Stichting Pensioenfonds TNO. Jaarverslag Jaarverslag

Stichting Pensioenfonds TNO

Jaarverslag 2007

Jaarverslag 2007

1

Colofon Stichting Pensioenfonds TNO Laan van Zuid Hoorn 165, 2289 DD Rijswijk Postbus 7018, 2280 KA Rijswijk Telefoon : 070 4138602 Telefax : 070 4138620 E-mail : [email protected] Website : www.pensioenfondstno.nl Productie/design/fotografie: mr. Berend H. de Rijk Layout en druk: Thieme Media Services Oplage: 500

2

Jaarverslag 2007

Stichting Pensioenfonds TNO Jaarverslag 2007

Voorwoord In het jaar 2007 is veel aan de orde geweest. Zo is de invoering van een middelloonregeling gerealiseerd en is de pensioenspaarregeling aangepast aan de nieuwe wettelijke zorgplicht. Uitvoering is ook gegeven aan zaken als medezeggenschap en verantwoording. Daarmee is een mijlpaal bereikt. Het Pensioenfonds TNO heeft thans een moderne bestuurlijke inrichting en is uitvoerder van een pensioenregeling die past bij het arbeidsvoorwaardenbeleid van TNO. Het bestuur beseft dat de financiële positie van het fonds een cruciale factor is in het veiligstellen van de pensioenen. Daarom is het vermogensbeheer in 2007 versterkt met een gerenommeerde vermogensbeheerder, die ondersteuning verleent bij de invulling van het beleggingsbeleid. Actueel waren ook zaken als risicobeheer en maatschappelijk verantwoord beleggen. Dit laatste punt beschouwt het fonds overigens als een logisch onderdeel van zijn beleid. Aanvankelijk was in 2007 de dekkingsgraad gestegen, maar door onrust op de financiële markten werd dit weer tenietgedaan en bleef deze per saldo gelijk. Door aanhoudende negatieve ontwikkelingen op de aandelenmarkten is echter de dekkingsgraad in het eerste kwartaal van 2008 fors gedaald. Waakzaamheid blijft geboden. Bij een blijvend lagere dekkingsgraad is volledige indexatie niet veiliggesteld. Het vermogensbeheer krijgt daarom ook in het jaar 2008 alle aandacht. Doelstelling daarbij is dat het fonds zich de komende jaren blijft richten op een solide financiële positie. Het fonds wil daarbij, zowel met betrekking tot het bestuur als de uitvoering, openheid van zaken geven. Het bestuur bedankt de werkgevers, deelnemers en gepensioneerden voor het vertrouwen dat in ons is gesteld. Dit geldt ook voor allen die zich hebben ingezet voor het fonds. Het bestuur spreekt met name zijn waardering uit voor de medewerkers van het pensioenbureau. Zij hebben getoond de uitdagingen en extra inspanningen aan te kunnen. Rijswijk, 5 juni 2008 Namens het bestuur van de Stichting Pensioenfonds TNO Ir. D. Ph. Schmidt voorzitter

Jaarverslag 2007

3

De Omslag Pensioenfondsen moeten helder en transparant communiceren met de belanghebbenden. Dat is ook de bedoeling van dit jaarverslag. Het Pensioenfonds TNO wil met dit verslag inzicht geven over de stand van zaken in het afgelopen jaar. Daarbij wil het fonds doorzichtig zijn als glas, zodat u goed zicht heeft op de gebeurtenissen en de bedrijfsvoering. Dit jaarverslag wordt u aangeboden door het bestuur van het Pensioenfonds TNO.

Jaarverslag 2007

Aangesloten werkgevers 31-12-2007 Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek TNO; Stichting Maritiem Research Instituut Nederland; Dutchear B.V.; TNO Management Consultants B.V.; TNO Bedrijven B.V.; TNO Certification B.V.; Nederlands Meetinstituut B.V.; TNO Diana B.V.; TNO Madymo B.V.; TNO Electronic Products & Services B.V.; TNO Automotive International B.V.; TNO Automotive Advanced Engineering B.V.; TNO Heimolen B.V.; TNO Lightweight Structures B.V.; Efectis Nederland B.V.; Fytagoras B.V.; TNO Quality B.V.; TNO Quality Services B.V.; TNO MC Customer Management B.V.; HCSS; TUV Rheinland TNO Automotive International B.V.; DucaRes B.V.; Stichting Pensioenfonds TNO.

4

Jaarverslag 2007

Inhoud

bladzijde 3

Voorwoord

Fondskarakteristieken

6 7 8

Verslag van het bestuur

10 17 23 27 28 30

Interne ontwikkelingen Pensioenbeheer Beleggingen Toereikendheidstoets Risicobeheer Vooruitblik

Jaarrekening

34 35 36 37 38 42 44

Profiel Organisatie Kerncijfers

Balans Staat van baten en lasten Kasstroomoverzicht Toelichting op de jaarrekening Toelichting op de balans Toelichting op de staat van baten en lasten Overige toelichting

Overige gegevens

47 48 49

Overige gegevens Actuariële verklaring Accountantsverklaring

Jaarverslag 2007

5

Profiel

Doelstelling De Stichting Pensioenfonds TNO is belast met de uitvoering van de pensioenregelingen van de aangesloten werkgevers. Het fonds stelt zich ten doel dit op zorgvuldige en efficiënte wijze te doen, in overeenstemming met de statuten, reglementen en wettelijke regelgeving. Het fonds werkt met een actuariële en bedrijfstechnische nota over het te voeren beleid. Daarin is opgenomen de financiële opzet in relatie tot de bezittingen en de pensioenverplichtingen. Wijzigingen in bedoelde nota legt het fonds direct voor aan De Nederlandsche Bank.

Karakteristieken

Organisatie Het bestuur vertegenwoordigt de stichting en is verantwoordelijk voor het pensioenen beleggingsbeleid en de uitvoering daarvan. Het bestuur bestaat uit tien leden, van wie vier benoemd door de werkgever, vier gekozen door de deelnemers en twee gekozen door de gepensioneerden. Het bestuur wordt bij zijn beleidsbepalingen voor de beleggingen geadviseerd door een beleggingsadviescommissie en een ethische commissie. Voor de uitvoering of voorbereiding van bestuursbesluiten zijn enkele commissies en werkgroepen ingesteld. Met ingang van 2008 kent het fonds een deelnemersraad, een verantwoordingsorgaan en een intern toezichtsorgaan. De beleidsvoorbereidende en uitvoerende werkzaamheden gebeuren door het pensioenbureau, onder leiding van de directie. Het gaat om de administratieve uitvoering van de pensioenregelingen, de financiële administratie en het vermogensbeheer. Daarbij geldt dat de beleggingen zijn uitbesteed aan professionele externe vermogensbeheerders, die binnen vastgestelde mandaten opereren. Deze vermogensbeheerders brengen periodiek verslag uit aan het fonds over de behaalde beleggingsresultaten. De pensioenregeling De pensioenregeling van het Pensioenfonds TNO is een voorwaardelijke middelloonregeling en voorziet in een ouderdomspensioen vanaf 65 jaar en op risicobasis een arbeidsongeschiktheidspensioen en voor de nabestaanden een partner- en wezenpensioen. Daarnaast geldt een tijdelijk ouderdomspensioen (beschikbare premieregeling), waarvan de premiebetaling per 1-1-2006 voor deelnemers geboren op of na 1-1-1950 is beëindigd, wegens invoering van een levensloopregeling door de werkgever. Voorwaardelijke indexering Het fonds streeft er naar de pensioenen te indexeren. Deze indexering is voorwaardelijk. Er bestaat geen recht op indexatie. Voor de langere termijn is het niet zeker of en in hoeverre indexatie zal plaatsvinden. Elk jaar besluit het bestuur of indexering kan plaatsvinden op basis van het oordeel of de (toekomstige) middelen hiervoor toereikend zijn. Deze toereikendheid wordt gebaseerd op de dekkingsgraad. Hiervoor is een staffel ontwikkeld die als richtlijn wordt gebruikt. Indien in voorgaande jaren indexaties niet of niet volledig zijn toegekend, kan dit alsnog plaatsvinden indien de dekkingsgraad dit mogelijk maakt. Besluiten in het verleden om te indexeren, vormen geen garantie voor toekomstige indexaties en houden geen beperking in van de beleidsvrijheid van het bestuur. Beleggen Doel van het fonds is het streven naar een zo hoog mogelijk lange termijn rendement op het belegd vermogen, tegen een acceptabel risico. Het bestuur bepaalt daarbij de balans tussen de mate van risico en rendement, met inachtneming van de opbouw van het deelnemersbestand, de vereiste solvabiliteit en de wenselijkheid van stabiele premies. De beleggingen dienen maatschappelijk verantwoord en aanvaardbaar te zijn.

6

Jaarverslag 2007

Organisatie

Situatie per 1 mei 2008 Bestuur

Benoemd door Raad van Bestuur TNO Ir. D.Ph. Schmidt voorzitter Ir. L. Hoedemaker plv. voorzitter Drs. C.H.M. van Gerven Mr. H.P.C. Wellen

Gekozen door de deelnemers Ir. drs. J.B.M. Louwe secretaris Drs. F. Phillipson Drs. J.A. Veltman Ir. J.W. Vethaak

Gekozen door de gepensioneerden Ir. drs. P.D. van der Koogh Prof. ir. J. Witteveen Deelnemersraad

Visitatiecommissie

Commissie

Gepensioneerden Dr. ir. A.J. Bogers Ir. P.J. Brandenburg J.C. Molijn Dr. H. Zwenk

Benoemd door Raad van Bestuur TNO Dr. M.J.E. Havenga Dr. H.G.C. Werij

Uit de deelnemersraad Vier leden te kiezen

Drs. P.B.A. Dirks Prof. dr. J. Koelewijn H.C.M. Vedder-Wubben

Karakteristieken

Verantwoordingsorgaan

Deelnemers Ir. B.J. Busropan Ir. O.C. van der Jagt K.W. Bouman Dr. J.P.M. Jore R.J. Lieftinck MSc Drs. R.W. Versseput

voorzitter

Beleggingsadviescommissie Ir. L. Hoedemaker voorzitter Drs. C.H.M. van Gerven Drs. J.A. Veltman Ir. J.W. Vethaak Drs. W.A.H. Baljet extern adviseur Drs. B.P.H. Puijn extern adviseur Drs. D. Snijders extern adviseur

Directie

Drs. J.T. Ruijgrok MBA directeur Mr. A. van Luijk adjunct-directeur

Actuaris

Hewitt Associates B.V.

Accountant

KPMG Accountants N.V.

Compliance

Nederlands Compliance Instituut B.V.

Ethische commissie Ir. D.Ph. Schmidt Drs. C.H.M. van Gerven Drs. F. Phillipson

voorzitter

Jaarverslag 2007

7

Kerncijfers

Deelnemers en gepensioneerden

2007

2006

2005

2004

2003

5.551 4.802 309 2.772 1.216 55 200

5.547 4.582 274 2.695 1.206 55 217

5.604 4.325 283 2.642 1.161 55 229

5.826 4.082 366 2.583 1.125 53 224

5.912 4.032 261 2.552 1.106 52 216

(aantallen)

Deelnemers Gewezen deelnemers OBU/TOP/Afvloeiing Ouderdomspensioenen Partnerpensioenen Wezenpensioenen Arbeidsongeschiktheidspensioenen Vermogen en verplichtingen

Karakteristieken

(bedragen in miljoenen euro’s)

Belegd pensioenvermogen Belegd pensioenspaarvermogen Totaal belegd vermogen (balanstotaal)

1.968,8 176,9 2.145,7

1.956,1 188,5 2.144,6

1.780,1 191,1 1.971,2

1.558,1 167,4 1.725,5

1.377,2 149,2 1.526,4

Pensioenverplichtingen *) Pensioenspaarverplichtingen Totale pensioenverplichtingen Fondsvermogen (reserves)

1.462,9 176,9 1.639,8

1.456,2 1.444,4 188,5 191,1 1.644,7 1.635,5

1.342,7 167,4 1.510,1

1.275,1 149,2 1.424,3

208,1

98,0

495,9

495,3

331,5

*) 2003, 2004 en 2006 tegen 4%; 2005 en 2007 op marktrente B Bijdragen en uitkeringen

Bijdragen pensioenregeling Deelnemers 12,5 13,1 13,9 9,6 Werkgevers 29,6 31,3 32,8 26,9 Totaal bijdragepercentage 15% *) 17% 17% 12,5% (bedragen in miljoenen euro’s)

5,5 11,7 6,3%

*) Tot 1 juli 17%, daarna 15% (is kostendekkend)

Bijdragen pensioenspaarregeling Deelnemers Werkgevers Fonds Pensioenuitkeringen

0,9 2,1 2,3

1,1 1,4 3,9

6,3 8,9 8,5

6,7 9,3 6,7

6,9 9,6 7,0

77,8

76,2

69,9

66,7

63,7

2,0%

11,3%

17,5%

12,9%

10,7%

3,2%

1,1%

1,8% *)

2,5%

134% **)

134%

123%

1,5% 115%

Overige

Totaal rendement Indexering Dekkingsgraad

* ) eenmalige uitkering ** ) inclusief de indexeringslasten van 3,3% per 1-1-2008

8

Jaarverslag 2007

108%

Grafieken

Aantallen Aantallen deelnemers deelnemers en en gepensioneerden gepensioneerden 6000 5000

Deelnemers

4000

Gewezen deelnemers

3000

OBU/T OP/Afvloeiing

2000

Ouderdomspensioenen Partnerpensioenen

1000

Arbeidsongeschiktheidspensioenen

0 2003

2004

2005

2006

2007

Ontwikkeling (€ mln.) euro's) Ontwikkeling vermogen vermogen en en verplichtingen verplichtingen (mln. Karakteristieken

2.400 2.000 1.600 Belegd pensioenvermogen

1.200

Pensioenverplichtingen

800 400 0 2003

2004

2005

2006

2007

Totaal in % % Totaalrendement rendementbelegd belegd pensioenvermogen pensioenvermogen in 20 15 T otaal rendement

