Rabobank Groep
Jaarverslag 2003
Profiel Rabobank Groep
De Rabobank Groep is een brede financiële dienstverlener op coöperatieve grondslag. Ze bestaat uit 328 zelfstandige lokale coöperatieve Rabobanken in Nederland, de centrale organisatie Rabobank Nederland en een groot aantal gespecialiseerde dochterondernemingen. De kerndoelstelling van de groep is het genereren van klantwaarde.
Clients, Group Treasury). Deze ondernemingen leveren financiële diensten en producten aan de lokale Rabobanken en hun klanten en bedienen hun eigen klanten in binnen- en buitenland rechtstreeks.
Competentiecentra De Rabobank Groep is een netwerk van competentiecentra, die nauw met elkaar samenwerken. Door deze gebundelde deskundigheid kan de Rabobank Groep actief inspelen op de toenemende vraag van ondernemers en particuliere klanten naar een samenhangend pakket van financiële diensten en producten. De groep combineert zo het beste van twee werelden: de lokale betrokken-
De lokale Rabobanken en hun klanten vormen het coöperatieve
heid en persoonlijke bediening van de lokale Rabobanken en de
kernbedrijf van de Rabobank Groep. De banken zijn lid en aandeel-
deskundigheid en schaalvoordelen van een grote onderneming.
houder van de overkoepelende coöperatie Rabobank Nederland, die ze bij hun lokale dienstverlening adviseert en ondersteunt.
Krachtige marktpositie
Ook oefent Rabobank Nederland namens De Nederlandsche Bank
De Rabobank Groep bedient meer dan de helft van de
toezicht uit op de lokale banken. Daarnaast opereert Rabobank
Nederlanders en de Nederlandse bedrijven. Op de Nederlandse
Nederland als (internationale) wholesalebank en als bankers’ bank
markt is zij dan ook marktleider op vrijwel alle gebieden van finan-
van de groep en is zij de houdstermaatschappij van een groot
ciële dienstverlening: woninghypotheken 26%, spaarmiddelen 38%,
aantal dochterondernemingen.
midden- en kleinbedrijf (39%) en agrarische sector 85%. In de grootzakelijke markt is de positie inmiddels aanzienlijk versterkt.
De Rabobank Groep wil haar 9 miljoen klanten - particulieren en bedrijven - bedienen met alle mogelijke financiële producten en
Triple A
diensten. Ze beschikt daartoe over een reeks van dochteronder-
De Rabobank Groep heeft de hoogste kwalificatie voor krediet-
nemingen en business units, die gespecialiseerd zijn op het
waardigheid (Triple A) die is toegekend door de bekende interna-
gebied van vermogensbeheer en beleggen (Robeco, Schretlen,
tionale ratinginstituten Moody’s en Standard & Poor’s.
Effectenbank Stroeve, Alex), verzekeringen, pensioenen en bedrijfszorg (Interpolis), leasing (De Lage Landen), durfkapitaal (Gilde),
Internationaal netwerk
vastgoed en hypotheken (FGH Bank, Rabo Vastgoed, Obvion), en
Om klanten internationaal van dienst te zijn, is de Rabobank Groep
corporate en investment banking (Rabobank International en haar
buiten Nederland met 222 vestigingsplaatsen vertegenwoordigd
dochter Rabobank Securities, Rabobank Nederland Corporate
in 33 landen.
2003 Omvang dienstverlening (bedragen in miljoenen euro’s) Balanstotaal
403.305
Kredieten aan private sector
235.425
Toevertrouwde middelen
172.571
Beheerd vermogen 1)
184.000
Premieomzet verzekeringen
Kerngegevens
3.893
Vermogen en solvabiliteit (bedragen in miljoenen euro’s) Eigen vermogen
17.270
Kernkapitaal
19.660
Toetsingsvermogen Totaal gewogen posten Solvabiliteitseis
19.892 182.820 14.626
Tier 1-ratio (kernvermogen)
10,8
BIS-ratio (toetsingsvermogen)
10,9
Resultaatgegevens (bedragen in miljoenen euro’s) - Rente
6.010
- Provisie en andere baten
3.228
Totaal baten
9.238
Bedrijfslasten
6.243
Waardeveranderingen van vorderingen Waardeveranderingen van financiële vaste activa Toevoeging aan fonds voor algemene bankrisico’s Bedrijfsresultaat voor belastingen
575 18 0 2.402
Belastingen
733
Belang van derden
266
Nettowinst
1.403
Ratio’s Rendement op eigen vermogen Efficiencyratio
9,4% 67,6%
Overige gegevens Lokale Rabobanken
328
Vestigingen: - kantoren
1.378
- zittingen
356
Geldautomaten Buitenlandse vestigingsplaatsen
2.981 222
Medewerkers: - aantallen
57.055
- mensjaren
50.849
Leden (x 1.000)
1.360
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
374.720
363.679
342.920
281.218
249.718
194.222
152.068
133.192
122.091
212.323
197.262
179.137
161.074
129.554
117.569
99.717
86.115
79.889
171.632
172.174
146.705
127.527
114.826
98.307
79.854
74.139
68.432
168.000
194.400
166.100
139.800
124.100
83.700
32.800
26.800
22.200
3.660
3.926
3.417
2.867
2.485
2.168
1.656
1.542
1.240
14.911
13.030 2)
13.108
11.867
10.381
9.708
8.791
7.938
7.364
17.202
15.092 2)
14.653
13.007
11.817
11.113
10.280
9.427
8.613
17.414
15.542
15.093
13.650
12.660
11.947
10.973
10.026
9.188
165.843
152.812
142.278
129.801
114.445
107.163
96.095
82.976
75.685
13.268
12.225
11.382
10.384
9.156
8.573
7.688
6.638
6.055
10,3
10,0
10,3
10,4
10,6
9,5
9,4
10,6
10,5
11,1
11,1
11,3
12,0
12,0
10,3
2)
9,9 2)
10,5
10,2
5.391
5.082
4.585
4.499
3.781
3.542
3.212
2.899
2.830
3.173
3.352
3.175
2.307
2.051
1.738
1.163
1.007
859
8.564
8.434
7.760
6.806
5.832
5.280
4.375
3.906
3.689
5.839
5.965
5.459
4.826
4.099
3.730
2.921
2.583
2.428
500
480
360
350
340
254
381
381
381
252
59
9
0
0
0
0
0
0
2)
0
0
52
100
0
0
0
0
0
1.973
1.930
1.880
1.530
1.393
1.296
1.073
942
880
514
532
507
423
401
395
320
288
295
209
192
179
87
56
36
12
6
1.250
1.206
1.194
1.020
936
865
741
648
Kerngegevens
2002
Algemeen: Bij groepsonderdelen genoemde bedragen
2 tellen vanwege consolidatie583 effecten niet altijd op tot het totaal van de Rabobank Groep. Procentuele mutaties kunnen als gevolg van afron-
9,6%
9,2%
10,1%
9,8%
9,6%
9,8%
9,3%
8,8%
68,2%
70,7%
70,3%
70,9%
70,3%
70,6%
66,8%
66,1%
8,6% dingen afwijken. 65,8% 1) Als gevolg van een definitiewijziging sluit het beheerd vermogen niet aan
349
369
397
424
445
481
510
547
595 bij eerder gepubliceerde bedragen.
1.516
1.648
1.727
1.795
1.797
1.823
1.854
1.879
1.923
402
455
548
610
629
654
723
743
811
2.979
2.889
2.676
2.546
2.430
2.268
2.056
1.873
169
137
142
147
150
112
87
77
2) Bij de stand van het vermogen en de berekening
1.723 van de tier 1-ratio en de 64 BIS-ratio per 31 december 2001 is rekening gehouden met de gevolgen van de
58.096
58.120
55.098
53.147
49.465
44.667
40.275
37.437
37.789
51.867
52.173
49.711
48.224
45.310
40.927
36.828
34.019
1.108
825
550
510
515
525
585
595
34.452 gevoerde stelselwijzigingen 615 pensioenen.
per 1 januari 2002 door-
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave Voorwoord voorzitter
2
Bestuurders en toezichthouders Rabobank Nederland
4
Jaarcijfers 2003
Verslag van de raad van commissarissen van Rabobank Nederland
Geconsolideerde balans 6
70
Geconsolideerde winst-en-verliesrekening
71
Organigram Rabobank Groep
10
Kasstroomoverzicht
72
Belangrijke ontwikkelingen
11
Mutaties eigen vermogen
73
Accountantsverklaring
74
Verslag raad van bestuur Aanvullende gegevens De financiële gang van zaken - financiële 12
Lokale Rabobanken
75
Strategie en beleid - lijnen uit 2003 naar de toekomst
20
Vestigingen buitenland
78
Klantwaarde
25
Personalia Rabobank Groep
79
Ledenbeleid
27
Verklarende woordenlijst
81
Retailbankbedrijf
29
Colofon
83
Wholesalebankbedrijf
35 42
Verzekeren
45
Leasing
47
Vastgoed
49
Risico, rendement en vermogen
50
Funding en investor relations
55
Medewerkers
58
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
62
Bestuur en toezicht lokale banken
65
Code Tabaksblat
67
2003
Vermogensbeheer en beleggen
januari
verwachtingen 2004
Rabobank gaat promoting partnership aan met Van Gogh Museum.
1
2
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Voorwoord Een jaar van tegenstellingen, zo kan 2003 het beste worden gekarakteri-
tot een reductie van de personeelsbezetting met bijna 2.000 arbeids-
seerd. Eerst was er de invasie in Irak. Maar de daarna beoogde Pax
plaatsen, tegen ruim 1.600 in het jaar daarvoor. Als deze reductie zich in
Americana kwam en komt maar moeilijk van de grond. In grote delen
het lopende boekjaar in soortgelijk tempo voortzet - en dat is de
van Europa heerste een recessie. Tegelijkertijd was er sprake van een
bedoeling - zal over een periode van drie jaar een grootscheepse
opleving in de Verenigde Staten en China.
efficiencybijdrage zijn geleverd. Maar dan wel op een wijze die bij de
De internationale beurzen deden het na drie jaar weer relatief goed.
Rabobank past: met oog voor individuele medewerkers en in goed
Maar de dollar ging scherp onderuit. En dat had weer zijn invloed op de
overleg met medezeggenschapsorganen en vakbonden.
zeer dollargevoelige Amsterdamse beurs. De AEX liet slechts een bescheiden stijging zien. Intussen zakte de temperatuur van de
Marktleiderschap over de hele linie van de financiële dienstverlening in
Nederlandse economie tot onder het nulpunt, was er sprake van dalend
Nederland, dat is onze langjarige ambitie. Op tal van terreinen zijn we al
ondernemersvertrouwen en van een recordaantal faillissementen.
de grootste, en waar we het nog niet zijn willen we het op korte termijn worden. Hoog op de prioriteitenlijst voor 2004 staat uitbreiding van ons
Te midden van alle negatieve sentimenten in 2003 heeft de Rabobank
marktaandeel in de grote steden, inclusief de marktpositie onder
Groep goede resultaten weten te behalen. De nettowinst van de groep
allochtonen. Ook willen we onze positie in vastgoed en in verzekeringen
steeg met 12% en kwam daarmee op het niveau van onze langetermijn-
versterken. Met het oog op het laatste hebben we vorig jaar samen met
doelstelling. Het retailbankbedrijf leverde - ondanks de tegenzittende
onze partners van verzekeraar Eureko/Achmea onderzoek verricht naar
Nederlandse economie - een prima prestatie, zowel wat volumegroei als
vormen van samenwerking. Medio januari van het lopende boekjaar kon
wat resultaatgroei betreft. Het wholesalebankbedrijf, inclusief Rabobank
de eerste belangrijke overeenkomst in dit verband worden getekend. Ik
International, realiseerde eveneens een duidelijke resultaatverbetering.
zie de gezamenlijke inspanning die nodig is om onze samenwerking
Het verzekeringsbedrijf heeft zich sterk hersteld na een moeilijk 2002,
verder uit te bouwen met vertrouwen tegemoet.
zowel qua resultaat, dat meer dan verdubbelde, als qua gestegen premieomzetten. Ook het resultaat uit vermogensbeheer en beleggings-
Maar alleen de grootste zijn is niet zaligmakend. Minstens zo belangrijk is,
activiteiten liet een sterke verbetering zien. Het leasebedrijf continueerde
dat we door onze omgeving ook als marktleider worden gepercipieerd.
de successtory van de afgelopen jaren, ondanks de weerslag van de
Zeker op terreinen waar we nog een lange weg te gaan hebben. Een
dalende dollar op de internationale activiteiten.
mooi succes in dit verband is het predikaat ‘Zakenbank van het jaar’ dat Het Financieele Dagblad en Bureau Vallstein ons in het verslagjaar toe-
De mooie prestaties van 2003 werden positief beïnvloed door het effect
kenden. Zij kwamen tot deze uitverkiezing op basis van een gezamenlijk
van de diverse efficiencyprogramma’s, zoals Fast, die de afgelopen jaren
onderzoek naar de waardering van de bancaire dienstverlening door
zijn gestart. Daarbij gaat het om een combinatie van inspanningen
Nederlandse corporates. Hoge ogen gooien we ook, als het gaat om de
gericht op vergroting van de verkoopkracht (lees: opbrengsten) en een
waardering als werkgever. In het jaarlijkse onderzoek van Intermediair
strak volgehouden kostenmanagement. Dit resulteert in meer doen met
naar de beste werkgever in Nederland kwamen we in december 2003
minder mensen. Bij de aangesloten banken leidde dit in het verslagjaar
als nummer twee uit de bus.
Voorwoord
3
In het verslagjaar hebben we ook andere belangrijke mijlpalen bereikt.
Rabobank Groep en haar bedrijfsonderdelen stellen. Dat stemt tot grote
Zo kwamen we in nauwe samenspraak met de medezeggenschaps-
dankbaarheid. Onze leden verdienen dank voor hun betrokkenheid.
organen en de vakbonden als eerste financiële instelling in Nederland
Onze 3.000 bestuurders en toezichthouders en onze 57.000 medewerkers
tot een akkoord over de gefaseerd invoering van de eigen bijdrage van
verdienen dank voor de vele inspanningen die zij zich in het verslagjaar
medewerkers aan hun pensioen. Ook werden we voor het eerst markt-
voor de Rabobank Groep hebben getroost.
leider in alle sectoren van het MKB, breidden we onze positie in vastgoed uit door de overname van FGH Bank, versterkten we met twee overnames onze leidende positie als food- en agribank in de Verenigde Staten, kregen we de hoogste sustainability rating van financiële dienstverleners in Europa en deden we een zeer succesvolle emissie van tier 1-papier in de Amerikaanse markt. Samenvattend zou ik willen zeggen dat het wispelturige jaar 2003 voor
Bert Heemskerk,
ons bedrijf een mooi jaar is geworden. De geleverde prestaties weer-
voorzitter van de raad van bestuur
spiegelen in belangrijke mate het vertrouwen dat onze klanten in de
van Rabobank Nederland
4
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Bestuurders en toezichthouders Rabobank Nederland
Raad van bestuur (met aandachtsgebieden) drs. Bert Heemskerk (H.), voorzitter
Jac Verhaegen (J.J.)
• Personeel
• Product-markteenheden
• Financien
• ICT
• Toezicht
ir. Piet van Schijndel (P.J.A.)
• Audit
• Marktmanagement Aangesloten Bankenbedrijf
• Juridische en Fiscale Zaken
dr. Piet Moerland (P.W.)
• Communicatie
• Staven en Diensten Aangesloten Bankenbedrijf
drs. Rik baron van Slingelandt (D.J.M.G. )
• Coöperatie
• Rabobank International • Group Treasury
Bestuurssecretaris
drs. Hans ten Cate (J.C.)
drs. Margreet van Ee (M.G.)
• Rabobank Nederland Corporate Clients • Kredietrisicomanagement • Bijzonder kredietbeheer • Duurzaamheid
Hans ten Cate
Piet van Schijndel
Jac Verhaegen
Bestuurders en toezichthouders
Raad van commissarissen
Raad van advies
prof. dr. Lense Koopmans (L.), voorzitter
drs. Jan Brouwer (J.G.B.)
ing. Antoon Vermeer (A.J.A.M.), plaatsvervangend voorzitter
drs. Bart Jan Constandse (B.J.)
mr. Sjoerd Eisma (S.E.), secretaris
Wout Dekker (W.)
drs. Leo Berndsen (L.J.M.)
drs. Derk Haank (D.)
ir. Bernard Bijvoet (B.)
Herman Hazewinkel RA (H.J.)
dr. ir. Teun de Boon (T.)
Dick van Hedel (T.J.M.)
dr. Wim Duisenberg (W.F.)*
mr. Roelof Hendriks (R.)
Marinus Minderhoud (M.)
Ruud Hendriks (R.)
ir. Hans van Rossum (J.A.A.M.)
ir. Marike van Lier Lels (M.)
ir. Herman Scheffer (H.C.)
ir. Rokus van Iperen (R.L.)
prof. dr. ir. Martin Tielen (M.J.M.)
drs. Dick Sluimers (D.M.)
dr. ir. Aad Veenman (A.W.)
ir. Hans Huis in ’t Veld (J.C.)
* De heer Duisenberg is voorgedragen om op 24 juni 2004 door de algemene vergadering te worden benoemd tot lid van de raad van commissarissen. Hij is vanaf 1 april 2004 reeds aanwezig bij de vergaderingen.
Bert Heemskerk
Rik baron van Slingelandt
Piet Moerland
5
6
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Verslag van de raad van commissarissen Personele ontwikkeling
Werkwijze
In mei 2003 werd mevrouw S. Dekker benoemd tot minister. Vanwege
Teneinde goed toegerust te zijn voor de vervulling van zijn taken, laat
deze benoeming legde zij haar commissariaat bij Rabobank Nederland
de raad van commissarissen zich regelmatig door middel van speciale
neer. Tijdens de algemene vergadering van 5 juni 2003 werden de heren
bijeenkomsten uitvoerig informeren over een breed spectrum van
M. Minderhoud, ir. J.A.A.M. van Rossum en ing. A.J.A.M. Vermeer herbe-
bancaire en niet-bancaire onderwerpen. Hierdoor wordt het kennis-
noemd als lid van de raad van commissarissen.
niveau van de leden verbreed en ontstaat beter inzicht in de elementen die voor de besturing van Rabobank Nederland en de uitoefening van
In december 2003 maakte de raad van commissarissen bekend dat de
toezicht daarop van belang zijn. Zo werd in dit kader gedurende het
heer dr. W.F. Duisenberg als nieuw lid van de raad van commissarissen
verslagjaar specifiek aandacht besteed aan de activiteiten op het gebied
zal worden voorgedragen aan de algemene vergadering van juni 2004.
van structured finance, hypotheken en financiering/treasury.
Ter voorbereiding op zijn formele benoeming wordt de heer Duisenberg
De voorzitter van de raad van commissarissen onderhoudt op maand-
vanaf 1 april 2004 bij de activiteiten van de raad van commissarissen
basis contact met de voorzitter van de raad van bestuur. Ook wordt
betrokken.
door de voorzitter van de raad van commissarissen maandelijks overlegd met de interne accountant. Verder vindt minimaal tweemaal per jaar
Commissies
een gesprek plaats tussen de voorzitter van de raad van commissarissen,
De raad van commissarissen kent vier commissies. Deze zijn ingesteld
de voorzitter van de audit committee, de externe accountant en de
om de taken en verantwoordelijkheden van de raad goed te kunnen
interne accountant.
vervullen. Twee van deze commissies kennen naast reguliere leden ook
Nederlandse corporate governancecode
intensief te betrekken bij de verschillende facetten van de toezicht-
Hoewel formeel niet op de Rabobank van toepassing, is de raad van
houdende rol. De samenstelling van deze commissies per 1 januari 2004
commissarissen van mening dat de code de inrichting en het functione-
is als volgt (zie tabel op pagina 7).
ren van de corporate governance, ook bij de Rabobank, ten goede kan
2003
januari
een aantal roulerende leden. Daar is voor gekozen om de gehele raad
Nederland kiest: PvdA wint fors. Na 125 dagen komt er een kabinet van CDA, VVD en D’66.
Verslag van de raad van commissarissen
komen. Samen met de raad van bestuur wordt thans onderzocht in hoeverre toepassing van deze voorstellen op Rabobank Nederland mogelijk
Commissies uit de raad van commissarissen
en gewenst is. Indien dit leidt tot aanpassingen in statuten en reglementen, zullen deze wijzigingen naar verwachting ter behandeling kunnen
Audit committee
worden voorgelegd aan de algemene vergadering van het jaar 2005.
Taak: adviseert de raad van commissarissen over financieeleconomische en toezichtgerelateerde onderwerpen
Vervulling toezichthoudende rol
M. Minderhoud, voorzitter
Het afgelopen jaar heeft de raad van commissarissen zich gericht op de
prof.dr. L. Koopmans, regulier lid
uitoefening van zijn toezichthoudende taken. Deze betreffen het toe-
drs. L.J.M. Berndsen, regulier lid
zicht op het beleid van de raad van bestuur, alsmede op de algemene
ir. A.J.A.M. Vermeer, roulerend lid
gang van zaken bij Rabobank Nederland en daarmee verbonden onder-
mr. S.E. Eisma, roulerend lid
nemingen. Met enige regelmaat heeft de raad van commissarissen ook
ir. H.C. Scheffer, roulerend lid
als klankbord van de raad van bestuur gediend. Naast alle reguliere
dr.ir. A.W. Veenman, roulerend lid
zaken die door de raad van commissarissen zijn behandeld, valt in het bijzonder te wijzen op onderstaande onderwerpen.
Commissie voor coöperatieve aangelegenheden Taak: adviseert de raad van commissarissen over het functioneren
1) Jaarrekening 2002
van de coöperatie in brede zin
Ten behoeve van de toetsing van de jaarrekening 2002 door de raad
ing. A.J.A.M. Vermeer, voorzitter
van commissarissen is weer intensief voorwerk verricht door de audit
prof.dr. L. Koopmans, regulier lid
committee. Dit betrof onder andere een gedetailleerde bespreking van
prof.dr.ir. M.J.M. Tielen, regulier lid
de managementletter.
ir. B. Bijvoet, roulerend lid dr.ir. T. de Boon, roulerend lid ir. J.A.A.M. van Rossum, roulerend lid
Benoemings- en honoreringscommissie Taak: adviseert de raad van commissarissen over onderwerpen betreffende benoeming en honorering prof.dr. L. Koopmans, voorzitter ing. A.J.A.M. Vermeer, lid ir. H.C. Scheffer, lid dr.ir. A.W. Veenman, lid
Beroepscommissie Taak: adviseert de raad van commissarissen over beroepszaken waarbij de raad conform de statuten als beroepsinstantie optreedt mr. S.E. Eisma, voorzitter ir. J.A.A.M. van Rossum, lid prof.dr.ir. M.J.M. Tielen, lid
7
8
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
2) ‘Visie Rabobank 2005+’
gevraagd voor een goede balans tussen de drie pijlers van coöperatieve
Dit project heeft ook de bijzondere aandacht van de raad van commis-
corporate governance: slagvaardig bestuur, onafhankelijk toezicht en
sarissen. In de loop van 2003 is hiermee goede voortgang geboekt.
passende ledeninvloed. Deze pijlers moeten in welk model dan ook
In de tweede helft van het jaar heeft de centrale kringvergadering zich
geborgd zijn. De commissarissen hebben zich niet alleen beziggehouden
positief uitgesproken over de aanbevelingen van het project. Inmiddels
met het identificeren van dergelijke belangrijke ijkpunten maar hebben
wordt overal in het land, onder leiding van de besturen van de twintig
ook de bestuurlijke activiteiten met betrekking tot de voortgang van dit
kringen, hard gewerkt aan de uitwerking daarvan. Er is door de raad in
project aandachtig gevolgd.
een vroegtijdig stadium gepleit voor het betrachten van een grote mate van zorgvuldigheid, zowel qua inhoud als qua proces. Kijkend naar de
4) Budget 2004
kwaliteit van de inhoudelijke uitwerking, alsmede naar de georganiseerde
Conform de statuten is het budget voor 2004 door de raad van commis-
betrokkenheid van alle aangesloten banken bij de beraadslagingen, is
sarissen besproken en goedgekeurd. Hierin heeft de audit committee
naar de mening van de raad van commissarissen goed aan dit zorgvul-
belangrijk voorwerk gedaan. Daarbij hebben de commissarissen zich
digheidsvereiste voldaan. Verder heeft de raad van commissarissen met
onder andere groot voorstander getoond van het voorstel om de
betrekking tot dit onderwerp de raad van bestuur regelmatig voorzien
gewenste en noodzakelijke activiteiten van Rabobank Nederland grondig
van inhoudelijke en procesmatige adviezen.
door te lichten. Naarmate de professionalisering van de aangesloten banken toeneemt, met als effect dat deze banken beter zelfstandig in
3) Evaluatie lokaal bestuursmodel
staat zullen zijn allerlei functies te organiseren, zal de behoefte van deze
Ook dit project is intensief door de raad van commissarissen gevolgd,
banken aan ondersteuning van Rabobank Nederland veranderen.
waarbij de commissie voor coöperatieve aangelegenheden (CCA) het bij de uitkomsten van de intern uitgevoerde enquête over het functio-
De raad van commissarissen heeft zich uitvoerig gebogen over de aan-
neren van het bestaande bestuursmodel op lokaal niveau. Gedurende
passing van de Algemene Goedkeuringsregeling Bedrijven (AGRB) die
de verdere inhoudelijke uitwerking heeft de CCA steeds aandacht
de kaders beschrijft waarbinnen de aangesloten banken zelfstandig tot
2003
2003
Lancering Generatiehypotheek.
februari
5) Aanpassing AGRB en financieringsaangelegenheden
februari
voortouw heeft genomen. Zo heeft deze commissie uitvoerig stilgestaan
Rabobank opent eerste ServiceWinkel.
Verslag raad van commissarissen
9
kredietverlening kunnen komen. Daarnaast heeft de audit committee
Voorstel aan de algemene vergadering
zich in het kader van het risicobeheer op periodieke basis laten informe-
Ter voldoening aan het bepaalde in de statuten van Rabobank Nederland
ren over geselecteerde grote kredietposten.
heeft de raad van commissarissen het jaarverslag en de jaarrekening onderzocht. Een bespreking van deze stukken met de externe accountant
6) Samenwerking Eureko/Achmea
heeft daarvan deel uitgemaakt. Mede op grond van de verklaring van
De strategische besprekingen met Eureko/Achmea zijn door de raad van
Ernst & Young Accountants en gelet op het bepaalde in artikel 19 sub e
commissarissen nauwlettend gevolgd. Het voorstel om, als eerste stap
van de statuten stellen wij de algemene vergadering van Rabobank
op weg naar verdere samenwerking, over te gaan tot het nemen van een
Nederland voor om de jaarrekening 2003 vast te stellen en de winst te
beperkt aandelenbelang in Eureko in combinatie met een gezamenlijk
bestemmen overeenkomstig het gedane voorstel.
samenwerkingsinitiatief op het gebied van zorgverzekeringen, is indringend aan de orde geweest. De raad van commissarissen heeft over deze plannen een positief oordeel uitgesproken. Deze goedkeuring betrof tevens het voorstel om - ter versteviging van de onderlinge banden over te gaan tot de wederzijdse benoeming van een commissaris.
Tot slot Door de uitvoering van projecten en activiteiten vervult Rabobank Nederland binnen onze coöperatieve organisatie een cruciale rol bij het consolideren en waar mogelijk uitbouwen van de vooraanstaande marktpositie van de bank. De raad van commissarissen bedankt allen die hieraan met grote inzet een bijdrage leveren: de raad van bestuur, de centrale kringvergadering
2003
maart
en de medewerkers van de Rabobank Groep.
De oorlog in Irak begint.
