Jaarverslag Naar de kern

Jaarverslag 2009

r e k e d r Naa

n

2

Naar een veilige samenleving. Met zachte én met harde hand.

Dit verslag is een maatschappelijke verantwoording, geen formele. Getracht is de gegevens goed en toegankelijk te presenteren.

Eventuele fouten kunnen niet leiden tot enige aansprakelijkheid van Reclassering Nederland.

Concept en tekst Het Kantoor, Utrecht Fotografie Peter Oey

Vormgeving Studio MM, Eck en Wiel Druk AltijdDrukwerk.nl, Utrecht

Begeleiding afdeling Media & Communicatie isbn/ean 978-90-78501-05-3

3

Durf, daadkracht, doorzettingsvermogen. Die zijn nodig in het streven naar een veilige samenleving. In 2009 en voorgaande jaren heb ik dat kunnen constateren. In eigen gelederen en bij zusterorganisaties. Bij het Openbaar Ministerie, politie, rechters, gevangeniswezen, maatschappelijk dienstverleners, gemeenten, bestuurders, noem maar op… En – op hun eigen manier en schaal – ook bij daders, op zoek naar het rechte pad.

Doordacht, doelmatig, doeltreffend. Dat zijn ankerpunten voor verbetering. Die zijn er in 2009 volop geweest. En ze blijven er aan komen. Want de samenleving, inzichten, denkwijzen, technieken en normen veranderen voortdurend. Reclassering Nederland verandert mee. Sterker: ze wil ook veranderingen in gang zetten. Mede daarom schenkt dit jaarverslag bijzondere aandacht aan vernieuwingen. En zelfs dan is het slechts een greep. Want op tal van fronten is er verbouwd, bijgeslepen, aangescherpt. Inhoud, proces, werkrelaties: uiteenlopende zaken zijn bekeken en bijgesteld. Onderzoek alles en behoud het goede. Deze opdracht hebben we onszelf gegeven.

Duidelijk, direct, dynamisch. Zo zien we onze organisatie. Zo willen we in ons werk staan. Met passie en professionaliteit. En bij al die verandering, beweging en betrokkenheid blijven we scherp stellen op de kern: zorgen dat mensen niet in de fout gaan. Niet wéér. Dit verslag getuigt daarvan. Een kanttekening vooraf: het is ondoenlijk om in kort bestek te vangen wat ze in 365 dagen meemaken en verzetten, onze eigen 1890 medewerkers. En de tienduizenden anderen met wie we ons verbonden voelen.

Sjef van Gennip voorzitter Raad van Bestuur

Vernieuwing 4

Naar de kern Vernieuwing alom. Reclassering Nederland geeft daar in 2009 volop

impulsen aan. Maar de oude waarden blijven. Die heeft ze opnieuw bekrachtigd in haar missie. Die draagt ze uit. Met vuur en visie. Actief bijdragen aan de veiligheid van de samenleving staat centraal. Door risico’s te herkennen en te beperken. Door daders tot ander gedrag aan te zetten. Niet goedschiks? Dan maar met dwang. Kwaadschiks, zogezegd.

De stok wordt steviger. Reclassering Nederland voelt recente keuzes

van de wetgever als bijval. Steeds nadrukkelijker houdt deze dreiging achter de hand. Door meer en duidelijk aan te sturen op voorwaardelijke straffen. Door gevangenen voorwaardelijk vrij te laten en hen niet het laatste deel van de straf kwijt te schelden. De spreekwoordelijke stok achter de deur weet Reclassering Nederland te hanteren. In de vernieuwde adviezen en toezichten heeft deze een vaste plek. Bij de werkstraffen is hij als vanouds aanwezig. En aan plaatselijke bestuurders van harte aan te bevelen bij het bewaken van de openbare orde en veiligheid.

Het fundament deugt. De bijzondere voorwaarden palen het speel-

veld opnieuw af. Beter bovendien. Reclasseringswerkers - maar ook daders en verdachten - weten waar ze aan toe zijn, waar ze naartoe moeten werken. Maar niets is zo veranderlijk als de mens en zijn omstandigheden. Tijdens de proeftijd kunnen zich onverwachte dreigingen voordoen: kans op recidive, onveiligheid van omgeving of dader. Andere of aangescherpte bijzondere voorwaarden kunnen nodig zijn. De gang naar de rechter of de officier van justitie is dan mogelijk, maar doorgaans tijdrovend. Daarom krijgt de minister van Justitie in april 2009 een brief van de reclassering. Daarin het verzoek om een snellere procedure en meer handelingsruimte. Ook wil de reclassering over de uitvoering van het toezicht aanvullende of verduidelijkende aanwijzingen kunnen geven.

Vraagtekens bij wetsvoorstel. Tegelijk thuis en gevangen zitten. Het

kan. Op de plannen wordt gestudeerd. De reclassering maakt in september 2009 kritische kanttekeningen. De thuisdetentie lijkt zich te beperken tot elektronische controle. Een kale straf, zonder begeleiding, zonder te werken aan gedragsverandering, zonder stimulans om daarna delictvrij door het leven te kunnen stappen. Een gemiste kans, zo waarschuwt de reclassering.

De deur staat nog op een kier. De minister van Justitie zegt over

thuisdetentie dat al gestarte trajecten van onderwijs, werk, inkomen, huisvesting en zorg door kunnen gaan. Allemaal gericht op reintegratie. De reclassering meldt dat ze haar deskundigheid graag beschikbaar stelt. Ook biedt ze controle via een enkelband aan. En een goede risico-inschatting en diagnose, die vergeten lijken. Het is duidelijk: vernieuwing is niet altijd een verbetering. Daarom is het misschien beter om de wet thuisdetentie niet door te zetten. De voorwaardelijke sancties bieden ruime mogelijkheden. Daarmee kan het strafrecht prima uit de voeten.

5

Vernieuwen met vaart en volume. Advies, toezicht, trainingen,

lastige dadergroepen; op allerlei terreinen voert Reclassering Nederland verbeteringen door. Getest en goed bevonden. Door praktijkmetingen, maar ook door Openbaar Ministerie, rechters, gevangenisdirecties en bestuurders om hun oordeel te vragen. Door hen regelmatig bij proces en voortgang te betrekken. Datzelfde geldt voor onderwijs en wetenschap.

Wetenschap draagt haar steentje bij. Aan vernieuwing en veranke-

ring. Aan professionalisering en kwaliteit. De reclassering is inmiddels zichtbaar in onderwijsprogramma’s, onderzoeken en kennisuitwisseling. Vanuit Reclassering Nederland is er actieve betrokkenheid bij speciale lectoraten aan de Brabantse Avans Hogeschool en de Hogeschool Utrecht. De Vrije Universiteit in Amsterdam heeft een leerstoel Reclassering en zoomt in op voorwaardelijke veroordelingen, de aanpak van jongvolwassenen en werkstraffen. De Univer­ siteit Maastricht wil de vinger leggen op de oorzaak van crimineel gedrag: slecht omgaan met poen of partner; een kort lontje; ziek, zwakbegaafd of zorgbehoeftig; verslaafd aan gokken, drank of drugs. En daarmee heeft ze het hele palet te pakken waarmee de reclasseringswerker te maken krijgt.

Onderzoeksagenda is veelbelovend. Er ligt een advies voor de

komende jaren. Reclassering Nederland heeft daarvoor bouwstenen aangereikt en er aan meegeschreven. De aanbevelingen zijn divers. Daardoor slaan trainingen aan bij de doelgroep. Het is belangrijk om te weten of werkstraffen en trainingen in groepsverband misdadige besmetting tot gevolg hebben: of daders bij elkaar de criminele kunst afkijken. Kijk naar wat het beste werkt: meer controleren of meer ondersteunen. En bestudeer de invloed van lichamelijke processen op crimineel gedrag; weeffouten of aantastingen in de hersenen of een ontregelde hormoonhuishouding.

experiment werkcoaches voor jongvolwassen daders

instemming voortzetting deelname meerjarig onderzoek veelplegers

pleidooi werkstraf vaker combineren met - al dan niet voorwaardelijke - celstraf meegewerkt opstellen van lijst met bijzondere voorwaarden in het strafrecht vier arrondissementen optimalisering voorwaardelijke sancties

hij kampt met

6

Moord: het vonnis is duidelijk. Maar Jur voelt het anders. Géén moord. Doodslag, dat wel. Onvergeeflijk, dat ook. Hij heeft z’n vrouw geduwd en geslagen. Een strijd zonder winnaars, zo beseft hij boordevol zelfverwijt.

