Duurzaam telen, begint bij jou

‘Duurzaam telen, begint bij jou.’ Eindrapportage van het project ‘Het vergroten van bekendheid van nieuwe geïntegreerde gewasbeschermingsmethoden’.

Juni 2011 Yvonne Gooijer, Hanneke Oosterbaan, Peter Leendertse (CLM) Jacob Dogterom (DLV Plant), Mark de Jong (ZLTO), Puck Gerritsen (Projecten LTO Noord), Heidi Schalk (Arvalis) en Michiel Janzen (GBE).

‘Duurzaam telen, begint bij jou.’ Eindrapportage van het project ‘Het vergroten van bekendheid van nieuwe geïntegreerde gewasbeschermingsmethoden’

Yvonne Gooijer (CLM) Hanneke Oosterbaan (CLM) Peter Leendertse (CLM) Jacob Dogterom (DLV Plant) Mark de Jong (ZLTO) Puck Gerritsen (Projecten LTO Noord) Heidi Schalk (Arvalis) Michiel Janzen (GBE)

CLM Onderzoek en Advies BV Culemborg, juni 2011 CLM 756 - 2011

Inhoudsopgave

1.

Samenvatting

5

Inleiding

9

2. 2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.2.7 2.2.8 2.2.9

De campagne in woord en beeld Spotlightteler centraal Massacommunicatie met een goed gevoel Lancering campagne Persoonlijke aandacht Website Artikelen & berichten Bijeenkomsten Nieuwsbrieven Flyers, poster, leaflet Audiovisuele middelen Email service

11 11 15 15 15 15 17 18 18 19 20

2.3 2.3.1 2.3.2

Informatie om te overtuigen Kosten en baten van Good Practices Praktisch advies van teler en adviseur

21 21 22

2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3

Een-op-een contact om daadwerkelijk te doen Groepen telers aan de slag Omgevingspartijen aan de slag Soms lukt het niet

23 23 23 28

2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 2.5.4

Verrassende elementen Boegbeeld Henk Angenent Partners in de spotlight Prijsvragen en luchtballon Een loepje met lamp in je brievenbus?

29 29 31 32 33

3. 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

De campagne in cijfers Kennis is gegroeid Omslag in de houding? De campagne en het gedrag van telers De omgeving van de teler in actie Verrassing in communicatie

35 35 38 39 39 44

4.

Wat signaleren we voor het beleid?

45

5.

Conclusies na een jaar campagne voeren

46

Bijlage 1: Communicatieoverzicht Bijlage 2: Knipselkrant (is digitaal op te vragen via [email protected])

4

Eindrapportage ‘Duurzaam telen, begint bij jou’

Samenvatting

Campagne: boodschap en aanpak Op verzoek van het ministerie van EL&I hebben wij in 2010 een campagne uitgevoerd om de Good Practices gewasbescherming (nieuwe, haalbare en praktische geïntegreerde gewasbeschermingsmethoden) te promoten. Als eerste stap hebben we de communicatiestrategie opgesteld en de campagne voorbereid. De kernboodschap van de campagne hebben we verwoord in een logo en slogan en is op 22 maart 2010 gelanceerd: ‘Duurzaam telen, begint bij jou’.

De boodschap was dat praktische gewasbeschermingsmethoden beschikbaar zijn die alle telers kunnen benutten. Gewone telers stonden centraal in de campagne. Zij overtuigden hun collega’s en omgeving met een nuchter, praktisch verhaal. Zij lieten zien dat het werkt. Om zoveel mogelijk aandacht voor de campagne te krijgen, hebben we bovendien gebruik gemaakt van een rolmodel (11-stedentocht winnaar Henk Angenent). We hebben ingespeeld op de mentaliteit ‘niet praten, maar doen’ en hebben voor een positieve boodschap in eenvoudige taal gezorgd. Per sector hebben we vijf Good Practices centraal gesteld.


5

Communicatie: middelen en bereik De campagne heeft een groot aantal gevarieerde communicatie-uitingen opgeleverd in alle plantaardige sectoren. Informatie over de Good Practices is naar alle telers in Nederland verspreid via bijeenkomsten, filmpjes, regionale radio en tv, persberichten en artikelen, flyers, websites en via verzending van kaart met loepje naar 28.000 telers. Het bereik is geschat op > 1 miljoen. Een greep uit de uitingen: n 27 landelijke en regionale (demo)bijeenkomsten n 6 reportages op regionale radio en tv n 15 filmpjes n 5.500 projectfolders verspreid n 28 persberichten n 14 vermeldingen in nieuwsbrieven n 77 artikelen n 236 website-vermeldingen n 116 posts op campagnewebsite n 28.000 loepjes met kaart Doelen: Kennis, houding en gedrag We schatten in dat het doel om kennis te verhogen en 50% van de telers te bereiken is gerealiseerd. De (EDG) enquête die is gehouden onder telers geeft aan dat voor de meeste sectoren de campagne op zo’n 50% van de telers invloed heeft gehad op de beslissing rond gewasbescherming. De 41 betrokken adviseurs schatten dat 80% van de telers mede via de campagne op de hoogte is van de Good Practices. Het doel om de houding te beïnvloeden en 30% van de telers te overtuigen van de meerwaarde van de Good Practices is gerealiseerd in de meeste sectoren. Zo’n 30- 60% van de telers aan dat de campagne (weinig tot veel) invloed heeft op de beslissing rond gewasbescherming. Alleen bij akkerbouw is het percentage lager (21%). Het doel om het gedrag te veranderen en het aantal telers dat aan de slag gaat met de Good Practices met 10% te vergroten is lastig meetbaar. Wel komt uit de enquête naar voren dat een aantal Good Practices inmiddels veel wordt toegepast. Methoden zoals BOS en driftbeperkende technieken worden in sommige sectoren door een verrassend hoog percentage telers toegepast (o.a. BOS in aardappelen 55-60% en driftreducerende technieken in boomteelt 55-72%). Hoewel dit deels sociaal gewenste antwoorden kunnen zijn, is het percentage hoog. Deels kan er in gedrag een ‘naijleffect’ zijn: Sommige Good Practices vergen investeringen die mogelijk in 2011 plaats vinden. Het behalen van deze doelen komt zeker niet alleen op het conto van deze campagne. Ook de onderzoeksprogramma’s van de afgelopen jaren in combinatie met landelijke projecten zoals Telen met Toekomst en regionale projecten zoals Schoon Water voor Brabant hebben bijgedragen.

6


Verrassing: van boegbeeld tot ‘boer zoekt vrouw’ Het gebruik van de mix van verschillende verrassende elementen heeft goed gewerkt. Elementen waren o.a. aandacht voor communicatie door en voor partners, inspringen op actualiteit zoals Boer zoekt vrouw of residuen in Tros Radar, Henk Angenent als boegbeeld van de campagne, communicatie door telers en omgeving (zoals banken en supermarkten), prijsvragen en ballonvaarten/ schaatsclinic, het verzenden van loepjes en kaarten, en het opstellen van duurzame recepten van telers. Deze verrassende elementen leverden extra aandacht op van de pers, stakeholders en telers.

Ballonvaart op zoek naar Phytophthora-sporen Signalen voor het beleid Tijdens de campagne hebben we verschillende signalen ontvangen die relevant zijn voor het beleid. Signaal vanuit landbouw-, onderzoek- en waterwereld is de zorg dat de beleidsaandacht voor onderzoek en advisering ten aanzien van nieuwe methoden van duurzame gewasbescherming na 2010 in zal storten. De druk om iets aan gewasbeschermingsmiddelen te doen is relatief laag. De politieke aandacht is beperkt, en gericht op de publiciteit rond ‘hot items’ als bijen, residuen en gezondheid van omwonenden. Signaal vanuit de industrie- en advieswereld is dat bij spuitlicentie-bijeenkomsten veel meer geadviseerd kan worden over duurzame gewasbescherming. Dit is een belangrijke manier om alle telers die gewasbeschermingsmiddelen toepassen te bereiken. Signaal vanuit de telers en adviseurs is dat telers vooral interesse hebben in praktische, bedrijfseconomisch interessante methoden. Stimulering van deze methoden levert het meeste succes op. De uitdaging is nu de slag naar uitvoering door de brede groep te maken. Naast communicatie vraagt dit ook stimulering, implementatie en borging. Tenslotte signaleren wij zelf dat overheidsbeleid ten aanzien van andere beleidsvelden (o.a bodem, biodiversiteit en water) duurzame gewasbescherming kan ondersteunen. Denk bijvoorbeeld aan groen-blauwe diensten ten aanzien van (functionele) akkerranden.


7

8


© Totally Eye Photography / Anoeska van Slegtenhorst / DLV

1. Inleiding

Op verzoek van het ministerie van EL&I hebben wij in 2010 een campagne uitgevoerd om de Good Practices gewasbescherming (nieuwe, haalbare en praktische geïntegreerde gewasbeschermingsmethoden) te promoten. Als eerste stap hebben we de communicatiestrategie opgesteld en de campagne voorbereid. Dit is beschreven in het werkdocument ‘Duurzaam telen, begint bij jou’- communicatiestrategie voor het vergroten van de bekendheid van nieuwe geïntegreerde gewasbeschermingsmethoden -. Dit document is in maart 2010 aan de opdrachtgever opgeleverd als resultaat van fase 1. Op 22 maart 2010 is fase 2, de campagne zelf, gestart. Deze eindrapportage beschrijft deze 2e fase. De communicatiemiddelen, ervaringen en doelen komen aan bod. In deze inleiding vatten we eerst de communicatiestrategie samen: Communicatiestrategie maart 2010 Voor het opstellen van de communicatiestrategie hebben we van verschillende communicatieprojecten de succes- en faalfactoren geanalyseerd. Ook hebben we een aantal projectleiders bevraagd op de do’s en don’ts voor een geslaagde communicatiecampagne. Ook 27 telers en hun partners hebben meegedacht over communicatiemiddelen en –kanalen die we wel of juist niet in moeten zetten. Vanuit deze ‘lessen uit het verleden’ hebben we de volgende strategie opgezet voor de campagne: Doel Het doel van de campagne is drieledig: het vergroten van de bekendheid van Good Practices (50% van de telers), het overtuigen van 30% van de telers van de meerwaarde ervan en het aantal telers dat Good Practices daadwerkelijk toepast vergroten met 10%. Het accent van de campagne ligt vooral op het vergroten van de kennis, de andere doelen vloeien hier logischerwijs uit voort. Doelgroep De doelgroep is de ruim 28.000 telers in Nederland vanuit de sectoren akkerbouw, vollegrondsgroenten, bollenteelt, boomteelt, fruitteelt, glasgroenten en glasbloemen. We informeren ook de omgeving van deze telers en we activeren de belangrijkste omgevingspartijen zoals de partners van de telers, de gewasbeschermingshandelaren, collega telers, adviseurs, afnemers en loonwerkers. Kernboodschap De kernboodschap hebben we verwoord in een logo en slogan en is op 22 maart 2010 gelanceerd. De boodschap is dat praktische gewasbeschermingsmethoden beschikbaar zijn die alle telers kunnen benutten. Campagne Gewone telers staan centraal in onze campagne. Zij overtuigen hun collega’s en omgeving met een nuchter, praktisch verhaal. Zij laten zien dat het werkt! Om zoveel mogelijk aandacht voor de campagne te krijgen, maken we bovendien gebruik van een rolmodel (11-stedentocht winnaar Henk Angenent). We spelen in op de mentaliteit ‘niet praten, maar doen’ en zorgen voor een positieve boodschap in eenvoudige taal. We communiceren niet over alle Good Practices, maar zetten vijf stuks per sector centraal.


9

We voeren de campagne uit in drie samenhangende onderdelen: 1. Massacommunicatie met een goed gevoel Op 22 maart is de campagne gelanceerd met een ludieke actie (estafettewedstrijd bij akkerbouwer Aard Robaard) waarna er berichten verschijnen in de landelijke pers en de algemene agrarische pers. Ook is tegelijkertijd de website gelanceerd met interessante en toegankelijke informatie over de campagne en over de Good Practices. Als onderdeel van de massacommunicatie zijn in nauwe samenwerking met Telen met Toekomst de kernboodschap en de praktische Good Practices tijdens grote landelijke gewas/sectorbijeenkomsten gepresenteerd. Cruciaal hierbij is het ‘goede gevoel’. Telers moeten meteen een goed gevoel krijgen bij de campagne. 2. Informatie om te overtuigen Vervolgens willen de telers meer weten. Op de website vinden ze meer informatie over het project in het algemeen en klikken snel door naar het deel over hun sector. Ze bekijken korte filmpjes en lezen een interview. De voor hun sector belangrijke informatie komt ook terug in hun sectorblad en op sectorwebsites. Ze noemen het tijdens een gesprek met de gewasbeschermingadviseur, en ook die blijkt op de hoogte te zijn van de campagne en kan aanvullende informatie geven. Ook de LTO-bestuurders wijzen op de kansen die de Good Practices bieden voor de telers. 3. Eén-op-één contact om daadwerkelijk te doen Een flink aantal telers is echt overtuigd van de meerwaarde van Good Practices en wil ermee aan de slag op het eigen bedrijf. Ze hebben specifieke vragen en zijn op zoek naar antwoorden, wij faciliteren hierin: ze kunnen voor adviezen terecht bij adviseurs en spotlighttelers.

Aan het einde van de campagne evalueren we de resultaten door een telefonische enquête en door een inschatting van het bereikvan de campagne. De kwaliteit van de campagne houden we hoog door tussentijdse evaluatie door de opdrachtgever, stakeholders en convenantpartners, telers en het projectteam zelf.

Vanaf maart 2010 zijn we aan de slag gegaan met deze strategie. Belangrijk afsluitend onderdeel van de campagne was het verzenden van een ‘gadget’ naar 28.000 telers. Door praktische redenen kon deze verzending pas plaats vinden in maart 2011. Daarom is in overleg met de opdrachtgever de campagne met drie maanden verlengd tot eind maart 2011. In deze eindrapportage beginnen we met een impressie van de campagne in woord en beeld (H2). We maken een inschatting van de resultaten met behulp van de telefonische enquête die CLM heeft uitgevoerd in het kader van EDG Kennis (Evaluatie Duurzame gewasbescherming onderdeel kennis) en met behulp van ervaringen van adviseurs, stakeholders en telers (H3). Vervolgens geven we in H4 beleidssignalen die we tijdens de campagne ‘uit het veld’ hebben ontvangen. Tenslotte ronden we in H5 af met enkele conclusies en aanbevelingen.