10 5 0 2003

2004

2005

2006

2007

Dekkingsgraad in % Dekkingsgraad in % 140 135 130 125 120 115 110 105 100 2003

Dekkingsgraad Vereiste dekkingsgraad

2004

2005

2006

2007

Jaarverslag 2007

9

Interne ontwikkelingen


2007 was in veel opzichten een belangrijk jaar voor het fonds. Het was een jaar waarin uitvoering werd gegeven aan een gewijzigde pensioenregeling en maatregelen die een goed pensioenfondsbestuur waarborgen. Het ging daarbij om zaken als integere bedrijfsvoering, zorgvuldig bestuur, transparantie, deskundigheid, verantwoording en toezicht. Daarnaast vereiste het vermogensbeheer alle aandacht, vanwege de zeer volatiele financiële markten, veroorzaakt door een wereldomvattende kredietcrisis. Een hoog rendement zoals in voorgaande jaren kon daardoor niet worden behaald. Er moest genoegen worden genomen met een rendement van 2,0% (2006: 11,3%)

Financiële positie

Door het tegenvallende beleggingsresultaat steeg het belegd pensioenvermogen slechts met € 12,7 mln. en kwam daarmee uit op € 1.968,8 mln. (exclusief het pensioenspaarkapitaal van € 176,9 mln.). Door de invoering van het financieel toetsingskader van De Nederlandsche Bank en de daarmee samenhangende wijzigingen in de richtlijnen voor de financiële verslaglegging, is er in 2007 veel gewijzigd. De belangrijkste wijzigingen betroffen de invoering van de marktrente en de nieuwe overlevingstafels voor de berekening van de verplichtingen. Het hanteren van de marktrente voor de vaststelling van de verplichtingen, heeft geleid tot een grotere volatiliteit van de dekkingsgraad (de verhouding tussen vermogen en verplichtingen). Per saldo stegen de pensioenverplichtingen met € 6,7 mln. naar € 1.462,9 mln. Deze verplichtingen wijzigen voortdurend en zijn onder andere afhankelijk van de pensioenopbouw, indexering, uitkeringen, waarde-overdrachten, actuariële grondslagen en de marktrente. Door het oplopen van de marktrente ontstond een positief effect van € 105,9 mln. De kosten voor pensioenopbouw (€ 43,9mln.), indexering (€ 45,0 mln.), actuariële grondslagen, stelselwijziging en overige mutaties overstegen uiteindelijk de baten met het eerder genoemde bedrag van 6,7 mln.


Inleiding

De dekkingsgraad kwam per einde van het verslagjaar onveranderd uit op 134%. Dit is ruim boven de vereiste dekkingsgraad volgens het toetsingskader van De Nederlandsche Bank. De voortzetting van de negatieve trend op de financiële markten in de eerste maanden van 2008 heeft echter geleid tot een verdere daling van het vermogen. Het fonds heeft hierop geanticipeerd door het risicoprofiel van de beleggingsportefeuille te verlagen. Op 30 april 2008 bedroeg de dekkingsgraad 126%. Dit is 5%-punt meer dan de op deze datum vereiste norm van De Nederlandsche Bank.

Ontwikkeling vermogen en verplichtingen 2007 2.100

mln. euro’s

2.000 1.900 1.800

verplichtingen

1.700

vermogen

1.600 1.500 1.400

c

v

de

t ok

no

g

pt se

l ju

au

r

ei ju n

m

rt

ap

b

m

fe

c de

ja n

1.300

Het saldo van de baten en lasten, ofwel de winst, bedroeg in het verslagjaar € 35,1 mln., terwijl deze in 2006 nog € 163,8 mln. bedroeg. Oorzaak van het lagere resultaat is het geringe beleggingsrendement dat in 2007 werd behaald. 10

Jaarverslag 2007


Inrichting vermogensbeheer Bestuur • Toetst het beleggingsbeleid op strategische risico’s en de beleggingskaders • Rente- en inflatiematching • Valutahedging • Wereldwijde tactische vermogensallocatie

BlackRock strategische partner

Beleggingsadviescommissie

Pf TNO

Beleggingsafdeling

• Selecteren en monitoren van managers in aandelen en alternatieve beleggingen • Rapportages • Voorbereiding en uitwerking van beleid

Externe vermogensbeheerders


Vermogensbeheer

Omdat het vermogensbeheer aanzienlijk complexer is geworden, is het van belang om met goede en vakbekwame partners samen te werken. Daarbij heeft het bestuur bewust gekozen voor uitbesteding c.q. samenwerking, om een goede balans te houden tussen continuïteit, kosten en risico’s. In het verslagjaar is naar een externe partij gezocht die het fonds, nu en in de verdere toekomst, adequaat kan begeleiden bij het inrichten van de beleggingsportefeuille en ondersteuning kan verlenen ten aanzien van het beleggingsbeleid en het risicobeheer. Deze rol wordt `Lead Overlay Risk Manager` genoemd. De gehouden selectieprocedure leidde tot aanstelling van de Amerikaanse vermogensbeheerder BlackRock. Deze gaat er op toezien dat het totale beleggingsbeleid binnen de vooraf opgestelde strategische risico- en beleggingskaders van het pensioenfonds blijft. BlackRock wordt tevens verantwoordelijk voor de uitvoering van het, door het bestuur vastgestelde, beleid op het gebied van rente- en inflatiematching, valutahedging en de wereldwijde tactische vermogensallocatie. De vastrentende portefeuille wordt per september 2007 door hen beheerd. BlackRock zal ook de uitvoeringsorganisatie van het fonds ondersteunen in de selectie van de externe vermogensbeheerders, het risicomanagement en de totale rapportages. Het aansturen en selecteren van de beheerders van de aandelenportefeuille en de alternatieve beleggingen worden door het pensioenfonds zelf gedaan. De taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de bij het vermogensbeheer betrokken partijen zijn vastgelegd in het Beleidskader Beleggingen. Daarnaast is er een beleggingsstatuut, een jaarplan en een Verklaring Beleggingsbeginselen. Deze Verklaring Beleggingsbeginselen is opgenomen in de Actuariële en Bedrijfstechnische Nota van het fonds en omvat onder meer methoden voor risicobeheerprocedures en de strategische allocatie van activa. Ook zijn daarin regels opgenomen over maatschappelijk verantwoord beleggen. Het bestuur is zich er ter dege van bewust dat het fonds, naast een financiële verantwoordelijkheid als institutionele belegger, ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid kent. Er is daarom een ethische commissie ingesteld, die het bestuur adviseert over een verantwoord beleggingsbeleid. Dit heeft geleid tot formulering van uitgangspunten voor 2008, zoals: • hanteren van een algemeen aanvaarde ‘zwarte lijst’ van ‘foute’ ondernemingen; • publicatie van de actuele beleggingen op de website van het fonds. De beleggingsadviescommissie vergaderde in het verslagjaar vijfmaal. In het laatste kwartaal van 2007 is de commissie uitgebreid met een derde externe adviseur. De commissie bestaat thans uit zeven leden. De ethische commissie vergaderde tweemaal en bestaat uit drie leden. Jaarverslag 2007

11


De Nederlandsche Bank

In het verslagjaar heeft een delegatie van het bestuur enkele besprekingen gehouden met De Nederlandsche Bank, zijnde de wettelijke toezichthouder van pensioenfondsen in Nederland. Aan de orde kwamen onder meer de continuïteitsanalyse, de actuariële- en bedrijfstechnische nota, de nieuwe statuten en reglementen, risicomanagement en het ‘Lead Overlay Management’. Het fonds heeft De Nederlandsche Bank inzicht kunnen geven in een correcte en verantwoorde uitvoering van de pensioenregelingen en het vermogensbeheer, met daarbij een onderbouwing van de financiële risico’s op langere termijn en van de keuzes ten aanzien van premies en toeslagen. Dit laatste gebeurde mede in het kader van de nieuwe beleidsregel, die De Nederlandsche Bank heeft opgesteld voor een verdere uitwerking van de eerder genoemde continuïteitsanalyse. Pensioenfondsen dienen deze analyse ten minste één keer in de drie jaar te maken.


De continuïteitsanalyse heeft ten doel inzicht te geven in de ontwikkeling van de financiële positie op lange termijn, de financiële risico’s, de sturingsinstrumenten voor risicobeheersing, de verwachtingen over indexatie en de aannames over rendementen, inflatieontwikkeling en bestandsontwikkeling. Het fonds heeft voor het verslagjaar een continuïteitsanalyse opgesteld op basis van de uitgevoerde Asset Liability Management-studie De Nederlandsche Bank heeft inzake vier bestuursleden een betrouwbaarheidsonderzoek gedaan overeenkomstig het gestelde in de Pensioenwet. De Nederlandsche Bank heeft ingestemd met hun benoeming.

Pensionfund Governance

Het pensioenfonds heeft in het verslagjaar invulling gegeven aan de principes voor goed pensioenfondsbestuur, die in wet-en regelgeving zijn uitgewerkt. De invulling concentreerde zich rond de onderwerpen integere bedrijfsvoering, medezeggenschap, verantwoording, toezicht, deskundigheid en transparant functioneren. Integere bedrijfsvoering Het beleid van het fonds is gericht op integere bedrijfsvoering. Dit houdt onder meer in een adequate administratieve organisatie, interne controle en risicobeheersing. Het fonds heeft in dit kader het operationeel- en financieel risicobeheer in 2007 verder versterkt. Voorts is voor de uitvoeringsorganisatie een calamiteitenplan opgesteld en de interne controle aangescherpt. Daarnaast is de monitoring en risico-analyse van de beleggingsportefeuille verder ontwikkeld. Ook is een continuïteitsanalyse opgesteld, waarin de financiële positie en risico’s voor de langere termijn in kaart zijn gebracht. In verband met een integere uitoefening van functies hebben zowel de bestuursleden als commissieleden, directie en de medewerkers van het fonds een gedragscode ondertekend. Het Nederlands Compliance Instituut B.V. houdt toezicht op naleving van de gedragscode en daaruit zijn geen bevindingen naar voren gekomen. Medezeggenschap, verantwoording en toezicht De door het bestuur gedane voorstellen over medezeggenschap, verantwoording en toezicht zijn in de algemene vergadering van deelnemers van december 2007 aangenomen. Daarmee geldt dat per 1 januari 2008 de algemene vergadering van deelnemers statutair is vervangen door een deelnemersraad met wettelijke adviesbevoegdheden. Ook is een instemmingsbevoegdheid toegekend, in geval van een eventueel voorgenomen besluit tot liquidatie van het fonds. In de deelnemersraad zijn de deelnemers en gepensioneerden evenredig naar getalsverhouding vertegenwoordigd (6:4). De leden zijn gekozen uit en door de deelnemers respectievelijk gepensioneerden. Het bestuur en de deelnemersraad komen tenminste tweemaal per jaar in

12

Jaarverslag 2007


vergadering bijeen voor overleg over zaken die het bestuur en/of de deelnemersraad wenselijk achten. De deelnemersraad adviseert het bestuur desgevraagd of uit eigen beweging over aangelegenheden die het fonds betreffen. De deelnemersraad wordt in ieder geval in de gelegenheid gesteld advies uit te brengen over elk door het bestuur voorgenomen besluit tot: • het nemen van maatregelen van algemene strekking; • wijzigen van de statuten en reglementen van het fonds; • vaststelling van het jaarverslag, de jaarrekening, de actuariële en bedrijfstechnische nota en herstelplan indien van toepassing; • vermindering van de verworven pensioenaanspraken en pensioenrechten, indien de financiële toestand van het fonds daartoe aanleiding geeft; • het vaststellen en wijzigen van het toeslagbeleid; • gehele of gedeeltelijke overdracht van de verplichtingen van het fonds of de overname van verplichtingen door het fonds; • het sluiten, wijzigen of beëindigen van een uitvoeringsovereenkomst; • het terugstorten van premie of geven van premiekorting. Verslag van het bestuur

Naast een deelnemersraad treedt ook een verantwoordingsorgaan in werking, waarin de deelnemers, gepensioneerden en werkgevers met ieder twee personen zijn vertegenwoordigd. De deelnemers- en gepensioneerdenleden worden gekozen uit en door de betreffende geledingen van de deelnemersraad. De werkgever benoemt de werkgeversleden. Het verantwoordingsorgaan is bevoegd een oordeel te geven over het handelen van het bestuur en het gevoerde beleid alsmede over beleidskeuzes voor de toekomst. Concreet betekent dit een oordeel over het jaarverslag. In het kader van intern toezicht is een visitatiecommissie benoemd, die kritisch het functioneren van het bestuur gaat bezien. Het gaat daarbij vooral om het beoordelen van beleids- en bestuursprocessen, checks and balances, uitvoering van de pensioenregeling en de wijze waarop wordt omgegaan met lange termijn risico’s. De commissie, die uit drie door het bestuur benoemde onafhankelijke deskundigen bestaat, beoordeelt minimaal eenmaal in de drie jaar en rapporteert zijn bevindingen aan het bestuur. Deskundigheid Ten aanzien van wettelijke deskundigheidseisen van het bestuur hanteert het fonds een deskundigheidsplan. Daarin zijn de volgende deskundigheidsgebieden toegewezen: • het besturen van een organisatie; • wet- en regelgeving; • pensioenregelingen; • financiële- en actuariële zaken; • administratieve organisatie; • communicatie. De genoemde gebieden zijn op basis van deskundigheid en ervaring toegekend aan tenminste twee bestuursleden. Daarbij heeft elk bestuurslid tenminste twee deskundigheidsgebieden. Via cursussen en themabijeenkomsten wordt het kennisniveau op peil gebracht en gehouden. Hieraan is in 2007 uitvoering gegeven, waarbij tevens het functioneren van zowel het bestuur als geheel als de individuele bestuurleden is geëvalueerd. Toegespitst op de resultaten daarvan is een toegesneden pakket aan opleiding aangeboden. Transparant functioneren Aansluitend op de roep van onder andere de wetgever en toezichthouders om meer transparantie bij pensioenfondsen, heeft het fonds in een communicatieplan de uitgangspunten geformuleerd over de wijze van communiceren door het fonds. Doel is om op een heldere wijze alle belanghebbenden tijdig en juist inzicht te geven in het doen en laten van het fonds en zaken die hun pensioen betreffen (zie ook onder communicatie op de volgende bladzijde).

