Jaarverslag Joods Historisch 2004

Jaarverslag Joods Historisch 2004

Inhoud 4 7 10 12 15 20 22 28

Bernadette van Woerkom Financiële ondersteuning Inleiding Leo van Grunsven Tentoonstellingen Batya Wolff Financieel jaarverslag Jansje Stodel Bijlagen

30 33 36 40 44 50 52 54 60 62 64 66 68 74 76

Bezoekers Evenementen Daniël Bouw Museumcollectie Hans Bloemendal Mediatheek Aartjan Nooter en Lonnie Stegink Wetenschap Elizabet Nijhoff Asser Personeelszaken Besturen Medewerkers Erik Koopman Summary Ronald de Leeuw

Bernadette van Woerkom hoofd tentoonstellingen en presentatie jhm Achter de schermen van het museum wordt een enorme hoeveelheid werk verzet, waar de bezoeker vaak geen weet van heeft. Zo is het ontwerpen en bouwen van vitrines en expositiemeubilair heel arbeidsintensief en tijdrovend. Er moet met veel zaken tegelijk rekening worden gehouden, die makkelijk kunnen botsen: voor ontwerpers staan vormgeving en esthetiek voorop, collectiebeheerders waken over klimaat en licht, de bouwers zijn verantwoordelijk voor veilige en solide constructies, en de budgetbewaker mag zijn begroting niet overschrijden. Dit soort tegenstellingen kunnen onderling wel eens wrijving oproepen. Dat gebeurde ook tijdens de ontwerpvergaderingen voor de nieuwe Grote Synagoge. Gelukkig werd er altijd een compromis gevonden waar iedereen zich in kon vinden. De grootste problemen hadden we met de grote glasvitrines op de begane grond. De draagconstructies voor de gigantische glasplaten waren technisch al erg gecompliceerd. Tegelijkertijd moest er ook worden tegemoetgekomen aan esthetische wensen, aan eisen voor toegankelijkheid en veiligheid, én moest het geheel nog betaalbaar blijven. Vervolgens waren ook de inrichting met objecten en de belettering nog ingewikkelde processen die veel overleg en hoofdbreken kostten. De weg was soms moeizaam, maar altijd inspirerend. En wat uiteindelijk telt, is het resultaat – en daar zijn we trots op.

persoonlijke verhalen 5

Financiële ondersteuning Subsidiënt Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Steunstichtingen Stichting Vrienden van het Joods Historisch Museum The Foundation for the Jewish Historical Museum in Amsterdam, Inc. Begunstigers Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Directie ohw Mondriaan Stichting Stichting Levi Lassen Stimuleringsfonds voor Architectuur Jurriëns Bouwservice Alfred, Lee and Peter Mayer Foundation Stichting Sem Presser Archief salomon de jong Stichting vsb Fonds sns Reaal Fonds Amsterdams Fonds voor de Kunst Prins Bernhard Cultuurfonds Stichting Maror-gelden overheid Lauren Nijkerk-Bogen Jaap en Anne Wertheim De Joodse Invalide Het Block Fonds, beheerd door het Prins Bernhard Cultuurfonds Stichting Dr. Hendrik Muller’s Vaderlandsch Fonds Leo. S. Ullman Stichting K.F. Hein Fonds Elion Gerritzen Stichting Nederlands Bijbelgenootschap Stichting Iton The Lucius N. Littauer Foundation Mij. Tot Nut der Israëlieten in Nederland McKinsey & Company Gemeente Amsterdam Edli Foundation Hein en Lilian Beuth Stichting Charity Apax

6 jaarverslag jhm 2004

financiële ondersteuning 7

Sponsors Kempen & Co Mazars tv5 Infocus vhs Visual Hardware Services Legaten Fiep Westendorp Marianne E. Willems-Hendrix D.A. Heilbut-Frankfort Fondsen op naam beheerd door de Stichting Vr i e n d e n van het Joods Historisch Museum Sam Waagenaar Fonds Prof. dr. Herman Musaph Fonds Helmuth Mainz & Lore Bacharach Fonds Edith & Harry Philips Fonds Socher Kirzner & Fania Kirzner-Shusterman Fonds Hans en Elly Jaffé Fonds Etty Hillesum Fonds Van Hessen Fonds Gerard Metzelaar Fonds Kahn Fonds Voor behoud, restauratie en uitbreiding van de collectie


financiële ondersteuning 9

Inleiding De nieuwe pracht is het resultaat van een verbouwing die bijna een jaar heeft geduurd. Voortaan wordt de wereld van de joodse religieuze traditie op een ideale manier uitgelegd, aan de hand van twee nieuwe permanente tentoonstellingen, gehuld in de mantel van een gebedshuis.

Synagoge, het kindermuseum krijgt een vaste plek in de Obbene Sjoel en op de galerijen van de Nieuwe Synagoge wordt een tentoonstelling over de geschiedenis van de joden in Nederland van 1890 tot nu ingericht.

Michel Krielaars, nrc Handelsblad, 5 januari 2005

De vernieuwing van de Grote Synagoge vergde naast een grote personele ook een aanzienlijke financiële inzet. Het groot onderhoud en de herinrichting van de synagoge konden met bijdragen van het Ministerie van ocw, de Stichting Vrienden en vele fondsen en particulieren gerealiseerd worden. Wij mogen vaststellen dat alle werkzaamheden binnen de begroting zijn voltooid. Voor de bouw van de tweede fase is in totaal een investering van 5 miljoen euro nodig. Hiervan is inmiddels 3,5 miljoen verkregen maar er rest ons nog een grote inspanning om de ontbrekende 1,5 miljoen euro te verwerven. Daarbij hebben wij ook te maken met een stijging van de kosten van pensioenvoorzieningen, sociale lasten, verzekeringspremies, beveiliging en onderhoud en tegelijkertijd met kortingen op de subsidies. Hierdoor zullen wij nog meer dan voorheen genoodzaakt zijn gelden uit andere bronnen te verwerven om ons beleid te kunnen uitvoeren. Ondanks deze financiële zorgen zien wij de toekomst met vertrouwen tegemoet.

En zoals er nu geroepen wordt om een Nederlandse imamopleiding, wilde de regering een paar eeuwen terug ook dat er een rabbijnenopleiding kwam. Cokky van Limpt, Trouw, 7 december 2004

Anderhalve week geleden opende ik de vernieuwde presentatie van de vaste collectie in het Joods Historisch Museum. De nieuwigheid zat hem niet in het getoonde: de antieke menora’s, geborduurde gebedskleden en antieke manuscripten zijn in de vaste museumcollectie hetzelfde gebleven. Maar het verhaal daaróver en de manier waaróp het verteld wordt is nieuw. De nieuwe presentatie vertelt de eigen geschiedenis van de joden in Nederland, als onderdeel van de – bredere – migratiegeschiedenis in Nederland. Toespraak door staatssecretaris Medy van der Laan bij de opening van de conferentie Erfgoed in het eCulturele Tijdperk, Arnhem, 1 december 2004

Met veel genoegen openen wij dit jaarverslag met een aantal citaten. Zij verwoorden het resultaat van onze inspanningen in 2004. De Grote Synagoge is vernieuwd en heropend, de website heeft een nieuwe architectuur en is sterk uitgebreid, de nieuwe catalogus Gifts from the Heart. Ceremonial Objects from the Jewish Historical Museum, Amsterdam werd gepresenteerd en de nieuwe huisstijl is in gebruik genomen. Zo was het in vele opzichten een fantastisch jaar, ook al zijn de bezoekcijfers, vanwege de sluiting van de Grote Synagoge gedurende elf maanden, lager dan in de afgelopen jaren. Als het aantal bezoekers van het museum zich in 2005 net zo snel aanpast als dat van onze nieuwe website, hoeven wij ons geen zorgen te maken. In 2004 namen van 1 januari tot 21 november 53.084 mensen een kijkje op de oude site, van 21 november tot en met 31 december had de nieuwe site al 61.972 bezoekers. Inmiddels wordt er intern en extern hard gewerkt aan de volgende fase van de vernieuwing van het museum, die in september 2005 definitief van start zal gaan. Er komt een prentenkabinet onder de Nieuwe 10 jaarverslag jhm 2004

Wij zijn u allen dankbaar voor de grote steun die wij in het afgelopen jaar mochten ontvangen, zonder deze steun kunnen wij niet. Wij hopen dat u snel (weer) komt kijken. U kunt deze zomer, evenals vorig jaar, iets drinken en eten op het terras van ons museumcafé op de binnenplaats van de Academie van Bouwkunst. In de korte periode dat de Nieuwe Synagoge leeg staat zullen wij een aantal speciale evenementen organiseren, net zoals wij dat in 2004 in de Grote Synagoge deden. Wij blijven open en niet alleen in Amsterdam. Op het moment dat ik deze inleiding schrijf (maart 2005) wordt onze tentoonstelling over hedendaagse architectuur geopend in het joods museum van Berlijn. In de Kunstsammlungen Chemnitz is tegelijkertijd een grote overzichtstentoonstelling te zien van werk uit onze collectie Charlotte Salomon. Helaas verloren wij in 2004 een aantal goede vrienden van het museum, Marianne E. Willems-Hendrix, Richard Bleekrode, Benno Gitter, Nitza Gortzak-Moorstein en Fiep Westendorp, hun nagedachtenis zij tot zegen. Joël Cahen, algemeen directeur inleiding 11

