Joods?!
Docentenhandleiding
Educatief programma voor het voortgezet onderwijs in het Joods Historisch Museum
schooljaar 2009/2010
Joods?! Docentenhandleiding Inleiding
Doelstellingen Basisvorming algemeen VMBO
Het programma op school Het voorbereidingsmateriaal De introductieles De leerling
Het programma in het museum
3 3
4 Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5 5
4
6
De leerling De rondleider van het Joods Historisch Museum De docent
7 7 7 7
Terug op school De beoordeling Tijdsbesteding
8 7 9
Bijlagen
Bijlage 1 overzicht onderwerpen - leerlingen Bijlage 2 beoordelingsformulier Bijlage 3 presenteren in het museum
10
11 12 12
2
Joods?! Docentenhandleiding Inleiding Het Joods Historisch Museum toont in het voormalige synagogencomplex in de vaste opstelling de tentoonstelling Religie en Geschiedenis van joden in Nederland. De educatieve dienst heeft hierbij in samenwerking met Anita Liemburg Kunsteducatie een programma voor het voortgezet onderwijs ontwikkeld waarin de joodse cultuur en religie tastbaars wordt. Wij willen samen met u proberen leerlingen te laten ervaren dat er niet één vorm van ‘joods’ bestaat, maar juist een grote diversiteit en dat ‘joods’ overeenkomsten heeft met hun eigen achtergrond, en ook interessante verschillen. Tijdens het programma Joods?! gaat de leerling op onderzoek uit en gedurende deze ontdekkingstocht worden zowel op school als in het museum kennis en ervaring verwerkt tot korte museumpresentaties aan hun medeklasgenoten. Het programma bestaat uit twee delen: 1. Op school: klassikale voorbereiding en voorbereiding in groepjes van twee met behulp van voldoende computers voor het bezoek aan de website www.jhm.nl 2. In het museum : waarbij de leerlingen tijdens het museumbezoek individueel presentaties geven over hun onderwerp aan hun medeleerlingen
Doelstellingen •
•
Leerlingen maken kennis met de joodse cultuur, religie en geschiedenis in Nederland. Leerlingen maken kennis van de vele verschijningsvormen van joods waarbij
stereotype beelden worden bijgesteld. Het tonen van de joodse, levende cultuur is van groot belang omdat kinderen vaak geen enkel beeld hiervan hebben en joods slechts associëren met de Tweede Wereldoorlog. • • •
Leerlingen worden bewust van beeldvorming in het algemeen en van joden in het bijzonder. Stereotiepe denkbeelden over joden en joodse cultuur worden bijgesteld. Persoonlijke betrokkenheid van leerlingen bij het onderwerp wordt gestimuleerd
Nadat leerlingen de opdrachten op school en in het museum hebben uitgevoerd: • kunnen zij meer begrip opbrengen voor andermans tradities en gebruiken. • kunnen zij overeenkomsten en verschillen (nu en in het verleden) aangeven tussen de joodse gemeenschap enerzijds en andere minderheidsgroepen in de Nederlandse samenleving anderzijds. • weten zij dat de joodse cultuur een levende cultuur is die een diversiteit aan religieuze beleving heeft. • weten zij dat de joodse cultuur een geïntegreerde minderheidscultuur is die een lange geschiedenis in Nederland kent
3
Joods?! Docentenhandleiding
Basisvorming algemeen Het programma is gebaseerd op de principes van de basisvorming in het voortgezet onderwijs: • •
Scholen voor voortgezet onderwijs bieden in hun curriculum ruimte voor de ontwikkeling van algemene onderzoeksvaardigheden en zelfstandig leren Musea en andere culturele instellingen bieden het voortgezet onderwijs de mogelijkheid meer dan voorheen gebruik te maken van de door hen beheerde documentatie, archieven en collecties
Bij dit programma wordt uitgegaan van de totale collectie van het Joods Historisch Museum, waarbij de objecten in het depot te zien zijn via de website van het museum, www.jhm.nl De leerling kan op deze wijze uitgebreider onderzoek doen, bijvoorbeeld door voorwerpen uit het depot te vergelijken met die in de tentoonstellingsruimten. De opzet van het programma sluit aan bij de herziene kerndoelen voor de basisvorming zoals deze gepubliceerd zijn door het ministerie van OCW in 2006. Daarbij wordt naast kennis en inzicht een belangrijke plaats ingeruimd voor het ontwikkelen van algemene vaardigheden. Onderzoeksvaardigheden zijn daarvan een belangrijk onderdeel: • • • •
Het alleen werken en het samenwerking met anderen Het formuleren van een eenvoudige, onderzoekbare vraag of stelling Het verzamelen en/of ordenen van informatie uit bronnen Het onderzoek afronden met eenvoudige conclusies en een presentatie
Welke plaats het programma kan innemen binnen het leerplan is ter beoordeling van de scholen zelf. Wel is duidelijk dat de aandacht voor algemene vaardigheden met name wordt uitgewerkt binnen een leerplan geestelijke stromingen, cultureel-maatschappelijke oriëntatie of geschiedenis. Vooruitlopend op de wens van het Ministerie van OC en W heeft de canon van Nederland voor de geschiedenisonderwerpen als leidraad gediend. Het programma vereist geen basiskennis over jodendom bij de leerlingen. Het kan ter aanvulling dienen binnen een bestaande lessenserie over jodendom, maar ook als een zelfstandig project worden ingezet. Doordat de leerlingen actief betrokken worden bij hun onderwerp, zowel op school als in het museum, biedt het programma hun de mogelijkheid een unieke ervaring op te doen.
