Jaarverslag
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! Natuurmuseum ! ! !
!
Fryslân
2 013
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
Het Fries Museum, het Natuurmuseum Fryslân, het Fries Scheepvaartmuseum en het Frysk Lânboumuseum vertellen samen de verhalen van Fryslân. Zij doen dat met steun van de Provincie Fryslân.
Inleiding
! ! ! ! ! ! jaarverslag 2013
Het Natuurmuseum Fryslân heeft in 2013 62.641 bezoekers mogen ontvangen. Dat is opnieuw een groei in vergelijking met vorig jaar toen ruim 59.000 mensen het museum bezochten.
Hoogtepunten in 2013 waren de druk bezochte Voorjaars- en Herfstvakantie, die ieder ruim 10.000 bezoekers trokken.
3 !
De Voorjaarsvakantie stond in het teken van ‘LeeuWADDEN’. Het atrium was hiervoor veranderd in een waddenlandschap waar kinderen samen met een gids van de Waddenvereniging een heuse indoor-wadlooptocht
konden maken. De Herfstvakantie was omgedoopt tot HERSENvakantie en had als thema: Het Brein. Er stond een megagroot opblaasbaar brein in het atrium, dat
nog niet eerder in Europa te zien was. Een primeur dus! Tijdens de HERSENvakantie werd ondermeer nauw samengewerkt met de Hersenstichting. Specialisten Neurologie van het Medisch Centrum Leeuwarden verzorgden dagelijks interessante workshops.
!
Het museum organiseerde twee hoofdtentoonstellingen in 2013: ‘Het verhaal van Ida’, over het oudste complete fossiel van een mensaap en de tentoonstelling ‘Gebruik je verstand, alles over je wonderbaarlijke brein’.
Nieuw in 2013 was dat het Natuurmuseum in de schoolvakanties ook op de maandagen geopend was. Bezoekers , met name de toeristen in de stad wisten dit zeer te waarderen. Reden voor het museum om ook in 2014 tijdens de schoolvakanties geopend te zijn op de maandagen. Het museum gaat bovendien in deze periodes een uur eerder open en is dan al vanaf 10 uur te bezoeken.
!4
Hoeveel bezoekers waren er?
! ! ! ! ! ! natuurmuseum fryslân
Het Natuurmuseum Fryslân heeft in 2013 62.641 bezoekers mogen ontvangen. Lange tijd lag het gemiddelde bezoekersaantal rond de 40.000 per jaar. Al een aantal jaren is er een stijgende lijn te bespeuren. In 2012 eindigde de teller op 59.000, dit jaar dus ruim 3000 meer.
Van de individuele bezoekers waren er bijna 26.000 volwassenen en ruim 22.000 kinderen. Daarnaast kwamen zo’n 6000 kinderen in schoolverband naar het Natuurmuseum. De overige bezoekers werden gevormd door studenten, instellingen en relaties.
Een kleine 55.000 mensen bezochten het museum voor de vaste presentaties, tijdelijke tentoonstellingen en activiteiten. Zo’n 8000 mensen kwamen voor een festiviteit in het atrium van het museum zoals een concert, voorstelling, receptie of feest.
Het museum enquêteert systematisch de bezoekers, eerst via de landelijke museummonitor maar sinds drie jaar, met een ism. de andere provinciale musea ontwikkeld, Fries bezoekersonderzoek. De uitkomsten zijn zeer waardevol voor de beleidsontwikkeling.
!
!
jaarverslag 2013
!
!
5 !
Enkele gegevens uit het onderzoek: Waar komen de bezoekers vandaan? Leeuwarden:24%, Friesland: 30%, Nederland:46% Hoe vaak bezocht? 1-ste keer:55%, 1-2 keer: 19%, 3-4 keer: 8%, vaker: 18% Duur van het bezoek? gemiddeld verwachte bezoekduur: 1,8 uur, werkelijke bezoektijd: 2,4 uur Doel bezoek Leeuwarden: natuurmuseum:35%, natuurmuseum en andere cultuurinstelling: 17%, de stad zelf: 24%, woonachtig in Leeuwarden: 24% Entreeprijs? Te hoog: 4%, goed: 90%, te laag: 6% Gemiddelde besteding rond het museumbezoek: € 31,32 Gemiddelde waarderingscijfer: 8,4
Wat was er te zien? !
! ! ! ! ! !
Het Natuurmuseum probeert elk jaar een gevarieerd tentoonstellingsprogramma neer te zetten, zodat er ook voor geregelde bezoekers en vaste klanten steeds weer iets nieuws is te zien. De hoofdtentoonstellingen vinden plaats in de twee zalen voor tijdelijke exposities, het Rabobank Atrium is bestemd voor kleine aanvullende en kortlopende projecten. De filmzaal wordt ieder jaar tijdens de zomer omgebouwd tot Prentenkabinet.
!
!
HOOFDTENTOONSTELLINGEN In de tijdelijke tentoonstellingszaal worden elk jaar twee hoofdtentoonstellingen georganiseerd. In 2012 waren dit ‘Het verhaal van Ida’ gevolgd door ‘Gebruik je verstand, alles over je wonderbaarlijke brein’. Tot eind maart was ‘Lokvogels’
!6
nog te zien, een expositie die in december 2012 van start was gegaan.
!
Lokvogels (1 december 2012 t/m 31 maart 2013)
Voor de tentoonstelling Lokvogels werd als gastconservator Steven Sterk aangetrokken. Naast uitgever is hij verzamelaar van lokvogels en bezit hij een uitgebreide collectie. Zijn verzameling diende als uitgangspunt voor deze tentoonstelling, aangevuld met exemplaren uit de eigen museumcollectie en nog tal van bruiklenen uit het hele land. Bij de expositie werd een uitgebreide catalogus uitgegeven, geschreven door Siebren Siebenga en Harry Wijnandts (oud-directeur van het Natuurmuseum).
In de tentoonstelling kwamen twee aspecten van Lokvogels aan de orde. In het
natuurmuseum fryslân
eerste deel van de expositie lag de nadruk op het gebruik van Lokvogels, vroeger om vogels te vangen voor consumptiedoeleinden, tegenwoordig worden ze ingezet voor wetenschappelijk gebruik. Het tweede deel ging om de esthetische kwaliteit van lokvogels: het zijn goed beschouwd onbedoelde kunstwerkjes van vaak ontroerende schoonheid.
!
Ida, een verhaal van 47 miljoen jaar geleden (27 april t/m 22 september 2013)
Ida is de naam van een in 1983 gevonden fossiel afkomstig uit de Messelgroeve in Duitsland. Het is het meest complete fossiel van een primaat dat ooit gevonden is. De fossiele Ida is 47 miljoen jaar oud en zo goed intact dat er tal van details over haar leven zijn vast te stellen.
jaarverslag 2013
Het Natuurmuseum in Oslo kocht Ida voor een recordbedrag van ruim een miljoen euro, daarmee is het een van de kostbaarste fossielen ter wereld. In het Natuurmuseum Fryslân was vanaf het voorjaar een tentoonstelling te zien waarin Ida de bezoekers aan de hand meenam door haar korte leven. Het verhaal van Ida is 47 miljoen jaar oud maar in de expositie leek het of het gisteren was gebeurd. Naast Ida zijn er veel andere fossielen in de Messelgroeve gevonden, waarvan in de tentoonstelling een groot aantal replica’s was te zien.
!
Gebruik je verstand! Alles over je wonderbaarlijke brein (12 oktober 2013 t/ m 12 januari 2014) In de tweede grote expositie van dit jaar stond de samenwerking tussen brein en 7 !
zintuigen centraal. Hoe werken onze hersenen, wat speelt zich precies af in ons brein en hoe houdt het ons soms voor de gek. Proefjes en spelletjes gaven spelenderwijs inzicht in de processen van ons besturingssysteem. Tijdens de zinnenprikkelende expositie ontdekten bezoekers tijdens een reis langs verschillende zintuigen hoe het brein en de zintuigen samenwerken. Er waren verschillende Belevingskamers, waar steeds één zintuig centraal stond. Bezoekers konden hier een parcours afleggen met een scheefkijkbril op, geuren proberen te ontleden en een visuele knipbeurt bij de kapper ondergaan. Voor echte durfallen was er een bijzondere uitdaging: gaan liggen op een spijkerbed!