Jaarverslag 2007

13



Nieuwe pensioenregeling

TNO en de Centrale Ondernemingsraad bereikten in het voorjaar van 2007 een principeakkoord over wijziging van de arbeidsvoorwaarden, waaronder invoering van een voorwaardelijk geïndexeerde middelloonregeling per 1 juli 2007. De op 30 mei 2007 gehouden algemene vergadering van deelnemers, stemde in met de aanpassing van de pensioenregeling. Voorafgaande aan de algemene vergadering zijn over de voorstellen op vijftien TNO-lokaties voorlichtingssessies gehouden. TNO medewerkers konden ook via intranet een oordeel geven over het principe-akkoord. Met de overgang op een middelloonregeling hebben de deelnemers een pensioenregeling gekregen die past in het huidige tijdsbeeld. Naast de opbouw van een ouderdomspensioen wordt een dekking gegeven voor de risico’s van arbeidsongeschiktheid en overlijden. De nieuwe regeling is financieel beter beheersbaar en doet de kans op onderdekking van het fonds afnemen. Door het beëindigen van de eindloonregeling kon de kostendekkende pensioenpremie verlaagd worden van 17% naar 15% van het salaris.

Voorwaardelijke indexering

Kenmerk van de pensioenregeling van het fonds is dat de algemene salariswijzigingen bij TNO structureel leiden tot verhoging van de pensioenen, voorzover de financiële middelen dit toelaten (voorwaardelijk geïndexeerde middelloonregeling). In februari 2007 bereikte de Raad van Bestuur TNO een akkoord met de Centrale Ondernemingsraad over de salarismaatregel. Het bestuur besloot, op basis van de vermogenspositie van het fonds, de pensioenen dienovereenkomstig te indexeren met 2,2%. Dit gebeurde met terugwerkende kracht tot 1 januari 2007. Per 1 juli 2007 werd, gelijktijdig met de overgang op een voorwaardelijk geïndexeerde middelloonregeling, een indexering van 1,0% toegekend. Het bestuur nam, ondanks de negatieve ontwikkeling op de aandelen- en kapitaalmarkten, op 16 januari 2008 het besluit de indexatie van de pensioenen per 1 januari 2008 vast te stellen op 3,3%, overeenkomstig de algemene salarismaatregel van TNO. Bepalend voor de mate van indexatie was de dekkingsgraad per 31 december 2007. Met de genoemde indexeringen zijn de pensioenen volledig geïndexeerd en zijn er geen achterstanden. Indien de negatieve ontwikkelingen op de financiële markten in 2008 blijven voortduren, zal het volledig indexeren van de pensioenen per 1 januari 2009 niet voor de hand liggen. Leidraad daarbij is de nieuw ontwikkelde staffel, zoals vermeld op bladzijde 19, waarbij de dekkingsgraad op 31 december 2008 zal worden gehanteerd.

Tegemoetkoming zorgverzekering

Het fonds kent een voorwaardelijke tegemoetkoming in de kosten voor de zorgverzekering voor gepensioneerden. Deze tegemoetkoming geldt voor degenen die aansluitend op de deelneming met pensioen zijn gegaan. Omdat de tegemoetkoming als een oneigenlijke activiteit van het fonds is aan te merken, is besloten om deze met ingang van 2007 geleidelijk in maximaal vijf jaar af te bouwen. Daarom werd de maximale tegemoetkoming voor 2007 verlaagd van € 1.000 naar € 800 euro. Voor 2008 is dit bedrag verder verlaagd naar € 600. Aan de tegemoetkoming kunnen verder geen rechten worden ontleend. Het bestuur zal in 2008 bezien of een tegemoetkoming voor 2009 wordt toegekend en wat de hoogte van de tegemoetkoming zal zijn.

Communicatie

Het fonds werkt met een communicatieplan voor een goede planning en uitvoering van zijn activiteiten op dit gebied. Daarin zijn onder andere enkele kernwaarden geformuleerd zoals: servicegerichtheid, begrijpelijkheid, kwaliteit en betrouwbaarheid. Hieraan zijn doelstellingen gekoppeld als pensioenbewustwording en pensioeninzicht bij de deelnemers, maar ook bij de werkgevers. Het is van belang dat men zich ervan bewust wordt dat het TNO-pensioen een prima secundaire arbeidsvoorwaarde is en meehelpt aan een goede arbeidsmarktpositione-

14

Jaarverslag 2007


ring van TNO. Communicatie heeft natuurlijk ook het doel dat alle belanghebbenden goed en begrijpelijk worden geïnformeerd over hun pensioensituatie. Dit geldt eveneens inzake het (financiële) beleid van het fonds en de uitvoering daarvan. In het verslagjaar is veel gecommuniceerd. Het accent lag hierbij op het verstrekken van informatie. Voorbeelden zijn (naast de brochures en de Pensioenkrant) een nieuwe versie van de website, aanpassingen in de Pensioenplanner en een nieuw Uniform Pensioenoverzicht. Ook is in het verslagjaar ruim aandacht besteed aan de communicatie over de overgang op een middelloonregeling, de medezeggenschap en de aanstelling van een ‘Lead Overlay Risk Manager’. Daarnaast vergde de overstap naar een nieuwe uitvoerder voor de pensioenspaarbeleggingen de nodige aandacht. Het fonds heeft de betrokken deelnemers via mailings, brochures, de Pensioenkrant en de website hierover geïnformeerd.

eTNOs

eTNOs is de vereniging van oud TNO-ers die zich onder meer inzet voor de belangen van de gepensioneerden. Een bestuursdelegatie van eTNOs had in het verslagjaar regelmatig overleg met het bestuur en de directie van het fonds. eTNOs heeft de heer ir. P.D. van der Koogh voorgedragen als kandidaat voor de vacante zetel van de gepensioneerden. Deze is daarin automatisch benoemd omdat er geen tegenkandidaten waren. eTNOs heeft eveneens vier kandidaten voorgedragen voor de deelnemersraad.

Bestuurssamenstelling en vergaderingen

In het verslagjaar vonden enkele wijzigingen plaats in de bestuurssamenstelling. Wegens uitdiensttreding traden af de heren ir. T.J. Wijffels (secretaris) en dr. M. Pikaart. Het fonds is hen veel dank verschuldigd voor hun inzet. Voor de ontstane vacatures zijn gekozen de heren ir. drs. J.B.M. Louwe (benoemd tot secretaris) en drs. F. Phillipson. Er werden in het verslagjaar vijf bestuursvergaderingen en twee algemene vergaderingen van deelnemers gehouden.

Pensioenbureau

De uitvoerende werkzaamheden worden verricht door het pensioenbureau van het fonds. Het aantal medewerkers bedroeg ultimo het verslagjaar 15,2 fte en nominaal 19.


Nieuw was het commentaar van deelnemers over de rol van het pensioenfonds over ethisch beleggen. Het fonds hanteert bij het beleggingsbeleid reeds begrippen als juridische en maatschappelijke aanvaardbaarheid. In aansluiting daarop is in het verslagjaar het duurzaam en maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid verder ontwikkeld en geformuleerd. Ook is uitvoering gegeven aan de openbaarheid van de beleggingen in aandelen van beursgenoteerde ondernemingen.

Veel van de eerder genoemde activiteiten vergde de nodige inspanningen van de medewerkers. Daarnaast vergde de invoering van een middelloonregeling de nodige aanpassingen in het geautomatiseerde pensioenadministratiesysteem. Hiervoor werd een nieuw ontwerp gebouwd en ingericht. Het testen en uitvoeren van de conversie van oud naar nieuw verliep voorspoedig en het project kon in februari 2008 worden afgerond. Met betrekking tot het kosten- en serviceniveau van het pensioenbureau is een benchmark onderzoek uitgevoerd door CEM Benchmarking Inc. De gemiddelde administratiekosten voor het fonds bedroegen €181 per deelnemer (inclusief gepensioneerden). Dit bedrag is hoger dan het gemiddelde van de onderzochte pensioenfondsen, die groter zijn en daardoor een schaalvoordeel hadden. Het serviceniveau van het fonds was daarentegen beter dan het gemiddelde. Ten aanzien van het vermogensbeheer werden de extra gemaakte kosten ruimschoots gecompenseerd met het boven de benchmark behaalde rendement.

Jaarverslag 2007

15


In het verslagjaar is aandacht geschonken aan een risico-inventarisatie in het kader van het Arbobeleid. Door de vele zaken die aan de orde waren, was op diverse onderdelen sprake van een flinke werkbelasting. Hieraan is aandacht gegeven in het jaarlijks te houden ROCgesprek van de medewerkers met de leidinggevende. In 2007 vond overeenkomstig het gestelde in de Wet op de Ondernemingsraden een algemene bespreking met de medewerkers plaats over zaken die het pensioenbureau betreffen.


Organogram

16

Jaarverslag 2007

Pensioenbeheer

Kenmerken van de regeling

Met ingang van 1 juli 2007 is de pensioenregeling gewijzigd van een voorwaardelijke eindloonregeling in een voorwaardelijke middelloonregeling. Dit betekent dat het uiteindelijk te ontvangen pensioen geen product meer is van het aantal deelnemersjaren maal opbouwpercentage maal laatste pensioengrondslag, maar een optelsom van het in ieder jaar opgebouwd pensioen. Het opbouwpercentage over de geldende pensioengrondslag in enig jaar, bestaat uit 1,75% voor het ouderdomspensioen en 0,5% voor een extra ouderdomspensioen dat kan worden uitgeruild voor een partnerpensioen. Het opgebouwde pensioen wordt jaarlijks geïndexeerd voorzover de financiële middelen van het fonds dit toelaten. De overgang op een middelloonregeling heeft geen invloed op de vóór 1 juli 2007 bestaande pensioenuitkeringen. Deze uitkeringen zijn vastgesteld op basis van het laatst vóór genoemde datum geldende pensioenreglement. Ook deze pensioenuitkeringen worden geïndexeerd voorzover de financiële middelen van het fonds dit toelaten. Onveranderd is eveneens de risicodekking voor arbeidsongeschiktheid en overlijden. Voor de pensioenspaarregeling is de wettelijke zorgplicht van kracht geworden. In onderstaande tabel is de situatie in het kort weergegeven. Verslag van het bestuur

Kenmerken pensioenregeling voor en na 1 juli 2007 Kenmerken

Regeling tot 1 juli 2007

Regeling vanaf 1 juli 2007

Pensioenregeling

voorwaardelijk geïndexeerd EINDLOON

voorwaardelijk geïndexeerd MIDDELLOON

Ouderdomspensioen (OP)

deelnemersjaren x (1,75% + 0,5%) van laatste jaarsalarissen minus franchise *)

optelsom van (1,75% + 0,5%) van jaarsalaris minus franchise per deelnemersjaar

Premie

17% v/h. salaris [Wn:9,8% x (sal - € 26.508)]

15% v/h. salaris [Wn:8,8% x (sal- € 26.772)]

Inkoop via Levensloop

nee

ja

Nabestaandenpensioen en Arbeidsongeschiktheidspensioen

op risicobasis

idem

Tijdelijk Ouderdomspensioen

vanaf 1-1-2006 premiebetaling alleen nog voor degenen geboren voor 1950

idem + beleggingszorgplicht

*) - laatste jaarsalaris = gemiddelde van de twee voorlaatste jaarsalarissen, excl. niet pensionabele salarisdelen. - franchise = het salarisdeel waarover geen pensioen wordt opgebouwd (daar tegenover staat de AOW).

Nieuwe indexatieen premiestaffel

Naar aanleiding van de nieuwe pensioenregeling en het nieuw financieel toetsingskader is door het fonds een nieuwe staffel ontwikkeld. Deze staffel geldt als richtlijn voor de vaststelling van de indexeringsmaatregel en de totale pensioenbijdrage in enig jaar. Bepalend is daarbij de dekkingsgraad op 31 december van het jaar daaraan voorafgaand. Om een evenwichtig en duurzaam beleid te kunnen uitvoeren is het volledig volgen van de algemene salarismaatregel van TNO (100% indexering) gelegd bij een dekkingsgraad van 135% (voor de staffel zie volgende bladzijde). Er is ook een nieuwe financieringsovereenkomst met de werkgever tot stand gekomen. Indien de dekkingsgraad lager is dan 110%, zal de werkgever een aanvullende premie van 2% van de salarissom afdragen, boven de volgens de staffel verschuldigde totale bijdrage.

Jaarverslag 2007

17

Pensioenbeheer

Indexatie-en premiestaffel Dekkingsgraad

Indexatie

Totale premie (Wg+Wn) v/d loonsom


De dekkingsgraad (DG) is het pensioenvermogen uitgedrukt in een percentage van de pensioenDG<105% 0% 20% verplichtingen. Er geldt: · de toepassing van de indexatie varieert van 0% 105%180% 100% + E 2% indexering; · besluiten in het verleden over indexaties zijn geen garantie voor in toekomstige jaren te verlenen indexaties en houden geen beperking in van de beleidsvrijheid die het bestuur heeft op grond van de statuten en het pensioenreglement.

Hieronder is vanaf 1990 de indexatie van het fonds weergegeven versus de afgeleide Consumenten Prijsindex alle huishoudens. Uit de grafiek blijkt dat de door het fonds toegekende indexatie de prijsstijging over een periode van 10 jaar ruimschoots overtreft. Door de toenemende inflatie en een in gang gezette daling van de dekkingsgraad, is het niet zeker of deze trend ook in 2008 kan worden gecontinueerd. 70% 60% 50% 40%

CPI cumulatief

30%

PfTNO indexatie cumulatief

20% 10% 0% 90 nja

Uitvoeringsovereenkomst en startbrief

92 nja

94 nja

96 nja

98 nja

00 nja

02 nja

04 nja

06 nja

08 nja

Het fonds heeft in het verslagjaar de uitvoeringsovereenkomsten met de werkgevers aangepast overeenkomstig de Pensioenwet. In de overeenkomst zijn zaken geregeld als: • de premievaststelling en premiebetaling alsmede de procedures daarvoor; • de voorwaarden bij reglementswijziging en indexatie; • de uitgangspunten en procedures in geval van vermogensoverschotten dan wel -tekorten. Ook wordt met ingang van 1 januari 2008 aan de nieuwe deelnemers een startbrief gezonden met een bewijs van deelname. Daarbij is gevoegd een informatieve brochure over de pensioenregeling en een formulier voor waarde-overdracht. Gewezen wordt op de mogelijkheid om via de website van het fonds de statuten en het pensioenreglement te downloaden. Deze kunnen ook op verzoek worden toegezonden.