Hij draait de film weer af. De verliefdheid op de middelbare school, havo 4. De gelukkige eerste jaren samen. Twee bevallingen. Twee keer een postnatale depressie. Hij actief, zij steeds dieper in de put. Het werk gaat hem fluitend af. Hij maakt lange dagen, voelt zich gewaardeerd. Dat is thuis wel anders. ‘Piekeren, hè… Heb je net een mooi weekeinde met je dochter gehad, krijg je voor je kiezen dat de schuur niet opgeruimd is. Verwijten, verwijten, verwijten. Er moet een bom gebarsten zijn.’ Voordat hij het weet, ligt ze dood onderaan de trap. Halverwege geeft hij haar nog een duw na. Dat maakt het moord. Want onderweg moet er ruimte geweest zijn voor een moment van bezinning. Dat vinden althans de mannen in de toga’s. Jur kan daar op dat moment niet mee bezig zijn. Hij heeft zijn dochters hun moeder afgenomen. Niemand ziet in hem nog de rustige leraar, de voorbeeldige huisvader met ruim tijd voor de kinderen. Emotieloos, zo melden de kranten. Stijf van de zenuwen, zo weet hij beter. ‘Je bent verdoofd. Alleen op de wereld. Het moordvonnis voelde niet goed. Maar een hoger beroep zag ik niet zitten. Dat wilde ik mijn kinderen niet aandoen. Mijn schoonfamilie evenmin.’ In de gevangenis wil hij eerst rust krijgen in zijn hoofd. Lezen en slapen. Veel slapen om niet te hoeven nadenken. Ondertussen went hij aan het gevangenisleven. Wantrouwen, drugsgebruik, grootspraak, geroddel, liegen alsof het gedrukt staat; het komt allemaal voor. Toch maakt hij twee vrienden. Vreemd genoeg ook moordenaars. Maar ze deugen. Het zijn zo’n beetje de enige vrienden die hij nog heeft. ‘Ik ben blij met het contact met mijn dochters. De jongste zei laatst dat ze me om de hele affaire wel een klap kon verkopen. Maar dat ze me liever een knuffel gaf.’ Hij is onder voorwaarden vrij. Wil een baan, maar zou al blij zijn met vrijwilligerswerk. Ondertussen draait het trainingsprogramma van de reclassering. Gesprekken met de toezichthouder. Hij krijgt ruimte voor een studie psychologie. En hij weet na zo veel jaren cel weer hoe lekker het is om domweg in een tuinstoel in de zon te zitten. Maar liever werkt hij. ‘Ik ben en blijf een onderwijsman. Ik zou gedetineerden willen helpen. Nu zijn ze vaak kansloos. Weinig opleiding, ongeletterd zelfs. Tegelijker­ tijd wil ik met gevangenissen niks meer te maken hebben. Het boek dichtdoen. Uit schaamte. Verdriet ook. Ik kan de klok niet terugdraaien.’

Jur 54 jaar

Vonnis 12 jaar, uitgezeten 8 jaar Toezicht met enkelband

Dagbesteding 26 uur activiteiten, studeert psychologie Krijgt hulp bij zoeken naar werk

de gevolgen Over zichzelf ‘Ik ben een

onderwijs­dier. Een mensenmens. In de gevangenis hoefde ik maar een vraag te horen en ik ging op zoek naar antwoorden en hulp. Mijn valkuil is dat ik me aanpas. Ik wil iedereen plezieren. Soms kom ik weinig aan mezelf toe.’

Over de reclassering ‘Ik kan veel zelf oplossen. Mijn toezicht­houder helpt bij het zoeken van een baan. In onderwijs of coaching? Lastig zat met een strafblad. Een tip: maak eerder in de gevangenis al contact. Je weet daar echt niet wat je buiten te wachten staat. Gelukkig had mijn dochter me als woningzoekend ingeschreven. Dus heb ik nu een huisje.’

7

Adviezen 8

Doeltreffende wegwijzers Een mijlpaal is bereikt. De nieuwe reclasseringsadviezen zijn in 2009

in gebruik genomen. Enkele jaren is er aan gesleuteld. De lat lag dan ook hoog. Eenvoudiger, transparanter, overtuigender, eenduidiger, gebruiksvriendelijker. Een kwestie van ontwikkelen en herijken. Van ballast lozen. Van vernieuwen, zonder het kind met het badwater weg te gooien. Het reclasseringsadvies kent nog maar twee varianten. En beide vormen kenmerken zich doordat ze feitelijk verantwoord, betrouwbaar en uitvoerbaar zijn.

De keuze is simpel. Het risico op recidive en de gekozen rechtsgang

zijn bepalend voor het soort advies. De uitgebreide vorm stoelt op de RISc. Dit is een wetenschappelijk gefundeerd hulpmiddel om de kans op recidive en schade in te schatten. Zo nodig halen de adviseurs aanvullende technieken uit de kast. Bijvoorbeeld bij zeden­ misdrijven of verslavingsproblemen. Als de risico’s mee lijken te vallen of de tijd ontbreekt om een verdachte stevig onder de loep te nemen, biedt de QuickScan uitkomst. Als bijvoorbeeld bij supersnelrecht zelfs daar de tijd voor ontbreekt, volstaat het oordeel van de reclasseringswerker. Voorlopig. Want het Openbaar Ministerie en de reclassering gaan de klokken nog beter gelijk zetten. Het stroom­ lijnen van procedures en processen moet straks altijd ruimte bieden voor een advies op basis van een QuickScan. Een professioneel oordeel blijft geboden.

De rode draad is duidelijk. Adviezen moeten slachtoffers en samen­le­

ving helpen beschermen. Minder risico, minder pijn, minder schade. Dat kan alleen door samenwerking van alle spelers binnen het strafrecht. In mei 2009 zetten deze dan ook feestelijk een hand­tekening onder bijbehorende ketenafspraken. Spelregels over kwaliteit, termijnen, terugkoppeling. Krijgt bijvoorbeeld een verdachte tussentijds meer misdrijven aangerekend, dan moet de adviseur op de hoogte zijn. Is er onverwacht veel mis tussen iemands oren, dan vraagt dat extra tijd om een psychiater in te schakelen. Rechters moeten weten welk vlees ze in de kuip hebben. En niemand is gebaat bij mosterd na de maaltijd.

Er zijn lessen geleerd. Samenspraak, gericht vragen, goed luisteren,

commentaren serieus nemen, proefdraaien in de praktijk; dat alles leidt tot gedragen resultaten. Intern en extern. Nee, de adviseurs worden geen verlengstuk van de computer. Ja, de officier van justitie krijgt onderbouwd te horen of de verdachte nog te veranderen is en welke prikkels de reclassering wenselijk acht. Nee, de reclassering gaat niet op de stoel van het Openbaar Ministerie zitten. En, vanzelfsprekend: de rechter gaat over het vonnis.

opgeleverd twee adviesvormen met bijbehorende computerondersteuning ingevoerd reclasseringsbalies selecteren per dader passende adviesvorm heringevoerd verbeterde QuickScan voor snel en deugdelijk advies

ondertekend afspraken met ketenpartners over processen en procedures gestart intensief opleidingstraject voor alle adviseurs

voorbereid indicatiestelling via vaste stappen en beslisregels

opgeleid veertig adviseurs die collega’s ondersteunen bij indicatiestelling

Toezicht

Vernieuwing invoeren

Het laboratorium is verlaten. Het nieuw ontworpen toezicht werkt

ook in de praktijk. Vanaf half november 2009 kan in het hele land de knop om. De ene na de andere regio haalt de nieuwe spelregels en processen binnen. Er is niet over één nacht ijs gegaan. Van tekentafel naar testunit. Vervolgens van proef naar praktijk. Van betrekkelijk gecontroleerde omstandigheden naar de hectiek van alledag. Tussentijds is de mening van rechters, officieren van justitie en gevangenisdirecties gepeild. En in speciale focusgroepen hebben medewerkers hun inbreng geleverd. Kritiek, commentaar, creativiteit. Bange vermoedens en bijval. En steeds is er bijgestuurd. Het complete ombouwtraject van het toezicht duurt bijna drie jaar. En al die tijd gaat het gewone werk gewoon door.

Veiligheid staat voorop. Het nieuwe toezicht heeft tot doel gedrags-

verandering te stimuleren en af te dwingen. Controle en begeleiding zijn daarbij in balans. Overal hanteren de reclasseringsprofessionals dezelfde uitgangspunten en maatstaven. Goed voor de rechtsgelijkheid. Duidelijk voor de daders. Bevredigend voor de opdrachtgevers. Openbaar Ministerie, rechters en gevangenisdirecties weten dat hun opdrachten vertrekpunt van het toezicht zijn. Meer dan ooit is het toezicht toegesneden op naleving van de bijzondere voorwaarden.