! ! !
ATRIUMEXPO’S In het atrium zijn geregeld (kunst)tentoonstellingen te zien, die een looptijd hebben van één of twee maanden en meestal een korte aanlooptijd kennen.
Who’s afraid of the big black bear? een project van kunstenaar Joris Collier (13 juli t/m 25 augustus)
In de zomer was er in het atrium voor de derde keer een installatie te beleven van kunstenaar Joris Collier. Het thema was bedreiging. Bedreiging van dieren door het gedrag van de mens: vervuiling, verstoring en het laten verdwijnen van het natuurlijke leefgebied van bepaalde soorten. Maar ook bedreiging andersom: grote roofdieren als beren en panters zijn gevaarlijk voor de mens. Ook dieren onderling kunnen er wat van: het is eten of
gegeten worden. Collier werkte dit thema uit in een uit drie delen bestaande installatie: een beer met een zalm, een paard met een zwaan en een panter met een mens. Een grote blauwe doos, een kamer eigenlijk, stond centraal. Ook daarbinnen was iets te beleven.
Zoals gebruikelijk bij Collier bleef het niet alleen bij kijken, hij ging ook de interactie aan met de bezoekers. Deze keer stonden er tekenlessen op het programma. Elke zaterdag en zondag ging hij samen met kinderen dieren tekenen, die vervolgens een rol kregen in het project.
!
Nederlands Kampioenschap Prepareren (9 november t/m 8 december)
Het Natuurmuseum Fryslân heeft zijn eigen preparateursteam dat zichtbaar voor de bezoekers aan het werk is in het Open
Atelier. Maar er zijn in Nederland veel mensen die zich beroepsmatig of uit liefhebberij bezig houden met het opzetten van dieren. Ze zijn verenigd in de Nederlandse Vereniging van Preparateurs. Deze NVP organiseert eens per twee jaar de Nederlandse kampioenschappen prepareren. Dit jaar vond het evenement plaats op zaterdag 9 november in het Natuurmuseum Fryslân. Aansluitend was er een expositie in het atrium van de ingeleverde werken en waren natuurlijk ook de winnende stukken te bewonderen. De expositie kreeg veel aandacht in de landelijke pers en trok bezoekers uit het hele land.
! ! ! !
!8 natuurmuseum fryslân
! ! ! ! !
‘Natuurlijke krabbels’, prenten van Sjoerd Kuperus (13 juli t/m 25 augustus) Met een omvang van ruim 6000 originelen bezit het Natuurmuseum Fryslân een van de grootste collecties natuurillustraties van Nederland. Elk jaar is daar in de zomer een selectie van te zien in de filmzaal die dan tot Prentenkabinet wordt omgebouwd. Dit jaar is gekozen voor tekeningen van Sjoerd Kuperus. Zelf noemde hij ze ‘krabbels’, beeldaantekeningen die hij maakte in de stad en in de vrije natuur. Waar hij ook naar toe ging, altijd had hij potlood en papier op zak om alles wat jaarverslag 2013
Wat was er te doen? !
!
hem raakte en verwonderde snel in een krabbel vast te leggen. In de 75 jaar dat hij productief tekenaar was, schetste hij duizenden van die krabbels van mensen, dieren, planten en landschappen. Na zijn overlijden schonk zijn vrouw de tekeningen aan verschillende musea. Het Natuurmuseum mocht de natuur gerelateerde tekeningen ontvangen. Een deel daarvan werd getoond in de expositie ‘Natuurlijke krabbels’. “Krabbels” die een goed inzicht in zijn werkwijze gaven maar ook duidelijk aantoonden wat een begaafd tekenaar hij was.
9 !
! ! ! ! ! !
Het Natuurmuseum organiseert met regelmaat activiteiten, vaak rond het thema van de tentoonstelling van dat moment. Daarnaast is het museum tijdens de schoolvakanties een populaire plek voor ouders en grootouders om met de kinderen naar toe te gaan. Reden voor het museum om in die weken dan ook extra uit te pakken met een aansprekende activiteit. Spraakmakend in 2013 was LeeuWADDEN in de voorjaarsvakantie en de HERSENvakantie in oktober.
! VAKANTIEACTIVITEITEN !
Voorjaarsvakantie: Help pake en beppe de vakantie door Het thema van de pake en beppe week was dit jaar: Meidwaan. De activiteiten in het Natuurmuseum Fryslân sloten hier
naadloos op aan. Dat was de reden dat de officiële opening van de Museumfederatie Fryslân van de Pake & Beppeweek in het Natuurmuseum plaatsvond. Tv-persoonlijkheid Jan Sipke Bousema verleende zijn medewerking en maakte met een klas de eerste wadlooptocht.
!
Leeuwarden werd in de voorjaarsvakantie officieel omgedoopt tot LeeuWADDEN. Tijdens een nachtelijke guerrilla-actie werden de plaatsnaamborden bij de toegangswegen daarom afgeplakt met speciale stickers. Het Natuurmuseum was helemaal gewijd aan werelderfgoed de Waddenzee. Kinderen leerden deze twee weken van alles over dit unieke gebied. Het atrium was hiervoor omgetoverd tot een heus waddenlandschap met slik, zand en water waarin allerlei informatie
over het wad, de eilanden en de planten en dieren die er voorkomen te vinden was. Hoogtepunt voor de jeugdige bezoekers waren de wadloopexcursies begeleid door echte gidsen van de Waddenvereniging. LeeuWADDEN was opgezet in samenwerking met de Waddenvereniging, het Natuurcentrum Ameland en verschillende lokale organisaties. Ruim 10.000 bezoekers kwamen op het wadloopevenement af.
!
Zomervakantie: Maak je eigen Schelpenlicht De laatste week van de zomervakantie was er traditiegetrouw een aardige knutselactiviteit in het Natuurmuseum. Veel mensen waren weer terug van vakantie met nog een laatste vrije week in het ver-
!10 natuurmuseum fryslân
schiet: een mooie gelegenheid om dicht bij huis nog iets leuks te ondernemen.
Deze keer konden de kinderen een schelpenlicht maken. Glazen potjes en mooie strandvondsten werden omgetoverd tot sfeervolle kunstwerkjes.
Herfstvakantie wordt HERSENvakantie De Herfstvakantie werd HERSENvakantie met allerlei activiteiten en doe-dingen rond het brein. Een balletje besturen met je hersenen, het wisselend perspectief in de kamer van Ames, optische illusies, de trucs van Joop Magic, wonderlijke draakjes; er viel veel te ontdekken in deze twee weken.
Blikvanger was het MEGABREIN, een gigantisch uitvergroot model van de hersenen waar je doorheen kon lopen. Het model is door het museum uit Amerika geïmporteerd, was nog nooit eerder in jaarverslag 2013
Europa geweest een primeur dus voor het Natuurmuseum. Je kon een wandeling maken door de Grote Hersenen, even stilstaan bij de Kleine Hersenen en via de Hersenstam weer naar buiten lopen. Details waar je normaal gesproken een microscoop voor nodig hebt, waren hier met het blote oog waar te nemen: zenuwcellen, synapsen en hoofdpijn… De HERSENvakantie kwam tot stand met medewerking van de Hersenstichting en het Medisch Centrum Leeuwarden. Neurologen kwamen in witte jassen naar het museum om in workshops kinderen meer over de werking van de hersenen te laten zien. De HERSENvakantie trok ruim 10.000 bezoekers. Het Megabrein zelf is na afloop van de tentoonstelling overgenomen door de Hersenstichting die er mee door het land
1 ! 1
toert en voorlichtingsbijeenkomsten mee opluistert.
!