18

Jaarverslag 2007

Pensioenbeheer

Uitkeringen

De uitkeringen stegen in 2007 met circa € 1,6 mln. naar € 77,8 mln. Deze stijging werd met name veroorzaakt door een toename van het aantal pensioengerechtigden. Hieronder zijn de uitkeringen nader gespecificeerd.

Uitkeringen (in duizenden euro’s) Ouderdomspensioenen Tijdelijke ouderdomspensioenen Partnerpensioenen Wezenpensioenen Arbeidsongeschiktheidspensioenen Overlijdensuitkeringen Tegemoetkoming ziektekosten

2007 49.429 11.836 13.469 215 1.232 138 1.480

2006 48.402 11.033 13.305 213 1.258 180 1.839

Totaal

77.799

76.230 Verslag van het bestuur

Verdeling uitkeringen

Ouderdomspensioenen Tijdelijke ouderdomspensioenen Partnerpensioenen Arbeidsongeschiktheidspensioenen Overige

Gepensioneerden

In het verslagjaar gingen 173 personen met ouderdomspensioen. Wegens overlijden werden 69 nieuw ingaande partnerpensioenen en 7 wezenpensioenen uitgekeerd. Het aantal nieuw ingegane arbeidsongeschiktheidspensioenen bedroeg 5. Gepensioneerdenbestand (aantallen) Ouderdoms- Partner-

Wezen- Arbeids pensioen pensioen pensioen ongeschiktheids- pensioen

Geschillenregeling

Stand 1 januari 2007 Ingang pensioen Einde wegens overlijden Andere oorzaken

2.695 173 - 94 - 2

1.206 69 - 49 - 10

55 7 0 - 7

217 5 - 2 - 20

Stand 31 december 2007

2.772

1.216

55

200

Waarvan mannen Waarvan vrouwen

2.262 510

47 1.169

25 30

112 88

In het verslagjaar werd een klacht gedeponeerd over het niet toekennen van een arbeidsongeschiktheidspensioen en een klacht over het niet toekennen van een bepaalde deelnemerstijd. Beide klachten zijn op grond van de reglementaire bepalingen door het fonds afgewezen, waarbij de Nationale Ombudsman het fonds in het gelijk stelde.

Jaarverslag 2007

19

Pensioenbeheer

Deelnemersbestand

Het verloop in het deelnemersbestand wordt hieronder weergegeven.


Deelnemersbestand (aantallen) Actieven Stand 1 januari 2007 5.547 Indiensttredingen 719 Herindiensttredingen 7 Overlijden - 7 Ingang ouderdomspensioenen - 95 Uitdiensttredingen - 611 Waarde-overdrachten - Premierestituties - Andere oorzaken - 9

Bijdrage

Gewezen deelnemers 4.582 - 7 - 14 - 70 611 - 271 - 24 - 5

Stand 31 december 2007

5.551

4.802

Waarvan mannen Waarvan vrouwen

3.985 1.566

3.082 1.720

De totale pensioenbijdrage is per 1 januari 2007 vastgesteld op 17% van de salarissom. Deze bijdrage werd met de overgang op een middelloonregeling per 1 juli 2007 verlaagd naar 15%. Deze premies zijn voor het verslagjaar kostendekkend en stemmen overeen met de uitgangspunten van de financieringsstaffel, waarbij de hoogte van de premie mede afhankelijk is van de dekkingsgraad van het fonds. Per 1 januari 2007 was de deelnemersbijdrage vastgesteld op 9,8% van het bruto jaarsalaris, inclusief vakantietoelage, dertiende maand en eventuele andere vaste toelagen, boven een bijdragevrijevoet van € 26.508. Per 1 juli 2007 werd de deelnemersbijdrage verlaagd naar 8,8% en de bijdragevrijevoet verhoogd naar € 26.772. Het fonds ontving in totaal € 43,9 mln. aan pensioenbijdragen. Het werkgeversaandeel daarin bedroeg € 29,6 mln. en van de deelnemers € 12,5 mln. Het overige deel bestond uit bijdragen voor de inkoop van pensioen vanuit de pensioenspaarregeling alsmede bijdragen van het Fonds Voorheffing Pensioenverzekering. Per 1 januari 2008 is de pensioenbijdrage onveranderd vastgesteld op 15% van de totale salarissom. Daarvan wordt 8,8% van het salaris boven de bijdragevrije voet van € 27.660 verhaald op de werknemer.

Waardeoverdracht

In het verslagjaar maakten 271 vertrekkers en 291 indiensttreders gebruik van de regeling om bij verandering van baan het pensioen over te dragen. Overzicht waarde-overdrachten (in duizenden euro’s) 2007 2006 2005 Overdracht Aantal vertrekkers 271 176 139 Waarde 8.570 5.168 3.305 Overname Aantal indiensttreders Waarde

20

Jaarverslag 2007

291 6.832

278 5.511

166 16.434

Pensioenbeheer

Pensioenspaarregeling

Vanwege de nieuwe wettelijke zorgplicht is het fonds per 1 juli 2007, voor de uitvoering van de pensioenspaarbeleggingen van het tijdelijk ouderdomspensioen (TOP), overgestapt van Nationale-Nederlanden naar ING Personal Fund Services B.V. Deelnemers aan de pensioenspaarregeling - dit zijn degenen die vóór 2006 in dienst waren - hebben per 1 juli 2007 de mogelijkheid om online de ontwikkeling van hun pensioenspaarkapitaal te volgen en eventueel zelf hun beleggingsmix samen te stellen. Dit kan door in te loggen op de website van ING via een toegezonden wachtwoord en gebruikersnaam. Nieuw is dat ingevolge de zorgplicht rekening wordt gehouden met risicobeheersing in relatie tot de ingangsdatum van de TOP. Dit gebeurt via profielbepaling, wat resulteert in een persoonlijk risicoprofiel (defensief, neutraal of offensief). In combinatie met de resterende tijd tot de ingangsdatum van de TOP, leidt dit tot een verdeling over aandelen-, obligatie- en geldmarktfondsen.

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%


LifeCycle Mix Standaard wordt het pensioenspaarkapitaal van de deelnemer belegd in een LifeCycle Mix. Defensief, Neutraal of Offensief, afhankelijk van het risicoprofiel. Is geen risicoprofiel opgegeven, dan wordt standaard de LifeCycle Mix Defensief toegepast. Dit is een gespreide portefeuille met beleggingen in een aantal beleggingsfondsen. De verdeling is afhankelijk van het risicoprofiel en de tijd die resteert tot de ingangsdatum van de TOP. Naarmate de tijd verstrijkt, wordt de portefeuille zodanig automatisch aangepast dat de risico’s afnemen. In de laatste periode vóór de TOP is het beleggingsprofiel behoudend en wordt er bovendien een geldmarktfonds aan de portefeuille toegevoegd, dat bescherming biedt tegen sterke dalingen van beurskoersen.

Defensieve LifeCycle Mix

30 jaar

Aandelen Obligaties met lange looptijd Obligaties met korte looptijd Geldmarkt Kapitaalbescheming (zonder garantie)

20 jaar 10 jaar 5 jaar

Zelf beleggen. Een deelnemer is niet verplicht om in de LifeCycle Mix te beleggen. Er kan ook worden gekozen om zelf te beleggen. Hiervoor moet men bij voorkeur al enige ervaring met beleggen hebben opgedaan. Als zelf wordt belegd kan dit gedaan worden volgens ‘Eigen Verdeling’ of ‘Vrije Keus’. Rentevergoeding Mede ingegeven door de dalende koersen op de beleggingsmarkten ontstond bij een groep deelnemers ontevredenheid over het ontbreken van een renterekening. Onderhandelingen van het fonds met ING resulteerden in deze mogelijkheid als aanvulling op de reeds bestaande beleggingsvormen. Vanaf januari 2008 kon een rentevergoeding op cashgeld worden gerealiseerd. Deze rente wordt maandelijks aangepast conform marktontwikkelingen. Overigens wordt bij de vaststelling van de uitkering door het fonds een rente van 4% verdisconteerd. Jaarverslag 2007

21

Pensioenbeheer

Bijdrage De bijdrage, die alleen nog voor werknemers geboren voor 1 januari 1950 wordt afgedragen, bestaat uit een werkgevers- en een werknemersdeel in de verhouding 2:1. De totale bijdrage is gemaximeerd tot 6,6%. In het verslagjaar werd van de werkgevers een bijdrage ontvangen van € 2,1 mln. en van de werknemers € 0,9 mln., inclusief de vrijwillige deelnemersbijdrage. De jaarlijkse fondsbijdrage aan de overgangsregeling - voor werknemers in dienst vóór 1 januari 1996 en geboren vóór 1 maart 1957 - bedroeg € 0,8 mln, die uit de daarvoor getroffen voorziening is gefinancierd.


In verband met invoering van de levensloopregeling door de werkgever, geldt dat vanaf 1 januari 2006, voor deelnemers geboren op of na 1 januari 1950, geen verdere inleg in de pensioenspaarregeling meer wordt gedaan. Alle opgebouwde rechten blijven behouden voor het doel waarvoor is gespaard. Voor deelnemers geboren tussen 1 januari 1950 en 1 maart 1957 geldt dat de aanvullende fondsbijdrage via de werkgever wordt aangewend voor de levensloopregeling. Ingang en totaal spaarkapitaal In het verslagjaar gingen 113 deelnemers met tijdelijk ouderdomspensioen (TOP). Het totaal uitstaande pensioenspaarkapitaal bedroeg op 31 december € 176,9 mln.

22

Jaarverslag 2007

Beleggingen

Algemeen

Het fonds volgt een lange termijn beleggingsbeleid, dat is vastgelegd in een beleggingsstatuut. Dit beleid houdt in dat de beleggingen afgestemd zijn op de langetermijn verplichtingen. Daarbij streeft het fonds naar een juiste balans tussen het aanvaarden van gespreide beleggingsrisico’s en verwachte opbrengsten. Het spreiden van risico’s houdt in dat met een vastgelegde verhouding op lange termijn in verschillende beleggingscategorieën is belegd. De verhoudingen tussen de verschillende beleggingscategorieën resulteert in een zogenoemde strategische normportefeuille, die tot stand komt na consultatie van BlackRock en de Beleggingsadviescommissie. De strategische normportefeuille voorziet ook in de mogelijkheid om binnen vooraf vastgestelde bandbreedtes kleine verschuivingen tussen de beleggingscategorieën aan te brengen. Dit biedt de mogelijkheid om snel in te spelen op actuele ontwikkelingen, zoals een grote beweeglijkheid op de financiële markten. Door dit actief portefeuillebeleid is een extra rendement behaald van 0,5%, waardoor het totale rendement in 2007 uitkwam op 2,0%. Het fonds ziet dat als een tegenvallend resultaat, zeker in vergelijking met de hoge rendementscijfers uit voorgaande jaren. Het bestuur ziet hierin echter geen reden om het gekozen lange termijn beleid te wijzigen. Verslag van het bestuur

Hieronder wordt een overzicht gegeven van de resultaten in de afgelopen vijf jaar. Rendement in %

2007

2006

2005

2004

2003

5 jaarsgemiddelde

Pensioenfonds TNO

2,0% 11,3% 17,5%

12,9%

10,7%

10,9%

Interne benchmark

1,5%

9,9% 10,7%

9,3%

9,4% 14,8%

In 2007 hebben de beleggingen in private equity en hedge funds een goed rendement behaald. De opbrengsten uit andere categorieën bleven echter beneden verwachtingen. Zie hieronder het overzicht van de beleggingsportefeuille van het fonds (exclusief pensioenspaarbeleggingen) over de afgelopen twee jaar. Beleggingsportefeuille (bedragen in duizenden euro’s)

Vastgoed Aandelen Derivaten Private equity Leningen op schuldbekentenis Obligaties Funds of hedge funds Vorderingen Liquide middelen Totaal

Vastgoed

Bedragen 2007 2006 233.193 668.225 3.056 162.953 1.456 683.403 115.272 2.443 94.645

225.971 739.643 13.049 128.597 4.934 689.892 68.585 6.937 78.523

1.964.646 1.956.131

In % 2007 2006

Rendement 2007 2006

11,9 11,6 - 4,7% 33,6% 34,0 37,8 2,3% 11,4% 0,2 0,7 - 8,2 6,6 20,3% 29,2% 0,1 0,3 -26,7% 1,0% 34,8 35,2 - 2,8% 0,0% 5,9 3,5 5,7% -1,3% 0,1 0,3 - 4,8 4,0 - 100,0 100,0

2,0%

11,3%

Na jaren van hoge rendementen bleek 2007 voor vastgoed een lastig beleggingsjaar. De situatie op de Amerikaanse hypotheekmarkt had een negatief effect op vastgoedbeleggingen. Hierbij moet wel onderscheid worden gemaakt naar het type vastgoed en vooral ook naar de geografische ligging. Daarnaast is er een verschil in gevoeligheid in de reactie op marktomstandigheden van beursgenoteerde vastgoedbeleggingen ten opzichte van niet-beursgenoteerde vastgoedbeleggingen. De beursgenoteerde vastgoedbeleggingen bevatten in toenemende mate een speculatief element, dat tot uiting kwam in een premie boven intrinsieke waarde.

