2009
Jaarverslag DIGH
Ontwikkeling begint bij huisvesting
VROM Wonen, Wijken en Integratie
‘Digh is een belangrijke partner voor het tot stand brengen van internationale ambities van de Nederlandse socialehuisvestingssector. Nederlandse corporaties mogen niet zelf investeren in het buitenland. Daarom is een wettelijk kader met Digh geregeld.’
inhoud
2009
Jaarverslag DIGH
Voorwoord
4
1 DIGH in het kort
5
2 Onze projecten in 2009 Zuid-Amerika en de Caraïben Zuid-Afrika Midden- en Oost-Europa In 2009 afgesloten leningen en in het boekjaar 2009 aangegane verplichtingen
6 6 10 12 14
3 Wat doet DIGH nog meer?
15
4 Ontwikkelingen en perspectief in de regio’s waar DIGH werkt Zuid-Amerika en de Caraïben Zuid-Afrika Midden- en Oost-Europa
16 16 15 15
5 Samenwerkingspartners in Nederland
18
6 DIGH intern
20
7 De financiën van DIGH Balans per 31 december 2009 Operationele staat van baten en lasten over 2009
24 24 25
DIGH jaarverslag 2009 •
voorwoord
Een sterke en flexibele organisatie Voor DIGH is 2009 een beter jaar geworden dan we vooraf hadden ingeschat. We sloten veertien nieuwe leningen af met een volume van 15 miljoen euro. Dat is meer dan in 2008, terwijl we vanwege de economische crisis niet op groei hadden gerekend. Een meer dan positief resultaat, dat het directe gevolg is van een intensieve lobby waarmee we aarzelende corporaties toch konden overtuigen om garant te staan voor mooie woningbouwprojecten. De toename is daarnaast te danken aan het feit dat we tijdig op de recessie waren voorbereid. Niet alleen pasten we op tijd de organisatiestructuur aan, we vonden ook nieuwe samenwerkingspartners. Op dit moment heeft DIGH leningen afgesloten met een totale waarde van ruim 50 miljoen euro. Dat vereist een uiterst zorgvuldige risicobeheersing. Een onafhankelijke kredietcommissie toetst iedere aanvraag. Daarnaast monitort DIGH de projecten ter plaatse. Met het groeien van de omvang van de leningportefeuille heeft het bestuur van DIGH de conclusie getrokken dat deze omvang slecht past bij het traditionele bestuursmodel. Met deze schaal staat het bestuur te ver af van de dagelijkse sturing. Om de professionaliteit te verhogen is de organisatiestructuur aangepast. De directeur is tot directeur/bestuurder benoemd en er is een Raad van Toezicht ingesteld. Hierdoor zijn de lijnen korter en efficiënter. Het huidige bestuur en de Raad van Toezicht spreekt haar dank uit aan de voormalige bestuursleden. Dankzij hun inzet en betrokkenheid is DIGH gegroeid en staan we stevig in onze schoenen. De garantiestructuur waarmee DIGH werkt is een solide en bewezen werkwijze. Deze kent echter zijn beperkingen vanwege de afhankelijkheid van het vinden van steeds weer nieuwe garanties van woningcorporaties. Deze zijn het afgelopen jaar flink onder druk komen te staan door de financiële crisis, die direct doorwerkte op de Nederlandse vastgoedmarkt, de ontwikkelportefeuille van de corporaties en hun financiële positie. Het afgelopen jaar zette DIGH in op meer flexibiliteit en diversiteit, om de afhankelijkheid van de corporatiegaranties te verminderen. Een nieuw op te zetten fonds, een initiatief van DIGH in samenwerking met de VNG (Vereniging Nederlandse Gemeenten) en het APS (Algemeen Pedagogisch Studie centrum) maakt samenwerking mogelijk met gemeentes, provincies, zorginstellingen, energiebedrijven, scholen en waterschappen, waterbedrijven; kortom het Nederlandse maatschappelijk middenveld. Het fondsbeheer wordt gedaan door BNG vermogensbeheer. De verwachting is dat dit fonds eind 2010 ingezet kan worden en we verwachten dit jaar meerdere partijen te overtuigen om te investeren in het fonds. Met deze uitbreiding kunnen we naast het financieren van woningbouwprojecten ook denken aan water- en sanitaire voorzieningen, scholenbouw of bouw van gezondheidscentra en investeringen in energiebeperkende maatregelen. Bovendien is het gemakkelijker schakelen tussen de verschillende financieringsmodellen. Dat de economische crisis de komende twee jaar nog invloed heeft, is zeker. Maar met een breder draagvlak, een veelzijdiger aanbod en grotere flexibiliteit heeft de DIGHaanpak een grote toekomst. We zijn dan ook zeer content met de in 2009 doorgevoerde veranderingen en behaalde resultaten. Roel Steenbeek Voorzitter Raad van Toezicht DIGH • DIGH jaarverslag 2009
Erik Beijer Directeur/Bestuurder DIGH
1 DIGH in het kort Organisaties in ontwikkelingslanden en landen in een economische overgangsfase kunnen voor woningbouw projecten voor lage- en middeninkomens vaak geen betaalbare leningen afsluiten. Lokale banken vinden de risico’s te groot en het rendement te laag. Onze ervaring is dat na grondige screening van de plannen en de organisatie veel plannen wel financierbaar zijn. Speciaal voor dit financieringsvraagstuk is DIGH opgericht.
DIGH heeft hiervoor verschillende werkwijzen en methodes ontwikkeld. Een DIGH-lening is overigens geen gift. Het gaat niet om ontwikkelingshulp in de traditionele zin, maar om betaalbare leningen voor maatschappelijke projecten, met sociale woningbouw als drager. Voor ondersteunende organisaties in Nederland gaat het om garanties, en niet om directe kasstromen. DIGH financiert alleen als er sprake is van: • een sociale doelstelling; • een goede en betrouwbare lokale organisatie die bouwt en beheert; • een aanvraag voor een lening die deugdelijk en haalbaar is. De econoom Herman de Soto toont aan dat investeringen in kapitaalgoederen in tweede- en derdewereldlanden de econo mische groei bevorderen. Er ontstaan financiële cycli waardoor deze landen onafhankelijker worden van externe steun. De investeringen moeten wel worden afbetaald en de kapitaalgoederen moeten verhandelbaar zijn, wil er economische groei ontstaan. Vanuit die gedachte is DIGH opgericht, met niet toevallig een grote G in het logo, de G van garanties.
