toekomst. En midden alle drukte, tijd om stil te staan…

Daarom is de baseline van PTC Rustenburg zo wezenlijk. ‘Stilstaan is vooruitgaan’ sluit aan bij de nood aan innerlijke reflectie die bij velen leeft en die voorwaarde is voor groei en veerkracht.

5 0 J A A R R U S T E N B U R G , 5 0 J A A R V E R H A L E N VA N M E N S E N : D E S T I C H T I N G

3

Brief eerste erkenning

Notities Zr. Berchmans, de eerste algemeen directeur 4

5 0 J A A R R U S T E N B U R G , 5 0 V E R H A L E N VA N M E N S E N

D E O P S TA R T VA N R U S T E N B U R G

5

De lijst van de eerste medewerkers van PTC Rustenburg Deze spreuk is terug te vinden op meerdere historische en nieuwe plaatsen in Rustenburg. Ze komt uit Vergilius’ Bucolia en verwijst naar het vroeger lyrische, “herderlijk” landschap en de rust bij de grens van het Brugse polderlandschap.

Een god schonk ons deze rust

Onthaalbrochures door de tijd 6


D E G E S C H I E D E N I S VA N R U S T E N B U R G

7

UIT DE OUDE DOOS Dr. Ronse, voormalig hoofdgeneesheer,

OVER INSPIRATIE Inspiratie werd gezocht in het buitenland. Het werden niet alleen reizen naar Frankrijk (Château Laborde), naar Engeland (Tavistock, Cassel Clinic, in Londen) maar vooral naar Nederland. Met drie Nederlandse klinieken voor psychotherapie ontstond een tijdelijke Vereniging van Nederlandstalige Psychotherapeutische Klinieken. Het betrof de “neuroseklinieken” in Nederland: de “Viersprong” in Halsteren (Bergen op Zoom), het Psychotherapeutisch Centrum de Oosthoek-Limmen in Heilo en de Kliniek Veluweland in Arnhem. Met deze Nederlandse centra werd intensief contact onderhouden en in de Viersprong liepen

Het domein ‘Rustenburg’ was een leengoed dat

sommige personeelsleden stage.

wellicht teruggaat naar de vijftiende eeuw. In 1752 is er in een document sprake over “‘tgoed rustenburgh

Dr. Ronse in het boek “Albert De Haene en Hubert

mette wallen ende dreven”.

Ronse. Honderd jaar Psychiatrisch Ziekenhuis

In de negentiende eeuw werd het bewoond door

Onze-Lieve-Vrouw-Brugge” van J. Casselman.

de familie “de Crombrugghe de Schipdaele” handelaars en burgemeesters van Sint-Pieters-op-dendijk (nu Brugge Sint-Pieters). In de eerste helft van de twintigste eeuw wordt het domein gekocht door Albert Monballiu, handelaar, die in de zomer op het domein en in de winter in de binnenstad van Brugge woont. Door de crisis in het Suezkanaal in 1957 wordt dhr. Monballiu (al of niet vermeend) failliet verklaard en pleegt suïcide. Na dit voorval komt het domein in handen van de zusters van de Bermhertigheid Jesu, die vanaf 1961 (ver)bouwwerken laten uitvoeren. Op 12 mei 1965 wordt de eerste patiënt opgenomen in Psychotherapeutisch Centrum Rustenburg.

8


D E G E S C H I E D E N I S VA N R U S T E N B U R G

9

Dokter Franchoo heeft een grote liefde voor de literatuur. Hij ‘moet’ nog altijd een roman schrijven. Omdat literatuur voor ‘thuis’ geen beroep kon zijn en de universiteit toch zijn bestemming was, koos hij ervoor geneeskunde te studeren. Specialisatie in de psychiatrie en later de psychoanalyse bracht hem, zo dacht hij, dicht bij de literatuur. Want mensen hebben altijd een verhaal, zíjn vaak hun eigen verhaal.

Deze spreuk is terug te vinden op meerdere historiche en nieuwe plaatsen in Rustenburg. Ze komt uit Vergilius’ Bucolia en verwijst naar het vroeger lyrische, “herderlijk” landschap en de rust bij de grens van het Brugse polderlandschap.

Interview met dr. Marc Franchoo, psychiater-psychoanalyticus Hoofdgeneesheer van PTC Rustenburg van 1985 tot 2010. Het verhaal Het PTC Rustenburg, dat net het ‘grote’ psychiatrisch ziekenhuis was ontgroeid, beweerde een plaats te zijn waar mensen met ‘neurotische’ problemen recht hadden op hun verhaal. En dan stapte hij met elke patiënt in het verhaal van hun leven. Een verhaal dat vaak slecht gestart was, het discours had verloren of bruusk was afgebroken. Er kon gesproken en besproken worden en tussen de woorden ontspon zich de therapeutische relatie, de hefboom die uiteindelijk voortgang moest geven aan het verhaal. De ‘therapeutische relatie’, die Freud ‘liefde’ noemde. Dokter Franchoo ontmoette zijn patiënten als de tijdelijke gezel die, samen met hen, de draad weer probeerde op te nemen, om het leven toch waardevol genoeg te maken om verder te gaan. Toen hij hoofdgeneesheer werd, mocht hij medewerkers en collega’s ondersteunen in een engagement dat verondersteld wordt in elk psychotherapeutisch discours aanwezig te zijn. Holistisch 1974. Dat is het jaar waarin dokter Franchoo in Rustenburg begon. De toenmalige directeur Ludo Reynders en dokter Marc Franchoo vonden elkaar en maakten van Rustenburg een uniek residentieel centrum waar vele psychiatrische en psychoanalytische tradities werden samengebracht voor het welzijn van de patiënten die er kwamen. Een behandelperiode moest een tijdeloze rustplaats kunnen zijn om te ‘spelen’ en te proberen. Maar het ‘eindeloze’ is niet ‘evidence-based’, zoals in onze haastige tijd al te zeer blijkt.

Religie Tijdens de carrière van dokter Franchoo liet de ‘tijd’ niet na geschiedenis te zijn. Een christelijk geïnspireerd ziekenhuis stond te vaak voor bekrompenheid en te weinig voor inspiratie. Een psychotherapeutisch centrum is, uiteraard, een plaats waar de beweging van de maatschappij voelbaar is. Accenten worden verlegd, bakens worden verzet: relaties, suïcide, abortus, misbruik van middelen en wellicht euthanasie vandaag zijn de niet altijd veilige meanders van mensen met een verhaal in de problemen. Een periode in het leven Patiënten van vroeger zeiden aan dokter Franchoo dat ze zich Rustenburg herinnerden als ‘een van de mooiste perioden’ in hun leven. Wellicht hadden zij in Rustenburg even een veilige ‘speeltuin’ kunnen vinden, waar zij, hoe dan ook, graag werden gezien. Misschien is dit de echo die, nu dokter Franchoo ‘thuis’ is, blijft naklinken als iets wat lijkt op een verhaal dat toch goed is terechtgekomen.

Hoe je met een passie voor literatuur in de psychiatrie kunt belanden.

Een gerenommeerd symposium 10


EXPERTEN AAN HET WOORD

11

HOE EEN SAMENLEVING MENSEN GEK MAAKT.

Interview met Christien Brinkgreve Emeritus-hoogleraar Sociale Wetenschappen aan de Universiteit Utrecht.

Psychiatrie is een domein dat Christien bijzonder boeit. Vanuit haar werkdomein sociologie zoekt ze naar wat mensen drijft, wat hen bindt en ontregelt en waarom onze samenleving sommigen ziek of gek maakt. Maatschappelijke context en impact Christiens vertrekpunt is de snelle en veeleisende samenleving waarin mensen die niet kunnen volgen als overbodig bestempeld worden. Gisteren moest alles nog zus, vandaag moet het weer zo. We maken kaders en systemen, maar vragen ons zelden af welke impact die op ons hebben. Dragen ze bij tot een samenleving waarin we ons goed voelen? Of creëren ze een hellend vlak dat leidt naar depressie, burn-out of kortsluiting? Gelukkig zijn er dan plaatsen zoals Rustenburg. ‘Ik hou heel erg van de visie van Rustenburg. Zeker in vergelijking met de opvatting over psychiatrie in Nederland. Daar is de zorg enorm gericht op efficiëntie Dat komt door de focus op kostenbesparingen en het marktdenken. Ook de nadruk op het brein, zoals vertolkt door Dick Swaab, heeft voor een omwenteling in de geestelijke gezondheidszorg gezorgd. Psychiatrie wordt in Nederland nu vooral vanuit de biologie bekeken’, vertelt Christien. ‘In België kijken sommigen gelukkig nog anders naar zorg’, vervolgt ze. ‘Via psychoanalyse zoekt men naar drijfveren en probeert men te begrijpen wat de betekenis is die patiënten geven aan dingen die hen overkomen. In een kleinschalig project als Rustenburg