10


2. De campagne in woord en beeld

In dit hoofdstuk behandelen we de verschillende onderdelen van de campagne in woord en beeld. 2.1 Spotlightteler centraal Gewone telers stonden centraal in deze campagne. Zij hebben hun collega’s en omgeving met een nuchter, praktisch verhaal overtuigd. Na werving hebben 31 van deze ‘spotlighttelers’ laten zien dat Good Practices werken en wat de voor- en nadelen ervan zijn. Binnen de campagne hebben de ‘spotlighttelers’ op verschillende manieren hun verhaal laten horen: 2.1.1 Tijdens landelijke bijeenkomsten o.a.: n Akkerbouwers Aard en Greeke Robaard tijdens de kick-off 22 maart 2010 n Fruitteler Dick de Kat Angelino tijdens de open dag Fruitteelt in Randwijk (19 augustus 2010) n Fruitteler Hein van Kekem tijdens de KNPV dag te Wageningen n Pootgoedteler Klaas Schenk tijdens het Pootgoed Innovatie Platform op proefboerderij Oostwaardhoeve (8 juni 2010) n Bollentelers Wim en Ria Vink bij bollenbijeenkomst N-Holland in juni 2010 n Ad Slabbekoorn tijdens de perendag 9 juli te Krabbendijke n Akkerbouwers Wim Harders en Marco Buijs tijdens de ‘phythophthora’ballonvaart. n Akkerbouwer Gerhard Kohlleppel op de Graandag in Nieuw Beerta (30 juli 2010) n Akkerbouwer Toon van der Heijden tijdens de themamiddag aardappelteelt in Wijnandsrade (14 september 2010) n Openingslezing Duurzaam Telen door Bert Nooteboom en Luc Remijn op UIKC Uiendag (26 augustus 2010) in Zeeland n Aardbeienteler Mark van Aert tijdens de Aardbeidemodag in Rijsbergen (10 september 2010) n Zeven glastuinders tijden de waterweken in september 2010 n Waterbijeenkomst Gilze Rijen (27 oktober 2010) voor glastuinders, incl. prijsvraag 2.1.2 Tijdens open dagen of bijeenkomsten op hun eigen bedrijf: Boomkweker Wim de Boer tijdens een studieclubbijeenkomst op zijn bedrijf in Boskoop (13 juni 2010) n Boomkweker Quercus Hanekamp tijdens een open middag op zijn bedrijf in Scheerwolde (30 augustus en 9 september 2010) n Boomkweker Fleuren tijdens een open middag op zijn bedrijf in Baarlo (13 september 2010) n Excursie langs diverse boomkwekers (i.s.m. spotlighttelers) binnen Treeport Zundert (juli / augustus 2010) n Bollenteler Jac Uittenbogaard tijdens een open middag op zijn bedrijf in Noordwijkerhout (i.s.m. Agrifirm) (september 2010) n Duurzame bollenteelt, tijdens PPO lisse Open dag op 28 mei n Duurzame bollenteelt, Julianadorp, 4 juni n 17 september Open dag Tuin van Holland te Boskoop n Open dagen BEJO, mech onkruidbestrijding in de VG ( eind september) n


11

2.1.3 Via een interview dat samen met de projectfolder werd uitgedeeld op bijeenkomsten “Ik wil kunnen uitleggen waarom ik iets doe.” Wim Harders, akkerbouwer in Smilde “We zijn altijd op zoek naar goede methoden, mits ze uitvoerbaar zijn.” Martijn Slabbekoorn, fruitteler in Kapelle “Gewis werkt goed: de dosering van de gewasbeschermingsmiddelen valt soms wel 50% lager uit.” Hans Peeters, akkerbouwer in Venlo “Assortimentkeuze van essentieel belang.” Quercus Hanekamp, boomkweker in Scheerwolde “Met Good Practices krijg je een bevredigender eindresultaat.” Willem en Ria Vink, bloembollenkweker in Sint Maartensvlotbrug “Met zo min mogelijk middel een zo goed mogelijk resultaat behalen.” Gerard Kohlleppel, akkerbouwer in Blijham “Ik wil uit kunnen leggen dat ik maatschappelijk verantwoord bezig ben op mijn bedrijf.” Mark van Aert, aardbeienteler in Zundert

12


2.1.4 door berichten op de website (116)


13

2.1.5 Via artikelen in de pers (77) Phytophthora vangen op hoog niveau Aardappelteler Marco Buijs: “Als je een keer minder kunt spuiten, bespaar je per hectare al gauw een paar tientjes. Vermenigvuldig dat maar eens met 75 ha”. In Nieuwe Oogst Maagdelijke grond na inundatie Bloembollenkwekerij Vink zet percelen onder water voor grondontsmetting In Nieuwe Oogst, gewas en glas Nieuwe tarwerassen lijken kansrijk Akkerbouwer Gerhard Kohlleppel uit Blijham heeft dit jaar de T1-bespuiting overgeslagen. “In een droog jaar lijkt het goed te gaan. Per perceel en per ras moet je kijken wat het meest effectief is.” In Nieuwe Oogst, gewas & glas Good Practices moeten boomkwekerij duurzamer maken Schalk gebruikt een gewasgeleide schoffel met grote, platte schoffels en is daarover goed te spreken. “Mechanische onkruidbestrijding op de klei is best een uitdaging. We hebben gekozen voor een gewasgeleide schoffel die heel oppervlakkig snijdt met zijschoffels die de grond naar binnen halen waardoor we geen grondhopen tegen stammen krijgen.” In De Boomkwekerij Duurzaam telen, praktisch en effectief “Ook wanneer Gewis je vertelt dat voorspelde regen spuiten net wel mogelijk maakt, dan is dat een tip waar je iets mee kunt” vertelt vollegrondsteler Hans Peeters uit HoutBlerick. In Nieuwe Oogst, lltb Icoon in de bedrijfsgeschiedenis “We gebruiken bijna geen bodemherbiciden meer omdat we steeds meer zijn gaan schoffelen. Ook hebben we geleerd om bespuitingen tegen plagen uit te stellen. Door goed te monitoren durven we nu te wachten tot het biologisch evenwicht eventueel herstelt. Daarmee sparen we bespuitingen uit,” aldus Han Fleuren, vruchtboomkweker uit Baarlo. In Nieuwe Oogst, lltb Waar duurzaam telen begint en eindigt Het blijven zoeken naar andere wegen resulteerde in het gebruik van plantversterkers. “Ik zie in mijn praktijk dat ik met minder middelen toe kan omdat het gewas sterker is. Als er van een bepaald middel een dosering van 1,2 geadviseerd wordt, dan durf ik rustig 1 te spuiten,” zo vertelt preiteler Marcel Jacobs uit Maasbree (L.). In Groenten & Fruit Magazine

14


2.2 Massacommunicatie met een goed gevoel 2.2.1 Lancering campagne Voor de buitenwereld is ‘Duurzaam telen, begint bij jou’ gestart op 22 maart 2010. Al voorafgaand aan de lancering hebben we de media nieuwsgierig gemaakt door een persbericht uit te brengen waarin een tipje van de sluier wordt opgelicht en verwezen is naar de website www.watbegintbijjou.nl In de week van de lancering is nogmaals een persbericht uitgebracht waarin we de slogan ‘Duurzaam telen, begint bij jou’ bekend hebben gemaakt en Henk Angenent als boegbeeld van de campagne is gepresenteerd. Beide persberichten zijn goed opgepakt door de media, o.a. door De Stentor, Nieuwe Oogst en AGF.nl. Vervolgens is op 22 maart 2010 de campagne feestelijk gelanceerd op het akkerbouwbedrijf van spotlighttelers Aard en Greeke Robaard in Flevoland. Henk Angenent lanceerde de campagne door het in een duurzame estafettetocht met zijn telers-team op te nemen tegen drie andere teams: journalisten, ambtenaren en partners van telers. Onderweg moesten de sportievelingen stempelen bij verschillende Good Practices. Elk team droeg verschillende ‘duurzaam telen begint bij jou’ shirts. De campagne en verschillende Good Practices zijn bij de bijeenkomst kort toegelicht. Tijdens de lancering waren verschillende journalisten aanwezig die mooie reportages hebben gemaakt: n Omroep Flevoland heeft een tv- en radio-item aan de campagne gewijd n Nieuwe Oogst heeft 2 pagina’s besteed aan een verslag in woord en beeld n Groenten & Fruit heeft een fotoverslag opgenomen op gfactueel.nl 2.2.2. Persoonlijke aandacht Om de aandacht van sleutelfiguren (stakeholders, spotlighttelers, journalisten) op de campagne te richten, hebben zij een mok ontvangen met daarop het logo van de campagne en de slogan ‘Duurzaam telen, begint bij <eigen naam>’. Zo’n 40 mensen bij de verschillende LTO’s adviseurs, managers, vakgroepen etc. hebben een persoonlijke mok ontvangen. Ook de telers die deelnamen aan de bijeenkomst in Kasteel Groeneveld kregen een mok. Via de website hebben bovendien nog 20 mensen een mok besteld. 2.2.3 Website Dezelfde dag is ook de website www.duurzaamtelenbegintbijjou.nl online gegaan, met een fotoverslag van de lancering, een column van Sjaak Langeslag (voorzitter LTO Gewasbescherming), diverse quotes van spotlighttelers en een filmimpressie van de lancering.


Ook bij Plant Health Care BV in Vught wordt koffie gedronken uit een ‘Duurzaam telen, begint bij jou’-mok.

15

De website is gedurende de gehele campagne een ondersteunende informatiebron geweest. Er staat informatie op over Good Practices met links naar nuttige documenten en websites. In de kalender konden bezoekers zien op welke bijeenkomsten de campagne vertegenwoordigd was. En ook de spotlighttelers hebben zich op de site voorgesteld. Bezoekers van de website konden reageren op de artikelen en berichten. Op de homepage zijn steeds nieuwe berichten geplaatst, bijvoorbeeld berichten uit de praktijk, uitnodigingen voor en verslagen van bijeenkomsten, links naar interessante artikelen, filmpjes, extra informatie over Good Practices, enz. Telers konden de berichten ook per sector bekijken.

Om goed gevonden te worden op internet heeft een website veel links nodig van andere websites. Vanuit de campagne zijn daarvoor verschillende websites benaderd die d.m.v. een zogenaamde ‘banner’ hebben doorverwezen naar de campagnewebsite. Uiteraard hebben de projectpartners (CLM, DLV Plant, Projecten LTO Noord, ZLTO, LLTB, GBE en henkangenent.nl) op hun website doorverwezen, evenals anderen zoals Unie van Waterschappen, Agrodis.nl, LTO Nederland , Waterschap Aa en Maas, KNPV, nieuweoogst. nu, Telen met Toekomst, Nefyto.nl, schoon-water.nl, gfactueel.nl. Veel websites hebben ook uit eigen beweging een link naar de campagnewebsite opgenomen, o.a. Ziezo.biz, Linkedin, kweken.eu, freesianet.nl, agf.nl, groenkennisnet.nl, foodvalley.nl, mechanisatie. nl, enz.

16


2.2.4 Artikelen (77) en persberichten (28) Als projectleider is Peter Leendertse verschillende keren geïnterviewd over de campagne. Onder andere door Bloembollenvisie (Duurzaamheid begint bij de teler), Veldpost en Agraaf (Project ‘Duurzaam telen, begint bij jou’ van start: “Akkerbouwer benut niet alle kansen”), Nieuwe Oogst (Duurzaam telen, begint bij jou’: nieuwe techniek samen met satellietinformatie gaat het verschil maken) en Groente & Fruit, samen met preiteler Marcel Jacobs en ketenmanager Han Ploegmakers van Jumbo. Ook binnen meer algemene onderwerpen is aandacht voor de campagne gevraagd. Bijvoorbeeld in een opinie-artikel van Gijs Kuneman (directeur CLM) in het Vakblad voor de Bloemisterij. En een column van zijn hand op Ziezo.biz (Innovatieblindheid in de landbouw). Met als klap op de vuurpijl het laatste interview met Gerda Verburg als minister van LNV in Groenten & Fruit:

‘Minder duurzaam is geen optie’ Verburg: “Daarom financier ik het voorlichtingsproject ‘Duurzaam telen, begint bij jou’ om een aantal Good Practices onder de aandacht van telers te brengen. Deze Good Practices zijn effectief en haalbaar. De meeste telers kunnen die goed in hun bedrijfsvoering inpassen.” Bovendien zijn verschillende persberichten uitgebracht en zijn journalisten gevraagd artikelen te schrijven over de campagne in het algemeen, specifieke Good Practices en over ervaringen van spotlighttelers.


17

2.2.5 Bijeenkomsten (27) Vanuit de campagne zelf zijn –buiten de lancering- verschillende bijeenkomsten georganiseerd. Er is natuurlijk ook aansluiting gezocht bij andere bijeenkomsten. We hebben aandacht gevraagd voor de Good Practices tijdens o.a. Landelijke Preidag, Aardappeldemodag, Peen- en uidag, Demodag aardbeien, Agrarische Dagen Someren, Landelijke uiendag, Fruitdag, Graandag, Perendag, Pootgoed Innovatie Platform, Agrotechniek Holland in Walibi Flevoland en een heel aantal kleinere bijeenkomsten in verschillende sectoren, zoals bijvoorbeeld een workshop over water voor LLTB-leden. Tijdens deze bijeenkomsten is op verschillende manieren aandacht gevraagd voor de campagne: n Door de inzet van adviseurs van DLV Plant die een specifieke Good Practice demonstreren en/of toelichten n Door de inzet van spotlighttelers die hun ervaringen met het uitvoeren van Good Practices toelichten n Door de inzet van boegbeeld Henk Angenent in de uitnodiging of tijdens een presentatie. n Door het uitschrijven van een prijsvraag n Door het inrichten van een stand met o.a. roll-up banners of grote canvas-schilderijen van Henk Angenent en Good Practices in de glastuinbouw of vollegrondsteelt, zeilen met daarop het logo, de website of een bepaalde Good Practice, ballonnen met het logo, pennen en t-shirts n Door het uitdelen van de projectfolder met inlegvellen met Good Practices en een interview met een van de spotlighttelers n De op bijeenkomsten aanwezige journalisten en fotografen hebben reportages gemaakt, waarin de campagne vaak genoemd wordt. 2.2.6 Nieuwsbrieven (14) Verschillende organisaties en projecten hebben in hun nieuwsbrieven aandacht besteed aan de campagne: o.a. Nieuwsbrief bodemacademie, Toekomstvizier (nieuwsbrief TmT), AOC Raad stuurgroep gewasbescherming, Nieuwsbrief ZLTO, Bestuurdersnieuws LTO Noord, Nieuwsbrief praktijknetwerk CLM, Nieuwsbrief GBE communicatie, Nieuwsbrief Schoon Water. 2.2.7 Flyers, poster, leaflet (5500) Mede op verzoek van de waterschappen hebben een flyer samengesteld, met voor elke sector een inlegvel met de Good Practices en met een interview met een van de spotlighttelers. Ook is in samenwerking met Telen met Toekomst een poster duurzame en natuurlijke bestrijding in de boomteelt en een leaflet rondom mechanische onkruidbestrijding in de vollegrondsgroente opgesteld.

