Jaarverslag Natuurmuseum Fryslân 2011

Jaarverslag

Natuurmuseum

Fryslân

2 011

Het Fries Museum, het Natuurmuseum Fryslân, het Fries Scheepvaartmuseum en het Frysk Lânboumuseum vertellen samen de verhalen van Fryslân. Zij doen dat met steun van de Provincie Fryslân.

Inleiding

Het jaar 2011 was voor het Natuurmuseum Fryslân een bijzonder jaar. Ruim 79.000 mensen bezochten dit jaar het Natuurmuseum, een absoluut record. Nooit eerder in de ruim negentig jaar dat het museum bestaat waren er zoveel bezoekers. Met dit aantal is het Natuurmuseum tevens het best bezochte museum van Fryslân. 2011 was een jaar waarin allerlei records zijn gevestigd. Nooit eerder waren er zoveel mensen op één dag (dinsdag 22 februari stond de teller op 3.137 bezoekers). Nooit eerder waren er zoveel mensen in één week (14.610) en trok een expositie zoveel bezoekers (tijdens de 5 weken durende dino-expositie bezochten 30.000 mensen het museum).

We hadden dit jaar de drukste Voorjaarsvakantie ooit en ook de drukste Herfstvakantie (15.569 mensen in twee weken tijd). Het kon dan ook niet anders dan dat er een prachtig jaarverslag 2011

3

jaartotaal behaald zou worden. Gemiddeld trekt het museum zo’n 40.000 bezoekers per jaar met een eenmalige uitschieter in 1994 met 59.000 bezoekers, het jaar waarin Friesland onder Water geopend werd. In 2011 zijn er ruim 79.000 bezoekers geweest, een absoluut record! Ook wat het aantal vrienden betreft is er sprake van een record: van 750 vrienden in 2010 naar ruim 1500 in 2011, een verdubbeling dus!

4

natuurmuseum fryslân

Hoeveel bezoekers waren er?

In 2011 bezochten 79.143 mensen het Natuurmuseum. Een kleine 74.000 mensen bezochten het museum voor de vaste presentatie, tijdelijke tentoonstellingen en activiteiten. Zo’n 5200 mensen kwamen voor een festiviteit in het atrium van het museum zoals een concert, voorstelling, receptie of feest. De individuele bezoekers bestonden uit 31.500 volwassenen en een circa 33.000 kinderen. Daarnaast kwamen zo’n 5.000 leerlingen in schoolverband naar het Natuurmuseum. De overige bezoekers worden gevormd door studenten, instellingen en relaties. Uit de bezoekersenquete blijkt dat we gemiddeld een 8,5 scoren als waarderingscijfers. Opvallend is ook het gegeven dat de meeste veel langer in het museum blijven dan ze verwacht hadden.

jaarverslag 2011

5

Wat was er te zien?

Het Natuurmuseum streeft naar een uitgebreid tentoonstellingsprogramma, waardoor er steeds weer iets nieuws is te zien. De hoofdtentoonstellingen vinden plaats in de tijdelijke tentoonstellingszaal, kleinere exposities in het atrium. De filmzaal is iedere jaar tijdens de zomer de locatie voor het Prentenkabinet.

Ti j d e l i j k e t e n t o o n s t e l l i n g s z a a l In de tijdelijke tentoonstellingszaal worden elk jaar tenminste twee hoofdtentoonstellingen georganiseerd. In 2011 waren dit exposities over spinnen en varkens, beide eigen producties van het Natuurmuseum. SPINNEN, DE MOOISTE DIEREN DIE ER BESTAAN! (19 november 2010 t/m 28 augustus 2011) De titel van de tentoonstelling ‘Spinnen, de mooiste dieren die er bestaan!’ was niet voor

niets zo gekozen. Veel mensen zijn bang voor spinnen, terwijl het eigenlijk fascinerende dieren zijn. Spinnen in terraria, spinnen op sterk water, foto’s, filmpjes en modellen lieten de wereld van de spin zien in al zijn facetten. Die bleek vol verrassingen te zitten. Zo zijn spinnen in het bezit van acht poten, acht ogen, zes spintepels en twee gifkaken om prooien te verschalken. De ene spin is de andere niet: in Nederland leven er alleen al 600 verschillende soorten. Wereldwijd gaat het om meer dan 40.000 verschillende spinnen in allerlei maten, vormen en kleuren. En dagelijks worden er nieuwe soorten ontdekt! Ze hebben listige manieren om prooien te vangen, met of zonder web. Van plakdraden tot boobytraps en van valdeur tot hinderlaag. En hoe maakt een spin eigenlijk een web? Dat blijkt nog een hele klus te zijn waar kleefdraden, spaken, ophangdraden en hulpdraden aan te pas komen. 6

De grote Spinnententoonstelling was nadrukkelijk bedoeld voor mensen die niet van spinnen houden of er ronduit bang voor zijn. Wie zich namelijk in dit diertje verdiept, kijkt opeens heel anders tegen deze ‘nachtmerrie op acht pootjes’ aan. En mochten mensen na alles gezien te hebben nog steeds niet helemaal verlost zijn van spinnenangst, dan weten ze tenminste precies waarvoor ze bang zijn. ROBOTSPIN (15 april t/m 19 juni) In het kader van de spinnententoonstelling werd de (Sydney) tunnelspin uit het Natural History Museum in Londen voor twee maanden naar het Natuurmuseum gehaald. Deze robotspin was 3 meter in doorsnede en 2 meter hoog en eenmalig in Nederland te zien. Kleine dieren kun je goed bekijken door een microscoop of door ze heel groot na te maken. natuurmuseum fryslân

Het Natural History Museum koos voor het laatste en liet van de uiterst gevaarlijke (Sydney) tunnelspin (Sydney funnelweb spider) een gigantisch bewegend model maken dat tot in het kleinste detail anatomisch correct was. Deze tunnelspinnen komen in Sydney en omgeving voor. De spinnen behoren tot de gevaarlijkste van de wereld. Oog in oog met dit reuzenmodel besef je wat het betekent wanneer je als insect in de gifkaken van deze spin terechtkomt. DE BIG EXPO EEN TENTOONSTELLING MET EEN STAARTJE

(25 november 2011 t/m 27 mei 2012) Karbonades, daaraan denkt bijna iedereen als het over varkens gaat. Anderen zien ze vooral als knuffelbeestjes met hun grappige stopcontactneus en vrolijke krulstaart. Maar varkens zijn zo veel meer dan vleeswaar of troeteldier. Ze zijn bijvoorbeeld heel slim, nieuwsgierig en leergierig. Ze kunnen als de beste zeldzame jaarverslag 2011

bezocht in het wild en op de boerderij, verre neven in het bos en voorouders van heel lang geleden.

truffels opsporen die diep verborgen groeien onder de grond en kunstjes aanleren voor een rol in de film. Maar ze zijn ook heel goed vet te mesten om daarna geslacht te worden en dat gebeurt op grote schaal. Varkens zijn dieren die sinds mensenheugenis al samenleven met de mens. In de tentoonstelling ‘De BIG expo’, kwamen de verschillende manieren waarop mens en varken met elkaar omgaan aan bod. In de expositie namen kleine biggetjes je mee op reis. Er werden allerlei familieleden 7

STICHTING VARKENS IN NOOD (25 NOVEMBER T/M 17 DECEMBER) Voor De BIG expo werd samenwerking gezocht met de Stichting Varkens in Nood, die een fototentoonstelling hadden gemaakt ‘Varkens – je ziet ze niet, maar ze zijn er wel’. Op 22 imposante foto’s werd aan het publiek getoond hoe sociaal en intelligent varkens zijn. Tegelijkertijd maakte de expositie op confronterende wijze duidelijk hoe jaarlijks miljoenen varkens in de Nederlandse vee-industrie gehouden worden om zo goedkoop mogelijk vlees te produceren. Deze foto’s werden tentoongesteld op het Hofplein.