Niet alle daders zijn hetzelfde. En niet altijd zijn de gevaren hetzelf-

de. Recidivekans, risico op letsel of schade; Reclassering Nederland kijkt daar zorgvuldig naar. Persoonsgericht, zo heet dat in de moderne strafrechttaal. En vervolgens is het risico bepalend voor de inzet van menskracht en middelen. Altijd is het contact face to face. Met meldplicht bovendien. En er zijn drie niveaus. Eerste toevallige misstap? De laagste trede van toezicht, zo’n 27 uur per halfjaar. Agressieve tijdbom, zedenmisdadiger of zware jongen? Intensief toezicht, vier keer zoveel uren. Zo nodig met enkelband en controle op alcohol en drugs.

Begeleiding is onmisbaar. Soms zijn daders niet in staat zich op eigen houtje aan de voorwaarden te houden. Door wat in hun hoofd speelt. Of in hun omgeving. Niet alleen de toezichtmachinerie is omgebouwd, ook heeft de reclassering in 2009 inhoudelijke spelregels opgesteld. Protocollen als leidraad en inspiratiebron van de professionals. Over bijvoorbeeld benadering, werkwijze, onder­ steuning, planning, afspraken en praktische hulp. Voer voor de toekomst. De vernieuwing gaat door.

opgeleverd compleet herontwerp met drie pakketten van toezicht

praktijktoets eerst in speciale testunit, daarna in vier werkgebieden afgerond proefperiode met zo’n honderd toezichten nieuwe stijl digitaal computersysteem ondersteunt nieuwe werkwijze

eenheid als leidraad voor begeleiding zijn protocollen ontwikkeld

9

10

hij gaat over

Een roofoverval: een reden heeft hij niet. Nog steeds kan hij die niet noe­ men. Tohninio krijgt alles wat zijn hartje begeert. Merkkleding, vrijheid, poen om zich te vermaken. Hij weet dat hij eigenlijk een verwend nest is. De overval is geen schreeuw om aandacht. Want pa, ma en oma zijn er gewoon voor hem. Altijd. Misschien is het toch de zucht naar spanning.

Het is een avond als alle andere. Met buurjongen en jonger broertje voor de computer hangen. Gamen. Schieten op alles en iedereen. Dat voelt lekker. Voor hun spelletjes hebben ze al maskers en in de kast ligt een balletjespistool, aangeschaft voor stoerdere tijden. Het is maar een kleine stap naar de voordeur. Giechelig stoten ze elkaar aan. Net een film! Een stomme film. Letterlijk en figuurlijk. De taal van een dreigend pistool is van alle landen en alle tijden. Eerst een homostel, dan een vrouw op de fiets: ze weten niet hoe gauw ze hun spullen af moeten geven. ‘Ik was stil. Ik was de grote verschrikker. Dat klinkt misschien grappig, maar ik kan er niet om lachen. Ik heb die mensen meer afgenomen dan de lullige zestig euro aan buit. In de rapporten heb ik gelezen dat ze niet meer over straat durven. Dat bedenk je toch niet, joh…’ Eerst kraait er geen haan naar. Maar dan gaat het broertje met een geroofde telefoon bellen. De politie komt de veertienjarige ophalen. Tohninio voelt zich schuldig maar zwijgt. Een paar dagen later is hij aan de beurt. Om zes uur in de ochtend. Arrestatieteam, opengebroken deur, getrokken wapens, afgezette straat. Het is ernst. ‘De vader van een vriendje is portier in de gevangenis. Hij keek me aan en schudde alleen maar z’n hoofd. Dat deed pijn. Net als de verwijten van mijn lievelingsneef door de telefoon. Terug in de cel had ik tranen in de ogen. Nu ook weer. Je ziet ze niet. Ze komen er niet uit.’ Geen telefoon. Geen krant. Geen televisie. Geen tijdsbesef. Drie maanden cel hakken erin. Elke dag schrijft hij een stukje dagboek. Spijt komt er vaak in voor. Met hoofdletters. In zijn hoofd duiken de woorden van zijn moeder steeds opnieuw op. Ze vertelt dat het leven bestaat uit vallen en opstaan. Maar het draait om de manier van opstaan. ‘Een gozer als ik moest gepakt worden. Zoiets flik je niet! Ik had twee jongeren bij me. Ik had de wijste moeten zijn. Dat weet ik nu.’ In afwachting van zijn vonnis mag hij aan de enkelband. De reclassering motiveert hem voor een speciaal trainingskamp. Sporten. Uit een blik een soort kattenvoer eten. Afzien. Van twintig meter duiken: nooit als eerste, nooit als laatste. Zichzelf tegen komen. Discipline. En achteraf trots op zijn certificaat. Trots als een pauw. ‘Af en toe rinkelen nog bellen in mijn hoofd: waarom? Waarom ben ik zo in de fout gegaan?’

Tohninio 19 jaar

Vroeghulp en pre-toezicht met enkelband Vier reclasseringsadviezen Werkstraf 150 uur

Toezicht en behandeling

de schreef

Over zichzelf ‘Mijn verkeerde

vrienden heb ik afgestoten. Doei, tabé. Ik mag terug naar mijn school en straks heb ik een eigen bedrijf. Ik kan dingen draaiend houden, dat bleek ook uit allerlei tests. Ik wil een mooie toekomst. Een wereld zonder muren. Niets dat me tegenhoudt.’

Over de reclassering ‘Niemand wil ermee te maken hebben. Er zijn allemaal verhalen dat ze je hoofd moe praten. Ik wil de reclassering niet in de plus zetten, maar ik ben er volwassen door gaan denken. Mijn toezichthouder pakt me echt wel aan. Tegelijker­tijd toont ze vertrou­ wen. Iemand met wie je geen band hebt, kan je niet verder helpen.’

11

Tbs 12

Olievlek van verbetering Het blijft een open zenuw. Zodra het woord tbs valt, begint

Nederland al te steigeren. En bij een misstap is het land te klein. Ingetrokken verloven, de rem op voorwaardelijke invrijheidstellingen. De weg terug naar de samenleving ligt in duigen. Klinieken raken overvol. Een dergelijk infarct van het tbs-systeem heeft de wetgever niet voorzien. Het staat haaks op de bedoelingen. De afgelopen jaren hebben klinieken en de reclassering een medicijn gevonden én uitgeprobeerd: het Forensisch Psychiatrisch Toezicht. De resultaten zijn positief.

De aanpak is overtuigend. Speciaal opgeleide reclasseringswerkers

trekken alvast de kliniek in. En buiten de poort houden de behandelaars nog een vinger aan de pols. Kortom: samenspel en gedeelde verantwoordelijkheid. Bij de behandeling heeft de kliniek het voortouw. Bij het toezicht de reclassering. Een toezicht dat bovendien een tandje zwaarder is. En de klok rond beschikbaar! Opname, behandeling en toezicht kunnen naadloos op elkaar aansluiten en elkaar versterken. Daar is een voorbeeld aan te nemen bij andere daders waar een steekje aan los is.

Niet elke tbs’er zit vast. Dat is ook niet de bedoeling. De rechter staat

voor de opgave om zich in het vonnis duidelijk uit te spreken. Over dwangverpleging, behandeling en bijzondere voorwaarden. De uitkomsten zijn gevarieerd: jaren de kliniek in, opname als de druk even wat te veel is, dagbehandeling, naar het spreekuur van psychiater of therapeut, medicijnen slikken, geen verslavende middelen gebruiken, een contact- of gebiedsverbod. Maatwerk dus. Bij niet opgesloten tbs’ers doen zich tussen de reclassering en instellingen voor geestelijke gezondheidszorg problemen voor. Niet overal, maar wel al een reeks van jaren. In 2009 is een project gestart om deze de wereld uit te helpen.