METHODE 1 Werkwijze DIGH-leningen met een corporatie als garantstelling DIGH sluit leningsovereenkomsten af met lokale organisaties voor de bouw of renovatie van woningen en aanpalende inves teringen. Garanties van woningcorporaties zijn de basis van deze financieringen. Met deze garanties sluit DIGH bij Nederlandse banken leningen af voor de lokale aanvrager. Door deze borging is financiering tegen een lagere rente mogelijk. Het gaat meestal om langlopende leningen, voornamelijk in Zuid-Afrika en de regio’s Midden- en Oost-Europa, Zuid-Amerika en de Caraïben. Gedurende de looptijd van de lening houdt DIGH toezicht op de projecten en de financiële positie van de aanvrager. Het wettelijk kader voor corporaties Een wettelijke regeling van het ministerie van VROM (MG 200803) maakt het voor A- en C-corporaties mogelijk om jaarlijks voor een bedrag van maximaal 0,3 promille (0,03%) van het balanstotaal garant te staan voor de rente en aflossing van een lening voor buitenlandse huisvestingsprojecten. Garanties voor dit soort leningen zijn bedoeld voor de bouw van betaalbare woningen voor de lagere en middeninkomensgroepen. Er moet dus sprake zijn van huisvesting bestemd voor huishoudens die niet in staat zijn zelfstandig adequate huisvesting te vinden op
de woningmarkt. Met deze wettelijke regeling kunnen corporaties een belangrijke rol spelen in de realisatie van dit soort huisvestingprojecten. De financiering loopt altijd in overleg met de betrokken overheden en valt vaak binnen bestaande ontwikkelingsprojecten en intentieverklaringen zoals vastgesteld door de Nederlandse ministeries. DIGH houdt rekening met de landenlijst zoals opgesteld door de ministeries van VROM en Buitenlandse Zaken. Niet gebruikte garanties Een corporatie kan de niet gebruikte garantie opnieuw inzetten ten behoeve van een project in het buitenland. De garantie is bedoeld voor de jaarlijkse rente en aflossing. Zodra de rente en aflossing door de leningnemer is betaald valt de verplichting aan Nederlandse zijde vrij en kan opnieuw worden gebruikt. Bijvoorbeeld als gift om kennis en kwaliteit van de organisatie in het buitenland verder op te bouwen en te vergroten. Op deze manier wordt de 0,03 % regeling dubbel gebruikt en heeft nog meer effect. Een aantal corporaties dat garant staat voor een DIGH-lening zet de vrijgevallen garantie actief in. DIGH jaarverslag 2009 •
METHODE 2 Werkwijze DIGH-leningen via het Fonds Duurzame Lokale Ontwikkeling De huidige garantiestructuur waarin DIGH-leningen aantrekt, is bij uitstek geschikt voor langlopende leningen. Maar niet alle investeringen passen in deze vorm. Soms is er behoefte aan een overbruggingskrediet of een kortlopende financiering in de sfeer van het microkrediet. Maar ook investeringen in energieefficiency kennen vaak een korte looptijd. Daarnaast krijgen wij financieringsverzoeken van andere organisaties dan de corporaties met wie we doorgaans samenwerken. Niet alleen gemeenten maar ook scholen benaderen DIGH steeds vaker met de vraag een financiering te verzorgen voor hun duurzame projecten. Een garantstelling is bij deze organisaties niet vanzelfsprekend. Daarom bereidt DIGH samen met de VNG International, het APS (Algemeen Pedagogisch Studiecentrum), de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) en Oikocredit een nieuw fonds voor. Hierin wordt puur door de tijdelijke inleg van middelen ruimte vrijgemaakt voor investeringen in duurzame projecten. Dit Fonds voor Duurzame Lokale Ontwikkeling is Fido- en OC&W proof en combineert een hoofdsomgarantie met een gegarandeerd rendement op de inleg. In hoofdlijnen werkt dit als volgt: afhankelijk van de looptijd wordt een deel van de inleg vastgezet in een BNG obligatie (AAA-rating) met een gegarandeerd rendement (garantiedeel). Dit rendement wordt gebruikt om op de einddatum 100% van de inleg te garanderen. Het restant wordt ingelegd in een DIGHlening (rendementsdeel). Hieruit worden projecten gefinancierd tegen een van te voren afgesproken rendement. De inlegger kan mede bepalen welke projecten gefinancierd gaan worden. Met deze twee vormen van leningen worden drie soorten projecten uitgevoerd: 1. Wijkontwikkeling met woningbouw met een socialehuurcomponent of een huur-/koopelement. De bouw van voorzieningen als scholen, gezondheidscentra en dergelijke. 2. Renovatie van bestaande bouw met grote energiebesparingeffecten, projecten met een hoog duurzaamheidgehalte. 3. Financieren van microfinanciers om hun eindgebruikers in staat te stellen huizen te verbeteren en/of te bouwen. Kredietcommissie Een onafhankelijke kredietcommissie beoordeelt elke aanvraag, zowel voor leningen op basis van garanties van corporaties als projecten die worden gefinancierd vanuit het Fonds voor Duur zame Lokale Ontwikkeling, via een zogeheten kwaliteitstoets. Op basis van een door DIGH gemaakte risicoanalyse, beoordeelt de kredietcommissie de aanvraag. Belangrijke uitgangspunten hierbij zijn de beoordeling van de partnerorganisatie ter plaatse, de • DIGH jaarverslag 2009
(financiële) haalbaarheid van de plannen en de volledigheid en hardheid van de gegevens van de aanvraag. De commissie houdt de analyses scherp en draagt zo bij aan een goed eindresultaat. Op basis van het advies van de kredietcommissie neemt de directie van DIGH een besluit over de aanvraag. Risico Garantiegevers en inleggers lopen bijna geen risico. DIGH is in staat om dit tot een minimum te beperken De huidige lening portefeuille van ruim 54,6 miljoen euro (de oorspronkelijke hoofdsom) wordt gegarandeerd door ruim 4,5 miljoen euro op jaarbasis (de jaarlijkse rente en aflossingsverplichtingen van de totale portefeuille). In 2009 is eenmalig een beroep op een garantie gedaan voor een project in Suriname. Op de totale lening van 1.425.000 euro hebben we het verlies kunnen beperken tot 300.000 euro. Alle andere jaren zijn de garanties niet aangesproken. Dit betekent dat bijna honderd procent van de DIGH-garanties niet wordt aangesproken. Deze vallen dus vrij aan het einde van het jaar. Risicobeheersing Door de uitvoerige beoordeling vooraf wordt risico zoveel mogelijk vermeden. Op basis van de financiële haalbaarheid, het businessplan en de organisatiestructuur van de aanvrager maakt DIGH een risicoanalyse van het project. Deze wordt beoordeeld door de kredietcommissie die de aanvraag zeer zorgvuldig bestudeert. DIGH monitort de voortgang van het project en ziet toe op tijdige aflossing. Doordat DIGH hypotheekrecht vestigt op het gerealiseerde vastgoed en/of op de grond, is er een extra achtervang. Worden betalingsverplichtingen niet voldaan, dan kan worden besloten tot verkoop. Uit de opbrengsten wordt dan alsnog de lening afbetaald. Door snel ingrijpen van DIGH is in een aantal gevallen aanspraak op garanties voorkomen.
Fonds voor Duurzame Lokale Ontwikkeling Peter Knip, directeur VNG-International
Als directeur van VNG-International spreekt Peter Knip veel gemeentebestuurders uit ontwikkelingslanden. Het feit dat zij moeilijk toegang hebben tot kapitaal om plannen te financieren, is geen nieuws: ‘Als ze al een lening krijgen is het vaak tegen torenhoge rentes. Frustrerend. Dus toen DIGH ons benaderde met het idee voor het Fonds voor Duurzame Lokale Ontwikkeling, was één en één heel snel drie.’ Op dit moment staat het nog in de kinderschoenen maar het belooft een mooi fonds te worden, vertelt Peter. ‘In Nederland hebben decentrale overheden en organisaties in de publieke sector soms een aardig eigen vermogen. Dat kunnen ze op de bank zetten, maar ook investeren in ‘zusterorganisaties’ in ontwikkelingslanden: collega’s voor collega’s. Zo vormt het Fonds voor Duurzame Lokale Ontwikkeling het instrument om concreet bij te dragen aan wereldwijde armoedebestrijding en duurzame ontwikkeling. Peter: ‘Veel gemeenten zijn daar al een aantal jaren mee bezig, bijvoorbeeld als Millenniumgemeente. Internationaal beleid wordt steeds belangrijker, ook op dat terrein. Het is immers in ieders belang dat armoede verdwijnt en dat we eerlijker omgaan met natuurlijke bronnen.’
projecten ontstaat – het geld moet terugbetaald worden. Voor deelnemers in Nederland betekent dat een veilige investering met een veilig rendement. ‘DIGH werkt al jaren volgens dit principe voor woningbouwprojecten, met veel succes’, vertelt Peter. ‘Ik heb zelf het effect kunnen ervaren toen ik een project bezocht in Zuid-Afrika; mensen lieten trots hun nieuwe huis zien. Dat was meer dan overtuigend.’
Samenwerking En zo werken VNG International en DIGH samen met de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) en het Algemeen Pedagogisch Studiecentrum (APS) aan het fonds. Wellicht sluiten andere organisaties zich ook aan, zoals de Unie van Waterschappen en het IPO (Interprovinciaal Overleg). Ook zijn ze in gesprek met Oikocredit, een vergelijkbare organisatie die microkredieten verstrekt. Peter: ‘We hebben het er op dit moment heel druk mee. Bijvoorbeeld met het opzetten van de beheerorganisatie, waarin we vastleggen hoe we de middelen effectief en efficiënt kunnen beheren. Ook heeft de BNG het financieel model inmiddels goedgekeurd. We zijn goed op weg en hopen voor eind 2010 aan de lancering toe te zijn.’