12

is er ruimte voor psychotherapeutische zorg die de mens als mens bekijkt en niet als een probleem.’ Christien, die zelf zes jaar lang in psychoanalyse was, gelooft in deze aanpak, die ze ook terugvindt bij de Vlaamse psychoanalyticus Paul Verhaeghe. Hij kijkt naar de maatschappelijke context en hoe die een impact heeft op mensen. Hij bekijkt ook hoe we omgaan met autoriteit en hoe diezelfde autoriteit macht wordt die ons vervolgens ziek en gek maakt. De mens als mysterie Voor Christien is de mens een boeiend fenomeen, een mysterie dat blijvend inspireert. ‘Wanneer je het antwoord denkt te weten, komt de volgende vraag. Of zoals Rick de Leeuw zegt: “Kennis weet de juiste antwoorden, wijsheid kent de juiste vragen.” In onze kennismaatschappij focussen we algauw op antwoorden vanuit kennis maar stilstaan bij de vragen die we ons moeten stellen, doen we te weinig.’

mogelijk maakt. Aan de andere kant kunnen ze mensen ook lam maken. Medicijnen moeten met de grootste zorg toegediend worden. Ze mogen geen automatisme worden. Pijn vertelt een verhaal dat medicijnen kunnen verdoven. We zijn allemaal vatbaar voor gekte Volgens Christien is gekte niet iets van enkelingen, we zijn er allemaal vatbaar voor. Vaak heeft het te maken met te veel aan verwachtingen willen voldoen. Onze samenleving wordt steeds ingewikkelder en als individu heb je minder houvast. Je moet als mens heel wat in huis hebben om te overleven. Je moet een beroep kunnen doen op eigen inzichten en eigen vitaliteit. Veel mensen lossen dit op door een schild te vormen. Tot dat schild het begeeft. Dan zijn er veilige plekken zoals Rustenburg nodig waar mensen de tijd kunnen nemen om onder deskundige begeleiding tot zichzelf te komen.

Medicatie of niet? Ook over medicatie heeft Christien een duidelijke opinie. ‘‘Help mij, maak mij beter”, klinkt het en dan is de weg naar medicatie niet ver weg. Maar pijn is een belangrijk onderdeel van het leven en van het genezingsproces. Worden er te snel medicijnen gegeven, dan verdooft de pijn. Terwijl pijn veel vertelt. Pijn geeft je inzicht in jezelf. Pijn doet je luisteren naar je lichaam en om die reden is het nuttig om pijn te verdragen. Wat niet betekent dat medicijnen niet heilzaam kunnen zijn. Aan de ene kant zijn ze soms een voorwaarde om de gemoedsrust te vinden die genezing



Moeten we eigenlijk niet bouwen aan een samenleving die meer perspectief biedt? Een positief project dat stilstaat bij wat systemen met mensen doen? We leven in een tijd van maatschappelijke leegte waarin grote verhalen zoals religie hun zeggingskracht hebben verloren en mensen niet meteen andere inspiratie vinden. Wat vroeger door ouders, godsdienst en school werd aangereikt, moeten mensen nu zelf zoeken en ontwikkelen. Dat lijkt een verademing, maar kan evenzeer een bron van angst en vertwijfeling zijn. Hoe we hier als samenleving mee omgaan, is een boeiende denkoefening. Autoriteit verandert, traditionele machtsstructuren verdwijnen, mensen voelen zich leeg. Maar er is ook hoop, vindt Christien. Ik zie jongeren die vol passie naar het leven kijken en ouderen die inspireren. Passie, inspireren, talent en verbinding zijn begrippen waar veel hoop in ligt. Het nieuwe gezag is gezag door inspiratie, natuurlijk leiderschap als context om mensen zichzelf te laten zijn en hun talenten te ontwikkelen. Een bron van geluk. Laten we samen werken aan een maatschappij die mensen doet groeien en niet aan een context die mensen ziek maakt.

13

De meeste patiënten die in Rustenburg terecht komen, zijn doorverwezen door artsen en psychotherapeuten. Eén van die artsen is Lili De Vooght, psychiater en psychoanalytica. We vroegen haar om welke redenen ze mensen doorverwijst naar Rustenburg. Ik verwijs naar Rustenburg omdat Rustenburg een duidelijk profiel heeft: residentiële opname met psychoanalytische visie. Het voordeel hiervan is dat het toelaat om klassieke psychiatrische doorverwijzingen te doen bij patiënten waarvan men denkt dat ze baat kunnen hebben bij een psychoanalytische therapie. Dikwijls betekent dit dat de patiënten tijd krijgen om zichzelf te ontdekken en niet onmiddellijk gefocust een resultaat hoeven te bekomen. Psychoanalytische therapie: ik ga ervan uit dat de psychiaters en psychologen die in Rustenburg werken een grondige psychoanalytische opleiding (d.w.z. een eigen klassieke analyse) hebben gevolgd en zich door lectuur en seminaries hebben verdiept in de theorie van het psychoanalytische gedachtegoed. Een reden waarom ik ook doorverwijs naar Rustenburg is zijn ligging en organisatie: ik denk dat veel patiënten nood hebben aan een rustig kader en voldoende privacy. Rustenburg doet de naam ‘residentieel’ eer aan. Ik vind het ziekenhuis aangenaam van ligging en ook in zijn gebouwenstructuur. Patiënten kunnen er hun eigen plek hebben. De sfeer die ervan uitgaat voor een buitenstaander is goed. Daarenboven ben ik altijd zeer goed onthaald wanneer ik om de een of andere reden naar Rustenburg kwam: een voordracht, een samenwerking ter voorbereiding van een congres, een viering… De psychoanalytische inspiratie van het ziekenhuis en de aangename sfeer maken samen dat ik me, ook al is het meer dan 100 km van mijn eigen stek, thuis voel als ik in Rustenburg kom. De patiënten die in Rustenburg geweest zijn en die ik verder opvolg zijn tevreden over hun opname. Bovendien vind ik dat ze reeds goed ‘ingeburgerd’ zijn in hun eigen proces van identiteit en structurering. Met dank aan jullie allen om hiervoor gezorgd te hebben! Dr. Lili De Vooght Psychiater-Psychoanalytica Supervisor Mind Body Unit (MBU) UPC KU Leuven Lid Belgische School voor Psychoanalyse

Het niet weten

Interview met prof.dr. Rudi Vermote, psychiater-psychoanalyticus en vermaard Bionkenner.

Dokter Vermote werkt aan de UPC KU Leuven campus Kortenberg met patiënten met persoonlijkheidsstoornissen in een klinische setting (KLIPP). Via dokter Franchoo leerde hij Rustenburg kennen. Hij typeert Rustenburg dan ook als ‘een plaats die vertrouwen uitstraalt en waar gedreven therapeuten in een open sfeer werken om het leven van mensen opnieuw op de rails te krijgen’. Het psychodynamische model als basis ‘Het psychodynamische model is nog steeds het breedste en het interessantste model om mee te werken’, zegt dokter Vermote. ‘Rustenburg is een plek waar de juiste context gecreëerd wordt om dit model tot leven te brengen.’ Hoe werkt dit model? Via groepstherapie en -dynamiek ervaren mensen hoe ze functioneren, het samengaan van ervaring en inzicht brengt verandering teweeg. Als therapeut is het de kunst om bij elke ontmoeting met een patiënt een open geest te behouden en zich te blijven verwonderen. Ondanks de stijgende neurowetenschappelijke kennis over het psychisch functioneren van mensen, hun emoties en drijfveren, blijft de mens een mysterie. Van zorgend model naar bedrijfsmodel De laatste twintig jaar zijn er weinig ingrijpende veranderingen gebeurd in psychiatrie en psychotherapie. Het is vreemd te moeten vaststellen dat het vooral het macro-klimaat is dat een grote impact heeft. Bij de instellingen maakte het zorgende caritatieve model meer en meer plaats voor een managementmodel met controle en kosten-baten analyses. Het informatiseren met toenemende administratieve druk op alle vlakken, speelt daarbij een grote rol. Dit heeft zijn voor- en nadelen.

een leegte, het ontbreken van structuren en de behoefte aan continue impulsen en prikkels. ‘Je kan echter niet zeggen dat het vroeger beter was, mensen passen zich aan en blijven boeien en verbazen. Er is een voortdurende transformatie in verschillende lagen van wat we meemaken, we bestaan niet uit één stuk en de wereld is onkenbaar. Psychoanalyse, psychotherapie en psychiatrie zijn dan ook geen evidente disciplines. Zo een vak neemt je mee. Op vakkundig vlak heeft een hedendaagse vertaling van Bion mij het meest geïnspireerd, besluit dr. Vermote.’