Leo van Grunsven hoofd toewijzingen BankGiro Loterij Onbevangen nieuwsgierigheid. Wat zou het mooi zijn als musea dát hun bezoekers uit konden reiken, tegelijk met het toegangskaartje. Want die geestesgesteldheid is niet bepaald een vanzelfsprekendheid. Ik herinner mij nog goed mijn allereerste bezoek aan het Rijksmuseum. Dat was – in 1956 – een opwindend uitstapje. De treinreis vanuit Heerlen, de aankomst in de verre, grote stad, de tram, de spanning of we wel bij de juiste halte zouden uitstappen, en dan dat imposante gebouw van Cuypers. ‘Een katholiek’, zei mijn vader in die nog verzuilde tijden. Prompt waren we er extra trots op. Van die expositie herinner ik mij vooral dat die mij vervulde met patriottische hoogmoed: ónze Rembrandt! Wereldwijd beroemd en begeerd! Mijn eerste bezoek aan het Joods Historisch Museum verliep minder van bovenaf opgelegd. Maar niet minder vooringenomen. Wie in 1956 wordt meegenomen naar het Rijksmuseum, staat niet onbevangen tegenover het begrip ‘joods’. Die heeft weet van de holocaust en van Lanzmanns Shoah. En misschien zelfs van Paul Celan. Als nietjood betreed je het JHM dan ook met schroomvalligheid. Je verwacht ingeleid te worden in de geschiedenis van een volk dat gepijnigd is tot ver voorbij het draaglijke. En dan verricht het JHM een wonder. De diepe tragiek wordt niet uit de weg gegaan, maar ik kwam er vooral opgetogen uit. Een cultuur die het leven adoreert, en daarbij redelijk ingetogen blijft. Het is vermoedelijk aanmatigend, maar ik voelde mij er thuis. Een museum dat je vooringenomen percepties weet om te vormen tot een onbevangen nieuwsgierigheid, dat is pas echte klasse. 12 jaarverslag jhm 2004

Tentoonstellingen Wat betekent dat eigenlijk: joods zijn? 17 juni 2002 tot en met 4 september 2005 In verband met het onderhoud van de Grote Synagoge werd de tentoonstelling over joodse identiteit in januari 2004 verplaatst naar de Omloop. De nieuwe ruimte bood mogelijkheden om de presentatie op een aantal onderdelen te actualiseren en het imposante schilderij van Jozef Israëls, De Joodsche wetschrijver, een prominente plek te geven. De staf besloot deze tentoonstelling tot de verbouwing in 2005 te behouden vanwege het educatieve karakter en het onderdeel ‘oorlog, vervolging en overleving’ dat hierin aan bod komt. Gekocht en gekregen. Recente aanwinsten Joods Historisch Museum 24 oktober 2003 tot en met 11 januari 2004 Deze tentoonstelling is reeds besproken in het jaarverslag 2003. Naar de Nieuwe Wereld. De landverhuizers van Eugeen van Mieghem (1875-1930) 24 oktober 2003 tot en met 22 februari 2004 Deze tentoonstelling is reeds besproken in het jaarverslag 2003. JIBANEE! Joodse identiteit in hedendaagse architectuur 26 maart tot en met 29 augustus 2004 Bouwen voor joodse instellingen betekent bouwen voor de joodse identiteit. Synagogen, musea en scholen zijn visitekaartjes, vroeger vaak bescheiden, maar de laatste tijd steeds opvallender. Internationale toparchitecten geven met vernieuwende en spraakmakende gebouwen uiting aan een nieuw joods zelfbewustzijn. De tentoonstelling, gemaakt in samenwerking met kunsthistorica Angeli Sachs, bood het eerste internationale overzicht van architectuur voor joodse instellingen – zoals synagogen, gemeenschapscentra, scholen en musea – van het einde van de twintigste eeuw tot nu. In een spannend ruimtelijk ontwerp van kossmann.dejong exhibition architects kreeg ieder gebouw een eigen ruimte en kleur. Op de buitenwand van de Nieuwe Synagoge was de ontwikkeling van architectuur voor joodse instellingen te zien van de oudste teruggevonden mozaïekvloeren tot aan de synagogen van vandaag.


tentoonstellingen 15

Diaspora: thuis in ballingschap. Foto’s van Frédéric Brenner 19 september 2004 tot en met 27 februari 2005 De Franse fotograaf Frédéric Brenner (1959) reisde 24 jaar lang de hele wereld over om het leven van joden in meer dan veertig landen verspreid over vijf continenten vast te leggen. Een keuze van 140 van zijn meest fascinerende foto’s uit de immense hoeveelheid van circa 80.000 negatieven werd vanaf 19 september 2004 getoond. Joden in India, Italië, China, Jemen, Ethiopië, Mexico, Rusland, Canada, Amerika, en Israël: Brenners portretten van hen laten zien hoezeer het leven in de joodse diaspora kan verschillen. Al generaties lang ontwikkelen joodse gemeenschappen in de diaspora zich in dialoog met de omringende cultuur, die op iedere plek weer anders is. Brenners foto’s vormen een sociaal-historisch document van joods leven, waarmee stereotiepe beelden worden ontkracht.

De tentoonstelling werd begeleid door een prachtig verzorgde, lijvige publicatie in twee banden Diaspora: Homelands in Exile (HarperCollins Publishers; Mets & Schilt Uitgevers). De 264 foto’s gaan vergezeld van commentaren van vooraanstaande hedendaagse denkers als George Steiner, Jacques Derrida en Carlos Fuentes. Centraal in de ruimte werd een audiovisuele presentatie getoond met interviews met architecten, opdrachtgevers en gebruikers. In de begeleidende catalogus, waarvan 440 exemplaren in het museum werden verkocht, zijn alle tentoonstellingsprojecten aanschouwelijk gedocumenteerd en de culturele en historische context toegelicht. Ruim 35.000 bezoekers bezochten de tentoonstelling. Hun reacties, bijvoorbeeld in het bezoekersboek, zijn unaniem positief. Ook de pers in binnen- en buitenland reageerde enthousiast op het project. De tentoonstelling kreeg onder andere aandacht in vakbladen als Wonen, Bouwwereld en de Architect, in de prestigieuze architectuurtijdschriften Domus en Bauwelt en in het internationale tijdschrift voor fotografie Eyemazing. De belangstelling van collega-instellingen voor de tentoonstelling is onverminderd groot gebleven. De expositie reist vanaf september 2004 tot en met de zomer van 2006 naar Osnabrück, Berlijn, Wenen, München en Londen. Gesprekken worden nog gevoerd met musea in Los Angeles, New York en Tel Aviv. 16 jaarverslag jhm 2004


De expositie werd in de periode van 19 september tot en met 31 december 2004 door ruim 25.000 mensen bezocht. Verschillende dag- en weekbladen schreven er artikelen over. nrc Handelsblad publiceerde een interview met Brenner. De tentoonstelling werd ook gesignaleerd door fototijdschriften. De publiciteitscampagne werd groots aangepakt. Drie verschillende affiches waren in de zogenaamde driehoeksborden te zien en grote posters prijkten in de verlichte abri’s in Amsterdam. Daarnaast werd er een fraaie brochure verspreid. Bovendien hingen bij verschillende instellingen in de buurt speciaal daartoe gemaakte raamaffiches. Zo liet MacBike een grote foto zien van Edwin Aaron, van oorsprong uit Bagdad, gezeten op een riksja in Calcutta. Het Ethiopische restaurant Asmara, dat naast het jhm is gevestigd, toonde een foto van joodse dorpelingen in Showada, Simensgebergte, Ethiopië.

Nieuwe permanente exposities: Religie Geschiedenis van de joden in Nederland 1600-1890 vanaf 21 november 2004 De Grote Synagoge uit 1671, de parel van het Hoogduitse synagogencomplex, is in een periode van elf maanden grondig opgeknapt en compleet heringericht. De twee nieuwe vaste tentoonstellingen Religie en Geschiedenis van de joden in Nederland 1600-1890 zijn op zaterdagavond 20 november en zondag 21 november jl. onder overweldigende belangstelling geopend.

Op de tentoonstelling Religie op de begane grond worden bezoekers zich bewust van de bijzondere plek waar zij zich bevinden en ervaren de vroegere synagogale sfeer. Vele prachtige ceremoniële voorwerpen worden op hun oorspronkelijk plaats getoond: de mantels, schilden en siertorens voor de Tora prijken bijvoorbeeld weer in de Ark. Oude synagogenmeubels zijn nagebouwd, zoals de bima – het verhoogde platform, waar in de synagoge de voorzanger staat en de Tora wordt voorgelezen. Ook driedimensionale computerreconstructies van het gebouw, historische én nieuwe films en geluidsopnamen doen de oude synagoge herleven. ‘Alleen de rabbijn ontbreekt’, schrijft nrc Handelsblad op 4 januari 2005 in de lovende recensie getiteld De Sjoel als ideale expositieruimte, ‘maar verder is het er weer bijna als in de eeuwen tussen 1671 en 1943, toen de Grote Synagoge diende als gebedsruimte’. De galerijen van de Grote Synagoge bieden een chronologisch overzicht van de geschiedenis van de joden in Nederland tot 1890. De verhalen over hun komst rond 1600, het wel en niet slagen van hun integratie, de culturele wisselwerking met niet-joodse landgenoten en het behoud van de eigen identiteit laten zich gemakkelijk vergelijken met actuele situaties en discussies. ‘Want: hoe ging dat – verplicht Nederlands spreken als jood uit Polen, Rusland, Bessarabië, als je net was aangekomen, en je je alleen kon uitdrukken in Oost-Jiddisj?’, vroeg staatssecretaris Medy van der Laan zich af in haar openingstoespraak. ‘En hoe ging dat als je een rabbijn uit het buitenland wilde halen, omdat er in Nederland nog geen rabbijnenopleiding bestond?’ Beide tentoonstellingen worden in een gratis audiotour extra toegelicht.