18


2.2.8 Audiovisuele middelen (6+15) In de campagne is veel aandacht besteed aan het benutten van audio-visuele middelen. Dit is gebeurd door de pers in te schakelen (1) en door zelf filmpjes te maken (2): 1. De pers heeft drie reportages gemaakt voor de regionale TV, 2 voor de regionale radio en 1 voor een website: n Omroep Flevoland heeft naar aanleiding van de lancering van de campagne een televisie en radio-item uitgezonden over duurzaam telen. n Omroep Brabant heeft een impressie gemaakt van de ballonvaart met akkerbouwers, met als onderwerp duurzame teelt van aardappelen. n Het vakblad Groenten & Fruit heeft n.a.v. de ballonvaart van perenteler Marco van Wijk en zijn vrouw een film over duurzaam telen op hun website geplaatst. n Omroep Zeeland over de 3-rijige Munckhofspuit (Met spotlightteler Martijn Slabbekoorn. 2. Ook vanuit de campagne zelf zijn diverse filmpjes gemaakt (15 in totaal): praktische films over Good Practices (luisbestrijding, inzet van roofmijten tegen spint, driftarm opwaarts spuiten), impressies van bijeenkomsten (lancering campagne, perendag, preidag, waterweken) en duurzaam telen door spotlighttelers (akkerbouwer Marco Buijs, fruitteler Dirk van Hees). De reportages en filmpjes zijn via de volgende links beschikbaar: 6 Regionale TV en radio: 1. Start campagne (door omroep Flevoland: TV en radio): http://www.omroepflevoland.nl/ Nieuws/69073/campagne-voor-duurzaam-telen-van-start 2. Phytophthorasporen vangen vanuit een luchtballon (door omroep Brabant: TV en radio): http://www.omroepbrabant.nl/?news/1387641133/Aardappeltelers+bestrijden+te+ge makkelijk.aspx 3. Perenteler Marco van Wijk over duurzaam telen (Groente en Fruit) en de door hem gewonnen ballonvaart: http://www.gfactueel.nl/Home/FILM-Ballonvaren-met-Marcovan-Wijk.htm of http://youtu.be/bxZ6h_fFC1E 4. 3-rijige Munckhofspuit met GPS (omroep Zeeland): http://www.omroepzeeland. nl/105441/2010-07-09/alles-kennis-over-peren-gebundeld-in-krabbendijke.html


19

15 campagne-filmpjes 1. Start campagne: http://www.duurzaamtelenbegintbijjou.nl/post/2010/03/26/ Duurzaam-telen-begint-bij-jou.aspx of http://youtu.be/plHcHGNtKPw 2. Skeeleren met Angenent http://youtu.be/9Lzk0LvHJlE 3. Akkerbouwer Marco Buijs vertelt hoe hij met Good Practices euro’s bespaart: http:// www.duurzaamtelenbegintbijjou.nl/post/2010/07/28/Duurzaam-telen-volgens-MarcoBuijs.aspx of http://youtu.be/uXnKZFfVljE 4. Duurzaam fruit telen in de Bommelerwaard http://youtu.be/gYZ0QpRc-Vk 5. Duurzaam telen, begint bij jou http://youtu.be/iNhqWixzkaM (Boomkwekerij W.T.M. de Boer:) 6. Duurzame preiteelt met tripsvoorspeller en plaatsspecifieke spuit http://youtu.be/ ZN6pGMwfPGs 7. Waterweken bijeenkomst moerkapelle http://youtu.be/nWWusACEq3I 8. Henk Angenent: duurzaam telen is ook een boterham verdienen http://youtu.be/ lum22sMV1Rg 9. Elfstedenkoorts: Henk Angenent ziet kansen voor bonkige tuinders http://youtu.be/ i9SniKTeNGQ Filmpjes i.s.m Telen met Toekomst: 10. http://youtu.be/xQ10ch92Xfs (duurzame aanpak Fruitmot) 11. http://youtu.be/O9WmKNO6czI (driftarm opwaarts spuiten en teelt in goten laanbomen) 12. http://youtu.be/XrAIcBpK818 (Roofmijten uitzetten tegen spint) 13. http://youtu.be/LbsdSis9Wg8 (Bladluis) 14. http://youtu.be/ITO2Hsn0seI (Perendag 2010 zeer druk bezocht) 15. http://youtu.be/ZQRSrh-felw (casa-boomgaardspuit op perendag) 2.2.9 Email service In het communicatieplan is ook een digitale nieuwsbrief als mogelijk instrument genoemd. Dit is als volgt ingevuld: geïnteresseerden konden zich aan melden voor een email service, waarbij de nieuwste berichten vanuit het project zijn rondgestuurd. Een groep van ruim 400 personen (waaronder telers, adviseurs, beleidsmakers en onderzoekers) hebben hier gebruik van gemaakt.

20


2.3 Informatie om te overtuigen Telers overtuigen van de meerwaarde van Good Practices kan alleen met een praktisch verhaal. Bij voorkeur door een collega-teler, een adviseur van DLV Plant of het aanreiken van praktisch toepasbare informatie. De toepassing van Good Practices gaat over duurzaamheid. Dat is een breed begrip en gaat voor de teler vooral om de duurzaamheid van zijn bedrijf. Zijn maatregelen economisch duurzaam? Kan de teler zijn bedrijf ook in de toekomst voortzetten? Is een maatregel praktisch werkbaar? Dat maatregelen dan ook nog goed zijn voor het milieu is mooi meegenomen, maar vaak geen 1e prioriteit. In de verschillende communicatie-uitingen om telers te overtuigen zijn we hiervan uitgegaan. 2.3.1. Kosten en baten van Good Practices Telen met Toekomst heeft van verschillende Good Practices het voordeel voor de teler berekend. Uit deze berekeningen blijkt dat de maatregelen inderdaad vaak zowel goed voor het milieu als (de portemonnee van) de teler. Een concreet kostenplaatje spreekt telers aan en overtuigt hen van de meerwaarde van Good Practices. In samenwerking met ‘Duurzaam telen, begint bij jou’ is hierover op verschillende manieren gecommuniceerd: n Tijdens het interview en Nieuwe Oogst-artikel over Rabobank (Dirk Duijzer), Telen met Toekomst (Harm Brinks) en Duurzaam telen, begint bij jou (Yvonne Gooijer) n Door middel van een presentatie van Henk Angenent tijdens 3 workshops op de aardappeldemodag. n Door middel van een leaflet op de websites van duurzaam telen en telen met toekomst n Door middel van een presentatie van Henk Angenent tijdens de schaatsclinic voor prijswinnende tuinders in december 2010. n In artikelen in de vakpers, bijvoorbeeld in Bloembollenvisie: ‘Good Practices: kiek en onkruid met minder middel aan te pakken’, ‘Good Practices: rizolex alleen gebruiken in gevoelige cultivars of maten’ en ‘Toepassen alle Good Practices kan e 1.500 opleveren’.


21

2.3.2. Praktisch advies van teler en adviseur Praktische adviezen van collega-telers en van adviseurs zijn belangrijk voor telers om overtuigd te raken van de meerwaarde van Good Practices. In de campagne hebben spotlighttelers en adviseurs hun kennis en ervaringen regelmatig toegelicht. Zo hebben spotlighttelers hun verhaal gedaan tijdens verschillende bijeenkomsten. Mark van Aert heeft op de demodag aardbei zijn ervaringen met driftreductie, voorkoming van puntemissie en BOS Botrytis en meeldauw toegelicht. En Klaas Schenk heeft tijdens het Pootgoed Innovatie Platform in een workshop toegelicht hoe hij optimaal gebruik maakt van BOS-systemen. En ook tijdens bijeenkomsten op het eigen bedrijf hebben spotlighttelers hun ervaringen met Good Practices toegelicht. Bijvoorbeeld Quercus Hanekamp over het uitzetten van roofmijt tegen spint tijdens een open middag op zijn bedrijf. Of bollenteler Vink over de voordelen van inundatie t.o.v. natte grondontsmetting. Ook herhaling van de boodschap via verschillende personen en media is belangrijk. De voordelen van maatregelen voor de teler hebben we daarom meerdere keren voorbij laten komen. Bijvoorbeeld voor de inzet van roofmijten tegen spint in de boomteelt: n Een persbericht met daarin een vergelijking van de kosten van het uitstrooien van roofmijt en chemische bestrijding van spint en een quote van DLV Plant adviseur Wilco Dorresteijn. Het bericht is door verschillende media opgepakt: o.a. AgriHolland, Agripress, De Boomkwekerij; n Een bericht op www.duurzaamtelenbegintbijjou.nl; n Een filmpje over de verschillende manieren om roofmijten uit te strooien over het gewas.

én

22

én


2.4 Eén-op-één contact om daadwerkelijk te doen 2.4.1. Groepen telers aan de slag Daadwerkelijk doen lukt vaak het beste door een maatregel met een groep telers uit te gaan voeren. Het voordeel zit hem in het delen van ervaringen en vaak een korting bij aanschaf van een bepaald product. Hier hebben we vanuit de campagne op ingespeeld. In Rijsbergen is een groep aardbeientelers onder leiding van DLV Plant adviseur Harrie Pijnenburg aan de slag gegaan met een Beslissingsondersteunend Systeem voor aardbei tegen Botrytis en meeldauw. In de Hoeksche Waard, Flevoland en de Veenkoloniën zijn groepen aardappeltelers aan de slag gegaan met Prophy: een Beslissingsondersteunend Systeem voor de bestrijding van phytophthora in aardappel. Twee loonwerkers bij de Brabantse wal zijn aan de slag gegaan met de aspergefax. En een groep preitelers werd bij de bestrijding van trips geadviseerd middels een tripsfax. In de activiteiten van deze groepen is nauw samengewerkt met Agrovision en Dacom. Beiden hebben de systemen met korting aangeboden en hebben kennis geleverd. 2.4.2. Omgevingspartijen aan de slag Buiten de telers zelf, hebben we gericht gecommuniceerd naar en over hun omgeving. Hun partner en/of gezin, maar ook de adviseur vanuit de gewasbeschermingshandel, de controleur van het waterschap, de leveranciers van gewasbeschermingsmiddelen, sectoren belangenorganisaties, proefboerderijen en... de bank en de supermarkt. De bank En dat is vaak de Rabobank. Dat ‘duurzaam telen’ ook bij de financiële sector leeft, blijkt wel uit de toezegging van directeur Food en Agri Dirk Duijzer voor een interview met journalist Jorg Tönjes van Nieuwe Oogst. De supermarkt ‘Duurzaam telen’ is ook ‘hot’ bij de supermarkten. Milieukeur Preiteler Marcel Jacobs: “Lange tijd werken met dezelfde afnemer geeft rust en maakt stappen zetten in verduurzaming mogelijk”. Han ploegmaker vindt samenwerken met de telers belangrijk want: “Kennis over duurzaamheid zit niet bij mij, maar bij de telers zelf”. Waterschappen Peter Leendertse heeft de campagne tijdens een presentatie bij een bijeenkomst van de Unie van Waterschappen (UvW) toegelicht. Vervolgens hebben ook alle waterschappen de projectfolder ontvangen met daarin alle inlegvellen met Good Practices. Deze zijn door de handhavers verspreid. Gedurende de campagne zijn de waterschappen op de hoogte gehouden door een informatiemail met daarin de belangrijkste persberichten en andere nieuwsfeiten. Handhavers van enkele waterschappen zijn ook aanwezig geweest op een aantal veldbijeenkomsten om het nut en de noodzaak van controles toe te lichten aan de telers.


23

24


Convenantpartners Ook de verschillende convenantpartners zijn door middel van een presentatie en informatiemails op de hoogte gebracht en gehouden van de campagne. De campagne is op de websites aangekondigd. Via Agrodis is bovendien aandacht gevraagd voor de projectfolder en grote aantallen zijn door verschillende leden opgevraagd en verspreid. En Plantum heeft de informatie middels hun nieuwsbrief, ledensite en werkgroepen verder verspreid. Met leden van de convenantpartners is samengewerkt (BASF, Bayer, Syngenta, Koppert, Dunea, Brabant Water, Mertens, Agrifirm, Aa en Maas, Zeeuwse eilanden, Waterschapshuis (o.a. alle Brabantse waterschappen), Nefyto en CUMELA Nederland, LTO Vollegrondsgroentennet, LTO Groeiservice, KAVB, NFO, NBvB). Leveranciers van adviessystemen In samenwerking met Agrovision is een groep aardbeientelers in de omgeving Rijsbergen aan de slag gegaan met een Beslissingsondersteunend Systeem voor aardbei tegen Botrytis. Hierover is ook gecommuniceerd in vakblad Groenten & Fruit. In de Hoeksche Waard, Veenkolonieen en Flevoland zijn groepen telers aan de slag gegaan met Prophy van Agrovision-Opticrop. In samenwerking met Dacom en LTO vollegrondsgroente.net heeft een groep preitelers ervaring opgedaan met de bestrijding van trips op basis van adviezen in de tripsfax. LTO-bestuurders LTO-bestuurders hebben zelf actief bekendheid gegeven aan de campagne en de Good Practices. Ook hebben LTO-bestuurders een belangrijke spilrol vervult in de vertaling van de kernboodschap vanuit deze campagne naar verschillende convenantpartners en belanghebbende organisaties. Bovendien hebben hoofdbestuurders de ‘Good Practices’ meermaals herhaald tijdens lezingen, workshops en symposia. Tot slot hebben een aantal bestuurders deelgenomen aan bedrijfsexcursies naar spotlighttelers in den lande. Columns (communicatielijn bestuurders > leden) Bestuurders hebben de campagne bekendheid gegeven door mee te werken aan artikelen. Zoals LTO-portefeuillehouder Akkerbouw Johan Sanderse in Nieuwe Oogst. Of het schrijven van columns zoals die van Sjaak Langeslag op de campagnewebsite en Jaap van Wenum op ziezo.biz en in de beurskrant van AgroTechniek Holland 2010. Andere bestuurders (bijvoorbeeld Jan van Leeuwen van de NBVB) hebben zich bereid verklaard medewerking te verlenen aan bijvoorbeeld interviews. Dit is echter niet altijd opgepakt door de media. Bijeenkomsten (communicatielijn bestuurders > leden) In samenwerking met LTO Groeiservice zijn in de periode september/oktober verschillende goedbezochte bijeenkomsten in het LTO Noord gebied – onder de noemer WaterWeken – georganiseerd over gewasbescherming in relatie tot oppervlaktewater. Daarnaast ook enkele in het ZLTO-gebied. In het zuiden is in december een workshop over water georganiseerd voor LLTB-leden en bestuurders. Werkgroep gewasbescherming (communicatielijn > bestuurders) De werkgroep gewasbescherming is op gezette tijden geïnformeerd over de voortgang van de campagne door het projectteam of beleidsadviseur Jaap van Wenum. Bij aanvang van de campagne is vanuit het projectteam een presentatie verzorgd.


25

Nieuwsbrieven (communicatielijn > bestuurders en leden) Via verschillende nieuwsbrieven zijn bestuurders en leden van de LTO organisaties geïnformeerd over de campagne. Zo heeft de tweewekelijks verschijnende Bestuurdersnieuwsbrief van LTO Noord onder meer als platform gediend om te communiceren over Duurzaam telen, begint bij jou richting LTO bestuurders. Afstemming met sectorspecialisten (communicatie naar secties) (communicatielijn > bestuurders) Het projectteam heeft nauw contacten onderhouden met de verschillende sectorspecialisten binnen de LTO organisaties die op hun beurt de verschillende secties hebben geïnformeerd. Nieuwe Oogst (communicatielijn > bestuurders en leden) Het LTO ledenblad Nieuwe Oogst heeft op zeer regelmatige basis en vanuit verschillende invalshoeken in alle regio’s bericht over Good Practices. Zo zijn diverse spotlighttelers uitgelicht, hebben de redacteuren van Glas en Gewas verschillende bijeenkomsten en ‘Duurzaam telen, begint bij jou’-evenementen bijgewoond en verslagen, maar ook het financiële aspect van duurzaam telen belicht middels een interview met bijvoorbeeld Dirk Duijzer van de Rabobank. Websites (communicatielijn > bestuurders en leden) Er zijn berichten verschenen op de websites van de verschillende LTO organisaties. Denk aan LTO Nederland, LTO Noord, ZLTO, LLTB, maar ook LTO Groeiservice, Nieuweoogst.nu en NBvB. Over het algemeen zijn de geluiden vanuit de LTO bestuurderskringen positief over de campagne. De meeste bestuurders zien het belang van duurzaam telen wel in, hoewel een enkeling (in bijvoorbeeld het LLTB gebied) zich ook kritisch heeft uitgelaten over de campagne en haar gedachtegoed. Belangrijk is dat – nu het einde van de convenantperiode en projecten als Telen met Toekomst en Duurzaan telen begint bij jou in zicht is – de balans goed wordt opgemaakt en er blijvend aandacht is voor duurzaam telen. Het heeft (en had vóór de campagne al) binnen de LTO geledingen absolute aandacht. Zo is bijvoorbeeld de boomteelgroep in Zundert flink aan de slag gegaan met duurzaam telen. In hun duurzaamheidsverslag hebben ze dit onderdeel expliciet opgenomen. En in Zeeland is de fruitteelt op allerlei fronten (m.n. bij spuiten en watervoorzieningen) duurzaam aan het omschakelen.