Spanningen hebben hun oorzaak. Verschillen in speelveld, beroeps-

houding, financieringsbronnen, rechtsregels, vooroordelen en verantwoordelijkheden. Moet bijvoorbeeld de psychiater die weet dat iemand weer in de fout wil gaan, justitiële autoriteiten inseinen? Kan de behandelaar zomaar afhaken, terwijl toezicht wat anders verlangt? Er is een projectteam gestart om te zorgen voor ordening, stroomlijning en afspraken. Eerst plaatselijk. Langzaam toegroeiend naar een landelijk dekkend netwerk van convenanten. Reclassering Nederland trekt de kar. Ze weet echter dat papier geduldig is. De praktijk van professionals is bepalend. Daarom is met GGZ-organi­ saties ook gewerkt aan realisatie van een aantal proeftuinen. De filosofie is helder: goed voorbeeld doet goed volgen.

project invoering maatregelen ‘Samen tbs verbeteren’ plan en praktijkopleiding van tbs-taakspecialisten

geregeld in alle regio’s tweewekelijks lokaal casuïstiekoverleg tbs convenanten landelijke en lokale afspraken met klinieken

voortgang onderzoek door WODC en lectoraten Utrecht en Breda

Training

Opgaande lijn gaat door

Ander gedrag is aan te leren. Met de juiste technieken, bekwame

trainers en – zo nodig – met drang en dwang. De reclassering heeft haar beleid rond gedragstrainingen de afgelopen jaren compleet over een andere boeg gegooid. Wildgroei is weggekapt. Natte vingerwerk is uit den boze. Wetenschap zet de toon: bewezen betrouwbaar, officieel erkend. Reclassering Nederland heeft zich tot nu toe gespecialiseerd in twee trainingen: Arbeidsvaardigheden (ArVa) en cognitieve vaardigheden (coVa). De eerste komt maar moeizaam uit de startblokken. De denktraining ontwikkelt zich gestaag. In 2009 hebben 724 deelnemers in 68 groepen gewerkt aan het opsporen en veranderen van misplaatst gedrag door denkfouten. Een kwart meer dan het voorgaande jaar. Die opgaande lijn zet door.

Schulden zijn vaak de boosdoener. Een verkeerde manier van denken slaat ook gaten in het huishoudboekje. Daarom heeft Reclassering Nederland een nieuwe budgetteertraining ontwikkeld. Als aanvulling op de CoVa. De onafhankelijke, wetenschappelijke erkenningscommissie heeft eind maart het sein op groen gezet om deze in praktijk te brengen. De komende jaren moet de training haar waarde bewijzen. Belangrijkste maatstaf: minder terugval in de misdaad.

Bewijzen en nog eens bewijzen. De trainingen moeten voortdurend

hun bestaansrecht aantonen. Spijkerhard. Met drie soorten onderzoek: naar het doel, de uitvoering en het resultaat. Met name bij dit laatste onderzoek is tijdgebrek voelbaar. Een weeffout bij het opzetten van het systeem van erkenningen. Daardoor zijn er bij de CoVa reeksen gegevens verzameld die achteraf niet bruikbaar blijken. De onderzoekers en de onderzoeksopzet ontbraken nog. De les: de ontwikkelaar, de uitvoerder en de onderzoeker van een training moeten van meet af aan de klokken gelijk zetten. Er is nog een extra aandachtspunt. De erkenning vraagt om na vijf jaar met overtuigende cijfers over verminderde terugval te komen. Die termijn blijkt feitelijk ondoenlijk, omdat de praktijk de eerste paar jaar de kinderziektes moet elimineren.

Erkenning is geen harnas. De wetenschappelijke weg is lang.

Reclassering Nederland gunt zichzelf daarom ruimte om te experimenteren. De roep klinkt uit de praktijk. Niet elke dader is bijvoorbeeld geschikt en in staat om in groepsverband aan zijn denkvermogen te sleutelen. Naast training in CoVa-groepen is een individuele variant in de maak. Ook blijkt het een gemis dat mensen met een korte gevangenisstraf buiten elke trainingsboot vallen. Op dat gebied is prima leentjebuur te spelen bij het buitenland. In Engeland en Canada zijn goede ervaringen met deze groep. In september besluit het ministerie een beperkte proef te steunen.

voorbereiding One to One, trainingsprogramma cognitieve vaardigheden succesje voorlopige erkenning voor leren budgetteren

digitaal opzetten trainingskalender voor alle betrokken instanties video speciale coaches beoordelen elke training op kwaliteit

in onderzoek stoomcursus realistisch toekomstplan kortgestraften samenspel vruchtbare werkconferentie van alle ketenpartners

13

14

zij is een

Over zichzelf ‘Zonder mijn opa

was het nooit meer goed gekomen met me. Hij heeft een streep getrokken. Tot hier en niet verder. Ik ben er altijd welkom. Een glaasje ranja. Praten. Gewoon bij elkaar zijn. Gelukkig zijn. Dat ben ik ook bij mijn vriend, maar dat is anders.’

Over de reclassering ‘Ik heb goede adviezen gekregen. En toen het ook op deze werkplek knalde, hebben ze geholpen om alles weer glad te strijken en goede afspraken te maken. Ze zijn streng, maar dat heb ik ook nodig. En nu zijn ze geloof ik een beetje trots dat het zo goed met me gaat. En daar ben ik weer trots op.’

ekster

Daar baalt ze van. Nikki heeft een bijna onbedwingbare dwang tot stelen. Tegenwoordig niet meer uit geldnood. Niet voor de kick. Zomaar. En als ze op het werk de teugels laten vieren, gaat ze lanterfanten. Niet uit luiheid. Zomaar. Haar leven laat zich lezen als een slechte roman. Liefde is iets voor andere kinderen. Moeder is alleen maar een woord. Vier jaar oud stuurt deze haar weg om ergens anders te wonen. Een tocht langs ooms, tantes, groot­ouders, stieffamilie en kennissen begint. Ze is de tel al lang kwijt. Met zeven jaar start het stelen. Snoep, zeepjes, glimdingen, alles wat ogen en handen vinden. Met negen jaar volgt de eerste arrestatie. Elf jaar oud gaat ze werken. Met dertien wordt ze van een internaat gestuurd. Later vaker. ‘Ma is gierig. Ik moest alles zelf betalen. Al jong leefde ik op straat. Zielig? Ik haalde mijn schouders op. Ik vond ze vroeger best prettig, die kicks. Stelen, dealen, gebruiken, uitgaan, mensen tegen elkaar uitspelen, vechten. Achteraf niks om trots op te zijn.’

Ze ziet eruit als een lieverd, maar is dat niet. Het marktplein is een tijdlang van haar en haar dealende maatjes. Klein als ze is, bespringt ze indringers. Als deze hulpeloos op de grond liggen, is het klaar. Gewonnen! Werken wil maar niet lukken. Ze sleept een reeks ontslagen achter zich aan. Een onbemenst kantoor: ritsrats, weg zijn de spullen. Weg is de baan. Met een werkstraf gaat het bijna goed. Tot de laatste dag. Ter plekke slaat ze aan het jatten. ‘Mijn vriend gaat mee winkelen en let op me. De reclassering heeft me aan een baan geholpen. Maar ook daar vlogen de ruiten er bijna uit. Toen hebben ze me stevig aangepakt. Maar goed ook. Sinds dat moment heb ik ook niets meer gepikt.’ Ze zit op een beschutte werkplaats. Allemaal klussen beneden haar niveau, maar voor ander werk heeft ze een verklaring van goed gedrag nodig. Die zit er niet in. Dat snapt ze ook wel. Naast het reclasserings­ toezicht is ze ook onder behandeling. Pillen wil ze niet, praten wel. Ze hebben een dwangstoornis ontdekt. ADHD. Mogelijk borderline. Ze is blij dat ze een beetje ziek in haar hoofd is. Dan snapt ze waarom dingen misgaan. Vervelend, want liever stopt ze haar leven in vaste hokjes. ‘Elke dag ligt vast. Elke afspraak schrijf ik op. Het is niet nodig, want ik onthoud alles, maar toch… Zonder vast patroon raak ik de kluts kwijt. Dan zak ik in de put. Of knap ik uit elkaar.’ Eigenlijk wil ze huisje, boompje, beestje. Maar geen kinderen. Wat moeten die straks bij een Derde Wereldoorlog? Maar ja, als het een paar jaar goed gaat met de vriend, misschien toch… Maar eerst wil ze leren werken. Want met dat andere gedoe is ze wel klaar.

Nikki 21 jaar

Vroeghulp en pre-toezicht Twee rapportages

Drie keer een werkstraf

Toezicht en vrijwillige behandeling

15

Werkstraf 16

Rijker en doeltreffender Het kan altijd beter. Dat is de drijvende gedachte achter de geplande

aanpassing van de werkstraffen. Jarenlang zijn ze een succesnummer binnen het strafrecht. Troetelkind van politici die willen besparen. Maar ook van politici die vinden dat opsluiten geen betere mensen oplevert. Een uitkomst voor officieren van justitie en rechters als ze een boete te mager en de cel te zwaar vinden. Maar uiteindelijk gaat het om gedragsverandering. Niet altijd biedt een kale werkstraf het beste antwoord.