Jaarverslag 2007

23

Beleggingen

Het pensioenfonds wil in zijn beleid de specifieke vastgoedkarakteristieken benadrukken. Daartoe is het beursgenoteerde deel aanmerkelijk teruggebracht ten gunste van niet-beursgenoteerd vastgoed. Tegelijkertijd werd de spreiding van deze vastgoedbeleggingen wereldwijd uitgebreid. Het fonds gebruikt daarvoor een viertal beheerders, die zoveel mogelijk lokale expertise kunnen inzetten. Ultimo 2007 was 11,9% van het totaal vermogen belegd in vastgoed. De verhouding beursgenoteerd/niet-beursgenoteerd was 33:67. Het totaalrendement voor de categorie vastgoed in 2007 bedroeg - 4,7% bij een benchmarkrendement van - 12,1%. De bijdrage van het beursgenoteerd vastgoed was -27,6% en niet-beursgenoteerd vastgoed retourneerde 16,0%.


Aandelen

Voor aandelen bleek het een wisselend beleggingsjaar. In de eerste helft van het jaar bleef de gevreesde economische teruggang, met name in de Verenigde Staten, beperkt. Wel waren er marktreacties die de aandelenindices naar beneden drukten. Deze waren echter van zeer tijdelijke aard. Zelfs de aankondiging van de Chinese autoriteiten om de economische groei verder te beteugelen, kon het onderliggende positieve sentiment slechts korte tijd temperen. Maar toen halverwege het jaar een uitbarsting van slecht nieuws kwam over de kwaliteit van leningen op diverse bankbalansen, keerde het sentiment. Ook verderop in het jaar werd de berichtgeving niet beter en de vrees dat dit de fragiel geachte economische omstandigheden in de Verenigde Staten en in Europa nadelig zou beïnvloeden, werd aldaar merkbaar op de beurzen. De Opkomende Markten daarentegen gingen geheel hun eigen weg en vonden houvast in de toegenomen mondiale afhankelijkheid van grondstoffen. Vooral deze landen en de economieën daarvan zijn bovengemiddeld afhankelijk van grondstoffen en profiteerden van de stijging van de prijzen. In onderstaande grafiek worden de uiteenlopende koersbewegingen van de bovengenoemde markten geïllustreerd. Aandelen indices 2007, geïndexeerd (31/12/2006=100) 150 140 130 120 110 100 90 80 dec 06 MSCI Europa

mrt 07 Dow Jones

jun 07 Nikkei

sep 07

dec 07

MSCI Opkomende Markten

Gedurende het jaar werd het totale belang in aandelen teruggebracht van 38% naar 34% in lijn met het bestuursbesluit om het risicoprofiel te verlagen. Het pensioenfonds behaalde in 2007 een rendement van 2,3% op de aandelenportefeuille. Het benchmarkrendement bedroeg 1,5%. De geografische verdeling is hieronder weergegeven. Geografische verdeling

Europa 313,2 mln. Noord Amerika 152,1 mln. Japan 81,0 mln. Azie 76,9 mln. Opkomende markten 44,8 mln.

24

Jaarverslag 2007

Beleggingen

Private equity

Het private equity beleggingsprogramma van het pensioenfonds ging het negende jaar in. Het stelselmatig committeren van geld aan gespecialiseerde beheerders, leidde er toe dat in 2007 het doelpercentage van 7% van de totale beleggingen werd bereikt en de vooraf vastgestelde verdeling zelfs werd overschreden. Met deze beleggingen wordt getracht om deel te nemen in sectoren van de economie, waarin niet op een andere wijze kan worden geparticipeerd of waarbij dergelijke beheerders een voordeel ten opzichte van andere marktparticipanten hebben, door bijvoorbeeld ‘pooling’ van vermogen. Het fonds heeft een divers aantal beheerders geselecteerd, die vaak opereren op een klein deelgebied. De specifieke kennis van deze teams zorgde tot nu toe voor zeer aantrekkelijke rendementen. Eind 2007 was het belegd vermogen in private equity € 163 mln. Het rendement op dit deel van de portefeuille was 20,3%.

De vastrentende beleggingen vormen traditioneel de grootste beleggingscategorie van het fonds. De relatief lage volatiliteit omtrent de verwachte waarde van obligaties zorgt voor een goede aansluiting bij de doelstelling om pensioenen met een bepaalde mate van zekerheid te kunnen uitkeren. Naarmate de dekkingsgraad van een pensioenfonds stijgt is de kans dat in de nabij toekomst een indexatie boven op de pensioenen wordt gegeven groter. Daarmee wordt een extra dimensie aan het risicoprofiel van het fonds toegevoegd. Door onder andere beleggingen in inflatiegerelateerde obligaties kan daaraan invulling worden gegeven. De negatieve effecten van een mogelijke stijging van de inflatie worden daarmee verkleind.


Vastrentende waarden

In 2007 is verdere invulling gegeven aan het beheer van het renterisico van de beleggingen ten opzichte van de verplichtingen. In overleg met de nieuwe beheerder vastrentende waarden werd de spreiding in deze beleggingscategorie verder geoptimaliseerd door het aankopen van renteswaps, die de rentegevoeligheid van de vastrentende portefeuille verrminderen. Daarnaast hanteert het fonds een aantal grenswaarden van de rentestand, waarop het renterisico verder kan worden verkleind. Zo is bijvoorbeeld bij een marktrente van 4,2% de helft van de verplichtingen strategisch afgedekt door de looptijd van de vastrentende portefeuille te verlengen. Ultimo 2007 was het totaal van de vastrentende beleggingen € 683 mln. (€ 486 mln. nominaal en € 197 mln. inflatiegerelateerd). Het totaalrendement van de vastrentende beleggingen in 2007 was -2,8%, waarbij het benchmarkrendement 1,7% bedroeg. De oorzaak van deze matige prestatie was onder meer het oplopen van de risicopremie voor inflatiegerelateerde obligaties.

%

10-jaarsrente in Europa en de Verenigde Staten in 2007

5,5 5 4,5 4 3,5 dec 06

mrt 07

jun 07 Europa

sep 07

dec 07

Verenigde Staten

Jaarverslag 2007

25

Beleggingen

Hedge funds

De succesvolle toepassing van hedgefunds als verdere diversificator in de beleggingsportefeuille van het Pensioenfonds, leidde er toe dat aan het begin van het jaar de weging werd verhoogd van 4% tot 6% van de totale beleggingen. Er zijn twee beheerders die beiden een portefeuille van specialistische hedgefundmanagers beheren. De fund-of-fund beheerders hebben als doelstelling om met een lage correlatie met de traditionele aandelen en obligatiemarkten een zo stabiel mogelijke positief rendement te behalen.


Het totaalrendement van de hedgefundportefeuille in 2007 was in Amerikaanse dollars als basisvaluta 17%. Hiermee werd de benchmark van 8% ruimschoots overschreden. In euro’s en na toerekening van de valuta afdekking was het rendement 5,7%.

Grondstoffen

In het verslagjaar werden beleggingen in grondstoffen nog niet als een aparte beleggingscategorie aangemerkt. Wel belegt het fonds via de hedgefundmanagers in de grondstoffenmarkten. Daarnaast hebben de beleggingen in aandelen van Opkomende Markten ook een correlatie met de prijsontwikkeling van grondstoffen.

Valuta beleid

Het valutabeleid was ongewijzigd ten opzichte van voorgaande jaren. Op strategisch niveau zijn in 2007 de posities in de Amerikaanse dollar, de Japanse Yen en het Britse Pond voor 50% afgedekt. Het tactisch beleid werd door een externe beheerder uitgevoerd. Ultimo 2007 waren de posities luidende in de genoemde valuta voor respectievelijk 42% (USD), 46% (JPY) en 85% (GBP) afgedekt. Euro / US Dollar 1,5 1,45 1,4 1,35 1,3 1,25 dec-06

Vermogensbeheerders

mrt-07

jun-07

sep-07

dec-07

Het fonds heeft het vermogensbeheer volledig uitbesteed aan externe vermogensbeheerders. Zie hieronder het overzicht. Externe vermogensbeheerders 31-12-2007 ABNAMRO; BlackRock; BNG; ING; Kempen; Knight Vinke; MN Services; Morgan Stanley; Russell; Schroders; Vanguard; Walter Scott & Partners. Daarnaast neemt het fonds deel aan twee funds of hedge funds: EIM en PAAMCO. Pareto en Partners verzorgt de valuta afdekking. Het vermogen in private equity is ondergebracht bij tien beheerders.

26

Jaarverslag 2007

Toerekendheidstoets

Minimaal vereist eigen vermogen

Het fonds dient te beschikken over een minimaal vereist eigen vermogen overeenkomstig de Pensioenwet. In het besluit financieel toetsingskader pensioenfondsen van De Nederlandsche Bank zijn hiervoor gedetailleerde regels vastgelegd. Voor het fonds bedraagt per 31 december 2007 dit minimaal vereist eigen vermogen € 73,1 mln., ofwel 5% van de pensioenverplichtingen (2006: € 58,2 mln. is 4% van de pensioenverplichtingen).

Vereist eigen vermogen

Ook dient het fonds volgens de Pensioenwet over een vereist eigen vermogen te beschikken. Het vereist eigen vermogen wordt zodanig vastgesteld dat met 97,5% zekerheid kan worden voorkomen dat het fonds binnen één jaar over minder middelen beschikt dan de voorziening pensioenverplichtingen. Er is geen sprake van stapeling van het minimaal vereist eigen vermogen en het vereist eigen vermogen. Het minimaal vereist eigen vermogen is een onderdeel van het vereist eigen vermogen.


Voor de vaststelling van het vereist eigen vermogen wordt door het fonds gebruik gemaakt van de door De Nederlandsche Bank ontwikkelde standaardtoets. De hoogte is afhankelijk van onderstaande risico’s. 1. Renterisico Het effect van de meest ongunstige wijziging van de rente(termijnstructuur) volgens voorgeschreven stijgings- en dalingsfactoren. 2. Aandelen- en vastgoedrisico Het effect van een daling van de waarde van de beleggingen in beursgenoteerde aandelen ontwikkelde markten en indirect vastgoed met 25%, in aandelen opkomende markten met 35%, in niet-beursgenoteerde aandelen met 30% en in direct vastgoed met 15%. 3. Valutarisico Het effect van een daling van alle valutakoersen ten opzichte van de euro met 20%. 4. Grondstoffenrisico Het effect van een daling van de waarde van de beleggingen in grondstoffen (commodities) met 30%. 5. Kredietrisico Het effect van een daling van de gewogen gemiddelde rentemarge (credit spread) met 40%. 6. Verzekeringstechnisch risico Het vereiste vermogen voor verzekeringstechnische risico’s wordt bepaald door het procesrisico, de onzekerheid in de sterftetrend en de negatieve stochastische afwijkingen. 7. Liquiditeitsrisico, concentratierisico en het operationeel risico Het liquiditeits-, concentratie- en operationeel risico worden in de berekening buiten beschouwing gelaten. Het vereist eigen vermogen bedraagt € 360,6 mln. Bij deze standaardtoets wordt uitgegaan van nominale rechten, omdat de indexatie voorwaardelijk is.

Dekkingsgraad

De dekkingsgraad die ultimo 2007 behoort bij het minimaal vereist eigen vermogen bedraagt 5% van de pensioenverplichtingen (in 2006 nog 4%). De dekkingsgraad per 31 december 2007 behorende bij het vereist eigen vermogen is 124,6%. De dekkingsgraad van het fonds bedraagt 134%. Geconcludeerd wordt dat de dekkingsgraad van het fonds hoger is dan het vereist eigen vermogen. Dat betekent dat er geen sprake is van onderdekking of een reservetekort.

Jaarverslag 2007

27

Risicobeheer

Het fonds wordt bij het beheer van de pensioenverplichtingen en de financiering daarvan geconfronteerd met risico’s. Hieronder worden de verrschillende risico’s beschreven.


Algemene risico’s

Solvabiliteitsrisico De belangrijkste doelstelling van het fonds is het nakomen van de pensioentoezeggingen. Voor het realiseren van deze doelstelling wordt gestreefd naar een toereikende solvabiliteit op basis van de marktwaarde van de pensioenverplichtingen. Het belangrijkste risico voor het fonds betreft het solvabiliteitsrisico, ofwel het risico dat het fonds niet beschikt over voldoende vermogen ter dekking van de pensioenverplichtingen. Om te zorgen dat er voldoende middelen beschikbaar zijn hanteert het fonds een sturingsinstrument. Er is een staffel ontwikkeld die het premie- en indexeringsbeleid afhankelijk stelt van de solvabiliteit van het fonds. Om deze aspecten in samenhang te beoordelen voert het fonds periodiek een Asset Liability Management (ALM)-studie uit. Dit is een analyse van de pensioenverplichtingen en van verschillende beleggingsstrategieën en de ontwikkeling daarvan in diverse economische scenario’s. De uitkomsten van deze analyses worden door het bestuur omgezet naar strategisch beleid op de hiervoor genoemde gebieden. Indien de solvabiliteit van het fonds zich negatief ontwikkelt, kan dit, naast een hogere premie, leiden tot korting op indexatie van opgebouwde pensioenrechten. In het uiterste geval kan het noodzakelijk zijn dat het fonds verworven pensioenaanspraken en pensioenrechten moet verminderen. Actuarieel risico Een belangrijk risico is het actuarieel risico. Ter beheersing hiervan wordt door de actuaris een verzekeringstechnische analyse gemaakt van de pensioenverplichtingen en de opbouw van de voorzieningen. Uitgaande van het deelnemersbestand van het fonds wordt daarbij rekening gehouden met actuele overlevingstabellen, die om de vijf jaar worden bijgesteld. In de actuele overlevingstafels wordt daarbij tevens rekening gehouden met de te verwachten sterftetrend.

Beleggingsrisico’s

De beleggingsrichtlijnen van het fonds zijn gericht op het beheersen van risico’s zoals: kredietrisico, marktrisico, renterisico en valutarisico. Kredietrisico Dit betreft het risico dat partijen, waarop het fonds vorderingen heeft, hun verplichtingen niet nakomen. Bijvoorbeeld partijen die obligaties uitgeven, leningen op schuldbekentenis verstrekken, banken waarbij deposito’s worden geplaatst en marktpartijen waarmee ‘Over The Counter’ derivaten posities worden aangegaan. Dergelijke risico’s worden beheerst door het stellen van limieten. Voor alle vermogenscategorieën zijn grenswaarden aangegeven voor de kredietwaardigheid waaraan moet worden voldaan. Marktrisico Dit betreft het risico dat het fonds verliezen lijdt door koersdalingen in de financiële markten van aandelen, vastrentende beleggingen en dergelijke. De risico’s worden beheerst door hantering van een strategische normportefeuille waarvan slechts met een voorafgaande marge kan worden afgeweken. Er wordt periodiek bepaald of de afwijking te groot is. Dan wordt gerebalanced. Daarnaast wordt in beperkte mate gebruik gemaakt van derivaten zoals putopties om risico´s van een koersdaling af te dekken.

