Jeugd- of volwassenstrafrecht? “Stoornis, context en ontwikkeling. Handvatten voor de LVB-doelgroep” NIFP studiedag, 18 april 2014 Teunis van den Hazel Klinisch psycholoog & Psychotherapeut Trajectum
[email protected]
Doel strafrecht = preventie Doel toepassen jeugdstrafrecht bij volwassenen = bij sommigen werkt behandelen beter uit dan afschrikken
M. Teeuwen (UvA): Normalisatie is geslaagd!, = Oververtegenwoordiging van LVB in strafrecht = onvoorziene gevolgen van het beleid 1. Integratie, normalisatie, inclusie > burgerschap centraal > vraaggestuurd werken > grenzeloos / onvoldoende beschermend? 2. Strafklimaat is meer eenzijdig gericht op repressie, veiligheid, controle en beheersing van risico’s. Minder sociaal, vormend, opvoedend. De individuele verantwoordelijkheid voor het eigen gedrag meer centraal.
“Gelijk behandelen van ongelijken versterkt ongelijkheid….” Cliënten lopen risico’s … die zijzelf niet signaleren … waarin zijzelf niet om hulp vragen ~ zelfreflectief vermogen ~ zelfkritisch vermogen ~ zelfinzicht Leidt tot een snelle opeenstapeling en escalatie van problemen Wat kan een passend paradigma anno 2014 zijn?
“Top 600”, gemeente Amsterdam, cijfers per 9 februari 2014: (site gemeente Amsterdam) • In 5 jaar hebben 600 van de zwaarste criminele veelplegers 15.000 politiecontacten gehad (= 1 per week). • Slechts 4 % heeft een startkwalificatie (niveau mbo-2). • 13 jaar = gemiddelde leeftijd van het eerste misdrijf 14 jaar = gemiddelde leeftijd van het eerste geweldsdelict • 50%: aanwijzingen voor een persoonlijkheidstoornis of lichte verstandelijke beperkingen (LVB).
Idris, 21 jaar Thuiswonend, als laatste van de kinderen. Jongste in gezin van 6 kinderen, van Turkse afkomst. Idris is kapper, MBO 1e leerjaar. Hij werkt in de kapsalon van zijn broer en neef Idris gijzelde 2 meisjes van 14-16 jaar, voor een week, had seks met hen tot hij genoeg van het meisje had. 2 pogingen tot het meenemen van een meisje. • “deze meisjes wilden graag met mij mee…” • “ze zei geen nee, ze bleef bij me. Ik had alleen seks wanneer zijzelf ook wilden…” • “klopt, ik geloof wel dat ze huilde…” • “het mocht van mijn moeder…” • “het mocht van mijn geloof, ze zeiden me dat ze nog maagd waren…”
Idris is kapper, volgt een MBO-opleiding, 2e leerjaar. Hij werkt in de kapsalon van zijn broer en neef. Geschiedenis van huiselijk geweld in het gezin - Een van zijn broers kent een psychotische stoornis - Vader is fysiek niet sterk, wel vaak boos en agressief - Idris was als kind al agressief. Daarbij waren zijn leerkrachten ‘bang’ voor zijn broers en vader Idris gebruikt cannabis vanaf zijn 15e jaar. Een zus en broer schopten het ver: wethouder van de stad, ondernemer, dat wil hij ook.
Verbaal IQ 68 Performaal IQ 84 Persoonlijkheid: Narcistische presentatie, egocentrisch, rigide. Hulpvaardig en onderschikkend in het onderzoekscontact. Conflictvermijdend. Spanning en conflict leiden tot afweer en agressie Onderzoek naar sociale cognitie: = forse beperkingen in de ontwikkeling van een Theory of Mind = begrijpen van gedachten, gevoelens en emoties van de ander Neuro-psychologisch onderzoek: = forse planningsproblemen buiten de ordening in de taken of door onderzoeker
Itemlijst cluster 1 “Handelingsvaardigheden” Item 1, functioneert op LVB nivo:
“What you see is not what you get….” LVB + Compensatie + Camouflage = streetwise
Itemlijst cluster 1 “Handelingsvaardigheden” Item 1, functioneert op LVB nivo:
Een LVB komt zelden alleen, over co-morbiditeiten… - sociale en emotionele problemen o.g.v. • hechtingsgeschiedenis • mishandeling, misbruik, verwaarlozing • leergeschiedenis met onvoldoende begrenzing en bescherming • omgevingsellende - ontwikkelingsstoornis - psychiatrie - verslaving - motivatie, voor?, hoe stabiel?, hoe duurzaam? - gevolgen van de beperking op persoonlijkheidsontwikkeling • Zelfbeeld en zelfverwachting? • Levenslang afhankelijk zijn? • Een positieve verwachting over de beschikbaarheid van anderen? • Afgrenzing van sociale en emotionele ontwikkeling
Itemlijst cluster 1 “Handelingsvaardigheden” Item 1, functioneert op LVB nivo:
Het IQ bestaat niet! Grote verschillen tussen IQ scores, terug te voeren op: 1. Test 2. Situatie en moment van afname 3. Onderzochte: motivatie en co-morbiditeiten (verslaving, psychiatrie) 4. Sensitiviteit van de onderzoeker: - de mate waarin de afname volgens de standaard werd afgenomen, meetfouten. - de mate waarin contact, rust, duidelijkheid, vriendelijkheid worden geboden
Itemlijst cluster 1 “Handelingsvaardigheden” Item 6, “ander”. Want, dit criterium is alleen indirect opgenomen!