4
Joods?! Docentenhandleiding
Het programma op school Het voorbereidingsmateriaal Er is een pakket samengesteld met daarin: • pdf docentenhandleiding • Een lesplan voor de docent • Informatiemap voor elke leerling • Informatiekaarten met opdrachten • Twee setjes kaarten • film Rondlijden?zie onderaan: www.jhm.nl/educatie/voortgezet-onderwijs/joods! Het is belangrijk voldoende computers met een internetverbinding en printfaciliteiten tot uw beschikking te hebben. Introductieles Tijdens de inleidende les staat beeldvorming centraal. Identiteit en imago zijn daarbij de sleutelbegrippen. Om het begrip imago dichter bij de leerlingen te brengen kunt u de school als voorbeeld nemen. Heeft de school een bepaald imago? Zo ja, komt dat overeen met hoe de leerlingen zelf de school zien en ervaren? Vaak is de beeldvorming slechts een deel van het totaalbeeld, maar dreigt het totaalbeeld in de vergetelheid te raken. Tussen het beeld dat een groep van zichzelf heeft en het beeld dat anderen zich van die groep vormen, bestaat een verschil. Aan die verschillende beelden geven we verschillende namen. Het zelfbeeld noemen we identiteit, het beeld dat anderen vormen noemen we imago. Daarbij gaat het minder om de beelden op zich dan om de interpretaties ervan. Identiteit en Imago, Prof. Dr. I.B.H. Abram1 De introductieles kunt u terugvinden in het lesplan voor de docent. Hierin kunt u ook beknopte achtergrondinformatie lezen over de geschiedenis van de joden in Nederland en het Joods Historisch Museum. Dezelfde informatie kunnen de leerlingen terug lezen in hun eigen map. Voor de docent is er beknopte achtergrondinformatie over de diverse onderwerpen aan toegevoegd. Vervolgens worden de onderwerpen verdeeld. Eén onderwerp wordt door twee leerlingen voorbereid. In het museum worden de koppels gesplitst in twee verschillende groepen. Iedere leerling geeft dus zelfstandig een presentatie. Alleen bij de voorbereiding wordt in groepjes van twee gewerkt. De docent helpt de leerling waar nodig bij de voorbereiding op school. Kort samengevat: • De docent helpt bij het formuleren van de onderzoeksvraag • De docent helpt bij het plannen van tijd (zie bijlage 3) • De docent helpt de leerling bij het structureren van de gevonden informatie 1
Actuele Onderwerpen, Joodse identiteit, AO2829 2005
5
Joods?! Docentenhandleiding Welke onderwerpen zijn er? Er zijn twaalf (zie bijlage 1) die in een drietal thema’s kunnen worden verdeeld, namelijk: • Religie en levenscyclus • Geschiedenis van 1600 - 1900 • Geschiedenis van 1900 tot heden Bij alle thema’s staat de vraag centraal: hoe houdt een minderheid zich – met behoud van de eigen identiteit – zich staande binnen de maatschappij? De leerling Iedere leerling krijgt een eigen map waarin het hele leer- en uitvoeringsproces kan worden vastgelegd. Dit heeft twee voordelen. Ten eerste biedt het de leerling structuur gedurende de voorbereiding, waardoor het ook makkelijker wordt om mondeling en/of schriftelijk de informatie over te dragen. Ten tweede stelt het de docent in staat om het gehele werkproces achteraf te kunnen beoordelen waarbij alle onderdelen (voorbereiding, uitvoering, eindproduct) gelijkwaardig meetellen. 2 De leerling krijgt de informatiekaart en de opdrachten van de docent. Deze kunnen in de leerlingenmap worden verzameld en bewaard. De leerling leest de informatie die bij het gekozen onderwerp hoort en maakt de opdrachten met behulp van de website van het Joods Historisch Museum, www.jhm.nl. Hier is in principe alle informatie te vinden die een leerling nodig heeft om een volwaardig onderzoek uit te voeren. De extra informatie die de leerling op de site vindt, zorgt voor een verdiepende laag. Naast vragen over joodse onderwerpen wordt de leerling ook gevraagd waar mogelijk een verbinding te maken met de eigen cultuur of traditie. Door het werkblad in te vullen op de achterkant van de informatiemap wordt de leerling op weg geholpen de gevonden informatie te ordenen voor de presentatie in het museum. Alle vergaarde informatie kan worden uitgeprint en bewaard in de leerlingenmap. Het staat de docent en/of leerling natuurlijk vrij om behalve op de website van het Joods Historisch Museum verder te zoeken naar informatie in de bibliotheek en op internet.