26


Andere adviesbureaus en projecten In de campagne is waar mogelijk aangesloten bij lopende projecten en initiatieven. Vanaf de start van de campagne is nauw samengewerkt met Telen met Toekomst. De top 5 Good Practices is in samenwerking met hen gekozen, er is vaak gezamenlijk gecommuniceerd richting de pers, er zijn veel gezamenlijke bijeenkomsten uitgevoerd en er is over en weer verwezen naar beschikbaar communicatiemateriaal vanuit beide projecten. Samen met LTO Groeiservice, Productschap Tuinbouw en Telen met Toekomst zijn de zogenaamde WaterWeken georganiseerd. Een serie Tijdens de waterweken kregen kwekers van 7 bijeenkomsten in verschillende geld uitgereikt om aan te geven hoeveel tuinbouwgebieden in Nederland met als geld ze weggooien met hun afvalwater. onderwerp ‘Verminderen van emissie van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater’. Duurzaam telen, begint bij jou heeft hierin de volgende rol gehad: n Een voorwoord van Henk Angenent en algemene projectinformatie in de brochure ter aankondiging van de bijeenkomsten. n Een korte film met een impressie van de bijeenkomst in Moerkapelle. n Twee voorstellingen tijdens het zogenaamde demoplein: n ‘Kleine hoeveelheden, grote gevolgen’: bewustwording creëren over de invloed van bestrijdingsmiddelen op de kwaliteit van het oppervlaktewater n ‘Gooi geen geld in het water’ over de ‘waarde’ van lozingswater. Kwekers gaven aan hoeveel afvalwater ze jaarlijks lozen en kregen het geld dat ze hiermee letterlijk in het water gooien in handen. Aansluitend zijn nog twee glasbijeenkomsten in het zuiden georganiseerd samen met ZLTO.


27

Tijdens de Aardappeldemodag in Westmaas heeft ‘Duurzaam telen, begint bij jou’ ook een belangrijke rol gespeeld. In een van de tenten op het terrein werden drie workshops gegeven met als onderwerp ‘Akkerbouw is topsport’. Henk Angenent ging in op de overeenkomsten tussen akkerbouw en topsport. DLV-PLANT adviseur Pierre Cammaert hoeveel euro’s Good Practices kunnen opleveren. Huub Schepers (PPO) heeft de actualiteiten rond schimmelbestrijding in aardappelen toegelicht. Met rolbanners en zeilen is aandacht op de campagne gevestigd en er zijn projectfolders uitgedeeld met daarin een interview met spotlightteler Wim Harders. Ter aankondiging van de Aardappeldemodag en na afloop hebben verschillende media (o.a. Akkermagazine, Aardappelwereld magazine, website Aardappeldemodag, Nieuwe Oogst.nu, Algemeen Dagblad, AGF.nl, AgriHolland) over de campagne bericht. Uiteraard is ook vanuit de campagne zelf een persbericht uitgebracht: “Henk Angenent: topsporter mag patat eten”. Ook tijdens andere landelijke bijeenkomsten is aandacht gevraagd voor de Good Practices: o.a. Landelijke Preidag (Vredepeel), Peen- en uidag (Lelystad), Demodag aardbeien, Agrarische Dagen Someren, Landelijke uiendag (Colijnsplaat), Fruitdag, Graandag, Perendag, Pootgoed Innovatie Platform en Agrotechniek Holland. Andere geïnteresseerden Iedereen die in de campagne geïnteresseerd is, kon zich opgeven voor de informatiemail. De mailinglijst voor deze informatie bevatte 440 adressen van telers, adviseurs, waterschappers, convenantpartners, journalisten en andere geïnteresseerden. 2.4.3. Soms lukt het niet Niet alle initiatieven vanuit de campagne zijn succesvol geweest. Productschap Akkerbouw en Productschap Tuinbouw zijn beide benaderd om informatie over ‘Duurzaam telen,begint bij jou’ door te sturen naar hun leden. Helaas gaven zij geen gehoor aan deze vraag. Productschap Akkerbouw vond dat de informatie uit de campagne geen meerwaarde had t.o.v. de informatie die zij zelf o.a. via kennisakker.nl al verspreiden. Productschap Tuinbouw gaf aan dat zij het verzenden van deze informatie niet bij haar rol vindt passen: ‘Er zijn commerciële partijen bij het project betrokken en dat betekent dat wij als PT geen rol moeten hebben. Bovendien er is er sprake van overlap’. Dit gaven zij als reden om niet mee te werken aan de brede verspreiding van de informatie over Good Practices. Overigens is via LTO Groeiservice wel met Productschap Tuinbouw samengewerkt t.a.v. de waterweken glastuinbouw.

28


2.5 Verrassende elementen Over gewasbescherming vindt in het landbouwwereldje veel communicatie plaats. Het is een steeds terugkerend onderwerp. Om aandacht te vragen voor duurzame gewasbescherming is in deze campagne daarom vooral gezocht naar verrassende elementen. 2.5.1. Boegbeeld Henk Angenent Om zoveel mogelijk aandacht te krijgen voor de campagne hebben we een BN’er ingezet als rolmodel. De keuze is gevallen op Henk Angenent. De winnaar van de laatste elfstedentocht staat bekend als een Hollandse doordouwer. Hij is zelf jarenlang spruitkoolteler geweest en is nu actief als melkveehouder en paardenfokker. Ook zijn vrouw Sannah is nauw betrokken bij de campagne. Angenent heeft zich op verschillende manieren ingezet voor de ‘Duurzaam telen, begint bij jou’: n Henk en Sannah hebben beiden een grote rol gespeeld bij de lancering van de campagne. Ze hebben ieder als captain meegedaan aan de estafettetocht en gezorgd voor een spectaculaire finish. Henk heeft ook toegelicht waarom hij duurzaam telen belangrijk vindt. n Het volgende optreden was tijdens de Aardappeldemodag in Westmaas waar Henk een presentatie heeft verzorgd over ‘Akkerbouw is topsport’ waarin hij de link tussen topsport en akkerbouw legde en telers praktische tips gaf om ook in de akkerbouw te ‘winnen’. n Voor de winnaars van de prijsvraag tijdens de WaterWeken heeft Henk Angenent een schaatsclinic verzorgd in FlevonIce. Naar aanleiding van deze clinic is een filmpje gemaakt waarin deelnemende telers vertellen wat duurzaam telen voor hen betekent. n In het nieuwe, fancy blad ‘Relax’ heeft Henk vertelt over zijn inzet voor duurzame akkerbouw. Buiten zijn fysieke optredens is zijn naam en afbeelding ook veel gebruikt in verschillende communicatie-uitingen: o.a. een voorwoord in de waterwekenfolder, foto’s op uitnodigingen voor bijeenkomsten, in persberichten, artikelen, op de website en op de kaart bij de loepjes. Voor de verschillende bijeenkomsten is materiaal ontwikkeld waarop zijn beeltenis en quote stond; o.a. een rolbanner, diverse canvasschilderijen en de projectfolder. Ook zijn de canvasschilderijen opgehangen bij enkele proefboerderijen waar vaak landelijke bijeenkomsten zijn.


29

30


2.5.2. Partners in de spotlight Dat de partner een belangrijke bedrijfsadviseur is voor menig teler, bleek al tijdens de bijeenkomst met telers en partners op Kasteel Groeneveld (als onderdeel van fase 1). Van administratief medewerker tot strategisch raadgever die meebeslist overinvesteringen (ook in gewasbescherming), de partner is veelal betrokken bij de bedrijfsvoering. In welke mate, dat verschilt per bedrijf. Maar dat ze vaak invloed heeft op besluitvorming, maakt dat de partner een belangrijke doelgroep vormt in de omgeving van de teler. Daarom zijn de partners van telers binnen de campagne in de spotlight gezet. Interviews met twee van hen zijn op duurzaamtelenbegintbijjou.nl geplaatst. Voor de bloembollenbijeenkomsten is een inlegvel gemaakt met daarin een dubbelinterview met Willem en Ria Vink. En in juli hebben we een persbericht uitgebracht met als titel ‘Partners zijn belangrijke bedrijfsadviseurs’, niet alleen naar de agrarische pers maar juist ook naar alle ‘damesbladen’ zoals Libelle, Margriet, Santé, enz. Het bericht is met name door de digitale agrarische pers gepubliceerd (o.a. nudeboerop.nl, agf.nl, hortinews.nl). Tot slot is een interview met Sannah Angenent op duurzaamtelenbegintbijjou.nl geplaatst. Nieuwe Oogst publiceerde in februari 2011 een paginagroot artikel over de rol van de partner van de ondernemer. ‘Partners van ondernemers zijn belangrijke bedrijfsadviseurs. In de plantaardige sector ondersteunen ze hun mannen bij hun ideeën om meer duurzaam te werken en beslissen mee over belangrijke investeringen’. Laura Antuma, Hetty Schalk komen aan het woord, en ook vertelt Sannah Angenent haar kijk op duurzame teelt. We hebben ook ingezet op een interview in Libelle en/of Margriet met bijvoorbeeld Sannah Angenent en Greeke Robaard. En op een item in de Allerhande om via dat medium vrouwen van telers te bereiken. Ondanks herhaaldelijk contact zijn deze initiatieven helaas niet succesvol geweest.


31

2.5.3. Prijsvragen en luchtballon Voor verschillende bijeenkomsten zijn prijsvragen uitgeschreven. In het zomerseizoen kon de winnaar een ballonvaart winnen, in het najaar was de prijs een schaatsclinic met Henk Angenent. Aan de ballonvaarten is veel media-aandacht gegeven. We hebben zelf persberichten uitgebracht, maar er zijn ook veel leuke artikelen, filmpjes en fotoverslagen verschenen door journalisten uit te nodigen voor de ballonvaart. Omroep Brabant heeft er een nieuwsitem op televisie, een radio-item en een stukje op de website aan gewijd. In Bloembollenvisie en Nieuwe Oogst zijn mooie artikelen verschenen. Groenten & Fruit heeft een interessante film geplaatst op haar internetsite en allerlei andere media hebben erover bericht. En niet alleen de agrarische media, ook bijvoorbeeld de Gelderlander. Steeds is de link gelegd met duurzame teelt en Good Practices, en kwam de teler aan het woord. Door slechte weersomstandigheden in najaar 2010 is de winnende boomkweker pas in april 2011 de lucht in gegaan.

Schaatsclinic Henk Angenent heeft een schaatsclinic verzorgd bij FlevonIce voor de winnaars van de prijsvraag tijdens de WaterWeken. Tijdens de schaatsclinic hebben studenten van het Grafisch Lyceum Utrecht een film gemaakt met daarin een impressie van de dag. Ook komen hierin telers aan het woord die vertellen wat duurzaam telen voor hen betekent.

32


2.5.4. Een loep met lamp in je brievenbus? (28.000) 28.000 telers hebben in maart 2011 een persoonlijke kaart van Henk en Sannah Angenent ontvangen inclusief een ‘duurzaam telen’ loep voor het bekijken van de bladluis of wellicht een sluipwesp? Op het kaartje wordt verwezen naar de website duurzaamtelenbegintbijjou.nl.

Vrouwen als motor De kaart die bij de loep is gevoegd verwijst ook naar het interview met Sannah Angenent, zelf actief ondernemer op het platteland. Sannah verwacht dat vrouwen steeds meer een rol gaan spelen in de ontwikkeling van een duurzaam platteland: “Vrouwen kunnen de motor zijn voor een mooi en duurzaam platteland”.

Recepten voor duurzame teelt De kaart die bij de loep is gevoegd verwijst ook naar de 9 duurzame teelt recepten op de website, met bij elk recept een quote van de spotlightteler die het betreffende gewas teelt.


33

34



3. De campagne in cijfers

In dit hoofdstuk geven we de resultaten van de communicatiecampagne. De campagne is gericht op kennis, houding en gedrag. Voor elk onderdeel is een te bereiken doel opgesteld: 1. Kennis: het vergroten van de bekendheid van de Good Practices (50% van de telers) 2. Houding: het overtuigen van de meerwaarde van de toepassing van Good Practices (30% van de telers) 3. Gedrag: het daadwerkelijk toepassen van Good Practices (toename van 10%) Samen met de begeleidingscommissie is besproken dat deze doelen richting geven aan de campagne, maar niet exact meetbaar zijn omdat geen nulmeting is uitgevoerd en omdat de geselecteerde Good Practices afgelopen jaren ook al via projecten zoals Telen met Toekomst en Schoon Water voor Brabant zijn gecommuniceerd. De begeleidingscommissie heeft aangegeven dat de resultaten ook een optelsom zijn van jaren onderzoek en andere projecten. We geven in dit hoofdstuk kwantitatieve informatie over aantallen bijeenkomsten, publicaties, bereik en websitebezoek. Ook gebruiken we evaluatieformulieren van telers en adviseurs om kwalitatief te evalueren. Tenslotte gebruiken we de EDG-enquête vragen om aan te geven in welke mate de telers uit de verschillende sectoren de vijf Good Practices per sector kennen en/of toepassen. 3.1 Kennis is gegroeid De kennis over de Good Practices is naar alle telers in Nederland verspreid via bijeenkomsten, filmpjes, persberichten en artikelen, flyers, websites en via verzending van kaart en loepjes naar 28.000 telers. De verschillende aantallen zijn als volgt: n 27 landelijke en regionale (demo)bijeenkomsten n 6 reportages op regionale radio en tv n 15 filmpjes n 5.500 projectfolders verspreid n 2 columns van LTO-bestuurders n 28 persberichten n 14 vermeldingen in nieuwsbrieven n 77 artikelen n 236 website-vermeldingen n 116 posts op campagnewebsite n 28.000 loepjes met kaart Het geschatte bereik van de belangrijkste kanalen is in tabel 3.1. weergegeven. Uitgaande van aantal abonnees van bladen en van aantallen bezoekers van websites is een bereik gerealiseerd van > 1.046.000. Daarnaast zijn >200.000 kijkers en luisteraars (burgers en boeren) via de regionale omroepen bereikt.


35

Tabel 3.1. Geschatte bereik van de verschillende kanalen bereik Abonnees kranten/vakbladen > 570.000 Projectfolders > 5.000 Websites > 360.000 > 78.000 Bezoekers bijeenkomsten 1) Filmpjes op internet > 5.000 loepjes met kaart 28.000 Totaal > 1.046.000 1)

Dit is incl. 50.000 bezoekers AgroTechniek Holland. De belangstelling bij de Agrotechniek voor duurzaam telen was zeer beperkt omdat alleen een stand was ingericht. Wel is de campagne en het nut van Good Practices in de flyer genoemd en in het blad van de bijeenkomst.

