Jaarverslag Rabobank Pensioenfonds

Jaarverslag 2002

Rabobank Pensioenfonds

Oog voor de realiteit Blijven bouwen aan een goede pensioenregeling en een even goede uitvoering, dat is de doelstelling van het Rabobank Pensioenfonds. Op een manier die de belangen en ambities van alle deelnemers het beste dient. Professioneel, innovatief en met oog voor de realiteit. Oók als die realiteit er turbulent uitziet.

@

Alle jaarverslagen zijn te raadplegen op internet: www.rabobankgroep.nl/jaarverslagen

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave

Introductie Voorwoord Profiel Rabobank Pensioenfonds Kerngegevens

2 4 6

Verslag Ontwikkelingen op pensioengebied Ontwikkelingen Rabobank Pensioenfonds Ontwikkelingen rond beleggingen Overige pensioengegevens

8 12 15 22

Jaarcijfers 2002 Balans Mutatieoverzicht pensioenvermogen Kasstroomoverzicht Waarderings- en berekeningsgrondslagen Toelichting op balans Toelichting op mutatieoverzicht pensioenvermogen Accountantsverklaring/financieringssysteem Actuariële verklaring

25 26 27 28 30 35 38 39

Aanvullende gegevens Personalia Samenstelling bestuur en deelnemersraad Colofon

41 42 44

1

2

Rabobank Pensioenfonds Jaarverslag 2002

Voorwoord Het Rabobank Pensioenfonds kijkt terug op een bewogen jaar, dat in die zin zeker niet onderdeed voor het voorafgaande jaar. Stond 2001 vooral in het teken van vernieuwing van de reglementen en systemen, in 2002 was de aandacht met name op de fondsresultaten gevestigd.

waren weinig realistisch en leidden tot de nodige kritiek. Niettemin zal een en ander ongetwijfeld resulteren in een genuanceerdere aanpak van eventuele probleemgevallen. Het Rabobank Pensioenfonds kon - dankzij de inspanningen van de Rabobankorganisatie - aan alle door de PVK gestelde eisen voldoen.

Pensioenen Na de introductie van het nieuwe pensioenreglement in 2001 werden in 2002 geen noemenswaardige aanpassingen in de pensioen-

Niet zonder reden, want de financiële markten werden meer dan

regeling doorgevoerd. Beon, uitvoerder van de regeling, werkte in

ooit gekenmerkt door neergaande koersbewegingen. Een negatief

2002 aan verdere verbetering en stroomlijning van de uitvoering.

beleggingsresultaat kon daardoor opnieuw niet worden voorkomen. Vanzelfsprekend heeft het bestuur van het Rabobank

Ter ondersteuning van bestuur en deelnemersraad werd begin 2002

Pensioenfonds alle ontwikkelingen nauwlettend gevolgd en waar

het bestuursbureau opgericht. Dit bureau coördineert alle zaken en

mogelijk tijdig bijgestuurd. Daarnaast zijn er vanuit de Rabobankorga-

zorgt voor de voorbereiding van besluiten en de uitvoering daarvan.

nisatie belangrijke stappen gezet om het pensioenfonds in goede

In de korte tijd dat het bestuursbureau bestaat, heeft het zijn nut al

conditie te houden. De vernieuwde oriëntaties rond de financiering

ruimschoots bewezen.

van het fonds leiden tot een grote soliditeit bij een overigens niet makkelijke toekomst met continue druk op de beleggingsresultaten.

Tot besluit Het onderwerp pensioen stond in 2002 ruim in de belangstelling

Toezicht

en haalde regelmatig de media. Een ontwikkeling, die zich in 2003

In 2002 heeft de Pensioen- & Verzekeringskamer (PVK) haar toezichts-

zal voortzetten en ook zeker gevolgen zal hebben voor alles wat

rol op pensioenfondsen verder aangescherpt. Eind september

met óns pensioen te maken heeft. Waar deze gevolgen zichtbaar

stelde de PVK in een circulaire voor het eerst concrete eisen om

zullen worden - bijvoorbeeld in premie, indexatie of aard van de

ontstane reservetekorten en dekkingstekorten te repareren. De

regeling - is op dit moment nog niet te voorzien.

voorgestelde maatregelen en vooral de tijdshorizon voor herstel

Voorwoord

Met dit jaarverslag wil het Rabobank Pensioenfonds u een goed beeld geven van het reilen en zeilen in 2002. Rest mij nog om namens het bestuur iedereen heel hartelijk te bedanken die zich op welke wijze dan ook voor het Rabobank Pensioenfonds heeft ingezet.

Rik van Slingelandt, voorzitter bestuur Rabobank Pensioenfonds

3

4


Profiel Rabobank Pensioenfonds Het Rabobank Pensioenfonds is verantwoordelijk voor de uitvoering van de collectieve pensioenregeling van de Rabobank. De pensioenregeling is bestemd voor medewerkers van Rabobank Nederland, de lokale Rabobanken, Rabobank International en een aantal gelieerde instellingen (o.a. Schretlen, Lage Landen en Gilde Investment Management).

Bestuur Het bestuur van het Rabobank Pensioenfonds heeft de eindverantwoordelijkheid voor alles wat met het pensioen te maken heeft. Tot de werkzaamheden van het bestuur behoren onder andere het bepalen van het beleid ten aanzien van de pensioenadministratie, het bepalen van het beleggingsbeleid, de controle op een correcte en stipte uitvoering van de pensioenuitkeringen en het afstemmen van de beleggingsstrategie op de korte- en langetermijnpensioenverplichtingen van het fonds. Het bestuur telt twaalf leden: zes vertegenwoordigers namens de werkgevers en zes vertegenwoordigers namens de werknemers. De leden van werkgeverszijde worden benoemd door de Centrale Kringvergadering; de leden van werk-

Bouwen aan een goede regeling en een even goede uitvoering, dat

nemerszijde door de deelnemersraad. Het bestuur komt circa zes keer

is kort samengevat de missie van het Rabobank Pensioenfonds. In

per jaar bijeen. Hiernaast zijn onder andere een beleggingsadvies-

de praktijk betekent dit dat het pensioenfonds op een breed terrein

commissie en een commissie voor beroep- en bezwaarschriften

actief is. Zo is het fonds betrokken bij het vaststellen en eventueel

actief. Tevens nemen bestuursleden regelmatig deel aan project-

wijzigen van de pensioenregeling en zorgt het ervoor dat de

groepen ten behoeve van specifieke onderwerpen.

pensioenregeling doelmatig en tegen concurrerende kosten wordt uitgevoerd. Daarnaast is het fonds verantwoordelijk voor een solide

Deelnemersraad

beheer van de pensioengelden. Solide, in die zin dat de nominale

Het Rabobank Pensioenfonds kent al vanaf 1990 een deelnemers-

pensioenaanspraken zeker worden gesteld en dat naar waardevast-

raad. De deelnemersraad heeft op verschillende gebieden een advi-

heid van de ingegane en premievrije pensioenen wordt gestreefd.

seringsbevoegdheid; op het gebied van wijziging van statuten en

Daarbij wordt gezocht naar een verantwoorde balans tussen de

pensioenreglementen heeft de raad ook een instemmingsbevoegd-

nominale verplichtingen en het streven naar waardevastheid

heid. De deelnemersraad bestaat uit dertien vertegenwoordigers

enerzijds en de hoogte van de premie anderzijds.

namens de werknemers en twee vertegenwoordigers namens de gepensioneerden en daarmee gelijkgestelden. De deelnemersraad

Profiel Rabobank Pensioenfonds

komt minimaal vier keer per jaar bijeen. Ook leden van de deel-

Externe controle

nemersraad nemen regelmatig deel aan diverse projectgroepen.

Op verzoek van het bestuur controleert een extern accountantsbureau jaarlijks het jaarverslag en de pensioenstaten die naar de

Bestuursbureau

Pensioen- & Verzekeringskamer (PVK) worden verstuurd. Een externe

Ter ondersteuning van het bestuur en de deelnemersraad werd

actuaris controleert jaarlijks het actuarieel verslag en stelt een actu-

begin 2002 het bestuursbureau opgericht. Het bestuursbureau

ariële verklaring op. Deze actuaris stelt conform de door de PVK uit-

zorgt onder andere voor voorbereiding en uitvoering van bestuurs-

gevaardigde Actuariële Principes ook een toereikendheidstoets op.

besluiten, monitoring van de voortgang van de verwerking van de pensioenadministratie en rapportage aan het bestuur, beleidsadvisering en waarneming van de dagelijkse gang van zaken. Bij het bestuursbureau zijn drie personen werkzaam als respectievelijk ambtelijk secretaris, beleidsadviseur en algemeen medewerker.

Uitbesteding Binnen de Rabobank Groep is alle benodigde kennis en kunde op het gebied van pensioenen aanwezig. Het bestuur heeft daarom verschillende werkzaamheden uitbesteed aan de geëigende partijen. Beon is verantwoordelijk voor de pensioenen uitkeringsadministratie en werkzaamheden op het gebied van actuariële berekeningen. De beleggingsadministratie en de belegging van het vermogen van het pensioenfonds zijn in handen van Interpolis Vermogensbeheer. Het eigenlijke vermogensbeheer is door Interpolis voor het grootste deel uitbesteed aan Robeco.

5

6


Kerngegevens 2002

2001

2000

1999

1998

Deelnemers

46.453

46.120

46.380

45.406

42.116

Gewezen deelnemers met premievrije rechten

27.125

24.098

25.317

23.165

21.736

2.754

2.533

2.376

2.169

2.015

Aantallen

Gewezen deelnemers met ingegaan arbeidsongeschiktheidspensioen Gewezen deelnemers met overige ingegane pensioenen Totaal

4.803

4.508

4.259

4.002

3.792

81.135

77.259

78.332

74.742

69.659

Financiële gegevens (bedragen in miljoenen euro’s) Vastrentende waarden

2.423

1.797

1.646

1.602

1.740

Zakelijke waarden

2.016

2.466

2.651

2.809

1.997

Pensioenvermogen

4.971

4.577

4.404

4.438

3.908

925

504

56

48

86

-445

-236

0

674

519

89

82

75

67

62

Aangesloten banken

32,0

0,0

6,0

5,0

11,0

Rabobank Nederland en gelieerde instellingen

32,5

0,5

7,0

6,0

12,5

Koopsommen en waardeoverdrachten Opbrengst beleggingen Pensioenuitkeringen

Pensioenpremiepercentages

8


Ontwikkelingen op pensioengebied Het jaar 2002 was op pensioengebied turbulent te noemen. De wetgever en de toezichthouder (Pensioen- & Verzekeringskamer (PVK)) waren zeer actief. Daarnaast legden de aanhoudend slechte beursresultaten een zware druk op de pensioenfondsen.

afspraken tussen werkgever c.q. sociale partners en het pensioenfonds worden vastgelegd in een opdrachtbrief. Het kan dan gaan om besluitvorming over het premiebeleid, het indexeringsbeleid en het beleid ten aanzien van vermogensoverschotten en -tekorten, maar ook om het niveau van de dienstverlening of voorlichting. • Pensioenfondsen en werkgevers worden verplicht gesteld om gepensioneerden en werknemers beter te informeren over hun pensioenregeling.

De sociale partners en de besturen dienden dan ook alert te

• Vanaf 2006 mogen werknemers niet meer worden uitgesloten

reageren op de ontwikkelingen, een en ander in goed overleg met

van de pensioenregeling van hun bedrijf. Gebeurt dit toch, dan

de pensioenkoepel OPF (Stichting voor Ondernemingspensioen-

kan dit met behulp van wetgeving worden verboden.

fondsen). Hieronder wordt nader ingegaan op voor het Rabobank Pensioenfonds relevante ontwikkelingen.