Batya Wolff educatief medewerker jhm ‘Ik dacht dat het jodendom saai, streng en serieus was.’ Leerlingen uit het voortgezet onderwijs met eigen denkbeelden over joden en joods werden op de tentoonstelling Diaspora: thuis in ballingschap getrakteerd op onverwachte beelden. Immers, dat wat je zou denken bij joods, zie je niet en wat je wel ziet, wat heeft dat met joden te maken? Tijdens het educatieve programma Identiteit en Imago maakten deze leerlingen kennis met de grote variatie aan joden en werd hen gevraagd te reageren op een door hen zelf uitgekozen foto. Zo kreeg een foto van een bijeenkomst van rabbijnen in Mea Sjeariem van de één de reactie ‘waar zijn de vrouwen?’ en van de ander het bijschrift ‘een vergadering van hulpsinterklazen’. Bij een foto van de joodse gemeenschap van Hong Kong werd vastgesteld: ‘het zijn er veel meer dan je denkt als je ze bij elkaar ziet. Dus hebben veel het overleefd, de oorlog.’ Heel populair bleek de in Miami Beach, Florida gemaakte foto van joden op motoren: ‘dat zulke ruige stoere mensen ook joods kunnen zijn.’ Kortom, leerlingen werden zich tijdens dit programma bewust van hun imago – stereotiepe beeld – van joods en verlieten na afloop het museum met frisse, nieuwe ideeën. Op de website van het museum is nog steeds hun digitale fotoalbum te raadplegen: foto’s van Frédéric Brenner, gekozen en van commentaar voorzien door circa vijfhonderd leerlingen uit het voortgezet onderwijs. Kijk op www.jhm.nl/ identiteitenimago


Financieel jaarverslag Aanpassing in de jaarrekening In de jaarrekeningen tot en met het boekjaar 2003 heeft het Joods Historisch Museum de baten en lasten met betrekking tot de herinrichting van de Grote Synagoge en het Kindermuseum verwerkt in de Staat van Baten en Lasten.

verwerkt. De ontvangen subsidie voor de herinrichting is verwerkt als een investeringssubsidie. De vergelijkende cijfers voor het boekjaar 2003 zijn aangepast en overeenkomstig de nieuwe verwerkingswijze opgesteld.

in de jaarrekening 2004 is de bovenstaande verwerkingswijze gewijzigd en zijn de uitgaven als investering in Materiele vaste activa

Voor een compleet beeld van deze aanpassing dient het jaarverslag gelezen te worden in samenhang met de volledige jaarrekening.

Balans per 31 december activa

2004

2003

¤

¤

1.540.590

368.436

vaste activa Materiële vaste activa

pa s s i va

Eigen vermogen Besteedbaar vermogen

2004

2003

¤

¤

-201.082

-188.808

32.985

60.178

237.928

284.866

2.378.260

1.502.901

377.247

188.355

48.265 63.103

27.815 15.178

488.615

231.348

2.936.706

1.890.485

Egalisatiereserve vlottende activa

investeringsbedragen

Voorraden en onderhanden activiteiten

104.733

21.803

Vo r d e r i n g e n Debiteuren Op gelieerde rechtspersonen Overige vorderingen Overlopende activa

33.720 349.103 193.833 238.066

8.137 478.048 44.874 143.550

Totaal vorderingen

814.722

674.609

Liquide middelen

476.661

825.637

2.936.706

1.890.485

t o taal activa


Vo o r z i e n i n g e n Pensioenen Langlopende schulden Investeringssubsidie Kortlopende schulden Crediteuren Belastingen en premies sociale verzekeringen Overige schulden

t o taal pa s s i va

financieel jaarverslag 23

Staat van baten en lasten b at e n

2004

2003

¤

¤

Opbrengsten Directe opbrengsten Indirecte opbrengsten

204.281 15.111

373.074 22.512

Totaal opbrengsten

219.392

395.586

lasten

Beheerlasten Kosten uit hoofde van de collectiefunctie Kosten uit hoofde van de publieksfunctie Som der lasten

2004

2003

¤

¤

1.647.426

1.559.131

451.171

376.004

948.004

1.097.911

3.046.601

3.033.046

18.167

18.770

-12.274

-76.737

Bijdragen

Subsidie ocw Subsidie overige overheden Overige bijdragen

1.950.247 12.635 833.886

1.918.719 48.500 574.734

Rentebaten en

Totaal bijdragen

2.796.768

2.541.953

Exploitatiesaldo

Som der baten

3.016.160

2.937.539


inkomsten beleggingen


Accountantsverklaring

Het exploitatiesaldo is ten opzichte van 2003 toegenomen met 64.463. Nadere analyse:

Minder - opbrengsten - rentebaten

¤ 176.194 603

¤

176.797 Meer - ontvangen bijdragen

254.815

Per saldo hogere baten

Hogere - beheerlasten - kosten uit hoofde van collectiefunctie

78.018

88.295 75.167 163.462

Lagere - kosten uit hoofde van publieksfunctie

Per saldo hoger exploitatiesaldo


149.907

Opdracht Wij hebben het bijgaande financieel jaarverslag van de Stichting Joods Historisch Museum te Amsterdam over 2004 gecontroleerd. Dit financieel jaarverslag is ontleend aan de door ons gecontroleerde jaarrekening 2004 van de Stichting Joods Historisch Museum. Bij die jaarrekening hebben wij op 7 april 2005 een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt. Het financieel jaarverslag is opgesteld onder verantwoordelijkheid van het bestuur van de stichting. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake het financieel jaarverslag te verstrekken. Oordeel Wij zijn van oordeel dat het financieel jaarverslag op alle van materieel belang zijnde aspecten in overeenstemming is met de jaarrekening waaraan deze is ontleend. Voor het inzicht dat vereist is voor een verantwoorde oordeelsvorming omtrent de financiële positie en de resultaten van de Stichting Joods Historisch Museum en voor een toereikend inzicht in de reikwijdte van onze controle dient het financieel jaarverslag te worden gelezen in samenhang met de volledige jaarrekening, waaraan deze is ontleend, alsmede met de door ons daarbij op 7 april 2005 verstrekte goedkeurende accountantsverklaring.

Amsterdam, 7 april 2005 13.555

mazars pa a r d e kooper hoffman

64.463

Drs. R.P. Krouwer RA


Jansje Stodel lid vrouwengroep Deborah Zonder enige interview-ervaring maar vol vertrouwen in de interviewster, Kiki Amsberg, arriveerde ik die maandag bij het jhm. Mijn aanvankelijke schroom om mee te doen overwon ik met gemak bij de gedachte dat door mijn bijdrage iedereen nu kan horen en zien dat het halachisch geoorloofd is dat Megilat Ester, de rol van Ester, door vrouwen en voor vrouwen gelezen wordt. En hoe wij, van de vrouwengroep Deborah, dit al vele jaren met heel veel plezier doen. Door voor de camera uit de Megila, die van mijn vader was, te lezen op de prachtige Amsterdamse Poeriem-melodie werd het verleden voor de toekomst vastgelegd en voelde ik mij een stukje in de keten der generaties. In de nieuwe opstelling in de Grote Synagoge herken ik die keten ook. Met veel zorg is omgegaan met wat geweest is en nooit meer terugkomt en er is een sfeer geschapen die ons nu in schoonheid onderdompelt.


Bezoekers N.B. De Grote Synagoge was gesloten van 3 januari tot en met 20 november 2004.

Educatieve programma’s

Aantallen bezoekers naar soorten

Aantallen bezoekers

toegangskaarten

in 2004

N.B. Een groot aantal groepen heeft deelgenomen aan verschillende programma-onderdelen.

Volwassenen normaal tarief 23.421 13 t/m 17 jaar gereduceerd tarief 1.433 6 t/m 12 jaar gereduceerd tarief 1.991 Kinderen onder 6 jaar gratis 653 65+ gereduceerd tarief 3.001 Museumkaart algemeen 8.879 Museumkaart Rabobank 2.225 Museumkaart NS 3.765 Groepstarief volwassenen 3.106 Groepstarief onderwijs 9.947 Vrienden Joods Historisch Museum 1.495 International Youth Card 2.102 Amsterdam Pass 5.401 Museumnacht 1.800 Open Dag 21 november 1.599 Museumboot/Stadspas 617 cjp 212 Vereniging Rembrandt 190 Countdown Card 53 Vrijkaarten 57 Overig 4.931

Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December

To t a a l


To t a a l

4.191 6.129 6.019 7.071 7.322 5.844 6.737 7.344 4.602 7.101 8.591 5.927 76.878

Rondleidingen Joods Historisch Museum

324 6.177

groepen personen

Rondleidingen Portugese Synagoge

450 8.541

groepen personen

Wandelingen door voormalig joods Amsterdam

248 5.159

groepen personen

Kindermuseum

247 5.659

groepen personen

Combinatie Kindermuseum en Hollandsche Schouwburg

86 2.170

groepen personen

21 361

groepen personen

Rondleidingen over tijdelijke tentoonstellingen To t a a l

1.376

groepen

28.067

personen

76.878

bezoekers 31

Evenementen Gekocht en gekregen. Recente aanwinsten Joods Historisch Museum 11 januari Verhaal op zaal door Irene Faber, hoofd collectiebeheer Naar de Nieuwe Wereld.

Website www.jhm.nl

Oude site 01-01 t/m 20-11-2004

53.084 137.600

bezoekers pageviews

Nieuwe site 21-11 t/m 31-12-2004

61.972 607.755

bezoekers pageviews

To t a a l

115.056

bezoekers

01-01 t/m 31-12-2004

745.355

pageviews

De landverhuizers van Eugeen van Mieghem (1875-1930) 4 januari Dialezing Op zoek naar migranten door Ad van Denderen, fotograaf 25 januari Rondleiding over de tentoonstelling 1 februari Lezing Integratie: lessen uit het verleden, lessen voor de toekomst? door Jan Beerenhout, migratiedeskundige/grote-stedenbeleid, Gemeente Amsterdam 8 februari Rondleiding over de tentoonstelling

De spectaculaire groei van het aantal bezoekers op onze website laat zich niet geheel verklaren door de verbeterde inhoud. Technische verbeteringen in de architectuur zorgen voor een betere aansluiting op Google en andere zoekmachines. De databases van het jhm zijn geheel doorzoekbaar.


evenementen 33

JIBANEE! Joodse identiteit in hedendaagse architectuur

4 april Documentaire Daniel Libeskind: Bouwen voor de ziel, Mary Downes, 2000 11 april Inleiding op de tentoonstelling 2 mei Presentatie Project Bergen-Belsen door Micha de Haas, architect te Amsterdam en docent, tu Delft 9 mei Inleiding op de tentoonstelling 16 mei Presentatie Moskee volgens poldermodel door Ergün Erkoçu en Abdeluahab Hammiche 23 mei Dialezing Moderne joodse architectuur door architect Diny Boas 30 mei Documentaire Synagogen in Deutschland – Eine Virtuelle Rekonstruktion, tu Darmstadt, 2000 6 juni Rondleiding in de Gerard Dou Synagoge door Albert Ringer en Paul Meijer 13 juni Inleiding op de tentoonstelling 20 juni Dialezing De kunst van het herdenken door Frank van Vree, historicus en hoogleraar Journalistiek en Cultuur, UvA Diaspora: thuis in ballingschap. Foto’s van Frédéric Brenner 26 september, 24 oktober, 14 november, 19 december Rondleiding over de tentoonstelling 17 oktober, 7 november, 26 december Documentaire Madres de Desaparecidos, Frédéric Brenner, 2003 en Documentaire Tykocin, Jérôme de Missolz en Frédéric Brenner, 2003 31 oktober, 5 december Documentaire Les derniers Marranes, Frédéric Brenner en Stan Neumann, 1991