Via groepstherapie en -dynamiek ervaren mensen hoe ze functioneren, het samengaan van ervaring en inzicht brengt verandering teweeg. Als therapeut is het de kunst om bij elke ontmoeting met een patiënt een open geest te behouden en zich te blijven verwonderen.

Mensen zijn complexe wezens Al is de mens op zich niet veranderd, de maatschappij evolueert en dat beïnvloedt het menselijk lijden. Daar waar mensen vroeger meer complexen hadden, geremd en verlegen waren, zich niet durfden te uiten, zien we nu meer

14



15

De jongste populaire diagnoses zijn ‘HSP’ (high sensitivity personality) en ‘burn-out’. Vooral die laatste lijkt voort te vloeien uit een economische logica waarin degenen die niet langer kunnen meedraaien, uitgerangeerd worden als ‘burn-out’. Hierdoor wordt het individu echter ook verontschuldigd en wordt het niet meer verondersteld om stil te staan bij zijn eigen verantwoordelijkheid in het lijden. Het individu met al zijn geledingen, verlangens en onbewuste rijkdom – het ‘subject’ – geraakt in dat geval ondergesneeuwd.

Rustenburg is voor mij in feite een oude liefde. Freud wist ons al te vertellen dat het vinden van de liefde steeds een hervinden is.

Het is dan kunde om al die sneeuw eerst zorgvuldig weg te schrapen. Dit voorwerk – waar men trouwens niet zonder schadelijke gevolgen met een sneeuwruimer kan in tekeergaan – vergt de nodige tijd. De patiënt neemt het niet dat de therapeut onmiddellijk komaf maakt met bijvoorbeeld zijn ‘HSP-hypothese’. Toch is het essentieel dat de patiënt tot een verantwoordelijke positie komt ten aanzien van zijn klachten. Zonder dat kan er geen ‘talking cure’ zijn waarin de relatie tussen therapeut en patiënt kan gehanteerd worden en de effecten van het woord centraal kunnen staan.

Dr. Sara De Vos Psychiater -Psychoanalytisch therapeut Hoofdgeneesheer PTC Rustenburg

De psychoanalytische inzet trekt mensen aan. Ik leerde Rustenburg al van binnenuit kennen als assistent tijdens mijn opleiding tot psychiater. Behalve mijn toenmalige opdracht in het PZ OLV – waar ik trouwens ook heel positieve herinneringen aan overhoud – bleken de slechts twee halve dagen per week toch genoeg om iets van een passie te doen ontbranden. Ik herinner me mijn nogal impulsieve uitlating tegenover dokter Franchoo, de toenmalige hoofdgeneesheer, namelijk dat ik vastbesloten was later in Rustenburg te komen werken. Er is een periode geweest dat ik dit niet meer voor mogelijk hield, het kwam zelfs niet in mijn gedachten op. Ik had mijn professionele leven op een andere manier ingericht. Ik had een jong gezin en was nogal verwijderd geraakt van de Brugse regio. Maar toen ik plots hoorde van een vacature op deze plek, heb ik dat toch als een uitgelezen opportuniteit beschouwd, ‘a once in a lifetime opportunity’. Rustenburg is een heel bijzondere werkplek. Ik was gebeten geraakt door de psychoanalyse en als er één centrum is waar dit zo levendig voelbaar is, is het wel Rustenburg. We proberen dit gedachtengoed, samen met de psychiaters, psychologen en alle andere teamleden, nog te verstevigen.

16

De psychoanalytische inzet in het werk met onze patiënten is een belangrijk onderdeel – zo niet het belangrijkste – dat ons personeel aantrekt. Het huidige klimaat is verontrustend omdat de mens in heel zijn wezen meer en meer verengd wordt tot een medisch-biologische creatie of tot een organisme waarvan men nu eens het ene en dan weer het andere schuifje kan opentrekken. Dit brengt soms eigenaardige fenomenen met zich mee: patiënten volgen bijvoorbeeld bij de ene therapeut EMDR en tegelijkertijd bij een andere therapeut mindfulness.

We moeten dus de klinische praktijk blijven honoreren. Ook de grondleggers van de psychoanalyse namen het klinisch werk steevast als uitgangspunt. Het is intussen gebleken dat de toepassingen van de psychoanalyse niet alleen in de ambulante praktijk, maar evenzeer in de instellingen hun vruchten afwerpen. Het blijven voorrang geven aan het klinisch werk en onze specifiek psychoanalytische positie in dit werk is wat ons te doen staat. Dit is en blijft mijn visie voor Rustenburg. In de huidige maatschappelijke debatten is het belangrijk om met deze identiteit overeind te blijven. Niet in het minst omdat Rustenburg voor het waarmaken van deze opdracht kan rekenen op voldoende kwaliteitsvol personeel dat ook begeesterd is door dit niet-aflatend boeiende werk met patiënten.’

Er sluipt ook steeds meer economisch denken binnen in het maatschappelijke denken over psychische ziektes. Quick decisions, quick solutions, is wat de maatschappij vraagt. Deze beslissingen of therapeutische ingrepen moeten dan zo snel mogelijk weer een ‘gezond’ individu aan de maatschappij afleveren. Paradoxaal genoeg zien we tegelijk – of als gevolg van deze aanpak? – een verschuiving naar ernstige psychische problematieken die de nodige behandelingstijd vergen.


DE WEST-VLAAMSE KUNSTENAAR MARC CORDENIER MAAKTE DEZE PASSENDE SCULPTUUR, GENAAMD “EVENWICHT”. DIT KUNSTWERK SIERT SINDS 2013 DE TUIN VAN RUSTENBURG. GEMAAKT IN BAKSTEEN EN EPOXY VISUALISEERT HET BEELD DAT WAAR MENSEN NAAR OP ZOEK KOMEN IN RUSTENBURG: RUST EN EVENWICHT.

EVENWICHT EXPERTEN AAN HET WOORD

17

You must have chaos within you, to give birth to a dancing star (F. Nietsche)

“ Niets van wat de therapeut doet, is erop gericht mij te overweldigen en van mezelf te vervreemden. Een therapeut respecteert mijn symptomen: ze hebben zin en het zijn intelligente antwoorden op de eisen van het levensverhaal. Het zijn geen dingen die tot elke prijs uit de weg moeten worden geruimd. Gerespecteerd wordt ook mijn verzet tegen veranderingen: het onbewuste heeft zijn redenen om mij te willen beschermen. Psychische weerstand is niet iets wat moet worden gebroken. Dat is juist de richtlijn voor de therapeut: waar het verzet ligt, daar ligt ook de genezing, want daar ligt het conflict waaraan moet worden gewerkt.” Peter Bieri, Zwitsers filosoof, ook gekend onder zijn schrijverspseudoniem Pascal Mercier. Uit “Een manier van leven, over de vele vormen van menselijke waardigheid”.

We spend and too often waste a lifetime in the shadow of our ultimate, unclaimed self. (J. Grotstein)

18


50 JAAR EVOLUTIE IN HET DENKEN OVER DE MENS EN ZIJN VERHAAL

19

DE BUREN VAN RUSTENBURG: VERHALEN VAN OVER DE HAAG. Georges en Andrea Na een leven op de boerderij in Ramskapelle bij Knokke, vonden Georges en Andrea 18 jaar geleden rust in de schaduw van Rustenburg. Al die jaren hebben ze het centrum zien groeien. Soms sloegen ze een babbeltje met de ‘tuinkabouters’ die naarstig de grote tuin onderhielden, of volgden ze de grote bouwwerken op. Kleine huisjes werden vervangen door een nieuw gebouw, en dan nog een, en nog een, en… Maar de rust en het groen bleven, al zaten ze soms te denken: ‘Het is geen goed teken als Rustenburg groeit, want eigenlijk horen mensen daar niet thuis. ’ Waarom is iedereen zo opgejaagd, waarom willen mensen zoveel? Iedereen weet toch dat dit niet kan? Vroeger moest je sparen als je iets wilde en kon je genieten van wat klein geluk. Nu wil iedereen alles meteen en jaagt men elkaar op. Georges kan er met zijn gezond boerenverstand niet bij. ‘Ook in de landbouw is het zo. De tarwe zou al groot moeten zijn nog voor ze de tijd heeft gekregen om te groeien. Zie jij nog hoge tarwestengels op de velden? Nee, ze krijgen gewoon geen kans meer.’ Zo is het ook met mensen, vindt Georges. Veel mensen hebben de hele wereld gezien maar geen liefde gekend. Georges en Andrea hebben geen contact met patiënten. Ze horen ze wel nu en dan en weten ook dat ze vaak niet ‘van de streek’ zijn. Er

20

hangt nog steeds een taboe rond psychiatrie, waardoor mensen soms van ver naar Rustenburg komen. Eén enkele keer was er zelfs een doedelzakspeler. Last hebben ze niet. Integendeel, ze worden van tijd tot tijd uitgenodigd voor een receptie of een rondleiding. Dat is boeiend. Het is goed om te weten wat er zich achter de haag allemaal afspeelt. Georges’ en Andrea’s leven was ook niet altijd gemakkelijk. Hun dochter, moeder van twee kinderen, kreeg een spierziekte en moest daarenboven nog een echtscheiding verwerken. Toch kunnen ze nog lachen en hebben ze een mildheid over zich die getuigt van heel veel wijsheid. ‘Leren relativeren en je geen zorgen maken, dat is het geheim’, zegt Georges. Andrea knikt, maar geeft toe dat het haar toch niet elke dag lukt. Mia En dan is er nog Mia. Veertien jaar lang was ze de buurvrouw van Georges en Andrea. Ze kennen elkaar goed. Mia is onlangs verhuisd, maar ze heeft goede herinneringen aan de tijd dat ze een van de buren van Rustenburg was. Mia werkt als verpleegkundige in het Algemeen Ziekenhuis Sint-Jan, vlak naast Rustenburg.