10
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Organigram Rabobank Groep
9 miljoen klanten
1,36 miljoen leden
328 aangesloten Rabobanken
Rabobank Nederland Wholesalebankbedrijf
Retailbankbedrijf
Ondersteunende eenheden
Aangesloten bankenbedrijf •Corporate Clients
•Marktmanagement
•Staven en diensten
•Rabobank International
•Control aangesloten banken
•Rabofacet
-Rabo Securities
•Product-markteenheden
•Group Treasury
Verzekeringen Pensioenen Bedrijfszorg •Interpolis
Vermogensbeheer Beleggen •Robeco Groep •Schretlen & Co •Effectenbank Stroeve •Alex
Leasing
•De Lage Landen
Vastgoed
Overige groepsonderdelen
•Rabo Vastgoed
•Gilde
•FGH Bank
•Obvion
Belangrijke ontwikkelingen
11
Belangrijke ontwikkelingen De ontwikkeling van de Rabobank Groep in het verslagjaar laat behalve een groot aantal successen ook zaken zien die niet zijn gelukt. Een zeer droevige gebeurtenis was het overlijden van Hans Winkelmolen, general manager van de Rabobankvestiging in Indonesië, die op 5 augustus 2003 omkwam bij een terreuraanslag op het Marriott Hotel in Jakarta.
- In de herfst van het verslagjaar is door Rabobank Nederland en de lokale Rabobanken samen het beleidsstuk ‘Visie Rabobank 2005+’ vastgesteld. Het daarin verwoorde beleid beoogt te komen tot lokale banken die voldoende omvang en kwaliteit hebben om aan het marktleiderschap in hun werkgebied inhoud te geven en die tegelijkertijd een maat hebben die het mogelijk maakt de Rabobankidentiteit van dichtbij en op betrokken wijze betekenis te geven. - De Rabobank Groep kreeg in 2003 een hoger rapportcijfer voor duurzaam ondernemen. De sustainability rating van het Zwitserse SAM kwam voor de Rabobank Groep uit op 74% van het maximum, tegen 64% in
Successen
2001. Met deze rating werd de groep de beste duurzame financiële
- De Rabobank was in 2003 voor het eerst marktleider in alle sectoren
dienstverlener in Europa en de op één na beste wereldwijd.
van het Nederlandse midden- en kleinbedrijf. Het marktaandeel van de Rabobank varieert afhankelijk van de sector van 31,2% tot 52,3%.
Wat niet is gelukt
Daarnaast werd de bank uitgeroepen tot ‘Zakenbank van het jaar’ voor
- De Rabobank Groep heeft in het verslagjaar haar traditionele aandeel
grootzakelijke bedrijven.
van bijna 40% in de spaarmarkt niet kunnen prolongeren. Het marktaandeel daalde met 1% tot ruim 38%, vooral omdat de groep onvoldoende
- In het kader van de country-bankingstrategie van Rabobank
profiteerde van de vrijval van bedrijfsspaarrekeningen.
International - de overname van kleinere financiële partijen die actief zijn in landelijke gebieden in ontwikkelde markten - zijn in het verslag-
- In de oversluitmarkt van hypotheken wist de Rabobank haar markt-
jaar twee banken in de Verenigde Staten overgenomen: Lend Lease
aandeel niet vast te houden. Het marktaandeel daalde met 2%.
Agri-Business en Ag Services of America. - Het beleggingsfonds Robeco slaagde er niet in beter te presteren dan - Om haar positie op de vastgoedmarkt te versterken heeft de Rabobank
de benchmark.
Groep de FGH Bank overgenomen. - De integratie van de verschillende bedrijfsonderdelen binnen Mens & - Het kernvermogen van de Rabobank Groep werd in 2003 versterkt met
Werk van Interpolis bracht nog niet de synergievoordelen die waren
USD 1,75 miljard door uitgifte van Trust Preferred Securities. De stukken
beoogd. De resultaten vielen mede hierdoor tegen, maar ook door poli-
zijn onderhands geplaatst bij voornamelijk Amerikaanse pensioenfond-
tieke maatregelen en lagere ziekteverzuimcijfers.
2003
maart
sen en verzekeraars.
Miljoenen kippen worden geruimd als gevolg van de vogelpest.
12
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
De financiële gang van zaken De Rabobank Groep heeft in 2003 financieel goed gepresteerd. Ondanks de matige omstandigheden groeide de nettowinst met 12%. De tier 1-ratio bedroeg 10,8 en het rendement op het eigen vermogen kwam uit op 9,4%. Alle drie de waarden liggen hoger dan de kortetermijndoelstellingen.
Voor de lange termijn heeft de Rabobank Groep voor deze ratio’s de volgende doelstellingen: - een tier 1-ratio van 10,0; - een rendement op het eigen vermogen van 10,0%; - een nettowinststijging van minimaal 12,0%. In 2002 zijn - vanwege de stand van de economie en het beursklimaat kortetermijndoelstellingen geïntroduceerd. Omdat vooruitzicht op verbetering voor de nabije toekomst nog steeds onvoldoende concreet was, hanteerde de Rabobank Groep ook over 2003 deze doelstellingen:
De Rabobank Groep streeft naar het realiseren van klantwaarde met als
een tier 1-ratio van 10,0, een rendement op het eigen vermogen van
randvoorwaarden financiële stabiliteit en medewerkerswaarde. Het
8,0% en een nettowinststijging van minimaal 8,0%. In 2003 werden deze
belang van de klant is voor de coöperatieve Rabobank Groep vertrekpunt
doelwaarden alledrie overtroffen. In vergelijking met de langetermijn-
én doelstelling. Zij wil klantwaarde realiseren door:
doelstellingen werd alleen de rendementsdoelstelling niet gerealiseerd.
- klanten de best mogelijke financiële diensten te bieden;
Financiële verwachtingen 2004
- te zorgen voor continuïteit in onze dienstverlening; - te laten zien dat de Rabobank betrokken is bij de klant en zijn omgeving.
De Rabobank Groep is gematigd optimistisch over het jaar 2004. Een lichte verbetering van de economische omstandigheden behoort tot de
Financiële hoofddoelstellingen
mogelijkheden. Tegen die achtergrond is een beperkte stijging van de
De randvoorwaarde van financiële stabiliteit wordt gerealiseerd door te
baten mogelijk. Voor het bereiken van de financiële doelstellingen zal de
streven naar een gelijkmatige ontwikkeling van een drietal financiële
Rabobank Groep de kosten weer scherp moeten managen. Onvoorziene
ratio’s: de tier 1-ratio, het rendement op het eigen vermogen en de
omstandigheden daargelaten verwacht de Rabobank Groep in 2004 een
nettowinstgroei.
verdere groei van de nettowinst.
2002
2001
2000
1999
Tier 1-ratio
10,8
10,3
9,9
10,3
10,0
Rendement eigen vermogen
9,4%
9,6%
9,2%
10,1%
9,8%
Nettowinstgroei
12%
4%
1%
17%
9%
2003
2003
april
Ontwikkeling financiële doelstellingen
Volkert van der G., moordenaar van Pim Fortuyn, krijgt 18 jaar.
De financiële gang van zaken
Toelichting op belangrijkste balansgegevens
13
Kredietverlening naar sectoren - Handel, industrie en dienstverlening
Het geconsolideerde balanstotaal van de Rabobank Groep steeg in 2003
Aan bedrijven in handel, industrie en dienstverlening was eind 2003
met 8% tot EUR 403 miljard. De kredietverlening aan de private sector
EUR 5,5 miljard meer krediet verstrekt dan eind 2002. Dat is een stijging
groeide met 11%. Net als in 2002 was sparen populairder dan beleggen.
van 7%. De totale kredietverlening aan deze sector kwam daarmee uit
De spaargelden bij de Rabobank Groep namen met 8% toe. De tier1-ratio
op EUR 81,3 miljard.
kwam uit op 10,8.
- Food- en agri
Door de food- en agrisector was eind 2003 9% meer krediet opgenomen
Totale kredietverlening
dan het jaar daarvoor. De totale kredietverlening aan food- en agri kwam
De totale kredietverlening van de Rabobank Groep steeg in 2003 met
uit op EUR 36,6 (33,4) miljard. Aan de primaire sector was eind 2003
11% tot EUR 251 (225) miljard. Dit totaal bestaat uit:
EUR 24,2 (20,2) miljard verstrekt en aan de internationale food- en agri-
- kredietverlening aan overheden;
sector EUR 12,4 (13,2) miljard.
- professionele effectentransacties;
- Particulieren
- kredietverlening aan de private sector.
De totale particuliere kredietverlening kwam uit op EUR 117,5 (103,0) miljard. Dat is EUR 14,5 miljard meer dan het voorgaande jaar, een
De kredietverlening aan overheden nam met EUR 1,4 miljard toe tot
toename van 14%. Het overgrote deel, EUR 116,1 (99,8) miljard, heeft
EUR 2,2 miljard. De omvang van de professionele effectentransacties
betrekking op hypothecaire leningen.
kwam uit op EUR 13,2 (12,1) miljard. De kredietverlening aan de private sector particulieren, food- en agrisector, handel, industrie en dienstverle-
Kredietverlening naar groepsonderdelen
ning nam in 2003 met 11% toe tot EUR 235 miljard. Van deze groei is 3%
Van de totale kredietverlening aan de private sector van EUR 235,4
het gevolg van overnames. De structurele kredietgroei bedroeg 8% en is,
miljard werd EUR 164,4 miljard verstrekt door het retailbankbedrijf,
de omstandigheden inachtnemend, fors te noemen.
bestaande uit de lokale Rabobanken. Zij nemen hiermee 70% van de
Private kredietverlening naar sectoren
Food- en agrisector
Kredietverlening naar groepsonderdelen
16%
Retailbankbedrijf
70%
Handel, industrie en dienstverlening 35%
Wholesalebankbedrijf 20%
Particulieren
Overig
49%
10%
14
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
totale kredietverlening voor hun rekening. Het wholesalebedrijf verstrekte
Tier 1-ratio: 10,8
EUR 47,9 miljard aan kredieten, 20% van het totaal. De overige onderde-
In de financiële wereld zijn de tier 1-ratio en de BIS-ratio de meest
len verzorgden EUR 23,1 miljard van de kredietverlening van de groep.
gehanteerde ratio’s voor solvabiliteit. De tier 1-ratio geeft de verhouding tussen het kernkapitaal en het totaal van de gewogen posten. De
Spaargelden
tier 1-ratio kwam eind van het jaar uit op 10,8 (10,3). Dat is hoger dan de
De omvang van het spaargeld bedroeg eind 2003 EUR 72 (66) miljard.
langetermijndoelstelling van 10. Externe toezichthouders hanteren een
Een groei van 8%. Door het beursklimaat en de onzekere economische
minimumeis van 4. De hoge solvabiliteitsratio is een van de belangrijkste
omstandigheden kozen veel klanten voor een veilige spaarrekening.
redenen voor de triple A-rating die de Rabobank Groep krijgt van de ratingbureaus Moody’s en Standard & Poor’s. Het totaal van de gewogen
Vermogensgroei
posten groeide met EUR 17 miljard tot EUR 183 miljard. Deze stijging is
Het eigen vermogen van de Rabobank Groep groeide met EUR 2,4
vooral het gevolg van de toegenomen kredietverlening. Het kernkapitaal
miljard tot EUR 17,3 miljard. Dit is het saldo van enerzijds de toevoeging
nam met EUR 2,5 miljard toe tot EUR 19,7 miljard. Dit komt vrijwel volledig
van de uitgegeven Trust Preferred Securities en de nettowinst en ander-
door de toename van het eigen vermogen.
zijds de afboekingen in verband met de betaling van goodwill. Het aansprakelijke groepsvermogen bedroeg eind 2003 EUR 23,6 miljard, een
BIS-ratio: 10,9
stijging met EUR 2,4 miljard. Deze post bestaat behalve uit het eigen
De BIS-ratio wordt bepaald door het toetsingsvermogen te delen door
vermogen ook uit de achtergestelde schulden, het fonds voor algemene
het totaal van de gewogen posten. Het toetsingsvermogen bestaat uit
bankrisico’s en het belang van derden.
de som van het kernkapitaal en het aanvullend kapitaal. De BIS-ratio kwam uit op 10,9 (10,5). Dat is ruim hoger dan de minimumeis van externe toezichthouders van 8,0.
Ontwikkeling vermogen en ratio’s In miljoenen euro’s
2003
2002
‘Als een klant schade heeft, moet hij merken dat hij goed verzekerd is. Daarom draait binnen SchadeKernkapitaal Tier 1-ratio Toetsingsvermogen BIS-ratio
19.660
17.202
10,8
10,3
19.892
17.414
10,9
10,5
service alles om de klanttevredenheid. Medewerkers worden daarop getraind. Ze moeten zich altijd inleven in de klant, klantvriendelijk zijn, duidelijk en de schade snel en correct afwikkelen. Hij moet echt het
De financiële gang van zaken
Toelichting op belangrijkste winst- en verliesrekeningposten
van groei van de kredietverlening en de spaargelden en een hogere
De Rabobank Groep heeft in 2003 financieel goed gepresteerd. De netto-
opbrengsten.
15
rentemarge. Bovendien hebben particulieren door de lage kapitaalmarktrente veel hypotheken vervroegd afgelost wat resulteerde in extra
winst groeide met 12% tot EUR 1.403 miljoen. Daarmee is ondanks de matige omstandigheden de langetermijndoelstelling gerealiseerd.
Provisieresultaat Het totale provisieresultaat in 2003 kwam uit op EUR 1.852 (1.795)
De nettowinst is totstandgekomen bij baten- en lastenniveaus die met
miljoen. Een stijging met 3% (zie grafiek op pagina 16).
8% en 7% toenamen. De omstandigheden in aanmerking nemend is de batengroei relatief fors. Ook als wordt afgezien van de invloed van
Effectenprovisie
acquisities resteert een mooi groeicijfer. De toename van de kosten is
Door het herstel van de effectenbeurzen konden de effectenprovisies
eveneens aan de forse kant. De kostenontwikkeling is echter vertekend
weer met 11% stijgen tot EUR 298 (269) miljoen. Het aantal voor klanten
door incidentele lasten, zoals dotaties aan voorzieningen. Zonder deze
verwerkte effectenorders nam met 3% toe tot 1,8 miljoen. Deze stijging
invloed en zonder de invloed van acquisities is sprake van een zich
is bijna geheel gerealiseerd door acquisitie van Alex. Daarnaast worden
structureel doorzettende gematigde kostenontwikkeling. Deze is het
deze provisies voornamelijk door de lokale banken gerealiseerd.
gevolg van de kostenbeheersingsmaatregelen van de afgelopen jaren.
Provisie vermogensbeheer Rentewinst
De provisies voor vermogensbeheer bestaan voor het merendeel uit
De rentewinst steeg in 2003 met EUR 619 miljoen tot EUR 6.010 miljoen.
ontvangen beheervergoedingen van de beleggingsfondsen. De ontvan-
Dat komt overeen met een stijging van 11%. De toename is het gevolg
gen beheervergoedingen bedroegen in 2003 EUR 385 (386) miljoen, nagenoeg gelijk aan 2002.
‘Zijn probleem is ons probleem’ gevoel hebben dat zijn probleem ons probleem is.
De rapportcijfers zijn steeds hoog. Bovendien geven
We luisteren en bieden een oplossing op maat.
die onderzoeken aanknopingspunten voor een
Dat we in twee onafhankelijke onderzoeken de beste
verdere verbetering van de schadeafwikkeling en
rapportcijfers van klanten krijgen, is dan ook mooi.
onze serviceverlening. In dat kader kan de nazorg
Zelf houden we ieder kwartaal een eigen onderzoek
nog verder verbeteren. Klanten geven aan daaraan
onder klanten die schade geleden hebben.
behoefte te hebben.’
Jan Soetens, afdelingshoofd Schadeservice Interpolis.
16
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Operationeel resultaat
Resultaat uit financiële transacties Het resultaat uit financiële transacties daalde in 2003 met 40% tot EUR 170 (285) miljoen. Het resultaat uit financiële transacties wordt
Het operationele resultaat van de Rabobank Groep kwam in 2003 uit
vooral gerealiseerd door het wholesalebankbedrijf.
op EUR 2.995 (2.725) miljoen, een toename met 10%. Het operationele resultaat van de Rabobank Groep wordt naar zes onderdelen verdeeld.
Personeelskosten
Dit zijn het retailbankbedrijf, wholesalebankbedrijf, vermogensbeheer,
De personeelskosten stegen in 2003 met 2% tot EUR 3.770 (3.682)
verzekeren, leasing en overig.
miljoen. Deze stijging ontstond vooral door loonsverhogingen. De personeelsbezetting van de Rabobank Groep daalde in 2003 met 1.018 fte’s
Waardeveranderingen van vorderingen
tot 50.849 fte’s. Het aantal arbeidsplaatsen daalde vooral bij de lokale
Onder de post waardeveranderingen van vorderingen worden de
Rabobanken. Hier nam het aantal fte’s af met 1.921. Daarnaast groeide
debiteurenverliezen verantwoord. Deze post wordt door de Rabobank
bij andere groepsonderdelen het aantal fte’s door overnames licht.
Groep dynamisch bepaald op basis van een langjarig gewogen gemiddelde van de werkelijke verliezen in procenten van de uitstaande krediet-
Andere beheerskosten
verlening, waarbij de meest recente jaren het zwaarst wegen. De post
De andere beheerskosten stegen met 17% tot EUR 2.101 (1.789) miljoen.
waardeveranderingen steeg in 2003 met EUR 75 miljoen tot EUR 575
Deze stijging met EUR 312 miljoen laat zich vooral verklaren door
miljoen. Deze toename is vooral het gevolg van de economische
incidentele lasten. Zo was er in 2002 sprake van vrijval van voorzieningen
omstandigheden en van de toegenomen kredietverlening.
voor een bedrag van ruim EUR 60 miljoen. Hiermee is het niveau van de andere beheerskosten toen gedrukt. In 2003 is het kostenniveau juist ver-
Waardeveranderingen van financiële vaste activa
hoogd doordat er voor een bedrag van EUR 87 miljoen aan voorzienin-
De waardeveranderingen van financiële vaste activa betreffen afwaarde-
gen is gedoteerd, onder meer voor herstructureringen. Daarnaast is het
ringen van participaties en ongerealiseerde koersresultaten op de
niveau van de andere beheerskosten opwaarts beïnvloed door acquisities.
aandelenportefeuille van Interpolis. In 2003 kwam deze post uit op
Provisieresultaat in miljoenen euro’s 2.000 1.750
Assurantie
1.000
Dienstverlening
750
Effecten
500
Vermogensbeheer
250
Betalingsverkeer en deviezen Overige
0
1999
2000
2001
2002
2003
2003
1.250
mei
1.500
Rabobank introduceert nieuwe manier van beleggen: Rabo FondsEffect.
De financiële gang van zaken
EUR 18 (252) miljoen. De daling met EUR 234 miljoen is volledig te verklaren door de ontwikkeling van ongerealiseerde koersresultaten op de aandelenportefeuille van Interpolis. In 2002 was er nog sprake van een fors koersverlies.
Nettoresultaat Na belastingen van EUR 733 (514) miljoen en een belang van derden van EUR 266 (209) miljoen resteert een nettowinst van EUR 1.403 miljoen. Dat is een toename van 12% ten opzichte van 2002. Gezien de marktomstandigheden een goed resultaat.
Winstbestemming Het nettoresultaat is, na dividenduitkering aan houders van Rabobank Ledenkapitaal en Trust Preferred Securities, toegevoegd aan het eigen vermogen. Hiermee werd de financiële basis verhoogd voor de verdere ontwikkeling van de Rabobank Groep en het realiseren van klantwaarde in de toekomst.
Operationeel resultaat naar onderdelen in miljoenen euro’s 1.800 1.500 1.200 900 600 300
2002
0
2003
-300 Retailbankbedrijf
Wholesalebankbedrijf
Vermogensbeheer
Verzekeren
Leasing
Overig
17
Leven in 2003
Weten wat er speelt. In de samenleving, in de regio, in het gezin. Zomaar een dag.
20
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Lijnen uit 2003 naar de toekomst De Rabobank Groep boekte in 2003 een goed resultaat in een economisch moeilijk jaar. De prestaties waren beter dan verwacht. De sterke marktpositie, het voorzichtige herstel van de beurzen en de groei van de kredietverlening hebben daaraan bijgedragen. In het verslagjaar zijn ook nieuwe stappen gezet om verder invulling te geven aan de ambitie van marktleiderschap.
Versterking Rabobank Marktleiderschap moet in de eerste plaats worden gerealiseerd door de positie van de lokale Rabobanken te versterken. Naast goede en innovatieve diensten en producten met de beste prijs-kwaliteitverhouding zijn daarbij versterking van de verkoopkracht, terugdringing van kosten en een verdere versteviging van de coöperatieve ledenbasis van belang.
Leden maken het verschil De mogelijkheid om lid te worden van de Rabobank is in de markten voor financiële dienstverlening een belangrijk onderscheidend aspect.
Om haar marktleiderschapsambitie te kunnen realiseren, heeft de
Het lidmaatschap mag zich dan ook in een nog steeds groeiende popu-
Rabobank Groep vier strategische prioriteiten vastgesteld.
lariteit verheugen. In de afgelopen drie jaar is het ledenaantal meer dan
1. Versterking van de coöperatieve Rabobank, het kernbedrijf van de
verdubbeld van 550.000 tot 1,36 miljoen eind 2003. Maakt voor de klan-
Rabobank Groep, door het eigen huis op de binnenlandse markt
ten het lidmaatschap het verschil, voor de Rabobank zelf maken de
verder op orde te brengen.
leden het verschil. Ze zijn loyaler en nemen meer diensten en producten
2. Versterking van de positie als Allfinanzgroep.
af dan andere klanten. Ze zijn ook een belangrijke voedings- en inspiratie-
3. Ontwikkeling van nieuwe (internationale) groeimogelijkheden en
bron voor de bank, omdat ze hun mening geven over de kwaliteit van de dienstverlening en actief meedenken over de koers die de bank
versterking van de vermogenspositie. 4. Versterking van synergie en samenwerking binnen de Rabobank Groep.
moet varen. In de komende tijd zal het accent nog meer worden gelegd op versterking van de ledenbetrokkenheid.
Het is tijd voor een bank die het anders doet
‘In de tv-commercial heb ik mogen vertel-
dan ook uniek. Want de Rabobank heeft
len dat de Rabobank een bank is met een
namelijk leden die mogen meebeslissen
verhaal. Een goed verhaal, een relevant
over wat de bank doet. En dat heeft zo zijn
verhaal. In de ogen van sommigen lijkt de
gevolgen gehad. Zo is de Rabobank onder
achtergrond misschien vreemd, maar die is
meer Nederlands grootste hypotheek-
Strategie en beleid
21
Vergroting lokale slagkracht
positie als grootste internetbank van Europa verstevigd. Maar niet alleen
Behalve aan de ledenbasis heeft de Rabobank in 2003 ook gewerkt aan
op haar eigen site is de Rabobank actief. De webportalen die de bank in
het op orde brengen van het eigen huis. Zo is door een persoonlijkere
samenwerking met derden heeft opgezet om bedrijven in het midden-
benadering van betekenisvolle klanten een belangrijke basis gelegd
en kleinbedrijf en de agrarische sector beter te helpen ondernemen,
voor het vergroten van de verkoopkracht van de lokale banken en is
zijn succesvol. En ook intern heeft internet inmiddels een prominente
hun kostenstijging met 4% binnen de perken gebleven. Niettemin zijn
positie. Zo is een speciaal programma voor Customer Relationship
verdere verbeteringen in efficiency en effectiviteit mogelijk en nodig.
Management opgezet, waarbij internettechnologie en gedragsverande-
Een belangrijke beweging in die richting is in de herfst van 2003 ingezet
ring hand in hand gaan. De proeven die hiermee in het verslagjaar zijn
met de vaststelling van ‘Visie Rabobank 2005+’. Het daarin verwoorde
gehouden, laten zien dat de verkoopkracht met behulp van dit pro-
beleid beoogt te komen tot lokale banken die enerzijds voldoende
gramma aanmerkelijk kan worden vergroot. Het programma zal in 2004
omvang en kwaliteit hebben om aan het marktleiderschap in hun werk-
verder worden uitgebouwd. Verder is via eProcurement de groepsbrede
gebied inhoud te geven en die anderzijds een maat hebben die het
inkoopfunctie geoptimaliseerd. Dat leverde in minder dan twee jaar tijd
mogelijk maakt de Rabobankidentiteit van dichtbij en op betrokken
al meer dan EUR 100 miljoen aan besparingen op. Via een persoonlijke
wijze betekenis te geven. Ook bij dit proces is de klant leidend; op basis
intranetsite profiteren ook de medewerkers zelf van de internettechno-
van een logische verdeling in marktgebieden wordt bekeken welke
logie. Op deze site krijgen zij in de nabije toekomst toegang tot alle voor
banken het best toenadering tot elkaar kunnen zoeken. Doordat banken
hen relevante informatie.
professioneler en deskundiger worden, krijgt het ondersteunende apparaat van Rabobank Nederland een andere rol. In het lopende jaar wordt
Versterking positie Allfinanzgroep
duidelijk hoe die eruit komt te zien en wat dat voor de medewerkers betekent.
Bij de versterking van haar Allfinanzpositie mikt de Rabobank Groep primair op versterking van haar leidende rol als distributeur van finan-
De opmars van internet
ciële diensten via het merk Rabobank (in hoofdzaak de lokale banken)
Bij de op versterking van het merk Rabobank gerichte inspanningen op
en, in aanvulling daarop, ook via bestaande en nieuwe dochteronder-
het gebied van efficiency en effectiviteit speelt internettechnologie een
nemingen. Daarnaast wil de groep ook selectief actief zijn als producent
belangrijke rol. Voor de buitenwereld is de internetsite van de Rabobank
van financiële producten ten behoeve van distributeurs buiten de
daarvan het meest zichtbare voorbeeld. In 2003 heeft de bank haar
Rabobank Groep.
verstrekker en verkozen tot de beste zaken-
medewerkers hebben me laten weten het
bank van Nederland. Uit onderzoek blijkt
goed te vinden dat de Rabobank eindelijk
dat de commercial helder maakt dat de
duidelijk laat zien wat voor een fantastische
Rabobank een toonaangevende, betrokken
bank het is. Het maakt ze trots. Maar ook
bank is die dichtbij haar klanten staat. Veel
klanten reageren positief.’
Jochem de Bruin, hoofdpersoon in tv-commercial Rabobank.
22
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Uitbreiding marktleiderschap
vervullen de rol van competentiecentrum voor de lokale banken.
De Rabobank Groep was al marktleider op de meeste financiële retail-
Bovendien bedienen ze vrijwel allemaal een eigen klantenkring buiten
markten, zoals betalen, sparen, beleggen, woninghypotheken en bedrijfs-
die van de Rabobanken.
financieringen. In 2003 wist de groep haar marktleiderschap verder uit te breiden. Zo kon de leidende positie op de hypothekenmarkt verder
Product-markteenheden
worden uitgebouwd en was de Rabobank in 2003 voor het eerst markt-
De product-markteenheden (PME’s) van Rabobank Nederland zorgen
leider in alle sectoren van het midden- en kleinbedrijf. Daarnaast is ook
voor de ontwikkeling en verwerking van bankproducten, zoals sparen,
het marktaandeel consumptief krediet gestegen. De succesvolle opmars
kredieten, betalingsverkeer en effectentransacties. Zij zijn vrijwel volledig
in de grootzakelijke markt werd krachtig voortgezet. In dit marktsegment
gericht op het bedienen van de lokale banken. Om de marktleider-
wist de Rabobank haar tweede positie te consolideren. Op grond van een
schapsambitie van de Rabobank Groep te ondersteunen, kan het
klantenonderzoek werd zij door Het Financieele Dagblad uitgeroepen
wenselijk zijn dat deze productiebedrijven selectief ook activiteiten voor
tot ‘Zakenbank van het jaar’ voor grootzakelijke bedrijven. Verdere groei is
derden verrichten, bijvoorbeeld als de bestaande distributiekanalen
nodig. Hoog op de prioriteitenlijst voor 2004 staat uitbreiding van het
binnen de Rabobank Groep onvoldoende schaalvoordelen opleveren.
marktaandeel in de grote steden, inclusief de marktpositie onder
Een voorbeeld van die activiteiten is de verwerking van effectenorders
allochtonen. Ook wil de Rabobank haar positie in vastgoed versterken.
voor de Friesland Bank.