Atrium In het atrium zijn geregeld (kunst)tentoonstellingen te zien, die een looptijd hebben van één tot twee maanden. Ook was deze ruimte het decor voor een grote dinosaurustentoonstelling. JURASSIC LEEUWARDEN 2 (22 januari t/m 27 februari) Begin dit jaar was het atrium van het museum vijf weken lang een Jurassic Park. Dit keer was er niet één dino te zien, maar stond de hele binnenplaats er vol mee. Er waren verschillende dinosauriërs, vroege vogels en vliegende reptielen te zien zijn, zowel skeletten als levensechte modellen met huid en haar. De dieren stonden hoog op sokkels opgesteld, wat zeer imponerend was. Hoog in het atrium hingen de vliegende exemplaren. Er waren ook klauwen en tanden, eieren, nesten en eieren met embryo’s te zien. Bezoekers konden mee op avontuur met een paleontologische expeditie naar Wyoming, USA.

Er was een opgraving nagebootst van de Howe Ranch. Deze locatie is een van de belangrijkste vindplaatsen van dinosauriërs. In de twintig meter lange opstelling in het atrium waanden de bezoekers zich even midden tussen het stof en zand van de prairie. Er lagen troffels en andere gereedschappen. De botten van een Diplodocus waren al gedeeltelijk blootgelegd. Grote doeken toonden voorstellingen van dinosauriërs in het landschap, zoals een Sauropod te midden van zijn soortgenoten. In een grote zandbak mochten kinderen zelf voor paleontoloog spelen. De man achter de dinowereld is Aart Walen, de broer van onze eigen preparateur Christiaan Walen. Hij is gespecialiseerd in het maken van modellen van dinosauriërs. Ook het model van de Brachiosaurus is van zijn hand. DINO’S BY NIGHT (9, 10 en 11 februari) 8

Drie avonden lang was Jurassic Leeuwarden het toneel van een spannende lichten geluidsshow: Dino’s by Night. Tijdens deze avonden waren de giganten de hoofdrolspelers in een fraai lichten geluidsspel dat zich afspeelde in het Atrium tegen een nachtelijke sterrenhemel. Bezoekers kregen hierbij de kans om te ervaren hoe het zou zijn om op een donkere avond 150 miljoen jaar geleden op aarde rond te dolen. Was het overdag al indrukwekkend om naast deze oerreuzen te staan, in het donker voelde het beslist anders en ervoeren de mensen nog beter hoe het in die tijd geweest moet zijn. Wisselende lichteffecten en geluiden die door de ruimte gingen zorgden voor een bijzondere avond en een andere kijk op Jurassic Leeuwarden. WOENSDAGMIDDAG ACTIVITEITEN ‘JURASSIC LEEUWARDEN 2’ Rond de dino-expositie werden twee activiteiten voor kinderen georganiseerd, die om de week natuurmuseum fryslân

jaarverslag 2011

9

plaats vonden. Bij Dig-a-Dino maakten de kinderen met behulp van een schrapertje en een kwast heel voorzichtig stukje bij beetje een dinosaurus vrij uit een stuk gips. De tweede activiteit bestond uit het maken van fossielen met behulp van gipsafgietsels. DINO LEZING: AART WALEN OVER ZIJN WERK ALS DINO MODELLEUR (20 FEBRUARI) Aart Walen was de man achter ‘Jurassic Leeuwarden 2’ en een van de bekendste dinomodelleurs van Europa. Zijn werk brengt hem bij opgravingen over de hele wereld. In de loop van de tijd heeft hij zoveel kennis opgedaan over dinosauriërs en hun leefgewoonten dat hij met recht dino-deskundige genoemd kan worden. Tijdens de lezing vertelde hij over zijn werk en ervaringen. EXPOSITIE NATUURFOTOGRAFEN IN FRIESLAND (19 maart t/m 8 mei)

Dit voorjaar was er een fototentoonstelling in het atrium rond werk van de Vereniging van Natuurfotografen Friesland. Deze vereniging is opgericht in 1993 en telt zo’n 40 leden, die zich in hun vrije tijd actief bezighouden met natuurfotografie. De vereniging heeft tot doel het overdragen van kennis over fotografie en natuur en het bevorderen van natuurbehoud. Respect voor de natuur staat bij het fotograferen voorop. Eens per twee jaar wordt er een tentoonstelling georganiseerd. De vereniging vindt het belangrijk om regelmatig naar buiten te treden om anderen te laten zien wat de natuur ons aan moois te bieden heeft, niet alleen in Nederland maar ook daarbuiten. In de expositie in het Natuurmuseum was werk te zien van vijftien fotografen. BEVLOGEN GRAFIEK (1 juli t/m 28 augustus)

10

Tijdens de zomer exposeerde het Grafiekplatform VOG in het atrium van het museum. Dertien leden van de grafiekvereniging lieten ieder 3 à 4 werken zien rond het thema ‘Vogels’. De VOG (Vereniging voor Originele Grafiek) is een Platform voor Grafiek. De vereniging wil door diverse activiteiten een ontmoetingspunt en een broedplaats zijn waaruit ideeën en nieuwe initiatieven voor hedendaagse grafische kunst ontstaan. De VOG staat open voor alle vormen van grafiek waaronder digitale- of computergrafiek. De VOG brengt welbewust verschillende categorieën leden bijeen: grafici, verzamelaars en grafiekminnende geïnteresseerden, galeries, bedrijfscollecties, musea, prentenkabinetten en werkplaatsen. Kwaliteit en passie voor grafiek staan daarbij centraal. De opening van de expositie vond plaats op vrijdag 1 juli door kinderboekenschrijver Dolf Verroen.


Filmzaal ZOMERPRENTENTENTOONSTELLING J.C.H. EHRHARDT (1 juli t/m 28 augustus) Traditiegetrouw was er weer een prentententoonstelling te zien in de filmzaal. Deze keer stonden de prenten van J.C.H. Ehrhardt centraal. In 2008 schonk de, inmiddels overleden, kleinzoon Hein Ehrhardt de nalatenschap van zijn opa aan het Natuurmuseum: 24 schetsboeken en mappen met daarin zo’n 350 aquarellen, 425 potloodtekeningen en 60 pentekeningen. De helft hiervan heeft betrekking op de natuur (bloemen, bomen, bladeren, veren, vlinders en andere insecten) en vormt een waardevolle aanvulling op de prentencollectie van het museum. Ehrhardt ging pas op late leeftijd tekenen. Hij was al in de zeventig toen hij, uit verveling, papier en potloden pakte. Vooral in de periode jaarverslag 2011

1904-1909 was hij heel productief. Schetsboeken en mappen zijn via zijn zoon en de oudste kleinzoon uiteindelijk bij de jongste kleinzoon in Leeuwarden terecht gekomen. Hein Ehrhardt jr. schonk ze aan het Natuurmuseum. Hier worden ze onder de best mogelijke omstandigheden bewaard voor de toekomst.

Elders in het museum ‘IK HOU VAN PAD’ (14 januari t/m 6 maart) Op 14 januari vond in het Natuurmuseum de boekpresentatie plaats van Ik hou van Pad door overhandiging van het eerste exemplaar aan Gedeputeerde van Cultuur Jannewietske de Vries. De originele prenten van Arne van der Ree werden vervolgens tentoongesteld in de walviszaal van het museum. Het boek is geschreven door Lida Dijkstra en geïllustreerd met tekenin11

gen van Arne van der Ree. Ik hou van Pad richt zich op jonge kinderen en wordt uitgegeven in een Nederlandse en Friese versie. In het boek komen honderd dieren aan de orde die in en om het huis te vinden zijn. Ik hou van Pad is een humorvol prentenboek waarin de lezer kennis maakt met maar liefst honderd dieren, die in een encyclopedie-deel nog eens afzonderlijk aan de orde komen.

Wat was er te doen?