Evenementen in de lege Grote Synagoge In de week van 10 tot en met 16 mei organiseerde het jhm een speciale muziekweek in de tijdelijk lege Grote Synagoge: 11 mei Wereldmuziek door de Israëlische groep Habrera Hativeet 12 mei Joodse barok door Ken Gould en het Apollo Ensemble 16 mei Chazanoet door Hans Bloemendal en het Slava koor

Op donderdag 13 mei werd het jaarlijkse sponsordiner in de Grote Synagoge gehouden. Vernieuwde Grote Synagoge 28 november, 12 december Rondleidingen over de nieuwe tentoonstellingen Evenementen voor kinderen 7 maart Workshop Maskers en Kiesjelies door Ruth Dagan-Yakan 28 maart Kinderevenement Liedjes en bokjes door Annet Betsalel en Gleb Stjenikov 18 april Workshop De diamant van opa door Ceseli Josephus Jitta 14 november Workshop Kinderen vinden hun eigen woorden door Henk van Faassen, Stichting Taalvorming 5 december Workshop Hebreeuwse letters van chocola door Jeanette de Roeper 12 december Workshop Het Chanoeka-verhaal Kinderboekenweek in oktober 6 oktober Piet de Smeerpoets in het Jiddisj! 10 oktober Verhalen en liedjes van Clara Asscher Pinkhof door Annet Betsalel 20 oktober Ceseli Josephus Jitta leest Wat is er toch met Lola Fink? 27 oktober Jip en Janneke in het Hebreeuws

evenementen 35

Daniël Bouw hoofd communicatie jhm Tijdens een bezoek aan Berlijn in 1999 beleefde ik voor de eerste keer een museumnacht en zag dat deze veel (jong) publiek op de been bracht. Bij de introductie van de museumnacht in Amsterdam was de belangstelling en het succes direct evident. Kennelijk voorziet dit initiatief in de behoefte van jonge mensen om musea op een andere, ongewone manier te beleven. De vijfde museumnacht in het jhm stond in het teken van de Marokkaanse cultuur. Met de tentoonstelling Diaspora: thuis in ballingschap kon een keuze worden gemaakt uit vele landen en culturen, maar Marokko leek mij op dit moment het meest uitdagend. In samenwerking met Marmoucha werd Urban Turban ontwikkeld, een programma waarin zowel de joodse als de Arabische cultuur werd gepresenteerd. Er is meer dat joden en moslims bindt dan dat hen scheidt... Dat bleek onder meer uit de muzikale bijdrage van de gebroeders Botbol en ensemble. Hun opzwepende chaabi-muziek bracht moslims en joden samen op de dansvloer.


Overige evenementen 18 januari Themawandeling Voormalige jodenbuurt 15 februari Concert met joodse liederen door Irene Maessen (sopraan) en Eleonore Pameijer (fluit) 22 februari Themawandeling Plantage 22 februari Themawandeling Voormalige jodenbuurt 7 maart Themawandeling Literatuur 14 maart Themawandeling Religie 21 maart Themawandeling Diamanthandel 13 juni Shookbook, Hebreeuwse boekenmarkt 27 juni, 11, 18 juli, 22 augustus, 5 september Zomerwandeling Voormalige jodenbuurt 4 juli Zomerwandeling Religie 25 juli, 8, 29 augustus Zomerwandeling Literatuur 1, 15 augustus Zomerwandeling Diamanthandel 5 september Lezing The Jewish Calendar and the Dead Sea Scrolls door Rachel Elior, hoogleraar joodse ideeëngeschiedenis, Hebreeuwse Universiteit Jeruzalem 12 september Film Ons Waterloo, Sander Burger, Gideon Bijlsma en Bart Westerlaken, 2000 3 oktober Lezing De geschiedenis en het hedendaagse leven van de joden uit Boedapest door Lazlo Lugo Lugosi, fotograaf. In het kader van ‘Hongarije aan Zee’ 10 oktober Documentaire De koffers van Clara, Roos Wubben en nikmedia, 2003 5 december Shookbook, Hebreeuwse boekenmarkt


Museumnacht 6 november Tijdens de vijfde museumnacht op zaterdag 6 november stond het museum in het teken van Noord-Afrika. Museumcafé Kokadorus was voor de gelegenheid geheel in stijl gebracht van de Maghreb. In het programma Urban Turban werd opgetreden door het joodsMarokkaanse ensemble Botbol met traditionele chaabi-muziek. Amar El-ajjouri speelde ‘Au’, een monoloog over een autonoom liberaal individu. Rachid Larouz trad op met een stand-up comedy act waarin de grenzen van onze samenleving werden opgezocht. DJ Idriss draaide Noord-Afrikaanse en Frans-Algerijnse muziek. De visuals waren in handen van Stitched VJ Consortium met als thema ‘chamsa’, de hand van Fatima. Verder werd de documentaire Embroidered Canticles (Frankrijk, Izza Genini, 1991) vertoond, kon men matzes bakken in de keuken van In Mokum staat een huis en meedoen aan het programma Identiteit en Imago waarin n8bezoekers reageerden op het werk van fotograaf Frédéric Brenner. De museumnacht in het jhm werd door ongeveer 1.600 belangstellenden bezocht, voornamelijk jongeren. Boekpresentaties 19 februari Ram Zins, Monumentaal, Uitgeverij Amphora Books, Amsterdam 11 november Hannah Yakin, Hier is je bruidegom, Uitgeverij Atlas, Amsterdam 17 november Jacqueline van Maarsen, De erflaters, Uitgeverij Cossee, Amsterdam

evenementen 39

Museumcollectie Aanwinsten

Aankoop met steun van Ronald Spoor en familie, ter nagedachtenis aan Henriette Spoor-Braadbaart

Aankopen met steun van de BankGiro Loterij ●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

Schilderij Zwerver door Joseph Jacob Isaäcson (1859-1942) Getekend portret van Jan Veth door Isaac Israels (1865-1934) Huwelijkszegen Aan mijn lieve bruid Netje Zadoks door Leonard Vos (1875-1960) Affiche Herodes door Dick Elffers (1910-1990) Tekening van een vrouw door David Blanes (1896-1967) Ontwerptekening van Harry Elte Phzn. (1880-1944) voor glasin-loodramen in de synagoge aan het Jacob Obrechtplein Proefraam van de synagoge aan het Jacob Obrechtplein gemaakt door Atelier Bogtman naar ontwerp van Harry Elte Phzn. (1880-1944) Gebed voor het Koninklijk Huis en de overheid door Jehuda Zwi Herschfus uit 1930 Twee zilveren kandelaars door Piet Izak Cohen (1935) Zes prenten van joodse ceremoniële taferelen door Bernard Picart (1673-1733) Zionistische tekening Het Joodsche volk Leve door Elias (Elie) Smalhout (1889-1939) Schilderij De verzamelaar van een oude man temidden van zijn verzameling klokken en beeldjes door Isaac Israels (1865-1934) Schilderij Waar is het papegaaitje? met moeder en kind, staande voor een vogelkooi in een Oudhollands interieur door Sara Teixeira de Mattos (1814-1893)

(1888-1978)

Zilveren blaker met Hebreeuws opschrift, geschonken aan Mordechai van Praag ter gelegenheid van zijn huwelijk in 1927

●

Schenkingen ●

●

●

●

●

H. Broekhoff: schoolpenning van Bram Cohen De Congregatie van Missionarissen van de Heilige Familie: twee periodieken en 45 etsen en litho’s door Marc Chagall (1887-1985) J.M.A. van Doorn-Tromp: houten omerkast M. Frenkel: portrettekening door Abraham Fresco (1903-1942) L. Hermkens: ex-libris van J.A. van Praag door Jaap Kaas (1898-1972)

Aankopen met steun van de Stichting Vrienden van het jhm ●

●

Tekening Markt op het Jonas Daniël Meijerplein door Gerard Johan Staller (1880-1956) Affiche ter gelegenheid van 20 jaar Israël door René Treumann (1943)

Aankoop met steun van The David S. Steiner and Sylvia Steiner Charitable Tr u s t ●

Schilderij Critiek (Discussie tusschen twee Talmudisten) door Jacob Isaac Meijer de Haan (1852-1895)


museumcollectie 41

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

E. van der Lecq: 18e-eeuwse koperen chanoekalamp met kaarsensnuiter E. Joos: twee tekeningen van joodse emigranten in Antwerpen door Eugeen van Mieghem (1875-1930) Fam. Joosten: herinneringsschaal van Beth Zikna, sjabbatklok en kaart van Palestina Fam. A.H. Keyser: reclamebord van de stoffenfirma Eska M.N. Léons: Yad-Vashempenning en onderscheiding J. Limperg: Levenbachpenning en Limpergpenning J. Loeb-Klein: huwelijksgedicht voor Hanna Klein en Paul Loeb, gemaakt en geïllustreerd door Ralph Prins (1926) M. Meijer: twee borduurwerkjes uit de onderduik A. Moog: voorzittershamer van de Rotterdamse vereniging ‘Dower Tov’ E. Mulder-Nijkerk, voorzittershamer van het Diamantwerkers Weezenfonds te Amsterdam J.W. van Oort-Bossong: twee portrettekeningen door Rosa Catharina (Ro) Mogendorff (1907-1969) P.N.A.M. van de Pas: verzilverde lepel en vork uit het bezit van Leo Hertz M. Pinkhof-Waterman: zilveren kidoesjbeker J.I. van Praag Sigaar: olieverfportret Nanette en Herman Jack van Praag Sigaar door Bernardus Lambertus Franssen (1919-1943) Fam. van Schelven: kunstwerk van keramiek door Kees Renssen (1941) J. Schuylenburg: luciferboekje van de Haagse kleermakerij Polak van Deventer Y.M. Steiger: dienblad van de fa. Chaim Nussbaum N.V. C. Steinmetz: presse-papier van de Joodsche Invalide en een verpleegstersinsigne E. Topel-Claessens: draagspeld uit concentratiekamp Kratzau L. Voerman: spiegel van parochet, oorspronkelijk afkomstig uit Dwingelo0 Fam. ten Voorde-van Jaaren: leesplankje met letterdoosje W.H. de Vries: kloversbak voor de diamantslijperij R. van Wezel: bronzen beeldje door Betsy van Wezel-Halberstadt (1908-2003), voorstellende haar in Auschwitz omgekomen zonen Victor David (1934-1944) en Louis (1936-1944) F. van der Wiel: portret van Piet Vorkink door Samuel Jessurun de Mesquita (1868-1944) M.E. Willems-Hendrix: schilderij Gezicht op de Houtmarkt te Amsterdam door Jan Ekels de Oude (1724-1781)