In 2003 is daartoe de vastgoedbank FGH Bank overgenomen.
Multidistributie Rol en toegevoegde waarde dochters
Het merk Rabobank is voor de Rabobank Groep het belangrijkste label
De Rabobank Groep beoordeelt haar dochters op hun bijdrage aan het
waaronder de distributie van financiële diensten en producten plaats-
realiseren van de marktleiderschapsambitie. Naast het behalen van een
heeft. In aanvulling daarop worden via de groepsdochters klanten
aantrekkelijk rendement hebben ze tot doel de strategische positie en
bediend die met de Rabobankformule niet worden bereikt. Daarnaast
het imago van de Rabobank Groep in binnen- en buitenland te verster-
is ook distributie via andere kanalen een manier om de marktleider-
ken en het totale risicoprofiel te verbeteren, zodat de lokale Rabobanken
schapsambitie van de Rabobank te realiseren. Deze multidistributie is
blijvend kunnen voorzien in de beste koopoplossingen. De dochters
ook een antwoord op intermediairketens, nichespelers en niet-bancaire
‘Het was een directe vraag uit de markt.
heb ik de Hid-box ontwikkeld, een onder-
Bovengrondse infrastructuurkasten wor-
grondse infrastructuurkast. Dat ik er de
den vaak beklad of omgereden. Iemand zei
Herman Wijffels Innovatieprijs mee won,
eens letterlijk: je zou die dingen eigenlijk
was een complete verrassing. Die 100.000
onder de grond moeten plaatsen. Daarop
euro heb ik gebruikt om drie varianten op
Joep Jacobs van Mid-Land Industries, winnaar Herman Wijffels Innovatieprijs 2003.
Strategie en beleid
23
ondernemingen die financiële diensten verkopen. Voorbeelden van
Agri-Business over. Deze overnames passen in de country-bankingstrate-
multidistributie vanuit de Rabobank Groep zijn de activiteiten van de
gie van Rabobank International, waarbij door overnames van kleinere
groepsonderdelen Effectenbank Stroeve, onlinebroker Alex en hypo-
retailbanken in ontwikkelde markten een sterke positie op het platte-
theekbedrijf Obvion.
land verworven wordt. Met beide acquisities en de eerder verworven Valley Independent Bank (VIB) in Californië heeft de Rabobank in de
Ontwikkeling van groeimogelijkheden in het buitenland
voor haar agrarische klanten. Ook in Australië, Nieuw-Zeeland en Ierland
De Rabobank Groep werkt in Nederland aan een krachtige invulling van
bedoeling dat andere onderdelen van de Rabobank Groep, zoals Robeco,
haar marktleiderschapsambitie. Door in het binnenland een nog steviger
De Lage Landen en Rabo Securities hun producten ook via de ‘country-
positie te verwerven, zal de groep op termijn voor buitenlandse partijen
banks’ gaan verkopen. De Rabobank Groep ziet country-banking als een
een zeer aantrekkelijke partner zijn. Een eventuele samenwerking met
belangrijke strategische groeiactiviteit.
Verenigde Staten nu alle mogelijke financiële dienstverlening in huis is Rabobank International succesvol met country-banking. Het ligt in de
een Europese partner heeft op dit moment echter geen prioriteit. De Rabobank Groep concentreert zich in het buitenland op de uitbreiding
Vermogenspositie versterkt
van haar positie in de food- en agribusiness.
Om de (internationale) groeiambities te kunnen verwezenlijken, is het nodig de vermogenspositie van de Rabobank Groep te versterken.
Uitbreiding country-banking
Om het vermogen te kunnen laten groeien door winstinhouding, is het
Door zich toe te leggen op de food- en agribusiness heeft Rabobank
allereerst belangrijk dat er voldoende winst gemaakt wordt. Maar om de
International zich wereldwijd een sterke positie verworven. In 2003 is
marktleiderschapsambitie van de Rabobank Groep te kunnen waarmaken,
opnieuw in wholesale geïnvesteerd, maar ook in retail. Rabobank
is aanvullend kapitaal nodig. In de jaren 2000 tot en met 2002 hebben
International nam in het verslagjaar Rabo Ag Services en Lend Lease
de leden via de aanschaf van Rabobank Ledencertificaten het vermogen
‘Deuren gaan makkelijker open’ de Hid-box en een nieuwe stroomkast voor
We worden voor vol aangezien. Of dat ook
markten te maken. Daarbovenop heeft de
tot meer verkoop leidt, is afwachten. In
prijs ook een grote impact. Eerst moesten
deze branche is het eerst langdurig zaaien
we vechten om bij partijen binnen te
voordat er geoogst kan worden.’
komen, nu gaan deuren makkelijker open.
24
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
flink versterkt. In het verslagjaar heeft de Rabobank Groep haar eigen
verkoop van producten van Rabobankdochters via de afzetkanalen van
vermogen met USD 1,75 miljard vergroot via de verkoop van Trust
Rabobank International. Ook in 2004 blijft het verder inhoud geven aan
Preferred Securities aan Amerikaanse institutionele beleggers. Deze stuk-
een krachtige samenwerking een van de belangrijkste prioriteiten.
ken waren op de Amerikaanse markt zo in trek dat de Rabobank Groep gemakkelijk meer dan het dubbele van dit bedrag aan eigen vermogen
De Rabobank Groep in 2004
had kunnen aantrekken.
Een verdere groei van de activiteiten van de Rabobank Groep is absoluut noodzakelijk. Zowel in kwantiteit (meer klanten, meer leden en betere
Synergie en samenwerking
financiële cijfers) als in kwaliteit (meer tevreden klanten, meer kennis, betere in- en externe prestaties en een grotere betrokkenheid van de leden). De prioriteiten uit het Strategisch Kader moeten in die groei
delen van de Rabobank Groep is essentieel om de marktleiderschaps-
voorzien. In 2003 zijn goede stappen gezet op weg naar het markt-
ambitie te kunnen realiseren. Die samenwerking is terug te vinden in
leiderschap in Nederland. In 2004 gaat de Rabobank Groep op dezelfde
productontwikkeling, verkoopstimulerende activiteiten, bij de integratie
weg door. De begin 2004 met Eureko/Achmea gesloten samenwerkings-
van processen en bij de totstandkoming van belangrijke beleidsbeslis-
overeenkomst is een belangrijke stap op die weg. Deze overeenkomst
singen en bedrijfsprocessen. Zo zijn in 2003 door de onderlinge samen-
voorziet in een 5%-participatie in het kapitaal van Eureko, in bestuurlijke
werking diverse nieuwe producten op de markt gebracht en is er veel
deelname over en weer en in de verkoop door Interpolis van zorg-
geld bespaard door bijvoorbeeld de inkoopfunctie op groepsniveau te
polissen van Zilveren Kruis Achmea via de lokale Rabobanken en via
optimaliseren. Een andere vorm van samenwerking is de buitenlandse
Interpolis’ eigen distributiekanaal.
2003
juni
Een goede samenwerking en synergie tussen de verschillende onder-
Rabobank ‘Zakenbank van het jaar’ voor de grootzakelijke markt.
Klantwaarde
25
Klantwaarde De Rabobank Groep laat zich primair leiden door het belang van klanten. Kerndoelstelling is het realiseren en verhogen van klantwaarde, de waarde die klanten toekennen aan de dienstverlening. De tevredenheid van klanten over de dienstverlening ligt bij de Rabobank over het algemeen hoger dan bij de concurrentie en is in 2003 gestegen.
beantwoord. Voorheen gebeurde dat telefonisch. Net als in vorige jaren toonden klanten van de Rabobank zich loyaler en meer betrokken bij hun bank dan klanten van de concurrentbanken. Van de in 2003 ondervraagde particuliere klanten vindt 43% dat de Rabobank primair in hun belang handelt en niet vanuit het financiële belang van de bank. Dit ligt nagenoeg op het niveau van 2002, maar is aanmerkelijk hoger dan de 35% die concurrenten op dit onderdeel scoren. Bij bedrijvenklanten van de Rabobank is dit percentage gestegen van 34% naar 38%. Ook bij de concurrenten is het percentage ondernemersklanten die vinden dat hun bank primair in hun belang handelt, gestegen van 27% naar 35%.
De Rabobank Groep wil dat klanten daadwerkelijk merken dat hun wen-
Ook de klanttevredenheid is in het verslagjaar gestegen. Voor een deel
sen leidend zijn voor de organisatie. Om dat te bereiken is een optimale
komt dit doordat het onderzoek via internet liep. Internetters zijn gewend
product- en servicekwaliteit noodzakelijk. Sinds 2001 wordt klantwaarde
aan computers en waarderen virtuele kanalen als internetbankieren en
gemeten met behulp van de klantwaardemonitor. Jaarlijks worden per
Rabofoon en zelfbedieningsapparatuur als de geld- en betaalautomaat
onderscheiden klantendoelgroep van de lokale Rabobanken, Interpolis en Robeco duizenden Nederlanders ondervraagd over de prestaties van deze bedrijfsonderdelen. Tegelijkertijd worden klanten van concurrerende instellingen bevraagd over de prestaties van die instellingen, zodat een onderlinge vergelijking mogelijk is (benchmarking).
Tevredenheid
Tevredenheid gestegen
2003
2002
2001
In 2003 hebben ruim 7.000 Nederlanders in de klantwaardemonitor hun Rabobank particulieren
7,7*
7,4
7,5
onderzoek meegenomen en zijn de vragen via internet gesteld en
benchmark
7,6*
7,4
7,4
Rabobank ondernemers
7,4*
7,1
7,4
benchmark
7,2*
7,0
7,3
Interpolis
7,8
7,6
7,6
benchmark
7,6
7,6
7,5
Robeco Direct
7,6
7,7
8,1
benchmark
7,4
7,4
7,6
Alex
8,0
7,7
Benchmark
7,4
7,4
2003
juni
mening gegeven. Voor het eerst is ook groepsonderdeel Alex in het
Soepele onderhandelingen leiden tot nieuwe Rabobank-CAO.
* Meetmethode is in 2003 veranderd van telefoon naar internet.
26
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
meer dan klanten die hiermee niet vertrouwd zijn.
Lichte stijging aantal klachten
Om na te gaan of dit invloed had op de waardering, is klantwaarde
Klantwaarde bieden komt ook tot uitdrukking in het goed omgaan met
gedurende een langere periode in 2003 zowel via internet als telefoon
klachten. Door ongenoegen te laten blijken geven klanten de bank de
gemeten.
kans om tot een oplossing te komen en de relatie te behouden. Een klacht
Daaruit bleek dat de waardering via internet een (eenmalig) opwaarts
is ook een klantsignaal dat stimuleert om dingen nog beter te doen.
effect van 0,2 heeft op het rapportcijfer. Particulieren gaven in 2003 het
De Klachtenservice Rabobank Nederland behandelt klachten van klanten
rapportcijfer 7,7 voor hun tevredenheid over de dienstverlening.
die niet tevreden zijn over de afhandeling door de lokale Rabobank.
Gecorrigeerd voor de andere meetmethode is dit licht hoger dan in
In het verslagjaar zijn bij de Klachtenservice 2.730 (2.641) klachten
2002 (7,4). De waardering door ondernemers kwam uit op 7,4. Beide
ingediend. Na een sterke stijging van het aantal klachten in 2002 met
cijfers liggen bij de Rabobank hoger dan bij de concurrentie (bench-
29% noteert 2003 een lichte toename met ruim 3%. Deze stijging is het
mark). Ook de tevredenheidscijfers voor Interpolis, Robeco Direct en Alex
gevolg van de nog steeds toenemende bereidheid van klanten om
liggen met respectievelijk een 7,8, 7,6 en 8,0 boven het niveau van de
uiting te geven aan klachten.
concurrenten. De stijging van het aantal klachten over hypotheken komt voort uit de De Rabobank wordt met name gewaardeerd als een bank die dichtbij
lage rentestand. Klanten die ervoor kozen om de hypotheek over te
en betrokken is. Daarop en op aspecten als menselijke contact, inlevend
sluiten, moesten in een aantal gevallen een vergoedingsrente betalen.
vermogen en tijd en aandacht voor de klant scoort de Rabobank steevast
Omdat ze het daarmee niet eens waren, wendden ze zich tot de
als beste bank. Klanten vinden dit belangrijke voordelen ten opzichte van
Klachtenservice. Er komen minder klachten binnen over beleid. Dit lijkt te
andere banken. Op meer randvoorwaardelijke aspecten als betrouw-
duiden op toenemende gewenning bij de klant aan de nieuwe bedie-
baarheid en deskundigheid scoren alle grote banken ongeveer gelijk.
ningsconcepten, zoals het gebruik van apparatuur en directe kanalen.
Aard van de klacht 2003
2002
Betalingsverkeer
55%
55%
Beleid, zorgvuldigheid, bejegening
23%
27%
Hypotheek
6%
3%
Effecten
4%
4%
Kredietverlening
3%
3%
Verzekering
3%
2%
Opzegging relatie/uitwinning
2%
3%
Sparen
2%
2%
Overige
2%
1%
Ledenbeleid
27
Ledenbeleid De Rabobank is anders. De bank is de enige grote bank in Nederland met leden. Steeds meer mensen ontdekken daarvan de meerwaarde. Eind 2003 telde de Rabobank 1,36 miljoen leden, ruim meer dan de doelstelling van 1,2 miljoen. Inmiddels is het accent in het ledenbeleid dan ook verschoven van het werven van leden naar het versterken van de ledenbetrokkenheid.
Motieven om lid te worden Uitstekende producten en diensten vormen de basis voor het lidmaatschap. Pas als de bank echt klantwaarde levert is er ook interesse om meer dan een gewone klant te zijn. Veel klanten noemen de kwaliteit van de dienstverlening dan ook als belangrijkste motief om lid te worden van de Rabobank. Ongeveer de helft van de leden verwacht ook materiële en financiële voordelen. Voorbeelden daarvan zijn kortingen op bancaire en niet-bancaire producten en specifieke ledenproducten als Rabobank Ledencertificaten en het in 2003 geïntroduceerde nieuwe beleggingsproduct voor leden: Rabo RenteExtra. Daarnaast vindt het merendeel van de leden de lokale maatschappelijke betrokkenheid van de
Leden zijn belangrijk voor de Rabobank. Ze geven gevraagd en onge-
Rabobank van groot belang. Een grote groep leden zegt lid te zijn
vraagd advies en prikkelen om nog klantvriendelijker, ondernemender
omdat zij daardoor extra informatie krijgen en uitgenodigd worden
en innovatiever te worden. Bovendien zijn leden loyalere klanten, meer
voor seminars en ledenbijeenkomsten. Meer dan de helft vindt invloed
tevreden over de dienstverlening van de bank en nemen ze meer
en zeggenschap belangrijk. Daarvan maakt echter maar een klein per-
producten en diensten af dan gewone klanten. Juist de coöperatieve
centage daadwerkelijk gebruik.
achtergrond van de Rabobank, haar lokale wortels en haar maatschappelijke betrokkenheid hebben ertoe geleid dat de bank is uitgegroeid
Meer betrokkenheid
tot een toonaangevende en solide marktpartij.
Omdat de doelstelling van 1,2 miljoen leden is gehaald, is het accent in het ledenbeleid verschoven. Speerpunt is niet langer de werving van
Opnieuw sterke ledengroei
nieuwe leden maar de verdieping van de relatie met de bestaande
In 2003 was de ledenaanwas van de Rabobank opnieuw groot. Lokale
leden. Veel Rabobanken zijn daarmee in 2003 actief geweest. Zo hielpen
Rabobanken schreven in het verslagjaar ruim 200.000 nieuwe leden in.
tal van lokale Rabobanken zowel starters als ervaren ondernemers beter
Sinds de start van de ledenwerving begin 2001 meldden zich al ruim 810.000 klanten als nieuw lid van de Rabobank. De ledenteller stond ultimo 2003 op ruim 1,36 miljoen leden, flink meer dan de doelstelling
2003
juli
van 1,2 miljoen.
De commissie Tabaksblat presenteert eerste opzet voor een code voor goed ondernemingsbestuur.
28
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
te ondernemen door een breed scala aan workshops, seminars, studies
van dialogen met en tussen leden en klanten met dezelfde interesses of
en cursussen aan te bieden. Voor particuliere leden hielden banken
belangen. Voorbeelden zijn businessclubs voor jonge ondernemers,
informatieavonden over onder meer internetbankieren, beleggen en
jongerenraden en seniorenplatforms. Maar ook op het gebied van onder
thema’s met een regionaal economisch belang. Verder stonden er ook
meer kunst en cultuur, diversiteit, duurzaamheid en innovatie en leef-
lezingen over diverse actuele en vaak door leden aangedragen onder-
baarheid waren Rabobank-communities actief in 2003. Het boekwerk is
werpen op het programma en konden leden in klankbordgroepen of
verschenen op verzoek van de lokale banken om in het kader van het
ledenraden meepraten over het beleid van de bank. In 2004 gaat de
ledenbeleid ideeën en ervaringen van elkaar te benutten.
bank verder met het vergroten van de betrokkenheid van leden onder het motto:‘Leden hebben bij de Rabobank een streepje voor’. Om de
Vrouwelijke ondernemers
lokale banken te helpen bij het gestructureerd organiseren van de
Een aantal lokale Rabobanken is in 2003 een community voor vrouwelijke
ledeninvloed, hield Rabobank Nederland in 2003 een workshop over dat
ondernemers begonnen. Het belang van een dergelijk netwerk is evident.
onderwerp. Ook in 2004 zal deze workshop gehouden worden.
In één op de drie bedrijven is een vrouwelijke ondernemer actief. Bij starters is die verhouding hetzelfde. Samen met vijf lokale proefbanken
Duizend communities
heeft Rabobank Nederland in het verslagjaar het handboek
De Rabobank presenteerde in 2003 het boek ‘Nieuwe verbindingen’.
‘Communities voor vrouwelijke ondernemers’ samengesteld. Het hand-
Hierin staan duizend voorbeelden van communities die door lokale
boek geeft praktische handvatten voor lokale banken die een lokaal
Rabobanken geïnitieerd zijn. Het gaat daarbij om het op gang brengen
netwerk van vrouwelijke ondernemers willen oprichten.
Vrouwennetwerk ‘Het initiatief voor het vrouwennetwerk kwam van de Rabobank. Het idee sprak mij en enkele andere Helmondse onderneemsters aan. Maar dat we bij de oprichting vorig jaar 75 leden zouden inschrijven, Irene van Middelaar, mede-eigenaar van hotel West-Ende in Helmond en voorzitter van Isis, vrouwen in bedrijf.
Retailbankbedrijf
29
Retailbankbedrijf Het retailbankbedrijf van de Rabobank Groep heeft in 2003 zijn leidende marktposities behouden. Wel staat het marktaandeel op de spaarmarkt onder druk. In het MKB werd de Rabobank in 2003 marktleider in alle deelsectoren. Het operationeel resultaat van het retailbankbedrijf groeide met 18%.
oversluitmarkt met 2%. Het marktaandeel van de lokale banken kwam uit op 21,6%. Obvion realiseerde een groei van zijn marktaandeel met 1% tot 4,1%.
Doorstroming woningmarkt problematisch De doorstroming op de woningmarkt stagneert. Zowel op de huur- als op de koopmarkt is er weinig betaalbaar aanbod voor starters, waardoor deze genoodzaakt zijn hun woonambities uit of bij te stellen. In het hogere woningsegment blijven veel consumenten zitten waar ze zitten. Om koopwoningen voor starters weer binnen bereik te brengen intro-
Klanten helpen hun financiële ambities te verwezenlijken. Dat is de missie
duceerde de Rabobank in 2003 de Generatiehypotheek. Met deze
van het retailbankbedrijf, dat in hoofdzaak wordt uitgeoefend door de
hypotheek kunnen (groot)ouders door mededebiteurschap, lenen of
gezamenlijke lokale Rabobanken. De banken bieden daarvoor een breed
schenken hun (klein)kinderen helpen een huis te kopen. Ook de in het
en samenhangend pakket van financiële diensten en producten om te
verslagjaar geïntroduceerde Doorstroomhypotheek bevordert de
lenen, betalen, sparen, beleggen, verzekeren en leasen.
doorstroom van de woningmarkt. Veel potentiële doorstromers zijn voorzichtig geworden met de aanschaf van een nieuw huis, omdat het
Particuliere kredietverlening
langer duurt om hun bestaande woning te verkopen. Met de Doorstroomhypotheek kunnen potentiële doorstromers hun woon-
Groei marktaandeel hypotheken
wensen toch realiseren.
De kredietverlening aan particulieren, grotendeels bestaande uit woningfinancieringen, is in 2003 met EUR 11,1 miljard toegenomen tot EUR 110,1 miljard. Een groei met 11%. Het marktaandeel hypotheken (in bedragen) steeg van 25,5% naar 25,7%. Met name in de aankoopmarkt deed de bank het goed. Daarentegen daalde het marktaandeel in de
had ik nooit verwacht. Een advocaat, detail-
Genoemd naar de godin: een sterke vrouw
bedrijfsbezoek. Avonden met inhoud, het
handelvrouwen, een notaris, schoonheids-
en een toegewijde moeder. Doel is dat we
mag geen theekransje worden. Daarnaast
specialisten, huisarts, boerin, noem maar
elkaar leren kennen en kennis opdoen. Vier
is het de bedoeling dat we elkaar weten te
op. Het is een gemêleerd gezelschap.
keer per jaar houden we een bijeenkomst.
vinden, dat we profijt hebben van elkaar.’
Ons netwerk heet Isis, vrouwen in bedrijf.
Een discussieavond bijvoorbeeld, of een
30
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Zakelijke kredietverlening
industrie in Nederland, in aansluiting op de internationale focus op food- en agribusiness. Besloten is de dienstverlening aan de gehele
Stijging zakelijke kredietverlening
voedselketen in Nederland vanuit één plaats in de organisatie te
De kredietverlening door de lokale Rabobanken aan bedrijven nam in
coördineren. Dit leidde tot een bundeling van krachten in het domein
het verslagjaar met EUR 2,9 miljard toe tot EUR 54,3 miljard. Dit is een
food en agri.
stijging van 6%. De kredietverlening aan bedrijven in de sector handel,
Inspelend op ontwikkelingen in de primaire sector worden de inspan-
industrie en dienstverlening steeg in 2003 met 5%. Eind 2003 was
ningen vanuit het domein food en agri met name gericht op de grotere
EUR 35,5 (33,7) miljard aan leningen verstrekt. De sterkste groei kwam
ondernemingen in sectoren, zoals de glastuinbouw en de melkveehou-
voor rekening van bedrijven in de sectoren gezondheidszorg, bouw-
derij. Dit leidde onder meer tot innovatieve financieringsconstructies,
nijverheid en transport. De kredietverlening aan de primaire agrarische
zoals de eerste sale en leasebacktransactie in de tuinbouw voor milieu-
sector is met 6% gestegen. Eind 2003 bedroeg de kredietverlening aan
vriendelijke investeringen. Mede door de nieuwe aanpak is de neer-
deze sector EUR 18,7 (17,7) miljard.
gaande trend in de ontwikkeling van het marktaandeel in de primaire land- en tuinbouw gestopt. Tegelijkertijd was er sprake van een duidelijk
Strategische heroriëntatie agrarische markt
herstel van de klanttevredenheid en een grotere zichtbaarheid en her-
In het verslagjaar heeft een strategische heroriëntatie plaatsgevonden
kenning van de Rabobank in de gehele agrarische keten in Nederland.
op de wijze waarop de Rabobank in Nederland het bedrijfsleven in de gehele voedselketen van financiële producten voorziet. Dat ging gepaard
De uitbraak van klassieke vogelpest heeft in 2003 een belangrijk gedeelte
met een herbevestiging van het grote belang dat de Rabobank hecht
van de aandacht opgeëist. Dankzij de individuele benadering van
aan de bediening van de primaire agrarische sector en de verwerkende
getroffen bedrijven door de lokale banken - de kracht van de Rabobank -
‘Onze dochter wilde graag in Amsterdam
vallen op een gerenoveerd appartement in
De oplossing lag in de Generatiehypotheek
wonen. Maar de woningprijzen daar zijn
een oude wijk. De hypotheek die haar werd
van de Rabobank. Wij ouders staan nu
hoog. Zeker voor een pas afgestudeerde
aangeboden, vereiste extra zekerheden
garant voor haar betalingen. Ons kost dat
hbo’er, ook al heeft ze een goede baan bij
zoals aanvullende levensverzekeringen.
niks. Pas als zij niet meer aan haar verplich-
een mediabedrijf. Ze had haar oog laten
Daardoor werden de maandlasten te hoog.
tingen kan voldoen, moeten wij bijspringen.
Retailbankbedrijf
31
konden doorgaans goede oplossingen voor de betrokken ondernemers
dus professionele wijze waarop zaken met de klant worden afgehandeld.
worden gevonden. Tijdens de bestrijding van deze uitbraak werd ander-
Het totale marktaandeel in het midden- en kleinbedrijf bedroeg in 2003
maal duidelijk dat de burgers in Nederland een enorme weerzin hebben
39%. Indien gekeken wordt naar de omvang van de ondernemingen
tegen het massaal ruimen van dieren. Om het maatschappelijk draag-
dan heeft de Rabobank bij de eenmanszaken haar marktaandeel zien
vlak voor de intensieve veehouderij te bevorderen heeft het ministerie
dalen tot 34%. Bij bedrijven van 2 tot 10 medewerkers steeg het markt-
van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit hierover een landelijk
aandeel tot 43% en bij de bedrijven van 10 tot 100 medewerkers tot 37%.
debat georganiseerd. De Rabobank heeft daaraan volop bijgedragen. Daarbij werd onderstreept dat de Rabobank haar gehele financiële
Seniorenbeleid
instrumentarium zal inzetten om klanten te helpen een verdere verduurzaming van de voedselketen te realiseren. Daarbij werd er echter ook op
Pratend chipknipoplaadpunt
gewezen dat van een private organisatie als de Rabobank géén sector-
In 2003 heeft de Rabobank diverse proeven gedaan met een pratend
politieke maatregelen kunnen worden verwacht.
chipknipoplaadpunt. Daarmee kunnen ouderen en visueel gehandicapten makkelijker chippen. Het resultaat van de proef was zeer positief,
Rabobank voor het eerst marktleider in alle MKB-sectoren
zodat in overleg met zorginstellingen is afgesproken dit apparaat in
Onderzoek van TNS NIPO over het eerste kwartaal van 2003 heeft uit-
meer instellingen te plaatsen.
gewezen dat de Rabobank marktleider is in alle deelsectoren van het Nederlandse midden- en kleinbedrijf. De marktaandelen variëren per
Voorlichting ouderen
sector van 31,2% tot 52,3%. Rabobankklanten zijn vooral tevreden over
De Rabobank biedt samen met SeniorWeb internetcursussen voor
de producten en de ‘operational excellence’: de snelle, correcte, foutloze,
50-plussers. Naast het bestaande aanbod van cursussen op het gebied
Generatiehypotheek Christina betaalt nu maandelijks netto
financieel ook een beetje, maar het meeste
250 euro minder dan dat ze het alleen had
betaalt ze zelf. Want het moet niet te dol
moeten financieren. Dat is veel geld.
worden: ik heb nog twee studerende kinde-
Christina is het appartement met hulp van
ren die straks wellicht ook bij papa en mama
vrienden aan het inrichten. Daarbij help ik
aankloppen als ze een huis willen kopen.’
Jan de Wijn uit Loosdrecht. Met zijn hulp en de Generatiehypotheek kocht dochter Christina een woning.
32
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
van internetbankieren, modern geldverkeer en computergebruik is het
Distributiebeleid Rabobank
aanbod in 2003 uitgebreid met cursussen op het gebied van beleggen, lijfrente, pensioen en hypotheken. Met de cursussen wil de Rabobank
Rabobank is en blijft dichtbijbank
ouderen vertrouwd maken met de nieuwe vormen van elektronische
Het beleid van de Rabobank is erop gericht om de onbetwiste dichtbij-
dienstverlening. Ook lokale banken zelf houden voorlichtingsbijeen-
bank van Nederland te zijn en te blijven. Ook als het aantal lokale
komsten. Het afgelopen jaar hebben ongeveer 60.000 senioren gebruik-
banken door onderlinge fusies vermindert, zal de Rabobank haar fijn-
gemaakt van deze extra dienstverlening.
mazige netwerk met de meeste klantcontactpunten in Nederland in stand houden. Een illustratie daarvan is de wijze waarop de bank inspeelt
Sparen
op de veranderingen in de markt en op de veranderende voorkeuren van (groepen van) klanten.