Kerstvakantie: Winterpret
Ook de Winterpretactiviteiten hadden alles te maken met het brein. Zo hing de kerstboom dit jaar vol met zeer bijzondere kerstballen: kerstballen die eigenlijk optische illusies waren. Kinderen konden een optische kerstbal knutselen en die thuis in de boom hangen. In het winterse kerstbomenbos stond de kerststal weer opgesteld. In de stal hingen verschillende kaartjes met dierengedachten, bijvoorbeeld: ‘Ik hou niet van kerst, het is mij hier dan veel te koud! Rond deze tijd vertrek ik liever naar het warme zuiden’. In het bos achter de stal waren verschillende dieren verstopt. Aan kinderen de taak om bij elke gedachte het juiste dier te vinden.
!
LEZINGEN Naast de vele op kinderen gerichte activiteiten organiseert het Natuurmuseum, vaak in samenwerking met partners, een uitgebreid lezingenprogramma. Dat zag er in 2013 als volgt uit:
!
Lezingen GEA-Kring Fryslân De GEA-Kring Fryslân (de Stichting Geologische Activiteiten) houdt elke maand een lezing voor haar leden in het Natuurmuseum Fryslân. Ze vonden plaats op de woensdagavond. Vrienden van het Natuurmuseum waren van harte uitgenodigd deze lezingen bij te wonen en kregen gratis toegang.
Op het programma stonden de volgende lezingen:
!
▶ William Wold ‘De kleur in mineralen en edelstenen’ (16 januari)
!
▶ Jaap Breunesse ‘Steenzout en bodembeweging: onder druk wordt alles vloeibaar’ (20 februari) De lezing ging over het gedrag van steenzout onder hoge temperatuur en druk. Breunesse probeerde de bodembeweging bij winning of opslag van (delf)stoffen te verklaren vanuit de geologische en geomechanische kennis van steenzout.
▶ Jaap Dreef, Ali Lankhorst en Conny Ruibing ‘Zand!’ (20 maart)
De thema avond bevatte drie onderdelen: een dialezing, een uitstalling van een aantal fraaie foto’s van zanden en een vertoning van een gedeelte van een dvd over zand.
!
▶ Henk van den Broek ‘De Vulkaan-Eifel, geboren uit vuur, as en water’ (17 april) De Vulkaaneifel is een geologische schatkist. Het is een veelbelovend gebied voor de mineralenverzamelaar.
!
▶ lezing Wietse Smit ‘Vindplaatsen van fossielen’ (18 september)
Wietse Smit ging in vogelvlucht verschillende vakantiebestemmingen langs,
!12 natuurmuseum fryslân
waarbij vindplaatsen aan de orde kwamen in Scandinavië, Zwitserland en Holzmaden in Duitsland. Tevens kon iedereen zijn vakantievondsten meenemen om aan de andere leden te laten zien.
zeldzame Böllinglaag van 12.000 jaar geleden.
!
▶ Klaas de Haan ‘Rondreis Zweden’ (18 december) Klaas de Haan bracht een boeiend verhaal over een vakantie naar het Zweedse eiland Öland, vol met anekdotes en toevalligheden die leidden naar prachtige vondsten.
▶ Paul Hille ‘Fossielen uit de Posidonienschiefer van Holzmaden en omgeving’ (16 oktober) In deze lezing vertelde Paul Hille over de Jura-fossielen en de vorming daarvan in de wereldberoemde steengroeven in Holzmaden en omgeving.
!
▶ Henk de Jong ‘De Tjongervallei’ (16 november) Henk de Jong nam geïnteresseerden mee naar verschillende plaatsen, waaronder een bijzondere stenentuin in Oldeholtpade en een Geologisch monument met de
jaarverslag 2013
Lezingenserie in samenwerking met de Fryske Akademy Het Natuurmuseum Fryslân en de Fryske Akademy zijn nauwer gaan samenwerken. Dit kwam tot uiting in een lezingenserie die georganiseerd werd door het Biologysk Wurkferbân van de Fryske Akademy, de Fryske Feriening foar Fjildbiology en het Natuurmuseum. De lezingen hadden als centrale vraag ‘Wat wordt 1 ! 3
het met die Friese natuur?’ en vonden plaats in de filmzaal van het Natuurmuseum.
!
▶ lezing Ooievaars in Fryslân Op 12 september gaf Haye Folkertsma een lezing. Folkertsma is voorzitter van Eibertshiem en actief in de stichting Stork, de landelijke ooievaarsvereniging, een initiatief van de Vogelbescherming. Folkertsma vertelde over het verloop van de ooievaars in Fryslân in de laatste dertig jaar. Van nul broedparen naar tegenwoordig meer dan honderd. Hij ging in op de schaduwkanten van het uitzetten/ herintroduceren van de ooievaar. Met andere woorden: wat is er goed gegaan, wat kan beter, wat ging er mis, wat hebben we er van geleerd en hoe nu verder.
! !
De Weeshuisfilm was één van de drie projecten die geïnitieerd zijn door de Stichting Nieuwe Stadsweeshuis. Aan de achterzijde van het museum, aan de kant van het Boshuisen Gasthuis, is een presentatie over de geschiedenis van het gebouw te zien achter de kijkspleten getiteld Vier eeuwen in vier minuten. Verder is een replica van de hoofdpoort van het museum gemaakt die in de hal staat opgesteld. Hier is meer informatie te vinden over het werk van de stichting. Meer informatie is te vinden op: www.hetnieuwestadsweeshuis.nl
DIVERSEN
!
Stadsweeshuisdag Vrijdag 11 januari 2013 was uitgeroepen tot Stadsweeshuisdag: die dag vond de première plaats van de Weeshuisfilm, een kort speelfilmpje waarin het leven van de weeskinderen invoelend werd verbeeld. De film was gemaakt in opdracht van de Stichting het Nieuwe Stadsweeshuis, tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw eigenaar/gebruiker van het monumentale pand waarin het Natuurmuseum gevestigd is. In oktober 2012 was het Natuurmuseum alweer 25 jaar gehuisvest aan het Schoenmakersperk, een goede reden om eens aandacht te besteden aan het weeshuisverleden van het museumgebouw.
!
Museum van de maand maart
Stichting Museumkaart en de Bankgiro Loterij initieerden dit jaar de landelijke Museummaanden. Tijdens de Museum-
maanden van februari tot en met mei, droegen elke maand vier musea de eretitel Museum van de Maand. Voor jong en oud zetten deze 16 musea speciale activiteiten op. In maart waren het Natuurmuseum Fryslân, het Afrika Museum, het Bonnefantenmuseum en Museum Speelklok door de Stichting Museumkaart en de BankGiro Loterij geselecteerd. Natuurmuseum Fryslân was blij met de titel en organiseerde speciaal hiervoor op alle woensdagen in maart aansprekende doehet-zelf activiteiten.
Bij de tentoonstelling Lokvogels leerden kinderen de fijne kneepjes van het vogels lokken. Ze maakten ‘verleidelijke vogels’ en een deskundige lokvogelmaker gaf hierbij demonstraties.
Op 12 maart was er een ‘College Tourachtige’ lezing van Louise Fresco over de
!14 natuurmuseum fryslân
jaarverslag 2013
1 ! 5
relatie tussen landbouw en de stand van de weidevogels. De lezing ’s middags was speciaal bedoeld voor studenten, ’s avonds was er een open debat in het kader van het Kening fan ‘e Greide project. Boomfeestdag Leeuwarder bos (20 maart)
In 2013 vond de landelijke viering van de Boomfeestdag in Leeuwarden plaats , het jaarlijkse festijn werd daarom groots aangepakt. Thema dit jaar was: Bomen maken gezond. Een deel van het programma vond plaats in het Natuurmuseum. In totaal 485 kinderen brachten samen met 75 begeleiders een bezoek aan het museum en bekeken de Groenmarkt in het Rabobank-atrium. Ook werden er 100 VIP kids ontvangen.