Meer informatie over de waarde van een individuele map kunt u nalezen in de SLO uitgave, Op weg naar een cultuurportfolio, 2002
2
6
Joods?! Docentenhandleiding
Het programma in het museum De leerling Tijdens het begeleid bezoek aan de tentoonstelling Geschiedenis van de joden in Nederland 1900heden in het Joods Historisch Museum krijgen de leerlingen allereerst een korte introductie van de rondleider. Vervolgens krijgt iedere leerling een museumopdracht passend bij zijn of haar onderwerp. Deze museumopdracht is het vervolg op de schoolopdracht en met behulp van multimediale toepassingen zorgt het voor een • • •
nadere kennismaking met het onderwerp/voorwerp in ‘het echt’ wat is het en hoe ziet het eruit? verdieping van de al opgedane kennis waar wordt het voor gebruikt of waar gaat het om? Een startpunt voor het intercultureel leren het ontdekken van jezelf via anderen (in dit geval via het onderwerp en het bijbehorend voorwerp) en het ontdekken van anderen via jezelf 2
Nadat de museumopdrachten zijn uitgevoerd, wordt de groep in tweeen gesplitst. Alle onderwerpen zijn zoveel mogelijk vertegenwoordigt in iedere groep. Iedere leerling presenteert individueel zijn of haar onderwerp op de tentoonstelling. Alle presentaties tezamen geven een gevarieerd beeld van joods leven in Nederland vanaf 1900 tot nu. Tijdens de voordrachten wordt door de leerling ook verwezen naar eigen of vergelijkbare tradities, culturen en gewoonten. De rondleider De rondleider ontvangt de groep in het museum en geeft een korte uitleg over het programma in het museum. Daarna gaan de leerlingen aan het werk op de tentoonstelling met behulp van de museumopdracht. Gedurende deze activiteit kan de rondleider de leerling een helpende hand bieden bij het zoeken naar antwoorden. Na ongeveer een kwartier verzamelt de rondleider de leerlingen waarna het tweede gedeelte van het museumprogramma begint: de presentaties. De volgorde van de presentaties in het museum wordt bepaald door de rondleider van het Joods Historisch Museum en is afhankelijk van het aantal groepen dat op dat moment in het museum aanwezig is. Tijdens de presentatie van de leerling heeft de rondleider een ondersteunende, corrigerende en stimulerende rol. Tevens zorgt de rondleider voor samenhang tussen de verschillende presentaties. De docent De docent heeft ook tijdens het museumbezoek nog een motiverende, sturende of koudwatervrees overwinnende rol te spelen. De docent zal met name actief zijn in de beoordeling van de presentaties door de leerlingen. Het is verstandig hiervoor een notitieboekje bij de hand te hebben. 2
Elkaar leren kennen = leren van elkaar. Eigen identiteit en interculturele dialoog, Ido Abram en Jenny Wesly, Forum 2006
7
Joods?! Docentenhandleiding
Terug op school De laatste les staat in het teken van terugblikken op het programma: hoe hebben de leerlingen het ervaren? Daarnaast is het belangrijk om stil te staan bij de beginvraag die de leerlingen is gesteld, namelijk: waar denk je aan bij ‘joods’? Inmiddels hebben zij op verschillende manieren informatie verzameld en verwerkt over de diverse onderwerpen binnen het programma. Wat is er met de beelden gebeurd? Zijn deze hetzelfde gebleven? Of is er iets veranderd? De verschillende presentaties hebben - als het goed is - duidelijk gemaakt dat • joods vele gezichten heeft • iedereen daar eigen ideeën en associaties bij heeft • identiteit en imago blijkbaar niet altijd overeenkomen • de werkelijkheid altijd veelkleuriger is dan je op het eerste gezicht zou denken
Beoordeling De beoordeling bestaat uit drie onderdelen: 1. De voorbereiding 2. De presentatie 3. De nabeschouwing Alledrie tellen even zwaar mee. De leerlingenmap geeft de docent inzage hoe de verschillende onderdelen zijn voorbereid en uitgewerkt.