Collectiemobiliteit Langdurige bruiklenen van derden ●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

C. en M. Bergquist: acht tekeningen door Charlotte Salomon (1917-1944) J.S. Gerzon: besnijdenisjurkje van linnen en zijde S.R. Vincent-Nienhuis: adelsbrief op perkament P. Cohen: zilveren jad door Piet Cohen (1935) M. Punter-Beem: gekalligrafeerde Psalm 45 in Hebreeuws en Frans ter ere van Lodewijk Napoleon, koning van Holland (ca. 1810) L. Schloss: ets van een man, vroeger als Menasse ben Israël beschouwd, door Rembrandt van Rijn (1606-1669) Fam. Asser: portret van de fam. Asser, door R. Jelgerhuis (1729-1806) Vereniging Dotar: lotenschaal voor de bruidsschatten van de Santa Companhia de Dotar Orphas e Donzellas (Dotarschaal) Gemeentearchief Amsterdam: lotingsbriefjes Portugees-Israëlietische Gemeente: 17e-eeeuws zilveren Toraschild (Tiradoschild) Portugees-Israëlietische Gemeente: 17e-eeuwse koperen chanoekalamp (Phararlamp) Portugees-Israëlietische Gemeente: 16e-eeuwse zilveren priesterschaal Bibliotheca Rosenthaliana: vijftien verschillende boeken, prenten en éénbladsdrukken, waaronder de Verklaring van de rechten van de mens in het Hebreeuws en een ingekleurde prent van de twaalf stammen van Israël gegroepeerd rond de Tabernakel in de woestijn Bibliotheek Ets Haim: negen verschillende boeken en handschriften, waaronder het Jodenreglement van Hugo de Groot en diverse met goudbeslag en schildpad versierde boekjes Universiteitsbibliotheek Amsterdam: twee boeken Tresoar, Frysk Histoarisk en Letterkundich Sintrum: Jiddisje bijbelvertaling uit 1697 nihs Amsterdam: twee zilveren Toraschilden uit 17e en 19e eeuw Maritiem Museum Prins Hendrik: schilderij Gezicht op Lissabon, 17e eeuw Das Städelmuseum Frankfurt: schilderij De synagoges te Amsterdam door Gerrit Berkheyde (1638-1698) Stedelijk Museum Amsterdam: schilderij Zoon van het oude volk door Jozef Israëls (1824-1911) museumcollectie 43

Hans Bloemendal voorzanger bij de Nederlands-Israëlietische Hoofdsynagoge Ik was in de periode 1937-1941 een trouw en enthousiast bezoeker van de Grote Synagoge aan het Jonas Daniël Meijerplein. Diensten als in deze sjoel met de toenmalige oppervoorzanger Maroko en het schitterende koor met zijn dirigent Sam Englander heb ik later nooit meer gehoord. Daar, op die plek wist ik ineens dat ik zelf chazan (voorzanger) wilde worden. Toen het synagogencomplex, waartoe ook de Grote Sjoel behoorde, na de oorlog de behuizing van het Joods Historisch Museum werd, bleef er slechts een rudiment van de oorspronkelijke Grote Sjoel over. Met de recente vernieuwing is in deze toestand een aanmerkelijke verbetering gekomen. Het karakter van een sjoel is binnen de mogelijkheden hersteld. Een pronkstuk van de vernieuwde synagoge is ongetwijfeld de ‘Rintel-menora’, eigendom van de Joodse Gemeente Amsterdam en in bruikleen ter beschikking gesteld aan het jhm. Deze antieke kandelaar werd in 1753 door de bestuurdersfamilie Rintel aan de Grote Sjoel geschonken. Gedurende Chanoeka, het inwijdingsfeest, worden de kaarsen van deze menora op haar eigenlijke standplaats in de Rav Aron Schuster Sjoel iedere avond ontstoken. Ik vond het een voorrecht dat de leiding van het jhm mij heeft gevraagd de lofzeggingen die aan het aansteken voorafgaan, ten behoeve van de museumbezoekers te zingen.


●

●

●

●

Amsterdams Historisch Museum: schilderij Jodenbuurt in Amsterdam door Eduard Alexander Hilverdink (1846-1891) Haags Historisch Museum: geschilderd portret van Baruch de Spinoza, ca. 1670 Museum Boerhaave: lens voor telescoop door Christiaan Huygens, 17e eeuw Archeologische Dienst Amsterdam: sjabbatlamp, chanoekalamp en opgegraven aardewerken scherven met opschriften die verwijzen naar joodse families in de Amsterdamse jodenbuurt in de 17e en 18e eeuw

Kortdurende bruiklenen aan derden (tentoonstellingen buitenshuis) ●

●

●

●

●

●

●

A movable feast – Sukkahs from around the world (2 voorwerpen) Israel Museum, Jeruzalem, 16 september 2003 t/m eind februari 2004 Oost, beeld van een Amsterdamse buurt (12 voorwerpen) Amsterdams Historisch Museum, 27 september 2003 t/m 29 februari 2004 Das Recht des Bildes (1 voorwerp) Museum Bochum, oktober 2003 t/m 11 januari 2004 Het Kwaad (11 voorwerpen) Koninklijk Instituut voor de Tropen, 18 december 2004 t/m 12 september 2005 Elie Smalhout, kunstenaar met passie en overtuiging (220 voorwerpen) Vakbondsmuseum De Burcht, 25 april t/m 29 augustus 2004 Charlotte Salomon, Leben oder Theater? (274 voorwerpen) Das Städelmuseum Frankfurt, 4 juni t/m 22 augustus 2004 750 jaar Alkmaar (25 voorwerpen) Stedelijk Museum Alkmaar, 9 mei t/m 12 juli 2004

Kortdurende bruiklenen aan eigenaar ●

●

●

Verschillende voorwerpen ten behoeve van synagogaal gebruik na de herinwijding van de Nederlands Israëlietische Hoofdsynagoge Arnhem, 19 november 2003 t/m januari 2004 (5 voorwerpen) Twee Torakronen voor gebruik tijdens de Hoge Feestdagen door de Portugees-Israëlietische Gemeente Amsterdam (2 voorwerpen) Chanoekalamp (‘Rintel-menora’) voor gebruik tijdens Chanoeka in de Rav Aron Schuster synagoge Amsterdam (1 voorwerp)

Langdurige bruiklenen aan derden ●

●

●


Priesterkan en -schaal en jad voor vaste presentatie over joods Amsterdam in het Amsterdams Historisch Museum (2 voorwerpen) Stel siertorens voor de vaste presentatie over joodse religie in het Bijbels Museum (1 voorwerp) Presentatie over religie in het Museon, Den Haag (21 voorwerpen)

museumcollectie 47

Restauraties en conserverende maatregelen ●

●

●

●

●

●

●

Lijst van het schilderij Gezicht op de Houtmarkt te Amsterdam door Jan Ekels de Oude (1724-1781) Lijst van het schilderij Portret Don Fransisco Lopes Suasso Zilveren Chanoekalamp (‘Rintel-menora’), 1753, bruikleen van de Nederlands-Israëlietische Hoofdsynagoge Amsterdam Besnijdenisjurkje, linnen en zijde, begin 18e eeuw Keppel, linnen met zijde en gouddraad, eind 19e eeuw Wetsrolwikkel, beschiderd katoen, 1835 Groot aantal boeken en objecten van papier en perkament

Met steun van de BankGiro Loterij ●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

Schilderij Weesjongetjes door Martin Monnickendam (1874-1943) Lijst en schilderij De verzamelaar door Isaac Israels (1865-1934) Lijst en schilderij Bewoonsters van het Oudeliedengesticht door Eduard Frankfort Schilderij Jodenbuurt in Amsterdam door Eduard Alexander Hilverdink (1846-1891) Ark in de Grote Synagoge 13e-eeuwse Amsterdam machzor Zilveren Torakroon uit 1867 uit ’s Hertogenbosch Twee tabakspotten Snuif bij Jacob Isaac Polak Zijden gordijntjes van een matzetafel Diverse zilveren siertorens, Toraschilden en jadjes Twee gebedsmantels Schilderij Portret van Elie Smalhout door Albert Hahn (1877-1918) Schilderij Joodsch Paaschfeest door J.H. Otterbeek (1839-1902)


museumcollectie 49

Mediatheek Bezoekers

Het aantal bezoekers in de mediatheek lag in 2004 iets lager dan in 2003: 1700 tegenover 1800. De hoeveelheid museumbezoekers in aanmerking genomen mag dit geen verrassing genoemd worden. Opnieuw werden iets meer dan 2000 informatievragen schriftelijk, telefonisch of per e-mail beantwoord. De verschuiving van schriftelijke en telefonische vragen naar e-mail zet zich sterk door. Ongeveer dertig mensen maakten gebruik van de mogelijkheid om interviews te bekijken uit de collectie van de Survivors of the Shoah Visual History Foundation. Ontsluiting joodse pers

Het afgelopen jaar is weer aanzienlijke vooruitgang geboekt in het ontsluiten van de vooroorlogse jaargangen van het Nieuw Israelietisch Weekblad. Dit project, uitgevoerd met financiële steun van de Commissie voor de Geschiedenis en de Cultuur van de Joden in Nederland, is in 2001 gestart. In 2004 heeft Anat Harel, projectmedewerker in deeltijd, 3450 berichten op artikelniveau ontsloten: de berichten uit het niw van 1883 tot en met 1893 zijn nu ook op onderwerp in de catalogus van de mediatheek en op de website van het jhm terug te vinden. Ontwikkeling website