Hoewel ze in haar job vooral andere soorten ziekten en zieke mensen tegenkomt, is het vakgebied van Rustenburg haar niet onbekend. ‘Ik ben niet zo vaak in contact gekomen met Rustenburg, behalve dan tijdens opendeurdagen. Toch zie je soms meer dan je denkt als je elke dag naast Rustenburg thuiskomt. Nu en dan zag ik een patiënt, hoorde ik muziek of lawaai of zag ik mensen in de tuin bezig.’ Ze zag Rustenburg groeien van een kleine organisatie tot een groter en modern complex met aandacht voor hedendaagse architectuur, maar ook met respect voor een groene beleving. ‘Die groene omgeving en de rust waren voor mij dé reden om daar te gaan wonen. Met mijn drukke en stresserende job was die rust ook nodig. Ik heb er altijd graag vertoefd.’ Rustenburg heeft zijn verhalen, maar ook de buren hebben die. Intens, doorleefd en met begrip voor wat achter de haag gebeurt. Bedankt Georges, Andrea en Mia!

Waarom is iedereen zo opgejaagd, waarom willen mensen zoveel? Iedereen weet toch dat dit niet kan? Vroeger moest je sparen als je iets wilde en kon je genieten van wat klein geluk. Nu wil iedereen alles meteen en jaagt men elkaar op. Georges kan er met zijn gezond boerenverstand niet bij.


rustenburg: een plaats om jezelf in alle rust terug te vinden.

Bea is een elegante vrouw van rond de veertig. Ook zij had nood aan een periode van rust en reflectie in Rustenburg. Het begon allemaal in Oostende, in 2008 om precies te zijn. De buren van Bea waren niet meteen mensen die rekening hielden met de andere bewoners van het appartementsgebouw. Ze leefden alsof ze alleen op de wereld waren. Ze hoorden niet goed en bleken potdoof voor de vragen van de buren om wat stiller te zijn. De decibels stegen, het onbegrip ook. Het aanhoudende lawaai was de druppel die de emmer deed overlopen. Bea had nooit gedacht dat ze het zich zo zou aantrekken. Maar dat was toch het geval. Haar toestand werd zelfs zo erg dat ze via de spoeddienst in de psychiatrische afdeling van een algemeen ziekenhuis in Oostende terechtkwam. In shock. Maar tegelijk betekende het de start van een nieuw leven. Na een paar moeilijke momenten in Oostende kwam Bea in Rustenburg terecht. Een oase van stilte zoals ze lang niet had gekend. Een plek waar ze welkom was en tot rust kon komen. Eindelijk kwam er opnieuw een glimlach op haar gezicht.

Bea heeft zichzelf teruggevonden. Dankzij meditatie en groepstherapieën leerde ze zichzelf beter kennen. Toen verliet dokter Spanoghe het centrum. Dat was even slikken, maar dokter Vandenbroucke nam het van hem over en ook dat klikte. Dankzij de goede omkadering en zorgen van iedereen in Rustenburg heeft Bea haar leven opnieuw kunnen opbouwen. En het gaat goed. Af en toe komt ze nog op gesprek – dat doet ze graag. Haar periode in het centrum ziet ze als een positieve ervaring. Zonder schande en zonder taboe. * Bea is een fictieve naam

Zichzelf hervinden Met dokter Spanoghe klikte het meteen. Hij begreep haar en dat was heel belangrijk in haar genezingsproces. Er was wederzijds respect en ze voelde zich voldoende veilig en geborgen om aan zichzelf te werken in de therapie.

V E R H A L E N VA N B U R E N E N PAT I Ë N T E N

21

Families van patiënten vertellen:

en dan is er rustenburg...

De psychoanalytica “Wat is ons dagelijks taalgebruik anders dan verbleekte magie?” Freud

Ze zegt niet uitgesproken veel ze spreidt een schaal en laat de ruimte stralen ze wacht tussen de stilte wil een woord tracht een zin

Op een zonnige zaterdagmorgen had ik een gesprek met twee families, elk met hun eigen verhaal. Nu ik hierover een tekst neerpen, besef ik hoe moeilijk het moet zijn als één van je kinderen is komen vast te zitten in zijn of haar leven. Alle kinderen hebben wel eens een moeilijkere periode, maar wat als het besluit is dat je kind wordt opgenomen? Hoeveel schuld, hoeveel onmacht, hoe vaak een slapeloze nacht? Voor beide families was het een lange zoektocht in de onbekende en ingewikkelde wereld van de hulpverlening. Tot ze in Rustenburg terecht kwamen. Hoewel ze geen volledig zicht hadden op wat ze konden verwachten, op de aanpak, op het resultaat- hoe zou dit ook mogelijk zijn in de wereld van de psychische problemen?- toch hadden ze vertrouwen en hoop. Problemen treffen een ganse familie Hoewel er tijdens de opname vooral werd gewerkt met de zoon of dochter, vonden de families dat ze niet uit het blikveld verdwenen. Ze konden als gezin in Rustenburg terecht bij de sociale dienst en bij de systeem- en familietherapeute. En toch viel het mij op dat deze periode heeft gewogen op het gezin, de ouders maar ook de broers en de zussen. De gezinnen legden uit hoe moeilijk het taboe rond ‘psy-

22

chiatrie’ wel is, maar er was tevens het besef dat openhartigheid helpt en ze konden ervaren dat therapeuten betrouwbare gesprekspartners met veel empathie en deskundigheid zijn. De gesprekken tijdens de tocht door deze moeilijke fase zorgden in beide families voor intense beleving en verdieping. Niet elke familie zal er sterker uitkomen, dat risico (h)erkenden beide gezinnen. Maar toch, voor hen –beseffen ze nu- was het een kans om ook als gezin te groeien. Niet alleen de opgenomen zoon of dochter werd beter van de opname, dat wilden beide gezinnen toch wel duidelijk gezegd krijgen. Rustenburg is voor deze families een goede herinnering en heeft gezorgd voor een kantelmoment in het leven van zoon of dochter en het gezin. En toch blijven nadien nog gedachten in mijn hoofd hangen: wat betekent het als je broer of zus wordt opgenomen en vooral wat betekent het als je vader of moeder wordt opgenomen, hoe moeilijk moet dat wel niet zijn?

soms tangoot een blik heupwiegt een komma ademt herademing ze hoort wat elders niet gehoord ze verheft spreken en luisteren tot kunst haar zwijgen is ongehoord groots in haar zwijgen sterft het duister vooral als ik heelhuids luister vooral als ik heelhuids spreek Diana Lauwers

Hulp verlenen is vakmanschap, maatwerk en vaak samen veel pijn helpen (ver)dragen.