Naast de kinderen was er een groep genodigden, bestaande uit verschillende bestuurders en sponsoren. Directeur Gerk Koopmans overhandigde wethouder Isabelle Diks de Soortencheque van het Leeuwarder bos. De presentatie van deze dag was in handen van weervrouw Helga van Leur.
!
Hylke Speerstra signeert ‘De treastfûgel’
Zaterdag 30 maart signeerde Hylke Speerstra zijn boek De treastfûgel in het Natuurmuseum. Dit vond plaats in het laatste weekend dat de expositie Lokvogels te zien was. Een van de karakters in het boek is vogelaar en gebruikt lokvogels en fluitjes om vogels te vangen. Het was daarom een zeer geschikte gelegen-
heid om zowel het boek als de tentoonstelling onder de aandacht te brengen.
!
Museumweekend ‘Doe als een museumdier’ (6 en 7 april) De 32e editie van het Museumweekend had als thema ‘Doe een museum’. Het museum had als speciale activiteit: Doe als een museumdier! Tijdens deze speurtocht, die door het hele museum voerde, beleefden kinderen de wereld als een dier. Ook dit jaar werd er € 1,00 pp. aan entree geheven, immers een museum is elk bezoek meer dan waard en hoeft dan ook niet gratis te zijn.
! ! !
!16 natuurmuseum fryslân
Excursie Schelpenwerkgroep naar Ameland (8 juni) Omdat de zomervakantie dit jaar laat viel, was de jaarlijkse Vriendenexcursie niet in het najaar, maar juist voor de zomer gepland. Wegens het succes en de mooie vondsten van vorige jaren was opnieuw Ameland de bestemming. Eén van de mooiste vondsten was een wenteltrapje, een levend exemplaar van circa drie centimeter.
!
Soortenweekend Leeuwarder Bos
In het weekend van 15 en 16 juni organiseerde het Natuurmuseum Fryslân voor de tweede achtereenvolgende keer het Soortenweekend in het Leeuwarder bos. Samen met het publiek gingen medewerkers en externe deskundigen op zoek naar de biodiversiteit van het Leeuwarder bos. De hele dag door vonden er activijaarverslag 2013
teiten plaats, ook in het holst van de nacht.
Het centrale punt van het Soortenweekend was bij camping Taniaburg, Vierhuisterweg 72. Van hier vertrokken ook de excursies. Het weekend leverde 267 soorten op, waarvan maar liefst 43 soorten nog niet bekend waren voor het Leeuwarder bos! Het totaal aan vastgestelde soorten kwam daarmee op 1788.
!
UITmarkt Leeuwarden
Op zondag 1 september organiseerden de culturele instellingen uit Leeuwarden voor de vierde maal de UITmarkt: dé start van het Leeuwarder culturele seizoen. Voor deze editie van de UITmarkt werd intensief samengewerkt met Culturele Hoofdstad 2018. De UITmarkt was daarom niet alleen in de Prinsentuin; de hele binnenstad deed mee. 1 ! 7
Het museum stond dit jaar voor de deur met een stand op het Schoenmakersperk waar aandacht werd gevraagd voor de komende HERSENvakantie. Ook was er veel belangstelling voor het werk van de preparateur, die demonstraties gaf. Als introducé had het Natuurmuseum de initiatiefgroep Kening fan ‘e Greide uitgenodigd.
Paddenstoelenwerkgroep De Paddenstoelenwerkgroep Friesland hield in de herfst geregeld bijeenkomsten om meegebrachte paddenstoelen te determineren en te werken aan de paddenstoelencollectie van het Natuurmuseum. Daarnaast waren er een viertal excursies.
! ! !
Braakballen determineren voor volwassenen Op 29 en 30 oktober werd er een tweedaagse cursus braakballen pluizen voor volwassenen georganiseerd. De cursus werd gegeven door Wiesje Spijkstra en Harry Wijnandts, oud-directeur van het Natuurmuseum en coördinator van de jaarlijkse ransuilentellingen. Door braakballen te verzamelen en uit te pluizen werd informatie verkregen over het voedselpatroon van uilen. Door de gevonden schedeltjes en botjes te determineren kon nauwkeurig vastgesteld worden welke muizensoorten er op het uilenmenu stonden. Geologieweekend rond thema: Oude stenen & jonge mensen Op 23 en 24 november stond het atrium weer bol van de geologische activiteiten,
dit jaar rond de verzameling zwerfstenen van het Natuurmuseum. Leden van de zwerfstenenwerkgroep van de GEA Kring Friesland determineerden de stenen ter plekke. Jonge bezoekers van het Natuurmuseum waren deze zomer opgeroepen om een steen van hun vakantie mee te nemen. Ze konden hun kiezel, kei of stukje rots dit weekend meenemen om aan de leden van de GEA te laten zien. In de knutselhoek konden ze een schatkist maken om hun mooiste vondsten in te bewaren.
Vorig jaar was de expositie van dieren die in de ijstijden leefden een groot succes en dit jaar was er een vervolgtentoonstelling. Er was botmateriaal te zien van onder andere een mammoet en sabeltandtijger. Daarnaast waren er verschillende doe-activiteiten voor jong en oud om de
schoonheid van geologische objecten te ervaren: mineralen en fossielen uithakken, werken met speksteen en bollenkraken.
!
Serious Request in Leeuwarden Het weekend van 7 en 8 december voerde het Natuurmuseum actie voor Serious Request, samen met de kinderartsen van het Medisch Centrum Leeuwarden en watertechnologiebedrijf Wetsus. Het hele weekend waren er workshops en activiteiten. De volledige opbrengst van de entree kwam ten goede aan Serious Request.
Kinderartsen van het MCL kwamen speciaal naar het museum om een aantal ‘vieze praatjes’ te houden over poep, pies, diarree, uitdroging en de behandeling hiervan. Kinderen mochten zelf met wa-
!18 natuurmuseum fryslân
Wat was er nieuw? ! ter, suiker en zout ORS-vloeistof maken. Bij de stand van Wetsus werden petrischaaltjes met Agar verkocht. Hiermee konden kinderen thuis een proefje doen door na het toiletbezoek de handen niet te wassen, maar een vinger in het petrischaaltje met Agar te drukken en dan maar kijken wat er gebeurde. Het actieweekend leverde ruim € 500,- op voor Serious Request.
! ! ! !
jaarverslag 2013
Winterkorenfestival (14 en 15 december)
Twee dagen lang stond het Natuurmuseum in het teken van muziek. De belangstelling voor dit festival was nog groter dan vorig jaar en er was zelfs een wachtlijst voor de koren. In dit weekend verzorgden twintig koren doorlopend optredens van steeds 30 minuten. Het programma was zeer gevarieerd: van popgroep tot shantykoor en van smartlappen tot Christmas songs.
!
1 ! 9
! ! ! ! !
WaterWonderLab open
In het Natuurmuseum is vanaf 24 mei 2013 een permanent waterlab ingericht waar van alles te doen en te beleven valt. Het museum zocht de samenwerking met Wetsus -centre of excellence for sustainable water technology- voor de ontwikkeling van het WaterWonderLab. Leeuwarden is onder meer dankzij Wetsus ‘Capital of water technology’. Het WWL is een manier om de toptechnologie van Wetsus dichter bij het ´gewone´ publiek te brengen. Maar het is natuurlijk ook gewoon leuk om met water te spelen, eerdere activiteiten rond dit thema waren erg succesvol. Op vrijdag 24 mei opende burgemeester Ferd Crone het WaterWonderLab in bijzijn van een schoolklas en een echte waterprofessor.
Om het WaterWonderLab te realiseren is een grote zaal in het museum vrijgemaakt. De waterprofessoren van Wetsus en de educatiemedewerkers van het museum hebben samen de ideeën uitgewerkt. Naast Wetsus en het Natuurmuseum hebben Vitens, de Gemeente Leeuwarden, de Provinsje Fryslân, Centre of Expertise Water Technology en de Water Alliance geld beschikbaar gesteld om het Lab te realiseren. Sinds september komt iedere woensdagmiddag de waterprofessor van Wetsus naar het Natuurmuseum om in het WaterWonderLab dieper met de kinderen op de materie in te gaan. Deze speciale lessen duren 30 minuten. Iedere maand komt er een ander thema aan de orde.