• De garantie op de uitbetaling van het pensioen moet ook in de toekomst blijven bestaan. Hoewel de SER adviseerde de fondsen wat meer vrijheid te geven, meent de staatssecretaris dat het

Nieuwe pensioenwet De huidige Pensioen- en spaarfondsenwet (PSW) wordt op termijn vervangen door een nieuwe pensioenwet. Ter voorbereiding van

vertrouwen dat de verplichtingen altijd kunnen worden nagekomen, essentieel is voor het pensioenstelsel. • Pensioenfondsen mogen in principe alleen activiteiten onder-

deze wet stelde de staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgele-

nemen die verband houden met het uitvoeren van de pensioen-

genheid een hoofdlijnennotitie op. De notitie, die door de staats-

toezegging. Voor andere activiteiten is goedkeuring van de PVK

secretaris namens het kabinet naar de Tweede Kamer is verzonden,

vereist.

is tevens een reactie op het advies dat de Sociaal Economische Raad (SER) heeft gegeven op de nieuwe pensioenwet.

Het voorstel voor de nieuwe pensioenwet zal naar verwachting in 2003 worden ingediend bij de Tweede Kamer. Het Rabobank

In de notitie komen de volgende punten aan de orde. • Pensioenregelingen moeten transparanter worden. Zo moeten

Pensioenfonds volgt de ontwikkelingen op de voet.

Ontwikkelingen op pensioengebied

Beleidsregels uitbesteding

Naar verwachting worden de beleidsregels op 1 januari 2004 van

De toezichthouder, de PVK, stelt dat pensioenfondsen en verzeke-

kracht. Voor aanpassing van bestaande overeenkomsten van uitbe-

raars hun bedrijfsproces moeten beheersen en dat dit ook geldt

steding geldt een overgangsperiode van drie jaar. Het Rabobank

voor processen die aan derden zijn uitbesteed. Een en ander werd

Pensioenfonds neemt de uitbestedingsregels op in de Actuariële en

geconcretiseerd in concept beleidsregels. Aangezien het Rabobank

Bedrijfstechnische Nota (ABTN), de Service Level Agreement (SLA)

Pensioenfonds een groot deel van de werkzaamheden heeft uitbe-

en de overeenkomst inzake pensioenbeheer.

steed, zijn deze eisen dus ook op het Rabobank Pensioenfonds van toepassing.

Verbod op onderscheid contracten voor bepaalde en onbepaalde tijd

Bij uitbesteding kan worden gedacht aan het verlenen van vol-

Vorig jaar werd al in het jaarverslag vermeld dat er op grond van

machten, extern vermogensbeheer en het door derden laten uit-

een Europese richtlijn in de arbeidsvoorwaarden geen onderscheid

voeren van de administratie. In de beleidsregels gaat het om

mag worden gemaakt tussen werknemers met een arbeidscontract

‘specifieke vormen van uitbesteding, en wel om uitbesteding van

voor bepaalde tijd en werknemers met een arbeidscontract voor

processen of delen van processen waaraan risico’s zijn verbonden

onbepaalde tijd. Dit discriminatieverbod werd in 2002 in het

die materiële invloed kunnen hebben op de financiële prestaties,

Burgerlijk Wetboek vastgelegd. Onderscheid maken is alleen geoor-

financiële positie, continuïteit en/of integriteit van de betreffende

loofd als hiervoor een objectieve rechtvaardigingsgrond bestaat. Dit

instelling’. Uitgangspunt is dat een effectief toezicht door de PVK op

is over het algemeen echter moeilijk aan te tonen.

alle onderdelen van de processen bij de instellingen mogelijk moet blijven, ongeacht of deze al dan niet zijn uitbesteed. Daarnaast dient

Omdat pensioen als arbeidsvoorwaarde geldt, mag ook in pensioen-

het inzicht van de pensioeninstelling in de uitbestede processen te

regelingen geen onderscheid meer worden gemaakt op basis van

worden gewaarborgd, evenals de eigen verantwoordelijkheid van

het al of niet tijdelijke karakter van het dienstverband. Dat betekent

de instelling voor de taken die zijn opgedragen aan derden.

dat pensioenregelingen waarin de deelname alleen openstond

Wij hebben niet de zorgen die anderen hebben "2002 was een druk jaar voor de Vereniging Gepensioneerden. De vereniging werd verder uitgebouwd, er werden commissies opgericht ter ondersteuning van het bestuur, door onze ledenwerfactie ‘Leden werven leden’ kwamen we bijna op 3.000 leden, er kwam een halfjaarlijks overleg met VG’s van andere financiële dienstverleners en we namen deel aan een werkgroep bij de uitvoerder Beon. Voor 2003 is naast indexering van de ingegane pensioenen medezeggenschap van gepensioneerden door deelname in het bestuur van het fonds een belangrijk agendapunt. Gepensioneerden zouden dan echt kunnen meepraten over hun eigen inkomen en niet langer afhankelijk zijn van de werkgever en de actieve deelnemers. Ja, ook voor gepensioneerden zijn het turbulente tijden. Ook wij zijn trots op de resultaten van de Rabobank, maar kijken met enige zorg naar de ontwikkelingen van ons Pensioenfonds. Aan de andere kant prijzen we ons gelukkig met een goede werkgever die zijn afspraken nakomt. We hebben niet de zorgen die anderen hebben." Jan van Holstein - voorzitter Vereniging Gepensioneerden Rabobank en lid van de Deelnemersraad

9

10


voor werknemers met een dienstverband voor onbepaalde tijd,

Volgens de tekst van het convenant hebben ondernemingspensioen-

nu ook opengesteld moeten worden voor werknemers met een

fondsen de keuze tussen bestuursparticipatie van gepensioneerden

dienstverband voor bepaalde tijd.

en vertegenwoordiging in een deelnemersraad. De gepensioneerden van de Rabobank zijn sinds 1990 al vertegenwoordigd in de deel-

Uitsluiting van werknemers met een zeer kort dienstverband (zoals

nemersraad met twee zetels. De betekenis van het convenant en de

vakantiewerkers) gedurende maximaal drie maanden, wordt als

gevolgen voor het Rabobank Pensioenfonds worden op dit moment

objectieve rechtvaardigingsgrond nog wel mogelijk geacht.

verder bestudeerd.

Medezeggenschap van gepensioneerden

Financiële positie

In 1998 kwamen de Stichting van de Arbeid en het Coördinatie-

Op 30 september 2002 heeft de PVK alle pensioenfondsen per brief

orgaan Samenwerkende Ouderenorganisaties (CSO) tot een conve-

geattendeerd op de belangrijkste uitgangspunten bij toetsing van

nant waarin een wezenlijke verbetering van de medezeggenschap

hun financiële positie. Naast bestaand beleid op dit punt bevatte

van gepensioneerden bij de uitvoering van pensioenregelingen werd

de brief een aantal aanvullingen. Ook werden de pensioenfondsen

vastgelegd. Naar aanleiding van de evaluatie van dit convenant werd

erop gewezen dat zij zich moeten beraden op maatregelen om een

in februari 2003 een nieuw convenant ondertekend. Hierin worden

(dreigende) verstoring van het financieel evenwicht te herstellen.

allereerst de afspraken uit 1998 gecontinueerd. Daarnaast werd afgesproken dat er meer inspanningen zullen worden verricht om de

Aanleiding tot het schrijven van deze brief was onder andere een

medezeggenschapspositie van gepensioneerden bij de uitvoering

aanmerkelijke daling van de dekkingsgraad van de pensioenfondsen

van pensioenregelingen te verbeteren. Het accent ligt daarbij op

door de slechte beleggingsresultaten van de afgelopen jaren. Een

een verbetering van de kwaliteit van de medezeggenschap. Het

groot aantal pensioenfondsen dreigt daardoor niet meer te kunnen

onderwerp geniet ook vanuit de politiek grote belangstelling getuige

voldoen aan het voorschrift dat het zijn pensioenverplichtingen te

het initiatiefwetsvoorstel dat is ingediend door mevrouw Giskes van

allen tijde moet kunnen voldoen. De PVK stelt dat het bestuur van

D66. Het wetsvoorstel beperkt de ruimte die in het convenant

fondsen met onderdekking onmiddellijk moet handelen om deze

geboden is om partijen zelf de gewenste vorm van medezeggen-

situatie op korte termijn - in ieder geval binnen een jaar - te herstel-

schap te laten kiezen.

len. Het op peil brengen van vermogensbuffers mag een wat langere

Nog meer turbulentie op komst "Het Rabobank Pensioenfonds staat op basis van belegd vermogen in de top twintig van Nederlandse pensioenfondsen en doet het nog steeds goed. Dat komt natuurlijk ook omdat de sponsor de financiële positie van het fonds heeft verstevigd met extra dotaties. Ja, het zijn turbulente tijden in pensioenland. De dekkingsgraad lag in een verder verleden eerder rond de 100%, maar toen werd er over de hele linie minder risicovol belegd. Mede door de gedaalde beleggingsopbrengsten liggen de eisen van de PVK nu een stuk hoger. Daarnaast vormt de lage reële rente - nu rond de 2,5% - een bedreiging voor pensioenfondsen. De indexatie van de pensioenen van slapers en gepensioneerden komt daardoor in Nederland onder druk te staan. Op welke wijze het pensioenveld hiermee zal omgaan valt nog niet te voorspellen. Wél dat het einde van al deze ontwikkelingen nog lang niet in zicht is." Diede Panneman - actuaris Watson Wyatt

Ontwikkelingen op pensioengebied

periode beslaan, namelijk tussen de twee en de acht jaar. De PVK

de pensioenparagraaf. Uitgangspunt is dat in de jaarrekening van de

verwacht van de fondsen een alert en actief optreden. Daarbij hoort

onderneming een zodanige verantwoording dient plaats te vinden,

ook het tijdig informeren van de toezichthouder en het snel opstel-

dat transparantie ontstaat in de pensioenverplichtingen, -risico’s en

len van een plan van aanpak wanneer daartoe aanleiding is.

-kosten van een rechtspersoon. De gehanteerde Angelsaksische invalshoek sluit slecht aan bij de Nederlandse pensioensituatie,

Het Rabobank Pensioenfonds kende eind 2002 volgens de normen

waarin een juridische scheiding bestaat tussen de onderneming

van de PVK geen onderdekking en geen reservetekort.

en de pensioenuitvoerder (het pensioenfonds).

Pensioenvoorlichting

In de definitieve tekst wordt onderscheid gemaakt tussen regelingen

In het verslagjaar 2002 werd door de Consumentenbond onderzoek

waarbij een bijdrage of een pensioen is toegezegd. Alleen in het

gedaan naar voorlichting op het gebied van pensioen. De bond

laatste geval liggen de risico’s bij de werkgever en zullen de gevolgen

concludeert dat er nog veel verbeterd kan worden op het gebied

daarvan in de balans van de onderneming moeten worden opge-

van begrijpelijkheid van de pensioenvoorlichting. Zo geeft de helft

nomen. Onderkend is dat de risico’s van de vele werkgevers die bij

van de respondenten aan dat zij op basis van de ontvangen

een bedrijfstakpensioenfonds zijn aangesloten anders zijn dan de

pensioeninformatie niet kunnen beoordelen of ze aanvullende

risico’s van een werkgever met een eigen ondernemingspensioen-

maatregelen moeten treffen.

fonds. Omdat de richtlijn met name consequenties heeft voor de balans en de winst- en verliesrekening van de onderneming, zal de

De staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid liet naar

directe invloed ervan op pensioenfondsen naar verwachting voor-

aanleiding daarvan weten dat er maatregelen komen die een goede

alsnog beperkt blijven.

pensioencommunicatie moeten waarborgen. Zo moet iedere werknemer bij indiensttreding goed worden geïnformeerd over zijn pensioenrechten en de opbouw van zijn pensioenaanspraken. Daarnaast moet het indexeringsbeleid van de pensioenuitvoerder aan de deelnemers worden toegelicht. Ook bepleit de staatssecretaris een financiële bijsluiter voor bijspaarproducten in de pensioensfeer en een eenvoudig te raadplegen centraal pensioenregister waarin alle pensioenrechten per persoon zijn opgeslagen. Voor dit laatste laat hij het initiatief over aan de sociale partners. Het Rabobank Pensioenfonds informeert deelnemers jaarlijks middels een uitgebreid pensioenboekje (toegespitst op de persoonlijke situatie) of middels een persoonlijke opgave van de rechten. Deelnemers met slapende rechten en gepensioneerden worden geïnformeerd over de nieuwe voorwaarden waaronder geïndexeerd wordt.