V E R H A L E N VA N F A M I L I E S VA N PAT I Ë N T E N E N PAT I Ë N T E N

23

MAG IK EEN BEETJE MEER MEZELF ZIJN? Impressies van een interviewer Ik rijd de parking van Rustenburg op. Die staat nogal vol. Ik stap zo’n 100 meter tot aan de ingang van het administratief gebouw. Het is hedendaags en stijlvol. Het onthaal is warm, met een Brugs accent. Het meubilair is stijlvol met mooie designstoelen en veel magazines. Hopelijk komen ze me niet snel halen, want ik wil nog wel wat lezen. Een verpleegkundige komt me ophalen en we stappen door het groen naar het paviljoen, waar ik een groep jonge patiënten zal ontmoeten. Ik werp vlug een blik op het beeld dat in de tuin staat. Een krachtig beeld van Marc Cordenier. De mens opgebouwd uit baksteen, tot één mooi, stevig maar tegelijk fragiel geheel. Ik voel de rust. Maar tegelijk ben ik wat bang. Dadelijk ontmoet ik patiënten. Plots krijgt psychiatrie een gezicht. Een warme en professionele aanpak Ik ontmoet een kleine groep jonge mensen. Ze zien er gewoon uit en spreken openhartig. Eén meisje is hier zes maanden geleden aangekomen. Ze is nu in dagtherapie. Iemand

24

anders zit in de helft van zijn verblijf, een andere aan het einde en een aantal zijn pas aangekomen. Ik krijg de kans om te luisteren naar hun heel diverse ervaringen en belevingen. Maar veel ervaringen herhalen zich: na een aanbeveling door een arts en na een intake zijn ze in Rustenburg terechtgekomen. Omdat Rustenburg niet zo ziekenhuisachtig overkwam, omdat het warm aanvoelde, op mensenmaat. Toch was het aankomen een schok. Veel therapie gebeurt in groep. En dat voelt wat onwennig, onveilig zelfs. Maar al snel wordt duidelijk dat de groep een kracht is, een manier om verhalen te delen en je niet alleen te voelen met je lijden. Je leert jezelf kennen in het gezicht van en in de ontmoeting met anderen, zei Levinas. Dat wordt hier wel duidelijk. Het duurt even voor die verbindingen veilig aanvoelen en helend werken. Maar werken doen ze. De professionele aanpak van het team is essentieel. Het samenspel tussen de verschillende therapeuten en de verpleegkundigen is opmerkelijk. Patiënten worden hier zeer persoonlijk behandeld, maar ze hoeven niet hun verhaal te herhalen: de begeleiders briefen elkaar. Het doet goed om zoveel empathie te voelen. Elke patiënt kan in alle rust en op eigen tempo experimenteren met diverse therapieën en begeleiding. Maar vrijblijvend is het niet. Je krijgt tijd om stil te staan bij jezelf en zo opnieuw vooruit te gaan. Na zes maanden is het werk nog niet gedaan, maar toch voelen velen zich dan een ander mens. Ze hebben meer zelfvertrouwen en een beter beeld van zichzelf. In Rustenburg is iedereen welkom en vooral: je mag er jezelf zijn. Je moet ook je eigen ik aanspreken: Wat vind ik? Wat voel ik? Hoe ga ik hiermee om? Je kunt

niets anders dan nadenken, voelen en jezelf beleven. Het groepsgebeuren is enorm krachtig. Eerst schrikt het af, maar na een tijdje wordt duidelijk dat het werkt. Je ziet anderen groeien en dat stimuleert. Rustenburg is als een soort ontwaken. Kijken in je eigen ziel en er sterker uitkomen. Iedereen heeft een verhaal Iedereen komt hier vanuit een eigen verhaal terecht. Wat mensen bindt, is dat ze er allemaal in vastzitten. Het aanbod aan creatieve, psychomotorische en psychotherapie is een grote meerwaarde om door te dringen tot je eigen ik. De meeste mensen ontdekken talenten waarvan ze niet wisten dat ze die hadden. ‘Plots kon ik iets, was ik iemand’, krijg je vaak als reactie. Je verlaat het centrum met een soort ritueel. Je kiest je eigen afscheid en laat op die manier iets achter. Ook daar zit een grote verbinding in. In Rustenburg neem je verantwoordelijkheid en word je onafhankelijk, niet afhankelijk. In Rustenburg komt de slogan ‘stilstaan om beter vooruit te gaan’ tot leven. Het verleden is wat het is, de toekomst ligt voor ons. Ik sluit mijn gesprek af. Een gevoel van dankbaarheid voor zoveel openhartigheid overvalt me. Maar ook bewondering om zoveel empathische begeleiding. De verpleegkundige met wie ik in contact kwam, is zelf ook vader. Niet evident, denk ik dan, om iedere dag naar huis te gaan met zoveel verhalen. Ik denk aan mijn eigen kinderen en aan hoe we als mensen onze samenleving vorm geven. Ik word kwaad, een tikkeltje opstandig omdat het toch niet kan dat jonge mensen


naar Rustenburg moeten komen om zichzelf te mogen zijn. We zijn toch verkeerd bezig met onze drang naar altijd meer, altijd beter en altijd rendabeler. Ik heb nog een rit van een uur voor de boeg. Mijn gedachten glijden voorbij en een mix van verdriet en vreugde passeert. Het is goed zo. Bedankt. Maar een paar dagen later sta ik er terug voor een aantal andere gesprekken met patiënten. Hier hoor ik gelijkaardige verhalen. Een bevestiging van wat Rustenburg sterk maakt: de groepsaanpak, het sterke, geoliede team van begeleiders die weten waarmee ze bezig zijn. Als patiënt voel je deskundigheid in de begeleiding, in de ondersteunende diensten, in de gebouwen, in de maaltijden, werkelijk in alles. Deskundigheid staat hier niet voor kilheid, maar voor respect. Ook de grote waaier aan mogelijkheden wordt vaak vernoemd. Iedereen vindt hier een therapie die goed aanvoelt en helend werkt. Respect, deskundigheid en structuur Na alle gesprekken kan ik Rustenburg opsommen in drie woorden: respect, deskundigheid en structuur. Drie waarden die vaak verloren gaan in onze ongestructureerde maatschappij. Ze zijn een uitdaging voor ieder van ons. Het doet me denken aan Rumi, een Perzische dichter die leefde in de dertiende eeuw. In zijn gedicht ‘De herberg’ beschrijft hij hoe je op een andere manier kunt kijken naar de gebeurtenissen in je leven.

“ Dit mens-zijn is een soort herberg. Elke ochtend nieuw bezoek. Vreugde, verdriet, depressie, schaamte, angst, nieuwe inzichten… Het zijn onverwachte gasten, maar wees gastvrij en verwelkom ze. Wees blij met iedereen die langskomt. De hemel heeft ze stuk voor stuk gestuurd om jou als raadgever te dienen. “ (Rumi)

V E R H A L E N VA N PAT I Ë N T E N

25

“ Of je nu onderhoudsmedewerker, therapeut, verpleegkundige, kok, administratief medewerker, technicus bent, iedere medewerker heeft zijn meerwaarde. Rustenburg, dat is honderd medewerkers die samen het beste van zichzelf geven.”

“ Bedankt allemaal om Rustenburg te hebben gemaakt tot wat het nu is: een uitzonderlijk centrum in de geestelijke gezondheidszorg in Vlaanderen, een kers op de GGZtaart, het net dat anders, het net afwijkende van het gangbare, het barstje in de steeds egalere GGZ, “there’s a crack in everything (zelfs in de geestelijke gezondheidszorg), that’s how the light gets in” Uit nieuwjaarsspeech 2015 van de algemeen directeur

26


P E R S O N E E L VA N R U S T E N B U R G : E E N V E R H A A L VA N PA S S I E E N VA K M A N S C H A P

27

Ook ik draag bij tot deze plek... FREDERIK DENDUYVER, PSYCHIATRISCH VERPLEEGKUNDIGE BIJ PTC RUSTENBURG: GENOMINEERD VOOR DE ZORGBALLON VAN ZORGNET VLAANDEREN ! In 2013 blies Zorgnet Vlaanderen 75 kaarsjes uit. Dat vierden ze onder meer door 75 zorgballonnen uit te reiken aan bijzondere mensen uit de zorgsector, genomineerd door hun naaste collega’s. Dieter Petitjean, een psychiatrisch verpleegkundige in PTC Rustenburg nomineerde zijn collega. Frederik, met roepnaam “Fré” is een graag gezien figuur. De geestelijke gezondheidszorg kent voor hem geen geheimen meer. Fré is de man die perfect aanvoelt wanneer een lach op zijn plaats is, maar die ook kan reflecteren over wat echt van tel is. Fré staat met zijn voeten stevig op de grond en slaagt erin nuchter uit de hoek te komen op momenten wanneer de emoties al eens de overhand halen. Hij straalt rust uit zonder daarbij afstandelijk of hautain over te komen. Zijn rust combineert hij met een aanstekelijk enthousiasme en een ontwapenende eerlijkheid.