Mediatheekmedewerkers hebben in 2004 een belangrijk deel van hun tijd besteed aan het ontwikkelen van inhoud voor de nieuwe website www.jhm.nl. In november 2004 is, tegelijk met de opening van de vernieuwde Grote Synagoge, de nieuwe website van het museum gelanceerd. De transparante structuur en de heldere vormgeving zijn sterke punten van deze nieuwe site. Daarnaast ontleent de website veel van zijn kracht aan de hoeveelheid informatie die erop te vinden is en de snelle verwijzingen binnen de website. Uit de informatievragen die ons de afgelopen jaren bereikten, bleek dat velen (terecht!) informatie over joodse cultuur en geschiedenis verwachten op de website van het jhm. Met de nieuwe site geven we antwoord op die vragen en leggen we een verband met dat wat het museum uniek maakt: de collectie. De onderdelen ‘woordenlijst’ (begrippen uit de joodse cultuur), ‘Amsterdam’, ‘personen’ en ‘museumgebouw’ zijn nieuw op de site. De teksten hiervoor zijn geschreven door mediatheek- en projectmedewerkers. 50 jaarverslag jhm 2004

Tegelijk is de presentatie van de collectie (van de mediatheek en van het museum) op de website sterk verbeterd. Het zoeken is eenvoudiger geworden. Aanwinsten audiovisueel Er werden 46 televisieprogramma’s op video opgenomen. De muziekcollectie werd uitgebreid met ruim veertig cd’s. Deze video’s en cd’s kunnen in een van de av-ruimten bekeken of beluisterd worden. Aanwinsten boekencollectie De collectie boeken, brochures en catalogi groeide met bijna vijfhonderd titels, waarvan er bijna driehonderd werden geschonken. De overige titels werden aangekocht. Aanwinsten documenten- en fotocollectie De documenten- en fotocollectie werd in 2004 met in totaal 366 inventarisnummers uitgebreid. Een interessante en aandoenlijke aanwinst vormen de brieven die de tweeling Ilse en Gerd Rolef en hun zusje Edith vanuit Amsterdam naar hun in Duitsland achtergebleven ouders stuurden. Deze brieven, ons geschonken door Irène Silberschmidt-Rolef uit Brussel, zijn door de kinderen Rolef zeer fraai geïllustreerd. Ook de foto’s en documenten met betrekking tot Conny Simons (1890-1916) uit Den Haag vormen een bijzondere aanvulling op de mediatheekcollectie. Het archiefje, ons geschonken door mevrouw Maja Kleiterp-van Raalte, toont het dramatisch verlopen leven van deze veelbelovende jonge vrouw. Zij promoveerde in 1916 niet alleen tot doctor in de rechten maar trouwde hetzelfde jaar nog en overleed bij de geboorte van haar eerste kind.

Zeer boeiend ook is het archief van de families Bloch en Panofsky dat ons door mevrouw Y.L. Panofsky werd geschonken. Dit archief geeft een boeiend beeld van de geschiedenis van deze twee uit Opper-Silezië afkomstige families tussen omstreeks 1780 en 1970. De familie vluchtte na de machtsovername van Hitler in 1933 naar Nederland waar zij ook na de oorlog bleven wonen. Vermeldenswaard zijn ten slotte nog twee fraaie foto’s van de Amsterdamse atletiekvereniging ‘Kracht door Oefening’, waarvan 90 procent van de leden joods was. Deze foto’s, alsmede een oorkonde van dezelfde vereniging, werden ons geschonken door de heer Nathan Waterman uit Amsterdam. m e d i atheek 51

Aartjan Nooter en Lonnie Stegink hoofd automatisering jhm en hoofd mediatheek jhm Toen de Grote Synagoge binnen een half jaar een metamorfose onderging van een lege ruimte naar een nieuwe opstelling, kon iedereen dat zien gebeuren. Op dat moment werkten wij aan een ánder gebouw dat voor bijna niemand zichtbaar was: de nieuwe website. Al twee jaar daarvoor begonnen wij tegen de technische grenzen van de oude website aan te lopen en ontstonden de plannen voor een nieuwe. Toen in maart 2004 een programma van eisen geformuleerd was en het benodigde geld was gevonden konden we aan de slag. Voor het bouwen van de site gingen we met een bedrijf in Utrecht als partner een intensief traject van overleg in. Samen zoek je voortdurend oplossingen voor nieuwe problemen, tegelijk komen uit de samenwerking nieuwe ideeën voort. Maar vooral waren we aan het bouwen. In Utrecht en Amsterdam werd, onder hoge tijdsdruk, avond aan avond gewerkt. De gedachte dit lukt nooit ging regelmatig door ons heen, maar opeens gebeurde het: twee weken voor 20 november kreeg de site de vorm die we altijd voor ogen hadden gehad. Een site waar informatie over joodse geschiedenis en cultuur op een logische en mooie manier is verbonden met de museumcollectie, de kern van het museum. In de vormgeving van de site, gebaseerd op de nieuwe huisstijl, zag het er fantastisch uit. Toen staatssecretaris Medy van der Laan op die 20e november de site officieel lanceerde, konden wij een gevoel van trots niet onderdrukken. En terecht bleek al gauw: veel enthousiaste reacties en meer websitebezoekers dan ooit.


Wetenschap Mirjam Alexander-Knotter

Het jaar 2004 stond voor de afdeling wetenschap in het teken van de voltooiing van de nieuwe presentaties in de Grote Synagoge en de catalogus ceremoniële voorwerpen.

●

●

Publicaties Julie-Marthe Cohen ●

‘A Jewish Museum Gained, Lost and Regained’ en ‘Presentation and Prestige in Amsterdam’s Synagogues’, in: J.-M. Cohen, J. Kröger, E. Schrijver (red.), Gifts from the Heart. Ceremonial Objects from the Jewish Historical Museum, Amsterdam (Zwolle/Amsterdam 2004), p. 12-30 en p. 97-109

Mirjam Alexander-Knotter (red.), Spiritual Heritage, Shimmering Treasures, unknown collections of the Portuguese Synagoge (Amsterdam 2004) ‘The Festive Display at Amsterdam’s Ashkenazi Synagogues’, in: J.-M. Cohen, J. Kröger, E. Schrijver (red.), Gifts from the Heart. Ceremonial Objects from the Jewish Historical Museum, Amsterdam (Zwolle/Amsterdam 2004), p. 110-128

Voordrachten Julie-Marthe Cohen

Irene Faber ●

‘Shapes, Patterns and Styles’, in: J.-M. Cohen, J. Kröger, E. Schrijver (red.), Gifts from the Heart. Ceremonial Objects from the Jewish Historical Museum, Amsterdam (Zwolle/Amsterdam 2004), p. 57-68

Edward van Vo o l e n ●

●

●

●

●

●

●

●

Edward van Voolen (red.), Charlotte Salomon. Leben? Oder Theater? (Prestel, München, Berlin, London, New York 2004) ‘From Time to Place: Shaping Memory in Judaism‘, in: Angeli Sachs, Edward van Voolen (red.), Jewish Identity in Contemporary Architecture (Prestel, München, Berlin, London, New York, 2004), p. 12-20 ‘Felix Nussbaum – eine jüdische Identität’, in: R. Neugebauer (red.), Zeit im Blick. Felix Nussbaum und die Moderne (Osnabrück 2004), p. 147-155 ‘École de Paris: joods en kunstenaar in Parijs’, in: Benno Tempel (red.), Schilders van Parijs (Zutphen/Rotterdam 2004), p. 40-56 ‘Modern Designs for Ancient Objects’ en ‘New Life and a New Home’, in: J.-M. Cohen, J. Kröger, E. Schrijver (red.), Gifts from the Heart. Ceremonial Objects from the Jewish Historical Museum, Amsterdam (Zwolle/Amsterdam 2004), p. 31-45 en p. 46-56 ‘Zeugnisse des religiösen Lebens in der Gemeinde und der Familie’, in: A. Haverkamp (e.a., red.), Europas Juden im Mittelalter, Historisches Museum der Pfalz (Speyer 2004), p. 124-125 ‘De ironie van de joodse musea in Berlijn’, in: Auschwitz Bulletin 48, 1 (januari 2004), p. 43-45


‘Het Joods Historisch Museum van Amsterdam: een geschiedenis van de jaren 1930-1955’ Genootschap voor de Joodse Wetenschap in Nederland, Amsterdam, 27 juni 2004

Edward van Vo o l e n ●

●

●

●

‘Jewish Museums: Their Role in the 21st Century’, The Future of Jewish Heritage in Europe Hanadiv Charitable Foundation/World Monument Fund, Praag, 26 april 2004 ‘Maimonides’ Thirteen Principles’, Rambam Remembered, Maimonides’ Meaning for Modern Jews Katholisches Militärbischofsamt/Abraham Geiger College, Berlijn, 20 mei 2004 ‘Kabbala en kunst: Barnett Newman’ Katholieke Theologische Universiteit, Utrecht, 18 juni 2004 ‘Jüdisches in der modernen Architektur’, opening tentoonstelling Felix-Nussbaum-Haus, Osnabrück, 19 september 2004

Mirjam Alexander-Knotter ●

‘De collectie ceremoniële objecten van de Portugese Synagoge’, opening tentoonstelling Glans van Geest en Goed Portugese Synagoge, Amsterdam, 27 juni 2004

wetenschap 55

Wetenschappelijke commissies en samenwerkingsverbanden Stichting Bijzondere Leerstoel Joodse Studiën voorzitter: prof. dr. C.L. Davidson secretaris: drs. J.J. Cahen organisatie: drs. M. Witvoet

In de periode september-oktober 2004 gaf prof. dr. Evelien Gans, bijzonder hoogleraar ‘Hedendaags Jodendom: zijn geschiedenis en zijn cultuur’ een serie hoorcolleges over de ‘Geschiedenis van het antisemitisme’, gevolgd door een serie werkcolleges rond hetzelfde thema. In de collegereeks werden verschillende vormen van antisemitisme bestudeerd, zoals religieus antisemitisme (anti-judaïsme), sociaaleconomisch en racistisch antisemitisme. Bovendien was er aandacht voor de vraag welke maatschappelijke functie de jodenhaat in achtereenvolgende tijdperken vervulde, en wanneer antizionisme en kritiek op Israël overgaan in antisemitisme. De hoorcolleges werden bijgewoond door 111 studenten en aan de werkcolleges namen 21 studenten deel. Dit was de tweede collegeserie tijdens de ambtstermijn van prof. dr. Evelien Gans.