Raad voor de Jaarverslaggeving In 2001 heeft de Raad voor de Jaarverslaggeving de ‘Richtlijn personeelsbeloningen’ (RJ 271) vastgesteld, met uitzondering van

11

12


Ontwikkelingen Rabobank Pensioenfonds Het verslagjaar 2002 werd beheerst door dalende beurskoersen en de invloed daarvan op de reserves van pensioenfondsen. Ook binnen het bestuur van het Rabobank Pensioenfonds was dit regelmatig onderwerp van gesprek. Het bestuur constateert dat grote alertheid gepast is.

een aanpassing kan plaatsvinden, wordt uiteindelijk bepaald door de financiële positie van het pensioenfonds en is afhankelijk van de financiële middelen in dat jaar. Een eenmaal toegekende verhoging van het pensioen kan niet meer ongedaan gemaakt worden.

Indexeringsvoorwaarden Het bestuur van het pensioenfonds heeft de indexeringsvoorwaarden in 2002 nader geconcretiseerd. De indexering wordt in principe opgeschort als de dekkingsgraad van het pensioenfonds

De door de werkgever toegezegde pensioenen zijn afdoende gefi-

onder de 110% daalt of door de toekenning van de indexering

nancierd. Daarnaast voldoet het pensioenfonds, zelfs na een aantal

onder de 110% zou dalen. De indexering wordt weer gestart op het

slechte beleggingsjaren, aan de door de Pensioen- & Verzekerings-

moment dat de dekkingsgraad van het fonds hoger is dan 115%,

kamer (PVK) gestelde voorwaarden en kent het geen onderdekking

mits de dekkingsgraad door toekenning van de indexering niet

of reservetekort. Niettemin vormen de ontwikkelingen in de afge-

onder de 110% daalt. Als op enig moment wordt besloten om niet

lopen jaren wel aanleiding om nog eens goed na te denken over

te indexeren, leidt een latere toekenning van indexering niet tot uit-

de financiële aspecten van de pensioenregeling.

betaling met terugwerkende kracht.

Vaststelling indexering

Indexatiebeleid

Voor de vaststelling van het al dan niet toekennen van de indexering zal de volgende systematiek worden gehanteerd. De dekkingsgraad

Een belangrijk aspect daarbij is de indexering van ingegane pensi-

per 31 december wordt jaarlijks door het bestuur vastgesteld op

oenen. In de pensioenregeling van het Rabobank Pensioenfonds is

basis van de jaarrekening en wordt gepubliceerd in het jaarverslag.

bepaald dat het pensioenfonds streeft naar een periodieke aan-

Op grond van deze dekkingsgraad en met inachtneming van de

passing van de ingegane pensioenen en rechten van gewezen en

ontwikkelingen die hierop van invloed zijn na 31 december, wordt

volledig arbeidsongeschikte deelnemers in verband met een even-

er op 1 juli van het daaropvolgende jaar wel of niet geïndexeerd.

tuele stijging van de kosten van levensonderhoud. Of er opnieuw

Gezien de koppeling met de door het bestuur vastgestelde dekkings-

Ontwikkelingen Rabobank Pensioenfonds

graad vindt de indexering van ingegane pensioenen met ingang

Pensioenfonds. Het bestuur van het pensioenfonds is daardoor in

van 2004 in plaats van tweemaal, eenmaal per jaar plaats op 1 juli.

staat om beter te sturen op zowel de kwaliteit van de dienstverlening

Op grond van de huidige financiële positie van het pensioenfonds

als het kostenniveau in relatie tot de inhoud van deze dienstverle-

heeft het bestuur inmiddels besloten de ingegane pensioenen per

ning. Ook maakt een SLA het mogelijk om op een gestructureerde

1 juli 2003 aan te passen op basis van het gehanteerde CBS-prijs-

en beheersmatige wijze de dienstverlening van Beon aan het

indexcijfer.

Rabobank Pensioenfonds te besturen en te verbeteren. De afspraken in de SLA zullen naar verwachting per 1 juli 2003 van kracht zijn.

Service Level Agreement Uitvoering van de pensioenregeling Het bestuur van het Rabobank Pensioenfonds heeft in 2002 te kennen gegeven behoefte te hebben aan meer transparantie in de

Het verslagjaar 2002 werd voor uitvoerder Beon vooral gekenmerkt

dienstverlening van uitvoerder Beon. Dit onder andere als onder-

door een administratieve inhaalslag en procesverbeteringen. De

bouwing voor de in rekening te brengen administratiekosten en als

werkvoorraad van de belangrijkste processen (ontstaan bij de

waarborg voor een goede dienstverlening aan de deelnemers. Beon

opstart in 2001) is inmiddels met succes weggewerkt. Voor een

en het bestuur van het Rabobank Pensioenfonds hebben daarom

groot aantal processen werd daarbij twee jaar aan mutaties in één

gezamenlijk besloten tot het opstellen en hanteren van een Service

jaar verwerkt. Ook zijn de nodige procesverbeteringen doorgevoerd.

Level Agreement (SLA). Daarnaast werd in samenwerking met de afdeling pensioenen van

Doel SLA

Rabobank Nederland een begin gemaakt met kwaliteitsverbetering

Doel van de SLA is in de eerste plaats het maken en vastleggen van

van de gegevensaanlevering door de salaris- en personeelsadmini-

concrete afspraken over de aard, omvang en kwaliteit van de uit-

stratie. In 2003 zal verder worden gewerkt aan een hogere kwaliteit

voering van de pensioenadministratie door Beon voor het Rabobank

van de aangeleverde persoons- en salarisgegevens.

Pensioen is nog nooit zo spannend en actueel geweest "Interpolis Pensioenen werkt voor zo’n 50 pensioenfondsen, waarvan het Rabobank Pensioenfonds het grootste ondernemingspensioenfonds is. In 2002 werkten we vooral aan een omslag van een defensief beleid - namelijk het verdedigen van het degelijke pensioenstelsel - naar een meer strategiebepalend beleid. Alle ontwikkelingen op pensioengebied maken het belangrijker dan ooit om niet alleen alert te reageren en te anticiperen, maar vooral zelf een koers te bepalen. Agendapunten voor 2003 zijn onder andere een verdere professionalisering van de dienstverlening en het nog beter benutten van de schaalvoordelen van de fusie van onze oorspronkelijke pensioenbedrijven (Beon, Relan, Interpolis/Van Spaendonck). Ook wordt er hard gewerkt aan het opzetten van een nieuwsbrief voor onze klanten. Het Rabobank Pensioenfonds wordt daar overigens nauw bij betrokken. Pensioen saai? Het is nog nooit zo spannend en actueel geweest." Marlies van Loon - manager afdeling Beleid en Ontwikkeling Interpolis Pensioenen

13

14


Service richting deelnemers

Meerurenregeling

In 2002 werd een begin gemaakt met kwaliteitsverbetering richting

Volgens de Rabobank CAO telt het salarisdeel gebaseerd op het

deelnemer. Verbeteringen waren er zowel op het gebied van de

aantal uren boven 36 onder bepaalde voorwaarden mee voor de

gespreksinhoudelijke afhandeling als op het gebied van bereikbaar-

pensioenopbouw (meerurenregeling). De besluitvorming over deze

heid en een directe afhandeling van gestelde vragen. Daarnaast

regeling werd in 2002 afgerond en met terugwerkende kracht tot 1

werd veel aandacht besteed aan kennisoverdracht en informatie-

januari 2001 van toepassing verklaard.

uitwisseling. In 2003 wordt aan een verdere kwaliteitsverbetering

Inmiddels zijn ook de pensioenreglementen aangepast. Uren boven

gewerkt, zodat eerder een duidelijk beeld van de deelnemer en van

de 36 vormen vanaf 1 januari 2001 pensioengevend inkomen, maar

de status van een ingediend verzoek kan worden verkregen.

worden berekend volgens het middelloonsysteem. Dit geldt voor alle deelnemers, dus ook voor deelnemers die nog onder de eind-

Uit dienst maar niet uit zicht

loonregeling vallen. De administratieve afhandeling van de meer-

Het Rabobank Pensioenfonds streeft ernaar gepensioneerde deel-

urenregeling vindt in 2003 plaats. In juni 2003 worden de betrokken

nemers betrokken te houden bij hun pensioenregeling.

deelnemers (circa 3.000) geïnformeerd over de extra pensioenop-

Gepensioneerden ontvangen het jaarverslag en worden periodiek

bouw vanaf 2001.

geïnformeerd over aanpassingen op het gebied van belastingen en sociale zekerheid. In het verslagjaar werd onder andere bericht over aanpassing van de pensioenuitkering in verband met indexatie. Ook vindt er regelmatig overleg plaats met de Vereniging Gepensioneerden Rabobank. In dit overleg worden actuele aangelegenheden besproken en wordt ingegaan op de specifieke wensen van de gepensioneerden.

Vereniging Gepensioneerden Rabobank De Vereniging Gepensioneerden Rabobank (VG-Rabobank) behartigt de belangen voor alle oud-medewerkers van de Rabobank en hun nabestaanden richting de Rabobank, het pensioenfonds, de overheid en maatschappelijke instanties. De vereniging bestaat bijna drie jaar en heeft inmiddels zo’n 3.000 leden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: Landelijk secretariaat VG-Rabobank mw. Jetty Mulder Postbus 17100 3500 HG Utrecht telefoon: (030) 216 48 26 fax: (030) 216 85 98 e-mail: [email protected]

Ontwikkelingen rond beleggingen

Ontwikkelingen rond beleggingen Het verslagjaar is het derde op rij met een teleurstellend beleggingsrendement. Door negatieve ontwikkelingen op de aandelenmarkten kwam het totaalrendement over 2002 uit op –9,5%. Leidde het inmiddels forse belang in aandelen in 1999 tot de hoogste rendementsuitkomst uit de historie van het fonds, in het verslagjaar was dit de belangrijkste oorzaak van het laagste resultaat ooit behaald.

ontwikkelingen op de huizenmarkt waar forse prijsstijgingen en lage rente koopkracht schiepen via herfinanciering en opname van overwaarde. Daarnaast bleef men kopen dankzij allerlei kortingen, belastingimpulsen en renteloze autoleningen. Het bedrijfsleven liet het afweten. Onzekere vooruitzichten en voldoende capaciteit drukten de investeringen, afgebroken door een wegvallende vraag en te hoog opgelopen voorraden. Het trage tempo van het economische herstel liet de Amerikaanse centrale bank het belangrijkste tarief (de fed funds rate) na de reeks verlagingen in 2001 met 0,5% terugbrengen naar het historisch lage niveau van 1,25%. De kapitaalmarktrente daalde in het verslagjaar fors van boven de 5% tot onder de 4%. Een belangrijke oorzaak was

Macro-economische ontwikkelingen

de vlucht van beleggers uit de tegenvallende aandelenmarkt naar de veilige haven van de staatsobligaties. De sterke koersstijging die

Mondiaal beeld

daarvan het gevolg was, drukte de rente.