Lening Een bouwproject, gezondheidscentrum, watervoorzieningen, afvalmanagement; via het Fonds voor Duurzame Lokale Ontwikkeling krijgen goede initiatieven een kans. Peter: ‘In Afrika en ook in Latijns-Amerika en Azië staat een nieuwe generatie lokale bestuurders op, met oog voor de samenleving en duurzame ontwikkeling. Een goede zaak.’ Het feit dat het fonds met leningen werkt en niet met giften, zorgt ervoor dat er een grotere verantwoordelijkheid voor de
Partners Deelnemers kunnen straks passief beleggen, of samen met de beheersorganisatie kiezen voor een project. ‘We bieden maatwerk, net als DIGH al jaren doet. Het mooie is dat Nederlandse organisaties hun ‘partner’ in het Zuiden op die manier beter kunnen leren kennen. Een duurzame relatie vormt ook een extra waarborg.’
‘Ik heb zelf het effect kunnen ervaren toen ik een project bezocht in Zuid-Afrika; mensen lieten trots hun nieuwe huis zien’ DIGH jaarverslag 2009 •
2 Projecten in 2009 DIGH heeft in de korte tijd van haar bestaan een goede naam opgebouwd in de regio’s waar zij werkzaam is. Onze medewerkers zijn experts op het gebied van (sociale) woningbouw en -beheer. Ze zijn uitstekend op de hoogte van lokale situaties en mogelijkheden, zodat een goede match tussen beiden kan ontstaan.
Zuid-Amerika en de Caraïben Suriname In Suriname waren er dit jaar zowel positieve als negatieve ontwikkelingen. Sekrepatu, onze grootste partner in Suriname heeft met ondersteuning van stichting Brasa (bestaande uit corporaties De Key, Stadgenoot en Rochdale) haar toekomstvisie en perspectief bijgesteld. Brasa heeft toegezegd om Sekrepatu te blijven ondersteunen tot en met 2012. Daarna moet Sekrepatu als sociale verhuurder op eigen benen kunnen staan. In 2009 zijn twee leningen verstrekt waarmee de laatste fases van twee nieuwbouwprojecten kunnen worden gerealiseerd. Het totaal aantal opgeleverde woningen komt hiermee op 199 koop- en huurwoningen. DIGH heeft ook moeten besluiten om een project te saneren in Suriname. De lening was in 2007 aangetrokken. Door het uitblijven van een ondertekende overeenkomst tussen de betrokken partijen in Suriname heeft DIGH het verstrekken van de lening uitgesteld en op een rentedragend deposito op naam van DIGH in Nederland gezet. Vervolgens brak er een lange periode aan van tegenstellingen tussen de beide partijen. DIGH probeerde tijdens verschillende bezoeken te bemiddelen en het woningbouwplan van de grond te krijgen. Helaas heeft dit geen resultaat opgeleverd. In mei 2009 is in overleg met de garantiegevers besloten het project te saneren en hiermee de verliezen zoveel mogelijk te beperken. Op de lening van 1.4 miljoen euro is uiteindelijk een verlies geleden van 300.000 euro. Nicaragua In maart 2009 is in Nicaragua een intentieverklaring getekend tussen de lokale microkredietorganisatie Ceprodel, het Landelijk Beraad Stedenbanden Nederland Nicaragua (LBSNN), Instituto Nicaragüense de la Vivienda Urbana y Rural ( INVUR), de betrokken Nederlandse gemeenten en DIGH. Ceprodel realiseerde eerder met financiering van DIGH projecten in León, de stad die een stedenband heeft met Utrecht. Dit succesvolle project diende als voorbeeld voor de ontwikkeling van een model voor soortgelijke projecten in twaalf andere gemeenten in Nicaragua. In de intentieverklaring zijn de randvoorwaarden geformuleerd. Ceprodel is na maart 2009 meteen aan de slag gegaan. Ze organiseerde workshops en ging in gesprek met de twaalf gemeenten om zo de lokale behoeften te inventariseren. Hieruit is een eerste plan voortgekomen met acties voor iedere gemeente. Het hele plan behelst vier verschillende onderdelen: aankoop van grond • DIGH jaarverslag 2009
en geconcentreerde nieuwbouw, nieuwbouw op al in bezit zijnde grond (eventueel verspreid over verschillende plekken in de gemeente), verbetering van bestaande huizen en een materialenbank. Deze plannen zijn begin juli teruggekoppeld naar de gemeenten. Na overeenstemming worden ze op detail uitgewerkt en aan DIGH (en in sommige gevallen aan de garantiegevende corporaties) voorgelegd. De uitvoering van de eerste twee projecten in El Rama en San Carlos start begin 2010. Het totale project in de twaalf gemeenten zal bestaan uit: 200 nieuwbouwwoningen (geconcentreerd) op aan te kopen grond en 450 nieuwe woningen (verspreid) op al in bezit zijnde grond. 2590 woningen worden verbeterd met behulp van beschikbare microkredieten. In sommige gemeenten komt een materialenbank zodat ook de laagste doelgroepen bereikt kunnen worden. Een behoorlijke opgave voor Ceprodel in 2010. Afgesloten DIGH-leningen in 2009
Suriname, Paramaribo, Sekrepatu, Woonpark Rodastraat en Kontren • Bedrag: v 2.091.802,• Garantiegever: woningstichting De Key, Amsterdam Laatste fase van twee projecten. De tweede fase van het Woonpark omvat in totaal 20 woningen waarvan negen zorgwoningen. Bij Kontren worden in totaal 56 woningen gerealiseerd (49 huur en 7 koop).
Suriname, Paramaribo, Sekrepatu • Bedrag: v 1.883.700,• Garantiegever: woningstichting De Key, woningcorporatie Stadgenoot en woningcorporatie Rochdale, Amsterdam Door achterblijvende verkopen in de projecten Kontren en Woonpark is een kortlopend overbruggingskrediet voor twee jaar verstrekt om het tijdelijke liquiditeitstekort af te dekken.
Suriname
Nicaragua
Mirjam Depondt-Olivers Algemeen directeur-bestuurder woningcorporatie Woonpunt (Maastricht) ‘Maatschappelijk verantwoord ondernemen nemen wij als corporatie bijzonder serieus. Daarom kozen we ervoor ons aan te sluiten bij de bestaande stedenband tussen Maastricht en El Rama in Nicaragua. Wij staan garant voor een lening om goede woningen te bouwen. Naast het verbeteren van het onderwijs, de infrastructuur (enzovoort) werken we dus ook mee aan goede huisvesting. Typisch zo’n voorbeeld van de integrale aanpak waar we, samen met onze partners uit Maastricht, trots op zijn. Wellicht is het ook een goed idee voor andere gemeenten met een stedenband.’
‘Naast het verbeteren van het onderwijs, de infra structuur werken we dus ook mee aan goede huisvesting’ DIGH jaarverslag 2009 •
Zuid-Afrika 2009 was een woelig jaar voor Zuid-Afrika. Na de verkiezingen waren er diverse veranderingen bij de lokale overheden en de ministeries. Daarnaast was Zuid-Afrika druk bezig met de organisatie van het wereldkampioenschap voetbal. Het WK heeft een positief effect op het land en haar bevolking. In november heeft DIGH samen met het ministerie van VROM, Aedes en de VNG Zuid-Afrika bezocht in het kader van de vernieuwde samenwerkingsovereenkomst tussen beide landen, de MoA (Memorandum of Agreement). We haalden de banden aan en wisselden langdurig van gedachten tijdens een conferentie over de huisvestingsproblematiek. We bespraken mogelijke oplossingen en de rol die Nederland daarin kan spelen. Dankzij de samenwerking met een aantal corporaties in Nederland die Zuid-Afrika een warm hart toedragen en zich willen inzetten voor verbetering van huisvesting, zijn veel leningen afgesloten. Een mooi resultaat dat hopelijk andere corporaties inspireert om ook garant te staan. Afgesloten DIGH-leningen in 2009
Sohco, East London, Emerald Sky • Bedrag: v 1.383.717,• Garantiegever: woningcorporatie Woonconcept, Meppel. Deze lening is aangevraagd voor het Amalinda complex in East London. 480 woningen worden in twee fasen gerealiseerd.