Marktaandeel gedaald
Zo wordt de krimp in de fysieke dienstverlening, die onder meer het
De Rabobank Groep heeft in het verslagjaar haar marktaandeel sparen
gevolg is van de nog steeds toenemende populariteit van elektronische
met ruim 1% zien dalen tot 38%, vooral omdat de groep onvoldoende
bankdiensten, opgevangen met een uitbreiding van het aantal geld- en
profiteerde van de vrijval van de bedrijfsspaarrekeningen. De spaar-
servicepunten.
gelden bij de lokale banken groeiden wel, met 9% tot EUR 65,8 (60,6) mil-
In het kader van het dichtbijbankbeleid is onder meer het aantal
jard. De lokale Rabobanken beheren 35% en Roparco, het spaarkanaal
Rabobank GeldPunten in winkels uitgebreid en is op initiatief van de
van de Robeco Groep, heeft 3% van het spaargeld in Nederland in beheer.
Rabobank en in samenwerking met lokale en regionale overheden en instellingen een aantal ServiceWinkels geopend in kleine kernen.
Verschuiving naar internetsparen Klanten kunnen bij de Rabobank sparen via het kantorennetwerk met
ServiceWinkels
de Rabo Rendementrekening, telefonisch met Rabo Telesparen en via
De eerste ServiceWinkel werd in het verslagjaar geopend in het
internet met Rabo Internetsparen. Het aandeel internetsparen in het
Zuidlimburgse Epen. Het idee achter de ServiceWinkels is eenvoudig.
totale spaargeld bij de lokale Rabobanken is de afgelopen jaren enorm
Kleine kernen en sommige buurten in stedelijke gebieden zijn te klein
gestegen. Inmiddels staat 41% van het spaargeld op een internet-
om een rendabele vestiging voor dienstverleners mogelijk te maken.
spaarrekening.
Door het samenbrengen van voorzieningen en diensten in één winkel,
Ontwikkeling spaargeld over kanalen in procenten 100 80
Rabo Rendement Rekening
20
Rabo Telesparen Rabo Internetsparen
0
2000
2001
2002
2003
2003
40
juli
60
Rabobank verwelkomt het 1,25 miljoenste lid.
Retailbankbedrijf
33
worden de kosten voor de dienstverleners gedrukt en kunnen zij langer
Het aantal elektronische betaaltransacties van particulieren (via internet,
in kleine kernen aanwezig blijven, waardoor de aangeboden diensten
Telebankieren en Rabofoon) is de afgelopen drie jaar fors gestegen, van
beschikbaar blijven voor de bewoners. De ServiceWinkel is een
37 miljoen naar 72 miljoen. Het aandeel van de elektronisch aangeleverde
multifunctioneel loket. De klant vindt er diensten op het gebied van
betaalopdrachten steeg in die periode van 32% naar 53%. Vooral het
bankzaken, post, wonen, werken, gezondheidszorg en gemeentelijke
toenemende gebruik van Internetbankieren zorgde voor een sterke
diensten.
afname van papieren betaalopdrachten (zie in grafiek: Formulieren). Met name door de verschuiving van de financiële dienstverlening van
Elektronisch bankieren
het bankkantoor naar het elektronisch bankieren is de personeelsbezet-
De Rabobank behoort met haar internetsite www.rabobank.nl met ruim
ting bij de lokale Rabobanken met ruim 1.900 fte’s afgenomen. Dit is een
1,5 miljoen bezoekers per maand tot de best bezochte internetbanken
daling met 6%.
van Europa. Ook is de Rabobank met bijna 1,7 miljoen onlineklanten verreweg de grootste internetbank van Nederland. De groei van het aantal
Rabobank.be
pc-bankierders gaat hard: in 2003 steeg dit aantal met ruim 30%.
Sinds november 2002 kunnen klanten in België terecht bij Rabobank.be.
Internetbankieren is mogelijk voor betalen, sparen, effectentransacties
Deze pure internetbank richt zich op de particuliere markt en biedt
en verzekeren (de Alles in één Polissen). Ook kan de klant via internet
naast spaarproducten een beperkt aantal beleggingsfondsen van onder
inzicht krijgen in zijn of haar hypotheek.
meer Robeco aan. Rabobank.be is het eerste directbankinitiatief buiten
Obvion
Ontwikkeling betalingstransacties particulieren in procenten 100 80 60 40
Formulieren
20
Elektronische kanalen
0
2001
2002
2003
Obvion, een joint venture van Rabobank en het pensioenfonds ABP, verkoopt onder eigen naam hypotheken via tussenpersonen. Met Obvion is de Rabobank Groep in staat extra marktaandeel te verwerven en zo het marktleiderschap in hypotheken te versterken. In 2003 is dat goed gelukt: het marktaandeel van Obvion steeg van 3,1% in 2002 naar 4,1% in 2003. Om de snelle groei van de hypotheekproductie te financieren heeft Obvion in december 2003 via een openbare kapitaalmarkttransactie ruim EUR 1,5 miljard van zijn hypotheekportefeuille gesecuritiseerd. Voor dat bedrag zijn obligaties uitgegeven die geplaatst zijn bij institutionele beleggers in Europa. De transactie werd gestructureerd door Rabobank International.
34
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Nederland en onderscheidt zich van Belgische banken door scherpe tarieven, eenvoudige producten en een gebruikersvriendelijke site. De bank wil in de markt gezien worden als ‘beste koop’. De toevertrouwde middelen bedroegen eind 2003 EUR 299 miljoen, ruim boven de doelstelling. Het aantal klanten daarentegen bleef achter bij de verwachtingen en bedroeg eind 2003 13.700.
Globe Reisburogroep neemt reisactiviteiten Rabobank over Globe Reisburogroep, onderdeel van de Oad Groep, en Rabobank Nederland hebben in 2003 overeenstemming bereikt over de overname van 75 reisbureaus van de Rabobank door Globe. De reisactiviteiten pasten niet langer in de strategie van de Rabobank. De Oad Groep is een organisatie met veel kennis van en ervaring in de reisbranche en heeft een uitstekende reputatie.
Resultaat
Kerngegevens retailbankbedrijf
Stijgend operationeel resultaat
2003
2002
mutatie
Het retailbankbedrijf heeft in 2003 een operationeel resultaat behaald van EUR 1.643 miljoen. Dat is een stijging van 18% ten opzichte van
Resultaten (in miljoenen euro’s)
2002. De baten namen ten opzichte van 2002 toe met 8%, de bedrijfs-
Totaal baten
5.090
4.705
8%
lasten stegen met 4%. De stijging van de baten is voor een belangrijk
Totaal bedrijfslasten
3.447
3.318
4%
deel te danken aan de groei van de kredietverlening en sparen.
Operationeel resultaat
1.643
1.387
18%
Balanstotaal
177,7
163,7
9%
Omvang kredietverlening
164,4
150,4
9%
65,8
60,6
9%
115,4
107,3
8%
29.749
31.670
-6%
Hypotheken
26%
26%
Agrarische sector
85%
83%
Handel, industrie en dienstverlening
39%
39%
Sparen
38%
40%
Daarnaast steeg het provisieresultaat onder meer door hogere resultaten op betalingsverkeer. www.rabobank.nl, www.obvion.nl en www.rabobank.be
Balansgegevens (in miljarden euro’s)
Spaargeld Totaal gewogen posten
Aantal fte’s lokale banken
Marktaandelen
Wholesalebankbedrijf
35
Wholesalebankbedrijf Het wholesalebankbedrijf van Rabobank Nederland wist in het verslagjaar een duidelijke groei van het resultaat te realiseren. De kwaliteit van de dienstverlening voor het grootzakelijk bedrijf in Nederland leidde tot verkiezing van de ‘Zakenbank van het jaar’. Met een tweetal buitenlandse overnames werd verder invulling gegeven aan de strategische ambities.
In 2003 is ook de integrale bediening van de food- en agrimarkt in Nederland de verantwoordelijkheid van RNCC geworden. RNCC, dat een breed scala van financiële producten en specialistische diensten aanbiedt, werkt met sectorteams en regionale teams. Deze teams bieden, in samenwerking met de lokale Rabobanken, een op de specifieke wensen van de klant afgestemd Allfinanzpakket. Mede door deze succesvolle formule is de Rabobank uit een gezamenlijk onderzoek van onderzoeksbureau Vallstein en Het Financieele Dagblad als beste bank voor de grootzakelijke markt naar voren gekomen.
Rabobank International Rabobank Nederland Corporate Clients richt zich op de gehele grootza-
De activiteiten van Rabobank International variëren van advisering bij
kelijke markt in Nederland. Rabobank International is de internationale
fusies en overnames tot aandelentransacties, kredietverlening en het
zakenbank van de Rabobank Groep. Zij richt zich wereldwijd met name
verzorgen van bijzondere financieringsconstructies. Rabobank Inter-
op ondernemingen in de food- en agrisectoren en is internationaal
national bedient corporate- en retailklanten in het buitenland en levert
tevens actief met geavanceerde financiële producten gericht op profes-
gespecialiseerde producten aan zowel corporate als professionele klan-
sionele tegenpartijen in de financiële markten. Group Treasury voorziet
ten in binnen- en buitenland.
in de liquiditeitsbehoefte van de groepsonderdelen en in hun behoefte
In het verslagjaar werd door Rabobank International scherp op de
aan instrumenten om rente- en valutarisico’s af te dekken. Verder ver-
kosten gestuurd. In combinatie met een krachtige batengroei ondanks
zorgt deze eenheid het balansmanagement van de Rabobank Groep.
de minder gunstige omstandigheden resulteerde dit in een fraaie stijging van het operationeel resultaat. Vooral de activiteiten op het
Rabobank Nederland Corporate Clients
gebied van corporate finance, de traditionele kredietverlening en de
Rabobank Nederland Corporate Clients (RNCC) is verantwoordelijk voor
kapitaalmarkten droegen daar belangrijk aan bij.
de bediening van grootzakelijke klanten (bedrijven, stichtingen en instellingen met meer dan 20 werknemers en een omzet van meer dan EUR 10 miljoen) in Nederland. Bij RNCC is de klantbediening door de Rabobank op de grootzakelijke markt binnen één formule
2003
augustus
geconcentreerd.
Het is een historisch warme zomer, maar net niet de heetste ooit.
36
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Country-bankingstrategie Rabobank International
de agrarische sector onder beheer. Een vergelijkbaar bedrag aan
De retailactiviteiten van Rabobank International in het buitenland
traditionele kredietverlening stond uit in de verwerkende sector.
vinden plaats onder de noemer ‘country-banking’. De country-banking-
Een belangrijke activiteit van Rabobank International in de Verenigde
strategie is erop gericht de deskundigheid van de Rabobank als
Staten is corporate-finance. Met deze ook op bedrijven buiten de food-
retailbank voor particulieren en agrarische ondernemers in Nederland
en agrisector gerichte activiteit was in het verslagjaar circa USD 9 mil-
naar ontwikkelde markten elders in de wereld te exporteren. Kleinere
jard gemoeid. Alles bij elkaar (food- en agribusiness, corporate-finance
financiële partijen die actief zijn in landelijke gebieden in ontwikkelde
en kapitaalmarktoperaties) waren de activiteiten van Rabobank
markten en die een sterke positie hebben in de agrarische sector,
International in de Verenigde Staten goed voor nagenoeg de helft
worden overgenomen. Rabobank International heeft in 2003 succes-
van de totale winst van Rabobank International.
vol gewerkt aan het realiseren van haar country-bankingstrategie. In de Verenigde Staten werden twee banken overgenomen: Lend
Australische activiteiten onder Rabobanklabel
Lease Agri-business en Rabo Ag Services. Lend Lease Agri-Business
Ook de Australische activiteiten dragen belangrijk bij aan het resul-
opereert nu onder de naam Rabo Agrifinance en biedt agrarische
taat van Rabobank International. Om de uitgangspositie voor verdere
ondernemingen in de Verenigde Staten langetermijnfinancieringen,
groei in de Australische markt te versterken is in 2003 besloten de
waarbij grond en opstallen als onderpand dienen. Rabo Agrifinance
activiteiten van de Primary Industry Bank of Australia (PIBA) voort te
heeft USD 2,6 miljard aan kredieten en heeft 80 mensen in dienst.
zetten onder het Rabobanklabel. PIBA is vanouds een belangrijke
De beursgenoteerde financieringsmaatschappij Rabo Ag Services is
financier van de primaire agrarische sector in Australië. De Rabobank
gespecialiseerd in oogstfinancieringen aan voornamelijk
is sinds 1994 eigenaar van PIBA, waarvan de officiële naam nu
Amerikaanse maïs- en sojatelers.
Rabobank Australia Limited wordt. De activiteiten van PIBA in Nieuw-Zeeland zijn al in 1999 onder het Rabobanklabel gebracht.
De positie van Rabobank International in de VS
In Australië is Rabobank International inmiddels uitgegroeid tot
In de Verenigde Staten is Rabobank International een van de belang-
marktleider van de agrarische verwerkende industrie en dankzij de
rijkste banken voor de agrarische verwerkende industrie. Zij is onder
snelle groei van PIBA staat zij in dat land op plaats drie van de
meer marktleider in de kredietverlening aan de vleesverwerkende
belangrijkste agrarische financiers. In Nieuw-Zeeland bekleedt
sector (met name kip- en rundvlees), de katoensector en de graan-
Rabobank International vergelijkbare marktposities. De succesvolle op
sector. Voorts heeft zij een vooraanstaand aandeel in de wijnsector.
de primaire sector gerichte activiteiten in Australië en Nieuw-Zeeland
Via de in 2002 overgenomen Valley Independent Bank in Californië
stonden model voor de country-bankingstrategie, die nu ook in de
en de recente Amerikaanse acquisities had Rabobank International in
Verenigde Staten en in Ierland met succes wordt toegepast.
de Verenigde Staten eind 2003 voor USD 3,5 miljard aan leningen in
‘In 2003 hebben we onze dienstverlening en samen-
zijn absoluut de ‘coming bank’ in de grootzakelijke
werking met lokale banken in alle opzichten geprofes-
markt. Dat zien we terug in een stijging van het
sionaliseerd. Onze medewerkers zijn beter opgeleid,
marktaandeel, maar ook aan de uitverkiezing tot
ons productenpallet is uitgebreid en onze processen
‘Zakenbank van het jaar’. Een mooi succes, omdat het
zijn ingericht op de specifieke wensen van klanten. We
de bedrijven zelf zijn die ons die goede waardering
Wholesalebankbedrijf
37
Rabo Securities
De uitgifte van dit aandelengerelateerde beleggingsproduct was een van
Rabo Securities is het wholesale-effectenhuis van Rabobank International.
de grootste emissies van derivatenproducten in Nederland. De emissie
Het bedrijf is actief op het gebied van aandelenemissies, fusies en over-
van het Rabo S&P 500 Garantiecertificaat voorziet in de behoefte van
names, derivaten en aandelenresearch, -sales en -trading. Rabo Securities
particuliere beleggers die de visie delen dat de Standard and Poor’s 500
opereert vanuit Amsterdam en Londen. In 2003 is ook een vestiging in
Index op de middellange termijn gaat stijgen, maar ook bescherming
New York geopend. Rabo Securities is onder meer actief op Euronext en
willen voor als de index daalt. De uitgifte van Rabo Double Tracker Note
de London Stock Exchange. Rabo Securities nam in het verslagjaar een
is bedoeld voor beleggers die ervan uitgaan dat de AEX-index op de
strategisch belang van 51% in Rembrandt Corporate Finance, dat zich
middellange termijn gaat stijgen.
richt op maatwerkadvisering en begeleiding van directeuren-grootaandeelhouders bij bedrijfsoverdracht en bedrijfsuitbreiding. Deze deel-
Group Treasury
neming heeft geleid tot het ontstaan van de nieuwe combinatie
Group Treasury profiteerde het afgelopen jaar onvoldoende van de
Rembrandt Fusies & Overnames, een specialistisch adviesbedrijf met
marktomstandigheden, waardoor het resultaat lager uitkwam dan in
een uitgebreid klantennetwerk en een sterke positie in het MKB.
2002. Met name de baten waren aanzienlijk lager dan het voorgaande jaar. Dit werd deels gecompenseerd door kostenbesparingen. In 2003
Nieuwe beleggingsproducten Rabo Securities voor particuliere beleggers
heeft Group Treasury het eigen vermogen van de Rabobank Groep
Rabo Securities is behalve als aanbieder van diensten en producten
miljard. Ook assisteerde Group Treasury diverse bedrijfsonderdelen bij de
voor de wholesalemarkt ook actief als producent van aandelenderivaten
implementatie van een risicobeheersingssysteem.
voor particuliere beleggers. In 2003 werden in dat kader drie nieuwe
Met behulp van het door Group Treasury ontwikkelde RaboDealAssist
beleggingsproducten gelanceerd. De uitgifte van de Rabo Global Titans
kunnen ondernemingen in het MKB op eenvoudige wijze via internet
Obligatie was met een omvang van EUR 650 miljoen zeer succesvol.
valuta- en rentederivaten kopen. Hiermee kunnen deze ondernemingen
versterkt door de uitgifte van Trust Preferred Securities van USD 1,75
‘We zijn de coming bank’ gegeven hebben. Door deze erkenning zien ook niet-
we willen op de middellange termijn naar een aandeel
klanten dat we goed en actief aan de weg timmeren.
dat past bij de grootste bank van Nederland: 30 tot 32
Dat is handig bij de acquisitie van bedrijven, want we
procent. Die groei moet op een gezonde manier tot-
hebben nog een lange weg te gaan. Ons marktaan-
standkomen, door langdurige relaties met klanten aan
deel is in het Nederlandse bedrijfsleven 22 procent en
te gaan. Gewin op de korte termijn past niet bij ons.’
Monika Milz, directeur Grootbedrijf Rabobank Nederland Corporate Clients.
38
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
hun valuta- en renterisico’s afdekken. Via regionale treasuryteams krijgen
was de eerste uitgevende instelling die van deze nieuwe mogelijkheid
klanten actuele informatie over treasuryproducten en het beheersen
gebruik heeft gemaakt. Beide partijen ondertekenden in dit verband de
van valuta- en renterisico’s. De combinatie van RaboDealAssist en de
noteringsovereenkomst van het ‘Euro 25,000,000,000 Euro-Commercial
continue informatie van de regionale treasuryteams resulteerde in een
Paper and Certificate of Deposit Programme’ van Rabobank Nederland.
forse omzetstijging van derivaten.
De mogelijkheid tot notering van geldmarktinstrumenten is gezamenlijk ontwikkeld door Euronext Amsterdam en Group Treasury.
Euronext Amsterdam en Rabobank introduceren notering van geldmarktinstrumenten
Stijging operationeel resultaat
In het kader van het liquiditeitenmanagement voor de Rabobank Groep
Het operationeel resultaat van het wholesale bankbedrijf steeg in 2003
is door Group Treasury het afgelopen jaar veel aandacht besteed aan het
met 10% tot EUR 987 miljoen. De baten namen met 8% toe. De bedrijfs-
verhandelbaar maken van kortlopend Rabobankpapier. Mede als uit-
lasten stegen met 6%. De kostenstijging is met name het gevolg van
vloeisel daarvan beleefde het financiële centrum van Amsterdam in 2003
integratie van overgenomen onderdelen van Rabobank International.
een dubbele primeur. Euronext opende de mogelijkheid tot notering van
Group Treasury wist onvoldoende te profiteren van de marktomstandig-
kortlopend schuldpapier - Certificates of Deposit (CD’s) van financiële
heden. Ondanks de lagere kosten daalde het resultaat.
instellingen en Commercial Paper (CP’s) van bedrijven - en de Rabobank www.rabobank.com, www.gilde.nl en www.rabosecurities.com
2003
Gilde Investment Management voorziet bedrijven van risicodragend kapitaal. Door gespecialiseerde investeringsfondsen (onder meer Gilde IT, Gilde Buy Out en Gilde Participaties) waarin ook derden participeren, wordt risicodragend kapitaal in ondernemingen geïnvesteerd. Na verloop van tijd worden de aandelen in deze bedrijven verkocht en de investeringen te gelde gemaakt. Het afgelopen jaar hebben de aandeelhouders van Gilde IT fund II - vanwege wisselingen in het management van het fonds - besloten dat uitsluitend nog vervolginvesteringen in bestaande participaties mogen worden gedaan. Het totaal aan uitstaande investeringen van Gilde Investment Management bedroeg eind 2003 EUR 611 miljoen. Doordat de marktomstandigheden in 2003 licht herstelden werd een bescheiden positief resultaat behaald.
september
Gilde Investment Management
Prinsjesdag: kabinet Balkenende II presenteert een recordbedrag van EUR 17 miljard aan bezuinigingen.
Wholesalebankbedrijf
39
Rabo International Advisory Services (RIAS)
van een suikerbietencoöperatie in Rusland, alsmede ontwikkeling van
Hoewel geen onderdeel van het wholesalebankbedrijf levert Rabo
financiële instrumenten om deze coöperatie en de verwerking van
International Advisory Services (RIAS) met haar adviesdiensten wereld-
suikerbieten te financieren.
wijd een belangrijke bijdrage aan de internationale kernactiviteiten
Met haar know-how draagt RIAS ook bij aan de versterking van de
van de Rabobank Groep.
positie van Rabobank International als leidende internationale food-
RIAS is opgericht om de langjarige expertise van de Rabobank op
en agribusinessbank. Zo adviseert RIAS bij de consolidatie en
het gebied van financieren, coöperatieontwikkeling en agribusiness
modernisering van grote coöperaties die klant zijn van Rabobank
internationaal in te zetten, met name ten behoeve van opkomende
International. De adviezen aan deze klanten hebben onder meer
markten en ontwikkelingslanden in Centraal- en Oost-Europa, Afrika,
betrekking op versterking van hun corporate governance en van hun
Azië en Latijns-Amerika. RIAS richt zich op herstructurering en
kapitalisatie, op verbetering van hun kredietwaardigheid en op
advisering van financiële instellingen die zich bezighouden met de
invoering van een transparant systeem van uitbetaling van de leden
financiering van boeren en kleinere bedrijven en draagt bij aan de
voor de door hen geleverde producten. RIAS heeft in dit kader een
ontwikkeling van duurzame coöperatieve organisaties. Voorbeelden
aantal coöperatieve organisaties in het Verenigd Koninkrijk geadvi-
van projecten waarbij RIAS in het verslagjaar betrokken was, zijn:
seerd, op basis waarvan Rabobank International’s Londense vestiging
herstructurering van landbouwbanken in Egypte en Kirgizië, opzetten
nieuwe commerciële activiteiten heeft kunnen ontwikkelen.
Kerngegevens wholesalebankbedrijf 2003
2002
mutatie
Resultaten (in miljoenen euro’s) Totaal baten
1.954
1.815
8%
Totaal bedrijfslasten
967
915
6%
Operationeel resultaat
987
900
10%
257,6
244,5
5%
Omvang kredietverlening
47,9
47,8
0%
Totaal gewogen posten
38,8
35,9
8%
5.252
4.729
11%
Balansgegevens (in miljarden euro’s) Balanstotaal
Aantal fte’s* * Inclusief aquisities.
Traditie en innovatie komen samen Werken in 2003
in een hypermoderne kaasfabriek. Ambities worden waargemaakt. Weer een schakel in het rad van de Nederlandse economie.
42
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Vermogensbeheer en beleggen Het beheerd vermogen van de Rabobank Groep steeg in 2003 met 10% tot EUR 184 miljard. De groei is zowel door de instroom van nieuw vermogen gerealiseerd als door positieve koersontwikkelingen. Het operationeel resultaat uit vermogensbeheeractiviteiten steeg met 24% tot EUR 157 miljoen.
met 1% tot EUR 52 miljard. Het vermogen dat de groep voor klanten beheert, inclusief het vermogen dat Interpolis voor pensioenfondsen van derden beheert, nam met EUR 15 miljard toe tot EUR 132 miljard. Koersresultaten zorgden voor een toename van EUR 11 miljard. De instroom van nieuw vermogen bedroeg EUR 2 miljard. De depreciatie van de dollar ten opzichte van de euro resulteerde in een negatief effect van ruim EUR 6 miljard.
Acquisitie Alex In 2003 heeft de Rabobank Groep de overname van de e-brokeractivi-
Robeco is binnen de Rabobank Groep het kenniscentrum voor beleg-
teiten van Dexia Bank Nederland definitief afgerond. Dexia Bank
gingen. Deze dochter heeft voor klanten een groot assortiment beleg-
Nederland heeft de twee labels Alex en VEB Bottom-Line (samen de
gingsfondsen en -diensten in huis, zowel in Europa als in de Verenigde
business unit ‘Alex’) verkocht, omdat deze activiteiten niet langer tot haar
Staten. Schretlen & Co, gespecialiseerd in vermogensbeheer, vermogens-
kernactiviteiten behoorden. Gezamenlijk zijn de labels ondergebracht in
planning en vermogensadvies, richt zich met name op klanten van
een zelfstandige business unit ‘Alex’ binnen Rabobank Nederland.
lokale Rabobanken. Effectenbank Stroeve legt zich toe op beleggings-
Marktleiderschap in retail-beleggingsdienstverlening is een belangrijke
advies en vermogensbeheer en is hoofdzakelijk actief in de Randstad.
doelstelling van de Rabobank Groep. De overname van Alex draagt in
Alex is een succesvolle internetbroker die zich specifiek richt op de
sterke mate bij aan het bereiken van dit doel. Dankzij de overname is de
actieve belegger.
Rabobank Groep marktleider op het gebied van online beleggen. Alex blijft zelfstandig opereren in de markt.
Toename beheerd vermogen Rabobank Groep Eind 2003 bedroeg het totaal beheerd vermogen van de Rabobank
Meer beleggingsorders
Groep EUR 184 miljard, een groei met EUR 16 miljard. Het beheerd
Het aantal effecten- en optieorders voor klanten van de lokale
vermogen bestaat uit vermogen van klanten en de eigen beleggings-
Rabobanken steeg het afgelopen jaar met 3% tot 1,8 miljoen. Klanten
portefeuille van de groep. De eigen beleggingsportefeuille steeg in 2003
plaatsen hun beleggingsorders steeds vaker via internet. In 2003 ging
Verdeling beleggingsorders in procenten 100 80 60 40
Advies
20
Rabo Orderlijn Internet
0
2000
2001
2002
2003
Vermogensbeheer en beleggen
43
bijna de helft van het totale aantal beleggingsorders via dit kanaal. Dat
Het huisfonds Robeco, dat tot de grootste fondsen van Europa behoort,
ging ten koste van het aantal adviesorders en telefonische orders. Het
voldeed afgelopen jaar niet aan de verwachtingen door een lager ren-
aandeel via de adviseurs van de lokale banken daalde naar 35% en het
dement te behalen dan de benchmark. De vastrentende fondsen waar-
aantal orders via de Rabo Orderlijn daalde in 2003 naar 17%.
onder Lux-o-rente deden het veel beter. Meer dan de helft van het beheerde vermogen van Robeco is van insti-
Naast de 1,8 miljoen effecten- en optieorders zijn in 2003 voor klanten
tutionele klanten. Het beheerde vermogen van Robeco is in 2003 met
van de lokale Rabobanken ook orders voor Robecofondsen verwerkt. Het
9% toegenomen tot EUR 108 miljard. Hiervan is circa 35% afkomstig uit
aantal orders voor Robecofondsen daalde met 14% tot 1,0 miljoen. Bij Alex
de Verenigde Staten. De groei werd negatief beïnvloed door de daling
steeg het aantal beleggingsorders. Alex-klanten plaatsten meer dan 2,0
van de Amerikaanse dollar, gecorrigeerd hiervoor was de groei 16%.
miljoen orders. Dat is een toename van ruim 20% ten opzichte van 2002.