Het imago vertoont barstjes. Pers, publiek, politici zetten steeds vaker vraagtekens of halen schamper uit. Het zou een flutstraf zijn. Een lachertje. Zo gepiept. Beetje schoffelen, papiertjes prikken, bejaarden koffie brengen. In 2009 is er ineens een opsteker. Vanuit het Neder­ lands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving komen overtuigende cijfers. De werkstraf zet meer zoden aan de dijk dan een korte gevangenisstraf, van minder dan een half jaar. Wetenschappers turven maar liefst 47 procent minder terugval in de misdaad. Niet op een achternamiddag, maar tijdens acht jaar onderzoek onder 7000 daders. Het onderzoek ruggensteunt Reclassering Nederland in haar verbeterdrang.

Stilstand is achteruitgang. Inhoudelijk zet de werkstraf weinig stap-

pen voorwaarts. Dit in tegenstelling tot de omvang. In dik tien jaar is het aantal werkstraffen vervijfvoudigd. Tot een kleine 40.000 per jaar. Reclassering Nederland neemt het leeuwendeel voor haar rekening. De speciale werkstrafunits kanaliseren de wassende stroom. Jaar na jaar. Maar ondertussen veranderen inzichten, groeien mogelijkheden, worden beperkingen zichtbaar en liggen nieuwe wegen open. Dus ondergaat de werkstraf vernieuwing.

Een probleem komt nooit alleen. Veel veroordeelden slepen in hun

kielzog allerlei ellende mee. Dakloos. Doelloos. Werkloos. Geen partner, geen poen. Een hang naar drank of drugs. Weinig zekerheid, veel zorgen. Herhaaldelijk vormen ze een obstakel om de werkstraf goed af te ronden. En daarna krijgen ze hun leven niet goed op de rails. Werkstraf+ kan uitkomst bieden. Ondersteuning bij het aanpakken van problemen: beteugelen van agressie, werk vinden, de fles laten staan, huishoudboekje sluitend krijgen, gedachten uit de knoop halen. De reclassering onderzoekt de mogelijkheden. Er is geen rechterlijke dwang, geen voorwaardelijke straf. Dat maakt deelname vrijwillig. In eigen tijd. De reclassering signaleert de behoefte, legt contacten, ondersteunt.

audits door eigen collega’s kritisch bevraagd over kansen

voorbereid pilots voor aangescherpte werkwijze en Werkstraf+ pleidooi werk- en andere straffen vaker combineren

proef laatste oproep om te verschijnen persoonlijk overhandigen

verscherpt twintig onverbiddelijke spelregels tijdens de werkstraf ontwikkeld nieuwe procedures om werkstraf snel te voltrekken

verzoek stuur geen plegers van ernstige gewelds- of zedendelicten

Lokale veiligheid

Lappendeken versterken

Veiligheid is plaatselijk voelbaar. Reclassering Nederland onder-

steunt gemeenten en regio’s om daar vorm en inhoud aan te geven. Ondernemend en van harte. Terugdringen van recidive blijft een hoofddoel. Maar ook preventie en het in de kiem smoren van criminele carrières krijgt daarbij aandacht. Zo neemt de reclassering op verschillende manieren deel aan de Veiligheidshuizen. In 2009 is daarvan de landelijke dekking tot stand gekomen. De nieuwe samenwerking is breed: gemeenten, politie, Openbaar Ministerie, jeugdzorg, kinderbescherming, welzijnsinstellingen, onderwijs, woningcorporaties, gezondheidszorg en reclassering. Korte lijnen en snel schakelen op het gebied van preventie, vervolging, berechting en hulpverlening. Begeleiden van terugkeer na een gevangenisstraf hoort daar bij.

Het is nog een lappendeken. De inschakeling van Reclassering

Nederland verschilt per regio en gemeente. Het gebeurt nog mondjesmaat, maar over de hele lijn is er groei. In 2009 vertalen de inspanningen zich in 37 contracten. Bij enkele tientallen gemeenten gaat het om zogeheten nazorg. Het samenwerkingsmodel Nazorg ex-gedetineerde burgers regelt de overgang van gevangenis naar gemeente. Maar dan de praktijk! Deze leert dat de eerste 48 uur bepalend zijn voor de kans op terugval. Te vaak gaat het dan nog mis. Reclassering Nederland biedt gerichte ondersteuning aan. Ze kent de mensen, de wegen en de valkuilen.

Burgemeesters zijn de baas. Niet van de gemeente, maar van de

openbare orde. Op dat gebied krijgen ze ook steeds meer bevoegdheden. Tijdelijke huisverboden bij geweld binnen gezin of relatie, een afkoelingsperiode. Stadion- of gebiedsverboden bij overlast door relschoppers. Op dit terrein heeft Reclassering Nederland in 2009 herhaaldelijk de vinger opgestoken. Zo stuurt ze bijvoorbeeld in februari een brief aan de Tweede Kamer. De reclassering verdient een grotere rol in de wetgeving tegen voetbalvandalisme. Als deskundige adviseur op het gebied van bijzondere voorwaarden, zoals gebiedsgeboden en –verboden. Als toezichthouder op de naleving ervan. Ze brengt de nodige ervaring met enkelbanden, stemherkenning en controle op drank en drugs mee.

Het gaat om risico’s indammen. Ook zedenmisdadigers verlaten de

gevangenis. Hun komst in een buurt veroorzaakt vaak rumoer. Kijk in 2009 naar Eindhoven. Toch is de rolverdeling overzichtelijk. Burge­ meesters zijn verantwoordelijk voor de openbare orde. Gemeenten voor de nazorg. Die verantwoordelijkheden kunnen heel goed sporen. Ook ex-zedenmisdadigers hebben recht op een verantwoorde terugkeer. Hen opjagen heeft geen zin. Reclassering Nederland vindt dat risico-inventarisatie, huisvesting en een plan van aanpak altijd op voorhand geregeld moeten zijn. Bij een verhoudingsgewijs hoge kans op herhaling hoort daar reclasseringstoezicht bij. Zo nodig langdurig.

gemeenten in totaal 37 projecten, waarvan 26 nieuw

contracten controle op huisverbod in zo’n vijftien gemeenten

convenant tegen huiselijk geweld in veertien Twentse gemeenten

vernieuwend reclasseringsvrijwilligers begeleiden zedenmisdadigers

project jongvolwassen daders Amsterdam snel en fel in de tang nemen verzoek de bijdrage aan Veiligheidshuizen structureel financieren

17

hij heeft

18

Drugs doen hem de das om. Vooral coke. Maar Tom is bijna genezen. In elk geval van zijn verslaving. En hij hoopt dat de boze mensen en gevoelens ook weg blijven. Zijn verblijf in de kliniek zit er bijna op. Hij verlaat deze met opgeheven hoofd en een certificaat. Zo God het wil.

Zijn leven is een berglandschap, op en af. Blowen. Easy does it. Dan de hitsige kick van de coke. Geen rust meer. Verkeerde vrienden. Verkeerde meisjes. Zijn huis lijkt wel een drugshol. Zijn vriendin doet rare dingen, vermoedt hij dan en denkt hij nog steeds. Even weg naar de slaapkamer. Coke in ruil voor seks. Zoiets moet het geweest zijn. Langzaam – maar vooral heel zeker – raakt hij zelf verslingerd aan het witte poeder. Zijn goede voornemens verdwijnen als sneeuw voor de zon. ‘Je gaat dingen zien die niet bestaan. Het mooie leventje ligt in duigen. Ergens snap je dat er in je hoofd een ziekte zit. Mensen die op het raam kloppen zijn meteen overvallers. Gelukkig hoor ik geen stemmen. Zij blijven uit mijn buurt.’ Waan en werkelijkheid wandelen hand in hand. Hij krijgt ruzie met zijn jeugdige vriendin. Ze vertelt thuis dat hij haar misbruikt heeft. Hij ontkent. Hij is toch niet gek of onnozel. Ze wilde zelf en niet alleen met hem. Bovendien was ze op dat moment al achttien. Dreigementen van ouders en broer. Een rechter die hem zelfs het voordeel van de twijfel niet gunt. Hij kan er nog boos over worden. ‘Rechters kunnen ook fouten maken. Maar goed, ik heb gevangen gezeten en ben jaren clean geweest. In mijn proeftijd ging eerst ook alles goed. De reclassering hield mij goed in de gaten en toch was ik weer zwak.’ Gebruiken tijdens toezicht. De reclasseringswerker treft maatregelen. Ze wil opname in een kliniek en een jaar verlenging van de proeftijd. Ze krijgt haar zin. Makkelijk, want Tom verlangt naar hulp. Hij voelt wanneer hij ziek wordt. Bij onrust beginnen zijn oren te trekken. En zijn buik wordt hard. Zo’n signaal mag hij niet in de wind slaan. Dus gaat hij de kliniek in voor een dubbele behandeling: om de cokeverslaving en de psychoses onder controle te krijgen. Succes gloort. Hij maakt fietsen als dagbesteding en blijft clean. De angsten en demonen blijven in hun eigen rijk. ‘Ik heb eigenlijk geen vrienden. Alleen de heer God. Het lukt me niet om in de kerk te gaan zitten. Maar hij zit in mij. Hij geeft me veel steun. Door hem heb ik rust in mijn hoofd en mijn huis. En binnenkort is er een afscheidsfeestje van de kliniek. Met z’n allen bowlen lijkt me wel leuk.’