Het is onmogelijk gedrag van bij iemand met een LVB valide te beoordelen los van omgeving en leergeschiedenis
AAIDD American Association on Intellectual and Developmental Disabilities
DSM-5: Een VB is een ontwikkelingsstoornis die zowel intellectuele als adaptieve functies betreft. 1. beperkingen op het conceptuele domein = logisch redenen, problemen oplossen, plannen, leren door ervaring = bevestigd door klinisch oordeel + tests 2. beperkingen op het sociale en praktische domein = niet tegemoet kunnen komen aan de sociale en culturele maat voor onafhankelijkheid en verantwoordelijkheid = beperkingen in dagelijks functioneren zoals communicatie, participatie over de verschillende leefgebieden (wonen, werken, deelname aan samenleving) met een aanvang gedurende de ontwikkelingsperiode
Oscar Pistorius, ‘the blade runner’; wie is hier gehandicapt?
5 dimensies ~ verstandelijke beperking
19
Itemlijst cluster 1 “Handelingsvaardigheden” Item 1 + 6.
• Het functioneren (= de handicap) staat centraal, (en niet de stoornis, de beperking, het defect, of het IQ als kwantitatieve maat voor de beperking) = beperking wordt een dynamisch concept = in samenhang met de context. = het (sociaal) aanpassend vermogen centraal • Focus ligt op de spanning tussen; 1. de mogelijkheden / competenties èn de beperkingen van de persoon 2. de verwachtingen en eisen vanuit de omgeving = accent op adaptieve vaardigheden = accent op de mate waarin de omgeving aansluit op behoeften
Pleit voor ontwikkelingspsychologische benadering - LVB als ontwikkelingsstoornis - Ontwikkeling niet beperking tot cognitieve domein Pleit voor een meer orthopedagogische / systeemgerichte benadering - LVB = cultuur- en contextafhankelijk - Uitingsvorm wordt voor een belangrijk deel bepaald door ervarings- en leergeschiedenis
Itemlijst cluster 1 “Handelingsvaardigheden”, Item 2
Kan risico’s van eigen handelen nauwelijks inschatten (= vanuit beperkte ontwikkeling) ~ sociale ontwikkeling ~ emotionele ontwikkeling ~ stadium van ego ontwikkeling = Zalc ~ ontwikkeling van een Theory of Mind en sociale informatieverwerking (S.I.V.) ~ inhibitie
Itemlijst cluster 1 “Handelingsvaardigheden”, Item 2
Wil (?) risico’s van eigen handelen nauwelijks inschatten (= vanuit gestoorde/ verstoorde ontwikkeling) ~ persoonlijkheidsontwikkeling ~ psychopate ontwikkeling = forse overlap met ASS en sommige LVB-ers
Itemlijst cluster 1 “Handelingsvaardigheden”, Item 3 & 4: kan gedrag nauwelijks organiseren, handelt zonder na te denken
-
Impulscontrole (inhibitie) Vermogen eigen gedrag zelfstandig en doelgericht vorm te geven Of, in welke mate afhankelijke van begeleiding, structuur, steun, de ander … (executieve functies)
-
Werkgeheugen als maat voor leerbaarheid
Itemlijst cluster 2 “Pedagogische beïnvloeding”
• Bepaal ‘t beeld nooit zonder beeld van de context en leergeschiedenis DSM (als diagnostisch kader) schiet te kort: - emotionele ontwikkeling, onrijpe ontwikkeling komen in DSM niet voor - As 4 verdwijnt! • Succesfactor = Compliance / therapietrouw / het zich willen voegen naar de behandeling - Wat motiveert? - Wat is nodig om tot motivatie te komen? - Wie kunnen mee-motiveren?
Itemlijst cluster 3, “Justitiële voorgeschiedenis”
Relatie tussen VB en het plegen van delicten = complex Delicten gepleegd onder invloed van?: - tekort aan binding met de prosociale waarden in de samenleving - doelen die je wilt bereiken komen anders niet binnen bereik - gebrek aan zelfcontrole - peers! - belangrijke anderen, familie, sociaal economische context - kansberekening? - niet begrijpen - te langzaam leren? - gebrek aan invulling en structuur - …
Itemlijst cluster 6 “Pedagogische onmogelijkheden”
Wie zijn de “onbehandelbaren”?
Itemlijst cluster 6 “Pedagogische onmogelijkheden”
Wanneer is een pedagogische aanpak onmogelijk? • Voorliggend floride psychiatrisch beeld Verslaving Verzet Geen motivatie (klager > bezoeker > klant) Uitgekristalliseerd antisociaal – psychopatiform beeld • Wanneer “cure” onmogelijk is > care • Soms: proces van rijpen nodig, tijd om motivatie op te bouwen