De wereldeconomie vertoonde in 2002 een gemengd beeld. In de VS en Japan was er sprake van een aantrekkende economische

Inmiddels kampt Amerika weer met de uit het verleden beruchte

groei terwijl in Europa de groei verder inzakte. Inflatie was nergens

‘twin deficits’, ofwel een begrotingstekort en een tekort op de

een probleem. In Japan handhaafde zich het deflatoire klimaat.

lopende rekening van de betalingsbalans. Dat laatste heeft een zodanig niveau bereikt dat vanuit de rest van de wereld bijna

Verenigde Staten

USD 1,5 miljard per dag naar de VS moet worden overgeboekt om

In het verslagjaar trok de economische groei in de VS aan van 1% in

het geheel te financieren. Dit aspect en gematigde Amerikaanse

2001 naar 2,4%. Deze groei werd vooral gedragen door de consu-

groeiverwachtingen plus de kosten van een dreigende oorlog met

ment. Hoewel koersdalingen op de aandelenmarkten negatief

Irak hebben de dollar fors onder druk gezet. Deze daalde in het ver-

werkten, werd het consumentengedrag gesteund door positieve

slagjaar met bijna 18% ten opzichte van de euro.

15

16


EMU Europa

laagde de bank tegen het eind van het jaar inderdaad de rente met

De Europese groei onderging in 2002 een verdere vertraging van

0,5 procentpunt tot 2,75%. De kapitaalmarktrente daalde in lijn met

1,5% tot 0,6%. Er is sprake van een vrij grote spreiding rond dit

die in de VS, zij het in een wat gematigder tempo van iets onder de

gemiddelde. Positieve uitschieter was Spanje met een groei van 2%.

5% tot iets boven de 4%. Ook hier speelde de vlucht uit aandelen

Het is vooral Duitsland dat met een groei van bijna 0% tegenval-

een wezenlijke rol.

lend presteert. Het niet of onvoldoende doorvoeren van structurele hervormingen speelt een negatieve rol. Als belangrijkste economie

Nederland

binnen de eurozone heeft een zwakke Duitse economie echter ook

Het Nederlandse economische wonder lijkt voorlopig voorbij.

invloed op de rest van het gebied.

Presteerde onze economie een aantal jaren bovengemiddeld, de laatste paar jaar lag de uitkomst onder het gemiddelde. Zo kwam

Ook de inflatie verschilt van land tot land nogal, maar het Europese

de groei in het verslagjaar niet hoger dan 0,3%. De inflatie daalde

gemiddelde lag met 2,3% in 2002 nog steeds boven het door de

gelukkig wel, maar was met 3,5% nog steeds één van de hoogste

ECB gehanteerde plafond van 2%. De Europese Centrale Bank stond

van de EMU. Daarnaast heeft de tegenvallende economische

in het verslagjaar onder druk om de rente te verlagen teneinde de

ontwikkeling de riante positie van de overheid in termen van

economie te stimuleren. Toen de inflatie begon af te nemen, ver-

begrotingsoverschotten weer laten omslaan in een tekort, wat de

Turbulentie komt van buitenaf “2002 stond vooral in het teken van de ongunstige economische ontwikkelingen en het uitgesproken slechte beursklimaat. Wij hebben geprobeerd om samen met het pensioenfonds in stabieler vaarwater te komen, maar de beleggingsrendementen blijven onvoorspelbaar. Daarnaast kijken we ook op de langere termijn naar de gevolgen van de nieuwe boekhoudregels die vanaf 2005 gaan gelden ten aanzien van pensioenverplichtingen. Ja, de term turbulentie is op zijn plaats. Maar de deelnemer moet zich niet verkijken op ontwikkelingen op de korte termijn, het gaat om de lange termijn. En nog belangrijker: de turbulentie komt van buitenaf. We beschikken over een goede pensioenregeling en organisatie, zowel bestuurlijk als vanuit de deelnemers. Intern hebben we onze zaken op orde. En dat is de belangrijkste voorwaarde om de effecten van de turbulentie zo klein mogelijk te houden." Frans Overdijk – teammanager control Rabobank Groep


overheid tot forse bezuinigingen noopt.

De aandelenportefeuille van het fonds realiseerde met ruim 31%

Qua rentebeeld bewoog ons land uiteraard in lijn met de EMU.

negatief (versus -16% in 2001) een teleurstellend rendement. Het niveau lag 1% punt lager dan de interne benchmark ofwel de meet-

Beleggingsresultaten

lat waar eigenlijk gelijk aan of liefst boven moet worden gescoord. De omvang van het aandelenbelang bedraagt EUR 1,6 miljard ofwel

Vastrentende waarden

33% van het fondsvermogen.

Zowel in Amerika als in Europa waren de inflatieverwachtingen laag en vluchtten beleggers op grote schaal uit aandelen naar obligaties.

Vastgoed

Dit resulteerde in veel vraag naar en dus forse koersstijgingen van

De rechtstreeks in Nederlandse vastgoedobjecten beleggende

obligaties. Aldus konden met de obligatieportefeuilles fraaie rende-

portefeuille steeg in het verslagjaar met EUR 21 miljoen in omvang

menten worden behaald. De rente op bedrijfsobligaties (de zoge-

tot EUR 356 miljoen. Hiervan bestond ongeveer EUR 9 miljoen uit

naamde credits) onderging in het verslagjaar ook een daling wat

herwaarderingen, terwijl het restant van het bedrag ofwel circa

eveneens bijdroeg aan de hoge rendementen.

EUR 12 miljoen werd gevormd door saldoaankopen die tot doel hebben het gewicht van de vastgoedportefeuille dichter bij het

De vastrentende portefeuille van het fonds behaalde in 2002 een

strategisch gewenste niveau van 10% te brengen.

rendement van 9,3% tegen een interne benchmark van 9,6%. In 2001 kwam het rendement uit op 6,6%. De omvang van de vast-

Het rendement op de Nederlandse portefeuille kwam uit op ruim

rentende beleggingen bedroeg bijna EUR 2,5 miljard, wat circa 35%

9% versus circa 10% in 2001. De huurinkomsten leverden 6,6 % op

hoger is dan in 2001.

en de eerdergenoemde waardestijgingen 2,5%. Voor vastgoed wordt momenteel geen op jaarbasis te hanteren

Aandelen

benchmark (als de ROZ IPD index) gebruikt omdat de portefeuille

Het vertrouwen van beleggers in aandelen werd in het verslagjaar

qua sectormix hiervan te sterk afwijkt.

ernstig geschokt door de boekhoudschandalen die aan het licht kwamen. Daarnaast bleef er ook aarzeling bestaan over het econo-

Het leegstandpercentage (in termen van huurderving door leeg-

mische herstel en de winstgroei. Het dieptepunt van de beurzen lag

stand), dat in 2001 uitkwam op 0,8%, steeg in het verslagjaar tot 1,5%.

in de zomer, waarna een voorzichtig maar niet duurzaam herstel begon. Dit hing samen met het feit dat later in het jaar de kwestie

De vastgoedfondsen en deelnemingen ondergingen een daling

Irak het koersbeeld steeds meer begon te beïnvloeden. Per saldo

van EUR 62 miljoen tot EUR 53 miljoen als saldoresultaat van her-

daalden de koersen over 2002 gemiddeld met circa 30% waarmee

waarderingen en verkopen. Het rendement kwam uit op bijna 8%

een van de slechtste beursjaren uit de geschiedenis een feit werd.

tegen bijna 9% in 2001. Het ligt in de bedoeling dit portefeuille-

In euro’s gemeten waren er positieve rendementen te behalen in

onderdeel af te bouwen en de vrijgekomen middelen te herbeleg-

landen als Australië (8%), Ierland (3%) en Nieuw Zeeland (15%). Ook

gen in direct vastgoed.

de beurzen van de zogenaamde opkomende markten deden het met een rendement van -7% relatief goed. Uitgesproken zwakke

De totale vastgoedportefeuille realiseerde een rendement van

beurzen waren er te vinden in onder meer Finland (-34%) en Japan

ruim 9%.

(-25%). De Nederlandse beurs behoorde met -19% ook tot de zwakkere markten.

17

18


Rendementsontwikkeling in procenten

kwam het rendement van het Rabobank Pensioenfonds uit op 7,6% tegen 8,0% voor het WM Universum.

Jaar

Vastr. waarden

Vastgoed

Aandelen

Totaal

1993

12,0

4,6

42,0

15,1

1994

3,2

3,4

-4,6

1,6

1995

12,3

0,5

15,3

11.3

1996

8,6

9,5

32,0

14,4

1997

6,7

17,3

33,0

16,9

1998

10,5

4,9

22,9

15,3

Categorie

1999

-0,9

8,3

36,9

17,5

Vastrentende waarden

2000

6,8

21,0

-6,7

0,0

Aandelen

2001

6,6

9,9

-16,2

-5,3

Vastgoed

9,2

5,1

2002

9,3

9,1

-31,4

-9,5

Totaal

-9,3

-8,1

Onderstaand is het totale rendement over 2002 uitgesplitst naar beleggingscategorieën.

Totaalrendement 2002 naar beleggingscategorieën Rabobank Pensioenfonds

WM Universum

7,7

7,5

-33,7

-30,5

Rendementsvergelijking

Asset Liability Management

Om de resultaten van het fonds jaarlijks te kunnen vergelijken met

Asset Liability Management (ALM) staat voor een optimaal samen-

die van andere Nederlandse pensioenfondsen, vormt de door World

spel tussen financieringen, reserveringen en beleggingen. Het heeft

Market company (WM) uitgevoerde performance-meting een

tot doel de solvabiliteit en de waardevastheid van de uitkeringen

hulpmiddel. Bij deze meting worden de beleggingsuitkomsten van

van het fonds te bevorderen en houdt de gemiddelde pensioen-

de afzonderlijke pensioenfondsen vergeleken met de gemiddelde

premie laag. Op basis van ALM-studies wordt onder meer de hoogte

uitkomsten van de deelnemende fondsen tezamen. De uitkomsten

van de benodigde voorzieningenbuffer bij diverse assetmixvarianten

zijn gebaseerd op de door de afzonderlijke fondsen aangeleverde

vastgesteld. Uitgangspunt is dat de kans op onderdekking op een

gegevens.

aanvaardbaar niveau moet liggen.