!
Friesland onder Water uitgebreid met onderzeeër Friesland onder Water is al jaren een van de populairste exhibits van het Natuurmuseum. In deze permanente presentatie beleven bezoekers de onderwaterwereld in al zijn aspecten. Ze lopen over de bodem van een sloot en wanen zich echt onder water. Friesland onder Water is met veel oog voor detail gemaakt. Planten, vissen, duikende vogels, insecten, amfibieën en reptielen: er is van alles te zien en te beleven. Om die sfeer intact te houden zijn er geen naambordjes met uitleg geplaatst.
Er bleek echter toch behoefte te zijn aan meer informatie. Om hieraan tegemoet te komen is er in Friesland onder Water een stuurhut van een onderzeeër geplaatst.
!20 natuurmuseum fryslân
Hier kunnen bezoekers een virtuele rondgang door Friesland onder Water maken. Ze kunnen er alle dieren en planten aanklikken die in de presentatie voorkomen en daar informatie over krijgen.
!
Plattegronden Fries en Spaans De Nederlandse plattegrond was in 2012 al vertaald in het Engels, Duits en Frans. In 2013 zijn er plattegronden ontwikkeld in het Fries en Spaans.
Actie Groningen
Uit de museumenquête bleek dat er naar verhouding erg weinig bezoekers uit de provincie Groningen komen. Dat was een goede reden om gedurende twee jaar een campagne te starten gericht op deze jaarverslag 2013
buurprovincie. Een stagiaire onderzocht de mogelijkheden, waarna een marketingplan werd opgesteld. 2013 was het eerste jaar voor de uitvoering hiervan. RTV Noord zond een aantal keren een reclamespotje uit, er was een kortingsactie met het Dagblad van het Noorden en de Groningse Vrienden van het museum ontvingen een vrijkaartje om aan andere Grunnigers te geven. Helaas leverden al deze inspanningen slechts weinig extra bezoekers uit Groningen op.
!
Wifi Ze worden steeds normaler, gratis toegankelijke openbare wifi-netwerken. Sinds februari is wifi ook beschikbaar voor de bezoekers van het Natuurmuseum. Op het entreebewijs staan de inloggegevens, het bereik is beperkt tot het Rabobank Atrium.
2 ! 1
Hoe ging het met de scholen?
! ! ! ! ! !
De afdeling educatie is een belangrijke tak binnen het Natuurmuseum. Deze afdeling draait met drie vaste medewerkers en een groot aantal stagiaires, vrijwilligers en weekendmedewerkers. Ze ontwikkelen lesprogramma’s, begeleiden schoolbezoek, verzorgen kinderfeestjes en workshops en bedenken/ontwikkelen de vakantieactiviteiten.
!
Cijfers 3686 leerlingen uit het Basis Onderwijs en 2060 leerlingen van het Voortgezet, middelbaar en hoger onderwijs bezochten in 2013 het Natuurmuseum. 4523 kinderen (los bezoek) hebben deelgenomen aan de drakenrondleiding. 1438 kinderen hebben deelgenomen aan kinderfeestjes (drakenfeestjes en piratenfeestjes) en workshops.
365 overige mensen zijn begeleid door de afdeling educatie. Aantal deelnemende scholen: 157
deratie Fryslân. 416 leerlingen van het Basis Onderwijs hebben hier aan deelgenomen.
Educatieve programma’s Het verhaal van Ida Bij de tijdelijke tentoonstelling ‘Het verhaal van Ida’ werden schoolprogramma’s ontwikkeld voor de groepen 3 t/m 8. Een aantal keer op de woensdagmiddag waren er speciale Ida workshops.
Het oude educatief kunstmenuprogramma ‘Lieve monsters uit de diepte’ werd aangepast en opgenomen in het reguliere aanbod.
!
!
Gebruik je verstand Bij de tijdelijke tentoonstelling ‘Gebruik je verstand’ werden schoolprogramma’s ontwikkeld voor de groepen 3 t/m 8. Museumschatjes Het hele jaar konden de groepen 3 t/m 6 meedoen aan het programma ‘Museumschatjes’, een project van de Museumfe-
! !
Kunstmenu Voor het nieuwe kunstmenuprogramma 2013/2014 werd het programma ‘Pas op voor de Peperdure Tulpengekte!’ ontwikkeld voor de groepen 5 en 6 van het basis onderwijs. Tijdens de expeditie in het Natuurmuseum leerden de leerlingen kijken als een echte botanicus en ontdekten ze wat er met Nederland gebeurde toen Carolus
!22 natuurmuseum fryslân
Clusius de tulp introduceerde in Nederland.
!
Diversen Tijdens de Kinderboekenweek in Stadsschouwburg De Harmonie hebben 150 kinderen deelgenomen aan de georganiseerde activiteit van het Natuurmuseum Fryslân.
De afdeling Educatie heeft aan verschillende evenementen deelgenomen zoals de opening van Wielenwille in de Groene Ster te Leeuwarden, een markt van Cedin voor wetenschap en techniek, de carrièredag van Van Hall Larenstein voor HBO studenten en de open dag van de Bond van Friese Vogelwachten.
! ! !
jaarverslag 2013
Educatief centrum Het Natuurmuseum bezit een speciale ruimte voor de uitleenbare educatieve collectie. Deze bestaat uit een aantal leskisten en opgezette dieren in stevige plexiglazen bakken. De leskisten Nachtbrakers en Walvissen zijn geupdate. Deze werden samen 45 keer uitgeleend aan het onderwijs. Verder waren er twee vergaderingen met andere Natuur- en Milieueducatie (NME) steunpunten.
!
Fries Educatief Platform (FEP) Ongeveer vier keer per jaar komen educatieve medewerkers van diverse musea en archieven van Fryslân bij elkaar om informatie uit te wisselen
! !
2 ! 3
Zomervakantie In de laatste week van de zomervakantie van het Noorden werden er vijf dagen workshops ‘Je eigen schelpenlicht maken’ gegeven. Kinderen konden doorlopend aanschuiven bij de activiteit.
!
Kerstvakantie Tijdens de kerstvakantie stond het thema kerstgedachte(n) centraal. De bezoekers konden alle activiteiten zelfstandig uitvoeren. De volgende activiteiten waren opgezet: Optische illusies knutselen voor in de kerstboom, Slimme dieren, Kerstgedachte(n), Kamer van Ames, Opblaasbaar brein.
! !
Samenwerking met Hogeschool Van Hall Larenstein Het Natuurmuseum is al een aantal jaren leerbedrijf van de opleiding Diermanagement van Van Hall Larenstein. Het leerbedrijf kent een unieke vorm: studenten van VHL werken gedurende vijf maanden rechtstreeks onder een afdelingshoofd van het Natuurmuseum. Ze werken als medewerker (in opleiding) zonder tussenkomst van een begeleidend stagedocent. Sinds de start in 2006 zijn er al zo’n 50 studenten werkzaam geweest. Omdat de studenten medewerkers van het museum zijn en als zodanig ingezet worden, is dit ook voor hen een bijzonder concept. Tevens is er een verbinding met de levende natuur van het Leeuwarder bos, dat als buitenlokaal van het museum functio-
neert en waar natuuronderzoek wordt gedaan. In 2010 werd een overeenkomst voor drie jaar gesloten tussen Hogeschool Van Hall Larenstein en het Natuurmuseum Fryslân. Deze samenwerking werd op 17 april 2013 officieel verlengd, waardoor VHL en het Natuurmuseum opnieuw drie jaar met elkaar verbonden blijven.
!
!
!24 natuurmuseum fryslân
Wat was er nieuw in de collectie?
! ! ! ! ! ! jaarverslag 2013
De collectie van het Natuurmuseum werd ook in 2013 weer uitgebreid met nieuwe items. Totaal bevat de collectie 264.168 geregistreerde voorwerpen dat is ca 90% van het totaal.