Het Natuurmuseum organiseert met regelmaat activiteiten, vaak rond het thema van de tentoonstelling van dat moment. Daarnaast zijn de vakanties altijd een goede gelegenheid voor extra activiteiten. Spraakmakend was in 2011 Het Eet-en-Weet-Huis, de herfstvakantieactiviteit die in het teken stond van voeding.

Va ka n t i e a c t i v i t e i t e n VOORJAARSVAKANTIE: HELP PAKE EN BEPPE DE VAKANTIE DOOR De voorjaarsvakantie staat traditiegetrouw in het teken van ‘Help Pake en Beppe de vakantie door’. Kinderen krijgen in deze periode gratis entree op vertoon van hun pake of beppe. De Pake en beppeweek viel samen met de slotweek van de dino-expositie en de activiteiten waren daar dan ook op gericht. Zo ging Aart Walen aan de slag gaan met een spectaculair nieuw project: het maken van een model van een Ty12

rannosaurus rex, een van de bekendste en meest tot de verbeelding sprekende dinosauriërs. De GEA-kring Friesland, de Stichting Geologische Activiteiten, was deze week aanwezig met een uitgebreide verzameling fossielen. ZOMERVAKANTIE: WORD EEN PLANTENBIOLOOG!

In de laatste week van de zomervakantie organiseerde het Natuurmuseum elk jaar weer een knutselactiviteit. Dit keer konden de kinderen een bloemenpers maken. Daarvoor moesten ze zagen, boren en karton knippen en daarna versierden ze de bloemenpers met verf en glitters. Thuis konden de kinderen aan de hand van een lesbrief zelf bloemen drogen om een herbarium aan te leggen.


HERFSTVAKANTIE: HET EET & WEET HUIS In 2010 hadden we het Wetenswaterhuis (rond het thema water), dit jaar werd hetzelfde concept gehanteerd, nu rond het thema voeding. Het Eet & Weet Huis was een groots opgezet beleef-en-doe-evenement waarbij kinderen werden meegenomen in de wereld van Food. Twee weken lang was het museum één groot activiteitencentrum waarbij de herkomst en de totstandkoming van eten & drinken centraal stond. Zo werd er op het centrale binnenplein aandacht besteed aan vier onderdelen uit de voedselketen: het verbouwen van voedsel op jaarverslag 2011

het land, het verwerken van grondstoffen tot een voedingsproduct in de fabriek, de verkoop van etenswaren via de winkel en de bereiding in de keuken thuis of in een restaurant. Kinderen konden het smaaklaboratorium induiken, leren hoe vandaag de dag een koe wordt gemolken en zien wat er allemaal in een grote fabriek als Koopmans Koninklijke Meelfabrieken gebeurt. Er waren games, interessante workshops (‘spruitjes leren eten’) en kinderen konden zelf een pannenkoekje bakken. Fryslân, provincie van agri & food Agri & food vormen voor Noord-Nederland in het algemeen en voor de Friese economie in het bijzonder een belangrijke pijler. Het Eet & Weet Huis was ontstaan uit de gedachte om kennis over te dragen en kinderen en hun familie te laten zien wat Friesland allemaal te bieden heeft op het gebied van voeding en voedselverwerking. Het Eet & Weet Huis maakte op aan13

trekkelijke wijze duidelijk hoe boeiend de voedingswereld is. Achterliggende gedachte was ook om meer aandacht te krijgen voor de het grote aantal opleidingen in de agri & foodsector die Friesland rijk is en welke banen er in levensmiddelentechnologie beschikbaar zijn. Samenwerking Het Eet & Weet Huis was een initiatief van Fryslân Unlimited, Natuurmuseum Fryslân en Innexus en zou niet mogelijk zijn geweest zonder de inspanning van Nederland Bloeit (LTO). Andere participanten waren Rabobank, Stenden University Hotel, Marketing Leeuwarden, Friesland Marketing, Van Hall Larenstein, ROC Friese Poort, Friesland College, MBO Life Sciences, Ko-

ninklijke Horeca Nederland, Leeuwarder Courant, AB Fryslân en Poiesz Supermarkten. Het initiatief werd financieel ondersteund door Samenwerkingsverband Noord-Nederland, Provinsje Fryslân, Stichting Woudsend, het Nieuwe Stadsweeshuis en het Leeuwarder Ondernemers Fonds. KERSTVAKANTIE: A BIG X-MAS BOS Het Atrium van het Natuurmuseum Fryslân was deze kerstvakantie omgetoverd tot een dennenbos in winterse sferen. In dat bos was voor kinderen een leerzame speurtocht uitgezet. De speurtocht sloot aan bij ‘de BIG expo, de tentoonstelling met een staartje’. Om achter de naam van een plant of dier te komen zijn er handige zoekkaarten. Met behulp van zo’n zoekkaart en door goed te kijken naar de kenmerken is de juiste naam redelijk snel te vinden. In het BIG X-mas bos was de zoekkaart zo super BIG gemaakt dat de kinderen er op

konden lopen. Al dwalend door het bos ontdekten de kinderen de namen van al die verschillende varkens. Het uiteindelijke doel was de varkenskerststal waar ze van alles kwamen te weten over varkens en zwijnen. Tijdens de kerstvakantie speelde poppentheater Anansi de voorstelling ‘De Drie Biggetjes’, geschikt voor kinderen vanaf peuterleeftijd. Het sprookje van De Drie Biggetjes werd gebracht door poppenspeelster Gitta Lichthart en werd muzikaal begeleid door Han de Vries met gitaarspel.

Zondagmiddag lezingen/activiteiten Elke eerste zondag van de maand is er iets leuks en leerzaams te doen in het Natuurmuseum. Het programma bestaat uit lezingen die vaak iets te maken hadden met de tentoonstelling van dat moment, afgewisseld met de altijd populaire 14

rondleidingen door het depot. Het programma zag er als volgt uit: 6 FEBRUARI: LEZING ‘SPITSBERGEN, EUROPA’S LAATSTE WILDERNIS?’ DOOR HARRY WIJNANDTS In de nazomer van 2010 ging er voor Harry Wijnandts, oud-directeur van het Natuurmuseum Fryslân, een langgekoesterde wens in vervulling. Drie weken lang zeilde hij met een driemaster om Spitsbergen heen waarbij elke dag ‘landingen’ werden gemaakt. Het was een reis om nooit te vergeten: varend langs gletsjers en ijsschotsen, wandelend over toendra’s en sneeuwvelden en op zoek naar de resten van het verleden: Smeerenburg, verlaten mijnen, oude blokhutten en traanketels. En dat allemaal met 24 uur lang daglicht. Hij zag er ijsberen, walrussen, poolvossen, rendieren, robben en walvissen. Hij observeerde veel noordelijke vogels als jagers, ivoormeeuwen, sneeuwgorzen en stormvogels. Er bleken prachtige kleine toendraplantnatuurmuseum fryslân

jes te groeien, van lepelblad tot kleine poolwilgjes. En de paddenstoelen waren er groter dan de bomen. Ook indrukwekkend was het grootse verlaten landschap: in een gebied zo groot als Nederland en België samen wonen slechts 3000 mensen.

6 MAART: LEZING OVER GANZEN DOOR SIEDS BOERSMA Sieds Boersma uit Stiens is een gedreven ganzenliefhebber. In de lezing vertelde hij over de levensloop en trekroutes van de belangrijkste vijf ganzensoorten die in Fryslân van september tot en met mei aanwezig zijn als doortrekker en/of wintergast. Het ging om de Grauwe Gans (Skiere Goes), Kolgans (Blesgoes), Kleine Rietgans (Blaupoatsje), Brandgans (Paugoes) en Rotgans (Swartbúkrotgoes). Daarnaast besteedde hij aandacht aan het kleurringenonderzoek.