De filmpjes zijn op youtube geplaatst en vanuit daar verder verspreid. Ze zijn gemiddeld 526 keer bekeken, met de film ‘Duurzaam fruit telen in de Bommelerwaard’ en ‘Duurzame preiteelt’ als absolute uitschieters: respectievelijk 1480 en 1210 keer bekeken! De website ‘www.duurzaamtelenbegintbijjou.nl’ heeft een gemiddeld aantal bezoekers van 596 per maand gehad, met een piek in december van 1200, waarschijnlijk n.a.v. het persbericht ‘Verkeerde beslissing bij boer zoekt vrouw? De inschatting is dat telers zelf beperkt gebruik gemaakt hebben van deze website. Het zijn waarschijnlijk vooral adviseurs, onderzoekers en journalisten die de website regelmatig bezocht hebben. Figuur 3.1. aantal bezoekers van de website in de periode maart 2010-maart 2011

Om inzicht te krijgen in de bekendheid van telers met de Good Practices door de campagne is aan de 41 betrokken DLV-Plant adviseurs uit de 7 sectoren gevraagd naar hun bevindingen. De adviseurs schatten dat de campagne –in combinatie met communicatie vanuit andere projecten- tot effect heeft gehad dat 80% van de telers op de hoogte is van de Good Practices. Tijdens de campagneperiode heeft ook vanuit andere projecten zoals Telen met Toekomst en Schoon Water voor Brabant communicatie plaatsgevonden over Good Practices. Om kwantitatief inzicht te krijgen in (effecten van) de campagne is dit meegenomen in de EDG-enquête. De bekendheid van de campagne is niet gemeten, maar wel of de campagne invloed heeft gehad op de beslissingen rond gewasbescherming. Dit komt aan

36


de orde bij de paragraaf rond houding. In de EDG enquête zijn 922 enquêtes afgenomen in acht sectoren. De resultaten worden in 2011 gepubliceerd als onderdeel van de Evaluatie Duurzame gewasbescherming (EDG). Voor de methodologie van de enquête verwijzen we naar het te verschijnen evaluatierapport EDG Kennis (van der Wal e.a. 2011, in voorbereiding). Voor deze rapportage hebben wij gebruik kunnen maken van de resultaten. Als onderdeel van de enquête is de volgende vraag gesteld: Hoeveel invloed heeft de campagne ‘Duurzaam telen, begint bij jou’ op uw beslissingen rond gewasbescherming? De telers konden kiezen uit: 1. Geen, 2. Weinig, 3. Redelijk veel, 4. Veel. De resultaten zijn weergegeven in figuur 3.1. We kunnen deze resultaten gebruiken om aan te geven hoe de bekendheid van de campagne is. In de sectoren Bollenteelt, Boomteelt, Fruitteelt, Glassierteelt, Glasgroenteteelt, Vollegrondsgroente, en bij de groep agrarisch loonwerk geeft zo’n 50% van de telers aan dat de campagne invloed heeft op de beslissing rond gewasbescherming. Dat is een goed resultaat, gekoppeld aan het doel dat we bij 50% de bekendheid van de Good Practices willen vergroten. Alleen bij akkerbouw geeft slechts zo’n 20% aan dat de campagne invloed heeft op de beslissing rond gewasbescherming. Dat is opmerkelijk omdat juist ook in de akkerbouw veelcommunicatie heeft plaatsgevonden. Wel is de akkerbouw verreweg de grootste sector en vragen de Good Practices in deze sector investeringen (BOS, nieuwe spuittechniek). Beslissingen in investeringen nemen de akkerbouwers vaak in de winterperiode. Verder heeft een in de akkerbouw veel gelezen blad als De Boerderij relatief weinig aandacht besteed aan de campagne. Figuur 3.1. % per categorie mogelijke antwoorden (1. Geen, 2. Weinig, 3. Redelijk veel, 4. Veel, 5. Weet niet) op de vraag Hoeveel invloed heeft de campagne ‘Duurzaam telen, begint bij jou’ op uw beslissingen rond gewasbescherming. 1=Akkerbouw, 2=Bollenteelt, 3=Boomteelt, 4=Fruitteelt, 5=Glassierteelt, 6=Glasgroenteteelt, 7=Vollegrondsgroente, 8=Agrarisch loonwerk.


37

3.2 Omslag in de houding? Naast vergroten van kennis was ook het overtuigen van de meerwaarde van de toepassing van Good Practices een doel. 30% van de telers wilden we overtuigen. In de meeste sectoren geeft zo’n 40-60% van de telers aan dat de campagne weinig tot veel invloed heeft op de beslissing rond gewasbescherming (figuur 3.1.). Dit betekent dat deze telers de campagne kennen en er ook door zijn beïnvloed. In de fruitteelt ligt het percentage dat beïnvloed is rond 30% en in de akkerbouw rond 20%. 3.2.1 Ervaringen van adviseurs van DLV Plant Effecten van de campagne op de houding zijn ook verzameld door de 41 betrokken DLV Plant adviseurs uit de 7 sectoren. De 41 adviseurs van DLV Plant die een bijdrage aan de campagne hebben geleverd geven aan dat de campagne heeft bijgedragen aan een betere bekendheid van de Good Practices. Vooral de artikelen in de vakpers en de bijeenkomsten en demonstraties waarin hier aandacht aan wordt besteed hebben effect. Maar juist ook het één op één contact met teler en adviseur of tussen telers onderling maakt dat telers de meerwaarde van de Good Practices gaan inzien. Een (meerjarig) kosten-batenoverzicht is ook belangrijk in de overtuiging. Bijeenkomsten waar het project alleen met een stand aanwezig is trekken weinig aandacht. Het is beter communicatie te koppelen aan een demonstratie, bijvoorbeeld met een teler en techniek. Op een aantal bijeenkomsten (bijvoorbeeld op de Perendag, Demodag Aardbeien, Agrarische Dagen Someren) is de stand gedeeld met bijvoorbeeld een Waterschap. Die combinatie en samenwerking is als positief ervaren. Adviseurs horen dat telers het een goede zaak vinden dat er aandacht gegeven wordt aan het feit dat de sector op veel punten ook al milieubewust bezig is. Telers zien de meerwaarde van Good Practices nu ook al wel in, het bewustzijn onder telers ervan wordt iets onderschat. De aanwezigheid op verschillende open dagen en in meerdere teeltgebieden zorgt dat de boodschap blijft hangen. Ook het feit dat er via vakbladen en andere media gecommuniceerd wordt draagt hieraan bij. Sommige Good Practices zijn direct goed uitvoerbaar, andere vragen bedrijfsaanpassingen of een denkomslag. Het zien van ‘praktijkbewijs’ dat het werkt is hier een belangrijke factor. Niet alle Good Practices passen altijd bij een teler. Bijvoorbeeld een teler die niet graag met computers werkt is moeilijk te motiveren om met een BOS aan de slag te gaan. Telers hebben soms ook moeite om te vertrouwen op BOS systemen, gaan liever af op het ‘boerenverstand’. Good Practices moeten gezien worden als behorend bij modern ondernemerschap, niet meer weg te denken. verbreiden c.q. de inbedding van Good Practices vergt een lange adem, maar op termijn bij het maken van keuzes zal het wel naar boven komen.

38


3.2.2 Reacties van telers via evaluatieformulieren Collega vertelt collega is een goede formule (spotlightteler), een verhaal uit de praktijk spreekt aan, telers gaan graag met elkaar in discussie over Good Practices. Telers kwamen soms speciaal voor de prijsvraag van de ballonvaart. Onder de vollegrondsgroentetelers spreekt Henk Angenent als boegbeeld aan, men herinnert hem als spruitenteler. Kostenbesparing en het behoud van het middelenpakket als noodzaak voor toepassing van Good Practices is ook iets wat speelt onder telers. De noodzaak aan de ene kant en de risicobeleving aan de andere kant geven een dilemma. Over het algemeen zijn de reacties van telers positief en geïnteresseerd. Soms ook kritisch, maar een verhaal van een collega uit de praktijk maakt veel goed en kan een discussie op gang helpen. Ook demonstraties en filmpjes vallen in de smaak. 3.3 De campagne en het gedrag van de telers Naast het overtuigen van de meerwaarde van de toepassing van Good Practices was ook gedragsverandering een doel van de campagne. We wilden een toename van 10% bereiken in het daadwerkelijk toepassen van Good Practices. Belangrijk onderdeel vormde daarbij het met groepen aan de slag gaan. Dit hebben we met name uitgevoerd met de BOS-systemen in de aardbeien, aardappelen, asperges en prei. De ervaringen van deze groepen zijn wisselend. Deels zijn de systemen als ondersteunend ervaren en gaan deelnemers er zeker verder mee. Deels vinden deelnemers het te ingewikkeld of onvoldoende nuttig. Zo was 2010 voor aardappelen een extreem jaar. Eerst was de ziektedruk extreem laag, waardoor een BOS weinig toevoegde. In augustus werd de druk zo hoog dat bespuitingen niet uitgesteld konden worden. De adviseurs schatten in dat de toename van 10% van de telers in het daadwerkelijk toepassen van Good Practices gerealiseerd is. Meer kwantitatieve gegevens zijn af te lezen uit de EDG –enquête. Als onderdeel van de enquête zijn per sector de telers in de periode oktober 2010-februari 2011 gevraagd of zij de 5 Good Practices kennen en of ze deze toepassen.


39

In de akkerbouw is een groot percentage van de telers bekend met BOS (tabel 3.2.). Gewis is bij 61-73% van de telers bekend, BOS voor schimmelbestrijding zelfs 84-92%. De toepassing is veel lager. Voor Gewis is dat rond 21-34% en voor schimmel bestrijding 5560%. Tabel 3.2. EDG-enquete, % telers dat Good Practice kent en % telers dat Good Practice toepast in de akkerbouw. Akkerbouw (aardappelen, suikerbieten, zaaiuien, wintertarwe en wortelen)

% Telers dat maatregelen kent

% Telers dat maatregelen toepast

Adviesprogramma Gewis (aardappelen, suikerbieten, zaaiuien, wortelen)

61-73%

21-34%

BOS voor Phythophthorabestrijding (aardappelen) of meeldauw/bladvlekken (zaaiuien)

84-92%

55-60%

Keuze voor rassen met een lage ziektegevoeligheid (wintertarwe)

99%

96%

Stikstof op maat om overdaad te voorkomen (wintertware)

97%

81%

In de vollegrondsgroente zijn veel telers bekend met de aanpak van bodemziekten en aaltjes (tabel 3.3.), vooral in asperges en prei (97-100%), bij aardbei is dit lager (64%). De toepassing hangt af van het type maatregel, maar is bij alledrie de gewassen veel lager (38-47%). Kennis van adviesprogramma’s varieert tussen de gewassen en ligt rond 33% terwijl de toepassing varieert van 8% in asperges tot 62% in prei. Driftreducerende doppen en technieken zijn prima bekend in aardbeien en prei, maar minder in asperges. De toepassing ligt boven de 30% met uitzondering van de asperges. Tabel 3.3. EDG-enquete, % telers dat Good Practice kent en % telers dat Good Practice toepast in de vollegrondsgroente. Vollegrondsgroente (aardbei, asperge en prei)



Bemonstering op bodemziekten (aardbei, asperges en prei)

64-97%

38-47%

Telen van (andere) groenbemester of tussengewas (aardbei en prei)

61-92%

33-69%

BOS voor Botrytis (aardbei), Stemphylium (asperges) en Trips (prei)

65-100%

8-62%

75% driftreducerende doppen bij alle bespuitingen (in de 14 meter langs watergangen)

35-100%

32-85%

90% driftreducerende doppen bij alle bespuitingen (in de 14 meter langs watergangen)

35-96%

29-63%

Driftreducerende spuittechniek (luchtondersteuning, sleepdoek of luchtvloeistofmengdop)

7-100%

2-57%

40


In de bollenteelt zijn zeer veel telers bekend met de Good Practices zoals de aanpak van bodemziekten en middelenkeuze (84-100%, tabel 3.4.). De toepassing van de GP’s is lager, maar wel aanzienlijk (49-91%) met als uitzondering niet-chemische grondontsmetting (18-19%). Tabel 3.4. EDG-enquete, % telers dat Good Practice kent en % telers dat Good Practice toepast in de bollenteelt. Bollenteelt (tulp en lelie)



Bemonstering op bodemziekten (bijv. aaltjes)

97-98%

63-84%

Niet-chemische grondontsmetting

96-98%

18-19%

Verwijdering van zieke planten en opslag tegen infectiebronnen

93-98%

78-91%

84-100%

49-78%

96%

73%

rekening houden met de milieubelasting, bijv. met gebruik van Milieu-effectenkaarten Tijdig stoppen met de Botrytis bestrijding

In de fruitteelt zijn zeer veel telers bekend met de Good Practices zoals venturidoppen en uitzetten van natuurlijke vijanden (89-100%, tabel 3.5.). Ook de toepassing van de GP’s is hoog (62-91%) met als uitzondering actief uitzetten van natuurlijke vijanden in peer (26%) en tunnel of reflectiespuit (9-17%). Tabel 3.5. EDG-enquete, % telers dat Good Practice kent en % telers dat Good Practice toepast in de fruitteelt. Fruitteelt (appel en peer)



Bladvertering stimuleren om een lagere schurft- en zwartvruchtrotdruk te creëren

99-100%

83-91%

Geïntegreerde fruitmotbestrijding

96-100%

76-96%

Actief uitzetten van natuurlijke vijanden

98-100%

26-96%

95%

46%

Venturidoppen en eenzijdige bespuiting toepassen om emissie te verminderen

89-96%

62-68%

Driftreducerende spuittechniek zoals een tunnelspuit of reflectiespuit

89-91%

9-17%

Stimuleren van oorwormen in jonge percelen


41

In de boomteelt zijn ook zeer veel telers bekend met de Good Practices zoals venturidoppen en uitzetten van natuurlijke vijanden (81-100%, tabel 3.6.). Ook de toepassing van de meeste GP’s is hoog (65-97%). De laagste percentages zijn voor de extra driftbeperking en zijn 55-60%. Tabel 3.6. EDG-enquete, % telers dat Good Practice kent en % telers dat Good Practice toepast in de boomteelt. Boomteelt (Laan- en parkbomen, conifeer, bos en haagplantsoen)



Mechanische onkruidbestrijding

90-100%

72-97%

Raadplegen van weersvoorspellingen, via bijvoorbeeld weerfax of weeronline, bij de keuze van het spuitmoment

95-100%

81-85%

Bij de middelenkeuze rekening houden met natuurlijke vijanden: keuze voor selectieve middelen

81-97%

65-85%

Extra driftbeperking en effectieve spuittechniek, zoals luchtondersteuning, driftarme doppen, vanggewas, emissiescherm

92-100%

55-72%

In de sierteelt zijn zeer veel telers bekend met de Good Practices zoals gebruik van gastjassen en ontsmetter met voldoende capaciteit (77-100%, tabel 3.7.). De toepassing van sommige GP’s is lager. tenminste 3 weken wachten met spuien na een druppelbehandeling met Admire varieert van 28-54% . Tabel 3.7. EDG-enquete, % telers dat Good Practice kent en % telers dat Good Practice toepast in de sierteelt onder glas. Sierteelt onder glas (Gerbera, roos, potplanten)

Gebruik van gastjassen of -pakken Een ontsmetter met voldoende capaciteit Tenminste 3 weken wachten met spuien na een druppelbehandeling met Admire Een hemelwaterbassin van voldoende omvang

42



93-98%

20-62%

93-100%

28-95%

77-95%

20-54%

98-100%

86-95%


In de vruchtgroenteteelt zijn zeer veel telers bekend met de Good Practices zoals gebruik van gastjassen en ontsmetter met voldoende capaciteit (87-100%, tabel 3.8.). Hier is de toepassing van de GP’s ook hoog, muv het 3 weken wachten met spuien na een druppelbehandeling met admire. Dit is bij tomaat opvallend laag (13%). Tabel 3.8. EDG-enquete, % telers dat Good Practice kent en % telers dat Good Practice toepast in de vruchtgroente onder glas. vruchtgroente onder glas (komkommer, paprika tomaat)



Gebruik van gastjassen of -pakken

97-100%

88-95%

Een ontsmetter met voldoende capaciteit

95-100%

45-91%

85-97%

13-74%

95-100%

71-85%

Tenminste 3 weken wachten met spuien na een druppelbehandeling met Admire Een hemelwaterbassin van voldoende omvang

3.4 De omgeving van de teler in actie We hebben prima samengewerkt met een groot aantal diverse partijen en personen. De belangrijkste samenwerking was met telers & hun partners, alle convenantpartners, Nefyto-leden en de waterschappen in de glastuinbouw, met de waterschappen in fruitteelt en akkerbouw, met Agrodis-leden bij bijeenkomsten, met Agrovision en Dacom, met de regionale radio&TV in Flevoland & Brabant, met verschillende vakbladjournalisten, met Telen met Toekomst, met LTO-bestuurders, met de Rabobank, met supermarkt Jumbo, met Dunea en met Veiling Zaltbommel. Jammer was dat de samenwerking met Piet Paulusma, Hart van Nederland, Holland Sport, Jeugdjournaal, Een Vandaag, Goedemorgen Nederland, Libelle en Margriet niet is gelukt. Ondanks het inspelen op actualiteit en het naar voren schuiven van Henk Angenent als bekende ex-sporter was het campagne-onderwerp te technisch en de campagne-inhoud te positief van toon om met hen zaken te doen. Om de kans om via deze media te communiceren te verhogen zou een bureau ingeschakeld kunnen worden dat contacten verzorgt met deze media. Dit hebben we niet gedaan want het betekent hoge kosten zonder garantie op succes. Ook de samenwerking met PT en PA om via hen informatie te versturen is niet gelukt (voor de reden: zie paragraaf 2.4.3.). Door verzending van de loepjes met kaart via EL&I is het toch gelukt de grote groep telers te bereiken.