Robeco heeft met name kunnen profiteren van de toegenomen vraag naar alternatives, zoals CDO’s. De in 2002 overgenomen hedgefund-
Rabo FondsEffect een nieuwe manier van beleggen
manager Transtrend kende een uitstekend jaar; zowel het beheerde
De Rabobank introduceerde in het verslagjaar Rabo FondsEffect. Een
vermogen als het resultaat werd meer dan verdubbeld. Het resultaat van
nieuw initiatief waarbij beleggers actief en op een persoonlijke manier
Robeco bedroeg in het afgelopen jaar EUR 168 miljoen. Na een teleur-
worden begeleid. De Rabobank bewaakt niet alleen de portefeuille
stellend 2002 is dit een sterke verbetering. Deze verbetering is mede tot
van de klant, maar let ook op het rendement. Als de portefeuille om
stand gekomen door kostenbesparende maatregelen en florerende
bijsturing vraagt, krijgt de belegger een seintje. Met de introductie van
inkomsten op het gebied van alternatives.
Rabo FondsEffect vult de Rabobank haar vernieuwde effectendienstverlening verder in.
Concentratie Robecofondsen brengt transparantie in kostenstructuur
Stijging operationeel resultaat
Robeco besloot in 2003 het aanbod van fondsen in Europa te stroom-
Het operationeel resultaat van de vermogensbeheeractiviteiten steeg
lijnen. Een scherp assortiment maakt Robeco aantrekkelijk voor samen-
met 24% tot EUR 157 (127) miljoen. De baten stegen met 6%, de lasten
werking met andere banken in Europa.
stegen met 1%.
De algemene trend in Europa is dat banken niet alleen huisfondsen, maar ook fondsen van derden te koop gaan aanbieden. Door haar reputatie en onafhankelijkheid kan Robeco optimaal van de marktontwikkelingen
Robeco is in Nederland marktleider op het gebied van beleggingsfond-
profiteren. Een andere ontwikkeling is dat de vraag naar relatief kleine,
sen. Robeco biedt niet alleen beleggingsfondsen voor particuliere klanten
gespecialiseerde beleggingsfondsen is afgenomen. Beleggingsfondsen
maar verzorgt ook het vermogensbeheer voor institutionele klanten.
met een grotere omvang kunnen hun vermogen beter spreiden. Om die
2003
september
Robeco Groep
Rabobank stelt ‘Visie 2005+’ vast, de visie op de lokale Rabobank van de toekomst.
44
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
reden verhuist een aantal Robecofondsen van Nederland naar Luxemburg
Alex
en wordt daar samengevoegd met vergelijkbare Robecofondsen. De
De internetbroker Alex is marktleider in Nederland op het gebied van
met deze beweging verbonden nieuwe kostenstructuur is een stuk
online beleggen. Alex richt zich specifiek op de actieve particuliere
transparanter. Robeco USA in New York zal het portefeuillebeheer voor
belegger en biedt de mogelijkheid zelfstandig en tegen scherpe tarieven
haar rekening nemen van fondsen die uitsluitend in Noord-Amerika
te handelen op verschillende beurzen. Alex, meermalen uitgeroepen tot
beleggen. De door acquisities in de Verenigde Staten verworven kennis
de beste internetbroker van Nederland, introduceerde eind 2003 de
en ervaring komen hiermee ook voor de Nederlandse particulier
Alex Academy. Beleggers kunnen hier op verschillende niveaus een
beschikbaar.
compleet educatietraject volgen. Alex is de grootste aanbrenger van particuliere orders op zowel de Euronext-effectenbeurs als de Euronext-
Schretlen & Co
derivatenbeurs.
Voor Schretlen & Co is het afgelopen jaar succesvol verlopen. Het beheerde en bewaard vermogen steeg met 23% tot EUR 4,7 (3,8) miljard.
www.robeco.nl, www.schretlen.com, www.stroeve.nl en www.alex.nl
Schretlen heeft zijn dienstverlening verder uitgebreid door de komst van Rabobank Estate Management Services (REMS). Daarnaast is voor de (klein)kinderen van de cliënten van Schretlen een speciaal programma ontwikkeld, genaamd FutureS&Co. Door middel van onder andere workshops en bedrijfsbezoeken worden deze jongeren in een vroegtijdig stadium vertrouwd gemaakt met alles wat met geld en beleggen te maken heeft.
Kerngegevens beleggen
Effectenbank Stroeve
2003
2002
mutatie
Effectenbank Stroeve richt zich op de actieve particuliere en professionele beleggers en onderscheidt zich de laatste jaren vooral door hoge
Resultaten (in miljoenen euro’s)
rankings voor haar Europese research op fonds- en sectorniveau.
Totaal baten
620
586
6%
Effectenbank Stroeve is in Nederland marktleider in de dienstverlening
Totaal bedrijfslasten
463
459
1%
aan professionele cliënten, zoals onafhankelijke vermogensbeheerders
Operationeel resultaat
157
127
24%
Beheerd vermogen (in miljarden euro’s)
184
168
10%
- Voor klanten
132
117
13%
52
51
1%
- Effecten- en optieorders lokale banken
1,8
1,8
3%
- Huisfondsenorders lokale banken
1,0
1,1
-14%
- Alex
2,0
1,7
20%
2.050
2.030
1%
en orderremisiers. In 2003 heeft Effectenbank Stroeve haar beheerde en bewaarde vermogen met 27% zien stijgen tot EUR 2,4 (1,9) miljard.
- Beleggingsportefeuille
2003
oktober
Aantal orders (in miljoenen)
Nederland wordt opgeschrikt door weer een geval van zinloos geweld.
Aantal fte’s* * Inclusief acquisitie Alex.
Verzekeren
45
Verzekeren Interpolis heeft zich na het moeilijke jaar 2002 goed weten te herstellen in 2003. Zowel het beleggingsresultaat als het resultaat uit gewone bedrijfsvoering ontwikkelden zich positief. Ook werden de marktposities versterkt en kwam de dienstverlening van Interpolis in drie onafhankelijke onderzoeken zeer goed uit de bus. Toch was niet ieder onderdeel succesvol. Bij Mens & Werk en Schade Bedrijven vielen de resultaten tegen.
als zeer goed beoordeeld. Met deze goede performance levert Interpolis volgens het onderzoek de beste dienstverlening van alle grote verzekeraars in Nederland. In een onderzoek van de vergelijkingssite Independer.nl krijgt Interpolis goede rapportcijfers voor het product autoverzekeringen. Onderzocht werd hoe consumenten denken over hun verzekeraar. Interpolis scoort met een 7,6 bij de drie beste aanbieders. Het zakentijdschrift Management Team heeft onderzoek gedaan naar de waardering van klanten voor bedrijven in de sector business finance. Van de onderzochte verzekeraars krijgt Interpolis de mooiste rapportcijfers: 7,05.
Ontwikkeling verzekeringsactiviteiten Interpolis richt zich op het aanbieden van verzekeringen, bedrijfszorg
Interpolis heeft in 2003 haar positie als marktleider op het gebied van
(arbo en reïntegratie) en pensioenen. Het bedrijf streeft naar klantwaarde
particuliere levensverzekeringen versterkt. Na in 2002 terrein te hebben
en marktleiderschap en kiest voor een onderscheidende profilering.
verloren werd in 2003 het marktaandeel met 4% vergroot tot 15%. Dit is
Interpolis wil van betekenis zijn voor klanten op een wijze die bij haar
het gevolg van gerichte reclamecampagnes in samenwerking met de
klanten past, en wil mensen in staat stellen rationeel om te gaan met
lokale Rabobanken. De totale premie voor levensverzekeringen bedroeg
hun onzekerheden. Risico’s herkennen, schade waar mogelijk voorkomen
het afgelopen jaar EUR 2.436 miljoen, een stijging van 13%. Daarvan had
en waar nodig verzekeren. In 2003 groeide de premieomzet verzekeren
EUR 2.213 miljoen betrekking op individuele levensverzekeringen en
met 6% tot EUR 3,9 miljard en de omzet dienstverlening (met name
EUR 223 miljoen op collectieve verzekeringen.
persioenservices en arbo en reïntegratie) met 15% tot EUR 279 miljoen.
De omzet van schadeverzekeringsactiviteiten groeide in 2003 met 7% tot EUR 1.278 miljoen. De stijging is zowel aan een toename van het aantal
Klantwaarde
pakketpolissen te danken als aan het toegenomen aantal verzekeringen
Dat Interpolis goed presteert op het terrein van klantwaarde is in 2003
per polis. De premieomzet herverzekering was EUR 179 miljoen.
bevestigd door drie onafhankelijke externe onderzoeken. Uit een performance onderzoek van IG&H Management Consultants bij banken en tussenpersonen waarin levensverzekeringsmaatschappijen onderling met elkaar worden vergeleken scoorde Interpolis goed, de dienstverlening werd gewaardeerd met een 7,3. Met name de dienstverlening van de binnendienst, de fiscaal juristen en het administratieve proces werden
46
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Stijging omzet dienstverlening
Resultaatontwikkeling
De omzet uit dienstverlening voornamelijk op het gebied van pensioenen
Na het moeilijke jaar 2002 heeft Interpolis haar resultaten in 2003 sterk
en bedrijfszorg (verzuimbeheer, arbo-dienstverlening en reïntegratie)
verbeterd. Vooral door een verbetering van het resultaat uit gewone
nam in 2003 met 15% toe tot EUR 279 miljoen. Met name de omzet op
bedrijfsvoering (exclusief beleggingsresultaten) verdubbelde het opera-
het gebied van pensioenen nam fors toe.
tioneel resultaat tot EUR 174 miljoen. Bovendien nam de marktwaarde van de aandelenportefeuille van Interpolis in 2003 fors toe. Daardoor
Alles in één Polis
kon een deel van de vorig jaar geboekte waardeveranderingen van
In 1997 introduceerde Interpolis de Alles in één Polis. Daarmee kunnen
financiële vaste activa worden teruggeboekt. Bij enkele onderdelen
klanten binnen één polis schades verzekeren in de rubrieken verkeer,
ontwikkelde zich het resultaat echter teleurstellend. Zo had het bedrijfs-
wonen, aansprakelijkheid, rechtsbijstand en recreatie. Hoe meer rubrieken
onderdeel Mens & Werk te kampen met tegenvallende resultaten. De
je verzekert, hoe groter de premiekorting. Eind 2003 had Interpolis ruim
fusie van verschillende bedrijven tot één bedrijf, politieke maatregelen
1,1 miljoen Alles in één Polissen afgezet. De totale schadepremie parti-
en dalende ziekteverzuimcijfers resulteerde in hogere kosten en lagere
culieren, waarvan het grootste gedeelte betrekking had op de Alles in
omzetcijfers. Inmiddels is een reorganisatie in gang gezet om de kosten
één Polis bedroeg EUR 571 miljoen. Dit is een stijging van 14%.
meer in lijn te brengen met het activiteitenniveau. Het resultaat van het onderdeel Schade Bedrijven was weliswaar nog negatief maar laat ten
Bedrijven Compact Polis
opzichte van het teleurstellende jaar 2002 een duidelijke verbetering
Wat de Alles in één Polis is voor particulieren, is de Bedrijven Compact
zien. Een meer individuele benadering en een betere segmentatie
Polis voor het midden- en kleinbedrijf. In de loop van 2003 werd de
hebben hieraan bijgedragen.
200.000ste Bedrijven Compact Polis afgesloten. Het aantal afgesloten polissen bedroeg eind 2003 ruim 204.000, een stijging met 7%. Het
www.rabobank.nl en www.interpolis.nl
gemiddelde aantal verzekerde objecten per polis steeg van 5,6 naar 6,0. De premieomzet bedrijven steeg met 7% tot EUR 432 miljoen.
Kerngegevens verzekeren (in miljoenen euro’s)
2003
2002
mutatie
Premieomzet verzekeren
3.893
3.661
6%
Brutopremies Schade
- Leven
2.436
2.161
13%
in miljoenen euro’s
- Schade
1.278
1.192
7%
- Herverzekering
179
308
-42%
Omzet dienstverlening
279
242
15%
Operationeel resultaat
174
77
126%
5.328
5.215
2%
600 500 400 300 200
Particulier
100
Bedrijven
0
1999
2000
2001
2002
2003
Aantal fte’s
Leasing
47
Leasing Ook bij de moeilijke marktomstandigheden van 2003 heeft De Lage Landen een fraaie groei van zijn activiteiten gerealiseerd. Het operationeel resultaat nam met 11% toe tot EUR 264 (238) miljoen en de kredietportefeuille groeide met 11% tot EUR 12 (11) miljard. Het bedrijf heeft zijn leidende positie op de internationale markt van vendor finance verder uitgebouwd.
Internationale activiteiten
Marktleiderschap
Activiteiten in Nederland
Een langjarige focus op vendor finance, geavanceerde systemen en een
In Nederland biedt De Lage Landen een breed pakket aan leasing- en
netwerk van 21 landen verspreid over vier continenten, stellen De Lage
handelsfinancieringsproducten aan. Tot het productenpakket behoren
Landen in staat vooraanstaande internationale klanten aan zich te binden.
equipmentlease, ICT-lease, vendorlease en autolease. De Lage Landen
Zo heeft het bedrijf in 2003 onder meer Steelcase, Microsoft Capital
onderscheidt zich in Nederland door een snelle afwikkeling van lease-
Corporation, Merrill Lynch, Komatsu, Sony en SAP als nieuwe klanten
contracten en door specialistische objectkennis in diverse branches.
mogen verwelkomen. Daarmee toont het bedrijf aan uitgegroeid te zijn
Het productenpakket wordt via de lokale Rabobanken maar ook recht-
tot leider op de internationale vendor-financemarkt.
streeks afgezet. Met ingang van 2004 zijn de activiteiten van de divisie
De Lage Landen International B.V. is een internationale aanbieder van hoogwaardige activa financieringsproducten en heeft kantoren en samenwerkingsverbanden in Europa, Noord- en Zuid-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland. De internationale dienstverlening is gespecialiseerd in activafinanciering en vendor finance en concentreert zich op de bedrijfstakken Agriculture & Food, Healthcare, IT, Telecommunicatie, Materials Handling & Construction Equipment en Office Equipment. Wereldwijd werken bijna 2.500 medewerkers voor De Lage Landen.
2003
oktober
Daarvan werken er circa 750 in Nederland.
Jochem de Bruin maakt zijn opwachting in tv-commercial.
48
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Nederland en Europa samengevoegd. Met deze integratie kan De Lage Landen sneller en beter inspelen op veranderingen in de markt en worden efficiencyvoordelen gerealiseerd.
Kredietportefeuille De kredietportefeuille van De Lage Landen groeide in 2003 met 11% tot EUR 12,3 (11,0) miljard. Dit groeicijfer is neerwaarts beïnvloed door de daling van de koers van de US-dollar ten opzichte van de euro. Zonder dit effect zou de groei op 25% zijn uitgekomen. Van de totale portefeuille betreft EUR 5,3 (4,9) miljard de divisie Amerika en EUR 7,0 (6,1) miljard de divisie Europa, waarvan EUR 3,3 (2,6) miljard in Nederland.
Wederom verbetering operationeel resultaat Het operationeel resultaat van de leasingactiviteiten steeg met 11% tot EUR 264 (238) miljoen. De baten stegen met 8% en de bedrijfslasten met 6%. Een groot deel van het resultaat is afkomstig uit de Verenigde Staten maar door het afdekken van het valutarisico heeft de daling van de dollarkoers nauwelijks effect gehad op de resultaten.
Kerngegevens De Lage Landen 2003
2002
mutatie
Totaal baten
569
525
8%
Totaal bedrijfslasten
305
287
6%
Operationeel resultaat
264
238
11%
Kredietportefeuille (in miljarden euro’s)
www.delagelanden.nl
Resultaten (in miljoenen euro’s)
12,3
11,0
11%
- Nederland
3,3
2,6
27%
- Europa
3,7
3,5
6%
- Amerika
5,3
4,9
7%
2.424
2.225
9%
Aantal fte’s
Vastgoed
49
Vastgoed Het afgelopen jaar heeft de Rabobank Groep haar banken verschaffen Rabo Vastgoed grondige kennis van de lokale vastvastgoedactiviteiten uitgebreid met de acquisitie goedmarkt, Rabo Vastgoed op zijn beurt stelt lokale Rabobanken in staat om in een vroeg stadium (nieuwe) klanten aan zich te binden. In van FGH Bank. De groep was middels Rabo 2003 heeft Rabo Vastgoed een meerderheidsbelang van 60% genomen Vastgoed reeds een belangrijke speler op vastin Livingstone Building Industry en het heeft de ontwikkelingsactiviteiten goedterrein. Samen geven FGH Bank en Rabo en grondposities van Gerritsen Bouwgroep overgenomen. De orderportefeuille van Rabo Vastgoed bedroeg ultimo 2003 EUR 4,0 (3,9) miljard en Vastgoed invulling aan de op versterking van de het operationeel resultaat EUR 15 (12) miljoen. Allfinanzpositie gerichte strategie van de Rabobank Groep. FGH Bank FGH Bank is gespecialiseerd in het financieren van commercieel vastgoed. Rabo Vastgoed is in Nederland actief op het terrein van projectfinancie-
Sinds oktober 2003 maakt FGH Bank deel uit van de Rabobank Groep.
ringen en vastgoedontwikkeling. De FGH Bank is gespecialiseerd in
Door de overname zal FGH Bank een breder dienstenpakket kunnen
commerciële vastgoedfinancieringen. Met de overname van de FGH
aanbieden, omdat de bank toegang krijgt tot de uitgebreide kennis en
Bank heeft de Rabobank Groep haar positie op de vastgoedmarkt aan-
het netwerk van de Rabobank Groep. De diensten van FGH Bank sluiten
zienlijk versterkt en kennis en expertise binnengehaald op het gebied
goed aan op die van de lokale banken die zelf ook actief zijn in de
van commerciële vastgoedfinancieringen. FGH Bank blijft onder haar
financiering van de commerciële vastgoedmarkt. Begin 2004 is De Lage
eigen merknaam de activiteiten voortzetten. De komende jaren wil de
Landen Vastgoedfinanciering geïntegreerd binnen FGH Bank. De sterk
groep haar positie in de vastgoedmarkt verder uitbreiden.
teruglopende economische activiteiten, in combinatie met de krimpscenario’s bij een groot aantal grotere ondernemingen, leidde in 2003
Rabo Vastgoed
met name in de kantorenmarkt tot een toename van de leegstand. Als
Rabo Vastgoed, de projectfinancier en vastgoedontwikkelaar van de
gevolg hiervan daalde het aantal kredietaanvragen in 2003. Mede hier-
Rabobank Groep, ontwikkelt op eigen initiatief, of in opdracht van
door nam de financieringsportefeuille in 2003 af met EUR 0,3 miljard
gemeenten, corporaties en bouwbedrijven, een diversiteit aan projecten.
tot EUR 4,4 miljard. Circa driekwart van de portefeuille heeft betrekking
Variërend van kleinschalige bebouwing in dorpskernen tot de ontwik-
op beleggingsfinancieringen. Daarnaast is FGH Bank ook actief op het
keling van complete Vinex-wijken, winkelcentra en kantoorgebouwen.
gebied van project- en grondfinancieringen, handelsfinancieringen,
In het afgelopen jaar zijn meer dan 1.800 woningen gerealiseerd, een
uitpondfinancieringen, operational lease, eigen-gebruik en derivaten.
stijging van 21% ten opzichte van 2002. De ontwikkeling van projecten
FGH Bank heeft in het verslagjaar een operationeel resultaat uit normale
gebeurt in nauwe samenwerking met de lokale Rabobanken. De lokale
bedrijfsvoering behaald van EUR 53 miljoen.
2003
oktober
www.rabovastgoed.nl en www.fgh.nl
De Rabobank introduceert de Doorstroomhypotheek.
50
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Risico, rendement en vermogen De tegenvallende economische ontwikkelingen Balans en Risico Management Commissie in 2003 hebben voor de Rabobank Groep maar in Op groepsniveau is de Balans en Risico Management Commissie (BRMC) verantwoordelijk voor het balansmanagement, het te voeren risicobeperkte mate tot meer kredietverliezen geleid. beleid, het vaststellen van de standaarden voor het meten van risico’s, De toevoeging aan de voorziening voor verwachte de bepaling van limieten op hoofdlijnen en het monitoren van de verliezen bleef dan ook relatief bescheiden. ontwikkelingen. De Rabobank Groep kent uitgebreide procedures voor Daarboven houdt de Rabobank Groep vermogen een systematisch risicobeheer. aan voor onverwachte verliezen. Dat ligt ruim Kredietrisico boven de vermogenseis van de toezichthouder. Het belang van de klant staat bij het kredietrisicobeleid van de Rabobank Een betere maatstaf voor de vermogenseis is de centraal en zoveel mogelijk wordt continuïteit in de dienstverlening aangeboden. Daartoe wordt een prudent acceptatiebeleid gevoerd. interne maatstaf economisch kapitaal. In 2003 Bovendien worden reeds verstrekte financieringen zorgvuldig beheerd kwam het rendement op het eigen vermogen uit zodat doorlopend inzicht bestaat in de kredietrisico’s. op 9,4% en op het economische kapitaal (RAROC) Van de kredietportefeuille bestaat ongeveer 50% uit financieringen aan na belasting op 12%. particulieren, waarvan het risico relatief zeer laag is. Een sterk gediversificeerde portefeuille van financieringen aan bedrijven in binnen- en buitenHet verslagjaar stond in het teken van het verder ontwikkelen en invoe-
land vormt de overige 50%. In het verslagjaar is verder gegaan met de
ren van methodes en technieken om de verschillende risicocategorieën
ontwikkeling van geavanceerde methoden voor de kwantificering van
op een consistente wijze naar één noemer te vertalen: het economische
het kredietrisico. Met de implementatie daarvan is een aanvang genomen
kapitaal. Het economische kapitaal dat een bank minimaal moet aan-
en die zal in het volgende jaar verder gestalte krijgen. In het verslagjaar
houden is een interne vermogenseis, gebaseerd op het feitelijke risico-
is in het Retailbankbedrijf de bevoegdhedenregeling met betrekking tot
profiel van de bank en haar gewenste kredietwaardigheid. Door alle risicocategorieën onder een en dezelfde noemer te brengen, is het mogelijk om het gerealiseerde resultaat dat voortvloeit uit het aangaan van bepaalde risico’s onderling te vergelijken. Daardoor kan het kapitaal
2003
november
efficiënter worden aangewend.
In Georgie is er de fluwelen revolutie.
Risico, rendement en vermogen
51
de kredietverlening aan bedrijven vernieuwd. Deze geeft meer ruimte
en bij Leasing liggen deze op een hoger niveau dan bij het Retailbank-
voor een adequate dienstverlening van de lokale Rabobanken aan de
bedrijf. Bij het Wholesalebankbedrijf zijn de waardeveranderingen van
zakelijke markt binnen het raamwerk van een professionele risicoma-
vorderingen in 2003 licht toegenomen als het gevolg van de zwakke
nagementorganisatie op lokaal niveau. In 2003 werd het directoraat
economische omstandigheden. Bij Leasing zijn de waardeveranderingen
Bijzonder Beheer Rabobank Groep opgericht waarmee verschillende
van vorderingen vanaf 2001 op een wat hoger niveau gekomen. Dat is
eenheden die zich voorheen afzonderlijk richtten op de begeleiding van
toe te schrijven aan de economische achteruitgang en aan de sterke
bijzonder beheer posten thans in één groepsbrede bedrijfseenheid zijn
expansie van de lease-activiteiten vooral in de Verenigde Staten die een
opgenomen waardoor het bijzonder beheer proces transparanter en
hoger risicoprofiel hebben. Daar staat echter ook een relatief hoog ren-
effectiever kan verlopen.
dement tegenover. Per saldo ontwikkelen de waardeveranderingen van vorderingen op groepsniveau zich gelijkmatig. Op groepsniveau komt
Waardeveranderingen van vorderingen
het gemiddelde over de periode 1999 tot en met 2003 uit op 24 basis-
De ontwikkeling van de ten laste van het resultaat gebrachte krediet-
punten hetgeen relatief laag is. Daarin komt het gunstige kredietprofiel
verliezen blijkt uit het verloop van de waardeveranderingen van vor-
van de Rabobank Groep tot uitdrukking.
deringen in procenten van de kredietverlening aan de private sector. De onderstaande grafiek geeft die ontwikkeling weer met betrekking
Landenrisico
tot het Retailbankbedrijf, het Wholesalebankbedrijf, Leasing en de
Over kredieten die worden verstrekt aan partijen die gevestigd zijn in
Rabobank Groep.
het buitenland wordt veelal naast het gebruikelijke kredietrisico ook landenrisico gelopen. De beheersing daarvan vindt plaats op basis van
Het lage risicoprofiel van de kredietverlening door het Retailbankbedrijf
een stelsel van interne limieten en interne ratings per land. Landen-
komt in de grafiek duidelijk tot uitdrukking. Ondanks de zwakke econo-
risicovoorzieningen worden getroffen indien in een land terugbetalings-
mie in de afgelopen drie jaren is slechts sprake van een lichte stijging van
problemen dreigen bijvoorbeeld door overheidsmaatregelen of extreme
de waardeveranderingen van vorderingen. Bij het Wholesalebankbedrijf
omstandigheden.
Waardeveranderingen van vorderingen in basispunten van de 12maands gemiddelde kredietverlening aan de private sector 80 70 60 50 40 30
Leasing
20
Wholesalebankbedrijf
10
Rabobank Groep Retailbankbedrijf
0
1999
2000
2001
2002
2003
52
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Marktrisicio
beheerst aan de hand van de Equity at Risk, de gevoeligheid van de
Het marktrisico betreft de waardeveranderingen van de handelsporte-
marktwaarde van het vermogen voor veranderingen in de rente. De
feuille als gevolg van wijzigingen in de rente en in de valuta- en aande-
Income at Risk meet en beheerst het risico op korte termijn. Dat is het
lenkoersen. De Rabobank Groep berekent en consolideert het risico
bedrag aan rentewinst dat met een betrouwbaarheidsgraad van 97,5%
dagelijks en limiteert dit via een verfijnd stelsel. Op geconsolideerd
op jaarbasis maximaal ‘in de waagschaal’ wordt gesteld. In het verslag-
niveau wordt het risico weergegeven door de zogenaamde Value at Risk.
jaar bedroeg het ‘maximale risico’ zo’n 3,5% van het renteresultaat.
Deze maatstaf geeft, op basis van historische gegevens, het maximaal mogelijke verlies bij een gegeven betrouwbaarheidsniveau onder
Liquiditeitsrisico
‘normale’ marktomstandigheden. In 2003 is een zogenoemd ‘component
De Rabobank Groep heeft de afgelopen jaren gewerkt aan een forse
Value at Risk-systeem’ ingevoerd. Dit maakt het mogelijk om de bijdrage
diversificatie van haar fundingbasis. Bij het aantrekken van middelen is
van een bepaalde entiteit aan de totale Value at Risk te bepalen. Event-
het accent daartoe verlegd van andere commerciële banken naar
riskscenario’s meten de uitwerking van forse trendbreuken in de markt-
centrale banken, geldmarktfondsen, pensioenfondsen en vermogens-
ontwikkelingen. Bovendien worden nog andere uit statistische modellen
beheerders. Aan de actiefzijde van de balans is het accent verschoven
afgeleide maatstaven door handelaren en de afdeling Risicomanagement
naar snel liquide te maken activa. In 2003 is een groepsbrede wereldwijde
gebruikt om op elk moment van de dag de posities te kennen. De Value
liquiditeitsrapportage ingevoerd, waardoor het liquiditeitsrisico op
at Risk schommelde in 2003 tussen EUR 11 (10) miljoen en EUR 18 (15)
groepsniveau nog beter kan worden gemonitord. Liquiditeitsrisico is
miljoen, met een gemiddelde van EUR 14 (13) miljoen.
een organisatiebrede aangelegenheid en wordt centraal gemanaged door Group Treasury.