In plaats van een lezing werd de documentaire vertoond die Omrop Fryslân maakte over Fûgeltsje Bosch, zie elders in dit jaarverslag. 1 MEI: MINICURSUS NATUURFOTOGRAFIE Vijftien leden van de Vereniging Natuurfotografen Friesland exposeerden dit voorjaar in het atrium met foto’s van spinnen. De Vereniging heeft als doel het overdragen van kennis over (natuur)fotografie. In deze korte cursus werd ingegaan op specifieke aspecten van het fotograferen van natuuronderwerpen. 5 JUNI: RONDLEIDING DEPOT DOOR CONSERVATOR PETER KOOMEN Het depot vormt de schatkamer van het museum. Het is een ruimte die normaal gesproken gesloten is voor publiek. Hier wordt de collectie bewaard die bestaat uit zo’n 236.400 vlinders, vogels, stenen, schelpen en nog veel meer. Tij-

3 APRIL: DOCUMENTAIRE OVER FÛGELTSJE BOSCH jaarverslag 2011

15

dens de rondleiding kregen bezoekers een uniek kijkje in deze ruimte. 3 JULI: LEZING ‘SPITSBERGEN, EUROPA’S LAATSTE WILDERNIS?’ DOOR HARRY WIJNANDTS Al eerder gaf Harry Wijnandts een lezing over zijn reis naar Spitsbergen. De belangstelling hiervoor was dusdanig groot, dat veel mensen teleurgesteld werden omdat de zaal vol zat. Vandaar dat er besloten was de lezing nogmaals te houden. 4 SEPTEMBER: LEZING ‘MEER VOGELS IN DE STAD’ Gjalt Faber is beleidsadviseur bij de gemeente Leeuwarden. Sinds 2010 beschikt de gemeente Leeuwarden over beleid dat zich specifiek richt op (stads)vogels. Het doel van de gemeente is om meer vogels en vogelsoorten in de stad te krijgen. Er is vooral veel aandacht voor de huismus en de gierzwaluw, maar ook andere vo-

gelsoorten die in de stad horen worden niet vergeten. Tijdens de zondagmiddaglezing vertelde Gjalt Faber over het stadsvogelbeleid van de gemeente Leeuwarden. Hoe creëer je bijvoorbeeld meer ruimte voor vogels in de stad? Aan de hand van leuke voorbeelden lichtte hij een aantal geslaagde projecten toe. Ook kregen de luisteraars tips wat ze zelf kunnen doen om meer vogels naar tuin en wijk te trekken. 2 OKTOBER: LEZING DIERENAMBULANCE LEEUWARDEN Theo Smaak gaf een lezing over de Dierenambulance Leeuwarden. Sinds januari 1986 is de Dierenambulance actief in Leeuwarden en omstreken. Op drukke dagen moeten de vrijwilligers soms wel tientallen keren uitrukken. De dierenambulance vervoert zieke, gewonde of dode dieren. Ook bieden zij de mogelijkheid om dieren van particulieren te vervoeren naar de dierenarts, bijvoorbeeld wanneer mensen slecht

ter been zijn of omdat ze om andere redenen niet in staat zijn zelf hun huisdier te vervoeren. Tijdens de lezing stond de dierenambulance voor het museum. 6

NOVEMBER: LEZING

WILLEM TAKKEN ‘TEKEN, LAAT

JE NIET BEETNEMEN’

Dr. ir. Willem Takken is buitengewoon hoogleraar Medische en Veterinaire Entomologie aan de Universiteit van Wageningen. Hij geniet nationale en internationale faam op het gebied van ziekten die worden overgebracht door insecten, mijten en teken, zoals malaria, de ziekte van Lyme en bluetongue. In deze lezing stond de teek centraal. Teken hebben acht poten en behoren daarom tot de Spinachtigen. Ze houden zich schuil in gras, struiken en bomen en laten zich vallen als er een mens of dier in de buurt is. Eenmaal op de huid of in de vacht van het slachtoffer zuigen ze zich vol met bloed. Hierbij kunnen ze gevaarlijke ziektes overbrengen. 16

4 DECEMBER: WORKSHOP MARSEPEINEN VARKENTJES Geen lezing maar een workshop varkentjes maken van marsepein. De aankondiging was als volgt: De Sint is weer in het land, daarom geen lezing maar een workshop, leuk, lekker en interessant. Op zondag 4 december 15.00 uur kunnen de kinderen leren een varken van marsepein te boetseren. Extra kosten zijn overbodig alleen een entree kaartje voor het museum is nodig. Let op, om teleurstellingen te voorkomen, moeten de kinderen wel van te voren opgeven dat ze komen! Er zijn maar een beperkt aantal plaatsen beschikbaar wees dus snel, door te bellen of te mailen naar: Ingeborg Meutgeert natuurmuseum fryslân

Diversen Daarnaast werden er verschillende andere activiteiten georganiseerd. BOOMFEESTDAG LEEUWARDER BOS (23 MAART) De Stichting Nationale Boomfeestdag had dit jaar het Natuurmuseum Fryslân gevraagd de organisatie voor Leeuwarden op zich te nemen. Kinderen uit groep 6 van de Prins Constantijnschool werden ontvangen in het Natuurmuseum, waar ze een t-shirt van de Boomfeestdag kregen en een Care for Trees-armbandje. De Boomfeestdag werd afgetrapt door Raynaud Ritsma, zanger van de band Vangrail en bekend van het schooltelevisieprogramma Tsjek van Omrop Fryslân. Hij las de kinderen een verhaal voor over biodiversiteit. Daarna zongen ze samen het officiële Boomfeestdaglied met als titel ‘Het is tijd’ en hingen een eigen gemaakt wensblad in een boom in het atrium. Vervolgens was het tijd

jaarverslag 2011

om naar buiten te gaan. De kinderen gingen per praam richting het Leeuwarder bos om daar, gewapend met schep en gieter, bomen te gaan planten. De bomen werden geschonken door de gemeente Leeuwarden die speciaal hiervoor een stuk grond ter beschikking had gesteld. De Boomplantdag was tevens de start voor een schrijfwedstrijd over biodiversiteit. Op 25 mei vond de prijsuitreiking hiervan plaats in het Natuurmuseum. MUSEUMWEEKEND (2 EN 3 APRIL) Het Museumweekend vond dit jaar plaats op 2 en 3 april en had als thema ‘Trakteren’. Het Natuurmuseum stond in het teken van Fûgeltsjebosch. Bosch heeft de bevolking van Fryslân en daarbuiten op een prachtig museum getrakteerd dat is uitgegroeid tot een het natuurleukste museum van Nederland. Een goede reden om hem in de schijnwerpers te zetten.

17

Zaterdag en zondag werd doorlopend de documentaire vertoond die Omrop Fryslân maakte over zijn leven. Ook was er een kleine tentoonstelling met foto’s, documenten, tekeningen uit notitieboekjes, preparaten door Bosch gemaakt en opgezette vogels van zijn hand. Zondag was Harry Wijnandts de hele dag aanwezig om vragen te beantwoorden en boeken te signeren. BIODIVERSITEITSDAG (25 MEI) Op woensdag 25 mei reikte Wethouder Isabelle Diks in het Natuurmuseum Fryslân prijzen uit aan de winnaars van schrijfwedstrijd ‘De Groene Stad’. De schrijfwedstrijd, waarvan de aftrap tijdens de Nationale Boomfeestdag plaatsvond, was gericht op basisschoolleerlingen uit Leeuwarden en omgeving. De 3 prijswinnaars werden samen met hun klas uitgenodigd in het Natuurmuseum voor een bijzondere ochtend rond het thema Biodiversiteit. In de jury zaten onder andere natuurjournalist Halbe Hettema van de Leeuwarder Courant, Gonneke van Hoesen

Korndorffer van Bomenridders Leeuwarden en Gerk Koopmans, directeur Natuurmuseum. EXCURSIE SCHELPENWERKGROEP NAAR AMELAND (10 SEPTEMBER) Op 10 september vond de jaarlijkse schelpenexcursie plaats. Het eiland Ameland was dit keer de bestemming. De excursie werd goed bezocht. Er gingen ruim twintig vrienden mee, waarvan het overgrote deel voor de eerste keer. De groep fietste die dag naar een verder weg gelegen strand en heeft daar mooie vondsten gedaan. EXCURSIE IT FRYSKE GEA: ‘FRYSLÂN KWELDERLÂN’, TOEREN MET BUS DOOR NOARD-FRYSLÂN (9 OKTOBER) Op zondag 9 oktober organiseerde It Fryske Gea traditiegetrouw een bustocht door Noordwest Fryslân. De start van deze excursie was zoals gebruikelijk in het Natuurmuseum Fryslân waar de bezoekers koffie en thee kregen. Daarna ging

de groep op pad, de Noordwesthoek van Fryslân in. Een deskundige gids van It Fryske Gea gaf hierbij informatie over het ontstaan, de cultuurhistorie en de natuur van deze interessante streek.