!
Schenkingen Een deel daarvan (ca. 1000 items) betreft schenkingen, zoals: -van Naturalis in Leiden: schedel wisent, opgezette reebok, model kop narwal, twee opgezette wilde zwijnen -van Piter Jelles Montessori scholengemeenschap: 8 lades met insecten, ca. 100 vloeistofpreparaten en 2 schedels van neushoornvogels
-van Natuurhistorisch Museum Oslo: afgietsel van Messel-fossiel halfaapje Ida
-van Mar en Klif in Oudemirdum: gemummificeerde kat en extreem grote kippeneieren
2 ! 5
-door Dierenambulance, de Vogelopvang en particulieren: 294 dode dieren waaronder een opgezette otter
-van particulieren: 300 mineralen, 2 litho’s van Sjoerd Kuperus en 1 glicée reproductie van Henk Helmantel, een foetus met navelstreng en stuk placenta, vroeger gebruikt bij de opleiding kraamverzorging/verloskunde ROC Friese Poort en verschillende schelpencollecties.
!
Schenking van een Oehoe Het Natuurmuseum Fryslân kreeg in juni een bijzondere schenking in de vorm van een oehoe. Rick de Groot uit Dokkum vond het dier in Lauwerzijl. De oehoe was aangereden en leefde niet meer. De Groot was bekend met de oehoe. Als enthousiast vogelaar had hij de uil al eens eerder gezien, precies op dezelfde plek als waar hij hem nu vond. Hij besloot de
!26 natuurmuseum fryslân
oehoe aan het Natuurmuseum te schenken: “Zo’n bijzondere vogel wil ik niet voor mezelf houden. Het zou zonde zijn als de vogel verloren zou gaan in een privécollectie. Door de vogel aan het Natuurmuseum te schenken kunnen bezoekers hem bekijken en bewonderen. En wie weet zijn er kinderen die door het zien van de oehoe enthousiast worden over vogels en interesse krijgen in de natuur”. De oehoe was een tijdlang te zien in het Open Atelier van het museum.
! ! !
Bruiklenen Het Natuurmuseum heeft 18 bruiklenen verstrekt, waar onder 10 balgen van roofvogels voor roofvogelcursus IVN (Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie) op Ameland, een opgezette herjaarverslag 2013
dershond aan Universiteitsmuseum Groningen voor expositie over het Pavloveffect, opgezette mollen, bruine ratten en muizen voor Fries Landbouwmuseum in Earnewâld, vogelskeletten en andere zaken voor Museum Martena in Franeker, diverse opgezette dieren voor Staatsbosbeheer Terschelling, opgezette kieviten en imitatie-eieren voor Omrop Fryslân, wervels, tanden en rib van walvissen voor de Stichting Visserijdagen in Harlingen, 22 verzamelcontainers met diverse insecten voor de Stichting Bibliotheken Midden-Fryslân, imitatie-ridderharnas, grafzerken, foetussen op sterk water en opgezette dieren voor Museum Willem van Haren in Heerenveen en wespennesten en een uitwerpsel van een olifant voor lessen op diverse basisscholen.
! !
2 ! 7
Publicaties & Lezingen De conservator heeft vijf publicaties verzorgd, onder andere over het Leeuwarder Bos, zwarte weduwen en roodrugspinnen in Nederland en zeven lezingen/rondleidingen en excursies. Er waren lezingen over spinnen, rondleidingen door de bibliotheek en excursies tijdens het Soortenweekend.
Hij was betrokken bij negen sessies met externe wetenschappers waaronder het beoordelen van zwerfstenen op behoudswaarde samen met zwerfsteenspecialisten van de GEA-Kring Friesland, het bestuderen van ganzenluizen met een onderzoeker van de Rijksuniversiteit Groningen en een bijeenkomst met Zwitserse lokvogelspecialisten. Bovendien werkte hij mee aan de officiële lijst van Friese namen voor alle Europese vleermuizen in samenwerking met het Biolo-
gysk Wurkferbân en de Fryske Feriening foar Fjildbiology.
!
Er waren 41 bijeenkomsten van diverse werkgroepen: de Schelpenwerkgroep, Paddenstoelenwerkgroep, Entomologische Vereniging, Gea-Kring Friesland en Biologysk Wurkferbân/Fryske Akademy.
!
Open Atelier
In het Open Atelier werd in 2013 weer veel werk verricht. Het team prepareerde een groot aantal balgen van vogels en zoogdieren voor de eigen collectie. Ook
waren er veel opdrachten van derden zoals het prepareren van een zoutwaterkrokodil, zebra en diverse andere stukken voor Natura Docet in Denekamp. Er werd een vergroot model van een mosmijt gemaakt voor een museum in Duitsland en een witte landgeit werd opgezet voor Cultuurhistorisch Museum Texel. Een paardenskelet werd voor een Britse opdrachtgever in elkaar gezet en een dierenartspraktijk wilde graag een skelet van een hond. Daarnaast waren er veel opdrachten van particulieren.
Aangespoelde Griend In 2006 spoelde op het strand van Schiermonnikoog een griend aan, een zeezoogdier behorend tot de walvisachtigen. Een team van het Natuurmuseum Fryslân heeft het dier opgehaald met de bedoeling de griend als skelet te prepareren om later tentoongesteld te worden. In de afgelopen jaren is er met tussenpozen aan het dier gewerkt. In februari werd begonnen aan de opbouw van het skelet. De werkzaamheden vonden plaats in het Open Atelier, waardoor het publiek de activiteiten op de voet kon volgen. Het uiteindelijke resultaat zal in 2014 te zien zijn in de geheel vernieuwde Walviszaal van het Natuurmuseum. Een waardige laatste rustplaats voor de Griend van Schier.
!
!28 natuurmuseum fryslân
Welke projecten werden uitgevoerd?
! ! ! ! ! ! jaarverslag 2013
Kening fan ‘e Greide
Wat is het unieke Nederlandse weidevogellandschap ons waard? Vanuit deze vraag ontstond medio 2011 het burgerinitiatief Kening fan ‘e Greide. Een club van betrokken burgers en deskundigen die kiezen voor een nieuwe, multidisciplinaire aanpak om de toekomst van het weidelandschap aan de orde én veilig te stellen. Ook het Natuurmuseum Fryslân is hier nauw bij betrokken. Het museum fungeert hierbij als ´clubhuis´, als centrale locatie voor alle activiteiten die in het kader van Kening fan ’e Greide, plaatsvinden: lezingen, debatten, presentaties en een grote tentoonstelling in de komende jaren. In 2013 vonden de volgende activiteiten plaats:
!
Collegetours/Open debatavonden
Om het onderwerp op de agenda te hou2 ! 9
den werden er verschillende collegetours/open debatavonden in het Natuurmuseum georganiseerd met aansprekende gasten zoals Jaap Dirkmaat (voorzitter Das & Boom en een van de bekendste natuurbeschermers van ons land), Albert Jan Maat (voorzitter van Land- en Tuinbouw Organisatie Nederland), Louise Fresco (hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en bekend als auteur van boeken over de relatie tussen landbouw en de stand van de weidevogels).
!
De trek van de grutto’s
Op de verdieping, rond de trappenhal van het museum was gedurende een aantal maanden een presentatie over de trek van de grutto. Op twee computerschermen konden bezoekers de trek van de grutto volgen. Bovendien kon er een quiz gespeeld worden en was er allerlei infor-
matie over het leven van de grutto te vinden.
!
De koning van de weide, de grutto, is het symbool voor ons unieke weidelandschap. Het is pas voorjaar als de grutto voor het eerst zijn roep laat horen: grutto!, grutto!, grutto!… Maar het gaat niet goed met de grutto en andere weidevogels. 80% van alle grutto’s in Europa broedt bijvoorbeeld in Nederland, maar sinds 1960 is het aantal broedparen met maar liefst 75% afgenomen. Om deze achteruitgang een halt toe te roepen is kennis essentieel. We weten al veel over het broedgedrag, maar over de trek van de grutto’s zijn nog veel vragen. Welke routes volgen ze bijvoorbeeld, hoe lang zijn ze onderweg en waar stoppen ze? Als
we beter weten waarom ze doen wat ze doen, kunnen we de grutto’s ook beter beschermen.