28

Jaarverslag 2007

Risicobeheer

Renterisico Het renterisico wordt beheerst door het verschil in de rentegevoeligheid van de bezittingen en de verplichtingen. Bij de bezittingen is het belangrijkste rentegevoelige deel de obligatieportefeuille. Omdat pensioenaanspraken contant gemaakt worden met de marktrente wordt ook bij de verplichtingen een renterisico gelopen. Door middel van renteswaps dekt het fonds deze mismatch voor 50% af. Dit dekkingspercentage kan in de toekomst bij hogere rentestanden opwaarts worden verhoogd. Valutarisico Dit is het risico dat de waarde van de beleggingen in vreemde valuta wijzigt door veranderingen in de valutakoersen ten opzichte van de euro. Er wordt voor 2008 strategisch een afdekking van 60% van de valutaposities aangehouden (2007: 50%).


Liquiditeitsrisico Er is een risico dat beleggingen niet tijdig en/of niet tegen een aanvaardbare prijs kunnen worden omgezet in liquide middelen. Het gaat hierbij om het korte termijn risico. Door in het strategische en tactische beleggingsbeleid voldoende ruimte te houden voor liquiditeitsposities wordt dit risico beheerst. Rekening wordt gehouden met de directe beleggingsopbrengsten en andere inkomsten zoals pensioenpremies. Operationeel risico Dit betreft risico’s vanwege onjuiste of foutieve afwikkeling van transacties. Deze risico’s worden beheerst door hoge eisen te stellen aan externe en interne controles en de dienstverlening van derden waar het fonds gebruik van maakt. Daarnaast wordt intern het fraude risico beperkt door de complianceregels die zijn gesteld en die door het externe compliancetoezicht worden bewaakt.

Jaarverslag 2007

29

Vooruitblik

Agenda 2008

Voor 2008 staan in overeenstemming met het Middel Lange Termijn Plan 2007 - 2010 van het fonds de volgende prioriteiten gepland. Pensionfund Governance Aandacht zal uitgaan naar het implementeren van een deelnemersraad, verantwoordingsorgaan en een intern toezichtsorgaan. Eén en ander houdt in dat faciliteiten en opleidingsprogramma’s voor de leden van de betreffende organen zullen worden aangeboden. Ook voor deskundigheidsbevordering van het bestuur is voor het jaar 2008 een plan uitgewerkt.


Communicatie Een belangrijk speerpunt voor 2008 vormt de communicatie. Daarvoor is een communicatieplan opgesteld. Omdat het fonds er naar streeft om tevreden ‘klanten’ te hebben, is er behoefte om enig inzicht te hebben hoe deelnemers en gepensioneerden de dienstverlening van het fonds ervaren. Daarom zal in de tweede helft van 2008 een klanttevredenheidsonderzoek worden gehouden. Onderdeel daarvan is ook hoe wordt aangekeken tegen de kwaliteit en kwantiteit van de communicatiemiddelen van het fonds. Het door de Pensioenkoepels aangepaste model voor een Uniform Pensioenoverzicht 2008, leidt eveneens tot aanpassing van het pensioenoverzicht van het fonds. In het eerste kwartaal van 2008 zal dit overzicht aan de deelnemers worden verstrekt. Beleggingen In de eerste maanden van 2008 zette de negatieve trend zich op de financiële markten voort. Dit heeft geleid tot een verdere daling van het vermogen en daardoor een daling van de dekkingsgraad. Het fonds heeft inmiddels het risicoprofiel van de beleggingsportefeuille verlaagd, door hierin een verdere diversificatie aan te brengen, zodanig dat naar verwachting toch een redelijk rendement kan worden behaald. Voorzichtigheid blijft echter geboden. Met een dekkingsgraad van 126% per 30 april 2008 is er nog steeds sprake van een vermogensbuffer van 26%. Toch is de marge laag ten opzichte van de vereiste 121% (bij de portefeuille per 30 april 2008) volgens de normen van De Nederlandsche Bank. Daalt de dekkingsgraad hieronder dan zal een herstelplan moeten worden ingediend. Onzeker is dan ook in welke mate per 1 januari 2009 kan worden geïndexeerd. Dit zal afhangen van de hoogte van de dekkingsgraad op 31 december 2008. In 2008 zal door BlackRock een verdere invulling worden gegeven aan monitoring van het risicomanagement in het kader van het strategisch beleggingsplan en het daarop gebaseerde beleggingsjaarplan. Het beleid voor maatschappelijk verantwoord beleggen zal verder worden ontwikkeld. De door het bestuur benoemde Ethische Commissie zal de adviezen voorbereiden. Interne beheersing De aanpassingen ingevolge de ingevoerde middelloonregeling zijn in het geautomatiseerde pensioenadministratiesysteem, inclusief het jaarwerk, in het eerste kwartaal van 2008 afgerond. Ter controle zal een EDP-audit plaatsvinden. Ook zal de managementinformatie uit het geautomatiseerde systeem verder worden ontwikkeld en zal het digitaliseren van dossiers van start gaan. Daarnaast zal het calamiteitenplan van de uitvoeringsorganisatie verder worden verfijnd, waar mogelijk in nauwe samenwerking met de andere fondsen in het gebouw van de Pensioengroep Zuid Hoorn te Rijswijk.

30

Jaarverslag 2007

Vooruitblik

Een uitgebreide toets zal worden uitgevoerd op de door het fonds uitbestede werkzaamheden aan de hand van de met externe partijen gesloten Service Level Agreements. De toereikendheids- en continuïteitstoets zal waar nodig worden aangepast aan nieuwe richtlijnen van De Nederlandsche Bank. Ook zal het fonds een studie doen met betrekking tot het al dan niet wenselijk zijn van een afzonderlijke norm voor indexering van pensioenaanspraken en –rechten van actieven respectievelijk gewezen deelnemers en gepensioneerden. Er zal een actief beleid worden ingezet om gewezen deelnemers te bewegen tot waarde-overdracht. Samenwerking De samenwerking met andere fondsen, binnen zowel als buiten het gebouw van de Pensioengroep Zuid Hoorn, zal worden uitgebouwd indien dit meerwaarde voor het fonds oplevert. Criteria daarbij zijn draagvlak, schaalgrootte, professionele kwaliteit en continuïteit. Genoemde prioriteiten zullen de nodige aandacht en inspanning vergen van het bestuur en de medewerkers van het pensioenfonds. Verslag van het bestuur

Rijswijk, 5 juni 2008 Namens het Bestuur van de Stichting Pensioenfonds TNO Ir. D. Ph. Schmidt Ir.drs. J.B.M. Louwe

voorzitter secretaris

Jaarverslag 2007

31

32

Jaarverslag 2007

De jaarrekening

De jaarrekening 2007 bestaat uit: -

de balans; de staat van baten en lasten; het kasstroomoverzicht; toelichtingen.

De verklaringen van de actuaris Hewitt Associates B.V. en van de accountant KPMG ACCOUNTANTS N.V. zijn bij de jaarrekening gevoegd.

Jaarverslag 2007

33

Balans

Na verdeling van het saldo van baten en lasten

(bedragen in duizenden euro’s)

Activa

Pensioenbeleggingen Vastgoed Aandelen Derivaten Private equity Leningen op schuldbekentenis Obligaties Hedge funds

31-12-07 233.193 668.225 7.259 162.953 1.456 683.403 115.272 1.871.761

Jaarrekening

Pensioenspaarbeleggingen (risico deelnemers) Vorderingen en overlopende activa Liquide middelen Totale activa

Fondsvermogen

Passiva

176.864

188.519

2.443 94.645 2.145.713

6.937 78.523

495.875

Technische voorzieningen Pensioenverplichtingen Overgangsverplichtingen pensioenspaarregeling Overgangsverplichtingen levensloopregeling

2.144.650

495.275

1.453.421 3.170 6.341 1.462.932

1.443.401 5.653 7.133 1.456.187

Pensioenspaarverplichtingen

176.864

188.519

Derivaten

4.203

0

Kortlopende schulden

5.839

4.669

Totale passiva

34

31-12-06 225.971 739.643 13.049 128.597 4.934 689.892 68.585 1.870.671

Jaarverslag 2007

2.145.713

2.144.650

Staat van baten en lasten


Baten

32.445 265

199.983 8.631

Bijdragen van werkgevers en werknemers Pensioenregeling (risico fonds) Pensioenspaarregeling (risico deelnemers) Overige

43.872 12.190 1.553

46.608 10.906 0

Totale baten

90.325

266.128

Pensioenuitkeringen

77.799

76.230

43.859 44.998 57.657 - 77.339 689 1.985 - 105.907 6.000 1.672

42.587 36.775 54.328 - 72.975 626 2.105 - 55.555 3.253 1.855

Mutatie pensioenspaarverplichtingen Saldo waarde-overdrachten Pensioenregeling Pensioenspaarregeling

- 11.655

-

2.604

1.738 3.144

-

343 1.176

Fondsbijdrage pensioenspaarregeling

2.266

3.924

Afkopen pensioenspaarregeling Uitvoeringskosten

7.703

10.085

1.985

2.105

Totale lasten

55.216

102.320

Saldo van baten en lasten

35.109

163.808

Mutatie pensioenverplichtingen Pensioenopbouw Indexering Rentetoevoeging Onttrekking voor pensioenuitkeringen Onttrekking voor pensioenuitvoeringskosten Pensioenuitvoeringskosten Wijziging marktrente Wijziging actuariële uitgangspunten Overige

Jaarrekening

Lasten

2007

2006

Beleggingsopbrengsten Pensioenregeling (risico fonds) Pensioenspaarregeling (risico deelnemers)

(gemuteerd in het fondsvermogen)

Jaarverslag 2007

35

Kasstroomoverzicht


Jaarrekening

2007 Kasstroom uit pensioenactiviteiten 43.872 Ontvangen bijdragen 6.832 Ontvangen waardeoverdrachten - 77.799 Betaalde pensioenuitkeringen 8.570 Betaalde waardeoverdrachten 7.703 Afkopen pensioenspaarregeling 5.308 Bijdragen pensioenspaarregeling 2.153 Betaalde pensioenuitvoeringskosten - 40.213 Totaal kasstroom uit pensioenactiviteiten Kasstroom uit beleggingsactiviteiten 1.740.380 Verkopen en aflossingen beleggingen 71.249 Ontvangen directe beleggingsopbrengsten - 1.755.052 Aankopen beleggingen 4.999 Aankopen pensioenspaarbeleggingen 3.645 Betaalde kosten vermogensbeheer T 57.931 Totaal kasstroom uit beleggingsactiviteiten li

2006 46.608 5.511 - 76.230 - 5.168 - 10.085 6.982 - 3.176 - 35.558 1.009.751 51.713 - 995.174 1.093 5.091 60.106 24.548 17.718

Netto kasstroom

Koers-/omrekeningsverschillen liquide middelen

Mutatie liquide middelen

36

Jaarverslag 2007

-

1.596

16.122

- 11.562

12.986

Toelichting op de jaarrekening

Met ingang van 2007 is de voorziening pensioenverplichtingen gewaardeerd op actuele waarde, overeenkomstig het financieel toetsingskader. Gebruik is gemaakt van de overgangsbepaling in RJ 610 om de vergelijkende cijfers niet aan te passen maar te herrubriceren met een toelichting op de voornaamste componenten van het cumulatieve effect van de stelselwijziging (ad € 34,5 mln.), die als rechtstreekse mutatie in het eigen vermogen per 1 januari 2007 is verwerkt.

Verpanding

Het fonds heeft tot zekerheid voor alles wat de effectenbewaarinstelling KAS BANK N.V. uit hoofde van de bewaarovereenkomst te vorderen heeft, een aantal met name genoemde effecten verpand. Per 31 december 2007 bedraagt de waarde van de verpande effecten € 305,8 mln. (2006: € 219 mln.) met zekerheidsstelling van de effectenbewaarinstelling KAS BANK N.V.

Grondslagen voor de waardering

Valuta De bedragen in vreemde valuta zijn tegen de ultimo van het verslagjaar geldende koersen omgerekend in euro’s, waarbij rekening wordt gehouden met eventuele termijncontracten in vreemde valuta. Valutaverschillen komen ten gunste of ten laste van de staat van baten en lasten.