Sohco, Kaapstad, Steenberg • Bedag: v 1.246.134,• Garantiegever: woningcorporatie Woonconcept, Meppel. Tweede lening in 2009 aan Sohco, bestemd voor een woning project in Kaapstad. Met de ontwikkeling van twee grote projecten heeft Sohco bewezen succesvol te zijn in sociale woningbouw in Zuid-Afrika.
Communicare, Kaapstad, Drommedaris • Bedrag: v 1.937.260,• Garantiegever: woningcorporatie De Alliantie, Huizen Communicare is de oudste corporatie in Zuid-Afrika en bestaat ruim 75 jaar. De tweede lening voor dit project is bestemd voor de bouw van 90 huurwoningen. Inmiddels is de eerste paal geslagen en is men voortvarend aan de slag gegaan. Garantiegever Alliantie bouwde ook een goede band op met Communicare en zorgt voor kennisoverdracht en ondersteuning.
Yeast City Housing Association, Pretoria, Loopstreet • Bedrag: v 33.522,• Garantiegever: woningcorporatie Woonwaard NoordKennemerland, Alkmaar Dit bedrag is bestemd voor de renovatie van een bestaand woningcomplex van Yeast, dat bestaat uit elf woonunits. Het project sluit aan bij één van de sociale programma’s uit het netwerk 10 • DIGH jaarverslag 2009
waarvan Yeast deel uitmaakt. Het gaat om kamers met gemeenschappelijke voorzieningen.
Kuyasa Fund, Kaapstad, Housing Microfinance • Bedrag: v 648.671,• Garantiegever: woningcorporatie Vivare, Arnhem Het Kuyasa Fonds is opgericht om mensen in de laagste inkomensgroep de gelegenheid te geven zelf hun huizen te verbeteren en aan te passen. Het fonds verstrekt microkredieten met een looptijd van 1,5 tot drie jaar aan inwoners van de grote townships rondom Kaapstad. Daarmee is ze de eerste lokale partnerorganisatie van DIGH die hier een oplossing biedt. De woningcorporaties waarmee DIGH in Zuid-Afrika werkt, bereiken met hun nieuwbouw huurhuizen niet deze onderkant van de markt.
Msunduzi, Pietermaritzburg, Acacia Park • Bedrag: v 891.074,• Garantiegever: woningcorporatie Elan Wonen, Haarlem Lening voor een eerste nieuwbouwproject van deze jonge corporatie voor het realiseren van 1800 woningen in de komende vijf jaar.
Yeast, Pretoria,Tau Village, Leydsstreet • Bedrag: v 799.060,• Garantiegever: woningcorporaties Wooncompagnie, Hoorn en Woonwaard Noord-Kennemerland, Alkmaar Deze lening is gebruikt om een voormalig hotel te verbouwen naar een wooncomplex met 109 huurwoningen, bestemd voor vrouwen en kinderen die slachtoffer zijn van geweld, prostitutie en een HIV/AIDS infectie hebben. Beide garantiegevers stonden al eerder garant voor deze organisatie.
Zuid-Afrika
Roel Steenbeek Voorzitter van de raad van bestuur van Ymere en voorzitter Raad van Toezicht DIGH
‘Als je veel door de wereld reist en ziet hoe erbarmelijk de meeste mensen wonen, dan wil je daar iets aan doen. DIGH is een passant. We trekken initiatieven los, regelen garanties, delen kennis en vertrekken weer. De laatste jaren zijn we fors gegroeid. Er komen steeds meer internationale aanvragen binnen. Men weet ons gelukkig goed te vinden. Dat betekent wel meer werk en grotere investeringen. De tijd van pionieren is al lang voorbij.’
‘We trekken initiatieven los, regelen garanties, delen kennis en vertrekken weer’ DIGH jaarverslag 2009 • 11
Midden- en Oost-Europa De financiële crisis heeft ook in Midden- en Oost-Europa haar sporen achtergelaten. Voor starters op de woningmarkt met lage tot modale inkomens was er sowieso al weinig aanbod in de regio. Dit komt omdat bijna alleen voor rijkere gezinnen woningen worden ontwikkeld. In 2009 kwam daar nog eens het probleem bij dat het voor deze starters bijna onmogelijk is geworden een hypotheek te regelen. Een Montenegrijnse partner verzocht DIGH om aanvullende financiering om hen in staat te stellen bestaande koopwoningen om te zetten in huurwoningen. Het socialehuurconcept is nagenoeg onbekend in het voormalige Oostblok, aangezien de meerderheid van de woningen werd geprivatiseerd na de val van het communisme. Deze nieuwe, door DIGH gefinancierde projecten zijn daadwerkelijke demonstraties van financieel duurzame sociale huurprojecten in de regio. In Midden- en Oost-Europa en de voormalige Sovjet-Unie wonen nog steeds 170 miljoen mensen in meergezinswoningen die slecht, of helemaal niet, zijn onderhouden. De huizen zijn in slechte en soms zeer vervallen staat. Dit heeft negatieve consequenties voor de fysieke en mentale gezondheid van de bewoners, maar ook voor het energieverbruik. Door het renoveren van de bestaande woningvoorraad kan vaak tot zo’n 60% aan energiebesparingen worden bereikt. Dat betekent: betere leefomstandigheden en lagere maandelijkse energielasten voor de bewoners. DIGH is in meer landen in deze regio actief om dit renovatie proces te versnellen. In 2009 werden renovatieprojecten gefinancierd in Letland en de Oekraïne. Beide leningen werden verstrekt aan een zogenaamde Energy Servicing Company (ESCO), een bedrijf dat het renovatieproces ontwikkelt en financiert waarbij de kosten uiteindelijk door middel van besparingen worden terugverdiend. De ervaring leert dat uitvoering via zo’n ESCO efficiënter en uitgebreider gebeurt dan wanneer het via bewonersverenigingen (coöperaties, VVE’s, etc.) wordt uitgevoerd. Bovendien gaat een ESCO tegelijkertijd in meerdere gebouwen aan de slag. Voor DIGH betekent dit dat haar leningen efficiënter worden ingezet. Ook in het oosten van Europa vergrijst de bevolking, terwijl er van oudsher weinig aandacht werd besteed aan goede ouderenhuisvesting. DIGH heeft in 2009 een speciaal project voor ouderen gefinancierd in Kroatië. Via dit soort projecten hoopt DIGH te laten zien dat het mogelijk is betaalbare woningen met juiste ouderenvoorzieningen aan te bieden aan mensen met lagere inkomens.
12 • DIGH jaarverslag 2009
Afgesloten DIGH-leningen in 2009
Kroatië, Ivanic Grad, Zlatna Dob • Bedrag: v 519.033,• Garantiegever: woningcorporatie Woongroep Holland, Amstelveen Deze lening is aangevraagd door de organisatie Zlatna Dob, voor de realisatie van betaalbare ouderenhuisvesting. Er is zeer veel vraag naar deze vorm van woningbouw omdat ouderen vaak geen aanvullend pensioen hebben kunnen opbouwen, waardoor hun inkomen laag tot zeer laag is.
Oekraïne, Nizhyn, Esco • Bedrag: v 508.321,• Garantiegever: Woonstichting Etten-Leur Met deze lening aan ESCO, een organisatie die zich richt op het ontwerpen, implementeren en beheren van energiesystemen, worden twee woningflats met in totaal 294 appartementen gerenoveerd. De nadruk ligt op isoleren van de buitenmuren, installatie van energiemeters en renovatie van pijpleidingen.
Montenegro, Podgorica, Montenegrin Fund JHC • Bedrag: v 819.837,• Garantiegever (tijdelijk): woningcorporatie De Woonplaats, Enschede De lening is bestemd voor 63 koopwoningen en 30 huurwoningen met een gemiddelde grootte van 54 m2; betaalbare woningen voor starters. De Woonplaats staat tijdelijk garant. De bedoeling is dat een andere corporatie deze garantie van de Woonplaats overneemt.