k n a w Commissie voor de Geschiedenis en de Cultuur van de Joden in Nederland voorzitter: prof. dr. S. Leydesdorff secretaris: drs. J.J. Cahen organisatie: drs. M. Witvoet

De Commissie voor de Geschiedenis en de Cultuur van de Joden in Nederland van de Koninklijke Nederlandse Akademie der Wetenschappen organiseerde op 10 december 2004 een bijeenkomst voor onderzoekers in het Joods Historisch Museum, onder voorzitterschap van prof. dr. S. Leydesdorff. Gehouden lezingen: ‘A Comparative Study of Jewish Emancipation in France and the Netherlands, 1780-1914’ door prof. dr. Karin Hofmeester, Erasmus Universiteit Rotterdam en Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam ‘Gelijkheid voor joden in Bataafs Den Haag: een onderzoek naar het Haagse departement van de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen 1796-1798’ door drs. Merel Stikkelorum ‘Hob gesjribn ale zachn di oens jehoediem iz iber gekoemen, Jiddisje historiografie in Nederland (1696-1812)’ door drs. Bart Wallet, Juda Palache Instituut, Universiteit van Amsterdam ‘The Yiddish Press in Amsterdam in the 17th Century. A Study of the Amsterdam dinstagishe un fraytagishe kurantn (1686-1687)’ door drs. Hilde Pach, Juda Palache Instituut, Universiteit van Amsterdam ‘Veranderende culturele groepsidentiteiten binnen de Surinaams-joodse gemeenschap’ door drs. Wieke Vink, Faculteit Historische en Kunstwetenschappen, Erasmus Universiteit, Rotterdam ‘Cherishing a Heretic. The German-Jewish Celebration of Spinoza 1927-1932’ door drs. David Wertheim, projectgroep Cultuurgeschiedenis, Faculteit Letteren, Universiteit Utrecht ‘Nederlandse asjkenazische en sefardische chazanoet uit de negentiende en twintigste eeuw’ door Barry Mehler, oprichter European Cantorial Foundation ‘Traditionele Amsterdams-joodse liturgie (Amsterdams chazanoet)’ door Hans Bloemendal, chazan Jacob Obrechtsynagoge Amsterdam

●

●

●

●

●

●

●

●


wetenschap 57

●

●

●

●

●

●

‘Twintigste-eeuwse joodse componisten’ door drs. Sophie van Lier, initiator en projectcoördinator Stichting Joodse Muziek Projecten ‘Afscheidsbrieven en -kaarten uit Westerbork’ door dr. Marijke Barend-van Haeften, Leerstoelgroep Historische Nederlandse Letterkunde, Universiteit van Amsterdam ‘Het Nederlands-joods ex-libris als egodocument’ door drs. Frits Hoogewoud, adjunct-conservator Bibliotheca Rosenthaliana, Universiteitsbibliotheek, Amsterdam / drs. Chris Kooyman, Joods Maatschappelijk Werk, Amsterdam / drs. Jan Aarts, Huizinga Instituut, Universiteit van Amsterdam ‘Overzicht van projecten in de Bibliotheca Rosenthaliana’ door dr. Emile Schrijver, conservator Bibliotheca Rosenthaliana, Universiteitsbibliotheek, Amsterdam ‘Comparatieve negentiende-eeuwse demografische geschiedenis van joden, katholieken en protestanten in Den Haag’ door dr. Frans van Poppel, Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (nidi), Den Haag Nieuwe onderzoeksvragen, ingeleid door commissieleden prof. dr. Judith Frishman en prof. dr. Ido de Haan, gevolgd door discussie

Bibliotheek Ets Haim Livraria Montezinos Het Joods Historisch Museum gaf ondersteuning bij de begeleiding van studenten Museumstudies van de Universiteit van Amsterdam bij de samenstelling van de tentoonstelling Glans van Geest en Goed, ongekende schatten van de Portugese Synagoge in bibliotheek Ets Haim Livraria Montezinos in de Portugese Synagoge van 28 juni t/m 29 augustus 2004.

Het Menasseh ben Israel Instituut (mbi i) Het Joods Historisch Museum participeert samen met de Universiteit van Amsterdam in het Menasseh ben Israel Instituut (mbii) voor joodse sociaal-wetenschappelijke en cultuurhistorische studies. Het mbii, dat gevestigd is in het jhm, publiceert een eigen jaarverslag dat verkrijgbaar is bij het secretariaat ([email protected]). Namens het jhm hebben Joël Cahen en Ted Musaph-Andriesse zitting in het bestuur van het instituut. In 2004 kreeg de samenwerking tussen het jhm en mbii onder meer zijn beslag in de wetenschappelijke jhm-publicatie Gifts from the Heart. Ceremonial Objects from the Jewish Historical Museum, Amsterdam. Het mbii is een van de wetenschappelijke verbindingen tussen het jhm en de academische wereld.


wetenschap 59

Elizabet Nijhoff Asser restaurateur ‘Mooie Boeken’ Het Amsterdam machzor (gebedenboek uit de 13e eeuw) is een zwaar, groot en zeer boeiend boek. Tijdens de restauratie vervulde het me met ontzag, hoewel ik de tekst niet kan lezen. Dat had enerzijds te maken met de ouderdom en het besef dat mensen dit boek al zoveel eeuwen gebruikt hebben om hun dagelijkse rituelen te toetsen. Anderzijds was er het ontzag voor het prachtige materiaal: het sterke perkament – 331 bladen perkament, evenzoveel geslachte kalveren –, de bladspiegel en het ontwerp met versieringen in gouden, blauwe, rode en bruinzwarte inkt. En de krachtige, regelmatige manier waarop deze rituelen zijn opgeschreven is ook erg bijzonder. Het was wikken en wegen om de juiste grens te vinden tijdens de vele schoonmaak- en reparatie-uren van de bladen van het boek. Tot hoever ga je met het toepassen van moderne technieken bij de conservering van zo’n oud boek? Heeft het zichzelf niet al heel lang goed in stand weten te houden? Of was het door de zorg van al die eeuwen mensen door wiens handen het gegaan is? Het was een voorrecht om in die lijn mee te hebben gewerkt aan de overleving van dit topstuk.


Personeelszaken Personeelsopbouw

31-12-2004 aantal personen

mannen 24

vrouwen 28

totaal 52

aantal fte formatie tijdelijk

19,20 0,95

14,95 6,25

34,10 7,20

type dienstverband vast tijdelijk

21 3

18 10

39 13

type aanstelling full-time part-time

6 18

7 21

13 39

instroom: uitstroom:

Ziekteverzuim Het kort- en middellangdurend ziekteverzuim is gedaald. Het langdurend verzuim omvat naast de langdurig zieken ook twee zwangerschapsverloven.

2001

2002

2003

2004

totaal verzuim

2,12%

7,13%

6,49%

5,59%

totaal, exclusief langdurig verzuim

1,52%

1,41%

1,94%

1,04%

6 7

Ondernemingsraad (or) Jelka Kröger voorzitter Majenka de Hey secretaris Otto Visser lid

De or en de directie zijn in 2004 zesmaal bij elkaar geweest. Opleiding en scholing Acht nieuwe bedrijfshulpverleners hebben een bedrijfshulpverleningcursus genoten. Voorts hebben diverse medewerkers verdiepende cursussen gevolgd op hun functieterrein.


personeelszaken 63

Besturen Dagelijks bestuur J. Krant, voorzitter drs. D.H. Kat, penningmeester mr. S.G.M. Asser-Ribbert prof. dr. H.S.A. Heijmans drs. J. Polak drs. Ph. van Tijn drs. R.M. Weisz Algemeen Bestuur drs. H.M. van Emden ing. D.Ph. Cohen Paraira S. Lilian-Stodel Bestuur Stichting Vrienden van het Joods Historisch Museum drs. R.M. Weisz, voorzitter drs. J. Polak, penningmeester A. van Schendel, secretaris drs. H.J. van den Bergh mr. R.F. van den Bergh drs. R.C. Musaph-Andriesse J. Manheim L. Nijkerk-Bogen drs. J.C.P. Schreuder

tot 1-12

tot 1-12 tot 1-9

Board of the Foundation for the Jewish Historical Museum in Amsterdam, Inc. (V. S . ) Leo S. Ullman, president and treasurer Harvey M. Krueger Louis van Leeuwen


besturen 65

Medewerkers Management

drs. Joël Cahen ing. Ralph van Kleef mr. Gerrit Key drs. Hetty Berg mma Petra Katzenstein

drs. Ralph Levie

algemeen directeur pt zakelijk directeur tot 1-4 zakelijk leider museaal leider hoofd kindermuseum en Hollandsche Schouwburg pt directieassistent

Museale Zaken Communicatie

drs. Daniël Bouw drs. Barbara Reuten drs. Liesbeth Smit

pt

drs. Henriëtte Sternefeld-de Beer

pt

pt

Ilja van Nes drs. Titia Zoeter Tobias Schlage

pt pt

hoofd communicatie medewerker communicatie medewerker communicatie en Hollandsche Schouwburg tot 1-7 vervanging coördinator evenementen tot 1-11 medewerker communicatie en Hollandsche Schouwburg vanaf 1-11 coördinator evenementen redacteur vrijwilliger communicatie tot 1-9

We t e n s c h a p

drs. Edward van Voolen drs. Julie-Marthe Cohen

pt conservator judaica conservator

Collectiebeheer

drs. Irene Faber Erik Koopman 66 jaarverslag jhm 2004

pt hoofd collectiebeheer pt medewerker collectiebeheer

Peter Lange Céleste Langedijk Petra van Mourik Netty Wenderich drs. Jelka Kröger-Verhorst

Mediatheek Lonnie Stegink Helma Beeuwkes drs. Peter Buijs Anton Kras drs. Jelka Kröger-Verhorst

pt medewerker collectiebeheer pt medewerker collectiebeheer tot 1-7 medewerker collectiebeheer vanaf 16-6 pt medewerker collectiebeheer pt wetenschappelijk medewerker collectie

pt pt pt pt pt

hoofd mediatheek medewerker mediatheek medewerker mediatheek medewerker mediatheek medewerker mediatheek