8
Joods?! Docentenhandleiding
Tijdsbesteding Op school Wat het programma op school aan tijd vergt voor de introductie, werkverdeling, onderzoek en voorbereiding kan alleen in benadering worden aangegeven. Er is uitgegaan van minimaal twee lesuren die een leerling nodig heeft om een redelijke presentatie in het museum te kunnen geven. Eerste lesuur (klassikaal) • Introductie door de docent • Verdeling onderwerpen • Leerling leest zich in • film ‘Rondlijden’ bekijken en bespreken
20 minuten (minimaal) 10 minuten 10 minuten 10 minuten
Tweede lesuur (in groepjes van twee) • Maken van opdrachten • Voorbereiding presentatie
25 minuten 25 minuten
In het museum Het museumbezoek neemt 1.5 uur in beslag. Het programma is onderverdeeld in: • Korte introductie door rondleider 10 minuten • Museumopdracht 20 minuten • Twaalf presentaties en bijdrage rondleider 60 min Terug op school • Nabeschouwing
50 minuten
9
Joods?! Docentenhandleiding Bijlagen 1. Overzicht van de onderwerpen voor de presentaties in het museum 2. Beoordelingsformulier 3. Presenteren in het museum
10
Joods?! Docentenhandleiding Bijlage 1 Overzicht van de onderwerpen voor de presentaties in het Joods Historisch Museum (graag een kopie maken voor de rondleiders) Onderwerp
naam van de leerling
Religie en levenscyclus •
Synagoge
•
Tora
•
Sjabbat
•
eindelijk volwassen: bar mitswa
Geschiedenis van 1600 – 1900 •
Vreemdeling in Amsterdam
•
Spinoza
•
Jonas Daniël Meijer
Geschiedenis van 1900 tot heden •
Amsterdamse Jodenbuurt
•
Mediene: joods leven in de provincie
•
Joodse emancipatie
•
Jodenvervolging
•
Weggaan of blijven?
Extra onderwerpen waar u uit kan kiezen bij meer dan 24 leerlingen zijn: •
Pesach
•
Huwelijk of choepa
•
Doorgangskamp Westerbork
11
Joods?! Docentenhandleiding Bijlage 2.
Beoordelingsformulier leerling 1
onderwerp
voorbereiding
presentatie
evaluatie
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
12
Joods?! Docentenhandleiding Bijlage 3 Presenteren in het museum Het geven van een presentatie in het algemeen is voor leerlingen een spannende ervaring. Als dit in een andere en onbekende omgeving gebeurt, kan de spanning ongekende hoogtes bereiken. Voor alles staat dat het vooral een positieve ervaring wordt voor de leerlingen! Een goede presentatie in het museum voldoet aan andere eisen dan een presentatie die gehouden wordt op school. Kort samengevat is het belangrijk dat de leerlingen rekening houden met •
Er is maar korte tijd beschikbaar voor de presentatie, namelijk 2 tot 3 minuten. Maak je verhaal niet te kort, maar zeker ook niet te lang!
•
De presentatie wordt gegeven bij het bijbehorende voorwerp, maak daar gebruik. Vertel vanuit het voorwerp en betrek dat voor werp zoveel mogelijk bij je verhaal.
•
Vermijd het oplezen van een blaadje, maar doe het zoveel mogelijk uit je hoofd.
•
De rondleider biedt een helpende hand bij het naar boven halen van de informatie die nog belangrijk is
Bovenstaande punten worden ook behandeld in de film Rondlijden die leerlingen kunnen bekijken. Zie onderaan www.jhm.nl/educatie/voortgezet-onderwijs/joods!
13