Om deze voor Fryslân zo belangrijke vogels beter te begrijpen wordt er wetenschappelijk onderzoek gedaan. Bijvoorbeeld door grutto’s te zenderen. Veel grutto’s overwinteren in Extremadura in Spanje. In het voorjaar van 2013 kregen vijftien grutto’s een zender zodat ze gevolgd konden worden op hun trektocht van Spanje naar Nederland. Eenmaal in Fryslân werden ze vervolgens gevolgd tijdens het broedseizoen.
!
Nieuw naslagwerk Schelpdieren van de Noordzee In 2013 verscheen het boek Schelpdieren van het Nederlandse Noordzeegebied. Voor het eerst was nauwkeurig en volledig in kaart gebracht welke schelpdieren er in de Nederlandse zoute en brakke wateren voorkomen. Uit de atlas blijkt dat er sinds 1900 maar liefst 225 soorten levend in Nederland zijn gevonden: van bekende soorten als oesters en mossels tot zeldzaamheden en nieuw in de Noordzee ontdekte soorten.
Het boek was tot stand gekomen met behulp van allerlei mariene onderzoeksinstituten en musea. Ook gegevens van het Natuurmuseum Fryslân zijn in het boek verwerkt. Het Natuurmuseum heeft een uitgebreide schelpencollectie. Met grote regelmaat wordt daar door de leden van
!30 natuurmuseum fryslân
de Schelpenwerkgroep aan gewerkt. Op deze manier is in de loop van de tijd een schat aan gegevens over weekdieren verzameld, gegevens die hun weg hebben gevonden naar deze ecologische atlas van mariene weekdieren.
!
winter winter winter winter winter winter
2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013
Ransuilen Winterroesten 1449 134 1686
145 914 118 1686
140 1187
158 829
147
Ransuilentellingen In 2013 vond opnieuw een wintertelling plaats van ransuilen op winterroesten (slaapplaatsen). Op deze manier wordt een goed beeld verkregen van de aantallen en de verspreiding van de ransuilen in het winterse Fryslân. En, vooral door het braakbalpluizen van Wiesje Spijkstra, ook een goed beeld van het voedsel van de ransuil. In de tabel staan de aantallen getelde ransuilen van de afgelopen jaren en het aantal winterroesten.
!
jaarverslag 2013
Het lijkt er dus op dat er in Fryslân, afhankelijk van de muizenstand, ’s winters zo tussen de 800 en 1700 uilen voorkomen. Het aantal varieert dus met een factor twee.
!
In totaal zijn er inmiddels 36.379 prooiresten in braakballen gedetermineerd! Gemiddeld 90% daarvan bestaat uit veldmuis. Door de novemberstorm zijn er veel roestbomen gesneuveld, waardoor evenzovele uilen een nieuwe plek moesten zoeken. Het tellen kostte daardoor meer moeite omdat eerst 3 ! 1
de nieuwe roestbomen gelokaliseerd moeten worden. Voor het project is vanaf 2010 een bescheiden maar toereikende financiële ondersteuning gekomen van het Juckema Siderius fonds en het Herbert Duintjer fonds.
!
Het onderzoek in onze provincie heeft landelijk al veel aandacht opgeleverd en navolging gekregen. Groningen is een aantal jaren geleden begonnen met tellen en dat geldt ook voor Noord-Brabant, Zeeland en Drenthe. Landelijk is ook Sovon Vogelonderzoek Nederland geïnteresseerd.
!
Leeuwarder Bos Sinds 2009 is gestaag gewerkt om een droom te verwezenlijken, namelijk om de levende natuur meer te betrekken bij de activiteiten van het Natuurmuseum. In
het Natuurmuseum is een uitgebreide collectie (opgezette) dieren te zien, maar het observeren van deze dieren in hun natuurlijke omgeving betekent een waardevolle aanvulling op het museumbezoek.
!
Het Leeuwarder Bos is gesitueerd aan de noordrand van de stad. Het gebied is ontstaan uit jonge aanplant en inmiddels uitgegroeid tot een bos van formaat waar menig vogel, zoogdier en amfibie zich thuis voelt. Ook is er een uitbundige flora ontstaan. Doordat het redelijk dichtbij is, kan het Leeuwarder Bos ideaal als Buitenlokaal van het museum dienen. Er komt
geen verkeer langs en leerlingen kunnen ongestoord aan de slag met verschillende opdrachten. De verbinding tussen het museum en het bos is een wezenlijk onderdeel van het project. Dat gebeurt met een praam die vanuit de stadsgracht via de Dokkumer Ee naar het bos vaart. Allemaal ingrediënten voor de natuurleukste dag van het jaar.
!
In 2010 werd het Buitenlokaal voor het eerst in gebruik genomen en vanaf 2011 kreeg het Leeuwarder bosproject steeds meer bekendheid bij docenten van het basisonderwijs. In 2013 hebben verschillende leerlingen van het basisonderwijs van de groepen 6, 7 en 8 deelgenomen aan dit unieke project. Het project bestaat uit drie onderdelen. De dag begint met een voorbereidende les in het Natuurmuseum, daarna volgt de praamtocht naar het bos. Eenmaal in het bos aangekomen, kan de veldles van start gaan in het buitenlokaal. In 2013 hebben 13 schoolgroepen meegedaan aan dit project.
!32 natuurmuseum fryslân
En verder?
! ! ! ! ! ! ! jaarverslag 2013
Social media Het Natuurmuseum is sinds 2011 te vinden op Twitter en Facebook. Op Twitter is nieuws te vinden over het reilen en zeilen in het museum en op Facebook staat achtergrondinformatie vaak voorzien van een foto, een filmpje of een link naar een interessante website. Eind 2013 waren er zo’n 1000 volgers via Twitter en 600 Facebook-vrienden.
!
www.twitter.com/natuurmuseumfr www.facebook.com/NatuurmuseumFryslan
!
Nieuwsbrieven In 2013 zijn vier Nieuwsbrieven verschenen; een lente-, zomer-, herfst- en wintereditie. De nieuwsbrief geeft informatie over tentoonstellingen en activiteiten voor en achter de schermen. De nieuws3 ! 3
brief bestaat uit een drieluik in full colour met zes pagina’s informatie en foto’s. Veel aandacht is er voor nieuwe tentoonstellingen en activiteiten, bijzondere projecten en schenkingen. Daarnaast zijn er vaste rubrieken als In de spotlight, Nieuws van de Schelpenwerkgroep en de Agenda. De Nieuwsbrief wordt verstuurd naar de Vrienden en relaties van het Natuurmuseum. Omdat de Nieuwsbrief eens per kwartaal verschijnt, worden tussendoor Nieuwsflitsen verstuurd per email om Vrienden op de hoogte te houden van actuele zaken. Website De website werd bijna 150.000 keer bekeken in 2013, dat is zo’n 12.500 keer per maand, 400 per dag. Uitschieters waren de maanden februari (voorjaarsva-
kantie) en oktober (herfstvakantie) met respectievelijk ruim 17.000 tot 18.000 bezoekers per maand. Pagina’s die goed bekeken werden betroffen openingstijden en prijzen, de agenda en pagina’s met informatie over tentoonstellingen en activiteiten.
!
Persberichten Het museum was in 2013 met 61 verschillende onderwerpen in het nieuws, zoals tijdelijke tentoonstellingen, activiteiten en schenkingen. Dat is gemiddeld meer dan eens per week. Veel persbelangstelling kregen: Lokvogels expositie, LeeuWADDEN, Kening fan ‘e Greide, ‘Het verhaal van Ida’, schenking van een oehoe en de HERSENvakantie.
Ook het Nationaal Kampioenschap Prepareren kreeg veel (vooral ook landelijke) media-aandacht.