Maandag • Aspergesoep • Worst met rode kool & natuuraardappelen • Fruit Dinsdag • Tomatensoep • Kip met curry en ananas & rijst • Yoghurt Woensdag • Kervelsoep • Steak met rauwkost & frieten • Vanilleflan met petit beurre Donderdag • Vegetarische ajuinsoep • Bloemkoolkaasschijf met gegrilde vergeten groenten • Fruit Vrijdag • Groentebouillon • Kabeljauwhaasje in preisaus & pureeaardappelen • Chocolademousse Zaterdag • Soep van de dag • Vogelnestje met tomatensaus en pasta • Cake Zondag • Witloofsoep met grijze garnalen en bieslook • Lamskroontje met gegratineerde bloemkool, lenteworteltjes en rozemarijnaardappelen • Dame Blanche

MENU

VAN 30 MAART TOT 5 APRIL 2015

De laatste tijd verloor hij enige kilootjes door een streng dieet en hij vertelt hier op een “licht verteerbare manier” over wanneer patiënten polsen naar zijn alternatieve maaltijd. Daarnaast is Fré ook een heuse gezelschapsman, een “spelletjesfreak” om het zo te zeggen. Hij is dol op Carcasonne en Weerwolven en neemt ook de patiënten zo mee op sleeptouw. Fré is een collega uit de duizend, met het hart op de juiste plaats, die erin slaagt mensen te beroeren. Hij is een voorbeeld voor vele psychiatrische verpleegkundigen en verdient dan ook een fikse zorgballon !

Daarnaast organiseert ze in Rustenburg het outcome-onderzoek, dat recent in samenwerking met de Universiteit Gent is opgestart. Dit is een hele uitdaging die zeer motiverend is. Rustenburg is voor Petra een unieke plek die weinig weg heeft van een klassiek psychiatrisch ziekenhuis. “Het is een plek waar het leuk werken is in een groene omgeving” zegt ze. “Hoewel ik niet in een team werk, kan ik veel aftoetsen bij collega’s. Een bijkomende opleiding psychodiagnostiek, die ik momenteel vervolledig, moet me helpen om nog meer expertise op te bouwen.”

SVETLANA: HET GEVOEL ERBIJ TE HOREN. Svetlana is afkomstig uit de stad Kiev in Oekraïne. Haar ganse familie woont er nog. De recente ontwikkelingen in de regio zijn voor haar dan ook zeer dichtbij. Door haar huwelijk met een Belg kwam Svetlana in België terecht. ‘Op een bepaald moment kwam er een echtscheiding. Daar stond ik dan. Op mijn eentje in een land dat niet echt het mijne was, met de zorg voor mijn dochter. Vast werk had ik niet, dus begon de moeilijke zoektocht naar een job.’ Terug gaan naar haar land is geen optie, want de thuis van haar dochter is hier, al zijn er momenten waarop de heimwee naar de biotoop waar ze is opgegroeid de kop op steekt. ‘Maar in België hebben zowel mijn dochter als ikzelf meer kansen.’ Hier kan ze haar droom waarmaken: haar dochter een goede toekomst geven. Maar werk vinden is hierin essentieel. Na een aantal losse contracten als poetsvrouw kon ze aan de slag in Rustenburg. Gelukkig maar. ‘Ik merkte al snel dat Rustenburg meer zou worden dan een plek waar ik elke dag ga werken’, zegt Svetlana. ‘Er zijn niet alleen de toffe collega’s, maar ook de sfeer die Rustenburg zo uniek maken. Ik kom hier altijd graag naartoe, want ik voel me hier nuttig. Ik voel dat ik hier, ook als poetsvrouw, kan mee bouwen aan een groter geheel en een bijdrage kan leveren aan het leven van mensen. Dat doet geweldig goed. Het geeft waarde en betekenis aan mijn leven. Werken in Rustenburg is zoveel meer dan een job.’ ‘Wat ik in Rustenburg elke dag beleef, geeft me ook de kracht én de kans om mijn eigen leven vorm te geven, om mijn dochter op te voeden.’ Want bovenal is Svetlana een mama van een puberdochter. Een toffe, bezorgde mama met een groot hart voor mensen.

Artikel verschenen in “Zorgwijzer”, tijdschrift van Zorgnet Vlaanderen.

28

PETRA: EINDELIJK EEN JOB BINNEN MIJN OPLEIDING EN PASSIE ! Voor Petra is het allemaal nieuw. Na haar opleiding bachelor in de psychologie werkte ze tien jaar in de bedrijfswereld. Maar nu werkt ze sinds een half jaar in Rustenburg. Ze voelt zich op haar plaats. Ze kan er opnieuw aansluiting vinden met haar drive waarom ze ooit psychologie studeerde. De voorbije maanden heeft ze zich opnieuw in de psychodiagnostiek, waaronder de Rorschach-diagnostiek, verdiept. “Diagnostisch onderzoek is helemaal mijn ding. Diagnostiek is complex en veel meer dan een testje. Observatie speelt hierin een belangrijke rol. Het helpt vooral om inzicht te verwerven in het functioneren van de patiënt. Het heeft als doel het therapeutisch proces en de begeleiding te verfijnen. Ook iemand inzichten geven in zijn sterke punten, vind ik belangrijk.”



29

BEWEGEN NAAR EEN BETER LEVEN. Lara Debeuf en Fabienne Vindevogel maken deel uit van twee professionele teams van creatief en psychomotorisch therapeuten in Rustenburg. Het centrum is ervan overtuigd dat ook methodieken-voorbij-het-spreken erg belangrijk zijn.”

Aan elk paviljoen is een vast multidisciplinair team verbonden, zijnde de psychiater, de psycholoog, de maatschappelijk assistent, de creatief therapeut, de muziektherapeut, de bewegingstherapeut en de verpleegkundigen. Dit team komt regelmatig samen, de teamvergaderingen. Het is de plaats waar vooruitgang en evolutie van een patiënt wordt besproken, waar de therapeuten hun ervaringen en contacten uitwisselen om een behandelplan uit te stippelen en de begeleiding in het verloop van de therapie bij te sturen.

Ze beweegt, zingt en speelt zich een weg door het leven. Het dramatische lichaam en de stem zijn haar medium bij uitstek: door doen en voelen tot bepaalde andere inzichten komen over jezelf. Deze invalshoek van belichaming en embodiment is voor patiënten niet altijd zo evident. Een veilige context is de voorwaarde om dit te kunnen doen. Lara verplicht dan ook niemand om mee te doen. Iedereen krijgt de tijd om in de toeschouwerspositie te zitten, tot ze zichzelf klaar achten om op de scène te verschijnen.” Tijd is belangrijk”. Maar ook toeschouwer zijn, is al een stap naar een breder inzicht. Want waarom is iemand in Rustenburg? Omdat de gewoontes die mensen hadden niet meer werken. Ze zitten vast. Groepstherapie helpt je los te komen en met een andere bril naar je eigen leven en gedrag te kijken. Het besef dat je de bril waardoor je naar het leven kijkt ook zelf kunt kiezen. Alles draait rond bewustwording en durven loslaten. Een bewuste keuze Lara heeft bewust voor Rustenburg gekozen. Om twee redenen. Ten eerste omdat hier niet enkel het gedrag, maar de totale mens centraal staat. En daar gelooft Lara sterk in: teruggaan naar de essentie om van daaruit te groeien, creatieve oplossingen ontdekken, je repertoire uitbreiden en nieuwe ervaringen op doen. Ze vraagt zich telkens opnieuw af welke drijfveren mensen hebben om te doen wat ze doen, hoe ze door hun manier van kijken vast komen te zitten en dan hulp zoeken om verder te kunnen gaan. Lara geeft die begeleiding in de vorm van dramatherapie. Veel patiënten worden het beu om hun verhaal telkens opnieuw te vertellen. Dan doet een dergelijke ervaringstherapie wonderen omdat het doen en niet het praten centraal staat. Toch maakt Lara na een sessie soms ruimte voor een korte nabespreking, op die manier blijft de ervaring en de beleving levendig en wordt deze niet doodgepraat. De tweede reden waarom Lara voor Rustenburg koos, is omdat het centrum zoveel belang hecht aan creatieve therapie. Het is niet evident om een organisatie te vinden die echt gelooft in de meerwaarde van creatieve therapie. Daarom is er in Rustenburg een team van creatieve therapeuten aan het werk. Door dit team leert Lara heel veel bij. De therapeuten wisselen wekelijks ervaringen en bevindingen uit, waardoor er een continu leerproces is. Voor een jongere als Lara is dit boeiend. Ze ziet zichzelf groeien in haar job. Het gevoel mensen te kunnen helpen door andere, aanvullende therapiëen is een dagelijkse motivatie om aan de slag te gaan.

Uit de onthaalbrochure voor patiënten

30

Lara is jong en praat vol passie over dramatherapie. Een creatieve therapie die meer au sérieux moet genomen worden, vindt ze zelf. Lara werkt ondertussen anderhalf jaar in Rustenburg.



31

VAN IEDERE MENS HEB IK EEN STUKJE LEVEN IN ME.

‘Het is alsof ik 7000 levens heb geleefd’, zegt Fabienne. Sinds 1977 werkt ze als bewegingstherapeute in Rustenburg, maar haar sollicitatiegesprek is haar altijd bijgebeleven. Een gesprekje met zuster Berchmans tijdens een wandelingetje naar het kasteel met aan het einde het zinnetje ‘‘t is è goetje’, wat zoveel betekent als ‘je mag hier werken’. Fabienne was aangeworven. Na een gesprek met Paul Bouvry, een pionier in bewegingstherapie, begon het echte werk. In die periode waren dokters autoritair. Fabienne moest de mensen ‘zinvol bezighouden’.