Letland, Valmiera/Gaujas, Sun Energy Baltic • Bedrag: v 386.539,• Garantiegever: woningcorporatie Vivare, Arnhem Deze lening aan Letland wordt gebruikt om zes gebouwen te renoveren en er energiebesparende maatregelen uit te voeren. Sun Energy Baltic vervult lokaal de rol van ontwikkelaar voor Esco. Behalve energievoordelen en kostenbesparing wordt ook een aanzienlijke verlenging van de levensduur van de gebouwen bereikt. Een succesverhaal voor de regio, met een enorme groeipotentie.
Montenegro, Berane/Pljevlja/Cetinje, Montenegrin Fund JHC • Bedrag: v 1.669.074,• Garantiegever: woningcorporatie de Alliantie, Huizen Vanwege de economische crisis is het op dit moment voor gezinnen met modale inkomens moeilijk om in Montenegro aan een hypotheek te komen. In 2009 sloten we daarom met deze organisatie een tweede lening af, waarmee een aantal voor koop ontwikkelde projecten geherfinancierd worden met langetermijnleningen. Daardoor kunnen er huurwoningen worden aangeboden.
Peter Boerenfijn Directeur Bestuurder Habion Habion wil goede huisvesting voor ouderen en dat houdt niet op bij de grens. Ze ontwikkelt, bouwt en beheert in heel Nederland verschillende woonvormen voor senioren. ‘In Nederland willen we af van massale bejaardentehuizen. Senioren van de toekomst willen het liefst zorg in eigen huis. In Kroatië zijn helemaal geen betaalbare zorgwoningen. Ouderen en mensen met een fysieke beperking én een laag inkomen vallen daar buiten de boot. We zorgen dat de ontwikkelaar in Kroatië zijn werk kan doen. Dus niet zelf bouwen en beheren, maar wel garant staan voor de lening. En omdat we een solide organisatie zijn, is dat vrij eenvoudig geregeld. Natuurlijk kan er iets misgaan, dat kan altijd, maar de kans daarop is minimaal. We hebben het volste vertrouwen dat DIGH een goede screening heeft gedaan en de risico’s beheerst.’
‘Niet zelf bouwen en beheren, maar wel garant staan voor de lening’ DIGH jaarverslag 2009 • 13
%*()MFOJOHFO JONJMKPFOFOFVSP
"BOUBMHFGJOBODJFSEFXPOJOHFO
5PUBBMBGHFTMPUFOMFOJOHFO JONJMKPFOFOFVSP
KBBSUPUBBM
MFOJOHFO
PGGCBMBODF
In 2009 afgesloten leningen en in het boekjaar 2009 aangegane verplichtingen Plaats
Organisatie/projectnaam
Garantiegever
Start
Kroatïe
Ivanic Grad
Zlatna Dob
Woongroep Holland
januari 2009
519.033
165
Oekraïne
Nizhyn
Esco
Woonstichting Etten-Leur
januari 2009
508.321
294
Zuid-Afrika
East London
Sohco Emerald Sky
Woonconcept
maart 2009
1.383.717
480
Zuid-Afrika
Kaapstad
Sohco Steenberg
Woonconcept
maart 2009
1.246.134
450
Zuid-Afrika
Kaapstad
Communicare
De Alliantie
maart 2009
1.937.260
90
Zuid-Afrika
Pretoria
Yeast Loopstreet
Woonwaard
maart 2009
33.522
11
Montenegro
Podgorica
Montenegrin Fund JHC
Woonplaats (tijdelijk)
juni 2009
819.837
93
Suriname
Paramaribo
Sekrepatu Rodapark/ Kontren
De Key
juni 2009
2.091.802
65
Zuid-Afrika
Kaapstad
Kuyasa Fund
Vivare
juli 2009
648.671
FUND
Zuid-Afrika
Pietermaritzburg
Msunduzi Acacia Park
Elan wonen
juli 2009
891.074
300
Zuid-Afrika
Pretoria
Yeast Tau village/ Leydsstreet
Wooncompagnie/ Woonwaard
oktober 2009
799.060
105
Letland
Valmiera/Gaujas
Sun Energy Baltic
Vivare
november 2009
386.539
36
Montenegro
Berane, Pljevlja & Cetinje
Montenegrin Fund JHC
De Alliantie
december 2009
1.669.074
167
Suriname
Paramaribo
Sekrepatu
De Key/Stadgenoot/ Rochdale
december 2009
1.883.700
bridge
totaal
14 • DIGH jaarverslag 2009
DIGH-lening
Aantal woningen
Land
14.817.744
3 Wat doet DIGH nog meer? Naast het mogelijk maken van betaalbare woningen, is DIGH ook actief op tal van andere gebieden. We adviseren, onderzoeken, coördineren en debatteren. DIGH is een veelzijdige gesprekspartner voor projectmanagement en advies. Advisering bestuur Fonds Werken aan Wonen DIGH adviseert het aan Aedes gelieerde Fonds Werken aan Wonen over bijdragen aan buitenlandse volkshuisvestingsprojecten. DIGH bracht hiervoor verscheidene schriftelijke adviezen uit. Daarnaast heeft DIGH de mogelijkheid om in specifieke gevallen zelf aanvragen te doen bij het fonds, ter ondersteuning van de financiering van projecten. Advisering en monitoring van ‘voortraject’ projecten als voorbereiding op de financiering van woningbouwprogramma’s Bij de advisering van het Fonds Werken aan Wonen bleek dat een groot deel van de aanvragen het opbouwen van capaciteit in landen in Midden- en Oost-Europa betrof. Na de ontmanteling van bestaande staatsinrichting onder het communisme en privatisering van de woningvoorraad bleef een enorm institutioneel gat achter. Dit is bij uitstek het gat dat in Nederland opgevuld wordt door het maatschappelijk middenveld. Nederlandse gemeenten en woningcorporaties met banden met gemeenten/organisaties in Midden- en Oost-Europa starten dan ook veelal met het opzetten van een lokale bouw-/beheerorganisatie dan wel projectorganisatie, waar het energie-efficiency projecten betreft. DIGH heeft in overleg met het Fonds Werken aan Wonen besloten deze aanpak te bundelen en te coördineren. Doel is om werkkapitaal benodigd in de voorfase van een project efficiënt in te zetten. DIGH test met deze aanpak ook of het haalbaar is deze voorfinanciering terug te verdienen in de investeringsfase van het project. Op deze manier kunnen deze gelden terugrollen en is deze vorm van financiering financieel duurzamer. In deze ‘voortraject’ regeling zijn in 2009 twee projecten geïnitieerd in Slowakije en Roemenië. Alle tien projecten die in 2008 geïnitieerd waren lopen ook nog door in 2009. Voor de uitvoering, die aanbesteed wordt, werken we samen met partnerorganisaties als Sun Energy Baltica/Eric Berman; PRC International/Alle Elbers; Housing Matters/Kees Elgershuizen; Woonbron/Dick Reinders; Greenmax/Cliff Aron; Ecofys/Mark van Wees en Arjan Visser; IIBW/Wolfgang Amann.
Energie Efficiency Binnen de werkzaamheden van DIGH komt een steeds grotere nadruk te liggen op energy efficiency projecten. Dit is vooral het geval in Midden- en Oost-Europa. DIGH heeft opdracht gegeven tot een onderzoek om te bezien in hoeverre de CO2 reductie aldaar mee kan tellen voor de CO2 reductieopgave van Nederland zelf. Voor investeringen in de gebouwde omgeving is dat nog niet goed geregeld. DIGH blijft in overleg met VROM en andere betrokken partijen over dit plan. Advies voor corporaties en gemeenten De Nederlandse volkshuisvesting is een waardevol ontwikkelmodel en exportproduct. Daarom assisteert DIGH corporaties en gemeenten over de ontwikkeling, financiering en realisatie van buitenlandse volkshuisvestingsprojecten. Ook geven we lokale partijen voorlichting over het functioneren van de Nederlandse volkshuisvestingssector en de financierings- en garantiegever structuur van Nederlandse corporaties. Daarnaast bemiddelen we bij de inzet van adviseurs om projecten te begeleiden. DIGH biedt door de samenwerking met de corporaties specifieke deskundigheid op het gebied van bouwen en beheer in het land van bestemming. Die deskundigheid kunnen we inzetten in de keten van planontwikkeling en capaciteitsontwikkeling, via investeren en financieren tot beheer en onderhoud.