Renterisico Naast het marktrisico in de handelsomgeving loopt de Rabobank een
Operationeel risico
structureel renterisico in haar balans. Dit renterisico vloeit voort uit het
Het operationele risico betreft directe of indirecte verliezen uit hoofde
uiteenlopen van de looptijden van uitzettingen en middelen. De ont-
van onjuist gehanteerde of tekortschietende processen en systemen,
wikkeling van de korte rente is het afgelopen jaar stabiel geweest, op
foutief handelende mensen of externe gebeurtenissen. Medio 2003 is
een laag niveau. Daarentegen heeft de lange rente een zeer grillig
een groepsbreed operationeel risicobeleid geïntroduceerd. De invoering
verloop laten zien. Door deze sterke schommelingen en het feit dat de
hiervan is in volle gang. Begonnen is met het realiseren van enerzijds
lange rente het afgelopen jaar de laagterecords van 1999 benaderde, is
decentrale databases bij alle entiteiten om operationele incidenten te
het aantal vervroegde aflossingen in de laatste maanden van het jaar
registreren, en anderzijds met een rapportagestructuur om alle opera-
sterk gestegen. Het risico op langere termijn wordt gemeten en
tionele verliezen in een centrale database te registreren. Daarnaast is
‘Als het risico voor een gewone financiering
we altijd een minderheidsbelang. Op dit
participeren. Ze zijn relatief goedkoop
te groot is, kunnen lokale banken bij ons
moment hebben we EUR 130 miljoen
te verkrijgen. In 2004 hopen we opnieuw
aankloppen voor risicodragend vermogen.
belegd vermogen in 30 bedrijven. Het jaar
op een interessant investeringsjaar. Onze
Dat doen we vooral bij bedrijfsoverdrachten,
2003 was succesvol voor ons. Juist in
ambitie is een goede portfolio te bouwen
management buy-outs, management buy-
deze tijd, nu het economisch wat minder
met mooie bedrijven. Op die manier
ins en bedrijfsuitbreidingen. Daarbij nemen
gaat, is het interessant om in bedrijven te
willen we bijdragen aan de groei en de
Risico, rendement en vermogen
53
gestart met het beschikbaar stellen van geavanceerde instrumenten om
resulteert. Naar verwachting zal dit leiden tot een definitief kapitaal-
een solide operationeel risicobeheer binnen de entiteiten mogelijk te
akkoord (BIS II) halverwege 2004, in te voeren per eind 2006. Ook binnen
maken. Centraal uitgangspunt binnen het operationele risicobeleid blijft,
het huidige kapitaalakkoord (BIS I) moeten banken ten minste voldoen
dat het management van de onderscheiden eenheden binnen de
aan de vermogenseisen van de toezichthouder. De Rabobank Groep doet
Rabobank Groep verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van beleid,
daar een schep bovenop en kiest voor een ruime vermogensbuffer van
processen en procedures voor het beheersen van het operationele risico,
de hoogste (tier 1) kwaliteit, tot uitdrukking komend in een tier 1-ratio van
passend binnen het groepsbeleid.
ten minste 10. In 2003 bedroeg de tier 1-ratio 10,8. Dat dit een comfortabele buffer is, blijkt uit de nieuwe vergaande voorstellen uit hoofde van
Assurantierisico
BIS II. Gegeven het traditioneel lage (krediet)risicoprofiel komen de nieuwe
Bij Interpolis is het risicobeheer met name gericht op het assurantierisico.
kapitaalseisen voor de Rabobank duidelijk lager uit dan de huidige.
Door middel van de daarvoor geëigende technieken worden de risico’s van (nieuwe) producten ingeschat en de ontwikkeling van de risico’s
Economisch kapitaal
gevolgd. Daarmee bewaakt de verzekeraar ook dat met voldoende
Het kapitaalakkoord bepaalt dat banken kapitaal dienen aan te houden
zekerheid aan toekomstige verplichtingen kan worden voldaan en dat
voor alle risico’s die ze lopen. De Rabobank Groep bepaalt de omvang
calamiteiten financieel kunnen worden opgevangen. Interpolis houdt in
van dit aan te houden economisch kapitaal aan de hand van de meest
haar beleid sterk rekening met mogelijke rampscenario’s.
geavanceerde statistische methoden. Deze brengen de onverwachte verliezen (waarvoor economisch vermogen moet worden aangehouden)
Aanpassingen in de BISII-regelgeving
in kaart, onder de veronderstelling van een bepaalde graad van waar-
Het Bazelse Comité voor het toezicht op banken is momenteel in de
schijnlijkheid waarmee deze verliezen zich zouden kunnen voordoen.
afrondende fase beland van vergaande voorstellen tot herstructurering
De Rabobank Groep wil de hoogste (AAA) rating behouden. Deze rating
van de solvabiliteitsrichtlijnen. Deze voorstellen moeten uiteindelijk door
impliceert dat ratinginstituten de kans dat de bank failleert vrijwel uitge-
de nationale toezichthouders, bij ons De Nederlandsche Bank, worden
sloten achten. Daarom legt de Rabobank de lat hoog bij de bepaling
omgezet in nationale regelgeving. Doelstelling is te komen tot een
van het economische kapitaal, want voor een hoge rating is een hoger
flexibel raamwerk dat meer in lijn ligt met interne risicobeheersings-
economische kapitaal nodig. Bij de berekening van dat kapitaal speelt
maatregelen en dat in een meer genuanceerde weging van kredietrisico’s
ook de spreiding van de risico’s een belangrijke rol. Bij een betere
‘2003 buitengewoon interessant’ professionaliteit van het wholesalebedrijf.
en begeleiding van directeurengrootaan-
Gelukkig weten ook externe partijen en
deelhouder bij bedrijfsoverdracht en
adviseurs ons te vinden. Wat dat betreft
bedrijfsuitbreiding. Zij adviseren, wij
is de overname van Rembrandt Fusies &
participeren. Een prima combinatie.’
Overnames gunstig voor ons. Zij zijn gespecialiseerd in maatwerkadvisering Cilian Jansen Verplanke, directeur Rabo Participaties.
54
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
spreiding is minder economisch kapitaal nodig. De kans dat de onder-
looptijden van activa en passiva in de balans en de mate waarin dit risico
scheiden verliezen zich tegelijkertijd voordoen is dan immers kleiner.
wordt afgedekt. Ook speelt het marktrisico van de handelsportefeuille
Het totale economische kapitaal voor de Rabobank Groep is voor 2003
een rol. Een klein deel (5%) van het economische kapitaal is nodig voor
becijferd op EUR 13,5 miljard. Aan verdere verfijningen van de desbe-
het assurantierisico.
treffende berekeningen wordt gewerkt, maar het is nu al onmiskenbaar dat het niveau ruim onder dat van het aanwezige tier 1-kapitaal van
RAROC: 12%
EUR 19,7 miljard ligt. Deze omvangrijke buffer onderstreept des te meer
Als de winst van een bepaalde activiteit wordt gerelateerd aan het daar-
de soliditeit van de Rabobank Groep.
voor benodigde kapitaal, resulteert de RAROC: risk adjusted return on capital. Daarmee is het instrument voorhanden om een goede balans te
De allocatie
vinden tussen risico, rendement en het vermogen voor zowel de
Verdeeld naar risicocategorieën gaat de helft van het economische
Rabobank Groep als haar onderdelen. Deze benadering stimuleert de
kapitaal naar het kredietrisico (inclusief landenrisico). Deze risicocategorie
groepsonderdelen om het kapitaal zo efficiënt mogelijk in te zetten en
is in meerdere opzichten de belangrijkste. Niet alleen brengt een
om te zorgen voor een adequate vergoeding die in de juiste verhouding
geavanceerde systematiek de vermogensbehoefte in kaart, maar ook is
staat tot het feitelijke risico. Daarom is het ook een onmisbaar instrument
een betere en efficiëntere risicobeoordeling mogelijk, wordt de mate
om producten tegen de juiste prijs in de markt te zetten. De Rabobank
van risicodiversificatie in beeld gebracht en is een uitstekend instrument
Groep wil de gerealiseerde en verwachte RAROC van de onderscheiden
voorhanden voor de prijsbepaling van verleende kredieten. Een kwart
activiteiten vanaf het budgetproces voor het jaar 2005 een rol van bete-
van het economische kapitaal is bestemd voor het operationele risico
kenis laten spelen bij de allocatie van het economische kapitaal. RAROC
en het bedrijfsrisico. Het kapitaal voor operationeel risico is becijferd op
is een betere maatstaf voor de prestaties van de groep en haar onder-
basis van de standaarden in de Bazelse voorstellen, maar de Rabobank
delen dan het rendement op vermogen. In 2003 kwam het rendement
Groep werkt aan een geavanceerd model gebaseerd op zowel interne
op het aanwezige vermogen uit op 9,4% en het becijferde rendement
als externe gegevens. Het bedrijfsrisico weerspiegelt de spanning tussen
op het economisch kapitaal (RAROC) na belasting op 12%. Dat is duide-
de grote marktdynamiek en de mate van flexibiliteit waarmee hierop
lijk meer dan de kosten van het ingezette kapitaal, waarmee de bank in
kan worden gereageerd. Van het overblijvende deel hangt 20% onder
belangrijke mate heeft voldaan aan een van haar kerntaken: het creëren
meer samen met het renterisico dat ontstaat door de verschillende
van economische waarde.
Allocatie economisch kapitaal naar risiocategorieën
Allocatie economisch kapitaal naar bedrijfsonderdelen
Kredietrisico
50%
Retailbankbedrijf
Operationeel- en bedrijfsrisico
25%
Wholesalebankbedrijf 28%
Marktrisico en rentemismatch
20%
Overige
Assurantierisico
5%
48%
24%
Funding en investor relations
55
Funding en investor relations In 2003 heeft de Rabobank Groep voor meer dan en een half keer overtekend. Het is de eerste tier 1-transactie van de EUR 16 miljard aangetrokken op de internationale Rabobank in de Amerikaanse markt. kapitaalmarkten. Om nieuw eigen vermogen aan Rabobank wint prijs voor MTN-emissies te trekken werden Trust Preferred Securities uitDe Rabobank Groep ontving in 2003 een belangrijke prijs voor haar gegeven. fundingactiviteiten op de internationale markten voor middellange obligaties, de zogeheten Medium Term Notes (MTN’s). Het magazine Het fundingbeleid van de Rabobank Groep is erop gericht tegen aan-
voor de professionele handel op de financiële markten, Euroweek, heeft
vaardbare kosten in de financieringsbehoefte van de groepsonderdelen
de Rabobank Groep onderscheiden met het predikaat ‘best Euro
te voorzien. Het beleid kenmerkt zich door diversificatie van financierings-
Medium Term Note Borrower in 2002’. De onderscheiding is gebaseerd
bronnen, flexibiliteit van de gebruikte fundinginstrumenten en actieve
op een enquête onder toonaangevende handelaren in de MTN-markt.
investor relations.
De door Euroweek ondervraagde marktprofessionals noemden de Rabobank Groep ‘een voorbeeldige triple A-emittent’. De groep staat
Rating
volgens de handelaren bekend om haar klantgerichtheid bij emissies,
Banken met de hoogste rating van vooraanstaande ratinginstituten
grote diversiteit in financieringsbronnen, alsmede om de consistentie en
staan bekend als de meest kredietwaardige banken in de wereld. Haar
voorspelbaarheid van haar financieringstarieven.
toprating stelt de Rabobank Groep in staat om haar activiteiten relatief
Investor relations
goedkoop te financieren.
Een actieve relatie met beleggers is van groot belang bij het verbreden
Rabobank Groep versterkt eigen vermogen met USD 1,75 miljard
van de toegang tot de internationale kapitaalmarkt. Via roadshows,
De Rabobank Groep heeft haar eigen vermogen in 2003 versterkt met
www.rabobank.com worden de belangrijkste internationale investeerders
USD 1,75 miljard door uitgifte van Trust Preferred Securities bij institutio-
geïnformeerd over de Rabobank Groep en haar funding.
analistenbijeenkomsten, nieuwsbrieven en online-informatie op
nele beleggers. De stukken zijn onderhands geplaatst bij voornamelijk Amerikaanse pensioenfondsen en verzekeraars. De opbrengst geldt als tier 1-vermogen of kernvermogen van de groep. De transactie was twee
Rating Rating agency
www.rabobank.com. Voor specifieke vragen of aanmelding voor de nieuwsbrief e-mail
[email protected].
Procentuele verdeling funding naar valuta
Rating
Trend
Amerikaanse dollar
23%
Australische dollar
5%
Britse pond
3%
Standard & Poor’s
AAA
Stable
Euro
Moody’s Investors Service
Aaa
Stable
Japanse yen
1% 4%
Fitch Ratings
AA+
Stable
Zwitserse franc
Dominion Bond Rating Service
AAA
Stable
Overig
51%
13%
Ontspannen in 2003
Het belang van het Nederlandse cultuurgoed. Rondstruinen door het Van Gogh, wegdromen in het Concertgebouw.
58
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Medewerkers Klanten regelen hun bankzaken steeds meer zelf. Zij komen in toenemende mate alleen nog voor advies en complexe producten naar de kantoren van de Rabobank. Daardoor vervallen banen en wordt er bij medewerkers een beroep gedaan op andere competenties en vaardigheden. De Rabobank begeleidt haar medewerkers bij die veranderingen. Intern en extern werden de HR-inspanningen van de bank in 2003 hoog gewaardeerd.
Minder personeel Het aantal arbeidsplaatsen is in 2003 verder afgenomen. Als gevolg van efficiencyprogramma’s en een veranderde klantbediening vervielen er bij de gezamenlijke lokale Rabobanken 1.921 fte’s (in 2002: 1.643). Dit is inclusief 190 medewerkers die door de verkoop van de activiteit Reizen buiten de Rabobank kwamen te werken. Bij Rabobank Nederland (inclusief Rabofacet en Rabobank International Nederland) daalde het aantal mensjaren licht, van 6.832 eind 2002 naar 6.763 ultimo 2003. De personeelsreductie is zonder gedwongen ontslagen verlopen. Tijdelijke contracten werden niet verlengd, externe medewerkers werden zoveel mogelijk vervangen door eigen medewerkers en vacatures werden niet of alleen met interne medewerkers gevuld. Boventallige medewerkers zijn overeenkomstig het Sociaal Statuut begeleid naar een nieuwe baan, binnen dan wel buiten de groep. Door de personele krimp konden de
De Rabobank Groep hecht veel waarde aan een goed HR-beleid. Om
personeelskosten goed in bedwang gehouden worden. In 2003 stegen
klanten ook in de toekomst goed te kunnen bedienen, vormen deskun-
de personeelskosten 2% tot EUR 3,8 (3,7) miljard.
dige en enthousiaste medewerkers en goed management en bestuur
Opleiding
ambities van de Rabobank en haar klanten. De Rabobank Groep ziet
Door alle veranderingen is het belangrijk dat medewerkers breed inzet-
goede arbeidsvoorwaarden en een voortdurende ontwikkeling van
baar zijn en blijven. De Rabobank Groep investeert dan ook veel in de
managers en medewerkers dan ook als voorwaarden voor het realiseren
opleiding van medewerkers en managers. Zo is het opleidingsaanbod
van haar strategie.
voor managers in 2003 verder uitgebreid met onder meer een nieuw
2003
december
de succesfactoren. Zij zijn immers de menselijke verbinding tussen de
Prinses Amalia wordt geboren.
Medewerkers
Verdeling personeelsbezetting Rabobank Groep 2003 (aantal medewerkers per ultimo) Nederland
Buitenland
Totaal 2003
2002
Lokaal bankbedrijf
34.733
-
34.733
36.657
Aangesloten banken
34.733
-
34.733
36.657
Wholesalebankbedrijf
1.099
4.190
5.289
4.786
Rabobank International
507
1.301
1.808
2.462
-
2.083
2.083
1.725
Group Treasury
335
745
1.080
314
Rabobank Nederland Corporate Clients
257
61
318
285
Vermogensbeheer
1.604
594
2.198
2.153
Robeco Groep
1.101
588
1.689
1.769
Schretlen & Co
224
-
224
210
Alex
175
-
175
-
99
-
99
141
5
6
11
33
5.965
31
5.996
5.901
De Lage Landen
778
1.717
2.495
2.317
Vastgoed
232
-
232
66
FGH Bank
153
-
153
-
79
-
79
66
Overig
6.112
-
6.112
6.216
Rabofacet
2.278
-
2.278
2.334
Product-markteenheden
1.530
-
1.530
1.526
Stafgroepen en Diensten
Rabobank International buitenlandse deelnemingen
Effectenbank Stroeve Overig vermogensbeheer
Verzekeren Interpolis
Leasing
Rabo Vastgoed
1.414
-
1.414
1.399
Marktmanagement
713
-
713
784
Obvion
138
-
138
121
39
-
39
48
-
-
-
4
50.523
6.532
57.055
58.096
Gilde Overig
Rabobank Groep
59
60
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
leiderschapsprogramma en een opleiding voor resultaatgericht managen.
oplossingen worden geboden voor alle medewerkers van de Rabobank.
Voor medewerkers is in 2003 nadrukkelijker gefocust op opleidingen die
Verheugend is het feit dat het beleid om de participatie van vrouwen in
daadwerkelijk nodig zijn. Nu en in de toekomst. Manager en medewerker
de hogere functieniveaus te stimuleren langzaam maar zeker zijn vruch-
leggen afspraken daarover vast in een Persoonlijk Ontwikkelingsplan.
ten afwerpt. In 2002 bekleedde 15,6% van de vrouwen een hogere- of
Veel vakgerichte opleidingen zijn in 2003 via internet aangeboden. Dit
managementfunctie. In 2003 is dat percentage gestegen naar 16,7.
bespaart zowel de werknemer als de werkgever tijd. De directe oplei-
Daarmee nam het aantal vrouwen in deze groep relatief gezien ten
dingskosten bedroegen in 2003 EUR 80 (79) miljoen.
opzichte van 2000 met 63% toe. Het aantal mannen in dezelfde groep steeg ten opzichte van 2000 met 21,7%.
Managementonwikkeling In 2002 is begonnen met het in kaart brengen van het potentieel en de
Toonaangevende werkgever
ambities van medewerkers in de hogere functieniveaus van de lokale
Ondanks de druk op de werkgelegenheid blijven de Rabobankmede-
banken en Rabobank Nederland. Deze exercitie is in 2003 voltooid. Op
werkers zeer tevreden over hun werkgever, zo bleek uit het onderzoek
basis van de uitkomsten en de wensen van lokale Rabobanken is een
naar het arbeidsklimaat in 2003. De Rabobank doet het op tien van de
vernieuwd mananagement-developmentbeleid ingevoerd. Dit voorziet
twaalf onderzochte items beter dan andere grootbedrijven. Net als in
voor topfuncties in een centraal expertisecentrum voor loopbaanbege-
2002 behoeven de onderwerpen ‘samenwerken’ en ‘leidinggeven’ nog
leiding en in-, door- en uitstroom. Voor de overige functies bieden
verbetering, maar het verschil met andere bedrijven wordt kleiner. Ook
regionale HR-samenwerkingsverbanden van lokale Rabobanken daar
extern wordt de Rabobank Groep gewaardeerd als werkgever. De groep
waar wenselijk loopbaanbegeleiding. Ook begeleiden zij medewerkers
kwam in 2003 in onderzoeken van de bladen Intermediair en Manage-
naar een andere baan in de regio. Door dit alles kunnen nu loopbaan-
ment Team uit de bus als de op één na beste werkgever van Nederland.
‘Onze bank is heel opleidingsgericht.
Daarnaast stimuleren we sommige mede-
managen in een turbulente omgeving’
Zo’n 70% van onze medewerkers volgt
werkers om een hbo-opleiding te volgen.
gevolgd. Het was afwisselend, intensief én
een opleiding. Vakspecifieke cursussen,
Zodat ze in de toekomst breder inzetbaar
turbulent. Door de nodige feedback van
vaardigheids- en verkooptrainingen,
zijn en meer mogelijkheden hebben. Zelf
medecursisten en eigen medewerkers heb
coachingscursussen, noem maar op.
heb ik in 2003 de training ‘resultaatgericht
ik daardoor mijn eigen optreden kunnen
Medewerkers
61
Eigen pensioenbijdrage medewerkers In juni 2003 werd de vierde Rabobank-CAO afgesloten. Een belangrijke verandering was er op het onderdeel pensioenen. In goed overleg met de bonden bereikte de bank overeenstemming over een eigen bijdrage van de medewerkers in de pensioenpremie. Medewerkers die op 1 januari 2004 of later in dienst zijn gekomen, betalen direct een volledige eigen bijdrage. Medewerkers die voor die datum al bij de Rabobank werkten, gaan pas in 2014 een eigen bijdrage betalen. Verder voorziet de CAO in een salarisverhoging van 2,5% en is afgesproken dat per 1 januari 2005 een nieuw en meer resultaatgericht beoordelings- en beloningssysteem in werking treedt. Dit is een jaar later dan aanvankelijk gepland, omdat gebleken is dat een goede invoering meer tijd vergt. Het jaar 2004 wordt gebruikt als voorbereidingsjaar. www.rabobankgroep.nl/werken
Turbulent verbeteren. Zo ben ik sinds die training
En om professioneler te werken. Maar
makkelijker bereikbaar voor medewerkers
daarbij is opleiding alleen niet voldoende.
en meer betrokken bij hun dagelijkse werk.
Ook het maken van heldere taakafspraken
Al die opleidingen zijn nodig om de razend-
en het stellen van duidelijke doelen spelen
snelle ontwikkelingen bij te kunnen houden.
een belangrijke rol.’
Corine Neirinckx, manager Particulieren bij Rabobank Nieuwerkerk-Moordrecht.
62
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Maatschappelijk verantwoord ondernemen Met een actief beleid op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen draagt de Rabobank Groep in brede zin bij aan een duurzame ontwikkeling van de samenleving. De Rabobank Groep is er dan ook trots op dat ze in 2003 beoordeeld is als beste duurzame bank in Europa en de op één na beste wereldwijd: Triple P (People, Planet, Profit) naast Triple A.
voor de prioriteiten op MVO-gebied voor 2004: innovatie en volumegroei van duurzame producten en diensten en MVO als toetsingscriterium in de kredietverlening. De stakeholdersdialoog krijgt een vervolg in 2004.
Equator Principles Rabobank Nederland heeft in 2003 samen met vijftien andere banken de Equator Principles onderschreven. Dit zijn sociale en milieurichtlijnen voor projectfinancieringen boven de USD 50 miljoen, gebaseerd op de richtlijnen van de Wereldbank en haar dochter International Finance Corporation.
Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) sluit naadloos aan op de coöperatieve identiteit van de Rabobank Groep. Leden van lokale
Duurzame bedrijfsvoering
Rabobanken hebben via hun lokale besturen zeggenschap in de besluit-
In het verslagjaar werd het aandeel groene stroom in de elektriciteits-
vorming van de landelijke organisatie. Hierdoor beschikt de Rabobank
afname opgevoerd van 17% naar 31%. Op 300 locaties kan de Rabobank
Groep over een uitgebreid netwerk van voelhoorns in de samenleving.
haar energieverbruik online monitoren. Hiermee zijn afwijkingen van het gebruik op te sporen, zodat er snel bijgestuurd kan worden om het
Transparantie via dialoog
verbruik terug te dringen.
De Rabobank Groep heeft in 2003 een brede stakeholdersraadpleging gehouden met vijftien maatschappelijke organisaties, waaronder de
Rabobank versterkt leiderschap groene markt
vakbonden en belangenorganisaties op het gebied van milieu, ontwik-
In 2003 wist de Rabo Groen Bank haar positie als marktleider in groen-
kelingssamenwerking en mensenrechten. Zij hebben hun mening
financieringen te versterken, onder meer omdat de Rabobank door wij-
gegeven over het maatschappelijk jaarverslag en het daarin vermelde
zigingen in de fiscale wetgeving de Agaath-obligaties noodgedwongen
MVO-beleid van de groep. Dit commentaar is medebepalend geweest
vervroegd moest aflossen. Agaath-beleggers werden in staat gesteld
‘Het was een aangename verrassing dat het Zwitserse
slagen, zoals de groenobligaties en duurzaam vermo-
SAM ons beoordeelde als de duurzaamste Europese
gensbeheer. Ook gaan we sociale en milieucriteria
bank: triple P - people, planet, profit - naast triple A.
inbrengen in de kredietverlening, zodat we risico’s die
Maar er zijn nog genoeg verbeterpunten. Zo kijken
daaruit voortkomen steeds beter kunnen beheersen.
we extra naar het leveren van producten en diensten
Daarnaast kopen we dit jaar meer groene energie in
op basis van zowel financiële als duurzame grond-
en komt er een programma om het papierverbruik
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
63
over te stappen op groenobligaties. Daarvan werd voor ruim EUR 170
gebruikt de emissiereducties om te voldoen aan haar verplichtingen in
miljoen gebruikgemaakt. In de tweede helft van 2003 werd nog eens
het kader van het Kyoto Protocol. Eind 2003 ging in datzelfde kader het
voor EUR 540 miljoen aan middelen uit de markt gehaald, mede ter
elektronische handelsplatform New Values van start met handel in NOx-
herfinanciering van vervallende groenobligaties. De Rabo Groen Bank
rechten. New Values is een joint venture van Rabobank en hoogspan-
verstrekte in het verslagjaar voor ruim EUR 400 miljoen aan nieuwe
ningsnetbeheerder Tennet en richt zich op handel in NOx, CO2 en
groenfinancieringen. Daarmee kwam de groei in 2003 op eenzelfde
groencertificaten. Door te participeren in New Values helpt de Rabobank
niveau als in 2002, vooral door de financiering van Groen Label Kassen
het bedrijfsleven om op een kosteneffectieve manier aan zijn emissie-
en windenergie. Het bedrag aan uitstaande groenfinancieringen was
verplichtingen te voldoen.
eind 2003 ruim EUR 1,4 miljard.
30 jaar Rabobank Foundation Eerste publiek-private financiering watersector
Eind 2003 bestond de Rabobank Foundation 30 jaar. Van de middelen
Delfluent heeft in 2003 met het Hoogheemraadschap Delfland de eerste
gaat maximaal 25% naar Nederlandse en minimaal 75% naar buiten-
publiek-private financiering in de watersector gesloten. Delfluent verzorgt
landse projecten. In Nederland is de Rabobank Foundation jaarlijks
ontwerp, bouw, beheer en financiering van de rioolwaterzuiverings-
betrokken bij ongeveer vijftig projecten gericht op de zwakkere groepen
installatie Harnaschpolder. De Rabobank Groep participeert in Delfluent.
in de samenleving. In het buitenland richt de Foundation in nauwe
Met de rol van leading arranger en underwriter voor deze transactie van
samenwerking met de lokale bevolking spaar- en kredietcoöperaties op.
EUR 400 mln staat de Rabobank Groep als publiek-private financier in
Deze coöperatieve aanpak van microfinanciering heeft een duidelijke
Nederland op de kaart.
link met de kernactiviteiten van de Rabobank.
Rabobank start handel in emissierechten
Het Projectenfonds
Rabobank Nederland ondertekende in 2003 een raamcontract met
Het Projectenfonds van Rabobank Nederland steunt projecten die in het
VROM voor het contracteren van 10 miljoen ton emissiereducties van
belang zijn van grote groepen leden in Nederland en die, indien zij op
broeikasgas uit duurzame energieprojecten in ontwikkelingslanden
basis van rendementseisen worden getoetst, (vooralsnog) niet kunnen
waarbij de Rabobank als financier betrokken is. De Nederlandse overheid
worden gerealiseerd. De activiteiten moeten economische, innovatieve
‘MVO steeds belangrijker’ terug te dringen. Duurzaamheid wordt steeds belang-
een goede besturing, transparantie en betrokkenheid
rijker voor bedrijven. Voor imago, reputatie, risico-
bij de omgeving motiveert medewerkers en leidt tot
beheersing, innovatie en kostenbesparingen. Er is in
waardering van klanten. Dat is automatisch beter
toenemende mate bewijs dat bedrijven met een
voor de business. Natuurlijk moet dit hand in hand
goede duurzaamheidprestatie het ook op financieel
gaan met een dienstverlenende en commerciële
terrein beter doen. Extra aandacht voor bijvoorbeeld
instelling van medewerkers.’