43

3.5 Verrassende communicatie De verschillende verrassende elementen hebben geleid tot een goed bereik van de doelgroep. We hebben een globale inschatting gemaakt van het bereik van de verschillende onderdelen, met de volgende rangschikking: 1. Boegbeeld Henk Angenent incl wedstrijd tuinbouw en schaatsclinic 2. Wedstrijden & ballonvaart bollenteelt, fruitteelt, boomkwekerij en akkerbouw 3. Inspringen op actualiteit (Boer zoekt vrouw, Radar & residuen) 4. Partners aan ‘t woord 5. Loepjes en kaarten/ Recepten & telers Henk Angenent als boegbeeld heeft de meeste aandacht getrokken, vooral in de glastuinbouw en vollegrondsgroente. Ook de andere elementen zoals ballonvaart en inspringen op de actualiteit hebben veel aandacht gegeven. Het effect van de verspreiding van loepjes met kaart en recepten & telers is nog niet in te schatten.

44


4. Wat signaleren we voor het beleid?

Onderdeel van het project vormt ook de beleidssignalering. We gaan hierbij in op zaken die EL&I kan beïnvloeden (weten regelgeving, kennis, stimulering) en geven concrete tips. We signaleren eventuele ‘blinde vlekken’ en geven aan waar kansen liggen om verbindingen met ander beleid te leggen. Tijdens de campagne hebben we vanuit onze contacten met verschillende stakeholders rond duurzame gewasbescherming diverse signalen ontvangen die voor het beleid van belang kunnen zijn. Deels zijn de signalen op basis van onze eigen kennis. n

Teruglopende beleidsaandacht Vanuit verschillende stakeholders(landbouw-, onderzoek- en waterwereld) is tijdens de campagne bezorgdheid geuit dat de beleidsaandacht voor onderzoek en advisering ten aanzien van nieuwe methoden van duurzame gewasbescherming na 2010 in zal storten. Om duurzame gewasbescherming verder te brengen blijft onderzoek, innovatie, advies en communicatie nodig. De druk om iets aan gewasbeschermingsmiddelen te doen is relatief laag. De politieke aandacht is beperkt, en gericht op de publiciteit rond ‘hot items’ als bijen, residuen en gezondheid van omwonenden.

Telers zijn nauwelijks bezig met nationaal en Europees gewasbeschermingsbeleid. Alleen de wens van een level playing field en effectief middelenpakket is een terugkerend punt dat zij benoemen. Telers vinden dat ze al veel gedaan hebben op het gebied van duurzame gewasbescherming en vinden dat dit te weinig bekend is. Ook vinden ze hun imago belangrijk en willen dit verbeteren. Met name bij de voeding is er wel druk vanuit de markt richting duurzame gewasbescherming, al richt deze zich vooral op vermindering van residuen en minder op bijvoorbeeld waterverontreiniging.

n

Kansen voor kennisoverdracht (spuitlicenties, partners en communicatieperiode) Bij de spuitlicenties, trainingen en bijeenkomsten kan veel meer geadviseerd worden over duurzame gewasbescherming. Dit is een belangrijke manier om alle telers die gewasbeschermingsmiddelen toepassen te bereiken. In de campagne zijn een groot aantal bijeenkomsten gekoppeld aan spuitlicentiepunten. Dit leidt tot een goede opkomst. Er wordt (o.a. door telers) gesignaleerd dat bijeenkomsten voor verlenging van spuitlicenties door onafhankelijke adviseurs die geen belang hebben bij de handel en verkoop van middelen georganiseerd moeten worden. De ervaring is dat fabrikanten/handelaren soms het nut van Good Practices zoals mechanische onkruidbestrijding of toepassing van BOS richting klanten in twijfel trekken. Dat kan verspreiding van deze maatregelen bemoeilijken.

Partners spelen een belangrijke rol in (financiële) bedrijfsbeslissingen en zijn een interessante doelgroep om veel actiever bij communicatie te betrekken. In duurzaam telen begint bij jou is dit opgepakt. Het is wel een lastig te bereiken doelgroep.


45

Naast communicatie tijdens het groeiseizoen is ook juist de winterperiode belangrijk omdat de telers dan beslissingen nemen richting het nieuwe groeiseizoen. Door de vanuit de opdrachtgever geplande periode en looptijd was het lastig in dit project de winterperiode te benutten. We adviseren bij een volgende project hier rekening mee te houden. Wanneer het ministerie bij toekomstige communicatiecampagnes de kanalen van PA en PT wil benutten is het verstandig als ministerie vroegtijdig met beide organisaties te overleggen. Nu legden beide organisaties het verzoek van ons (als uitvoerders van het project) om samen te werken naast zich neer.

n

Interesse in praktisch, effectief en bedrijfseconomisch Telers hebben vooral interesse in praktische, effectieve en bedrijfseconomisch interessante methoden. Ook in de campagne viel ons dit op. Stimulering van deze methoden werkt. Bedrijfseconomie is overigens zeker niet altijd bepalend. Met name risico-beleving rond gewasbescherming blijft cruciaal: een methode moet het risico van schade door ziekten en plagen beheersbaar houden. Er zal blijvende aandacht nodig zijn vanuit verschillende hoeken, zoals markt, overheid/probleemhebbers, economie, maar ook vanuit de eigen landbouworganisatie.

n

n

46

Kennis is hoog, nu is stap naar ‘doen’ nodig In verschillende regio’s en sectoren is positief gereageerd op de campagne en gekozen Good Practices. Vanuit de vakgroepen vollegrond en akkerbouw Limburg is aangegeven dat de GP’s soms ‘open deuren’ zijn (‘we weten ‘t al’) en soms ook moeilijk toepasbaar zijn (zoals ‘juiste spuitmoment’’). Uit de enquêteresultaten in deze rapportage blijkt dat de kennis over Good Practices inmiddels hoog is. De uitdaging is nu de slag te maken naar uitvoering van de Good Practices door de brede groep. Naast communicatie vraagt dit ook inzet van stimulering, borging en/of verplichting. Wij denken dat blijvende aandacht voor duurzame gewasbescherming nodig is vanuit verschillende hoeken, zoals markt, overheid, probleemhebbers, economie, maar ook vanuit de landbouworganisaties. linken’ met ander beleid zinvol Duurzame gewasbescherming heeft sterke raakvlakken met beleid t.a.v. bodem,biodiversiteit en water. Beleid op deze velden kan duurzame gewasbeschermingondersteunen. Denk bijvoorbeeld aan groen-blauwe diensten ten aanzien van(functionele) akkerranden.


5. De conclusies na een jaar campagne

In welke mate is doel van de campagne bereikt en wat zijn leerervaringen? 1. De campagne ‘Duurzaam telen, begint bij jou’ heeft een groot aantal gevarieerde communicatie-uitingen opgeleverd in alle plantaardige sectoren. Informatie over de Good Practices is naar alle telers in Nederland verspreid via bijeenkomsten, filmpjes, regionale radio en tv, persberichten en artikelen, flyers, websites en via verzending van kaart met loepje naar 28.000 telers. Het bereik is geschat op > 1 miljoen. 2. We schatten in dat het doel om kennis te verhogen en 50% van de telers te bereiken is gerealiseerd. De EDG enquête geeft aan dat voor de meeste sectoren de campagne op zo’n 50% van de telers invloed heeft gehad op de beslissing rond gewasbescherming, m.u.v. akkerbouw (21%). In alle sectoren blijken veel telers de vijf Good Practices (die centraal stonden in de campagne) te kennen, variërend van 61-100%. Enige uitzondering is de aspergetelers met een lage bekendheid met driftreductie (7-35%). De adviseurs schatten dat 80% van de telers mede via de campagne op de hoogte is van de Good Practices2. 3. Het doel om de houding te beïnvloeden en 30% van de telers te overtuigen van de meerwaarde van de Good Practices is gerealiseerd in de meeste sectoren. Zo’n 3060% van de telers aan dat de campagne (weinig tot veel) invloed heeft op de beslissing rond gewasbescherming. Bij akkerbouw geeft 21% aan dat de campagne invloed heeft gehad op de beslissing rond gewasbescherming. 4. Het doel om het gedrag te veranderen en het aantal telers dat aan de slag gaat met de Good Practices met 10% te vergroten is lastig meetbaar. Wel lijkt uit de enquête naar voren te komen dat een aantal GP’s inmiddels veel wordt toegepast. Methoden zoals BOS en driftbeperkende technieken worden in sommige sectoren door een verrassend groot percentage telers toegepast. Hoewel dit deels sociaal gewenste antwoorden kunnen zijn, is het percentage hoog. Deels kan er in gedrag een ‘naijleffect’ zijn: sommige Good Practices vergen investeringen die mogelijk in 2011 plaats vinden. 5. Het gebruik van de mix van verschillende verrassende elementen heeft goed gewerkt. Elementen zijn o.a. aandacht voor communicatie door en voor partners, inspringen op actualiteit zoals Boer zoekt vrouw of residuen in radar, Henk Angenent als boegbeeld van de campagne, communicatie door telers en omgeving zoals banken en supermarkten, prijsvragen en ballonvaarten / schaatsclinic, het verzenden van loepjes en kaarten, en het opstellen van duurzame recepten van telers. Deze verrassende elementen leveren extra aandacht op van de pers, stakeholders en telers. 6. Leerervaringen zijn: n nationale pers incl. radio en tv zijn moeilijk enthousiast te maken voor positief nieuws over gewasbescherming. Ook met een strenge winter en Henk Angenent als boegbeeld. n het opstellen van een stand op grote bijeenkomsten werkt alleen in combinatie met een demonstratie of een echte aandachtstrekker. Het behalen van de doelen komt niet alleen op het conto van deze campagne.Ook andere projecten die

2)

communiceren over Good Practices dragen hier uiteraard aan bij. Bijvoorbeeld Telen met Toekomst, maar ook regionale projecten als Schoon Water voor Brabant.


47

7. Beleidssignalering: Er is zorg dat de beleidsaandacht voor onderzoek en advisering tav nieuwe methoden van duurzame gewasbescherming na 2010 in zal storten. De druk om iets aan gewasbeschermingsmiddelen te doen is relatief laag. De politieke aandacht is beperkt, en gericht op de publiciteit rond ‘hot items’ als bijen, residuen en gzeondheid omwonenden. Bij de spuitlicenties, trainingen en bijeenkomsten kan veel meer geadviseerd over duurzame gewasbescherming. Dit is een belangrijke manier om alle telers die gewasbeschermingsmiddelen toepassen te bereiken. Er wordt gesignaleerd dat bijeenkomsten voor verlenging van spuitlicenties door onafhankelijke adviseurs georganiseerd moeten worden. Telers hebben vooral interesse in praktische, bedrijfseconomisch interessante methoden. Stimulering van deze methoden levert het meeste succes op. De uitdaging is nu de slag naar uitvoering door de brede groep te maken. Naast communicatie vraagt dit ook stimulering en/of verplichting. Tenslotte heeft duurzame gewasbescherming sterke raakvlakken met beleid t.a.v. bodem, biodiversiteit en water. Beleid op deze velden kan duurzame gewasbescherming ondersteunen. Denk bijvoorbeeld aan groen-blauwe diensten ten aanzien van (functionele) akkerranden.

48


6. Met dank aan…

Als projectteam hebben we in deze campagne samengewerkt met een bont gezelschap van personen. Zonder hen was de campagne niet mogelijk geweest. We bedanken telers, projectleiders, wetenschappers, beleidsmedewerkers, adviseurs, journalisten, koeriers, collega’s, stagiaires, ambtenaren, directeuren, uitzendkrachten, bestuurders, partners en de minister voor hun medewerking. Speciale dank aan Henk en Sannah Angenent, die zich beiden met hart en ziel hebben ingezet voor de campagne. Het projectteam ‘Duurzaam telen, begint bij jou’


49

Bijlage 1: Communicatieoverzicht bij Eindrapportage ‘Duurzaam telen, begint bij jou’ juni 2011

Datum

Communicatiemiddel

12-jan-2009

Nieuwsbrief ToekomstVizier van Telen met Toekomst

Titel

22-dec-2009

ToekomstVizier

23-jan-2010

Nieuwe Oogst: Eindsprint gewasbescherming

28-jan-2010

Bijeenkomst ‘Op zoek naar de sleutel’

01-feb-2010

Digitale nieuwsbrief ZLTO projecten

17-feb-2010

Nieuwsbrief ZLTO projecten feb. 2010

Good Practices. Gewoon doen!

01-mrt-2010

www.zlto.nl:

campagne gewasbescherming voor praktijk

03-okt-10 -

clm.nl

Banner en link op homepage

10-mrt-2010

WOS. Website

Prominent begint met duurzaamheidcertificaat

10-mrt-2010

clm.nl

Verrassende lancering communicatiecampagne gewasbescherming Good

Good Practices: Gewoon doen!

Maart

10-nov-10

Practices 13-mrt-2010

Nieuwsbank. Website

Persbericht

16-mrt-2010

Persbericht

Henk Angenent daagt telers uit in duurzame estafettetocht

16-mrt-2011

clm.nl


17-mrt-2010

AGFwebsite


17-mrt-2010

Showbiznewz.nl

Henk Angenent

17-mrt-2010

Startpagina/nieuws. website

Duurzaam telen, begint bij jou

17-mrt-2010

Nieuwe Oogst.nu


17-mrt-2010

de Stentor. Website

Angenent skeelert voor duurzame campagne

17-mrt-2010

Nieuws uit Dronten. Website


17-mrt-2010

HeadlineZ.nl


17-mrt-2010

SierteeltNet. Website

Angenent trapt duuurzaamheidscampagne af

17-mrt-2010

gfactueel.nl

Angenent voorop in duurzame estafettetocht

18-mrt-2010

Henk Angenent. Website


20-mrt-2010

Nieuwe Oogst

Begin bij jezelf

20-mrt-2010

Flyer

Good Practices in de ‘spotlight’

22-mrt-2010

Website Unie van Waterschappen

Campagne milieuvriendelijke gewasbescherming

22-mrt-2010

Nefyto Bulletin

Eindspurt voor terugdringen milieubelasting

22-mrt-2010

AOC Raad Stuurgroep

Nieuwsbrief Gewasbescherming 2e kwartaal 2010

Gewasbescherming 22-mrt-2010

Omroep Flevoland TV

Dronten. Campagne voor duurzaam telen van start

22-mrt-2010

Omroep Flevoland radio


22-mrt-2010

Omroep Flevoland nieuws dichtbij.