Advisering en Coördinatie voor VROM, Aedes en VNG in het kader van de MoA DIGH verzorgt op verzoek van het ministerie van VROM het coördinatiepunt voor de MoA met Zuid-Afrika. MoA staat voor ‘Memorandum of Agreement’, een overeenkomst tussen het Ministry of Human Settlements in Zuid-Afrika en het ministerie van VROM, Aedes, VNG. Doel is ondersteuning van sociale huisvesting in Zuid-Afrika met Nederlandse expertise. DIGH bleef ook actief als coördinatiepunt in 2009. Belangrijk feit is de verlenging van de MoA eind 2009. In dit kader nam DIGH in november deel aan een delegatiebezoek aan de Zuid-Afrikaanse partners, samen met vertegenwoordigers van VROM, Aedes en VNG. DIGH jaarverslag 2009 • 15
4 Ontwikkelingen en perspectief in de regio’s waar DIGH werkt DIGH onderzoekt permanent welke mogelijkheden en perspectieven er zijn in de regio’s waarin zij werkt. Vaak wordt hierbij samengewerkt met partnerorganisaties in Nederland, en in de verschillende regio’s in het buitenland. Op deze manier kan DIGH snel inspelen op nieuwe ontwikkelingen.
Zuid-Amerika en de Caraïben De programma’s in deze regio worden in hoge mate bepaald door de vaste samenwerkingsrelatie die DIGH hier heeft opgebouwd. In Nicaragua is een apart programma gestart om de microkredietorganisatie Ceprodel ook sterker te maken als lokale ontwikkelaar. De keten start dan al bij de aankoop en het bouwrijp maken van de grond. Het Fonds Werken aan Wonen heeft hiervoor een bijdrage verstrekt aan het Landelijk Beraad Stedenbanden Nederland Nicaragua (LBSNN). DIGH levert hierin een inhoudelijke bijdrage. In 2009 zijn contacten gelegd met het regiokantoor Habitat for Humanity Latijns Amerika in Costa Rica. Al eerder was met het hoofdkantoor van HfH in Atlanta overeengekomen de samenwerking te intensiveren, ook gebaseerd op contacten tussen DIGH en Habitat for Humanity in Oost-Europa. Vanuit Latijns Amerika is veel behoefte aan financiering van microkredietorganisaties. Steeds meer richten zij zich op het verstrekken van krediet voor de bouw of renovatie van woningen voor de lagere inkomensgroepen. Concreet heeft dit geleid tot een aanvraag voor financiering van vier microkredietorganisaties in Peru. DIGH heeft deze aanvraag voorgelegd aan de kredietcommissie, maar we zijn er nog niet in geslaagd om een garantiegever te vinden. In 2010 hopen we wel een garantiegever te vinden. Met de Nederlandse ontwikkelingsorganisatie Cordaid zijn we in gesprek over hoe we de toekomstige samenwerkingsrelatie kunnen vormgeven. Cordaid heeft een programma ontwikkeld gericht op stedelijke problematiek in vier grote steden in Afrika en Zuid-Amerika onder de naam Urban Matters. DIGH is betrokken bij de projecten in Zuid-Afrika en El Salvador. Met name in El Salvador kan de werkwijze van Nicaragua als voorbeeld dienen. Fundasal kan dan de rol spelen van Ceprodel. Vanwege de veranderende status van de Nederlandse Antillen en Aruba is in Nederland een werkgroep opgericht bestaande uit het ministerie van VROM, enkele woningcorporaties en DIGH. De kernvraag is hoe het huisvestingsprobleem op de eilanden kan worden aangepakt. DIGH heeft hiervoor ook enkele koopwoningmodellen aangeleverd; de eigen woning is immers de meest gewenste vorm hier. In de loop van 2010 zal de aanpak verder worden uitgewerkt; een aanpak die van eiland tot eiland kan verschillen. DIGH zal de rol krijgen als (mede-)financier, garantiegever en adviseur.
Zuid-Afrika Het voortzetten van de samenwerking tussen Nederland en Zuid-Afrika op het vlak van social housing betekent voor DIGH de voortzetting van een intensieve samenwerkingsrelatie met het Ministry of Human Settlements, NASHO (vereniging van Zuid-Afrikaanse woningcorporaties), de Social Housing 16 • DIGH jaarverslag 2009
Foundation (SHF) en haar opvolger, de Social Housing Regulatory Authority (SHRA). Op het vlak van Housing Finance blijven relaties met de National Housing Finance Corporation (NHFC) en lokale banken van belang. Dit netwerk bestaat naast het netwerk met lokale klanten: de woningcorporaties en het Kuyasa Fonds. Een belangrijk agendapunt is hoe we de output van de corporatiesector in Zuid-Afrika kunnen vergroten, met huurwoningen en met andere typen woningen. Dat is een politiek issue, maar ook een issue van professionaliteit van de lagere overheden en de corporaties zelf. Effectieve inzet van de reeds aanwezige DIGHmiddelen is daarbij ook aan de orde.
Midden- en Oost-Europa Twee agenda’s blijven bij DIGH in deze regio leidend: • het creëren van een nieuwe huurwoningsector voor starters en ouderen; • het uitvoeren van energy efficiency programma’s in de bestaande hoogbouw. Voor beide agenda’s blijft het grootste obstakel: het institutionele gat dat is ontstaan na het wegvallen van de staatsordening onder het communisme en het privatiseren van de woningvoorraad. Het vinden van lokale partners die de uitvoering ter hand kunnen nemen is bijzonder moeilijk. In een aantal landen wordt samengewerkt met Habitat for Humanity. In Montenegro is de staat zelf weer in dit gat gesprongen. In menig ander land, met name op de Balkan, blijft het zoeken. Met de inzet van middelen van het Fonds Werken aan Wonen, ten behoeve van het ‘voortraject’ dat vaak gaat over institutionele ontwikkeling, wordt gepoogd iets aan dit gat te doen. In 2010 en de volgende jaren zal dit misschien wel belangrijker zijn dan de feitelijke financiering van projecten.
DIGH werkt ook binnen andere kaders aan dit doel van institutionele ontwikkeling: MATRA (MAatschappelijke TRAnsformatie, een subsidieregeling van het ministerie van Buitenlandse Zaken) Met een MATRA-subsidie gaat DIGH als projectleider met Nederlandse en Armeense partners aan de slag om de komende drie jaar een sociale volkshuisvestingssector in Armenië te ontwikkelen. Het project richt zich zowel op de strategische ontwikkeling van een kader op nationaal nivo alsook op de daadwerkelijke ontwikkeling van lokale projecten in samenwerking met gemeentes.
Staccato DIGH is een partner in dit door de EU gefinancierde project. Doel is om renovatie van huisvesting met inzet van duurzame technologieën te demonstreren in drie steden: Amsterdam, Budapest en Sofia. En verder Al eerder werd met de International Finance Corporation (IFC) een intentieovereenkomst getekend voor samenwerking. In Afrika willen we tot een fondsstructuur komen. In Oost-Europa is
het doel samenwerking, waarbij lokale banken kunnen participeren in de energie efficiency programma’s. Rond beide thema’s zijn gesprekken gevoerd, maar een praktische invulling is er nog niet. Dit is mede te wijten aan de kredietcrisis. In december 2009 is een samenwerkingsovereenkomst getekend met de Development Innovations Group (DIG) uit Washington. Zij verstrekten een bijdrage aan DIGH om wereldwijd te komen tot nieuwe fondsstructuren voor affordable housing. Microkrediet voor housing moet daarvan een onderdeel zijn. DIGH heeft drie jaar de tijd om tot resultaten te komen.
Jim Schuyt Voorzitter Directie De Alliantie Woningcorporatie de Alliantie steunt zes bouwprojecten via DIGH. Het is er de Alliantie niet om te doen om het werk van corporaties in die landen over te nemen. ‘Onze rol is belangrijk, maar overzichtelijk’ ‘Als corporatie moet je oog hebben voor internationale ontwikkelingen. Onze verantwoordelijkheid voor huisvesting stopt niet bij Lobith. In landen als Zuid-Afrika is een goede woning nog veel belangrijker dan hier. Door de samenwerking met DIGH zijn we in staat om onze solidariteit zo efficiënt mogelijk tot uiting te brengen. Onze rol is vergroot door een partnership dat we zijn aangegaan met woningcorporatie Communicare in Kaapstad. Twinning noemen we dat. We bieden graag kennis aan op bijvoorbeeld het technisch vlak. Samen met DIGH.’