Jaarrekening

Stelselwijziging

Financiële derivaten De financiële derivaten worden gewaardeerd op actuele waarde. De waarde is opgenomen onder de pensioenbeleggingen (tenzij een schuld) en de resultaten zijn opgenomen onder de beleggingsopbrengsten. Vastgoed Het direct vastgoed is gewaardeerd tegen actuele waarde, gebaseerd op externe taxaties die eenmaal in de 5 jaar worden gehouden. De laatste taxatie was in 2004. Het indirect vastgoed is eveneens gewaardeerd op actuele waarde. De actuele waarde is de beurskoers ultimo van het jaar. Aandelen, (converteerbare) obligaties, private equity en hedge funds Deze worden gewaardeerd op actuele waarde. Dit is de beurswaarde ultimo van het jaar. Leningen op schuldbekentenis Deze worden gewaardeerd op actuele waarde. Dat is de contante waarde van de toekomstige termijnen van rente en aflossing en wordt bepaald op een rekenrente gelijk aan de geldende marktrente van soortgelijke leningen met een gelijke looptijd. Voorziening pensioenverplichtingen De voorziening voor pensioenverplichtingen, gewaardeerd op actuele waarde, is berekend op de contante waarde van de toekomstige kasstromen, die samenhangen met op balansdatum opgebouwde pensioenaanspraken en ingegane pensioenen. Daarbij is rekening gehouden met de marktrente, gebaseerd op de rentetermijnstructuur, zoals per jaarulitmo gepubliceerd door DNB, rekening houdend met de geschatte looptijd van de uitkeringen; de overlevingstafels 2005-2050 met leeftijdsterugstelling van 2 jaar voor mannen en 1 jaar voor vrouwen. Bij de bepaling van de verplichtingen uit hoofde van arbeidsongeschiktheid wordt verondersteld géén revalidatie plaats te vinden. Ter dekking van de excassokosten is een opslag van 2% op de voorziening gelegd. Met toekomstige salarisstijgingen, m.u.v. de indexering 2008, is géén rekening gehouden. Grondslagen voor de resultaatbepaling In de staat van baten en lasten worden de baten en lasten opgenomen die aan het boekjaar kunnen worden toegerekend. Alle directe en indirecte beleggingsopbrengsten worden rechtstreeks in de staat van baten en lasten verantwoord onder aftrek van de kosten vermogensbeheer. De opbrengsten van de pensioenspaarbeleggingen worden geheel toegerekend aan de pensioenspaarverplichtingen. Jaarverslag 2007

37

Toelichting op de balans


Direct vastgoed *) Stand begin boekjaar Aanpassing tot taxatiewaarde Stand einde boekjaar Indirect vastgoed Stand begin boekjaar Aankopen/inschrijvingen e.d. Verkopen Aanpassing tot taxatiewaarde Stand einde boekjaar Totaal vastgoed

Jaarrekening

Activa

Aandelen en converteerbare obligaties Stand begin boekjaar Aankopen/inschrijvingen e.d. Verkopen en aflossingen Aanpassing tot actuele waarde Stand einde boekjaar Derivaten Valutaderivaten Rentederivaten (zie passiva) Totaal Private equity Stand begin boekjaar Stortingen Verkopen en terugstortingen Herwaardering deelnemingen Stand einde boekjaar Leningen op schuldbekentenis Stand begin boekjaar Aflossingen en cessies Aanpassingen tot actuele waarde Stand einde boekjaar Obligaties Stand begin boekjaar Aankopen Verkopen en aflossingen Aanpassingen tot actuele waarde Stand einde boekjaar

2007

2006

5.470 0 5.470

5.470 0 5.470

220.501 90.734 - 77.263 6.249 227.723

178.155 93.459 - 105.735 54.622 220.501

233.193

225.971

739.643 138.827 - 223.418 13.173 668.225

781.497 122.811 - 241.332 76.667 739.643

7.259 0 7.259

13.049 0 13.049

128.597 81.104 - 61.939 15.191 162.953

86.595 56.466 - 50.267 35.803 128.597

-

4.934 2.513 965 1.456

689.892 1.402.530 -1.374.125 - 34.894 683.403

*) Dit is het kantoorpand te Rijswijk, dat deels door andere pensioenfondsen wordt gehuurd. Er gelden geen restricties inzake de vrije verhandelbaarheid.

38

Jaarverslag 2007

-

8.674 3.389 351 4.934

582.349 727.133 - 596.700 - 22.890 689.892



Hedge funds Stand begin boekjaar Aankopen/inschrijvingen e.d. Aanpassing tot actuele waarde Stand einde boekjaar

2006

68.585 41.730 4.957 115.272

69.542 0 957 68.585

-

188.519 4.999 - 16.919 265 176.864

Vorderingen en overlopende activa Debiteuren Vooruitbetalingen Effecten transacties Werkgever Waarde-overdrachten pensioenspaarregeling Overige Totaal

-

46 317 1.075 93 587 325 2.443

191.123 2.703 8.532 8.631 188.519

Jaarrekening

Pensioenspaarbeleggingen (risico deelnemers) Stand begin boekjaar Stortingen Onttrekkingen Aanpassing tot actuele waarde Stand einde boekjaar

2007

37 418 5.923 152 244 163 6.937

Derivaten De valutacontracten expireren op 10 april 2008. De beleggingen in valuta voor en na afdekking van valutaderivaten is als volgt (bedragen in duizenden euro’s): EUR GBP USD JPN Overige

31-12-2007

973.475 61.919 380.423 90.790 357.895 1.864.502

derivaten - 70.183 182.481 57.986 - 310.650

netto positie 973.475 - 8.264 197.942 32.804 357.895 1.553.852

31-12-2006

1.115.529 69.476 489.644 115.958 67.015 1.857.622

Verpanding Het fonds heeft tot zekerheid voor alles wat de effectenbewaarinstelling Kas Bank N.V. uit hoofde van de bewaarovereenkomst te vorderen heeft, een aantal met name genoemde effecten verpand. Per 31 december 2007 bedraagt de waarde hiervan € 305,8 mln. (2006: € 219 mln.). Deposito’s De liquide middelen staan ter vrije beschikking, met uitzondering van een drietal deposito’s van totaal € 75,4 mln., die op 2 en 3 januari 2008 vervallen.

Jaarverslag 2007

39


(bedragen in duizenden euro’s) 2007

2006

495.275 34.509 460.766 35.109 495.875

331.467 0 331.467 163.808 495.275

360.590 135.285

420.838 74.437

Technische voorziening pensioenverplichtingen Stand begin boekjaar Effect stelselwijziging Pensioenopbouw Indexering Rentetoevoeging Onttrekking voor pensioenuitkeringen Toevoeging voor pensioenuitkeringen Onttrekking voor pensioenuitvoeringskosten Wijziging marktrente Wijziging actuariële uitgangspunten Saldo inkomende en uitgaande waardeoverdrachten Overige mutaties Stand einde boekjaar

1.456.187 34.509 43.859 44.998 57.657 - 77.339 926 1.615 - 105.907 6.000 1.738 5.395 1.462.932

1.444.440 0 42.587 36.775 54.328 - 72.975 912 1.538 - 55.555 3.253 462 3.498 1.456.187

De voorziening pensioenverplichtingen is als volgt naar categorieën samengesteld: • actieve deelnemers • pensioengerechtigden • gewezen deelnemers

616.877 681.692 164.363

631.885 660.060 164.242

4.203

0

Fondsvermogen Stand begin boekjaar Effect stelselwijziging Stand na stelselwijziging Saldo van baten en lasten Totaal

Passiva

Jaarrekening

Vereist eigen vermogen *) Surplus

Derivaten Rente derivaten

-

Rente risico Hieronder wordt de gemiddelde rentegevoeligheid (uitgedrukt in jaren duration) van de vastrentende waarden en de pensioenverplichtingen weergegeven. 31-12-2007 31-12-2006 Rentegevoeligheid vastrentende waarden (voor derivaten) 7,8 8 Rentegevoeligheid vastrentende waarden (na derivaten) 16,24 n.v.t. Rentegevoeligheid (nominale pensioenverplichtingen) 12,49 13,49 Rentematching 61% 28% *) Ultimo 2007 bedraagt het minimaal vereist eigen vermogen volgens De Nederlandsche Bank € 73,1 mln. (2006: 58,2 mln.). Vervolg technische voorzieningen zie volgende bladzijde

40

Jaarverslag 2007


(bedragen in duizenden euro’s) Vervolg technische voorzieningen vorige bladzijde

Pensioenspaarverplichtingen Stand begin boekjaar Toevoeging t.l.v. het resultaat Stand einde boekjaar

2006

188.519 - 11.655 176.864

-

1.982 2.788 13 203 136 0 95 0 262 360 5.839

191.123 2.604 188.519

1.182 1.648 0 182 105 8 203 887 0 454 4.669

Jaarrekening

Kortlopende schulden Kosten extern vermogensbeheer Loonheffing Vooruitbetalingen Werkgever Rente Kosten pensioenadministratiesysteem Adviseurs Afwikkeling effectentransacties Vooruitontvangen waardeoverdrachten Overige Totaal

2007

Niet in de balans opgenomen direct opeisbare verplichtingen Per 31 december 2007 heeft het fonds openstaande direct opeisbare verplichtingen inzake: 1. deelname in private equityfondsen voor een bedrag van € 143 mln. (2006: € 131 mln.); 2. deelname in vastgoedfondsen voor een bedrag van € 57 mln. (2006: € 92 mln.); 3. deelname in aandelenfondsen voor een bedrag van € 6 mln. (2006: € 24 mln.).

Jaarverslag 2007

41

Toelichting staat baten en lasten

(bedragen in duizenden euro’s) 2007

2006

558 7.044 113 21.368 2.128 1.760 32.971

558 5.904 419 16.689 8.792 9.295 41.657

6.249 13.173 17.235 15.191 965 - 34.894 4.957 - 2.347 6.101

54.622 76.667 18.108 35.803 351 - 22.890 957 2.553 163.555

-

-

Beleggingsopbrengsten pensioenregeling

Baten

Jaarrekening

Directe opbrengsten Direct vastgoed Indirect vastgoed Leningen op schuldbekentenis Obligaties Aandelen en converteerbare obligaties Liquide middelen/termijntransacties Indirecte opbrengsten Indirect vastgoed Aandelen en converteerbare obligaties Derivaten Private equity Leningen op schuldbekentenis Obligaties Hedge funds Liquide middelen Kosten vermogensbeheer Totaal

-

6.627 32.445

199.983

265

8.631

Bijdragen pensioenregeling Deelnemers Werkgevers Fonds Voorheffing Pensioenverzekering Inkoop tijdelijk ouderdomspensioen Totaal

12.521 29.565 410 1.376 43.872

13.051 31.338 268 1.951 46.608

Bijdragen pensioenspaarregeling Deelnemers Werkgevers Fonds Inkoop pensioen Totaal

904 2.138 2.266 6.882 12.190

1.093 1.365 3.924 4.524 10.906

Beleggingsopbrengsten pensioenspaarregeling NN/ING Fondsen

De omzet van de directe beleggingsopbrengsten en de bijdragen aan de pensioenregeling bedragen € 76,8 mln. voor het jaar 2007 (2006: € 88,3 mln.). Per 1 juli 2007 bedraagt de totale bijdrage van de werkgevers en werknemers voor de pensioenregeling15% (voorheen 17% ) van de loonsom en is de gedempte kostendekkende premie voor de komende jaren. De kostendekkende premie bedroeg € 44,8 mln. en de feitelijk ontvangen premie bedroeg € 46,2 mln. (bedragen zijn inclusief de fondsbijdrage aan de pensioenspaarregeling).

42

5.229

Jaarverslag 2007

Toelichting staat baten en lasten


Lasten

2006

64.345 11.836 138 1.480 77.799

63.178 11.033 180 1.839 76.230

Pensioenspaarverplichtingen Bijdragen Onttrekkingen Aanpassing tot actuele waarde Totaal

4.563 - 16.483 265 - 11.655

6.382 - 17.617 8.631 - 2.604

Saldo waarde-overdrachten pensioenregeling Overnamen Overdrachten Totaal

-

-

6.832 8.570 1.738

Saldo waarde-overdrachten pensioenspaarregeling Overnamen Overdrachten Totaal

0 3.144 3.144

Uitvoeringskosten Personeelskosten Advieskosten Accountantskosten Drukwerk/telefoon/frankeerkosten Automatiseringskosten Investeringen Administratiekosten pensioenspaarregeling Huisvesting DNB en AFM Overige kosten Kosten intern vermogensbeheer Totaal

1.202 257 99 34 120 107 58 257 82 462 693 1.985

-

-

-

-

Jaarrekening

2007

Pensioenuitkeringen Uitgekeerde pensioenen Tijdelijk ouderdomspensioen Overlijdensuitkeringen Aandeel ziektekosten/Ziekenfonds Totaal

5.511 5.168 343

753 1.929 1.176

1.120 234 98 38 124 133 128 252 147 369 538 2.105

Het aantal personeelsleden bedroeg ultimo het verslagjaar 15,2 fte en nominaal 19. Personeelskosten inzake huisvesting worden grotendeels aan de huurders in rekening gebracht. De bestuursleden ontvangen geen beloning.

Jaarverslag 2007

43

Overige toelichting

Stelselwijziging

Met ingang van 2007 is de voorziening pensioenverplichtingen gewaardeerd op actuele waarde, overeenkomstig het financieel toetsingskader. Gebruik is gemaakt van de overgangsbepaling in RJ 610 om de vergelijkende cijfers niet aan te passen maar te herrubriceren met een toelichting op de voornaamste componenten van het cumulatieve effect van de stelselwijziging (ad € 34,5 mln.), die als rechtstreekse mutatie in het eigen vermogen per 1 januari 2007 is verwerkt. Het effect van de stelselwijziging is ten laste gebracht van het beginvermogen. Het cumulatieve effect van de stelselwijziging (bedragen in € mln.) (Bedragen in duizenden euro’s)

Wijziging technische voorzieningen ultimo 2006 i.v.m. verandering van de rentetermijnstructuur 48.972 Overgang naar nieuwe overlevingstafels 2000-2050 - 97.757 Toevoeging langlevenrisico 14.276

Overige gegevens

Totaal effect stelselwijziging per 1-1-2007

Solvabiliteitsrisico

- 34.509

Door De Nederlandsche Bank worden specifieke normen opgelegd, waaraan de solvabiliteit van het fonds wordt gemeten. Het vereist eigen vermogen wordt zodanig vastgesteld dat de effecten kunnen worden opgevangen van veranderingen in de risicofactoren. De risicofactoren kunnen als volgt worden benoemd: actuarieelrisico, kredietrisico, marktrisico, valutarisico, grondstoffenrisico (n.v.t. bij het fonds), renterisico, liquiditeitsrisico en operationeel risico. De uitkomsten hiervan zijn als volgt: Solvabiliteit 31-12-2007 31-12-2006 (Bedragen in duizenden euro’s)

Minimaal vereist eigen vermogen Vereist eigen vermogen (buffers) Aanwezig eigen vermogen

73.147 360.590 495.875

58.247 420.838 495.275

Surplus

135.285

74.437

Het minimaal vereist eigen vermogen onder het financieel toetsingskader omvat ultimo 2007 5% van de pensioenverplichtingen. Ultimo 2006 werd rekening gehouden met 4%. Actuarieelrisico

Een belangrijk risico is het actuarieel risico. Ter beheersing hiervan wordt door de actuaris een verzekeringstechnische analyse gemaakt van de pensioenverplichtingen en de opbouw van de voorzieningen. Om de samenhang tussen actuele overlevingstabellen en het deelnemersbestand van het fonds te beoordelen wordt periodiek een Asset Liability Management studie uitgevoerd. De uitkomsten van de analyses worden dan door het bestuur omgezet naar strategisch beleid. Op 22 mei 2007 werd de genoemde studie afgerond, die tot aanpassing van het beleggingsbeleid (zoals aanpassing van de strategische beleggingsmix en afdekking van het renterisico) heeft geleid.