Tom 50 jaar

Vroeghulp na arrestatie

Voorlichtingsrapportage en advies Werkstraf en drie jaar toezicht

Verlenging toezicht en opname verslavingskliniek

angsten

Over zichzelf ‘Ik ben altijd een

goede man geweest. Rustig. Ik heb niks te maken met het kwade. Mezelf heb ik altijd goed verzorgd. Nu is mijn plan om weer conditie op te bouwen. Maar ik moet uitkijken dat ik niet dood ga door meteen afstanden te rennen. Hyperventilatie en zo.’

Over de reclassering ‘Ze moeten niet zeggen dat ik niet op vakantie mag. Ik wil! De mevrouw van het toezicht is aardig, maar best streng. Over waar ik ga werken, wat ik mag doen. Niet blowen en zo. Ik zei dat ik haar met voodoo heb behekst, maar dat is echt niet zo. Dat is niet van Curaçao, dat doen mensen van Haïti. En God straft hen. Hij laat daar de aarde sidderen.’

19

Buitenland 20

Veranderingen dienen zich aan Misdaad kent geen grenzen. Eind 2009 zitten ruim 2500 Neder­

landers in buitenlandse cellen. Ze komen ook allemaal een keertje terug. Als ze hun straf achter de rug hebben. Of als Nederland de uitvoering daarvan voor haar rekening neemt. Die mogelijkheid neemt hand over hand toe. Ook strafrechtelijk groeien de Europese landen naar elkaar toe. Zo zijn begin december 2009 kaderbesluiten van kracht geworden die de in- en export van gevangenen en straffen regelen. Besluit 947 heeft voor de reclassering aanzienlijke gevolgen. Dit schrijft voor dat het land van herkomst vanaf 2011 taak- en voorwaardelijke straffen moet uitvoeren.

Het is passen en meten. Het vonnissende land zegt tegen Nederland

dat de veroordeelde eraan komt. Maar wetten en bepalingen verschillen per land. Strafvormen en de maximale hoogten daarvan eveneens. Voordat de reclassering een toezicht of werkstraf ter hand kan nemen, is vaak een vertaalslag nodig. De straf moet hier passend en uitvoerbaar zijn. Reclassering Nederland is in 2009 daarom gestart met het opzetten van een Buitenlandbalie. Deze moet zorgen voor het omzetten van de straf in een werkbare aanpak. Afstem­ ming met het overdragende land belooft nog een berg werk op te leveren.

De verwachting moet kloppen. Daarom draagt Reclassering Neder­

land bij aan een Europa-brede informatiestroom. Zo is een goed toegankelijke database in de maak. Met daarin alle straffen, alle maxima en mogelijkheden, in alle landen. Buitenlandse rechters en officieren van justitie kunnen zo hun Nederlandse klanten van een passend vonnis voorzien. Maar ook als ze hun straf helemaal in het buitenland uitzitten, is er werk aan de winkel voor Reclassering Nederland. Vaak komen ze gedeukt, geknakt, ontheemd of onwennig terug. Hulp bij het oppakken van de maatschappelijke draad is voor deze groep extra wenselijk. De verantwoordelijke gemeenten doen steeds vaker een beroep op Reclassering Nederland. In veel gevallen beschikt deze immers over contacten, bijzondere kennis en dossiers.

Een bijzondere vernieuwingsslag. Dat maken de overzeese

Rijksdelen door. Ze kiezen voor uiteenlopende koersen. 10-10-’10 wordt een gedenkwaardige dag voor de BES-eilanden. Bonaire, Sint Eustatius en Saba komen dan volledig onder Nederlands bestuur. Met alles erop en eraan, ook het strafrecht. Als het voorwerk en de voortekenen niet bedriegen, gaat Reclassering Nederland daar verantwoordelijkheid dragen. De uitvoering komt in handen van de reclasseringsorganisatie op Bonaire. Er is druk gewerkt aan het nemen van juridische hobbels en het overbruggen van een kloof. De twee andere eilanden zijn niet alleen piepklein, ze liggen ruim achthonderd kilometer verderop en hebben een andere cultuur en taal.

vrijwilligers verslagen van 7011 bezoeken aan 1983 gedetineerden

beschikbaar opleidingsmodule motiverende gesprekvoering voor vrijwilligers in de cel 332 cursisten krijgen begeleiding bij afstandsonderwijs

opbouw paar maanden advies en bijstand reclasseringswerk Servië

contracten met grote gemeenten over nazorg na buitenlandse detentie trainen het vak leren aan trainers agressieregulatie in Kroatië

Kortweg

Vernieuwing en voortgang

Te veel om op te noemen. Vernieuwingen krijgen in 2009 veel aan-

dacht. Maar die komen niet uit de lucht vallen. Vaak horen ze bij lopende trajecten, bouwen voort op goede resultaten, geven vorm aan nieuwe verhoudingen of passen in een trend. Een greep uit besluiten en gebeurtenissen laat dat zien.

Advies & toezicht Handreiking – Voorwaardelijke sancties beter toepassen • optimalisering dus • vaker en effectiever • kortere doorlooptijden • afgestemde werkprocessen • advies en toezicht professionaliseren • toetsing in vier pilots • Amsterdam,

Groningen, Maastricht, Zwolle/Lelystad • in totaal 720 trajecten • procesevaluatie laat positief resultaat zien • management kan nog beter sturen op verandering

Studie – Start onderzoek naar effect reclasseringswerk • maart • leiding:

lector Anneke Menger van Hogeschool Utrecht • landelijke steekproef toezichtdossiers • vragenlijsten • interviews • reconstructies van gesprekken • met en bij reclasseringswerkers

Aansluiting – Betere informatieoverdracht over veelplegers • maart • belangrijk bij overgang van jeugd naar volwassenenrecht • past in Rotterdam Veilig •

afspraken met Raad voor de Kinderbescherming en betrokken deelgemeenten • gericht op vervolging en hulp

Primeur – Deelname aan verlofcommissie tbs-kliniek Limburg • juli • inhoudelijke toetsing verlofaanvragen • Kliniek De Rooijse Wissel • advies en ondersteuning • waardering van praktijkkennis • vaste reclasseringswerker, vaste vervanger

Geslaagd voorbeeld – Jongvolwassenen in de tang • december • afronding

proef voorwaardelijke sancties Amsterdam • hoopgevend resultaat • toename vonnissen • betere samenwerking en afstemming • snellere start toezichten • doorlooptijden drastisch verkort

Training Geen tweede klap – Start dader training huiselijk geweld • juni • Utrecht •

vooral partnergeweld • eerst inzicht in situatie en gedrag • dan aanleren vaar-

digheden • twaalf sessies • carrouselmodel • meerdere regio's lanceren in 2009 soortgelijke trainingen

Werkcoach – Start proef zinvolle dagbesteding jongvolwassenen • september • vier grote steden • werk of scholing • vijftig jongeren half jaar begeleiden • onderdeel programma Jeugdcriminaliteit

21

hij is

22

Over zichzelf ‘Ik heb met het

leven gevochten en ik heb klappen gehad. Hier en in Turkije voel ik racisme. Maar ik kan daar niet boos meer over worden. Ik merk dat mensen zachtere gevoelens krijgen als je echt contact maakt. Dan verdwijnt discriminatie, als sneeuw voor de zon. Mijn werk, mijn leven, ze maken me nu blij.’