‘Door de samenwerking met digh zijn we in staat om onze solidariteit zo efficiënt mogelijk tot uiting te brengen’ DIGH jaarverslag 2009 • 17
5 Samenwerkingspartners in Nederland Om de werkzaamheden van DIGH mogelijk te maken heeft DIGH een samenwerkingsrelatie met de woningcorporaties in Nederland. Daarnaast heeft zij een werkrelatie met enkele andere organisaties. Hieronder volgt een kort overzicht.
Financiële instellingen De Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) in Den Haag is de financiële instelling voor bijna alle lopende DIGH-leningen. De BNG is opgericht in 1914 en gevestigd in Den Haag. Het is de bank voor de overheid en het maatschappelijk middenveld. Volgens de statuten is de BNG ‘bankier ten dienste van overheden’, zoals gemeenten, provincies, gemeenschappelijke regelingen en politieregio’s. De bank werkt verder voor instellingen die verbonden zijn met overheden en voor bedrijven op het terrein van volkshuisvesting, openbaar nut, onderwijs en gezondheidszorg. Ministerie van VROM Het ministerie van VROM blijft het vaste aanspreekpunt voor DIGH bij de centrale overheid. Naast de generieke 0,3 promille regeling die VROM heeft opgesteld voor het DIGH werk is er inhoudelijke samenwerking op de agenda’s in Zuid-Afrika en de Nederlandse Antillen. Aedes, koepelorganisatie van woningcorporaties De samenwerking met Aedes is vastgelegd in een gemenerekeningcontract dat de specifieke diensten omschrijft die DIGH levert. Voor Aedes fungeert DIGH als coördinatiepunt voor de MoA met Zuid-Afrika en als adviseur voor het Fonds Werken aan Wonen. VNG International, Vereniging van Nederlandse Gemeenten Met VNG International bestaat een inhoudelijke samenwerking in het kader van de MoA met Zuid-Afrika. Daarnaast is de VNG naaste partner in het opzetten van het nieuwe Fonds voor Duurzame Lokale Ontwikkeling. DIGH heeft in 2009 een bijdrage geleverd aan het VNG congres over hetzelfde onderwerp. Verder werkt DIGH onder andere samen in Nederland met partijen als het APS International (dochter van APS, Algemeen Pedagogisch Studiecentrum), LBSNN (Landelijke Beraad Stedenbanden Nederland-Nicaragua), Habitat for Humanity Nederland, WSW (Waarborgfonds Sociale Woningbouw), WEW (Waarborgfonds Eigen Woningen), Energiebedrijven, Cordaid, Ecofys, Housing Matters, Intervolve, PRC Bouwcentrum, Agora, Housing + en Iktus Nederland.
18 • DIGH jaarverslag 2009
Nederlandse Woningcorporaties De volgende corporaties staan eind 2009 garant voor een DIGH lening (op volgorde van datum van afsluiten van leningen). 1. Ymere 2. Woonconcept 3. Woonstad Rotterdam 4. Stadgenoot 5. Rochdale 6. De Alliantie 7. TBV Wonen Tilburg 8. Woonbedrijf Ieder 1 9. Allee Wonen 10. Casade 11. Wonen Breburg 12. Vivare 13. De Key 14. Portaal Utrecht 15. Bo-Ex 16. SSH Utrecht 17. GroenrandWonen 18. Wooncompagnie 19. Parteon 20. Woonwaard Noord-Kennemerland 21. Woonstichting Nieuwkoop 22. Delta Wonen 23. WoCom 24. De Woonplaats 25. Staedion 26. Stichting Woonbelangen Weidegebied 27. Habion 28. Mitros 29. Woongroep Holland 30. Woonstichting EttenLeur (Woonwel) 31. Elan Wonen Corporaties die relatief gezien voor DIGH leningen het grootste deel van hun garantieruimte (0,3 promille van het balanstotaal op jaarbasis) hebben ingezet zijn: 1. Vivare, Arnhem voor 100% Stichting Woonbelangen Weidegebied, Woerden voor 100% 2. Woonconcept Meppel voor 81% 3. Woningstichting Nieuwkoop voor 79% 4. Elan Wonen, Haarlem voor 76% 5. TBV Wonen, Tilburg voor 71%
Hans Mersmann Lid Kredietcommissie DIGH Hans Mersmann houdt zich bezig met Strategisch Beleid bij de Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen
‘Als lid van digh’s kredietcommissie zetten we onze expertise in voor ontwikkelings- en transitielanden. En we stimuleren corporaties en andere garantieverstrekkers om hetzelfde te doen. Mooi toch?’ DIGH jaarverslag 2009 • 19
6 DIGH intern Personeel en Organisatie Het team van DIGH bestaat eind 2009 uit zeven personen, in totaal 5,2 fte’s. Erik Beijer, directeur/bestuurder en regiomanager Zuid-Afrika Erik Beijer is de grondlegger van DIGH. Hij heeft de stichting in de loop der jaren uitgebreid tot een solide en professionele organisatie. Naast zijn taken en verantwoordelijkheden als directeur/ bestuurder is hij ook verantwoordelijk als regiomanager van Zuid-Afrika. Erik studeerde Sociologie en Economie in Utrecht en Amsterdam. Wanda Kreuning, secretaresse Wanda kwam in april 2009 in dienst bij DIGH. Ze is verantwoordelijk voor het secretariaat en ondersteunt het team. Jeltje Lam, coördinator leningen en contracten Jeltje is verantwoordelijk voor het afsluiten van de contracten met de buitenlandse leningaanvragers. Ze houdt zich bezig met de financiële en juridische aspecten van alle leningen. Jeltje heeft een jarenlange financiële ervaring in het bankwezen en startte bij DIGH in 2008. Ze is afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit in Groningen in bedrijfseconomie. Carla van den Nieuwenhof, regiomanager Zuid-Amerika en het Caribisch gebied Carla werkt sinds 2008 bij DIGH. Ze is afgestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam in Bedrijfseconomie. Carla heeft een uitgebreide ervaring op het gebied van betaalbare huisvestingsprojecten in zowel het buitenland als in Nederland. Ook heeft ze als financieel adviseur gewerkt bij verscheidene Nederlandse woningcorporaties. Louisa Verhulst, bureaumanager Louisa is sinds 2005 verantwoordelijk voor de procedures en de dagelijkse bedrijfsvoering bij DIGH. Daarnaast is zij verantwoordelijk voor communicatie & PR en personeelszaken. Ze heeft jarenlang ervaring in het beheer van bedrijfsprocessen in verschillende organisaties. Ze is afgestudeerd in Middle Management, Facility Management en Office Management. Henny Wijngaards, administrateur Henny is verantwoordelijk voor de boekhouding en de jaarcijfers. Hij zorgt dat de financiële administratie op rolletjes loopt. Henny heeft een achtergrond in de accountancy en heeft hiervoor bij het WSW gewerkt. Marie-Odile Zanders, regiomanager Midden- en Oost-Europa Marie-Odile is zeer ervaren op het gebied van woningbouwprojecten en internationale ontwikkeling. Ze werkte in grote delen van de wereld aan herinrichting van sloppenwijken en stedelijke vernieuwing. Ze is afgestudeerd aan de Technische Universiteit Eindhoven in de studie Techniek en Maatschappij en begon haar activiteiten bij DIGH in 2007. 20 • DIGH jaarverslag 2009
Bestuurlijke verandering Met het groeien van de omvang van de leningportefeuille naar 50 miljoen plus heeft het bestuur van DIGH de conclusie getrokken dat deze omvang slecht past bij het traditionele bestuursmodel. Op deze schaal staat het bestuur te ver van de dagelijkse sturing af en kan ze de eindverantwoordelijkheid niet meer goed nemen. Per 1 januari 2010 is DIGH overgestapt op het Raad van Toezicht-model. Erik Beijer is nu directeur/bestuurder. Hij rapporteert ieder kwartaal aan de Raad van Toezicht, die momenteel bestaat uit de heer R. Steenbeek (voorzitter), de heer J.W. van der Sluijs (vicevoorzitter), de heer A.H.M. Catau en de heer J.C.A. Polman. Hiermee is de Raad van Toezicht nog niet voltallig. Momenteel wordt gezocht naar een vijfde lid met vooral internationale expertise. Per 1 juli 2010 moet de Raad van Toezicht voltallig zijn.