!UIT MARKT LEEUWARDEN CULTURELE PROEVERIJ (11 SEPTEMBER) De opening van het culturele seizoen in Leeuwarden werd ingeluid met het festival !UIT. Het Natuurmuseum was op deze markt aanwezig met een stand. Er werden twee grote activiteiten onder de aandacht gebracht: Het Eet & Weet Huis en De Grote Varkenstentoonstelling. Er waren proefjes te doen en spelletjes met geurstickers, voeldozen en een graanmolen, waar veel gebruik van werd gemaakt. Ook de typetjes in het Pak melk, de Graanhalm, het Ei en de Appel trokken veel bekijks.

18

PADDENSTOELENWERKGROEP De paddenstoelenwerkgroep hield in de herfst regelmatig bijeenkomsten om meegebrachte paddenstoelen te determineren en te werken aan de paddenstoelencollectie van het Natuurmuseum. Daarnaast waren er een aantal excursies. Op zaterdag 8 oktober werd de Makkumer Noordwaard bezocht en zaterdag 5 november stond een bezoek aan Ameland op de agenda.

SAMENWERKING MET DE GEA-KRING FRYSLÂN Ook dit jaar werden de lezingen van de GEAkring Fryslân (de Stichting Geologische Activiteiten) gehouden in het Natuurmuseum Fryslân. Ze vonden plaats op iedere derde woensdagavond van de maand. Vrienden van het museum waren van harte uitgenodigd deze lezingen bij te wonen. Het programma zag er als volgt uit:


19 JANUARI: ‘ZELDZAME AARDMETALEN’ DOOR JACK VONCKEN De Zeldzame Aardelementen is een groep van elementen, grotendeels bestaande uit de zogenaamde Lanthaniden in het Periodiek Systeem. Ze worden in het Engels Rare Earth Elements (REE) genoemd. De REE hebben verschillende (hightech) toepassingen en zijn uiterst waardevol. De Zeldzame Aardelementen komen niet vrij, als metaal, voor in de natuur en oxideren gemakkelijk in de lucht. Tijdens deze lezing werd ingegaan op de belangrijkste plaatsen waar deze elementen voorkomen, de belangrijkste ertsmineralen, de belangrijkste afzettingen en de (hightech) toepassingen.

wat mineralenzoekers. De streek om Lavrion heeft altijd in het teken van de mijnbouw gestaan. De oude mijngangen zijn nu echter verboden terrein en vele schachten zijn ontoegankelijk gemaakt. Van deze mijnactiviteiten is nog veel terug te vinden, vooral in de vorm van storthopen. Het is naar deze ‘dumpplaatsen’ van mijnbouwslakken waar de belangstelling van vele mineralenzoekers zich op richt. Op micromountschaal is er voor de geduldige en volhardende zwoeger nog best wat weggelegd. In de lezing werd een prachtige verzameling mineralen getoond met daarbij het verhaal van een ‘bevlogen zoeker’ en inmiddels kenner van Lavrion en haar mineralen.

16 FEBRUARI: ‘LAVRIONMINERALEN’ DOOR PIET VAN KALM-

16 MAART: ‘FOSSIEL (ON)GEDIERTE’ DOOR HANS STEUR Tussen de planten op het land en in het zoete water krioelde het vroeger (net als nu) van de beestjes. Toch zijn fossielen van dit (on)gedierte buitengewoon zeldzaam. Ernaar zoeken heeft

THOUT

Uit toeristisch oogpunt is Lavrion en omgeving een heel aantrekkelijk gebied. Er komen dan ook vele zon- en zeeaanbidders, maar ook heel jaarverslag 2011

19

meestal weinig zin: je moet ze toevallig tegenkomen. De lezing ging over miljoenpoten, kreeftjes, spinnen, degenkrabjes, schorpioenen, insecten en andere diertjes die in een ver verleden gefossiliseerd en in de laatste honderd jaar gevonden zijn. Hans Steur had zoveel mogelijk eigen vondsten alsmede fossielen van bevriende verzamelaars in deze lezing verwerkt. De tijd die bestreken werd is gelijk aan de tijd dat er landplanten zijn, namelijk vanaf het Siluur tot heden. 20 APRIL: WILLIAM WOLD: ‘EDELSTENEN: ECHT OF ONECHT?’ De echte edelstenen met hun glans, gloed, schittering en kleurenspel zijn altijd (hoever we ook in de geschiedenis terugkijken) geliefde voorwerpen geweest. Het spreekt eigenlijk vanzelf dat er altijd pogingen zijn gedaan om edelstenen na te bootsen: hoe kun je sneller rijk worden dan glas voor diamanten te verkopen? Er

zijn door de eeuwen heen meerdere methodes en behandelingen ontwikkeld om stenen na te maken. Zeker de laatste 30 jaren zijn er veel behandelingen van edelstenen mogelijk. In Amerika worden er regelmatig processen gevoerd als een behandeling niet erkend is en de steen toch aan een klant verkocht wordt. De lezing ging daarom over synthesen en imitaties (neppers) die nu in de markt voor handen zijn en hoe je deze kunt herkennen. 12 OKTOBER: HARRIE HUISMAN OVER VUURSTEEN Harrie Huisman gaf een lezing over Vuursteen in relatie tot platentektoniek en klimaatverandering. Waar bestaat vuursteen uit en wat kun je zoal vinden in vuursteen aan fossielen? Huisman staat bekend als een enorme verteller die zowel in binnen als buitenland zijn sporen heeft verdiend op het gebied zwerfstenen, ijstijden en de overblijfselen daarvan in Noord-Nederland.

Huisman was lange tijd verbonden aan het Natuurmuseum te Groningen. 17 SEPTEMBER: OPENING GEA-SEIZOEN Het GEA-seizoen startte op zaterdag 17 september met een lezing door Dick Mol, getiteld: ‘De Noordzee als schatkamer voor paleontologie en archeologie’. Nu er in de Eurogeul voor de kust van Zuid-Holland volop gebaggerd wordt naar zand voor de aanleg van de Maasvlakte-2 komen bijna dagelijks bewijzen van een vergane wereld aan het daglicht. Welke dieren en welke 20

mensen hebben hier de laatste 50.000 jaar rondgelopen en waardoor zijn zij verdwenen? Overblijfselen van mens en dier tonen aan dat tot 8.000 jaar geleden dit deel van de Noordzee heel goed bewoonbaar is geweest. Dramatische klimaatswijzigingen, 10.000 jaar geleden ingezet door moeder natuur, deden de huidige Noordzee ontstaan. In de lezing werd naast de paleontologie uitgebreid aandacht besteed aan het veiligstellen van bewijzen van deze Lost World.