Mede door het ontbreken van volledig uniforme waarderings-

Bij de ALM-studies worden op basis van historische gegevens simu-

grondslagen mag aan de WM performance geen absolute betekenis

laties gemaakt van de mogelijke toekomst. Het fonds loopt hierbij

worden toegekend. Omdat de berekeningsmethode van WM

het risico dat de gebruikte historie minder representatief is voor de

enigszins afwijkt van de intern gehanteerde werkwijze, kunnen er

toekomst dan gedacht, waardoor zowel aan de actuariële kant als

geringe verschillen optreden tussen de WM en interne cijfers.

aan de beleggingskant de kans op negatieve uitkomsten groter zou zijn dan verondersteld. Daarnaast is het denkbaar dat een klein

Het door WM berekende fondsrendement kwam in 2002 uit op

geachte kans op een zeer negatief scenario zich toch manifesteert

-9,3% tegen -8,1% gemiddeld voor alle deelnemende pensioen-

zoals vandaag de dag het geval is.

fondsen. De belangrijkste oorzaak van het verschil was de achterblijvende performance van aandelen in met name Europa, dat

In het kader van het premiebeleid is een zogenoemde kritische

relatief sterk in de portefeuille vertegenwoordigd was.

dekkingsgraad vastgesteld. De hoogte daarvan is afhankelijk van de

Over de afgelopen vijf jaar bedroeg het fondsrendement 3,2% versus

assetmix. Naast de kritische dekkingsgraad worden de minimale en

3,7% voor het WM-universum. Over een periode van tien jaar bezien

maximale dekkingsgraad gehanteerd. Op grond daarvan zijn kortin-


gen op de premie wel of niet mogelijk. Boven de kritische dekkings-

In 2002 was de strategische assetmix als resultante van de gemaakte

graad wordt de korting volledig verleend. Komt de dekkingsgraad

afwegingen:

boven ‘het maximum’, dan ontvangen de premiebetalers een

• 40% (was 35%) vastrentende waarden;

gedeelte van het surplus. Daalt de dekkingsgraad in enig jaar onder

• 50% (was 55%) aandelen;

de kritische dekkingsgraad, dan wordt de korting op de bruto

• 10% vastgoed.

pensioenpremie evenredig verlaagd. Onder de minimum dekkings-

Gegeven de wens tot verdere verlaging van het risicoprofiel van het

graad wordt er in het geheel geen korting meer verleend.

fonds is verhoogde buffervorming noodzakelijk. Vanuit dat oogpunt is in 2002 besloten de dekkingsgraden verder te verhogen:

ALM-studie

• maximum dekkingsgraad 185% (2001: 165%)

Begin 2002 is een aanvullende ALM-studie afgerond. In de studie

• kritische dekkingsgraad 170% (2001: 150%)

werden onder meer het risicoprofiel van het fonds en het premie-

• minimum dekkingsgraad 160% (2001: 135%)

beleid opnieuw beoordeeld.

De financieringsovereenkomst en de Actuariële en Bedrijfstechnische Nota zijn hierop aangepast.

Turbulent? In Almere is elk jaar turbulent “De Rabobank Almere is de jongste coöperatieve bank. Van twee werknemers zijn we in 26 jaar tijd uitgegroeid naar 200 werknemers, verspreid over drie kantoren voor cliëntadvies in de markt en twee kantoren voor de adviesdiensten en overige bankafdelingen. Eind 2003 komen de laatste twee bij elkaar in de Rabotoren, een nieuw gebouw dat beeldbepalend wordt voor Almere. Ja, daar zijn we zeker trots op! Ook intern gebeurt er intussen van alles. Eind 2002 werd de aanzet gegeven voor een belangrijke organisatieverandering, die in 2005 afgerond moet zijn. Als werkgever c.q. premiebetaler én als individuele deelnemer van het pensioenfonds volg ik de ontwikkelingen op pensioengebied op de voet. Vanzelfsprekend zitten er negatieve kanten aan de pensioendiscussie, maar positief is dat het pensioenbewustzijn en de pensioenbeleving weer toenemen. Een turbulent jaar? Almere krijgt er jaarlijks zo’n 7.000 nieuwe inwoners bij en dat heeft ook z’n invloed op ons reilen en zeilen als bank. In Almere is elk jaar turbulent!” Ben Scholten – directeur Rabobank Almere

19

20


Ontwikkeling dekkingsgraad en asset mix

de financieringsovereenkomst met de werkgever aangepast.

Eind 2001 stond de dekkingsgraad op 121,5%. De toename van de

In 2005 zal de gewijzigde financiering worden geëvalueerd.

pensioenverplichtingen (inclusief de stijging als gevolg van de CAO-loonronden) werd in 2002 volledig opgevangen door de

In verband met de ingevoerde stelselwijziging is door Rabobank

premiebetaling van de werkgevers. De opnieuw negatieve beurs-

Nederland de positie van het Rabobank Pensioenfonds in 2002

ontwikkeling werd gecompenseerd door aanvullende stortingen die

versterkt middels extra stortingen van ruim EUR 600 miljoen.

Rabobank Nederland heeft gedaan in het pensioenfonds. Hierdoor daalde de dekkingsgraad slechts licht tot 119,2% ultimo 2002. Om te voorkomen dat beursontwikkelingen van een bepaald moment een te grote invloed hebben, worden ontvangen bedragen gespreid over het jaar belegd. Uitgangspunt hierbij is de werkelijke assetmix. Het bestuur van het pensioenfonds heeft besloten in 2002 de werkelijke assetmix in principe te handhaven. Door de forse waardedaling van de aandelen en het gelimiteerde bijkopen is dit niet gelukt, waardoor het aandelenbelang verder afnam. Belangrijk is en blijft de visie van het bestuur dat beleggen in zakelijke waarden op lange termijn een hoger rendement geeft dan beleggen in vastrentende waarden. Gelet op het dekkingsgraadniveau is herbalanceren van de portefeuille naar de gewenste strategische positie echter vooralsnog niet aan de orde. Volgens de huidige inzichten wordt de strategische assetmix pas ingevuld als de dekkingsgraad is gestegen tot 150%. Ultimo 2002 bedroeg de feitelijke verdeling van de assetmix: • 51% vastrentende waarden; • 33% aandelen; • 8% vastgoed; • 8% liquide middelen.

Premieontwikkeling In tegenstelling tot eerdere jaren is de pensioenpremie voor lokale banken en Rabobank Nederland gelijk aan de brutopremie, respectievelijk 32% en 32,5% van de pensioengrondslag (salaris plus vakantiegeld en dertiende maand, minus een AOW franchisebedrag van circa EUR 16.000). Vanaf 2002 betalen de lokale banken en gelieerde instellingen een pensioenpremie van 16%. De resterende pensioenpremie is betaald door Rabobank Nederland. In verband met deze nieuwe wijze van premiebetaling is eind 2002/begin 2003

22


Overige pensioengegevens Franchise- en grensbedragen Per 1 januari 2002 zijn de franchise- en grensbedragen voor de Pensioenreglementen 1989 en 2001 als volgt vastgesteld: 2003

2002

Franchise I

16.207

15.640

Franchise II

12.812

12.365

Maximaal bruto arbeidsinkomen voor Pensioengrondslag II

78.918

76.162

Grensbedrag i.v.m. WAO-maximum

43.232

41.757

Grensbedrag inzake 15% arbeidsongeschiktheidspensioen

22.515

21.729

Relatieve pensioenuitkomsten toetscarrières Uit de berekeningen blijkt dat per 1 januari 2003 de relatieve pensioenuitkomst (inclusief de AOW voor een ongehuwde vermeerderd met vakantiegeld) voor deelnemers die vallen onder de pensioenreglementen 1989-nieuw en 2001, gemiddeld op 75,0% uitkomt. Dit is gebaseerd op de verwachte salarisstijging ten gevolge van carrièreontwikkeling. Aangezien deze gemiddelde relatieve pensioenuitkomst tussen de 70 en 80% ligt, is er geen aanleiding om Franchise-I nader bij te stellen.

Overige pensioengegevens

De pensioenaanspraken over 2002 waren waardevast In het indexeringsbeleid streeft het bestuur ernaar de ingegane pensioenen, alsmede de meeverzekerde pensioenaanspraken en de pensioenaanspraken van ex-deelnemers aan te passen aan de ontwikkeling van de kosten van het levensonderhoud. Deze aanpassing heeft in 2002 tweemaal per jaar plaatsgevonden en wel per 1 januari en per 1 juli. Over de periode april 2001 tot april 2002 steeg het afgeleide consumentenprijsindexcijfer (CPI) met 3,46%. Hierdoor zijn de genoemde pensioenaanspraken in 2002 met 3,46% verhoogd. Onderstaande grafiek geeft aan met welk percentage de pensioenen in de periode 1965 tot en met 2002, vanaf de ingangsdatum zijn toegenomen:

Procentuele stijging 300 250 200 150 100 50

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

1972

1970

1968

1966

0

Jaar van pensioeningang

Ontwikkeling in aantallen verzekerden Deelnemers Stand per 1 januari 2002 Toetreding / hertoetreding 1)

Gewezen

Arbeidsongeschikte

Gepensioneerden

deelnemers

deelnemers

46.120

24.098

2.533

4.508

5.062

-848

1

-

Pensionering

-200

-65

-58

495

Arbeidsongeschiktheid

-246

-132

378

-

54

25

-79

-

Revalidering

-32

-45

-21

-151

-4.305

4.305

-

-

Waardeoverdracht

-

-208

-

-

Afkoop emigratie / klein pensioen

-

-5

-

-

Beëindiging wezenpensioen

-

-

-

-49

Overlijden Vertrek met premievrije rechten

1) Inclusief in 2002 verwerkte

Stand per 31 december 2002

46.453

27.125

2.754

4.803

Voorziening pensioenverplichtingen Ultimo 2002 bedraagt het aantal verzekerden 81.135. Het totale bedrag aan verzekerde pensioenen bedraagt EUR 794 miljoen. Bij de vaststelling van de Voorziening pensioenverplichtingen wordt uitgegaan van dat deel van de pensioenen waarop de verzekerden op grond van voltooide pensioenjaren recht kunnen doen gelden. De Voorziening pensioenverplichtingen bedraagt ultimo 2002 EUR 4.170 miljoen.

indiensttredingen over 2001.

23

24


Aantal verzekerden, verzekerde pensioenen en voorziening pensioenverplichtingen Aantallen

Verzekerd pensioen

Voorziening pensioenverplichting

Bedragen in miljoenen euro’s

2002

2001

Man

20.584

20.157

Vrouw

25.869

25.963

46.453

46.120

2002

2001

2002

2001

435

442

2.033

1.861

219

203

384

336

654

645

2.417

2.197

Deelnemers

Gewezen deelnemers Man

7.412

6.639

26

25

221

211

19.713

17.459

22

20

170

147

27.125

24.098

48

45

391

358

Man

1.941

1.813

49

44

584

513

Vrouw

1.159

1.080

5

4

52

43

1.469

1.398

21

19

222

207

234

217

1

1

4

4

Man

1.262

1.190

12

11

361

320

Vrouw

1.492

1.343

4

3

139

125

7.557

7.041

92

82

1.362

1.212

81.135

77.259

794

772

4.170

3.767

Vrouw

Gepensioneerden Ouderdomspensioen

Weduwen- en weduwnaarspensioen Wezenpensioen Arbeidsongeschiktheidspensioen

Totaal generaal

Dekkingsgraad De dekkingsgraad - het pensioenvermogen uitgedrukt in een percentage van de Voorziening pensioenverplichtingen - geeft een indicatie van de solvabiliteit van een pensioenfonds. De dekkingsgraad van het fonds ultimo 2002 komt uit op 119,2% (2001: 121,5%). De daling in 2002 was enerzijds een gevolg van de in dat jaar sterk dalende aandelenkoersen en anderzijds van de toename van de Voorziening pensioenverplichtingen. De dekkingsgraad kwam ultimo 2002 onder de door het bestuur gewenste kritische dekkingsgraad. Met de werkgever zijn additionele financieringsafspraken gemaakt.


Balans

per 31 december 2002 (na resultaatbestemming)

(bedragen in miljoenen euro’s)

2002

2001

Activa Beleggingen Onroerende zaken Onroerende zaken in exploitatie

353,5

323,8

2,7

11,2

54,4

62,3

Aandelen en converteerbare obligaties

1.605,6

2.068,8

Obligaties

Onroerende zaken in ontwikkeling Vastgoedfondsen Financiële beleggingen

2.388,1

1.740,9

Leningen op schuldbekentenis

35,3

55,7

Deposito’s en kasgeldleningen

390,0

Liquide middelen Overige vorderingen Totaal activa

160,0 4.829,6

4.422,7

45,7

115,8

117,2

65,5

4.992,5

4.604,0

Passiva Pensioenvermogen Voorziening pensioenverplichtingen Overige voorzieningen

Overige schulden Totaal passiva

4.170,4

3.766,8

800,6

809,9 4.971,0

4.576,7

21,5

27,3

4.992,5

4.604,0

De jaarrekening is opgesteld overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW en de Richtlijn pensioenfondsen van de Raad voor de Jaarverslaggeving. Er zijn geen wijzigingen doorgevoerd in de grondslagen voor de waardering en resultaatbepaling. Voor zover voortschrijdende inzichten noopten tot herrubricering, zijn de vergelijkende cijfers aangepast. Deze herrubriceringen hebben geen invloed op het resultaat en het vermogen.