Bestuur Het bestuur van DIGH bestond tot eind 2009 uit de heren: R. Steenbeek
voorzitter en lid dagelijks bestuur
P.H. van Delft
penningmeester en lid dagelijks bestuur
G. Slootjes
secretaris en lid dagelijks bestuur
A.H.M. Catau H.W. van Heuven J.C.A. Polman N.J.H. Koers J.W. van der Sluijs De leden van het bestuur hebben op persoonlijke titel zitting in het bestuur. Het bestuur kwam in 2009 vier keer bijeen. Het dagelijks bestuur kwam in 2009 acht keer bijeen.
Kredietcommissie De leden van de kredietcommissie adviseren het bestuur bij kredietbeoordelingen. De kredietcommissie bestond in 2009 uit de heren: P.H. van Delft
penningmeester DIGH
R.L. van der Post
directeur bestuurder Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW)
K.J.R. Schiffer
algemeen directeur Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW)
Als vaste vervanger voor de heer K.J.R. Schiffer fungeert de heer H. Mersmann, die zich bezig houdt met Strategisch Beleid bij het WEW. De kredietcommissie kwam in 2009 vier keer bijeen.
Commissie van Aanbeveling De Commissie van Aanbeveling ondersteunt DIGH vanuit haar eigen expertise. In 2009 bestond deze commissie uit de heren: M. van Dam
voorzitter commissie van aanbeveling, oud-minister VROM
B. Bleker
oud-lid raad van bestuur Bouwfonds
A.J.L. Bodzinga
algemeen directeur BPF Bouwinvest
M.J. Cohen
oud-burgemeester van Amsterdam
J.D. Doets
oud-bestuursvoorzitter ING Real Estate
J. R. Elffers
oprichter AEF Andersson Elffers Felix
W.D. van Leeuwen
oud-voorzitter Aedes, vereniging van woningcorporaties
R.J.J.M. Pans
voorzitter Directieraad Vereniging van Nederlandse Gemeenten
M.J. van Rijn
voorzitter raad van bestuur PGGM
P.O. Vermeulen
oud-voorzitter raad van bestuur BNG
R. de Vries
oud-voorzitter FNV bouw en president van de International Federation of Building and Woodworkers
Roland van der Post Lid Kredietcommissie DIGH Roland van der Post is Directeur Bestuurder bij het Waarborgfonds Sociale Woningbouw Het WSW geeft garanties aan financiers die woningcorporaties leningen verstrekken voor sociale woningbouwprojecten. Dankzij deze garanties kunnen corporaties geld lenen tegen gunstige voorwaarden. ‘De sociale volkshuisvesting hier is zó goed. Het zou zonde zijn om al die kennis niet te exporteren. Garant staan voor een volkshuisvestingsproject in het buitenland moet je alleen doen als dat aansluit bij wat je als corporatie al doet. De financiële kant van de zaak kun je met een gerust hart aan DIGH overlaten.’
‘De financiële kant van de zaak kun je met een gerust hart aan digh overlaten’ DIGH jaarverslag 2009 • 21
22 • DIGH jaarverslag 2009
Branchevereniging Aedes ‘Veel corporaties zijn terughoudend met betrekking tot financieringen in het buitenland. Ze vinden dat hun taak primair in Nederland ligt. Aedes vindt dat we in Nederland niet op een eiland zitten, maar onderdeel zijn van een globaliserende wereld. Als corporatie mag je best je verantwoordelijkheid nemen op dat gebied. Inmiddels zijn er al vrij veel leden die iets willen doen in het buitenland en wij ondersteunen dat als branchevereniging van harte. Een belangrijke voorwaarde voor succes is dat de partners in het buitenland het initiatief nemen voor een project. De lokale overheid moet duidelijk aangeven welke projecten ze zelf belangrijk vindt. Alleen zo komt een project van de grond.’
‘Een belangrijke voorwaarde voor succes is dat de partners in het buitenland het initiatief nemen voor een project’
DIGH jaarverslag 2009 • 23
7 De financiën van DIGH Dit is een verkort financieel jaarverslag. Het volledige financiële jaarverslag is beschikbaar via onze website.
Resultaatanalyse In 2009 zijn 14 nieuwe leningen afgesloten voor een totaalbedrag van v 14.817.711. Dat is circa v 3 miljoen meer dan in 2008. De vergoeding voor DIGH ad v 509.938 werd verantwoord ten gunste van het resultaat over 2009. Het exploitatiesaldo 2009 bedraagt v 10.522 positief (2009: v 10.929 positief). Dit saldo ontstaat nadat de dotatie aan de bestemmingsreserve, ter dekking van de valutarisico’s, en de mutaties in de overige reserves zijn verwerkt. De belangrijkste inkomsten en uitgaven betreffen de renteinkomsten van de verstrekte leningen en de rente-uitgaven van de opgenomen leningen.
De voornaamste operationele inkomsten zijn vervolgens de ontvangen vergoedingen voor verstrekte leningen van v 509.938. De overige inkomsten zijn de ontvangen vergoeding voor advies- en dienstverlening van v 88.069. Daarnaast is een vergoeding ontvangen van het Fonds Werken aan Wonen (FWAW) inzake werkzaamheden voor de voorbereiding van projecten in Midden- en Oost-Europa (CEE) van v 33.579. De operationele kosten bestaan voor v 489.471 uit personeelskosten, voor v 30.629 uit huisvestingskosten. De overige v 118.009 zijn algemene kosten.
Balans per 31 december 2009 Activa
31-12-2009
31-12-2008
5.846
8.811
46.998.807
34.225.740
Vlottende activa
3.227.882
2.488.035
Liquide middelen
2.575.512
2.513.368
52.808.047
39.235.954
875.406
566.141
Vreemd vermogen op lange termijn
48.312.198
35.402.293
Vlottende schulden
3.620.443
3.267.520
52.808.047
39.235.954
Materiële vaste activa
Financiële vaste activa
Passiva Eigen vermogen
24 • DIGH jaarverslag 2009
Accountantsverklaring Accountantsverklaring bij de verkorte jaarrekening 2009 De verkorte jaarrekening 2009 is ontleend aan de statutaire jaarrekening. Voor deze volledige jaarrekening is op 15 juni 2010 door Deloitte Accountants B.V. een goedkeurende accountantsverklaring afgegeven. Goedkeuring van de jaarrekening De statutaire jaarrekening 2009 van de Stichting DIGH is in de vergadering van 16 juni 2010 ter goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Toezicht van de Stichting DIGH. De Raad van Toezicht heeft in deze vergadering de jaarrekening 2009 goedgekeurd.
Operationele Staat van baten en lasten over 2009 (na resultaatbestemming) Baten
2009
2008
Vergoeding verstrekte leningen
509.938
360.623
Diverse bijdragen
20.000
126.662
3.162
11.265
33.579
45.483
88.069
112.387
654.748
656.420
489.471
427.680
30.629
41.870
Bankrente en rente wegens te late betaling Bijdrage FWAW inzake projecten CEE Advies- en dienstverlening
Lasten Personeelskosten Huisvestingskosten Algemene kosten
118.009
196.271
638.109
665.821
16.639
-9.401
Netto saldo rente en valutareserve verschil
-6.117
20.330
Exploitatiesaldo
10.522
10.929
Resultaat
DIGH jaarverslag 2009 • 25
Stichting Dutch International Guarantees for Housing – DIGH Bezoekadres Olympia 1 1213 NS Hilversum Postadres Postbus 611 1200 AP Hilversum T 035 - 626 83 83 F 035 - 647 05 46 E
[email protected] I www.digh.nl
26 • DIGH jaarverslag 2009
Colofon Dit is een uitgave van de stichting DIGH, augustus 2010 Eindredactie, tekstbijdragen en vormgeving: Einder Communicatie, Nijmegen Drukwerk: Drukmotief, Apeldoorn