16 NOVEMBER: PIET KALMHOUT OVER ARSENICUM Een van de eerste levenswijsheden die je als beginneling van ervaren mineralenzoekers krijgt te horen is het wassen van je handen als je mineralen hebt gezocht. De reden: er kan arsenicum in mineralen zitten en dat is niet zo gezond voor je. Arsenicum is een behoorlijk giftige stof. In meer dan 10% van alle mineralen komt arsenicum voor als een van de bouwstoffen van het mineraal. Tijdens de lezing werden macro-opnames getoond van een groot aantal bekende en minder bekende arsenicummineralen. De gefotografeerde mineralen waren onder andere afkomstig uit zijn eigen collectie. Voor belangstellenden waren er micromounts van arsenicummineralen te koop.

GEOLOGIEWEEKEND ROND THEMA ZAND (12 EN 13 NOVEMBER)

jaarverslag 2011

Het jaarlijkse Geologieweekend vond dit jaar plaats op zaterdag 12 en zondag 13 november. Hoofdthema van dit jaar was: Zand. De werkgroep Zand van de GEA Kring gaf informatie over zand in al zijn verschijningsvormen. Zandverzamelaars, die zand uit alle uithoeken van de wereld verzamelen, bezitten een fantastisch kleurenpalet aan zandmonsters, opgeborgen in kleine doosjes, zakjes of glazen flesjes. Deze zandmonsters konden onder een microscoop bekeken worden. In een film was te zien hoe de werkgroep zwaar zand voorbereid op het bestuderen van de zandkorrels, naast mooie beelden van stranden, vulkanen, rivieren, watervallen en woestijnen. OPTREDEN ZANDTOVENAAR (13 NOVEMBER) Tijdens het Geologieweekend was er een bijzonder optreden van de Zandtovenaar, bij veel kinderen (en ouders) bekend vanwege zijn programma bij KRO Kindertijd. De Zandtovenaar 21

staat in het dagelijks leven bekend als Gert van der Vijver. Er waren vier korte voorstellingen gepland van ieder tien minuten. Per voorstelling waren er 100 kaarten beschikbaar. De belangstelling hiervoor was groot en elke voorstelling zat vol. Iedereen was in de ban van de magische wereld die ontstond door het strooien en vegen van de Zandtovenaar.

Exposities op tournee In 2011 waren verschillende producties van het Natuurmuseum elders in het land te zien: ‘Nachtbrakers, alles over uilen’ werd tentoongesteld in: -Natura Docet in Denekamp (4 oktober 2010 t/m 27 februari 2011) -Natuurhistorisch Museum Rotterdam (2 april t/ m 28 augustus 2011)

-Pieter Vermeulen Museum in Driehuis (18 september 2011 t/m 4 maart 2012)

Wat was er nieuw?

Ve r w o n d e r l a n d Voor de zomer is zaal 2 van Verwonderland open gegaan, de nieuwe vaste tentoonstelling van het Natuurmuseum. In de twee zalen van Verwonderland draait het om de bijzonderheden in de natuur. Vijftien units met elk een afgerond onderwerp laten de bezoekers verwonderen en verbazen. Elke unit is een eilandje waar van alles te ontdekken valt. Ze gaan over dieren en planten, over schelpen en eieren, over zintuigen en records in de dierenwereld. Wie kan het hardste lopen, het snelste zwemmen, wie krijgt de meeste nakomelingen en welk dier wordt het oudst? Insecten worden in de spotlight gezet en er is een heuse schatkamer waar steeds weer iets nieuws is te zien. Maar er is ook een vies onderwerp in Verwonderland: Drukken & Drollen, een onthullende kijk op het toiletgebeuren bij mens en dier. Kortom: vijftien units, vijftien unieke verhalen.

De expositie ‘Spinnen, de mooiste dieren die er bestaan!’ was te zien in Terra Maris in Oost-Kapelle (1 oktober 2011 t/m 15 april 2012).

22


Hoe ging het met de scholen?

De afdeling educatie is een belangrijke tak binnen het Natuurmuseum. Deze afdeling draait met drie vaste medewerkers en een groot aantal stagiaires, vrijwilligers en weekendmedewerkers. Ze ontwikkelen lesprogramma’s, begeleiden schoolbezoek, verzorgen kinderfeestjes en bedenken/ ontwikkelen de vakantie activiteiten.

Educatieve programma’s

Cijfers

Bij de dinotentoonstelling is er een onderwijsprogramma ontwikkeld voor het BO.

4400 leerlingen uit het Basis Onderwijs en 1214 leerlingen van het Voortgezet Onderwijs bezochten het Natuurmuseum. 3190 kinderen (los bezoek) hebben deelgenomen aan de drakenrondleiding. 819 kinderen hebben deelgenomen aan kinderfeestjes; drakenfeestjes en piratenfeestjes. Aantal deelgenomen scholen: 190

jaarverslag 2011

23

Voor ‘De BIG expo’ werden twee nieuwe educatieve programma’s ontwikkeld: Kraskaart De afdeling Educatie heeft voor de varkensexpositie een nieuw idee uitgewerkt, namelijk een speurtocht in de vorm van een kraskaart. Op deze kaart staan acht vragen zoals ‘Waarom nemen varkens een modderbad?’. Bij elke vraag

zijn twee keuzemogelijkheden. Het antwoord konden ze in de tentoonstelling vinden en vervolgens krasten ze het bijbehorende vakje open waardoor er een letter tevoorschijn kwam. Als alle vragen goed beantwoord waren, kwam er van boven naar beneden een woord te staan. Om te controleren of het antwoord goed was konden ouders de QR-code op de kaart scannen. Magneetbord Voor de schoolgroepen 3 tot en met 8 is er programma ontwikkeld waarbij leerlingen verschillende opdrachten uitvoerden aan de hand van magneetborden. In groepjes gingen de leerlingen op pad met een magneetbord met vragen, zoekopdrachten, spelletjes en puzzeltjes. Een voorbeeld is het uitzoeken van de verschillen tussen een Bentheimer en een knobbelzwijn: wie heeft er slagtanden, vlekken, hangoren, een krul in de staart? Was de opdracht uitgevoerd, dan kregen ze van de begeleiding een volgend magneetbord met opdracht.

Museumschatjes In oktober en half november vond het programma ‘Museumschatjes’ plaats, een project van de Museumfederatie Fryslân. 448 leerlingen van het basis onderwijs hebben hier aan deelgenomen. Kunstmenu Sinds 2009 doet het Natuurmuseum mee met het project Kunstmenu, een vierjarig cultureel programma gericht op de basisscholen in de gemeente Leeuwarden. Scholen die hieraan deelnemen verplichten zich gedurende deze vier jaren alle participerende culturele instellingen klassikaal te bezoeken. Hiervoor is het programma ‘Opgezet staat netjes’ ontwikkeld voor de groepen 7 en 8 van het basis onderwijs. Leerlingen brengen een bezoek aan de Friese kapitein Severein, het Open Atelier en krijgen een virtuele depotrondleiding. Leerlingen leren hoe een museum ontstaat en hoe een verzameling tot stand komt. 24

Vakantieactiviteiten Voorjaarsvakantie Alles in het teken van dino’s. Meivakantie Educatieve knutselactiviteiten met betrekking op spinnen. Zomervakantie Plantenpers maken. Herfstvakantie Het eet en weet huis Kerstvakantie Een groot varkenszoekkaart in het atrium


Diversen Workshops met betrekking op de dinotentoonstelling. 125 kinderen hebben hieraan deelgenomen. Tijdens de museumweekend stond Gerrit Bosch centraal. Voor kinderen is er een speurtocht ontwikkeld. Tijdens de Kinderboekenweek in de Harmonie hebben 150 kinderen deelgenomen aan de georganiseerde activiteit door het NMF.

Daarnaast is er een nieuwe leskist ontwikkeld rond het onderwerp Spinnen. Verder waren er twee vergaderingen met andere NME steunpunten. Fries educatief platform (FEP) Ongeveer vier keer per jaar komen educatieve medewerkers van diverse musea en archieven van Fryslân bij elkaar om informatie uit te wisselen.