Jean-Pierre Sweerts, hoofd duurzame ontwikkelingen Rabobank Nederland.
64
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
en maatschappelijke ontwikkelingen stimuleren en passen bij het
2003 74% van het maximum, 10% meer dan de beoordeling in 2001.
imago van de Rabobank. In 2003 steunde het fonds 58 initiatieven.
Volgens SAM is de Rabobank Groep met name sterk in het inpassen van duurzaamheid in de strategie, de kennis op dat gebied, de maatschap-
Herman Wijffels Innovatieprijs 2003
pelijke betrokkenheid, de actieve benadering van stakeholders en
De Rabobank Groep reikte in november 2003 voor de tweede keer de
risicomanagement. Verder is de hogere score te danken aan een beter
Herman Wijffels Innovatieprijs uit. De prijs is voor ondernemers tot 36
milieubeleid en aan de transparanter geworden corporate governance-
jaar die innovatieve producten, diensten of processen ontwikkelen of
structuur. Met de beoordeling is de Rabobank Groep de beste duurzame
een verfrissende kijk hebben op ondernemerschap. Ook vaardigheden
financiële dienstverlener in Europa en de op één na beste wereldwijd.
in maatschappelijk verantwoord ondernemen spelen een rol in de
De hoge duurzaamheidsscore van de Rabobank Groep is ook in finan-
beoordeling. Ruim vijftig ondernemers deden aan de wedstrijd mee.
cieel opzicht belangrijk. Beleggers laten zich in toenemende mate leiden door de duurzaamheidsbeoordelingen van de toonaangevende
MVO-beleid Rabobank Groep internationaal toonaangevend
bureaus op dit gebied. Zij krijgen zo een beter inzicht in het risicoprofiel
Het beleid van de Rabobank Groep op het gebied van maatschappelijk
perspectief uniek. Zij hebben de combinatie van Triple A op het gebied
verantwoord ondernemen (MVO) wordt internationaal als toonaange-
van kredietwaardigheid en scoren op het gebied van Triple P met de
vend erkend. Dat blijkt uit de tweejaarlijkse duurzaamheidsbeoordeling
hoogste duurzaamheidsbeoordeling.
van de bedrijven waarin zij beleggen. Rabobankobligaties zijn vanuit dit
van het Zwitserse SAM, het internationaal leidende beoordelingsbureau
2003
december
op duurzaamheidsgebied. De sustainability rating van SAM bedroeg in
www.rabobankgroep.nl/maatschappij
Het dodental van de aardbeving in Iran loopt op tot 50.000.
Bestuur en toezicht lokale banken
65
Bestuur en toezicht lokale banken Het streven naar marktleiderschap vereist een slagvaardig bestuur en goed toezicht. In 2003 is het aantal professionaliseringsactiviteiten voor lokale bestuurders en toezichthouders flink toegenomen. Ook is het lokale bestuursmodel onder de loep genomen. In het rapport ‘Leden maken het verschil’ presenteerde de Werkgroep Lokaal Bestuur een tweemodellenoplossing.
zijn er 1.224 direct uit en door de leden gekozen. De algemeen directeur van iedere Rabobank completeert het lokale bestuur (directeur-bestuurder). De lokale raden van toezicht toetsen het beleid van de besturen en zien toe op de uitvoering daarvan. Ultimo 2003 zaten er in deze raden 1.576 toezichthouders. In het verslagjaar zijn 485 bestuurders en toezichthouders teruggetreden, mede door fusies en verkleining van colleges. Daarnaast zijn er 170 nieuwe bestuurders en toezichthouders gekozen, waaronder 23 vrouwen. Eind 2003 was het percentage vrouwen in de lokale colleges 13,2%.
Evaluatie lokaal bestuursmodel Nieuwe wetgeving en richtlijnen, waaronder de code Tabaksblat
In navolging van het in 2002 gewijzigde centrale bestuursmodel is in
(behoorlijk bestuur), de Sarbanes Oxley Act (interne beheersing), het
2003 het lokale bestuursmodel onder de loep genomen. De Werkgroep
Global Reporting Initiative en de Raad voor de Jaarverslaggeving (maat-
Lokaal Bestuur heeft bestuurders, toezichthouders en directeuren van
schappelijke verslaggeving) moeten leiden tot een transparanter
lokale banken in een enquête bevraagd over de wijze van functioneren
bestuur van ondernemingen. Binnen de Rabobank Groep heeft de in
en de toekomstvastheid van het huidige model, dat dateert uit 1998.
2002 doorgevoerde wijziging in de topstructuur van Rabobank
Op basis van de enquêteresultaten en aanvullend onderzoek stelt de
Nederland het bestuursmodel doorzichtiger en slagvaardiger gemaakt.
werkgroep in het eindrapport ‘Leden maken het verschil’ een twee-
Ook is het toezicht door de nieuwe raad van commissarissen geprofes-
modellenoplossing voor: het partnership- en het directiemodel. Het
sionaliseerd en kregen de lokale banken in de centrale kringvergadering
partnershipmodel is het huidige model: een bestuur bestaande uit de
meer invloed op het beleid.
directeurbestuurder en minimaal drie gekozen leden en een raad van toezicht die op afstand het beleid toetst. Volgens de werkgroep is het nodig dit model op een aantal punten aan te scherpen en te verduide-
Elke lokale Rabobank heeft zijn eigen, lokale bestuur. Eind 2003 waren er
lijken. In het directiemodel wordt het bestuur gevormd door meerdere
bij de 328 zelfstandige Rabobanken 1.552 bestuurders actief. Daarvan
benoemde professionele bestuurders. Daarnaast is er een raad van
2003
december
Lokale Rabobanken
Rabobankeconomen zien herstel zonder glans.
66
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
commissarissen, die bestaat uit gekozen leden en toezicht houdt op het
gericht sturen en zelfevaluatie was veel belangstelling. Ook maakten
beleid van het bestuur. Bij beide modellen is het belangrijk de leden-
veel nieuwe bestuurders en toezichthouders gebruik van de introductie-
invloed te verankeren, vindt de werkgroep. Want dat is en blijft het
cursus ‘De eerste 100 dagen bij de Rabobank’. Behalve op dit programma-
onderscheidende element van de Rabobank. Het ligt in de bedoeling in
aanbod kunnen lokale Rabobanken een beroep doen op maatwerk-
de loop van 2004 een definitief besluit te nemen over het toekomstige
advies voor het functioneren van de colleges of het te voeren lokale
lokale bestuursmodel. Ook in 2004 komt er een programma Lokaal
ledenbeleid. In 2003 hebben vijftig banken daarvan gebruikgemaakt.
Bestuur & Toezicht om de besluitvorming over het lokale bestuursmodel
Daarnaast heeft Rabobank Nederland voor de professionalisering van de
uit te voeren en te borgen in de organisatie.
colleges een leidraad voor bestuur en raad van toezicht, een magazine en een digitale nieuwsbrief beschikbaar. Ook is in dit verband een aantal
Meer opleidingen
specifieke handleidingen, best practices en draaiboeken ontwikkeld.
Fusies, de verbreding van het dienstenpakket en de toenemende
Nagenoeg alle banken maken hiervan gebruik.
complexiteit van het bankbedrijf en de omgeving stellen hoge eisen aan de kwaliteit van bestuurders en toezichthouders. Daarom is het aanbod van opleidingen voor lokale bestuurders en toezichthouders in 2003 sterk uitgebreid. Zij maakten gretig gebruik van de professionaliseringsprogramma’s. In totaal zijn er zo’n 100 workshops gehouden, het totale aantal deelnemers bedroeg 1.100. Met name voor de programma’s over de Regeling Organisatie en Beheersing Lokale Banken, resultaat-
Een verrijking ‘Ik ben nu bijna twee jaar lid van de raad
zichthouders uit het hele land. Alleen dat al
van toezicht van Rabobank Giessenlanden.
is een verrijking. Verder leer je welke infor-
Vorig jaar heb ik de cursus ‘De eerste 100
matie er beschikbaar is om goed te kunnen
dagen bij de Rabobank’ gevolgd. Een echte
functioneren. Maar het allerbelangrijkste: je
aanrader! Je praat met bestuurders en toe-
leert wat je kerntaken en toegevoegde
Henk Voormolen, directeur Albron Catering en lid raad van toezicht Rabobank Giessenlanden.
Code Tabaksblat
67
Code Tabaksblat De raad van bestuur heeft met veel waardering kennisgenomen van de Corporate Governance Code die op 9 december 2003 door de Commissie Tabaksblat is gepresenteerd. In de definitieve Code is tegemoetgekomen aan een aantal belangrijke bezwaren die eerder door verschillende belanghebbenden zijn geuit.
structuur, zeker als het gaat om de lokale Rabobanken, leiden tot een aantal afwijkingen van de in de Code neergelegde bepalingen. De raad van bestuur vertrouwt erop dat hiervoor in voorkomende gevallen een bevredigende uitleg kan worden verstrekt. De raad van bestuur beraadt zich, samen met de raad van commissarissen, op de interpretatie van de verschillende bepalingen en de wijze waarop deze binnen de Rabobankstructuur kunnen worden geïmplementeerd. Op veel punten voldoet de Rabobank aan de Code, hetzij door haar rechtsvorm, waarbij het belang van de leden centraal staat, hetzij door de aandacht die de Rabobank ook in het verleden al heeft
De raad van bestuur onderschrijft de doelstellingen van de Commissie
besteed aan de bevoegdheden van de leden, alsmede aan een transpa-
Tabaksblat en ziet de Code als een goede stap in het proces van herstel
rante rolverdeling tussen bestuur en toezicht. Voor Rabobank Nederland
van vertrouwen in het Nederlandse bedrijfsleven. De Code bevat veel
kan worden gewezen op de wijziging van het bestuursmodel in 2002;
bepalingen die kunnen worden gezien als breed gedragen opvattingen
Bij de lokale banken wordt momenteel een discussie over het bestuurs-
over goede corporate governance. Formeel geldt de Code niet voor een
model gevoerd. De Rabobank zal volgend jaar in het jaarverslag over
coöperatie als de Rabobank. Maar ondanks onze afwijkende rechtsvorm
2004 en op de algemene vergadering in 2005 nader ingaan op de wijze
en corporate governancestructuur zal de Rabobank, als bank midden in
waarop de Rabobank de Code zal toepassen.
de samenleving, er terdege rekening mee houden. Wel kan de bijzondere
waarde zijn als toezichthouder. De rolver-
der juist niet achter het stuur moet gaan
pen die voorbij komen. Dat leidt tot een
deling tussen directeur, bestuur en raad
zitten. Binnen de raad van toezicht kijken
steeds beter inzicht en functioneren. De
van toezicht wordt helder neergezet. Ook ik
we regelmatig kritisch naar onze eigen
kwaliteit van een bestuursmodel wordt
heb af en toe stiekem de neiging om naar
taken en verantwoordelijkheden met
immers sterk bepaald door de zuiverheid
voren te kruipen, terwijl je als toezichthou-
betrekking tot de verschillende onderwer-
van de verschillende rollen.’
Achter de schermen in 2003
Een kijkje in de back-office. De interne wereld, de mensen die het mogelijk maken. Afgestemd om de organisatie klantgericht en efficiënt te laten opereren.
70
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
(bedragen in miljoenen euro’s)
2003
2002
Kasmiddelen
7.117
3.807
Kortlopend overheidspapier
3.211
1.813
Activa
Geconsolideerde balans per 31 december 2003 (na winstbestemming)
Professionele effectentransacties
30.199
40.053
Overige bankiers
11.720
7.176
Bankiers Kredieten aan de overheid
41.919
47.229
2.161
797
Kredieten aan de private sector
235.425
212.323
Professionele effectentransacties
13.211
Kredieten
12.132 250.797
225.252
Rentedragende waardepapieren
71.141
71.320
Aandelen
10.093
9.414
Deelnemingen
201
184
Onroerende zaken en bedrijfsmiddelen
3.964
3.870
Overige activa
4.984
4.519
Overlopende activa
9.878
7.312
403.305
374.720
Totaal activa Passiva Professionele effectentransacties
20.180
21.808
Overige bankiers
62.676
64.078
Bankiers Spaargelden
82.856 71.559
85.886 66.272
Professionele effectentransacties
3.309
6.031
Overige toevertrouwde middelen
97.703
99.329
Toevertrouwde middelen
172.571
171.632
Schuldbewijzen
80.695
61.739
Overige schulden
11.907
7.699
Overlopende passiva
12.513
8.218
Voorzieningen
19.177
18.338
379.719 Fonds voor algemene bankrisico’s Achtergestelde schulden
1.679
353.512 1.679
174
111 1.853
Ledenkapitaal Herwaarderingsreserves Overige reserves Trust Preferred Securities Eigen vermogen Belang van derden Aansprakelijk groepsvermogen Totaal passiva
1.790
3.853
3.851
222
246
11.158
10.164
2.037
650 17.270
14.911
4.463
4.507
23.586
21.208
403.305
374.720
Voorwaardelijke schulden
6.435
7.655
Onherroepelijke faciliteiten
26.117
27.151
Jaarcijfers
2003
(bedragen in miljoenen euro’s)
71
2002
Baten Rentebaten
17.794
18.265
Rentelasten
11.784
12.874
Rente Opbrengsten uit effecten en deelnemingen
6.010
5.391
519
529
Provisiebaten
2.146
2.049
Provisielasten
294
254
Provisie
1.852
over 2003 1.795
Resultaat uit financiële transacties
170
285
Overige baten
687
564
9.238
8.564
Totaal baten
Lasten Personeelskosten
3.770
3.682
Andere beheerskosten
2.101
1.789
Personeels- en andere beheerskosten Afschrijvingen Bedrijfslasten Waardeveranderingen van vorderingen Waardeveranderingen van financiële vaste activa
5.871
5.471
372
368
6.243
5.839
575
500
18
252
Totaal lasten
6.836
6.591
Bedrijfsresultaat vóór belastingen
2.402
1.973
Belastingen bedrijfsresultaat Bedrijfsresultaat/groepswinst na belastingen Belang van derden Nettowinst
Geconsolideerde winsten-verliesrekening
733
514
1.669
1.459
266
209
1.403
1.250
72
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
(bedragen in miljoenen euro’s)
2003
2002
1.669
1.459
Kasstroom uit operationele activiteiten Bedrijfsresultaat/groepswinst na belastingen Aanpassingen voor:
Kasstroomoverzicht
- afschrijvingen
372
368
- waardeveranderingen van vorderingen
575
500
- waardeveranderingen van financiële vaste activa - mutatie technische voorziening verzekeringsbedrijf - mutatie overige voorzieningen - mutatie overlopende posten
18
252
1.119
939
-280
-937
1.729
Kasstroom uit bedrijfsoperaties
4.734 3.533
5.856
5.202
7.315
Mutatie kortlopend overheidspapier
-1.398
3.498
Mutatie effecten handelsportefeuille
2.665
3.340
Mutatie vertitelde vorderingen
-50
-154
Mutatie bankiers
633
-675
-26.120
-17.138
939
-542
4.464
-469
Mutatie kredieten Mutatie toevertrouwde middelen Overige mutaties uit operationele activiteiten Totaal kasstroom uit operationele activiteiten
-18.867
-12.140
-13.665
-4.825
kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen en aankopen - beleggingsportefeuille - deelnemingen - materiële vaste activa
-24.222
-22.495
-45
-126
-686
-802 -24.953
-23.423
Desinvesteringen, aflossingen en verkopen - beleggingsportefeuille - deelnemingen - materiële vaste activa Totaal kasstroom uit investeringsactiviteiten
19.900
23.801
15
136
227
333 20.142
24.270
-4.811
847
1.389
1.575
63
59
18.956
3.225
-269
-206
20.139
4.653
1.663
675
Kasstroom uit financieringsactiviteiten Mutatie ledenkapitaal en Trust Preferred Securities Mutatie achtergestelde leningen Het kasstroomoverzicht geeft
Mutatie schuldbewijzen
inzicht in de netto mutaties uit
Vergoeding ledenkapitaal en Trust Preferred Securities
operationele, investerings- en
Totaal kasstroom uit financieringsactiviteiten
financieringsactiviteiten. Geldmiddelen bestaan uit wettige betaalmiddelen en onmiddellijk opeisbare tegoeden bij centrale banken.
Nettokasstroom/Mutatie geldmiddelen
Jaarcijfers
2003
2002
3.853
3.851
222
246
11.158
10.164
2.037
650
17.270
14.911
3.851
2.276
2
1.575
3.853
3.851
Stand 1 januari
246
417
Herwaardering
32
-152
Van/naar overige reserves
16
-13
(bedragen in miljoenen euro’s) Het eigen vermogen is als volgt opgebouwd: Ledenkapitaal Herwaarderingsreserves Overige reserves Trust Preferred Securities Het verloop was als volgt: Ledenkapitaal Stand 1 januari Uitgifte Stand 31 december Herwaarderingsreserves
Vrijval naar de winst-en-verliesrekening
-72
-6
Stand 31 december
222
246
10.164
9.687
Hieronder zijn begrepen herwaarderingsreserves uit hoofde van onroerende zaken, aandelen en deelnemingen. Overige reserves Stand 1 januari Naar/van herwaarderingsreserves Goodwill Overige mutaties
-16
13
-213
-635
89
55
Uit winstverdeling
1.134
1.044
Stand 31 december
11.158
10.164
650
650
Belangrijke in 2003 verworven kapitaalbelangen zijn: Boston Partners Asset Managers (tweede tranche); FGH Bank; Lend Lease Agri-business, Inc (naam is gewijzigd in Rabo Agrifinance); AG Services of America, Inc; Daarnaast zijn de activiteiten van Alex overgenomen. Trust Preferred Securities Stand 1 januari Uitgifte Herwaardering Stand 31 december
1.388
-
-1
-
2.037
650
Mutaties eigen vermogen
73
74
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Accountantsverklaring Wij hebben de geconsolideerde balans, winst-en-verliesrekening, het kasstroomoverzicht en het mutatieoverzicht eigen vermogen 2003 - hierna jaarcijfers - van de Rabobank Groep1, zoals in dit verslag opgenomen op pagina 70 tot en met 73, gecontroleerd. Deze jaarcijfers zijn ontleend aan de door ons gecontroleerde jaarrekening 2003 van de Rabobank Groep. Bij die jaarrekening hebben wij op 4 maart 2004 een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt. De jaarcijfers zijn opgesteld onder verantwoordelijkheid van de raad van bestuur van Rabobank Nederland. Het is onze verantwoordelijkheid hierbij een accountantsverklaring te verstrekken. Wij hebben vastgesteld dat de jaarcijfers in overeenstemming zijn met de jaarrekening waaraan deze zijn ontleend. Voor een vollediger inzicht in de financiële positie en de resultaten van de Rabobank Groep en de reikwijdte van onze controle dienen de jaarcijfers te worden gelezen in samenhang met de volledige jaarrekening, waaraan deze zijn ontleend, alsmede met de door ons daarbij verstrekte accountantsverklaring. Utrecht, 4 maart 2004
Ernst & Young Accountants
1) De Rabobank Groep bestaat uit de Coöperatieve Centrale Raiffeissen-Boerenleenbank BA te Amsterdam, de bij haar aangesloten Rabobanken, Interpolis NV te Tilburg, Robeco Groep NV te Rotterdam, De Lage Landen International BV te Eindhoven, Schretlen & Co NV te Amsterdam, Effectenbank Stroeve NV te Amsterdam, FGH Bank NV te Utrecht, Rabohypotheekbank NV te Amsterdam, Onderlinge Waarborgmaatschappij Rabobanken BA te Amsterdam en hun groepsmaatschappijen.
Lokale Rabobanken
Lokale Rabobanken
*
Groningen
Aa en Hunze
Midden-Twente
Nijmegen
Bedum-Delfzijl
Hoogeveen
Holten-Markelo
Wijchen/Beuningen
Groningen e.o.
Meppel e.o.
Rijssen-Enter
Arnhem e.o.
Midden-Groningen
Norg-Peize
Zuidelijk Westerkwartier
Roden
De Veluwe
Geldermalsen e.o.
De Dollard
Eelde-Vries-Zuidlaren
Apeldoorn
Bommelerwaard Zuid
Zuid-Groningen
Westerbork
Barneveld-Achterveld-
Betuwe
Noord-Groningen
Zuidwolde
Kootwijkerbroek
Tiel-Culemborg
Beekbergen Loenen Hoenderloo
Wageningen-Rhenen
Zwolle
Ede-Veenendaal
Bommelerwaard-Noord
Midden Salland
Zuid-Oost Veluwe
Liemerse Poort
Fryslân
Zuid-Salland
Epe-Vaassen
de Lauwers
Genemuiden
Hattem-Zalk
Oost-Gelderland
Drachten-Ureterp
Vaart en Vecht
Heerde-Oene-Wezep
Gendringen-Ulft
Bergum-Oostermeer e.o.
IJsselmond
Harskamp-De Valk-Lunteren
Neede e.o.
Gorredijk-Jubbega e.o.
Dalfsen-Hasselt
Nunspeet-Elburg
Wehl e.o.
Noordwest Friesland
Noordoostpolder-Urk
Nijkerk
Aalten-Winterswijk
Haulerwijk
Flevoland
Oldebroek-Kamperveen
Doetinchem e.o.
Heerenveen
Staphorst-Rouveen
Harderwijk-Ermelo-Putten
Didam
Sneek-ZuidwestFriesland
Steenwijkerland
Gemeente Voorst
Doesburg-Giesbeek e.o.
Leeuwarden
Zwolle
Voorthuizen
Midden-Achterhoek
Veendam Noordwest Groningen
Over-Betuwe
Berkel-IJssel
Noordoost Friesland De Stellingwerven
Twente
Gelderland-Zuid
Graafschap-West
Ootmarsum-Denekamp
Ubbergen
Berkelland
Drenthe
Geesteren-Langeveen
West Maas en Waal
Gaanderen-Silvolde
Assen-Rolde-Smilde
Oost Twente
Midden Maas en Waal e.o.
Varsseveld-Dinxperlo
Beilen-Wijster
Tubbergen
Gendt-Doornenburg
Bergh
Borger-Klenckeland
Noordwest Twente
Groesbeek-Millingen a.d. Rijn
Zelhem
De Beek-Dal-Veste
Enschede-Haaksbergen
Huissen
West-Drenthe
Twentehof
Maasdriel
Emmen
Twenterand
Malden
* Per kring
75
76
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Midden-Nederland
Heerhugowaard
Bodegraven
Midden Holland
Hooglanderveen
Hoorn-Medemblik
Boskoop-Reeuwijk
3B Hoek
Montfoort-Linschoten
West-Kennemerland
Rijn en Wouden
Bergambacht-Vlist
Veenstromen
Monnickendam-Waterland
Hillegom-Bennebroek
Den Haag e.o.
Woerden
Langedijk
Katwijk Aan Zee
Zoetermeer-Benthuizen
IJsselstein
Midden-Westfriesland
Leiden en Oegstgeest
Gouderak
Almere
Purmerend e.o.
Leiderdorp
Westland Zuid-West
Rijn en Heuvelrug
Schagen e.o.
Lisse
De Maaslanden
Amersfoort e.o.
Bergen-Egmond-Schoorl
Noordwijk-Noordwijkerhout
Midden-Westland
De Bilt
Texel
Kaag en Braassem
Nieuwerkerk-Moordrecht
Hilversum-Vecht en Plassen
Harenkarspel e.o.
Rijndorpen
Lek en Yssel
Bunschoten-Spakenburg
Westfriesland-Oost
Teylingen
Nootdorp-Pijnacker
Eemnes
Wieringerland
Huizen N.H.
Alkmaar e.o.
Kromme Rijn
Delflanden
Zuid Holland Zuid
Leidschendam-Voorburg
Midden-IJsselmonde
Voorschoten-Wassenaar
Nieuwegein
Amsterdam
Rotterdam
Gouwezoom
Laren-Blaricum
Santpoort-Spaarndam
Dordrecht
Zevenhuizen-Moerkapelle
Leusden
Aalsmeer-Uithoorn
Giessenlanden
Lopikerwaard-Schoonhoven
Amstelveen
Gorinchem
Zeeland/Delta
Nedersticht
Beverwijk
Alblasserwaard Lekstreek
Flakkee Oost
Weesp-Muiden
Amsterdam e.o.
Hardinxveld-Giessendam
Sas van Gent
Naarden-Bussum
Zuid-Kennermerland
Vianen-Meerkerk
West Zeeuws-Vlaanderen
Oudewater
Haarlemmermeer
Hoeksche Waard Zuid
Hulst Nieuw-Namen
Soest Baarn
Heemskerk-Uitgeest
Westvoorne
Noordwest-Walcheren
Utrecht
Abcoude Ouder-Amstel
Papendrecht-Alblasserdam
Beveland
Westbroek
Sloten-Badhoevedorp
Ridderkerk
St. Jansteen
Woudenberg e.o.
Westzaan
Leerdam e.o.
Kapelle-Wemeldinge
Zeist e.o.
IJmuiden
Sliedrecht-Graafstroom
Kloosterzande-Graauw
Zaanstreek e.o.
Midden Voorne-Rozenburg
Middelburg-Veere
Noordwest-Holland
Schiedam-Vlaardingen
Tholen
Kop van Noord-Holland
Rijnland
Hoeksche Waard Noord
Middelharnis
Blokker-Zwaag
Aar en Plassengebied
Voorne-Putten Oost
Heinkenszand
Edam-Volendam
Alphen aan den Rijn
Zwijndrecht/Hendrik Ido Ambacht
Walcheren-Zuid
Lokale Rabobanken
West-Flakkee
Best
Sint-Oedenrode
Venray-Meerlo-Wanssum
Terneuzen-Axel
Budel-Maarheeze
Oisterwijk
Broekhuizen-Lottum-Swolgen
Noord-Beveland
Deurne
Oss
Echt e.o.
Schouwen-Duiveland
Eersel
Schaijk
Meijel
Geldrop-Heeze-Leende
Schijndel
Nederweert e.o.
West-Brabant
Gemert-Bakel
Tilburg-Goirle
Helden-Kessel-Maasbree
Baarle-Nassau e.o.
Helmond
Uden-Volkel-Zeeland
Beesel-Belfeld-Reuver-Tegelen
Dongen-Rijen
De Hilver
Berkel-Enschot/Udenhout
Roermond e.o.
Etten-Leur
Bergeyk
Veghel-Erp
Stramproy
De Dongemond
Oerle-Wintelre
Heusden-Vlijmen
Swalmen
Breda
Oirschot-De Beerzen
Midden-Langstraat
Heel en Thorn
Halsteren-Lepelstraat
Bladel-Reusel
Klundert
Soerendonk
Zuid-Limburg
Weert e.o.
Made e.o.
Someren-Mierlo
Stein en Beek
Gennep-Bergen
Oosterhout
Nuenen-Son en Breugel
Valkenburg aan de Geul
Zuidwesthoek
Valkenswaard
Swentibold
Hoeven-Oudenbosch
Veldhoven
Eijsden-Gronsveld Heugem
Mark en Dintel
Eindhoven
Heuvelland
Hage-Beek
Venlo e.o.
Heerlen-Hoensbroek-Brunssum
Roosendaal
Noord-Oost Brabant
Kerkrade
Rijsbergen
Peelrand
Maastricht
Rucphen
Berghem-Herpen-Megen
Meerssen
Steenbergen
Boekel-Venhorst
Mergelland
Zundert
Boxmeer
Centraal Plateau Limburg
Bergen op Zoom
Boxtel-Liempde
Simpelveld
Moerdijk
Drunen
Sittard-Geleen
Altena-Biesbosch
Land van Cuyk-Noord
Landgraaf
Maas-Merwede
Haaren-Helvoirt Bernheze
Noord- en Midden-Limburg
Zuid-Oost Brabant
’s-Hertogenbosch e.o.
Baexem-Grathem
Aalst en Waalre
Kaatsheuvel-Loon op Zand
Ell e.o.