Educatie en Publiekscontacten drs. Annemiek Gringold-Martinot pt medewerker educatie en Hollandsche Schouwburg Batya Wolff pt medewerker educatie en Hollandsche Schouwburg Anita Liemburg pt educatief medewerker vanaf 1-9 Kaat Burbidge pt coördinator publiekscontacten Mika Laibowitz pt medewerker publiekscontacten drs. Robyn van Rooijen pt medewerker publiekscontacten en Hollandsche Schouwburg Harald Barre vrijwilliger publiekscontacten vanaf 1-9 Gittan von Raesfeld Meijer pt educatief medewerker Kindermuseum tot 26-11 Samantha Burbidge pt educatief medewerker Kindermuseum vanaf 16-10 Alexandra Roessingh pt educatief medewerker Kindermuseum vanaf 18-10

medewerkers 67

Erik Ko o p m a n collectiebeheerder jhm In maart vorig jaar werd ik door een vriend van mij, die bij een veilinghuis in het centrum van Amsterdam werkt, gebeld over een joods schilderij dat ter veiling was aangeboden. Het was door de inbrengster bij het grof vuil aangetroffen en in eerste instantie aangeboden bij een groot veilinghuis, waar het echter werd geweigerd. Ik ben meteen gaan kijken en werd direct getroffen door de kracht en kwaliteit van de voorstelling. Het dun geschilderde monogram (mh) deed mij vermoeden dat het wel eens om een vroeg werk van Jacob Isaac Meijer de Haan (1852-1895) zou kunnen gaan. De toeschrijving kon na verder onderzoek uiteindelijk worden bevestigd, omdat het schilderij vermeld staat in de catalogus van de veiling van de nalatenschap van de schilder in 1897. Vroeg werk van De Haan is zeldzaam en maar zeer beperkt vertegenwoordigd in openbare collecties. Een vondst als deze is iets waar je alleen maar van kunt dromen. Enerzijds kon de museumcollectie na aankoop van het schilderij op een bijzondere manier verrijkt worden. Anderzijds haal ik evenveel voldoening uit het feit dat dit schilderij door deze ontdekking kon worden ‘teruggegeven’ aan de kunstenaar. Hiermee heeft het de plaats binnen de kunstgeschiedenis teruggekregen die het verdient.


Tentoonstellingen en presentatie

drs. Bernadette van Woerkom drs. Ischa Mulder

pt hoofd tentoonstellingen en presentatie pt medewerker tentoonstellingen en presentatie

Bedrijfsvoering

Janno Seiffers

Automatisering

drs. Aartjan Nooter Alex Bouwman

pt systeem- en netwerkbeheerder pt medewerker automatisering

P&O/Financiële administratie/Stichting Vr i e n d e n

mr. Jacqueline Hartgers Majenka de Hey Ria Smit-Libert Elma van Loenen-Eekhof

Bewaking Sjoerd de Vries René de Waardt Carl Cabenda Monique Haan Jan Henzen Rob Kloek Guus Bergman

pt beleidsmedewerker P&O en juridische zaken assistent zakelijk beheer/ Stichting Vrienden pt financieel administrateur pt administratief medewerker

David Warnink Projectmedewerkers drs. Anat Harel

drs. Margreet Witvoet drs. Mirjam Alexander-Knotter drs. Petra Drenth

Secretariaat

Guido Verboeket drs. Machteld Kroonder Robert de Bruyn

coördinator secretariaat pt medewerker secretariaat medewerker postkamer secretariaat

Technische Dienst

Ted de Leeuw Herman Bessels Alex de Leeuw Ruud Visser


pt pt pt pt

hoofd technische dienst medewerker technische dienst medewerker technische dienst medewerker technische dienst

Michele Jacobs Nely van Brederode Stagiaires Chietra Cheda

Anne Vroegop

hoofd assistent hoofdbewaker bewaker/suppoost bewaker/suppoost bewaker/suppoost bewaker/suppoost suppoost vanaf 1-4 pt suppoost tot 1-2 pt suppoost pt pt pt pt pt pt

pt beschrijving joodse pers vanaf 1-6 pt beschrijving joodse pers tot 31-1 pt herinrichting en catalogus Gifts from the Heart pt herinrichting en tentoonstelling Amsterdamse jodenbuurt vanaf 26-7 pt architectuur-tentoonstelling tot 1-4 pt vrijwilliger personeelszaken

Kindermuseum 12-1 tot 28-5 herinrichting 9-2 tot 7-4

medewerkers 71

Ro n d l e i d e r s

drs. Debby Abram-Uijenkruijer drs. Shoshannah van Amerongen Bernie Aschkenasy Merel Baracs Alvit Ben Menachem Victor Brilleman Mia Corbey-van Praag Dan Einhorn Tali Gross drs. Ariane Hendriks Smadar Katzin drs. Ruth Koster Martin Leeda Marcella Levie Anita Liemburg Shura Lipovsky Jeanette Loeb drs. Daniël Metz drs. Marike Pluis Gideon van der Sluis Fajga Szmulewicz Judith Whitlau Shifra Wurms

tot 1-8

Vrijwilligers informatiebalie

Channaleen Alant Inge Apt Willy Arnold Anneke Blijboom Ina Brandel Hermien Coehoorn Rivka Davids Channa Elburg Rose Marie Frijda Jehudith Gartenberg Elly Pop Dror Shoshan Louise de Wolff


vanaf 1-3

medewerkers 73

Summary The new splendour is the result of almost a year of renovation. Henceforth the world of Jewish religious tradition will be presented in ideal style in two new permanent exhibitions within the portals of a house of prayer. Michel Krielaars, nrc Handelsblad, 5 January 2005

This comment reflects the intense efforts of the past year. The Great Synagogue has been renovated and reopened, the website has been redesigned and significantly expanded, a new catalogue, Gifts from the Heart. Ceremonial Objects from the Jewish Historical Museum, Amsterdam has been presented and a new house style adopted.

is now more important than ever. Despite the financial situation we look to the future with confidence. The board and directors are grateful for the support provided in the past year. The museum will continue to remain open during the renovation, and not just in Amsterdam. The exhibition of contemporary architecture presented in Amsterdam will appear in Osnabruck, Berlin, Vienna, Munich and London between September 2004 and the summer of 2006. And a major retrospective of the work of Charlotte Salomon from our collection will be shown at Chemnitz, Hanover, Paris, Ulm and Berlin.

In many ways, this was a fantastic year, despite the lower financial results due to the closure of the Great Synagogue for eleven months. If the number of visitors to the museum revives as quickly in 2005 as the number of visitors to the website, there should be little to worry about. Between 1 January and 21 November 2004 the old site received 53,084 visits, between 21 November and 31 December the new site already attracted 61,972 visitors. In the meantime, work continues in and outside the museum on the next phase of the renovation programme, which is due to start in September 2005. This will see the addition of a print room below the New Synagogue, a permanent site for the children’s museum in the Obbene Shul and a presentation on the history of the Jews in the Netherlands from 1890 to the present day in the galleries of the New Synagogue. Apart from the gargantuan effort of the museum staff, the renovation of the Great Synagogue also required a huge financial injection. The restoration and refurbishment was made possible by contributions from the Ministry of Education, Culture and Science, from the Friends of the jhm and numerous funds and private donations. The entire project remained within budget. For the planned second phase an investment of five million euros is required. To date 3.5 million has been raised and efforts continue to find the remaining 1.5 million euros. This means that in order to carry out the planned programme, funding from alternative sources 74 jaarverslag jhm 2004

s u m m a ry 75

Ronald de Leeuw hoofddirecteur Rijksmuseum Amsterdam Jozef Israëls was in zijn nadagen niet alleen de ‘grand old man’ van de Haagse School, hij voelde zich ook de laat 19e-eeuwse reïncarnatie van Rembrandt. Met zijn grote voorganger had hij gemeen dat zijn werk niet in de weergave van de buitenkant der dingen bleef steken, maar dat hij in de eerste plaats de emoties verbeeldde. Zoals Rembrandt diep in de ziel van zijn modellen keek en ook de straat opging om er het leven van alledag te betrappen, zo was het ook Israëls te doen om wat er in de mensen omging. Daarbij deelde hij Rembrandts voorkeur voor de eenvoudige mens, in zijn geval vaak vissers, landarbeiders of het stadsproletariaat. Dat is in de opstelling van het Joods Historisch Museum goed af te lezen aan Israëls’ Zoon van het oude volk, een bruikleen van het Stedelijk Museum. Het Rijksmuseum leende voor de nieuwe opstelling van de Grote Synagoge Israëls’ Joodse bruiloft. In dat werk uit 1903 ging Israëls, net als in de eerdere Saul en David, openlijk de confrontatie aan met zijn 17e-eeuwse voorganger. Wordt bij Rembrandts Joodse bruid veel gespeculeerd en gedebatteerd over wat nu precies in dat schilderij is afgebeeld, bij Israëls bestaat daarover, ondanks zijn vaak wat tastende manier van schilderen, geen twijfel. Het is de ontroerende weergave van een huwelijksplechtigheid, waarbij Israëls – net als in Rembrandts Joodse bruid – de emotie van de gebeurtenis vooral concentreert op de elkaar ontmoetende handen. Israëls bemoeide zich na de voltooiing van Cuypers’ nieuwe Rijksmuseumgebouw uitgebreid met de manier waarop De nachtwacht was belicht. Hij was daar ontevreden over en wist zelfs gedaan te krijgen dat er een speciale aanbouw aan het museum kwam voor de betere presentatie van Rembrandts meesterwerk. Over de prominente plek van zijn Joodse bruiloft in de prachtig nieuw ingerichte Grote Synagoge van het Joods Historisch Museum zou hij zeker te spreken zijn geweest. persoonlijke verhalen 77

Colofon Samenstelling Joods Historisch Museum Vertaling Sam Herman Vormgeving Barbara Herrmann (mv levievandermeer) Foto’s portretten Han Singels Drukwerk Calff & Meischke Joods Historisch Museum Jonas Daniël Meijerplein 2-4 Postbus 16737 1001 re Amsterdam t + 31 (0)20 5 310 310 f + 31 (0)20 5 310 311 [email protected] www.jhm.nl

Jaarverslag Joods Historisch 2004

Recommend Documents