Educatief centrum Het Educatief centrum van het museum en heeft uitleenmateriaal, zoals leskisten over diverse onderwerpen en opgezette dieren. Deze zijn 40 keer uitgeleend aan het onderwijs en er zijn bijna 900 kinderen mee in aanraking geweest.

jaarverslag 2011

25

Wat was er nieuw in de collectie?

De collectie van het Natuurmuseum is ook in 2011 weer uitgebreid met nieuwe items. Totaal bevat de collectie 242.600 geregistreerde voorwerpen. Schenkingen Een deel daarvan (ca. 700 items) betreft schenkingen, zoals: -verschillende collecties eieren -verzameling schelpen -opgezette vogels en zoogdieren -herbarium -slagtand van een olifant, middenhandsbeentje van een mammoet Krokodillenschedel Speciaal vermeld moet worden de schenking van een krokodillenschedel uit de nalatenschap van Hendrik ten Hoeve. Anneke Zwerver schonk het museum een opgezette kerkuil, een opgezette kop van een mannetjesfazant, een slang op

sterk water en een nagemaakte papegaai van kippenveren. Pronkstuk is de schedel van een krokodil met een opmerkelijk verhaal erbij. Hendrik ten Hoeve (1945-2009) was een groot kenner van de geschiedenis van Leeuwarden en verzamelaar van voorwerpen die daarmee te maken hebben. De krokodillenschedel komt uit de Maria Louiseschool (nu Koningin Wilhelminaschool) op de hoek van de Transvaalstraat en de Leeuwerikstraat in Leeuwarden. Hoofdmeester Dijkstra had hem meegenomen uit ‘Indië’ (nu Indonesië). Hij gebruikte hem in de jaren ’50 om kinderen te straffen: als je iets had uitgehaald, moest je je hand in de bek stoppen, waarna de kaken even, maar stevig, werden aangedrukt. En dat voelde je wel… De schedel is van een krokodillensoort die onechte gaviaal heet (Tomistoma schlegelii). Deze soort komt voor in Maleisië en op de Indonesische eilanden Borneo en Sumatra. Er zijn er 26

waarschijnlijk nog maar 2500. Ze kunnen wel 5 meter lang en 250 kilo zwaar worden. Ze leven in zoet water en vangen vooral vis, waarbij de spitse snuit met de ca. 80 tanden goed van pas komt. Ze lijken op de echte gaviaal die in India voorkomt. Deze heeft echter een nog spitsere snuit met meer dan 100 tanden. Bruiklenen Het Natuurmuseum heeft 18 bruiklenen verstrekt aan o.a. IVN, It Fryske Gea, Ecomare, Keramiekmuseum Het Princessehof, Museum Wierdenland, Omrop Fryslân, Tresoar, Natuurmuseum Dokkum, Het Drents Landschap, Hunebedcentrum Borger, Museum ’t Behouden Huys, Natuurhistorisch Museum Rotterdam en Terra Maris. Publicaties & Lezingen De conservator heeft zeven wetenschappelijke publicaties verzorgd. Onderwerpen waren onder andere evolutie, de dunbekwulp en geleedpotigen. Er zijn acht lezingen gegeven over diverse natuurmuseum fryslân

onderwerpen waaronder, biodiversiteit en spinnen. Er waren tien sessies met externe wetenschappers en 18 met de media. Er waren 28 bijeenkomsten van diverse werkgroepen waaronder de Schelpenwerkgroep, Paddenstoelenwerkgroep en Entomologische Vereniging.

Welke projecten werden uitgevoerd?

Open Atelier In het Open Atelier werden 125 dieren geprepareerd voor de eigen collectie. Het preparateursteam ging onder andere aan de slag met een lederschildpad, vier Friese kippen en de schedel van een wolharige neushoorn. Voor de varkenstentoonstellingen werden 20 varkens opgeknapt. Er werd een bultrug verhuisd naar Ecomare en een potvis gerestaureerd in Duitsland.

jaarverslag 2011

In 2011 waren er verschillende projecten: Publicatie De Vogelvriend, Gerrit ‘Fûgeltsje’ Bosch Op 1 april werd het boek De Vogelvriend gelanceerd, over het leven van Gerrit ‘Fûgeltsje’ Bosch. Bosch was de oprichter van het Natuurmuseum, een echte natuurliefhebber en de nestor van de ornithologie in Fryslân. Het boek is geschreven door Harry Wijnandts, oud-directeur van het Natuurmuseum Fryslân. Over Gerrit Bosch is het nodige gepubliceerd. Korte biografieën in verzamelwerken, verschillende artikelen bij bijzondere gebeurtenissen en ‘in memoria’ bij zijn overlijden. 30 jaar na zijn overlijden was een goed moment om een overzicht te geven van zijn leven en van zijn werkzaamheden als natuurbeschermer, museumconservator, vogelkenner en leermeester. Harry Wijnandts heeft de taak op zich genomen om,

27

met steun van de Provincie Fryslân, een biografie te schrijven. Daarvoor heeft hij het uitgebreide archief bestudeerd en interviews gehouden met mensen die Gerrit Bosch gekend hebben. Ane Witteveen en Sake Roodbergen verzorgden onderdelen van deze biografie. Dit heeft geresulteerd in een boek van 176 pagina’s, waarin uitgebreid wordt ingegaan op zijn persoonlijk leven, dat niet altijd even gemakkelijk is geweest, en op de vele aspecten van het ornithologische werk. Daarnaast is er een uitgebreide bibliografie van Bosch digitaal beschikbaar gekomen. De eerdere lijsten van Bauke van der Veen vormen hiervoor de basis. Het boek geeft ook een beeld van de veranderende vogelwereld en de achteruitgang van de natuur in Fryslân. Het is geïllustreerd met talloze foto’s, brieffragmenten en tekeningen. Uiteraard ontbreken de vele anekdotes die van Fûgeltsje Bosch bekend zijn niet in dit boek.

Ter gelegenheid van de verschijning van het boek heeft Omrop Fryslân een documentaire gemaakt over het leven van Fûgeltsje Bosch. Deze werd door Omrop Fryslân uitgezonden op zondag 3 april op Nederland 1. Op vrijdag 1 april vond de boekpresentatie van De Vogelvriend plaats in het Atrium van het Natuurmuseum. Harry Wijnandts, Sake Roodbergen, Ane Witteveen hebben hierbij gesproken. Het eerste boek werd overhandigd worden aan Hans Konst, gedeputeerde voor Natuur en Landschap en Gerrit Jelle Bosch, kleinzoon en naamgenoot van Fûgeltsje Bosch. Aansluitend was de première van de documentaire, ingeleid door filmmaker Gerard van der Veer. Ransuilenproject In de winter van 2010-2011 werden voor de vierde keer tellingen van winterslaapplaatsen van ransuilen in Fryslân georganiseerd. Project28

leider Harry Wijnandts, thans als vrijwilliger werkzaam bij het Natuurmuseum, tezamen met tientallen waarnemers telden in totaal 1684 ransuilen op 136 locaties in de provincie. Dit is het hoogste aantal tot dusverre geteld (voorgaande winters achtereenvolgend: 1419,1679 en 912; gecorrigeerde aantallen). De resultaten van de tellingen werden steeds actueel op de website van het museum bijgehouden. Net als in de voorgaande jaren werden braakballen verzameld en geanalyseerd. Van de bijna 5000 uitgeplozen en gedetermineerde prooiresten was het percentage veldmuis zeer hoog, namelijk 95%. De rest waren andere muizensoorten (vooral bosmuis) en minder dan 1% kleine vogels. In 2011 werden een drietal lezingen gehouden over het ransuilenonderzoek en verscheen er 1 publicatie. In diverse media werd aandacht benatuurmuseum fryslân