Asten
Sint-Michielsgestel
Leudal
Laarbeek
Het Maasland
Maashorst
77
78
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Vestigingen buitenland Europa
Ennis
Moskou
Coachella
Selma
Geraldton
Greymouth
Galway
Spanje
Crookston
Spokane
Goulburn
Hamilton
België
Kilrush
Madrid
Dallas
St. Louis
Griffith
Hastings
Antwerpen
Letterkenny
Zweden
Des Moines
Stockton
Horsham
Invercargill
Brussel
Limerick
Sundyberg
Dinuba
Strathmore
Ingham
Masterton
Zaventem
Listowel
Zwitserland
El Centro
Tecate
Launceston
New Plymouth
Denemarken
Longford
Schlieren
Enid
Thousand Palms
Longreach
Oamaru
Ballerup
Mallow
Zug
Fresno
Toledo
Mackay
Pukekohe
Duitsland
Monaghan
Zürich
Gonzales
Twin Falls
Melbourne
Rotorua/Taupo
Düsseldorf
Mullingar
Great Falls
Visalia
Merriden
Taumarunui
Frankfurt
Naas
Greenbrae
Washington
Moora
Te Kuiti
Langenhagen
Navan
Grimes
Wayne
Moree
Te Puke
Finland
Nenagh
Argentinië
Hanford
West Marshall
Mount Gambier
Thames
Helsinki
New Ross
Buenos Aires
Hemet
West Memphis
Narrogin
Timaru
Frankrijk
Newcastlewest
Brazilië
Holtville
White Plains
Orange
Waipukurau
Beauvais
Portlaoise
Canoas
Honolulu
Wichita
Perth
Wanganui
Paris
Roscommon
São Paulo
Imperial
Wilmington
Port Lincoln
Wellington
Groot Brittannië
Skibbereen
Canada
Indio
Windsor
Rockhampton
Whangarei
Coventry
Sligo
Oakville
Julian
Winnebago
Roma
Edinburgh
Thurles
Toronto
Kearney
Wynne
Shepparton
Londen
Trafee
Chili
La Quinta
Watford
Tuam
Santiago
Los Angeles
Guernsey
Tullamore
Curaçao
Mcook Lake
St. Peter Port
Waterford
Willemstad
Memphis
Ierland
Wexford
Mexico
Menlo Park
Athlone
Wicklow
Mexico City
Ballina
Italië
Ballinasloe
Milaan
Verenigde Staten
Bandon
Luxemburg
Amarillo
Amerika
Azië
Swan Hill Sydney
China
Tamworth
Beijing
Adelaide
Toowoomba
Hongkong
Albany
Townsville
Shanghai
Naples
Armidale
Wagga Wagga
India
New York
Ayr
Warrnambool
Mumbai
Orange
Brisbane
Nieuw-Zeeland
New Delhi
Otterbein
Bunbury
Alexandra
Indonesië
Australië
Atlanta
Palm Desert
Canberra
Ashburton
Jakarta
Castlebar
Oostenrijk
Bakersfield
Palm Springs
Cloncurry
Auckland
Japan
Cavan
Salzburg
Blythe
Preston
Cooma
Blenheim
Tokyo
Clonmel
Polen
Boston
Rapid City
Dalby
Christchurch
Singapore
Cork
Poznan
Brawley
Reedley
Darwin
Dannevirke
Singapore
Drogheda
Warschau
Calexico
Roca
Dubbo
Dunedin
Taiwan
Dublin
Portugal
Cedar Falls
Rosamond
Emerald
Feilding
Taipei
Dundalk
Lissabon
Chicago
San Francisco
Esperance
Gisborne
Thailand
Dungarvan
Rusland
Chico
Santa Maria
Forbes
Gore
Bangkok
Carrick-on-shannon Luxemburg
Personalia
Personalia Rabobank Groep Per 15 maart 2004
Onderdirecteuren Rabobank Groep drs. Ad Bakermans (A.W.F.J.) drs. Aad Balm (A.M.A.W.)
drs. ing. Sjors Kruiper (S.J.)
mr. Robin Bargmann (R.K.)
drs. Arnold Kuijpers (A.J.A.M.)
drs. Mats Beem (M.G.)
Willem Lageweg (L.W.)
drs. Wim Boonstra (W.W.)
drs. Jaap Lammers (J.C.)
dr. Jan Bos (J.J.)
Theo Martens (T.H.)
Cor Broekhuyse RA (C.F.)
Monika Milz MBA (M.R.)
Directeuren Rabobank Groep
Evert Broekmans (E.A.H.G.)
Christian Mol (C.H.A.M.)
Ben Christiaanse (B.J.)
ir. Jan Molenaar (J.B.J.M)
Jules Coenen (J.P.G.)
Rob Niesert (R.P.J.)
prof. dr. ir. Bert Bruggink (A.)
drs. Marc Cootjans (M.A.W.)
Peter Norrie (P.A.)
drs. Ralf Dekker (R.J.)
Bruce Dick (B.)
drs. Harrie de Poot RA (H.J.W.)
drs. Paul Dirken (P.H.J.M.)
drs. Roy van Diem (R.)
drs. Maarten Putz MMC (M.M.)
Henn Geukers (H.M.)
drs. Haijo Dijkstra (H.H.J.)
Maarten Rosenberg (M.F.)
drs. André van Iersel (A.A.J.M.)
mr. Wim Dufourné (G.W.)
Arnoud Roux de Bezieux (A.)
drs. Wouter Kolff (W.J.)
drs. Dick Duit RA RO (D.)
drs. Jos Rovers MSc (J.A.M.M.)
drs. Jos van Lange (J.H.P.M.)
René Frijters (R.J.A.)
mr. Cees Schakelaar (C.G.)
drs. Hans van der Linden (J.A.M.)
drs. Ab Gillhaus (A.J.)
Jan Schinkelshoek (J.)
drs. Bert Mertens (H.H.J.)
drs. Jan Hageraats (J.M.J.)
Jan Schonewille (J.)
Rik Op den Brouw (H.)
mr. Mirjam Halverhout (M.A.)
drs. Hans Siebelink (A.J.F.)
mr. Hanno Riedlin (H.W.E.)
Rob Hartog (D.R.)
Ronald Slaats (R.A.M.)
Harry de Roo RA (J.H.)
Floris Henning (F.J.)
Alison Straszewski (A.M.)
mr. Thomas van Rijckevorsel (T.C.A.M.)
Henri Jacquand (H.)
Cees van Tiggelen (C.A.V.)
mr. Sipko Schat (S.N.)
mr. Machiel Jansen Schoonhoven (E.M.)
Guido Vos (G.J.)
Karel Schellens (C.A.C.M.)
mr. Cilian Jansen Verplanke (C.A.)
drs. Willem Wagner (W.)
Rutger Schellens (R.V.C.)
Gerard van Kaathoven (G.J.C.M.)
drs. Alfons de Weerdt (A.L.)
Jaap Slotema (J.)
drs. Peter Knuvers RA RE (P.M.)
ing. Pieter Wetselaar (P.)
David Vander (D.)
Bart Jan Krouwel (B.J.)
mr. drs. Ruurd Weulen Kranenberg (R.)
mr. Jan van Veenendaal (J.)
drs. Bram Kruimel (B.J.)
Hans van Zanten (J.)
79
80
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Directies niet Rabo-gelabelde dochters Rabobank Groep ACCBank plc drs. Pieter van der Weijden (P.P.M.), voorzitter
Obvion NV
Colm Darling (C.)
drs. Roy van Diem (R.), voorzitter
Jan Molenaar (J.) Padraic O’Connor (P.)
Robeco Groep NV
Fergus Murphy (F.)
ir. Géry Daeninck (G.A.M.J.), voorzitter Stefan Bichsel (S.T.)
Alex
drs. Hans van der Koogh (H.H.)
René Frijters (R.J.A.), voorzitter Henk Wim van Arem (H.W.)
Schretlen & Co NV
drs. Peter Verhaar (P.F.)
drs. Harold Knebel (H.A.J.M.), voorzitter Jan Smits (J.W.M.)
De Lage Landen International BV
drs. Bert Wenker (G.J.M.)
Karel Schellens (C.A.C.M.), voorzitter Gerard van Kaathoven (G.J.C.M.)
Effectenbank Stroeve NV
Ronald Slaats (R.A.M.)
drs. Cees Haasnoot RBA (C.), voorzitter Nico van den Haak AA (N.W.), financieel directeur
FGH Bank NV Peter Keur (P.C.), voorzitter
VIB
Frans Overdijk RA (F.B.)
Cor Broekhuyse RA (C.F.), voorzitter Henk Adams (H.)
Gilde Investment Management BV
Guillermo Bilbao (G.)
ir. Boudewijn Molenaar (B.T.), voorzitter
Richard Foss (R.D.) Dennis Kern (D.L.)
Interpolis NV
William Padula (W.A.)
dr. Kick van der Pol (C.), voorzitter
Pete Penner (P.J.)
Huub Hannen MFE (H.A.J.) plaatsvervangend voorzitter
mr. Sipko Schat (S.N.)
dr. Roel Wijmenga (R.Th.)
drs. Pieter van der Weijden (P.P.M.)
Verklarende woordenlijst
81
Verklarende woordenlijst BIS-ratio
Efficiencyratio
Verhoudingsgetal dat de mate van gezondheid (solvabiliteit) weergeeft
Bedrijfslasten als percentage van de baten. Dit is een maatstaf voor ban-
van een bank. Hoe hoger het getal hoe beter het weerstandsvermogen
caire productiviteit, hoe lager het percentage hoe hoger de efficiency.
van de bank is. Deze ratio wordt als percentage berekend door het toetsingsvermogen te delen door de gewogen posten. Externe toezicht-
Equity at Risk
houders hanteren een minimumeis van 8,0.
De maatstaf voor renterisico op de lange termijn. Dit meet de procentuele verandering van de marktwaarde van het eigen vermogen bij 1%
CDO’s
renteverandering.
Collaterized debt obligations. Dit is een financiële constructie waarbij de hoofdsom en rente van effecten afhangen van de kasstroom die voor-
Gewogen posten
komt uit de onderliggende waardes van de effecten. Bij CDO’s bestaat
Alle balans- en off-balance sheetposten berekend op basis van de door
de onderliggende waarde meestal uit een portefeuille van hoogrentende
de toezichthouder bepaalde risicograad.
obligaties en bedrijfsleningen.
Income at Risk Corporate governance
Maatstaf voor de renterisicopositie op de korte termijn (< 1 jaar). Dit is
De inrichting van de besturing van een onderneming en het toezicht
de maximaal mogelijke (met een betrouwbaarheid van 97,5%) rente-
daarop.
winstderving in de eerstkomende twaalfmaandsperiode als gevolg van een maximale stijging van de geld- en kapitaalmarktrente.
Country-banking Bancaire activiteiten in landelijke gebieden in ontwikkelde markten in
Joint venture
het buitenland die een sterke positie hebben in de agrarische sector.
Samenwerkingsverband tussen twee of meer juridisch los van elkaar staande bedrijven.
Economisch kapitaal Dit is de vermogenseis volgens interne maatstaven voor het opvangen van onverwachte verliezen binnen een gegeven betrouwbaarheidsinterval en een gegeven tijdshorizon (1 jaar). De Rabobank hanteert een 99,99% betrouwbaarheidsinterval, wat overeenkomt met de AAA-rating van onze bank.
82
Rabobank Groep Jaarverslag 2003
Kernkapitaal
Tier 1-ratio
Het kernkapitaal van de Rabobank Groep bestaat uit het ledenkapitaal,
Verhoudingsgetal tussen kernkapitaal en gewogen posten. Externe toe-
de Trust Preferred Securities, de overige reserves, Fonds voor algemene
zichthouders hanteren een minimumeis van 4,0.
bankrisico’s en een deel van het belang van derden.
Toetsingsvermogen Leasing
De som van het kernkapitaal en het aanvullende kapitaal. Het aanvul-
Een overeenkomst waarbij de eigenaar van een zaak voor een bepaalde
lende kapitaal bestaat uit herwaarderingsreserves, een deel van de
periode en tegen een bepaald bedrag aan huur die zaak ter beschikking
achtergestelde schulden minus aftrekposten volgens de richtlijnen van
stelt aan een ander.
De Nederlandsche Bank.
Operationeel resultaat
Triple A rating
Het verschil tussen de baten en de bedrijfslasten.
Dit is de hoogste credit rating die door rating agencies wordt toegekend. Een triple A rating betekent dat de kredietwaardigheid van de onder-
Rendement eigen vermogen
neming zo hoog is dat de kans dat het bedrijf failleert minimaal is.
Nettowinst als percentage van het eigen vermogen per jaarultimo van het voorgaande jaar.
Value at Risk Een maatstaf voor het marktrisico uit hoofde van de handelsportefeuille,
Sale & lease back
welke op basis van historische gegevens het maximaal mogelijke verlies
Een overeenkomst waarbij een onderneming een productiemiddel, ken-
dat de Rabobank Groep kan lijden met een waarschijnlijkheid van 99%
nis of octrooien aan een bank of leasemaatschappij verkoopt en vervol-
binnen één dag meet.
gens weer huurt van de bank of leasemaatschappij.
Vendor finance Securitisatie
Het aanbieden van verkoopondersteunende financieringsproducten
Herstructurering van kredieten in de vorm van verhandelbare effecten.
(waaronder leasing) via de distributiekanalen van een producent of distributeur van kapitaalgoederen.
Colofon
Colofon Uitgave
Materiaalgebruik
Rabobank Nederland, Directoraat Communicatie
Bij de vervaardiging van het drukwerk werd gebruikgemaakt van minder milieubelastende materialen. Bij de druk werd Reflecta ECO mineraalolie-
Redactie
vrije inkt gebruikt op 250 en 135 grams PhoeniXmotion Xantur.
Rob Boumans, Andries van der Bruggen (jaarrekening), Jan Dost, Sandra van Gils, Mario van de List, Marc van de Ven
Publicatie Deze publicatie en de afzonderlijke uitgave ‘Rabobank Groep
Art-direction en vormgeving
Jaarrekening 2003 en overige gegevens’ vormen het jaarverslag, de jaar-
Eden Design & Communication, Amsterdam
rekening en de overige gegevens van de Coöperatieve Centrale
Borghouts Design, Haarlem
Raiffeisen-Boerenleenbank BA. De interviews uit dit verslag behoren niet tot het wettelijke jaarverslag.
Fotografie Themafotografie Hollandse Hoogte, Tjeerd Fonk, Amsterdam
Openbaarmaking
Portretten bij interviews Edwin Walvisch, Haarlem
De uitgave ‘Rabobank Groep Jaarrekening 2003 en overige gegevens’
Portretten bestuursleden Joost Guntenaar, Amsterdam
wordt na vaststelling gedeponeerd ten kantore van het handelsregister bij de Kamer van Koophandel onder nummer 30.046.259.
Fotografiebegeleiding Gert van der Ros, Huisstijlmanangement
Jaarverslagen De Rabobank Groep publiceert de volgende (half )jaarverslagen:
Tekstcorrecties
• Jaarverslag 2003 (Nederlands en Engels);
Mary Pranger, Amsterdam
• Jaarrekening 2003 en overige gegevens (Nederlands en Engels); • Maatschappelijk jaarverslag 2003 (Nederlands en Engels),
Internet Info.nl, Amsterdam SiteManagement
verschijnt juni 2004; • Halfjaarverslag 2004 (Nederlands en Engels), verschijnt september 2004.
C&F Report, Amsterdam Exemplaren van deze verslagen zijn op te vragen bij Rabobank
Coördinatie grafische productie
Nederland, Directoraat Communicatie.
Kobalt Media Services, Amstelveen
Croeselaan 18, 3521 CB Utrecht Postbus 17100, 3500 HG Utrecht
Lithografie
Telefoon 030 - 216 22 98
NEROC’ VGM, Amsterdam
Fax
030 - 216 19 97
E-mail
[email protected]
Druk PlantijnCasparie Groep, Utrecht
Alle jaarverslagen zijn raadpleegbaar op internet: www.rabobankgroep.nl/jaarverslagen
83
Rabobank Groep
De Rabobank Groep is een brede financiële dienstverlener op coöperatieve grondslag. Ze bestaat uit 328 zelfstandige lokale Rabobanken in Nederland,
Alex is van online broker uit-
de centrale organisatie Rabobank
gegroeid tot digitale beleg-
De Lage Landen International
Nederland en een groot aantal
gersbank. Alex is marktleider
B.V. is een internationale aanbie-
gespecialiseerde dochteronder-
op het gebied van online
der van hoogwaardige activa
nemingen. De kerndoelstelling
beleggen en de grootste
financieringsproducten. Het
van de groep is het genereren
aanbrenger van particuliere
bedrijf heeft haar hoofdkantoor
van klantwaarde. Daartoe biedt
ACCBank, in 1927 opgericht als
orders op zowel de Euronext
in Eindhoven en daarnaast
de organisatie haar klanten alle
Agricultural Credit Corporation,
effectenbeurs en de Euronext
kantoren en samenwerkings-
mogelijke financiële producten
is een sterk merk op het Ierse
derivatenbeurs. Alex richt zich
verbanden in 21 landen in
en diensten. De Rabobank
platteland. De bank richt zich
op de optimale bediening van
Europa, Noord- en Zuid
Groep bedient meer dan de
behalve op agrariërs ook op
een groeiend aantal beleggers,
Amerika, Zuidoost Azië, Australië
helft van de Nederlanders en
het midden- en kleinbedrijf en
die afhankelijk van hun eigen
en Nieuw Zeeland. De onderne-
de Nederlandse bedrijven. In
particuliere klanten. De bank
doelstellingen, zelf willen
ming is internationaal gespecia-
Nederland is zij marktleider
streeft daarbij naar langdurige
beleggen. Hiertoe heeft het
liseerd in activafinanciering en
op vrijwel alle gebieden van
relaties met haar klanten, door
bedrijf een geavanceerd
Vendor Finance en concen-
financiële dienstverlening:
klantwaarde te leveren.
handelsplatform ontwikkeld,
treert zich op de bedrijfstakken
woninghypotheken, spaarmid-
ACCBank heeft een goede uit-
waarmee beleggers zelf
Food & Agriculture, Healthcare,
delen, midden- en kleinbedrijf
gangspositie voor verdere groei
orders naar de nationale en
Office Equipment, Information
en agrarische sector. In de groot-
op de Ierse markt. De bank en
internationale beurzen kunnen
Technology, Telecommunication
zakelijke markt is de positie
haar klanten kunnen daarbij
sturen. Daarnaast biedt Alex
en Materials Handling &
inmiddels aanzienlijk versterkt.
profiteren van het uitgebreide
allerlei ondersteunende en
Construction Equipment. In
De Rabobank Groep heeft de
productaanbod van de
educatieve mogelijkheden,
Nederland biedt het bedrijf een
hoogste kwalificatie voor kre-
Rabobank Groep op de Neder-
waaronder professionele
breed pakket aan leasing-, en
dietwaardigheid (Triple A) en
landse markt, bestaande uit
analyses, nieuwsberichten,
handelsfinancieringsproducten.
is buiten Nederland met 222
bankproducten, verzekeringen,
beleggingsexperts, seminars
Tot haar productenpakket
vestigingsplaatsen vertegen-
employment benefits, leasing
en het kennisplatform Alex
behoren equipmentlease, ICT-
woordigd in 33 landen.
en beleggingsproducten.
Academy.
lease, vendorlease en autolease.
www.rabobankgroep.nl
www.accbank.com
www.alex.nl
www.delagelanden.nl
FGH Bank is gespecialiseerd
Interpolis is de verzekeraar
in het financieren van
binnen de Rabobank Groep.
commercieel vastgoed. De
Het bedrijf biedt een breed
vastgoed bank heeft hoog-
assortiment schade- en
waardige kennis op het
levensverzekeringen en is
gebied van financierings-
een belangrijke aanbieder
en beleggingsvraagstukken,
van bedrijfszorg (arbodienst-
waardebepaling, technische
verlening en reïntegratie) en
Obvion is een hypotheekbedrijf
vastgoedanalyse, fiscale en
Gilde Investment Management
pensioenen. Met meer dan
dat zich richt op de markt van
juridische aspecten en risico-
is een verschaffer van risico-
een miljoen particulieren en
het onafhankelijke intermediair.
beheer. Om de regionale
dragend vermogen. Gilde
enkele honderdduizenden
Het bedrijf is een samenwerkings-
marktontwikkelingen van
beheert gespecialiseerde funds
bedrijven als klant is
verband van de Rabobank Groep
dichtbij te kunnen volgen,
waaronder de Gilde Buy-Out
Interpolis een van de grootste
en het Algemeen Burgelijk
beschikt de bank over een
Funds, de Gilde IT-Funds, Gilde
verzekeringsmaatschappijen
Persioenfonds. De strategie van
landelijk dekkend netwerk,
Participaties en het Biotech &
in Nederland. In de agrarische
Obvion is gestoeld op vijf belang-
waarbij relatiemanagers de
Nutrition Fund. Gilde Participaties
sector is Interpolis marktleider.
rijke pijlers: onafhankelijkheid,
contacten met de relaties
is een van de leidende partijen
Het bedrijf heeft een coöpe-
snelheid en flexibiliteit, samen
onderhouden. De klanten-
in de Nederlandse markt voor
ratieve inslag: dit betekent
ondernemen, individuele aan-
kring bestaat voornamelijk
grote en middelgrote buy-outs.
samenwerken aan continuïteit
dacht en professionele kennis.
uit projectontwikkelaars, en
Het bedrijf richt zich vooral op
en zekerheid voor klanten.
Dit wordt in de praktijk vertaald
institutionele en particuliere
situaties van bedrijfsopvolging,
Winst is daarbij niet het
in een snelle en betrouwbare
beleggers in commercieel
verzelfstandiging en groei. Om
belangrijkste doel. Behalve
levering, deskundigheid en het
vastgoed, van midden- en
te komen tot optimale prestaties
op de Nederlands markt is
streven naar een volledig en
kleinbedrijf tot grote onder-
biedt Gilde Participaties een
Interpolis actief in Ierland,
concurrerend productaanbod.
nemingen en beursgeno-
netwerk van ondernemers,
Luxemburg en Portugal. Het
Het kantoor van Obvion staat in
teerde vastgoedfondsen.
sparring partners en adviseurs.
hoofdkantoor staat in Tilburg.
Heerlen.
www.fghbank.nl
www.gilde.nl
www.interpolis.nl
www.obvion.nl
Robeco biedt producten en diensten op het gebied van discretionair vermogensbeheer en heeft een compleet aanbod van beleggingsfondsen. Het productaanbod omvat vastrentende en aandelenbeleggingen, gemengde portefeuilles, geldmarktfondsen en alter-
Schretlen & Co is binnen de
VIB Corp is een bancaire
natieve beleggingen. De
Rabobank Groep de specialist
houdstermaatschappij die via
fondsen voor de particuliere
in vermogensmanagement.
haar dochteronderneming
markt worden zowel direct
Het bedrijfsonderdeel richt
Valley Independent Bank met
door Robeco als door andere
zich primair op vermogende
name in Californië financiële diensten aanbiedt. VIB is een
financiële instellingen
particulieren en middelgrote
verspreid. Een aantal beleg-
institutionele beleggers. Onder
Effectenbank Stroeve is
netwerk van kleinere lokale
gingsfondsen, inclusief het
de klanten van Schretlen
specialist op het gebied
banken gericht op persoon-
vlaggenschip Robeco N.V.,
bevinden zich veel directeuren-
van beleggen. Stroeve richt
lijke klantenservice. Haar 24
is genoteerd aan de grote
grootaandeelhouder en ex-
zich op het realiseren van
vestigingen beslaan een
Europese aandelenbeurzen.
ondernemers. Vaak zijn zij via de
vermogensgroei voor
gebied dat zich uitstrekt van
Het hoofdkantoor van
lokale Rabobank bij Schretlen
particuliere beleggers.
de Imperial Valley aan de
Robeco staat in Rotterdam.
terecht gekomen. De kern-
Daarnaast verricht het
Mexicaans-Californische
Daarnaast heeft het bedrijf
activiteit van Schretlen bestaat
bedrijf effectengerelateerde
grens tot aan Fresno in de
vestigingen in België,
uit vermogensmanagement.
diensten voor professionele
Central Valley. VIB heeft een
Frankrijk, Luxemburg,
Dit is een doordacht concept
partijen. Als bewarende en
breed aanbod aan diensten
Zwitserland, Duitsland en
voor de langere termijn waarin
uitvoerende instelling
op het gebied van retail
Spanje. In de Verenigde
vermogensplanning volledig
biedt Effectenbank Stroeve
banking, waaronder leningen
Staten heeft Robeco kanto-
geïntegreerd is met vermo-
bancaire activiteiten zoals
aan particulieren en aan
ren in New York, Chicago en
gensbeheer of -advies.
het uitvoeren van beurs-
bedrijven, depositorekenin-
San Francisco (Weiss, Peck &
Naast het hoofdkantoor in
transacties, het bewaren
gen, creditcards en overige
Greer), Boston (Boston
Amsterdam heeft Schretlen
van gelden en stukken en
bankdiensten. De cliënten
Partners), White Plains (Sage
vestigingen in Amsterdam,
het verzorgen van rappor-
van VIB zijn particulieren,
Capital Management) en
Apeldoorn, Heerenveen,
tages. Effectenbank Stroeve
waaronder veel boeren en
Toledo (Harbor Capital
Maastricht, Rotterdam en
opereert vanuit één vesti-
ranchehouders, en het
Advisors).
Waalre.
ging in Amsterdam.
midden- en kleinbedrijf.
www.robeco.nl
www.schretlen.com
www.stroeve.nl
www.vibcorp.com
De ambitie van de Rabobank Groep
Hoe de Rabobank Groep in de wereld wil staan
De doelstelling
De Rabobankorganisatie is in Nederland opgericht door onder-
Wij, medewerkers en bestuurders van de Rabobank Groep, kiezen
nemende mensen die nagenoeg geen toegang hadden tot de
als vertrekpunt en doelstelling het belang van de klant. Wij willen
kapitaalmarkt. Ze heeft een traditie in het midden- en kleinbedrijf
voor hem waarde scheppen door:
en met name in de agrarische sector. Door op coöperatieve basis
• het bieden van de best mogelijke financiële diensten die klanten
samen te werken is een financiële instelling ontstaan die het klanten mogelijk maakt hun financiële ambities in te vullen. Dit vormt het kompas van de Rabobank Groep: zij wil het mensen en ondernemingen mogelijk maken onafhankelijk en volwaardig deel te nemen aan het economische verkeer.
als passend ervaren; • het bieden van continuïteit van onze dienstverlening overeenkomstig het langetermijnbelang van de klant; • betrokkenheid van de bank bij de klant en zijn omgeving waardoor realisatie van ambities mede mogelijk wordt gemaakt.
De groep biedt alle financiële diensten die voor deelname aan het
De waarden
economische verkeer in een moderne samenleving noodzakelijk
Wij vinden het belangrijk dat klanten ons ervaren en herkennen in:
zijn. Ze heeft zich in Nederland ontwikkeld tot een brede financiële
• integriteit: handelen overeenkomstig de bedoelingen die wij
dienstverlener die haar diensten op eigentijdse wijze wil vormgeven voor mensen en ondernemingen ook elders in de wereld.
zeggen te hebben; • respect: zo met klanten omgaan dat zij het respect van de bank ervaren;
De Rabobank Groep vindt dat een duurzame ontwikkeling van
• deskundigheid: in staat zijn om wat we zeggen waar te maken.
welvaart en welzijn een zorgvuldige omgang met natuur en Ze respecteert de cultuur en de gebruiken van het land van
De legitimatie van de Rabobank Groep in de maatschappij
vestiging voorzover die niet strijdig zijn met haar doelstelling en
Wij stellen ons open voor het oordeel van hen voor wie onze
waarden.
dienstverlening van betekenis is. Klanten die hun betrokkenheid bij
Bij alle activiteiten die ze onderneemt, zal de Rabobank Groep het
de bank vormgeven in een lidmaatschap verwerven zeggenschap
onderhouden van haar solvabiliteit en liquiditeit als voorwaarde
over onze koers en de wijze waarop wij bijdragen aan het realiseren
voor continuïteit hanteren.
van hun ambities.
leefmilieu vergt. Hieraan wil ze met haar activiteiten bijdragen.
www.rabobankgroep.nl