Website 22-mrt-2010

Unie van Waterschappen

Campagne milieuvriendelijke gewasbescherming

23-mrt-2010

Nieuwe Oogst.nu


23-mrt-2010

Persbericht

Henk Angenent lanceert campagne Duurzaam telen, begint bij jou

23-mrt-2010

Regio Nieuws. website

Dronten - Campagne voor duurzaam telen van start

23-mrt-2010

Telen met toekomst. Website

Henk Angenent lanceert campagne ‘Duurzaam telen, begint bij jou’

23-mrt-2010

DLV Plant. Website


23-mrt-2010

SportConnection. Website

Henk Angenent start campagne duurzaam telen

23-mrt-2010

ZLTO. Website

Project ‘Duurzaam telen, begint bij jou” van start

24-mrt-2010

AGFwebsite

Henk Angenent lanceert campagne Duurzaam telen, begint bij jou

24-mrt-2010

AgriHolland

Campagne ‘Duurzaam telen, begint bij jou’ officieel gestart

24-mrt-2010

Groenten & Fruit Actueel. Website

Duurzaam telen estafette

24-mrt-2010

Agripress. Website

Duurzaam telen, begint bij jou’ officieel van start

24-mrt-2010

gfactueel.nl

Foto duurzaam telen estafette

25-mrt-2010

Hortinews.com

Henk Angenent lanceert campagne over duurzaam telen

25-mrt-2010

Plantgezondheid

Henk Angenent lanceert campagne: Duurzaam telen, begint bij jou

52

Communicatieoverzicht ‘Duurzaam telen, begint bij jou’

27-mrt-2010

Nieuwe Oogst, Gewas

Aftrap Duurzaamtelen, begint bij jou

27-mrt-2010

Nieuwe Oogst Gewas

Aftrap Duurzaam telen, begint bij jou

30-mrt-2010

Food Valley. Website

Henk Angenent lanceert campagne

13-apr-2011

Persbericht

Effectieve gewasbeschermingsmethoden voor de boomkwekerij beschikbaar

14-apr-2010

Hortinews.com


14-apr-2010

AgriHolland


14-apr-2011

www.clm.nl


15-apr-2010

ZieZo.biz. Website

Innovatieblindheid in landbouw

16-apr-2011

www.clm.nl

Innovatieblindheid in landbouw

17-apr-2010

Veldpost, gewasbescherming

Akkerbouwer benut niet alle kansen’

19-apr-2010

AgriHolland

Innovaties in de landbouw te weinig doorgevoerd

19-apr-2011

debesteboer.nl

Akkerbouwer benut niet alle kansen

20-apr-2011

persbericht

Ziektedruk in tarwe goed beheersbaar

21-apr-2010

LelieNet. Website


21-apr-2011

FreesiaNet. Website


21-apr-2011

groentenet.nl


21-apr-2011

AgriHolland


21-apr-2011

ZLTO. Website

Effectieve gewasbeschermingsmethoden helpen telers stapje verder

22-apr-2011

foodvalley.nl


27-apr-2010

Groenten & Fruit Actueel

Laatste loodjes in Convenant Gewasbescherming

27-apr-2010

Boerderij

Kort akkerbouw. Tarwe Duurzamer telen

08-mei-2010

Nieuwe Oogst Tuinbouw

Top 5 Good Practices

10-mei-2010


Telen met toekomst werkt aan winst

10-mei-2010


Top 5 en andere Good Practices in campagne ‘Duurzaam telen, begint bij jou’

10-mei-2010

GBE Nieuwsbrief mei 2010

Wij zijn enthousiast over de samenwerking met GBE communicatie.

22-mei-2010

Agraaf

Project ‘Duurzaam telen, begint bij jou’ van start: ‘Akkerbouwer benut niet alle

28-mei-2010

Website Waterschap Aa en Maas

Duurzaam telen, begint bij jou!

19-mei-2010

ziezo.biz

Column Jaap van Wenum: geld verdienen met gewasbescherming

28-mei-2010

Stand

open dag bloembollen - Lisse

28-mei-2010

Website Groenweb bloembollen

Open dag bollen: inundatie kan veel geld besparen

31-mei-2010

Persbericht

Duurzame aanpak van aaltjes in bloembollen mogelijk

31-mei-2010

clm.nl


31-mei-2010

nudeboerop.nl

Duurzame aanpak van aaltjes in bloembollen

31-mei-2010

Website Bloembollenvisie

Duurzame aanpak van aaltjes in bloembollen

31-mei-2010

website Bayer CropScience

Telen met Toekomst

01-jun-2010

Mailing

Projectfolder met inlegvellen van de GP’s per sector aan alle waterschappen

01-jun-2010

Hortinews. com


05-jun-2010

Nieuwe Oogst (themabijlage)

Redactioneel artikel - Duurzaam telen, begint bij jou

Juni

Gewasbescherming (KNPV)

Artikel over de campagne Duurzaam telen, begint bij jou

04-jun-2010

Open dag duurzamebollenteelt Julianadorp

16-jun-2010

Presentatie en uitdelen projectfolders

Voorjaarsvergadering KNPV

22-jun-2010

Persbericht

“Cees Bakkum winnaar van de prijsvraag duurzame bollenteelt

21-jun-2010

Studieclubbijeenkomst met presentatie

ZLTO Bos- en haagplantsoen

April

Mei

kansen’

Juni

en demonstratie 29-jun-2010

Persbericht

‘Duurzaam telen, begint bij jou’ op de perendag 9 juli 2010

29-jun-2010

bloembollen.groenweb.nl

Cees Bakkum winnaar van de prijsvraag duurzame bollenteelt

23-jun-2010

bloembollen visie

Cees Bakkum winnaar prijsvraag duurzame bollenteelt

23-jun-2010

Hortinews.com



53

22-jun-2010

staatsloterijtrekking.nl


25-jun-2010

De Boomkwekerij (tijdschrift)

Bijeenkomst ‘Duurzaam telen, begint bij jou’

29-jun-2010

Telen met Toekomst nieuwsbrief juni

Unieke samenwerking en goede opkomst op Open Dag duurzame bollenteelt

29-jun-2010

AGF.nl

Pootaardappel en Uien Innovatiedag op 8 juli in Slootdorp

29-jun-2010

www.agf.nl


29-jun-2010

DLV Plant. Website


29-jun-2010

Nieuwe Oogst, website

‘Duurzaam telen’ op Perendag 2010

29-jun-2010

fruit.startpagina.nl

‘Duurzaam telen’ op Perendag 2010

29-jun-2010

www.agripress.be

Perendag 2010 op 9 juli (inloggen voor hele artikel)

30-jun-2010

Persbericht

Akkerbouwers jagen op aardappelziekte in luchtballon!

30-jun-2010

Omroep Brabant radio

Brabant Nieuws (07:00)

30-jun-2010

Omroep Brabant tv

Brabant Nieuws (07:00)

30-jun-2010

Granendag Nieuw Beerta

30-jun-2010

Agriholland


30-jun-2010

website nudeboerop.nl

‘Duurzaam Telen, begint bij jou’ op de Perendag 9 juli 2010

30-jun-2010

www.clm.nl


01-jul-2010

BloembollenVisie

Cees Bakkum winnaar prijsvraag duurzame bollenteelt

01-jul-2010

Agriholland website

Akkerbouwers jagen op phytophthora in luchtballon

01-jul-2010

ZLTO. Website

Akkerbouwers jagen op aardappelziekte in luchtballon

02-jul-2010

VOL Magazine 2010

VOL interview ‘De juiste dingen doen op het juiste moment’

03-jul-2010

Nieuwe Oogst editie oost/west

Phytophthora vangen op hoog niveau

04-jul-2010

Open dag Ergon kwekerij

05-jul-2010

www.clm.nl

Partners zijn belangrijke bedrijfsadviseurs

06-jul-2010

www.boerderij.nl

Phytphthora vangen vanuit een luchtballon

06-jul-2010

Boerderij

Phytophthora: sporen vangen in ballon

05-jul-2010

www.nudeboerop


06-jul-2010

websiteAGF


06-jul-2010

www.agf.nl

akkerbouwers jagen op phytophthora in luchtballon

07-jul-2010

www.hortinews


08-jul-2010

Pootgoed Innovatie Platform

09-jul-2010

Perendag Krabbedijke

09-jul-2010

www.degelderlander

Aardappelonderzoek met Culemborgse inzet

09-jul-2010

De Gelderlander, Rivierenland

Aardappelonderzoek met Culemborgse inzet

09-jul-2010

www.agf

‘Duurzaam Telen, begint bij jou’ op de Perendag 9 juli 2010

09-jul-2010

www.agriholland

Geen Phytophthora gevangen tijdens ballonvaart West-Brabant

10-jul-2010

Nieuwe Oogst (editie oost/west &

Maagdelijke grond na inundatie

Juli

noord) 10-jul-2010

Nieuwe Oogst

Nieuwe tarwerassen lijken kansrijk

12-jul-2010

www.groenweb boomkwekerij

Duurzaam Telen begint bij jou (aankondiging bijeenkomst)

12-jul-2010

www.ziezo.biz

Geen Phytophthora gevonden in Brabant

13-jul-2010

Demo WTM de Boer Boskoop

13-jul-2010

Graandemo Wijnandsrade

bijeenkomst duurzame akkerbouw

13-jul-2010

Boerderij

Ballonvaart: Geen phytophthorasporen in de lucht

13-jul-2010

www.TmT

Veel aandacht voor duurzame gewasbescherming op Perendag 2010

13-jul-2010

www.agf.nl

Geen phytophthorasporen gevangen tijdens ballonvaart West-Brabant

14-jul-2010

www.groenkennisnet

Duurzaamheid en innovatie op Perendag 2010

15-jul-2010

BloembollenVisie

Duurzaamheid begint bij de teler (interview Peter Leendertse)

15-jul-2010

BloembollenVisie

De Noordkop vanuit de lucht

17-jul-2010

Nieuwe Oogst (editie oost/west &

Akkerbouwer bespaart geld met BOS

noord, 24-7 in editie zuid) 19-jul-2010

54

Persbericht

Marco van Wijk winnaar prijsvraag ‘Duurzame aanpak fruitteelt’


19-jul-2010

www.clm.nl


20-jul-2010

www.brinkman


20-jul-2010

www.nieuwsbank.nl


20-jul-2010

www.foodvalley

Marco van Wijk winnaar prijsvraag

20-jul-2010

www.agf.nl


22-jul-2010

www.verduurzamingvoedsel


24-jul-2010

Nieuwe Oogst

Praten alleen is onvoldoende (interview D. Duijzer/Yvonne Gooijer/Harm Brinks

24-jul-2010

Nieuwe Oogst GEWAS

Sparen door kennis. Duurzaam uit de lucht bekeken

24-jul-2010

Nieuwe Oogst GEWAS

Perendag 2010: veel mechanisatie

29-jul-2010

www.zlto

Duurzaam telen, begint bij jou helpt bij Good Practices

29-jul-2010

ZLTO. Website

Afzet gewasbeschermingsmiddelen daalt

Informatiekrant Open teelt en

Goed voorbeeld doet goed volgen

veehouderij Waterschap Hollandse Delta (juli 2010) Augustus 04-aug-2010

www.duurzaamtelenbegintbijjou

succesvolle ballonvaart duurzame fruitteelt

06-aug-2010

Groenten en Fruit

ludieke ballonvaart duurzame fruitteelt

09-aug-2010

website G&F

filmpje duurzame fruitteelt en ballonvaart

06-aug-2010

De Boomkwekerij

Good Practices moeten boomkwekerij duurzamer maken

07-aug-2010

Nieuwe Oogst zuid

Optimale teeltverbetering

12-aug-2010

BloembollenVisie

Good Practices: Kiek en onkruid met minder middel aan te pakken

13-aug-2010

Aardappeldemodag

Akkerbouw is topsport!

13-aug-2010

Aardappeldemodag

Akkerbouw is topsport!

14-aug-2010

Nieuwe Oogst zuid

Duijzer: Duurzaam steeds op tafel

16-aug-2010

Persbericht

Fruitteler de Kat Angelino over duurzaam telen op de open dag Randwijk

17-aug-2010

Groenten & Fruit actueel

BOS-aardbei is nu helemaal compleet

17-aug-2010

Persbericht

Overvloedige regenval vraagt alert gebruik van BOS-systemen in uien

17-aug-2010

www.agriholland


17-aug-2010

http://agripress.be/start/


artikel/415590/nl 17-aug-2010

http://www.foodvalley.nl/Lists/Nieuws/ Overvloedige regenval vraagt alert gebruik van BOS-systemen in uien DispForm.aspx?ID=8008

17-aug-2010

http://www.czav.nl/


17-aug-2010

gewasbescherming.startpagina.nl/


18-aug-2010

www.agripress.be/start/nieuws/7/n


17-aug-2010

http://www.uiennieuws.nl/


nieuwsbericht_detail.asp?id=61268 18-aug-2010

www.nieuwsbank.nl/light/lijsten.htm


19-aug-2010

www.nieuwsbank.nl/inp/2010/08/19/


V012.htm 19-aug-2010

www.tuinbouwwijzer.nl/groentefruit.php


19-aug-2010

www.wijwetenalles.nl


17-aug-2010

www.gelderlander.nl/voorpagina/.../


Open-dag-fruitteelt-Randwijk.ece 17-aug-2010

fruit.startpagina.nl/


17-aug-2010

www.nieuws.be/nieuws/Open_dag_


fruitteelt_Randwijk_756dc1e2.aspx 17-aug-2010

culemborg.startpagina.nl/nieuws/


17-aug-2010

nieuweoogst.nu/news.../17667-

Venturidoppen op open dag Randwijk

venturidoppen_op_open_dag_randwijk 17-aug-2010

www.foodvalley.nl/


17-aug-2010

Persbericht



55

17-aug-2010

http://www.czav.nl/nl/actueel_nieuws.


htm?item=485 17-aug-2010

www.agd.nl

Vochtigheid gewas van belang bij BOS-systeem

19-aug-2010

Persbericht

Henk Angenent over akkerbouw en topsport op Aardappeldemodag

19-aug-2010

http://www.weerpaallelystad.nl/


nieuws.php?taalid=1 19-aug-2010

www.clm.nl

19-aug-2010

Fruitdag Randwijk


19-aug-2010

Peen en uiendag Lelystad

18-aug-2010

Gelderlander

Open dag fruitteelt Randwijk

10-aug-2010

G&F actueel

Ludieke vlucht

17-aug-2010

G&F actueel

BOS-aardbei is nu helemaal compleet

21-aug-2010

Nieuwe Oogst zuid

Aspergefax ondersteunt telers en loonwerkers

23-aug-2010

www.foodvalley.nl/

Aardappeldemodag: Henk Angenent over akkerbouw en topsport

24-aug-2010

G&F actueel

‘Duurzaam merk moet collectief’