Dans en beweging konden worden ingezet voor bewustwording om zo op een andere manier inzichten te verwerven. Ook de 5 ritmes van Gabriëlle Roth spelen hier op in.

De confrontatie met patiënten die geen blijf meer wisten met hun leven liet een diepe indruk na op de jonge therapeute. Ze luisterde veel en probeerde mensen van daaruit te helpen.

Na omzwervingen in yoga en mindfulness koos Fabienne voor Tai Chi. De polen Yin en Yang laten toe de tegenstellingen in de mens uit te leggen. Maar de mens blijft een complex fenomeen en conclusies trekken doet Fabienne liever niet. Elke patiënt is een unieke mens met een eigen verhaal dat geen voorgaande kent.

Van volgzaamheid naar participatie In de tachtiger jaren kwam er meer ruimte voor duiding in de begeleiding van patiënten. Begeleiders kregen inspraak in het proces en er werd in teams gewerkt. Voor Fabienne betekende dit een overgang van volgzaamheid naar participatie, niet altijd evident. Ze moest eveneens een evenwicht vinden tussen haar rol als therapeute en die als mama. De problemen van patiënten heeft Fabienne altijd in Rustenburg gelaten, maar de wijsheid nam ze mee. Bewegingstherapie in beweging Ook haar bewegingstherapie evolueerde. De Pesso-methode, genoemd naar Amerikaanse danser Alberto Pesso, inspireerde haar. Waar woorden tekortschieten, kan dans een verrijkende ervaring zijn. Pesso zag dat dansers bepaalde bewegingen niet konden maken omdat ze vastzaten.

32


VREEMDE VOGELS

Tijdens de zomer van 2013 streken verschillende ‘vreemde vogels’ neer in de tuinen van Rustenburg. Via dit project van de vakgroep creatieve therapie gingen de deelnemers nieuwe uitdagingen aan met minder vertrouwde materialen. De samenwerkingen over de verschillende paviljoenen heen werkten empowerend doordat de patiënt zichzelf in staat stelde tot het verwezenlijken van een eigen project waarvan de therapeut slechts de krijtlijnen uitschreef. Het toonmoment in augustus gaf de deelnemers de kans om stil te staan bij het onthullen of verhullen van hun persoonlijke werk, om daarna opnieuw het eigen nest op te zoeken.


33

“Hallo... met de nacht ”

De nachtverpleegkundigen Je ziet ze zelden, je hoort ze amper… maar ze zijn er wel!

In de beginperiode van het bestaan van het PTC Rustenburg, waren de zusters pioniers en vervulden ze ook een prominente rol in de begeleiding in de nacht.

Als iedereen op het einde van de dag van het therapeutisch toneel verdwenen is komen zij tevoorschijn. Niet om in de schijnwerpers te staan, daar zijn ze te bescheiden voor… maar veeleer om zich te hullen in duistere omstandigheden. Hun taken zijn veelvoudig; ze waken en bewaken, ze luisteren en fluisteren, ze observeren en rapporteren, ze sussen en zorgen zelfs voor een goed kussen. Lichtvoetig schrijden ze door de gangen, openen deuren, sluiten deuren, met argusogen en gespitste oren, en neus voor speciale geuren…

Een anekdote: paviljoen 3 had ooit een kat als huisdier. De patiënten klaagden over hun slechte nachtrust, maar het was wel degelijk de verpleegkundige die bij nacht en ontij mocht opstaan om de kat binnen te laten. Geen enkel patiënt had de kat klagelijk horen miauwen. De verhalen van Chris De Clerck en Trui Vandaele, de nachtverpleegkundigen

Pas als alle schaapjes zijn geteld veilig en wel; liefst alleen in eigen bed… zijn ze gerustgesteld. Je ziet ze zelden, je hoort ze amper, maar elke nacht opnieuw staan ze paraat!

34


Zuster Odrada had haar kamertje in paviljoen 2 en nam de nachtdienst voor haar rekening. Ze werd geholpen door het personeel dat in die tijd een 48-uren contract had en dus ook insliep om mee met de zusters de nachtdienst te verzorgen. Ook een verpleegkundige was dag en nacht bereikbaar. Ooit gebeurde het dat zuster Odrada en de verpleegkundige een ganse nacht aan het bed van een patiënt zaten en zich ‘s morgens te goed deden aan de bananen van de patiënt: ze konden een stevig ontbijt goed gebruiken, want de “nacht” doen was geen lachtertje ! Enkele jaren later werd een mannelijke nachtverpleegkundige aangeworven en nog een tijdje later werden inslapende verpleegkundigen vervangen door een team van nachtverpleegkundigen. De nachtverpleegkundige wist toen nauwelijks wat er overdag gebeurd was, maar gaandeweg liep de informatiedoorstroming over de patiënten vlotter. Hierdoor konden patiënten beter begeleid worden, ook ‘s nachts. De nachtverpleegkundigen hadden hun vaste stek in paviljoen 4 en gedurende de ganse nacht werden de andere paviljoenen bezocht en gecontroleerd. Dat deden ze met de fiets of te voet, naargelang het weer. De nacht heeft altijd iets speciaals: in de lente, de heerlijke geur van de mag-

noliaboom opsnuiven, of de eerste wakkere konijntjes zien huppelen in de vroege ochtend ! Om 6u begon zr. Berchmans doorgaans haar meditatieronde in het park, samen met haar trouwe metgezel, haar kat. Voor de nachtverpleegkundigen het signaal om aan het verslag te beginnen. Het diensthoofd in die tijd was zuster Ignace. Op geregelde tijdstippen kwam ze poolshoogte nemen. De nachtverpleegkundigen herinneren zich vooral de mooie paasbloemen en lekkere attenties die ze soms meebracht die ons motiveerden om elke nacht opnieuw er te staan: om rust te bewaken, medicatie toe te dienen en een luisterend oor te zijn in crisissituaties. Later nam zuster Rita haar taak over, met dezelfde aanmoedigingen. We herinneren ons het jaarlijks etentje dat we samen met haar hadden. Aan alle zusters hebben we hele goeie herinneringen waarvoor we heel dankbaar zijn. In 1996, toen de nieuwe gebouwen in dienst werden genomen, werd de groep uitgebreid en sindsdien zijn er altijd twee nachtverpleegkundigen van dienst. Het takenpakket nam ook beduidend toe. In vijftig jaar tijd zijn wij mee geëvolueerd van een inslapende waak naar een heuse groep nachtverpleegkundigen die dicht betrokken wordt bij het behandelproces van de patiënt.


35

EEN RUSTENBURG KRUISWOORDRAADSEL

3

e

1

4

d

x

r

r

8

2

e

6

i

i

l

v

n

11

e

o

c

p

10

e k

12

a

13

De maatschappelijk werker ondersteunt en bemiddelt in het contact met het gezin, de familie, de school, het werk of maatschappelijke instanties. Familie, gezin, vrienden en professionele kring hebben een vitale functie in het psychisch welzijn. We laten de realiteit buiten rustenburg niet los.

De kunstenaar van het schilderij: Guallino

36


7

i

t e

d

e 14 15 s o a a y e 16 e b 17 18 i k d s 19 v l s 20 r i a 21 u 22 s c n s 23 g t 24 b m

n

j

HET KOPP PROJECT Wanneer een ouder in het PTC Rustenburg wordt opgenomen brengt dit heel wat mee voor het gezin. Ook voor de kinderen is de opname van mama/moeder of papa/vader een ingrijpende ervaring. Zij stellen zich vele vragen, misschien zijn ze wel heel erg bezorgd of piekeren ze erover. We bekijken telkens in overleg met de patiënt wat we voor de kinderen kunnen doen. In de eerste plaats willen we de opgenomen ouder ondersteunen in zijn/haar ouderrol. De sociale dienst geeft regelmatig een KOPP-infosessie voor ouders die in PTC Rustenburg zijn opgenomen. Tijdens drie namiddagen staan we stil bij de impact die de problematiek van de ouder kan hebben op de kinderen. We geven handvaten mee aan de ouders en zoeken samen hoe we de veerkracht van kinderen kunnen versterken.

r

b

9

e

5

c

d

25

f t

26

t e

e

Horizontaal 3. groep medewerkers 4. harmonie 6. neerslachtige stemming 8. geneesmethode 10. mondeling onderhoud 11. gezelschap 12. geheel van niet bewuste psychische processen 15. onderzoeksmethode naar onbewuste mentale processen, tevens behandelingsmethode 16. psychotherapeutisch centrum 17. verpleeginrichting 19. emoties 22. verleden 23. geboren op 6 mei 1856 24. moeilijkheid 25. overdenking 26. zenuwarts 27. vrees