25

26


Mutatie pensioenvermogen (bedragen in miljoenen euro’s)

2002

2001

Toevoegingen Directe beleggingsopbrengsten

184,5

165,9

Premies

901,8

502,6

Saldo waardeoverdrachten

23,6

1,2

Overige opbrengsten

11,0

1,4 1.120,9

671,1

Onttrekkingen Pensioenuitkeringen

-89,3

-82,3

Uitvoeringskosten

-6,8

-12,7

Overige lasten

-0,8

-1,9

Saldo van toevoegingen en onttrekkingen Indirecte beleggingsopbrengsten Mutatie in het pensioenvermogen

-96,9

-96,9

1.024,0

574,2

-629,7

-401,6

394,3

172,6


Kasstroomoverzicht (bedragen in miljoenen euro’s)

2002

2001

Ontvangsten 1.620,1

2.483,7

Directe beleggingsopbrengsten

244,3

232,1

Premies (bijdragen van werkgevers)

890,6

502,5

16,0

15,9

Verkopen en aflossingen van beleggingen

Overgenomen verplichtingen (waardeoverdrachten)

2.771,0

3.234,3

Uitgaven Aankoop en overige mutaties beleggingen Pensioenuitkeringen

-2.734,2

-2.969,2

-86,9

-75,8

-17,8

-7,5

-2,2

-19,2

-

1,1

Pensioenuitvoerings- en administratiekosten, kosten van vermogensbeheer Overgedragen verplichtingen (waardeoverdrachten) Overige lasten

-2.841,1

-3.070,6

-70,1

163,7

Mutatie liquide middelen

27

28


Waarderings- en berekeningsgrondslagen Algemeen

kasstromen, contant gemaakt tegen de geldende marktrente, rekening houdend met de looptijd van

Voor zover niet anders vermeld zijn alle bezittingen

de obligatie.

en schulden opgenomen voor de nominale bedragen

Leningen op schuldbekentenis worden gewaardeerd

Indien nodig geacht zijn op de vorderingen voor-

op marktwaarde, zijnde de contante waarde van de

zieningen voor oninbaarheid in mindering gebracht.

toekomstige kasstromen, berekend op basis van het

Transacties in vreemde valuta worden omgerekend

rendement op staatsobligaties vermeerderd met een

tegen transactiekoersen. Indien transacties in vreemde

opslag welke afhankelijk is van de beleggings-

valuta op de balansdatum nog niet zijn afgewikkeld

categorie.

worden de daaruit voortkomende bezittingen en

Tevens is in de berekening van de marktwaarde reke-

schulden omgerekend tegen de koers per balansda-

ning gehouden met het risico van oninbaarheid.

tum.

Financiële instrumenten betreffen, op onderliggende

De daarbij ontstane valutakoersverschillen worden

waarden gebaseerde, financiële producten die onder

verwerkt in de Indirecte beleggingsopbrengsten.

meer tot doel hebben om risico’s af te dekken, de opbrengsten te verhogen of een bepaalde marktvisie

Beleggingen

te realiseren. Het gebruik van afgeleide instrumenten binnen het

Algemeen

fonds is beperkt in omvang en voor zover aan de orde

De beleggingen worden gewaardeerd op actuele

ingebed in het beleggingsbeleid.

waarde zoals hieronder nader omschreven. De onge-

Standaard activiteit is het voor 100% respectievelijk

realiseerde waardeverschillen tussen de actuele

50% afdekken van het valutarisico bij de internationale

waarde en de verkrijgingsprijs worden als indirecte

obligatiebeleggingen en aandelenbeleggingen via

beleggingsopbrengsten verwerkt in het pensioen-

valutatermijntransacties. Het doel dat hiermee wordt

vermogen.

beoogd is het reduceren van het risico dat buitenlandse valuta opleveren waarbij de verwachte lange

Onroerende zaken

termijn opbrengst van dit risico nihil is.

Onroerende zaken in exploitatie worden gewaar-

De gewonnen risicoruimte wordt ingezet ten behoeve

deerd tegen verkoopwaarde kosten koper bepaald

van beleggingen die naar verwachting op lange

door interne- en externe taxaties.

termijn wel een beloning voor het gelopen risico

Grondverbeteringen en verbeteringen in beleggings-

opleveren, zoals aandelen.

panden ten behoeve van huurders worden gewaardeerd tegen kostprijs minus afschrijvingen.

Binnen de vastrentende waarden wordt gebruik

Onroerende zaken in ontwikkeling worden gewaar-

gemaakt van renteswaps, opties en futures. Dit

deerd tegen kostprijs of lagere opbrengstwaarde.

gebeurt enerzijds om snel en goedkoop portefeuille-

Vastgoedfondsen worden gewaardeerd tegen

mutaties aan te kunnen brengen en anderzijds om de

beurswaarde of bij het ontbreken daarvan op het

rentegevoeligheid van de portefeuille aan te passen.

aandeel in het zichtbaar eigen vermogen.

Het gebruik van derivaten in bovengenoemde zin blijft binnen het risicoprofiel van de portefeuilles

Financiële beleggingen

zoals dat in het beleggingsplan is neergelegd.

Aandelen en converteerbare obligaties worden gewaardeerd tegen beurswaarde.

Bij het beheer van de aandelenportefeuilles wordt,

Participaties in venture capital fondsen worden

buiten de eerdergenoemde valutadekking, geen

gewaardeerd op het aandeel in het zichtbaar eigen

gebruik gemaakt van afgeleide producten.

vermogen. Obligaties worden gewaardeerd tegen beurswaarde.

De financiële instrumenten worden gewaardeerd

Bij het ontbreken van de beurswaarde tegen rende-

tegen de marktwaarde ultimo jaar. De onderliggende

mentswaarde, zijnde de geschatte toekomstige netto-

waarden komen niet in de balans tot uitdrukking


maar worden in de toelichting bij de betreffende belegging aangegeven.

de dekkingsgraad niet daalt onder de 110%; • partnerfrequentie: - mannen 100%;

Pensioenvermogen

- vrouwen 95% tot leeftijd 60, daarna 100%; - vanaf 65 werkelijke burgerlijke staat;

Het pensioenvermogen bestaat uit:

• excassokosten van 2%.

Voorziening pensioenverplichtingen

Overige voorzieningen

Voor de berekening van de voorziening pensioen-

Deze betreffen het bedrag dat aanwezig is boven de

verplichtingen wordt de ‘opgebouwde rechten’-

voorziening pensioenverplichtingen. Het bedrag

methode toegepast. Door de gehanteerde methode

geldt als buffer voor ondernemings-, actuariële,

kan geen financieringsachterstand ontstaan.

beleggings- en inflatierisico’s en geeft een indicatie

De voorziening pensioenverplichtingen heeft

van de financiële positie (solvabiliteit) van het fonds.

betrekking op de opgebouwde rechten en verleende

De indexeringen van ingegane pensioenen en aan-

rechten uit hoofde van indexaties per de balansdatum.

spraken van gewezen deelnemers wegens inflatie

Per de balansdatum is geen rekening gehouden met

worden uit dit bedrag betaald. Toegekende indexaties

toekomstige carrièrekansen.

worden onder de voorziening pensioenverplichtingen

Vanaf het boekjaar 1998 is een Voorziening toekom-

opgenomen.

stige overlevingstafel opgebouwd. Om de gevolgen van de toekomstige stijgende levensverwachting op

Mutaties in het pensioenvermogen

te kunnen vangen, wordt in de Voorziening pensioen-

• Directe beleggingsopbrengsten

verplichtingen een Voorziening toekomstige over-

Als resultaten worden verantwoord de op het ver-

levingstafel opgenomen. Deze voorziening bedraagt

slagjaar betrekking hebbende directe beleggings-

2% van de Voorziening pensioenverplichtingen, inclu-

opbrengsten, alsmede transactiekosten en kosten

sief de excassokosten. De Voorziening toekomstige

vermogensbeheer.

overlevingstafel is vanaf het boekjaar 1998 lineair in

• Premies en saldo waardeoverdrachten

5 jaren opgebouwd en bedraagt ultimo 2002 2%.

Dit betreft de premies en het saldo van de waarde-

Van deze 2% is 1,8% nodig voor de invoering van de

overdrachten, waarvoor rechten zijn bijgeschreven

nieuwe overlevingstafels. Ingaande 2003 wordt de

die in de berekening van de voorziening pensioen-

Voorziening toekomstige overlevingstafel opnieuw opgebouwd met 0,4% per jaar.

verplichtingen zijn verwerkt. • Indirecte beleggingsopbrengsten Als resultaten worden verantwoord de op het

De belangrijkste actuariële grondslagen voor de

verslagjaar betrekking hebbende gerealiseerde en

berekening zijn:

ongerealiseerde waardeverschillen.

• een rekenrente van 4%; • de AG-overlevingstafel Gehele Bevolking Mannen 1995-2000 met 3 jaar leeftijdsterugstelling; • de AG-overlevingstafel Gehele Bevolking Vrouwen 1995-2000 met 1 jaar leeftijdsterugstelling; • indexatiemethode: het bestuur van het fonds streeft in zijn beleid naar een periodieke aanpassing van de aanspraken van gewezen deelnemers en van de ingegane pensioenen in verband met een eventuele stijging van de kosten van levensonderhoud; de indexering zal in principe worden opgeschort als de dekkingsgraad onder de 110% daalt of als door toekenning van de indexering onder de 110% zal dalen en de indexering zal worden gestart als de dekkingsgraad weer hoger is dan 115%, mits door toekenning van de indexering

• Overige mutaties in het pensioenvermogen worden verantwoord voor de aan het verslagjaar toe te rekenen bedragen.

29

30


Toelichting op de balans Beleggingen Onroerende zaken 2002

(bedragen in miljoenen euro’s) Onroerende zaken in exploitatie Onroerende zaken in ontwikkeling Vastgoedfondsen

2001

353,5

323,8

2,7

11,2

54,4

62,3 397,3

410,6

De verkrijgingsprijs van de onroerende zaken bedraagt ultimo 2002 EUR 309,5 miljoen en die van de vastgoedfondsen bedraagt ultimo 2002 EUR 65,1 miljoen.

Onroerende zaken in exploitatie en ontwikkeling (bedragen in miljoenen euro’s) Waarde op 1 januari

2002

2001 283,1

335,0

Investeringen

19,5

52,9

Desinvesteringen

-7,4

-10,4

Waardeverschillen

9,1

9,4

Waarde op 31 december

356,2

335,0

2002

2001

%

%

Specificatie onroerende zaken in exploitatie en ontwikkeling (bedragen in miljoenen euro’s) Kantoor - en winkelgebouwen

254,4

71

231,8

69

Bedrijfsgebouwen

20,8

6

19,4

6

Woningen

78,3

22

72,6

22

2,7

1

11,2

3

356,2

100

335,0

100

In ontwikkeling

Ten behoeve van de ROZ/IPD-vastgoedindex is de gehele portefeuille Onroerende zaken in exploitatie en ontwikkeling ultimo 2002 getaxeerd. Alle objecten zijn getaxeerd door taxateurs van RoProperty (onderdeel van Robeco) te Rotterdam.