Acties
In 2013 zijn er verschillende acties geweest met kortingsbonnen. Er waren acties met hotels en bungalowbedrijven in de omgeving en lezersacties met tijdschriften gericht op gezinnen. Een paar voorbeelden:
Drukwerk De algemene museumfolder werd in het voorjaar verspreid onder ruim 300 toeristische adressen in de Provincie Fryslân zoals VVV’s, hotels, campings, bungalowparken en watersportbedrijven. Voor de tweede keer werd deze mailing uitgebreid naar de provincie Groningen. Daarnaast werd er drukwerk ontwikkeld bij de tijdelijke tentoonstellingen. Meestal betrof dit posters en flyers. Deze werden verspreid in de stad en via de Bibliotheek Service die ze naar alle bibliotheken in Fryslân bracht.
!
▶ De succesvolle actie met Aqua Zoo werd verlengd. Abonnementshouders van Aqua Zoo kregen ook dit jaar 50% korting op de entree in het Natuurmuseum Fryslân en andersom ontvingen onze Vrienden dezelfde korting bij het dierenpark.
!
▶ Het Natuurmuseum deed mee met een kortingsbon in de Havenmap, die in de zomermaanden uitgedeeld wordt in de jachthaven bij de Prinsentuin.
!34 natuurmuseum fryslân
▶Het Natuurmuseum deed mee aan de Vakantiepas van Sneek. Met deze pas werden minder bedeelde gezinnen in Sneek en omstreken in de gelegenheid gesteld om leuke uitstapjes te ondernemen.
museum deel aan Kidspret van de Hema.
▶Het concept Minicards werd dit jaar voor het eerst in Fryslân gelanceerd. Deze minikaartjes worden naar alle hotels, bungalowbedrijven en andere toeristische instanties gebracht en regelmatig bijgevuld. Het Natuurmuseum deed mee met een kaartje en de daaraan gekoppelde kortingsactie.
▶Natuurmonumenten zette een actie op met verschillende natuurmusea, waarbij leden van Natuurmonumenten 25% korting kregen tegen inlevering van een bon.
!
!
▶Er kunnen sinds 2013 verschillende cadeaubonnen bij het Natuurmuseum ingeleverd worden zoals de bon voor Cultuur en de bon voor Uitje voor 2, beide ontwikkeld door Gift for 2. Ook neemt het jaarverslag 2013
!
▶Er is vanaf 2013 een permanente actie met de Bibliotheek: houders van een biebpasje krijgen korting op museumbezoek.
! !
▶Een succesvolle actie was er ook met het magazine SPOOR van de Nederlandse Spoorwegen. Een kortingsbon voor de expositie ‘Gebruik je verstand’ leverde veel gebruikte bonnen op.
!
VRIENDEN Het aantal Vrienden van het Natuurmuseum Fryslân nam in 2013 wat af tot een 3 ! 5
aantal van 953 betalende vrienden waarvan 737 gezinsleden en 216 individuele leden. De reden is dat er sinds 2012 jaarlijks een opschoning van het bestand plaatsvindt en wanbetalers eruit worden gehaald.
Stipers Naast hoofdsponsor Rabobank had het museum in 2012 negen Stipers, bedrijven die het museum financieel steunden gedurende een periode van drie jaar. Deze termijn liep voor de meesten af rond eind 2012/begin 2013. Er volgde een actie waarbij deze bedrijven het stiperschap nog een keer konden verlengen met eenzelfde periode van drie jaar. Vier organisaties gaven aan graag Stiper te willen blijven en met hen is een nieuw contract afgesloten.
!
TOT SLOT - DUBROVNIK THE BEST IN HERITAGE Het winnen van de BankGiroLoterij Museumprijs in 2012 heeft langdurige naeffecten. Het museum is er landelijk mee op de kaart gekomen, deelname aan acties van NS/spoor en de Hema zijn daar een voorbeeld van. Heel onverwacht was de uitnodiging om een presentatie op de jaarlijkse Best in Heritage conferentie in Dubrovnik te houden. Een eervolle uitnodiging waarin het betrekkelijk kleine Natuurmuseum Fryslan het podium deelde met musea als het National Museum of Scotland, The Riverside Museum Glasgow, Henry Ford Museum in Michigan USA, Poesjkin Museum in Moskou, Immigratian Museum
Melbourne, Magritte Museum Brussel to name a view. De presentaties vonden plaats in het sfeervolle Marin Držić theater in de oude binnenstad. De titel van de presentatie van Directeur Gerk Koopmans luidde Kidsproof, not childish en is te zien op:
http://www.thebestinheritage.com/presentations/2013/natuurmuseum-frysl %c3%a2n,213.html
! ! !!
!36 natuurmuseum fryslân
Verkorte Staat van Baten en Lasten 2013
!!
Baten
Subsidie provincie Fryslân
Entreegelden
Donaties en giften
Bijdrage stagiaires/vrijwilligers
Resultaten activiteiten
Erfenissen en legaten
Overige opbrengsten
Totaal
Lasten
Personeelskosten
Huisvesting
Publieke activiteiten
Collectie
Algemene kosten
Toelichting
!
Realisatie €
Begroting €
659.868
659.868
165.976
138.000
28.995
35.000
169.388
190.800
43.754
28.000
1.271
61.424
20.000
————— 1.130.676
————— 1.071.668
746.445
836.000
101.269
102.500
186.614
138.500
10.395
6.500
55.171 —————
61.100 —————
1.099.894
1.144.600
Saldo staat van baten en lasten
————— 30.782
————— -72.932
! !
Totaal
jaarverslag 2013
Opbrengsten
De belangrijkste geldverstrekker voor het museum is de provincie Fryslân met een aandeel in de totale inkomsten van rond 58%. Doordat de bezoekersaantallen aanzienlijk gunstiger waren dan werd begroot waren de entreegelden rond € 28.000 hoger. Evenredig met deze bezoekersaantallen waren andere opbrengsten/resultaten ook gunstiger. De donaties en giften zijn in 2013 lager dan begroot maar toch nog rond € 7.000 hoger dan het vorige jaar. De arbeidsinzet van stagiaires/vrijwilligers is in de Staat van Baten en Lasten in geldwaarde tot uitdrukking gebracht. Omdat deze post ook deel uitmaakt van de personeelskosten heeft deze post geen effect op het jaarsaldo.
!
Personeelskosten
De personeelskosten hebben betrekking op het vaste personeel en vrijwilligers alsmede de gekapitaliseerde uren die zonder tegenprestatie in dienst van het museum zijn besteed.
Voor het beloningsbeleid van het personeel wordt de CAO Verzelfstandigde Rijks Musea gevolgd. Het gemiddeld aantal fte’s in 2013 bedroeg 13,4 ( in 2012 12,6).
!
Huisvestingskosten
Voor de activiteiten van het museum wordt gebruik gemaakt een pand wat eigendom is van de Stichting Behoud Gebouw Fries Natuurhistorisch Museum. Hiervoor is geen huur verschuldigd. De kosten hebben betrekking op onderhoud gebouw, zakelijke lasten, energiekosten en overige aan de huisvesting verwante kosten.
!
Publieke activiteiten
Het belangrijkste onderdeel hiervan zijn de kosten voor exposities. In 2013 betrof dit een bedrag van € 111.259. Andere belangrijke onderdelen betreffen educatieve activiteiten alsmede PR & Marketing.
!
Collectie
Deze kosten hebben betrekking op aankopen, prepareren en conservering.
!
Algemene kosten
Deze kosten hebben vooral te maken met de dagelijkse gang van zaken zoals bestuurs-, accountants-, telefoon- en overige kantoorkosten.
3 ! 7
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
Natuurmuseum Fryslân Schoenmakersperk 2 8911 EM Leeuwarden 058 2332244 www.natuurmuseumfryslan.nl
!38 natuurmuseum fryslân
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! jaarverslag 2013
3 ! 9
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
Typ hier om tekst in te voeren
!40 natuurmuseum fryslân