27

s

Verticaal 1. leidinggevenden 2. voorgeschreven geneesmiddel(en) 4. verkennen 5. kennissen, deelgenoten 7. onderwerp 9. ommekeer 13. zeldzaam 14. niet groot van omvang 18. sterveling 20. Vlaamse provinciehoofdstad 21. Brugse wijk 23. verwanten

de bezieling voor een organisatie op mensenmaat

Interview met Joost Vanhaecke, Algemeen directeur & Riet Marcus, Directeur patiëntenzorg

Als een geoliede tandem leiden ze zowel Rustenburg als Inghelburch. De twee centra liggen op een boogscheut van elkaar en het beleid van beide combineren was dé manier om als kleinschalige centra de krachten te bundelen. Passie en visie Riet en Joost zijn vanuit hun vak onderaan de ladder begonnen en zijn zo doorgegroeid naar een leidinggevende functie. Dat betekent dat ze het vak kennen en de noden van of de problemen met patiënten of medewerkers kunnen inschatten. De passie voor hun vak dragen ze uit in hun visie over de organisatie. Zij zien het beleid als inspirator en facilitator. Ze vinden het belangrijk om persoonlijk contact te hebben met de medewerkers . Joost en Riet kijken naar hun medewerkers zoals ze vroeger naar patiënten keken: bijzondere mensen met een eigen verhaal en unieke talenten. Dit is het uitgangspunt van het personeelsbeleid dat ze hanteren. Het is ooit anders geweest. Zoals in elk bedrijf gebeurde de aansturing veel vroeger eerder hiërarchisch. Geleidelijk aan kregen medewerkers meer inspraak en verantwoordelijkheid. Van een hiërarchisch systeem evolueerde het centrum naar een bottom-up samenwerking. Zo houden Riet en Joost rekening met de input en feedback van medewerkers. Hooggekwalificeerde werknemers vragen een hoge mate van autonomie: ze willen meedenken en niet louter uitvoeren. Tezelfdertijd vraagt deze aanpak een geëigende leiderschapsstijl. In een kleine organisatie zonder veel hiërarchie is het effect van een beslissing meteen zichtbaar en voelbaar. Als directie moet je kunnen omgaan met

38


D E D I R E C T I E VA N R U S T E N B U R G

directe feedback en de hierbij horende emoties. Dit betekent dat je zelf goed in je vel moet zitten . Een verbindend leider is authentiek en sterk geworteld, maar heeft wendbare takken die mee bewegen met de veranderingen. Je moet kunnen luisteren, samenwerken en het debat durven aangaan, maar altijd met de kernopdracht, de patiënt, als centrale focus. Een klein centrum is ook een kleine boot op een grote zee. Elke storm wordt hard gevoeld, maar met visie en verbinding varen we vooruit. Rustenburg laat je niet onverschillig. Je wil er werken of niet. Er is geen tussenweg. Je krijgt er autonomie en door de intense samenwerkingen ontstaan zelfregulerende werkingen. We ijveren er voor om medewerkers te hebben die trots zijn op hun werk en op de organisatie.

Het zijn niet altijd evidente keuzes in een wereld waar alles efficiënt en grootschalig moet zijn’, vindt Joost. Zo hebben we in dit kleinschalige centrum toch gekozen voor een eigen, volledig nieuwe keuken waar gekookt wordt met kwalitatieve ingrediënten. De gebouwen stralen rust, gezelligheid en stijl uit. De groene omgeving brengt niet alleen rust, maar getuigt van respect voor de natuur. Met eigen ondersteunende diensten willen we een organisatie op mensenmaat zijn. De pionier van deze visie is de heer Ludo Reynders, de vroegere algemeen directeur. Wij bouwen hier graag op verder.

Een zorgzame omgeving Ook hoe we omgaan met basiszorg, met voeding, inrichting en architectuur van de leefgemeenschap moet getuigen van respect voor mens, milieu en samenleven. ‘Als we de patiënt centraal stellen, moeten we ook de manier waarop we ons organiseren hierop afstemmen. De keuzes die de directie maakt, moeten eveneens getuigen van deze basisvisie.

Ondanks alle kennis en wetenschap kunnen we alleen maar vaststellen dat er geen standaardoplossingen zijn om een organisatie goed te leiden. Mensen zijn uniek en vragen een unieke aanpak.

39

stilstaan is vooruitgaan Het lijkt een contradictie maar dat is het niet voor ons. ‘Stilstaan’ betekent de blik naar binnen keren, bezinnen en overschouwen. Dit kan als het besef groeit dat ’gewoon voort doen’ geen optie meer is.

stilstaan

vooruitgaan

gedragenheid veiligheid vertrouwen respect

bezieling authenticiteit tijd en ruimte verbondenheid

Het is halt houden om gedachten, fantasieën, gevoelens naar boven te laten komen, om ze te laten ontstaan en bestaan tussen patiënt en therapeut. We zijn er van overtuigd dat er op deze wijze beter zicht kan worden verkregen op wat de patiënt drijft, wat hem/haar heeft gevormd en vervormd. Om van daar uit nieuwe of dezelfde keuzes te maken. Stilstaan biedt de tijd en de ruimte om te leren zien hoe het leven anders en beter kan. Stilstaan vergt vooral moed omdat het de bereidheid vergt om naar jezelf te kijken en te willen veranderen. De kleinschaligheid en de persoonlijke benadering bieden de veiligheid om dit proces aan te gaan. Als ‘stilstaan’ de mogelijkheid biedt tot bezinnen, overschouwen en nagaan hoe er naar ‘anders en beter’ kan worden gegroeid, dan is ‘vooruitgaan’ het uitproberen hoe dit ‘anders en beter’ dan zou kunnen zijn. Het is het proberen los te komen van datgene waar er al te vaak keer op keer wordt tegen aangelopen. Vooruitgaan is niet alleen planmatig en gericht werken maar vooral het op gang trekken van de dynamiek in jezelf en tussen jezelf en de omgeving. Het is het koppelen van betekenis aan het inzicht. Inzicht is niet vrijblijvend, het dient (op termijn) vrijmakend te zijn. Het is dit samenspel van ‘stilstaan’ en ‘vooruitgaan’ dat vrijer maakt. Dit gebeurt voortdurend in de aanwezigheid (al is het in gedachten) van anderen: partner, kinderen, ouders, vrienden, collega’s… én ook de therapeut(en) en de medepatiënten. Op een intensieve wijze ‘stilstaan’ helpt om voorbij het ‘dode punt’ waar alles opnieuw vastloopt, te geraken, om vooruit te gaan, om een leven op te bouwen waarbij er kan worden ervaren dat ‘anders’ ook ‘beter’ kan zijn, ook al was er hiervoor grote angst. PTC Rustenburg biedt de mogelijkheid om ‘stil te staan’, om ‘vooruit te gaan’ en vooral ook de veiligheid om in dit proces, dat moed vergt, te stappen.

40


O N Z E V I S I E E N WA A R D E N

41

HERKOMST PATIËNTEN 2014 50 JAAR RUSTENBURG STAAT GELIJK MET DE OPNAME VAN 7.346 PATIËNTEN MET EEN EIGEN VERHAAL, EEN EIGEN HULPVRAAG EN EEN EIGEN FAMILIE. ZOWAT DE HELFT IS NIET UIT DE PROVINCIE WEST-VLAANDEREN AFKOMSTIG. DIT MAAKT RUSTENBURG UNIEK IN DE GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG: EEN SPECIFIEKE BEHANDELING VOOR MENSEN MET EEN SPECIFIEKE HULPVRAAG UIT GANS VLAANDEREN.

Bedankt aan iedereen die aan deze publicatie heeft meegewerkt. Bedankt ook aan iedereen die op de één of andere manier heeft meegebouwd aan het verhaal van Rustenburg en aan de verhalen van zoveel mensen. Joost Vanhaecke, Algemeen directeur

Riet Marcus, Directeur patiëntenzorg

Dr. Sara De Vos Hoofdgeneesheer

colofon Verantwoordelijke uitgever: Joost Vanhaecke - Waggelwaterstraat 2 - 8000 Brugge Concept & uitwerking: Annemie Lemahieu - [email protected]

RUST 50 JAAR VERHALEN VAN MENSENEN

1965-2015

PSYCHOTHERAPEUTISCH CENTRUM RUSTENBURG WAGGELWATERSTRAAT 2 - 8000 BRUGGE TEL 050 31 81 65 - FAX 050 31 08 99 WWW.PTCRUSTENBURG.BE

RUST EN BURG 50 JAAR VERHALEN VAN MENSEN

Recommend Documents