Vastgoedfondsen (bedragen in miljoenen euro’s) Waarde op 1 januari

2002

2001

62,3

61,4

Aankopen

0,0

-0,1

Verkopen

-7,2

0,0

Waardeverschillen

-0,7


1,0 54,4

62,3


Financiële beleggingen 2002


2001

Aandelen en converteerbare obligaties

1.605,6

2.068,8

Obligaties

2.388,1

1.740,9

Leningen op schuldbekentenis

35,3

55,7

Deposito’s en kasgeldleningen

390,0

160,0 4.419,0

4.025,4

2002

2001

Aandelen en converteerbare obligaties (bedragen in miljoenen euro’s) Waarde op 1 januari

2.306,4

2.068,8

Aankopen

1.381,6

1.249,4

Verkopen

-1.084,2

-1.271,2

Waardeverschillen

-760,6


-215,8 2.068,8

1.605,6

De verkrijgingsprijs van de aandelen en converteerbare obligaties die door Robeco zijn belegd, bedraagt ultimo 2002 EUR 1.987,6 miljoen. De verkrijgingsprijs van de eigen aandelen (venture capitals) bedraagt ultimo 2002 EUR 69,0 miljoen. De verkrijgingsprijs van de aandelen die door Rockefeller zijn belegd, bedraagt ultimo 2002 EUR 9,4 miljoen. Einde jaar bedraagt het notional amount van de onderliggende waarden van de afgeleide financiële instrumenten (valutatermijntransacties) EUR 353,3 miljoen (2001: EUR 466,0 miljoen). De specificatie naar regio van aandelen en converteerbare obligaties (bedragen in miljoenen euro’s)

2002

2001

%

%

Europa 226,0

14

- Eurolanden

705,8

- Overig

106,3

- Nederland

Amerika Japan Verre Oosten en overige

479,2

23

44

709,9

34

7

144,0

7

1.038,1

65

1.333,1

64

406,3

25

578,6

28

53,8

3

67,0

3

107,4

7

90,1

5

567,5

35

735,7

36

1.605,6

100

2.068,8

100

Obligaties 2002


2001

Waarde op 1 januari

1.740,9

1.210,7

Aankopen

1.103,1

1.462,5

-500,3

-949,3

44,4

17,0

Verkopen/uitlotingen Waardeverschillen Waarde op 31 december

2.388,1

1.740,9

31

32


De obligaties hebben ultimo 2002 een aflossingswaarde van EUR 2.231,9 miljoen (2001: EUR 1.669,0 miljoen). De verkrijgingsprijs bedraagt EUR 2.239,9 miljoen (2001: EUR 1.713,7 miljoen). Einde jaar bedraagt het notional amount van de onderliggende waarden van de afgeleide financiële instrumenten (valutatermijntransacties) EUR 125,7 miljoen (2001: EUR 143,0 miljoen). De duration van de obligaties is 4,3 jaar (2001: 4,2 jaar). De specificatie naar regio van obligaties (bedragen in miljoenen euro’s)

2002

2001

%

%

Europa - Nederland

711,9

30

650,2

37

- Eurolanden

950,6

40

679,6

39

- Overig

171,3

7

139,5

8

1.833,8

77

1.469,3

84

Amerika

354,8

15

145,0

9

Verre Oosten en overige

199,5

8

126,6

7

554,3

23

271,6

16

2.388,1

100

1.740,9

100

Leningen op schuldbekentenis 2002

(bedragen in miljoenen euro’s) Waarde op 1 januari Verstrekt c.q. opgenomen op bestaande leningen Ontvangen aflossingen/verkopen Waardeverschillen

2001 443,6

55,7 -

21,1

-21,0

-381,6

0,6


-27,4 35,3

55,7

2002

2001

%

%

De duration van de leningen op schuldbekentenis is 2,9 jaar (2001: 3,0 jaar). De aflossingswaarde bedraagt EUR 33,0 miljoen (2001: 54,0 miljoen). Specificatie van leningen op schuldbekentenis (bedragen in miljoenen euro’s) 0,1

0

0,1

0

Lagere- en semi-overheid

35,2

100

55,6

100

Overige

35,3

100

55,7

100

Nederland

Alle leningen luiden in eurovaluta.

Deposito’s en kasgeldleningen (bedragen in miljoenen euro’s)

2002

2001

Deposito's

265,0

110,0

Kasgeldleningen U/G

125,0

50,0


390,0

160,0


Liquide middelen (bedragen in miljoenen euro’s) Rekening-courantsaldi bij Rabobank Nederland Overige banken binnenland

2002

2001

45,3

114,7

0,4

1,1 45,7

115,8

2002

2001

Overige vorderingen (bedragen in miljoenen euro’s) Lopende intrest Leningen op schuldbekentenis Obligaties Deposito's en kasgeldleningen

1,0

1,9

75,1

48,0

0,3

0,3 50,2

76,4 Overige Inzake pensioenen

23,3

4,7

Inzake beleggingen

1,4

2,6

Dividendbelasting

3,3

0,6

Verevening VUT Waardeovername Diversen

-

4,5

12,7

2,9

0,1

40,8

15,3

117,2

65,5

Van de hiervoorgenoemde bedragen heeft einde 2002 EUR 22,0 miljoen (2001: EUR 6,0 miljoen) betrekking op vorderingen op de werkgevers binnen de Rabobank Groep.

Pensioenvermogen Voorziening pensioenverplichtingen 2002

(bedragen in miljoenen euro’s) Actieve deelnemers Gewezen deelnemers Gepensioneerden Voorziening toekomstige overlevingstafel

2001

2.417,5

2.162,5

391,4

352,2

1.361,5

1.192,8

-

59,3 4.170,4

3.766,8

2002

2001

Overige voorzieningen (bedragen in miljoenen euro’s) Waarde op 1 januari

809,9

1.072,3

Toevoeging resultaat

394,3

172,6

-336,8

-375,0

-66,8

-60,0

Onttrekking toegevoegd aan de vpv (exclusief indexeringspremies) Onttrekking indexeringspremies toegevoegd aan de vpv Waarde op 31 december

800,6

809,9

33

34


Overige schulden (bedragen in miljoenen euro’s)

2002

2001

Waardeoverdrachten

2,2

2,2

Inzake beleggingen

3,4

10,6

Loonbelasting en sociale lasten

2,9

2,4

FVP-bijdragen

6,0

1,9

Inzake pensioenpremies en uitkeringen

3,2

4,7

Verevening VUT

2,8

2,6

Overige

1,0

3,0 21,5

27,3

Niet uit de balans blijkende verplichtingen Standaard activiteit is het voor 100%, respectievelijk 50% afdekken van het valutarisico bij de internationale obligatiebeleggingen en aandelenbeleggingen via valutatermijntransacties. In 2002 was de met de afdekking gemoeide achterliggende waarde EUR 438,0 miljoen ( EUR 252,0 miljoen bij aandelen en EUR 186,0 miljoen bij vastrentende waarden).


35

Toelichting op mutatieoverzicht pensioenvermogen Omzet (bedragen in miljoenen euro’s)

2002

2001

Directe beleggingsopbrengsten

184,5

165,9

Premies

901,8

502,6 1.086,3

668,5

2002

2001

Directe beleggingsopbrengsten (bedragen in miljoenen euro’s)

Onroerende zaken Onroerende zaken in exploitatie Bruto opbrengsten

26,4

Exploitatiekosten

-3,1

24,0 -3,2 23,3

20,8

7,0

4,8

Vastgoedfondsen Dividenden

Financiële beleggingen Aandelen en converteerbare obligaties Dividenden Overige

38,7

40,7

0,7

2,0 39,4

42,7

Obligaties Intrest Overige

109,1

82,7

0,3

1,8 109,4

84,5

2,7

16,4

Leningen op schuldbekentenis Intrest Deposito’s en kasgeldleningen

1)

Intrest

8,5

2,4

Ingevolge de overeenkomsten tussen Interpolis en het fonds

Uitvoeringskosten vermogensbeheer

worden de aan het vermogens-

Fee Interpolis 1)

-3,8

Fee RoProperty (beheer onroerende zaken)

-2,0

-3,5

beheer verbonden kosten

-2,2

(exclusief de beheerkosten

-5,8

-5,7

184,5

165,9

onroerende zaken) door het fonds aan Interpolis vergoed.

36


Premies 2002

(bedragen in miljoenen euro’s) Bruto premies Verleende bijdragekorting Extra storting

2001

299,6

278,8

-

-276,2

602,2

500,0 901,8

502,6

2002

2001

Saldo waardeoverdrachten (bedragen in miljoenen euro’s) Ontvangen waardeoverdrachten

25,8

15,5

Uitbetaalde waardeoverdrachten

-2,2

-14,3 23,6

1,2

2002

2001

Overige opbrengsten (bedragen in miljoenen euro’s) Intrest liquide middelen

2,8

0,3

Intrest premies

2,1

1,1

Nagekomen baten vorig boekjaar

6,1

11,0

1,4

2002

2001

Pensioenuitkeringen 1)


Voor extra werkzaamheden is in het boekjaar 2002 een

Ouderdomspensioen

52,3

48,7

bedrag ad EUR 1,1 miljoen

Nabestaandenpensioen

21,9

20,0

in rekening gebracht. De

Arbeidsongeschiktheidspensioen

15,0

13,6

kosten van het plan van

Afkoopsommen

0,1

0,0

aanpak voor het meeruren-

89,3

82,3

2002

2001

project bedragen in het boekjaar 2002 EUR 0,1 miljoen.

Uitvoeringskosten (bedragen in miljoenen euro’s)

2) In de overige beheerkosten

Extra werkzaamheden en kosten meerurenproject 1)

1,2

is een bedrag begrepen van

Pensioenbeheer (vergoeding Interpolis Pensioenen)

4,9

3,3

EUR 0,1 miljoen (2001: EUR

Overige beheerkosten 2)

0,9

0,3

0,1 miljoen) dat betrekking heeft op vergoedingen aan leden van bestuur en deelnemersraad.

Vergoedingen inzake uitvoering VUT-regeling

9,2

7,0

12,8

-0,2

-0,1

6,8

12,7


Overige lasten 2002

(bedragen in miljoenen euro’s) 0,8

Intrest liquide middelen

2001 1,9

0,8

1,9

2002

2001

9,1

9,4

-0,7

1,0

Indirecte beleggingsopbrengsten (bedragen in miljoenen euro’s)

Onroerende zaken Onroerende zaken in exploitatie Waardeverschillen Vastgoedfondsen Waardeverschillen

Financiële beleggingen Aandelen en converteerbare obligaties Waardeverschillen Resultaat uit financiële transacties 1)

-774,9

-408,1

71,1

-12,5 -703,8

-420,6

Obligaties Waardeverschillen Resultaat uit financiële transacties

33,1 1)

16,7

32,0

-1,6 65,1

15,1

0,6

-6,5

-629,7

-401,6

Leningen op schuldbekentenis Waardeverschillen

Dit betreft de resultaten uit

De indirecte beleggingsopbrengsten bestaan uit gerealiseerde verkoopresultaten ad - EUR 215,4 miljoen, uit een afname ongerealiseerde waardestijgingen van EUR 492,0 miljoen en uit een valutadekking van EUR 77,7 miljoen.

1)

het gebruik van financiële instrumenten.

37

38


Accountantsverklaring Opdracht

financiële verslaggeving die bij het opmaken van de jaarrekening

Wij hebben de jaarrekening 2002 van Stichting Pensioenfonds

zijn toegepast en van de belangrijke schattingen die het bestuur

Rabobankorganisatie te Utrecht gecontroleerd. De jaarrekening is

van het pensioenfonds daarbij heeft gemaakt, alsmede een evaluatie

opgesteld onder verantwoordelijkheid van het bestuur van het

van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat

pensioenfonds. Het is onze verantwoordelijkheid een accountants-

onze controle een deugdelijke grondslag vormt voor ons oordeel.

verklaring inzake de jaarrekening te verstrekken.