Over de reclassering ‘De rege­ ring is goed bezig. De reclassering laat je niet in de shit zitten. Soms doen ze moeilijk of zeuren ze. Je moet steeds voor een gesprek komen, terwijl je ook aan de telefoon kunt zeggen hoe het gaat. Maar het is niet alleen controle. Ook hulp. Je bent in de fout gegaan, maar ze geven je toch weer een hand. Mijn compliment.’

ontploft

Hij is ontploft. Met een mes gaat hij zijn collega te lijf. Met voorbedachte rade, zegt de rechtbank. Desit herinnert zich vooral de plotselinge woede. Die ene pesterige actie die bij hem de emmer doet overlopen. Dat steken had hij niet moeten doen. Hij heeft straf verdiend. Hij heeft straf gehad. Klaar. Over dat moment wil hij niet meer praten. Eerst is hij een vreemdeling in zijn eigen land. Een Koerd in Turkije. Daarna vreemdeling in een vreemd land. Nederland, land van zijn vriendin. Weg van het gedwongen huwelijk dat hem vanaf zijn vijftiende bindt. Weg van de plek waar een omvallende muur zijn tienjarig zoontje verplettert. ‘Ik wilde meteen de mensen hier leren kennen, weten hoe ze leven en denken. Daarom heb ik ook geen schotelantenne en een Turkse zender. Ik snap niet dat mensen hier dertig jaar kunnen wonen en maar twee woorden Nederlands spreken. Ik ben blij dat ik mijn eigen brieven kan schrijven.’ Nederland blijkt geen succesverhaal. De vriendin neemt de benen. Zijn leidinggevend baantje bij een fabriek geeft hij op. Liever begint hij een snackbar. Hij leent geld en komt bedrogen uit. Tot zijn nek in de schulden gaat hij aan de slag als kok. Oproepkracht. Bij een chef-kok die pocht dat hij racist is. Die bovendien moeilijk kan verkroppen dat zijn buitenlandse hulp beter kookt. Na zes maanden slaat de vlam in de pan. Als het bloed vloeit, komt er rust over hem. Hij gaat buiten op de politie staan wachten. Het ergert hem dat de ambulance zo traag is. ‘Ik wil niet opscheppen dat ik iemand pijn heb gedaan. Het is ook niet goed voor het beeld van Turkse mensen. Maar het was iemand die zei dat hij buitenlandse mensen het liefst de kop zou afsnijden. Toch heb ik hem een brief vol spijt en excuses gestuurd. Want de Koran zegt dat je iedereen weer een hand moet geven. Ik heb nooit meer wat gehoord. Ook goed…’ Een eis van 36 maanden cel. Dat is andere koek dan de paar weken die hij in Turkije verwacht zou hebben. Het wordt achttien maanden, waarvan zes voorwaardelijk. Twee jaar reclasseringstoezicht. Misdaad, straf en begeleiding veranderen zijn leven. Hij stopt met zich laveloos drinken. Voortdurend liegen doet hij niet meer. De behandeling tegen deze beide kwalen helpt. Met steun van het UWV en zijn reclasseringswerker voltooit hij een opleiding. Hij krijgt een baan. Hij heeft het gevoel dat de zon in zijn leven weer gaat schijnen. Dat hij nu pas echt tot bloei komt. Steeds opnieuw zegt hij dat hij goed bezig is. Het klinkt als een mantra. Magie en gebed in één. ‘Ik ben nu bij mezelf gekomen. Ik hoef het gebeurde niet te vergeten en ik kan het mezelf niet vergeven. Maar ik ben op de goede weg. Ik ben goed bezig.’

Desit 42 jaar

Diagnose en aanvullend reclasseringsadvies

Vonnis 18 maanden cel, waarvan 6 voorwaardelijk Reclasseringstoezicht en behandeling

Succesvol ondersteund bij vinden van een baan

23

Kortweg 24

Vernieuwing en voortgang Werkstraf Parkproject – Werkstraf in Amsterdamse Vondelpark • april • convenant met stadsdeel Oud-Zuid • dagelijks 5-30 deelnemers • groot park, veel te doen • meer zichtbaarheid werkstraf en Reclassering Nederland

Niet passend – Geen werkstraf voor ernstige misdaden • september • Brief

aan Tweede Kamer • uitsluiting zware gewelds- en zedendelicten • op andere wijze gedrag veranderen • ook liever geen daders die herhaaldelijk hetzelfde misdrijf plegen

Zorg en straf – Proef werkgestraften zorg bieden • oktober • te veel terugval

geconstateerd • onderliggende problemen aanpakken • werkgestraften formu-

leren zelf zorgvraag • vrijwillige basis • begeleiding naar juiste hulp of instantie • gemeente Breda financiert

Vernieuwing Schoon schip – Taskforce Stop de bureaucratie pakt door • hele reeks actie­

punten • frustratie uitbannen • productiecriteria vereenvoudigen • overboord met overbodige formulieren, stappen en handelingen • mogelijkheid tot telewerken • verbetering lijncommunicatie

Herstelbemiddeling – Voortzetting regionale proefprojecten • Utrecht, Arnhem, Amsterdam, Groningen • begeleide gesprekken • persoonlijke

confrontatie • dader en slachtoffer • vragen stellen, spijt betuigen • vindt plaats in strafrechtelijk kader

Lijfwacht – Hulp na druk op de knop • maart • regio IJsselland • directe

verbinding alarmcentrale • dreiging ex-partners, eerwraak • aangifte na

alarmering is voorwaarde • vrouwenopvang Overijssel • politie • Openbaar Ministerie • Stichting Huiselijk Geweld

Alert – Proef aansluiting signaleringssysteem Zorg voor Jeugd • maart • met ruim 800 Brabantse instellingen • kinderen en jongeren tot 23 jaar •

problemen vroegtijdig opmerken • risico's indammen • betere coördinatie ketenzorg • kortere lijnen

COSA – Start van netwerk rondom zedendaders • december • cirkels van

vrijwilligers controleren en begeleiden • grondige selectie en training vooraf • supervisie van reclasseringswerker • begeleidend onderzoek door Avans Hogeschool

25

Lokaal Intensiever – Betere uitwisseling over tbs'ers en zedendelinquenten • januari •

ondertekening convenant • afspraken met Brabantse politie • landelijk streven is 25 • doel is scherp en sluitend toezicht • past in aanpak ‘Samen tbs verbeteren’

Huisverbod – Contract met gemeente Eindhoven over tijdelijke huisverboden • januari • adviseren, controleren, begeleiden • gemeente betaalt • eerste drie maanden negentien keer verbod • negen keer inschakeling Reclassering Nederland • voorbeeld van succesvolle ketensamenwerking

Mensenhandel – Ondertekening convenant aanpak mensenhandel • februari • Rotterdam is brandhaard • grote havenstad • ketensamenwerking • bundeling kennis en contacten • tien partijen • daders opsporen • slachtoffers helpen • daders zijn vaak eerst slachtoffer

Koploper – Noordelijk Noord-Holland stort zich op nazorg • september •

Heemskerk sluit als derde gemeente in regio contract • Hoorn en Den Helder waren eerst • in ontwikkeling: Alkmaar en Langedijk

Loverboys – Regionaal meldpunt Limburg • november • signalen verzamelen •

centraal meld- en aanspreekpunt • schatting: jaarlijks 70 slachtoffers in de regio • partners zijn welzijn, politie, Openbaar Ministerie • looptijd twee jaar

Succes – Nieuw convenant intensieve aanpak veelplegers en nazorg • december • Hoorn • met politie, Openbaar Ministerie, woningcorporatie

IntermarisHoeksteen, Brijder Verslavingszorg • voortborduren op succes • persoonlijke begeleiding werkt • minder dan 10 procent in de fout

Samen sterk – Bundeling krachten aanpak huiselijk geweld • december •

convenant • 14 Twentse gemeenten • deelname van 26 organisaties • afspraken op hoofdlijnen • gemeenten hebben regierol • contractduur vier jaar

Reclassering Nederland: daders en verdachten Meer mannen dan vrouwen 59.338 versus 10.136 Vaste baan of eigen bedrijf 39 procent Werkloos 29 procent

Overige dagbesteding 35 procent

Geweldsdelicten groei van 32 naar 38 procent Diefstal daling van 30 naar 25 procent

Drugsdelicten daling van 23 naar 15 procent

26

hij heeft een Over zichzelf ‘Ik ben geen kwaaie jongen, ik heb wél een kwaaie dronk. Voor iedereen sta ik gauw klaar en ik weet van aanpakken. Op een negen-tot-vijf-mentaliteit kun je mij niet betrappen. De laatste anderhalf jaar gaat het een stuk beter met me. Mijn oude levensstijl heb ik achter me gelaten.’