24-aug-2010

www.nieuweoogst

Topsport op aardappeldemodag

24-aug-2010

www.agripress.be

Volgende week aardappeldemodag

25-aug-2010

www.uienpeen.nl

Duurzaamtelenbegintbijjou staat ook op de Peen en Uienmanifestatie

25-aug-2010

Nieuwsbrief Arvalis

Optimale teeltverbetering met duurzame gewasbeschermingsmethoden

26-aug-2010

Landelijke uiendag Rusthoeve website LTO

Good Practices

27-aug-2010

Vakblad voor de Bloemisterij

Gijs Kuneman: Geïntegreerde teelt blijft aandacht verdienen

28-aug-2010

Nieuwe Oogst zuid

Perendag druk bezocht

28-aug-2010

Nieuwe Oogst zuid

Vijf goede akkerpraktijken

28-aug-2010

Nieuwe Oogst zuid

Akkerbouw is topsport

28-aug-2010

Nieuwe Oogst Noord/Oost/Midden

Westmaas: kennis en demo’s

28-aug-2010

www.agripress.be

Fruitteler de Kat Angelino over duurzaam telen

LTO Groeiservice, TmT, DTBBJ,

Waterweken 2010 Brengt tuinder, kennis en innovatie samen

Productschap Tuinbouw Aardappelwereld Magazine (Catalogus

Telen voor een duurzame toekomst is topsport

Aardappeldemodag) September 01-sep-2010

Aardappeldemodag Westmaas Akkermagazine

Precisiebemester en elfstedentocht

02-sep-2010

Algemeen Dagblad - Hoeksche Waard

Westmaas weer even het pieperhart van Nederland

4/5-sep-2010

Agrarische dagen Someren

04-sep-2010

Nieuwe Oogst

Demodag oppepper voor akkerbouw

06-sep-2010

Persbericht

Henk Angenent: topsporter mag patat eten

06-sep-2010

AGF nieuwsbrief & website

Henk Angenent: topsporter mag patat eten

06-sep-2010

AgriHolland

Nieuwe technieken in aardappelteelt sparen geld & milieu

06-sep-2010

www.clm.nl

Angenent: topsporter mag patat eten

07-sep-2010

Website BloembollenVisie

Open middag Proeftuin van Holland voor boomkwekers

8/9/10/11-sep-

AgroTechniekHolland

2010 08-sep-2010

ZLTO. Website

09-sep-2010

Open dag Boomkwekerij Hanekamp

09-sep-2010

G&F magazine

De emissie arme kas kan niet wachten (Waterweken)

09-sep-2010

www.agf.nl

Aardbeiendemodag 2010

10-sep-2010

GoedDoorGrond

Open dag bloembollen Callantsoog

10-sep-2010

Aardbeiendemodag

10-sep-2010

Programmaboekje aardbeiendag

Good Practices in de spotlight

10-sep-2010

www.groentennieuws

Aardbeiendemodag 2010

56

WaterWeken in teken van water


Uitnodiging Landelijke preidag 15 oktober 11-sep-2010

Nieuwe Oogst

Inzicht in emmissiestromen

11-sep-2010

Nieuwe Oogst GEWAS

Goed ras gaat lang mee

11-sep-2010

Nieuwe Oogst LLTB

‘Duurzaam telen, praktisch en effectief’

11-sep-2010

Nieuwe Oogst zuid

Piepers in Wijnandsrade

13-sep-2010

Bijeenkomst Vruchtboomkwekerij Fleuren

13-sep-2010

www.boomkwekerij.nl

14-sep-2010

Duurzame Aardappelteelt Wijnandsrade

14-sep-2010

Website Agriholland

Roofmijten besparen ook dit seizoen geld in de boomkwekerij

14-sep-2010

website AgriPress

Met roofmijten effectieve aanpak in boomteelt

14-sep-2010

Persbericht


14-sep-2010

www.clm.nl


15-sep-2010

Open dag Bloembollen Uittenboogaard

15-sep-2010

website de boomkwekerij

‘Inzet roofmijten kost minder dan spuiten’

15-sep-2010

www.wouthogervorstmechanisatie

Noordwijkerhout Grond Gezond Dag 15 september 2010

16-sep-2010

www.agf

Kom naar de WaterWeken voor een emissieloze glastuinbouw

16-sep-2010

AgriHolland


16-sep-2010

www.gerbanet

Dit najaar in uw regio uw spuitlicentie verlengen

17-sep-2010

Open dag Proeftuin van Holland Boskoop

17-sep-2010

www.hortinews

Kom naar de WaterWeken voor een emissieloze glastuinbouw

20-sep-2010

Persbericht

Sensorschoffels zijn de klapschaatsen van de vollegrondsgroente

20-sep-2010

www.vollegrondsgroente.net


De Aardappelwereld

Aardappeldemodag 2010: samenkomen voor samenwerken

Cumelactief

Vijf tips om emissie te voorkomen

21-sep-2010

www.nieuweoogst.nu

Klapschaatsen in de groententeelt

21-sep-2010

Persbericht

Coniferenkweker Cornelis Bremmer wint ballonvaart ‘Duurzame aanpak

21-sep-2010

www.gfactueel

22-sep-2010

Avondbijeenkomst Boomteeltstudieclub Horst ad Maas

22-sep-2010

www.groentennieuws


24-sep-2010

De Boomkwekerij

WaterWeken voor emissieloze glastuinbouw

23-sep-2010

Bloembollenvisie

Voorlichting: GP Rizolex alleen gebuiken in gevoelige cultivars

23-sep-2010

landbouwfilmpjes.nl

Duurzaam telen, begint bij jou - Bram

24-sep-2010

Nieuwsbrief Bodemacademie


Groenten & Fruit september

De emissie arme kas kan niet wachten / WaterWeken

Nieuwsbrief Telen met Toekomst

Rijnland en kwekers werken aan beter oppervlaktewater


boomteelt’

27-sep-2010


september 2010 27-sep-2010


Schoon water centraal tijdens WaterWeken



Veel belangstelling voor duurzame gewasbescherming op Perendag 2010



Akkerbouw is topsport



Veel belangstelling voor het voorkomen van puntemissie op Aardbeiendemodag


www.nudeboerop

Coniferenkweker Cornelis Bremmer wint ballonvaart ‘Duurzame aanpak

27-sep-2010

www.groentennet

Nog vier WaterWeken-bijeenkomsten in oktober

27-sep-2010

www.tomatennet

Nog vier WaterWeken-bijeenkomsten in oktober

29-sep-2010

Groenten & Fruit oktober

Sensorschoffel ‘klapschaats voor vollegrond’

29-sep-2010

Lelienet

Aftrap Waterweken een succes

30-sep-2010

BEJO mechanische onkruidbestrijding

boomteelt’


57

September en oktober: WaterWeken 28-sep-2010

Middenmeer

29-sep-2010

Venlo

30-sep-2010

s-Gravenzande

Oktober 05-okt-2010

Moerkapelle

06-okt-2010

Klazienaveen

06-okt-2010

Brakel

07-okt-2010

Aalsmeer Groenten & Fruit oktober

Minder duurzaam is geen optie

Banner op nieuweoogst.nu

Banner

telen met toekomst

Folder Natuurlijke vijanden in de boomkwekerij

07-okt-2010

www.agriholland

WaterWeken

05-okt-2010

www.groentennieuws

Succesvolle eerste waterweek glastuinbouw levert drie prijswinnaars

05-okt-2010

www.groentennieuws

Tevredenheid over eerste sessies Waterweken

05-okt-2010

www.sierteeltnet

Tevredenheid over eerste sessies Waterweken

05-okt-2010

G&F actueel

Emissie dwingt tot snelle actie

05-okt-2010

www.nieuweoogst.nu

Tuinders winnen schaatsclinic

05-okt-2010

GWSBSCHRMNG - Mededelingenblad

Duurzaam Botryctis beheersen begint bij jou

van de Koninklijke Nederlandse Plantenziektedeskundige Vereniging 6/7/8-okt-2010

GrootGroenPlus

09-okt-2010

Nieuwe Oogst

Nulemissie geen sinecure

11-okt-2010

nieuwsbrief Praktijknetwerk

Projecten in beeld: Duurzaam telen, begint bij jou

12-okt-2010

syscope actueel

Mechanische onkruidbestrijding perspectiefvol

13-okt-2010

Persbericht

Verbetering waterbeheer in glastuinbouw cruciaal voor middelenpakket

13-okt-2010

www.agf

Uitnodiging waterbijeenkomsten ZLTO

15-okt-2010

Landelijke Preidag

22-okt-2010

Vakblad voor de Bloemisterij

Emissiebeperking: afleren van gewoonten

23-okt-2010

Nieuwe Oogst

Middelen secuur gebruiken

25-okt-2010

Persbericht

Van der Velde winnaar prijsvraag: Duurzame aanpak preiteelt

25-okt-2010

Waterbijeenkomst ZLTO

25-okt-2010

Studiegroep medewerkers bloembollenkwekerij Noordwijk

26-okt-2010

nieuweoogst.nu

Preiteler wint schaatsclinic op Preidag

29-okt-2010

AgD

Spuitdoppen vaker testen is zinvol

29-okt-2010

www.groentennieuws


29-okt-2010

www.agf


29-okt-2010

nieuweoogst.nu

Doppen veldspuit vaker testen

30-okt-2010

Nieuwe Oogst

Minder emissie bespaart ook geld

03-nov-2010

Persbericht

Filmpremiere: gezonde appels en schoon water zonder ‘landbouwgif’

04-nov-2010

nieuweoogst.nu


04-nov-2010

www.agf


04-nov-2010

www.boerenbusiness

Film moet reputatie fruitteelt herstellen

04-nov-2010

Agripress

Filmpremiere: gezonde appels en schoon water

04-nov-2010

nudeboerop.nl


06-nov-2010

Nieuwe Oogst

Prijs voor kennis over emmissie

06-nov-2010

Nieuwe Oogst

Filmpremiere

10-nov-2010

Nieuwsbrief NFO

Fruitsector in tegenaanval

11-nov-2010

Waterbijeenkomst ZLTO

16-nov-2010

Persbericht

Veertig glastuinders in discussie over water in Asten

16-nov-2010

Showbizz.nl

Extern: veertig glastuinders in discussie over water in Asten

November

58


17-nov-2010

Groentenet

Glastuinders in discussie over water in Asten

17-nov-2010

Paprikanet


17-nov-2010

Freesianet


17-nov-2010

Cogas installatiegroep


17-nov-2010

Unicum Freesia


17-nov-2010

AGF


17-nov-2010

Komkommernet


17-nov-2010

Tulpnet


18-nov-2010

Flowerweb


19-nov-2010

Agritica


24-nov-2010

Persbericht

Nieuwe film: glastuinbouw en geld in het water?

24-nov-2010

Groentenet


24-nov-2010

Paprikanet


24-nov-2010

Komkommernet


24-nov-2010

Potanthuriumnet


24-nov-2010

LTO Groeiservice


24-nov-2010

Potplantennet


24-nov-2010

BBV Bloembollenvisie

Film: glastuinbouw en geld in het water?

24-nov-2010

Chrysantennet


24-nov-2010

Tuinbouw tv

Gooien tuinders geld in het water?

25-nov-2010

Flowerweb

Film: glastuinbouw en geld in het water?

25-nov-2010

Hortinews


26-nov-2010

Agritica


26-nov-2010

DLV Plant

Persbericht: Nieuwe film: glastuinbouw en geld in het water?

29-nov-2010

nudeboerop.nl


29-nov-2010

Unie van Waterschappen


29-nov-2010

nudeboerop.nl


29-nov-2010

Gfactueel

Fillm: Gooit de glastuinbouw geld in het water?

30-nov-2010

LTO Noord


08-dec-2010

Persbericht

Verkeerde beslissing Boer zoekt Vrouw?

08-dec-2010

Agrovision


08-dec-2010

Bloembollenvisie


09-dec-2010

Agritica


09-dec-2010

Arvalis


09-dec-2010

Sierteeltnet

Spuitadvies na ‘Boer zoekt Vrouw’

09-dec-2010

Boerenbusiness

CLM schrikt van Boer zoekt Vrouw

09-dec-2010

Plattelandspost


10-dec-2010

Hortinews


14-dec-2010

De Boerderij

Spuitmoment en partnerkeuze

14-dec-2010

Aankondiging CLM

Elfstedenkoorts: Henk Angenent geeft schaatsclinic voor groep bonkige tuinders

16-dec-2010

Bloembollenvisie

Toepassen alle Good Practices kan E 15.000 opleveren

16-dec-2010

Persbericht

Elfstedenkoorts: Henk Angenent ziet kansen voor bonkige tuinders!

16-dec-2010

Freesianet

Elstedenkoorts: Henk Angenent ziet kansen voor bonkige tuinders!

16-dec-2010

Freesianet

Fotoreportage schaatsclinic met Henk Angenent

16-dec-2010

G&F actueel

Henk Angenent ziet schaatstalent in tuinders

16-dec-2010

LTO Groeiservice


16-dec-2010

LTO Groeiservice

Ijs, Angenent en 10 telers

16-dec-2010

Paprikanet

Elstedenkoorts: Henk Angenent ziet kansen voor bonkige tuinders!

16-dec-2010

Paprikanet


16-dec-2010

Tomatennet


16-dec-2010

Potorchideenet


December


59

16-dec-2010

Zomerbloemennet


16-dec-2010

Komkommernet


16-dec-2010

Roosnet


16-dec-2010

Auberginenet

Elfstedenkoort: Henk Angenent ziet kansen voor bonkige tuinders!

16-dec-2010

Chrysantennet


16-dec-2010

Gerberanet


16-dec-2010

Komkommernet


16-dec-2010

Groentenet


16-dec-2010

Roosnet


17-dec-2010

Groentenet

Duurzaam telen is ook topsport

17-dec-2010

AGF


20-dec-2010

Komkommernet


20-dec-2010

LTO Groeiservice


20-dec-2010

Potorchideenet


20-dec-2010

Glasbijeenkomst Steenbergen

20-dec-2010

Tomatennet

Fotoreportage: schaatsclinic met Henk Angenent

20-dec-2010

Arvalis


21-dec-2010

Groenten&Fruit Actueel

Oud talent nog wel geschikt voor de tocht

15-jan-2011

Nieuwe Oogst Zlto

Icoon in de bedrijfsgeschiedenis

18-jan-2011

Persbericht

Nieuwe film: duurzame preiteelt met tripsvoorspeller en plaatsspecifieke spuit

18-jan-2011

Website AgD

Film over duurzame preiteelt

18-jan-2011

website GF actueel

Duurzaam prei telen biedt kansen

18-jan-2011

website Foodvalley

Nieuwe film: duurzame preiteelt met tripsvoorspeller en plaatsspecifieke spuit

19-jan-2011

www.meulebekepreigemeente.be

Duurzame preiteelt met tripsvoorspeller en plaatsspecifieke spuit

19-jan-2011

website groentennieuws

Duurzame preiteelt met tripsvoorspeller en plaatsspecifieke spuit

25-jan-2011

Relax-in, magazine over cultuur, reizen, spiritualiteit en duurzaamheid

31-jan-2011

Persbericht

Henk Angenent: duurzaam telen is ook een boterham verdienen!

31-jan-2011

www.krantvanflevoland


31-jan-2011

komkommernet


31-jan-2011

tomatennet


31-jan-2011

sierteeltnet


31-jan-2011

website groeiservice


workshop water

voor LLTB leden

03-feb-2011

website groentennieuws


04-feb-2011

Groenten & Fruit magazine

Waar duurzaam telen begint en eindigt

01-mrt-2011

www.Nieuwe Oogst

Recept voor duurzaam telen

05-mrt-2011

Nieuwe Oogst Gewas

Recept voor duurzaam telen

januari

februari

maart

60



61


Duurzaam telen, begint bij jou

Recommend Documents