Kredietrisico

Kredietrisico’s worden beperkt door het stellen van limieten en het uitsluiten van categorieën. De obligatieportefeuille wordt vooral in Europa aangehouden (circa 87%) en heeft een effectieve duration (looptijd) van 5,7 jaar (benchmark: 5,5 jaar). De procentuele verdeling exclusief Inflation Linked Bonds is per 31 december 2007 als volgt: AAA: 60%; AA: 8%; A: 20%; BBB: 2% en Not rated: 10%. Ultimo 2007 is géén sprake van beleggingen in een individuele partij groter dan 10%, met uitzondering van de beleggingen in Inflation Linked Bonds (2006: idem). De omvang van de Inflation Linked Bonds die bij twee partijen worden aangehouden met minimaal een A-rating, bedraagt € 197,2 mln. (2006: € 223,3 mln.). De effectieve duration (looptijd) van de Inflation Linked bonds is circa 10,4 jaar. Door het fonds worden géén obligaties aangehouden met een rating kleiner dan BBB.

44

Jaarverslag 2007

Overige toelichting

Marktrisico

Marktrisico is het risico dat het fonds verliezen leidt door bewegingen van de financiële markten van aandelen, obligaties, valutarisico’s en dergelijke. Het risico wordt beperkt door het stellen van limieten (inclusief bandbreedtes) in de verdeling van de beleggingsportefeuille. Hieronder wordt per ultimo 2007 de verdeling van de beleggingsportefeuille weergegeven, afgezet tegen de normportefeuille. Beleggingsportefeuille

Bedrag In % (bedragen in duizenden euro’s) Vastgoed 233.193 11,9 Aandelen 668.225 34,0 Derivaten 3.056 0,2 Private equity 162.953 8,2 Leningen op schuldbekentenis 1.456 0,1 Obligaties 683.403 34,8 Funds of hedge funds 115.272 5,9 Vorderingen 2.443 0,1 Liquide middelen 94.645 4,8 1.964.646

100,0

10 35 - 7 - 42 6 - -

7 tot 13 26 tot 44 4 tot 10 33 tot 51 3 tot 9 Overige gegevens

Totaal

Norm in % bandbreedte in %

100,0

Geografische verdeling aandelenportefeuille ultimo 2007 Aandelenportefeuille

Bedragen (Bedragen in duizenden euro’s) 2007 2006 Europa 313.224 331.631 Noord Amerika 152.132 183.187 Japan 81.061 101.166 Azie 76.996 87.209 Opkomende markten 44.812 36.450

In % 2007 2006 47 45 23 24 12 14 11 12 7 5

Totaal

100

668.225

739.643

100

De aandelenportefeuille wordt deels actief (63,5%) en deel passief (36,5%) beheerd. Valutarisico

Het valuta risico wordt beperkt door het aangaan van valutatermijncontracten, waarbij het fonds de valuta in US Dollar, Britse Pond en Japanse Yen strategisch voor 50% afdekt, waarbij beleidsruimte aanwezig is om 100% af te dekken. Een specifiek aangestelde valutamanager verzorgt de actieve afdekking. De valutacontracten expireren op 10 april 2008. De beleggingen in valuta voor en na afdekking van valutaderivaten is als volgt: 31-12-2007 (Bedragen in duizenden euro’s)

EUR GBP USD JPN Overige Totaal

Renterisico

Derivaten Netto positie

31-12-2006

973.475 61.919 380.423 90.790 357.895

- 70.183 182.481 57.986 -

973.475 - 8.264 197.942 32.804 357.895

1.115.529 69.476 489.644 115.958 67.015

1.864.502

310.650

1.553.852

1.857.622

Het renterisicobeleid dient ter beheersing van risico’s voortvloeiend uit het verschil in rentegevoeligheid van de vastrentende beleggingen versus de pensioenverplichtingen. De rentegevoeligheid van de voorziening pensioenverplichtingen volgt uit verdiscontering van de jaarlijkse uitkeringsstromen tegen de overeenkomstige marktrentes. De Nederlandsche Bank publiceert hiertoe maandelijks de vigerende rentetermijnstructuur. Jaarverslag 2007

45

Overige toelichting

Het renterisico wordt bepaald door het verschil tussen de gemiddelde looptijd van de verplichtingen (12,49 jaar) en de looptijd van de totale obligatieportefeuille (7,8 jaar). Het beleid van het fonds is er op gericht om bij oplopende rentes het renterisico verder te beperken, door een groter deel van de rentemismatch af te dekken. Hiertoe is een interne staffel ontwikkeld die rekening houdt met de hoogte van de rente en het gewenste afdekkingspercentage. In 2007 zijn hiertoe, gegeven de ontwikkeling van de rente, renteswaps gesloten. De samenstelling en marktwaarde van de renteswaps per ultimo 2007 is als volgt: Renteswaps

Looptijd < 5 jaar 5 tot 10 jaar > 10 jaar

Jaarrekening

Totaal

Marktwaarde 144 358 - 4.705 -

4.203

Ultimo 2006 omvatte de beleggingsportefeuille nog géén renteswaps. Liquiditeitsrisico

Er is een risico dat beleggingen niet tijdig en/of niet tegen een aanvaardbare prijs kunnen worden omgezet in liquide middelen. Het gaat hierbij om het korte termijn risico. Door in het strategische en tactische beleggingsbeleid voldoende ruimte te houden voor liquiditeitsposities wordt dit risico beheerst. Ultimo het verslagjaar bedroegen de liquide middelen € 94,6 mln.

Operationeelrisico

Dit betreft risico’s vanwege onjuiste of foutieve afwikkeling van transacties. Deze risico’s worden beheerst door hoge eisen te stellen aan externe en interne controles en de dienstverlening van derden waar het fonds gebruik van maakt. Daarnaast wordt intern het frauderisico beperkt door de complianceregels die zijn gesteld en die door het externe compliancetoezichthouder, het Nederlands Compliance Instituut B.V, worden bewaakt. In het verslagjaar waren er geen bevindingen door dit instituut geconstateerd.

46

Jaarverslag 2007

Overige gegevens

Overige gegevens Financiering

De door de werkgevers aan het fonds verschuldigde bijdragen worden voldaan volgens de reglementen. De werknemersbijdragen worden door de werkgever maandelijks ingehouden op het salaris of uitkering. Indien het aanwezig vermogen van het fonds minder bedraagt dan 110% van de voorziening pensioenverplichtingen, is de werkgever een bijdrage van 2% extra verschuldigd bovenop het verschuldigde bijdragepercentage overeenkomstig de bijdragestaffel als bedoeld in het pensioenreglement. Dit extra bijdragepercentage geldt voor een volledig kalenderjaar volgend op het jaar, waarin aan het einde een dekkingsgraad van beneden de 110% is vastgesteld.

Het bestuur besluit of de opgebouwde pensioenaanspraken van de deelnemers, gewezen deelnemers dan wel de pensioenuitkeringen van gepensioneerden in enig jaar worden geïndexeerd. Daartoe hanteert het bestuur als leidraad de indexeringsstaffel zoals omschreven in de bijlage van het pensioenreglement.

Jaarrekening

Voorwaardelijke indexering

Indexatie zal alleen kunnen plaatsvinden indien het bestuur, na advies van de actuaris op grond van een gefundeerde risico-analyse, van oordeel is dat de middelen van het fonds hiervoor toereikend zijn. Deze toereikendheid wordt gebaseerd op de dekkingsgraad ofwel het pensioenvermogen uitgedrukt in een percentage van de voorziening pensioenverplichtingen, zoals beschreven in de actuariële en bedrijfstechnische nota als bedoeld in artikel 3, lid 2 van de statuten. De voorwaardelijke indexering wordt gefinancierd uit de rendementen die uit de beleggingen worden behaald. Er wordt geen bestemmingsreserve hiervoor gevormd. De kostendekkende pensioenbijdrage bevat geen opslag voor deze indexering. Besluiten in het verleden om op basis van dit artikel te indexeren, vormen geen garantie voor in toekomstige jaren te verlenen indexaties en houden geen beperking in van de beleidsvrijheid die het bestuur heeft op grond van de statuten en dit reglement.

Verwerking van het saldo van baten en lasten

Het fonds werkt volgens een actuariële en bedrijfstechnische nota over het te voeren beleid, waarbij de financiële opzet en de grondslagen waarop het rust zijn omschreven. Hierin is onder meer de systematiek beschreven hoe het saldo van baten en lasten wordt betrokken bij de premievaststelling. Dit impliceert dat het saldo van de baten en lasten wordt gemuteerd in het eigen vermogen van het fonds.

Gebeurtenissen na balansdatum

De beweeglijkheid op de financiele markten heeft zich in 2008 voortgezet. De koersen op de beurzen zijn in de eerste maanden van 2008 sterk gedaald en hebben geleid tot een daling van het vermogen. Op 30 april 2008 bedroeg de dekkingsgraad 126%.

Rijswijk, 5 juni 2008 Bestuur Stichting Pensioenfonds TNO

Jaarverslag 2007

47

Actuariële verklaring

Actuariële verklaring Opdracht Door Stichting Pensioenfonds TNO te Rijswijk is aan Hewitt Associates B.V. de opdracht verleend tot het afgeven van een actuariële verklaring als bedoeld in de Pensioenwet over het boekjaar 2007.

Jaarrekening

Gegevens De gegevens waarop mijn onderzoek is gebaseerd, zijn verstrekt door en tot stand gekomen onder de verantwoordelijkheid van het bestuur van het pensioenfonds. Voor de toetsing van de fondsmiddelen en voor de beoordeling van de vermogenspositie heb ik mij gebaseerd op de financiële gegevens die ten grondslag liggen aan de jaarrekening. In overeenstemming met de richtlijn “Samenwerking tussen accountant en actuaris ter zake van de controle van verantwoordingen van verzekeringsinstellingen” heeft de accountant van het pensioenfonds mij geïnformeerd over de betrouwbaarheid en de volledigheid van de administratieve basisgegevens en de overige uitgangspunten die voor mijn oordeelsvorming van belang zijn. Werkzaamheden Ter uitvoering van de opdracht heb ik onderzocht of is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet. Als onderdeel daarvan heb ik: • onder meer onderzocht of de technische voorzieningen, het minimaal vereist eigen vermogen en het vereist eigen vermogen toereikend zijn vastgesteld; • mij een oordeel gevormd over de vermogenspositie van het pensioenfonds. Mijn onderzoek heb ik zodanig uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de resultaten geen onjuistheden van materieel belang bevatten. Ik heb mij een oordeel gevormd over de waarschijnlijkheid waarmee het pensioenfonds de tot balansdatum aangegane verplichtingen zal kunnen nakomen. De beschreven werkzaamheden en de uitvoering daarvan zijn in overeenstemming met de binnen het Actuarieel Genootschap geldende normen en gebruiken, en vormen naar mijn mening een deugdelijke grondslag voor mijn oordeel. Oordeel De bevindingen van de accountant ten aanzien van de door het fonds verstrekte administratieve basisgegevens zijn zodanig dat ik die gegevens als uitgangspunt heb aanvaard. Met inachtneming van het navolgende ben ik van oordeel dat is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet. De technische voorzieningen zijn, overeenkomstig de beschreven berekeningregels en uitgangspunten, toereikend vastgesteld. Het eigen vermogen van het pensioenfonds is op de balansdatum tenminste gelijk aan het wettelijk minimaal vereist eigen vermogen. Het eigen vermogen van het pensioenfonds is op de balansdatum tenminste gelijk aan het wettelijk vereist eigen vermogen. Gemeten naar de wettelijke maatstaf is ten aanzien van de verplichtingen, aangegaan tot balansdatum, sprake van een toereikende solvabiliteit. De vermogenspositie van Stichting Pensioenfonds TNO is naar mijn mening voldoende mede gelet op de mogelijkheden tot het realiseren van de beoogde toeslagen. Daarbij is bepalend de mate van waarschijnlijkheid dat het pensioenfonds zal kunnen voldoen aan de verplichtingen, aangegaan tot balansdatum, in aanmerking nemend het streven inzake toeslagen, zoals aan verzekerden meegedeeld en de in wet- en regelgeving opgenomen criteria. Rotterdam, 5 juni 2008 Drs. A.G.M. den Hartogh AAG verbonden aan Hewitt Associates B.V. 48

Jaarverslag 2007

Accountantsverklaring

Accountantsverklaring Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit verslag op pagina 34 tot en met pagina 47 opgenomen jaarrekening 2007 van Stichting Pensioenfonds TNO (de Stichting) te Rijswijk, bestaande uit de balans per 31 december 2007 en de staat van baten en lasten over 2007 met de toelichting, gecontroleerd.

Jaarrekening

Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de Stichting is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico’s van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de Stichting. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van schattingen die het bestuur van de entiteit heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Stichting Pensioenfonds TNO op 31 december 2007 en van het resultaat over 2007 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Verklaring betreffende andere wettelijke voorschriften en/of voorschriften van regelgevende instanties Op grond van de wettelijke verplichting ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e BW melden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW. Amstelveen, 5 juni 2008 KPMG ACCOUNTANTS N.V. W. Teeuwissen RA Jaarverslag 2007

49

50

Jaarverslag 2007

Jaarverslag 2007

51

Stichting Pensioenfonds TNO

Laan van Zuid Hoorn 165 2289 DD Rijswijk Postbus 7018 2280 KA Rijswijk Telefoon : 070 4138602 Telefax : 070 4138620 E-mail : [email protected] Website : www.pensioenfondstno.nl

52

Jaarverslag 2007

Stichting Pensioenfonds TNO. Jaarverslag Jaarverslag

Recommend Documents