steed aan deze wintertellingen. In een vijftal gevallen werd een excursie ,”uilensafari”, gehouden, waarbij een klein groepje geïnteresseerden werd meegenomen langs verschillende roestplaatsen en werd er aan het eind van de middag (zonsondergang)met de groep geteld bij uitvliegende ransuilen. Leeuwarder bos Sinds 2009 is gestaag gewerkt om een droom te verwezenlijken, namelijk om de levende natuur meer te betrekken bij de activiteiten van het Natuurmuseum. In het Natuurmuseum is een uitgebreide collectie (opgezette) dieren te zien, maar het observeren van deze dieren in hun natuurlijke omgeving zou een waardevolle aanvulling vormen op een museumbezoek. Het Leeuwarder Bos is gesitueerd aan de noordrand van de stad. Het gebied is ontstaan uit jonge aanplant en inmiddels uitgegroeid tot een jaarverslag 2011

bos van formaat waar menig vogel, zoogdier en reptiel zich thuis voelt. Ook is er een uitbundige flora ontstaan. Doordat het redelijk dichtbij is, vormt het Leeuwarder Bos een mooie locatie voor buitenactiviteiten. Er komt geen verkeer langs en leerlingen kunnen ongestoord aan de slag kunnen met verschillende opdrachten. De verbinding tussen het museum en het bos is een wezenlijk onderdeel van het project. Dat gebeurt met een praam die vanuit de stadsgracht via de Dokkumer Ee naar het bos vaart. Allemaal ingrediënten voor een onvergetelijke dag Natuurmuseum. In 2010 werd voor het eerst het ‘buitenlokaal’ in gebruik genomen en in 2011 kreeg het Leeuwarder bosproject steeds meer bekendheid bij docenten van het basisonderwijs. Leerlingen van het basisonderwijs van de groepen 7 en 8 konden deelnemen aan dit unieke project. Het project bestaat uit drie onderdelen. De dag begint 29

met een voorbereidende les in het Natuurmuseum, daarna volgt de praamtocht naar het bos. Eenmaal in het bos aangekomen, kan de veldles van start gaan in het buitenlokaal. In 2011 hebben vijf schoolgroepen meegedaan aan dit project. De voorbereidingen voor het inventariseren en monitoren van dit gebied zijn in 2011 van start gegaan.

En verder?

Social media Het Natuurmuseum is sinds 2011 te vinden op Twitter en Facebook. Op Twitter is nieuws te vinden over het reilen en zeilen in het museum en op Facebook staat achtergrondinformatie vaak voorzien van een foto, een filmpje of een link naar een interessante website. Met twitter is begonnen voor de voorjaarsvakantie en met Facebook na de zomer. Op 31 december waren er zo’n 300 volgers via Twitter en 150 Facebook-vrienden. www.twitter.com/natuurmuseumfr www.facebook.com/NatuurmuseumFryslan Nieuwsbrieven In 2011 zijn vier Nieuwsbrieven verschenen; een lente-, zomer-, herfst- en wintereditie. De nieuwsbrief geeft informatie over tentoonstellingen en activiteiten voor en achter de scher30

men. De nieuwsbrief bestaat uit een drieluik in full colour met zes pagina’s informatie en foto’s. Veel aandacht is er voor nieuwe tentoonstellingen en activiteiten, bijzondere projecten en schenkingen. Daarnaast zijn er vaste rubrieken als In de spotlight, Nieuws van de Schelpenwerkgroep en de Agenda. De Nieuwsbrief wordt verstuurd naar de vrienden en relaties van het Natuurmuseum. Omdat de Nieuwsbrief eens per kwartaal verschijnt, worden tussendoor Nieuwsflitsen verstuurd per email om vrienden op de hoogte te houden van actuele zaken. Website De website werd 140.000 keer bekeken in 2011, dat is ruim 11.500 keer per maand. Per dag betekende dit ruim 380 mensen die de website aanklikten. Uitschieters waren de maanden februari (dino-expositie en voorjaarsvakantie) en


oktober (herfstvakantie) met respectievelijk ruim 21.000 tot 15.000 bezoekers per maand. Pagina’s die goed bekeken werden betroffen openingstijden en prijzen, pagina’s met informatie over tentoonstellingen, activiteiten en de agenda. Persberichten Het museum was in 2011 met 53 verschillende onderwerpen in het nieuws, zoals tijdelijke tentoonstellingen, activiteiten en schenkingen. Dat is gemiddeld eens per week. Veel persbelangstelling kregen de onderwerpen de Spinnenexpositie, Jurassic Leeuwarden 2, de Robotspin en Het Eet & Weet Huis. Landelijke media aandacht was er voor de Spinnenexpositie, Jurassic Leeuwarden, de Robotspin, Het Eet & Weet Huis en Geologieweekend. Ook dit jaar zet de trend door dat opvallend veel landelijke magazines gericht op ouders met kinderen aandacht besteden aan het Natuurmujaarverslag 2011

seum zoals Groter Groeien, Ouders van Nu, Ezeltje Prik en Kanjers. Drukwerk De algemene museumfolder is in het voorjaar verspreid onder ruim 300 toeristische adressen in de Provincie Fryslân zoals VVV’s, hotels, campings, bungalowparken en watersportbedrijven. Daarnaast werd er drukwerk ontwikkeld bij de tijdelijke tentoonstellingen. Meestal betrof dit posters en flyers. Deze werden verspreid in de stad en via de Bibliotheek Service die ze naar alle bibliotheken in Friesland bracht. Acties In 2011 zijn er verschillende acties geweest met kortingsbonnen. Er waren acties met hotels en bungalowbedrijven in de omgeving en lezersacties met tijdschriften gericht op gezinnen. Het Natuurmuseum deed mee met een kortingsbon in de Havenmap, die in de zomermaanden uit31

gedeeld wordt bij de boten in de Prinsentuin. Connexxion benaderde het Natuurmuseum voor een landelijke actie, evenals Kruidvat en Libelle. Ook ‘Proef de Aandacht’, een spaaractie voor biologische consumenten liep door in 2011. Elk jaar wordt in opdracht van de Taskforce Biologische Landbouw (onderdeel van het Ministerie van LNV) een consumentenactie georganiseerd om de consumptie van biologische producten te bevorderen. Tegen inlevering van een volle kaart met eko-merken konden consumenten kiezen uit een aantal leuke producten en diensten. Hiervoor werden enkele á 2 musea per provincie benaderd. Voor Friesland was dit het Natuurmuseum Fryslân. Andere deelnemers waren o.a. de Hermitage, Paleis Het Loo en het Spoorwegmuseum. In totaal hebben bijna 60 mensen hun punten ingeruild voor entreekaartjes voor het Natuurmuseum.

Tenslotte was er een succesvolle actie met Aqua Zoo. Abonnementshouders van Aqua Zoo kregen dit jaar 50% korting op de entree in het Natuurmuseum Fryslân en andersom ontvingen onze vrienden dezelfde korting bij het dierenpark. Er werden ruim negentig bonnen van Aqua Zoo ingeleverd bij het Natuurmuseum.

Vrienden Het aantal Vrienden van het Natuurmuseum Fryslân is in 2011 spectaculair toegenomen: van 780 vrienden aan het begin van dit jaar tot een aantal van 1500 aan het eind van het jaar. De belangrijkste reden om vriend te worden is het feit dat vrienden een kalenderjaar lang gratis entree krijgen.

32

Stipers Het aantal stipers, bedrijven die het Natuurmuseum financieel ondersteunen, is gelijk gebleven. Mede door de economische recessie is het steeds moeilijker gebleken om bedrijven voor langere tijd aan het museum te verbinden. Het bestuur heeft dan ook besloten om te stoppen met het werven van stipers. Wel worden de bestaande afspraken met de negen stipers afgehandeld.


jaarverslag 2011

33

[De stipers van het museum]

34


Natuurmuseum Fryslân Schoenmakersperk 2 8911 EM Leeuwarden 058 2332244 www.natuurmuseumfryslan.nl [email protected]

jaarverslag 2011

35

36


Jaarverslag Natuurmuseum Fryslân 2011

Recommend Documents