Oordeel Werkzaamheden

Wij zijn van oordeel dat de jaarrekening een getrouw beeld geeft

Onze controle is verricht overeenkomstig in Nederland algemeen

van de grootte en de samenstelling van het pensioenvermogen op

aanvaarde richtlijnen met betrekking tot controle-opdrachten.

31 december 2002 en van de wijzigingen daarin in 2002 in over-

Volgens deze richtlijn dient onze controle zodanig te worden

eenstemming met in Nederland algemeen aanvaarde grondslagen

gepland en uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt

voor financiële verslaggeving van pensioenfondsen.

verkregen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat. Een controle omvat ondermeer een onderzoek door

Eindhoven, 11 juni 2003

middel van deelwaarnemingen van informatie ter onderbouwing van de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. Tevens omvat een controle een beoordeling van de grondslagen voor

Financieringssysteem De inkoop van pensioenrechten voor actieven vindt plaats volgens het stortingskoopsommensysteem. Daarbij worden de pensioenrechten over al verstreken dienstjaren volledig afgefinancierd. De financiering van de pensioenlasten vindt plaats op basis van de financieringsovereenkomst tussen het fonds, Rabobank Nederland, de Aangesloten Banken en gelieerde instellingen. De Voorziening pensioenverplichtingen wordt op het vereiste niveau gebracht ten laste van de Overige voorzieningen, nadat eerst het saldo van baten en lasten aan de Overige voorzieningen is toegevoegd. Uit de Voorziening pensioenverplichtingen wordt de indexering van de ingegane pensioenen en de aanspraken van gewezen deelnemers gefinancierd.

Ernst & Young Accountants

Actuariële verklaring

Actuariële verklaring Het pensioenvermogen van Stichting Pensioenfonds Rabobank-

bedraagt 4% per jaar. Voor excassokosten is de netto voorziening

organisatie bedraagt einde 2002 EUR 4.971.000.000,-. Dit pensioen-

met 2% verhoogd.

vermogen bestaat uit de Voorziening pensioen-verplichtingen van EUR 4.170.400.000,- en de Overige voorzieningen van EUR

Op basis van de circulaire d.d. 30 september 2002 van de Pensioen-

800.600.000,-.

& Verzekeringskamer (PVK) hebben wij de financiële positie van het pensioenfonds beoordeeld (de ‘PVK-toets’). Voor dit doel is de VPV

De Voorziening pensioenverplichtingen is actuarieel vastgesteld en

allereerst herberekend op basis van de overlevingstafels GBM/GBV

biedt dekking aan de per ultimo 2002 onvoorwaardelijk opgebouwde

1990-1995 omdat deze door de PVK als prudent worden aangemerkt.

pensioenaanspraken; hieronder worden ook verstaan de aanspraken

In de PVK-toets wordt geen rekening gehouden met een voorgeno-

uit hoofde van de per ultimo 2002 reeds verleende indexeringen.

men indexatie van ingegane en premievrije pensioenaanspraken,

De Voorziening pensioenverplichtingen is door ons gecontroleerd

omdat de indexatie voorwaardelijk is. In de PVK-toets dient een

en accoord bevonden. De post Overige voorzieningen is vastgesteld

reserve voor beleggingsrisico’s te worden aangehouden om neer-

als sluitpost van de balans; deze voorziening geldt als buffer voor

waartse bewegingen in de waarde van de beleggingen te kunnen

ondernemings-, actuariële-, beleggings- en inflatierisico’s.

opvangen.

Met betrekking tot de bij de berekening gehanteerde administratieve basisgegevens, hebben wij ons gebaseerd op de door de accountant

Uit bovenstaande opstelling blijkt dat voor het pensioenfonds noch

gefiatteerde standen.

sprake is van een situatie van onderdekking noch van een reservetekort.

Bij de berekening van de Voorziening pensioenverplichtingen is gebruik gemaakt van de overlevingstafel Gehele Bevolking Mannen,

Amsterdam, 11 juni 2003

respectievelijk Gehele Bevolking Vrouwen, over de waarnemingsperiode 1995-2000, toegepast met drie jaar leeftijdsterugstelling voor mannen en één jaar voor vrouwen. De gehanteerde rekenrente

Watson Wyatt Brans & Co.

PVK-toets Bedragen

per 31 dec 2002

In % van de VPV

4.971,0

119,2%

Aanwezig vermogen - Af: Voorziening pensioenverplichtingen (VPV)

-/-

- Bij: I.v.m. terugrekenen VPV naar 1990-1995 - Af: Reserve algemene risico’s (5% VPV 1990-1995)

Reservepositie

-/-

113,3 -/-

Dekking - Af: Reserve beleggingsrisico

4.170,4

202,9

2,7% -/-

711,0 -/-

670,5 40,5

100,0%

4,9% 17,0%

-/-

16,1% 0,9%

39

Personalia

Personalia Bestuur

Deelnemersraad

drs. D.J.M.G. baron van Slingelandt, voorzitter

B. Kooiker, voorzitter

J.A.G. Dirks, plv. voorzitter

mw. W.M.T.H. Marsé-Brent FFP,

P.M.G. van Schijndel, secretaris

plv. voorzitter

M.H. Weima, plv. secretaris

mr. A.E.J. van den Brink, secretaris

P.A. de Groot

J.G. Wessel, plv. secretaris

W. Huijgen

drs. H.J.M. Bodewes RC

K. Mijnheer RA

mr. drs. P.C.J. Collignon RBA

Th.F. Naus

F.J. Don

Th.M. Nouwen

R. van Geest FFP

ir. M.J.J. Titulaer MFE

mw. M.C.P. van der Helm

A.W.A.M. Trienen RA

J.A.C. van Holstein

Vacature

A.B. de Jong C. Kuyt

Bestuursbureau

drs. J. Lochtman

mr. ing. W. Blokhuis, ambtelijk secretaris

mw. drs. J.I.S. Rooskens-van Hassel MA

mw. drs. C.C. Eremita, medewerker

mw. drs. J.T.M. Schreurs

J.F. de With, beleidsadviseur p/a Rabobank Nederland, UC L 147

Accountant

Postbus 17100, 3500 HG Utrecht

Ernst & Young Accountants

Telefoon (030) 216 40 47

Actuaris Watson Wyatt Brans & Co

41

42


Samenstelling bestuur en deelnemersraad Bestuurswisselingen

Rooster van aftreden

Per 1 juli 2002 is de heer W. Huijgen als werknemerslid en de heer Th.F. Naus als werkgeverslid herbenoemd voor een nieuwe zittings-

Per 30 juni 2003

periode van vier jaar.

P.A. de Groot

werknemers

K. Mijnheer RA

werkgevers

Rabobank Pensioenfonds wegens het beëindigen van zijn dienst-

Per 30 juni 2004

lid namens

verband met de Rabobankorganisatie. De heer Bol was lid van het

J.A.G. Dirks

werknemers

bestuur vanaf 1 juli 2002 en volgde mevrouw A. Wijnands

Th.M. Nouwen

werkgevers

Zwienenberg op. Tot en met 30 juni 2002 was de heer Bol lid van

A.W.A.M. Trienen RA

werkgevers

betreurt het voortijdige vertrek van de heer Bol en beraadt zich op

Per 30 juni 2005

lid namens

de invulling van de vacature die hierdoor is ontstaan.

P.M.G. van Schijndel

werknemers

M.H. Weima

werkgevers

ir. M.J.J. Titulaer MFE

werknemers

nemersraad. Voor de leden die vanaf 1 juli 2001 zijn (her)benoemd,

Per 30 juni 2006

lid namens

is door de Pensioen- & Verzekeringskamer, conform de wettelijke

W. Huijgen

werknemers

verplichtingen, een verklaring van geen bezwaar afgegeven.

Th.F. Naus

werkgevers

lid namens

De heer J.M.N. Bol verliet in februari 2003 het bestuur van het

de deelnemersraad van het Rabobank Pensioenfonds. Het bestuur

De leden van werkgeverszijde worden benoemd door de Centrale Kringvergadering en de leden van werknemerszijde door de deel-

Samenstelling bestuur en deelnemersraad

Deelnemersraad

De deelnemersraad in de nieuwe samenstelling is van start gegaan

Per 30 juni 2002 zijn de heren A.A. van den Ban, J.M.N. Bol, L. Brink en

per 1 juli 2002 en heeft met voortvarendheid zijn werkzaamheden

L. Spandaw afgetreden als lid van de deelnemersraad, dit in verband

opgepakt.

met het aflopen van hun maximale zittingsperiode van 12 jaar. Ter vervulling van de hierdoor ontstane vacatures en een nog openstaande vacature, is in het voorjaar van 2002 een aantal kandidaten voorgedragen door het bestuur en de deelnemersraad. Conform de statutaire regeling werd gebruikgemaakt van de mogelijkheid om kandidaten toe te voegen aan voornoemde voordracht. Dit betekende dat voor het eerst sinds 1994 verkiezingen uitgeschreven werden. De volgende (zittende) leden werden herkozen: B. Kooiker, A.E.J. van den Brink, F.J. Don, mw. M.C.P. van der Helm, J.A.C. van Holstein, mw. W.M.T.H. Marsé-Brent, J.G. Wessel en mw. J.T.M. Schreurs. De volgende nieuwe leden werden gekozen: H.J.M. Bodewes, P.C.J. Collignon, R. van Geest, A.B. de Jong, C. Kuyt, J. Lochtman en mw. J.I.S. Rooskens-van Hassel. De heren P. Smit en F.H.W. Rooijakkers beëindigden hun lidmaatschap van de deelnemersraad. Zij werden tijdens de oktobervergadering door de voorzitter bedankt voor hun inzet voor de deelnemersraad.

43

44


Colofon Uitgave

Publicatie

Rabobank Pensioenfonds

Deze publicatie en de afzonderlijke uitgave ‘Rabobank Groep Jaarrekening 2002 en overige gegevens’ vormen het jaarverslag, de

Redactie

jaarrekening en de overige gegevens van de Coöperatieve Centrale

Baas Marketing communicatie, Abcoude

Raiffeisen-Boerenleenbank BA.

Art-direction en vormgeving

Jaarverslagen

Borghouts Design, Haarlem

De Rabobank Groep publiceert de volgende jaarverslagen: • Jaarverslag 2002

Fotografie Frank Tielemans, Eindhoven Witho Worms, Almere

(Nederlands en Engels); • Jaarrekening 2002 en overige gegevens (Nederlands en Engels); • Maatschappelijk jaarverslag 2002

Projectmanagement Jolanda Oskam, Jelle Merkus, Gerbrant van der Veen

(Nederlands en Engels) • Halfjaarverslag 2003 (Nederlands en Engels, verschijnt september 2003)

Coördinatie grafische productie GPR CommunicatieManagement, Eindhoven

Exemplaren van deze verslagen zijn op te vragen bij Rabobank Nederland, Directoraat Communicatie.

Prepress

Telefoon 030 - 216 27 58

PlantijnCasparie, Eindhoven

Fax

030 - 216 19 16

E-mail

[email protected]

Druk PlantijnCasparie, Eindhoven

Materiaalgebruik Bij de vervaardiging van het drukwerk werd gebruikgemaakt van minder milieubelastende materialen. Bij de druk werd Reflecta ECO mineraalolievrije inkt gebruikt op 250 en 135 grams PhoeniXmotion Xantur.

www.rabobankgroep.nl

Jaarverslag Rabobank Pensioenfonds

Recommend Documents