Over de reclassering ‘Ik loop bij

de reclassering, de psycholoog en de psychiater. Dat is geen straf voor me. Ik wilde al veranderen. Dat gezeik met justitie ben ik zat. Dat heeft me mijn huwelijk, relatie en baan gekost. Drank kost me meer dan me lief is. Drank kost me alles wat me lief is.’

kort lontje

Het strafblad is lang. Een pagina of acht vol mishandeling, vernieling, belediging, bedreiging. Peter wil daar nu eindelijk wel een streep onder zetten. 46 jaar: tijd om volwassen te worden. Rustig. Hij is zijn ADHD aan het temmen. Pillen helpen. Hij dreunt namen en doseringen moeiteloos op, als een blije boodschap. Aan zijn jeugd kan het niet gelegen hebben. Geen kwaad woord daarover. Nou ja, hij heeft altijd voor zijn plekje moeten vechten. Zijn zus wordt zijn hele jonge leven lang wat voorgetrokken. Misschien begrijpelijk; hij is niet echt een lieverdje. Maar ma deugt. Niet voor niks woont hij weer bij haar. En pa was een prima peer. Niet voor niks heeft hij sinds de crematie een sieraad met zijn as aan een halsketting. Daar moet vooral niemand aan komen. Behalve als iemand problemen zoekt… ‘Pa heeft mijn eerste vier brommers betaald. Het begin van een hobby. Sleutelen aan oude brommers. Wat mijn ogen zien, kunnen mijn handen maken. Ik ben graag bezig. Om de haverklap verander ik mijn kamer. Ma wordt er wel eens gek van.’ Alcohol is een boosdoener. Met zeventien jaar gaat het voor het eerst mis. Hij lazert van de fiets. Een jochie van twaalf krijgt de schuld. Hij slaat hem zo ongeveer het ziekenhuis in. Meteen 240 uur werkstraf. Veel helpt dat niet. Iemand hoeft hem maar aan te stoten en er vallen al klappen. Bloedneuzen, blauwe plekken, botbreuken. Hij kent een stuk of vijf gevangenissen van binnen. Twee keer gaat hij aan de enkelband. De laatste keer is het een werkstraf, gecombineerd met twee maanden voorwaardelijke celstraf en de plicht tot behandeling. Het wordt ook echt de laatste keer, zo belooft hij zichzelf. ‘Natuurlijk heb ik eerst ontkend dat iets met me mis was. Medicijnen maken me nu rustig. Zelfs als iemand een kras op mijn scooter maakt. Ik ben op de goede weg en kom afspraken met de reclas­sering na. Ik hoop dat het straks op het werk ook goed gaat. Ik kan niet tegen collega’s die gelijk willen hebben of de baas spelen. Dat is mijn valkuil.’

De laatste straf komt ook door ruzie op het werk. Opmerkingen, sarren. En dan een snijdende beweging voor de keel. Meppen, een knietje tegen de ander zijn hoofd, kaak kapot. De rechter combineert dat met een eerdere knokpartij. Eentje waarvan hij zich onschuldig weet. Hij stond met zijn vouwfiets op een roltrap bij het station. Loopt iemand hem omver. Fiets ontzet. Vliegen ook nog eens de dertig eieren door de lucht die hij toevallig bij zich heeft. En dan holt die ander gewoon door… Niks sorry zeggen. Nou, hij haalt nog nét de bloemenstal. Dan ligt hij op de grond met een verbogen bril en een snee boven zijn oog. Nou ja, een sneetje. ‘Het ligt niet altijd aan mij. Maar ja, je bent bekend bij de politie en de buurt. Die Peter is geen lieverdje. Daar hebben ze gelijk in. Maar eens een mepper is niet altijd een mepper. Dat ga ik ze laten zien.’

Peter 46 jaar

Geweldpleging vaak na alcoholgebruik Werkstraf van 80 uur

Bovendien twee maanden voorwaardelijk Reclasseringstoezicht en behandeling

27

Vernieuwing 28

Verslag Raad van Toezicht De Raad van Toezicht is per 1 januari 2009 van zeven naar vijf personen

teruggebracht. In de loop van het jaar blijkt dit positief uit te pakken voor focus en scherpte van het functioneren. De samenstelling is even­ wichtig en herbergt goed gespreide deskundigheden. De auditcommis­ sie functioneert naar behoren. De Raad van Bestuur zal in de toekomst eenhoofdig zijn. De noodzakelijke statutenwijziging is in gang gezet.

De Raad van Toezicht vergadert in 2009 vijf keer plenair. Daarbij laat

ze alle lopende zaken de revue passeren. De insteek is steeds kritisch afwegend én stimulerend; toezicht houden én sparren. De onder­werpen van de jaarlijkse strategische sessie zijn in 2009: lokale veiligheid en motivational interviewing.

De Raad van Toezicht laat zich adviseren door een uit haar midden

gevormde auditcommissie. In aparte bijeenkomsten concentreert deze zich op mogelijkheden en valkuilen op het gebied van financiën, ICT en risico-analyses.

De Raad van Toezicht is te spreken over de wijze waarop belangrijke

vernieuwingen zijn ontwikkeld en worden ingevoerd. Hierbij gaat het om het herontwerp van advies- en toezichttaken. De raad ziet met belangstelling uit naar inhoudelijke verdieping en verbeterde uitvoering van de werkstraf. De Raad van Toezicht hecht aan een degelijk funda­ ment van diensten en producten. Zo stimuleert ze wetenschappelijk onderzoek naar werkwijze en resultaten.

De Raad van Toezicht heeft waardering voor de inspanningen om

gemeenten en regio’s te ondersteunen bij hun lokale veiligheidsbeleid. Nazorg, het begeleiden van gedetineerden bij hun terugkeer in de samenleving, maakt hiervan deel uit. Producten en diensten behoren te sporen met het bestaande aanbod. Daarnaast benadrukt de raad dat de dienstverlening transparant dient te zijn, zowel naar product, proces als financiën. Ze hecht aan een strenge controle hierop.

De Raad van Toezicht adviseert om voor diensten aan gemeenten

aansluiting te zoeken bij de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Ook dienen er organisatiebreed heldere kaders te zijn voor activiteiten buiten het directe strafrecht. Dit staat ondernemerszin en een proactieve aanpak geenszins in de weg.

De Raad van Toezicht heeft zich het afgelopen jaar met zorg gebogen

over de ontwikkelingen op het gebied van de informatie- en communicatietechnologie. Het afbreukrisico is groot en financiële gevolgen kunnen fors zijn. De raad houdt daarom de voortgang nauwgezet in de gaten. Naar zijn oordeel is terecht en op een goede wijze afscheid genomen van de hoofdleverancier van het registratie- en informatiesysteem.

29

De Raad van Toezicht constateert dat de productie van het programma Terugdringen Recidive achterblijft. Overigens al enkele jaren een aandachtspunt. Het proces wijkt af van de gebruikelijke werkwijze. Met de eveneens aan het programma deelnemende Dienst Justitiële Inrichtingen zijn afspraken gemaakt over verbeteringen. De raad heeft er vertrouwen in dat partijen op een constructieve wijze zorg dragen voor dienstverlening op het gewenste niveau.

De Raad van Toezicht onderschrijft het streven naar minder bureaucratie. Onder meer doordat de organisatie professioneel handelt, geeft ze hieraan daadwerkelijk inhoud. De raad constateert dat dit in lijn is met de Kamermotie Van Velzen.

De Raad van Toezicht heeft de jaarrekening 2008 goedgekeurd.

Het positieve resultaat is e 3,1 miljoen. Door toevoeging aan de egalisatiereserve groeit deze tot e 6,1 miljoen. De raad vindt dat het streven minimaal e 10 miljoen moet zijn. Ze is tevreden over het planning & controlsysteem, dat de externe accountant met een 8 waardeert. De uitvoering van de control kan mogelijk nog wat scherper.

Gegevens 30

Bestuur Raad van Bestuur

Sjef van Gennip, bestuurder

Raad van Toezicht

Voorzitter Financieel deskundige Overige leden Auditcommissie Remuneratiecommissie

Ed Nijpels Leon Bovée Joost van Dijk Anton van Kalmthout Margriet Meindertsma Leon Bovée Joost van Dijk Ed Nijpels Margriet Meindertsma

Functies en nevenfuncties in 2009 Leon Bovée, directeur VTS Politie Nederland ■

Lid van de Raad van Toezicht Stichting Hogeschool Avans

Joost van Dijk, lid van de Raad voor de Rechtspraak Den Haag ■ ■ ■

Voorzitter Raad voor Rechtsbijstand in het ressort Amsterdam

Voorzitter Tuchtcommissie Nederlands Mediation Instituut (N.M.I.) Lid-jurist Raad van Arbitrage voor de bouwbedrijven

Sjef van Gennip, algemeen directeur Reclassering Nederland ■

Lid van de commissie van Bezwaar en Beroep bij de Raad voor Rechtsbijstand te Amsterdam

■ ■

Voorzitter bestuur van de Werkgeversorganisatie in de Sport (WOS) Lid van de Raad van Commissarissen bij Collegio, ‘Kennispraktijk voor de jeugdzorg’, adviesbureau

■ ■

Lid van de Raad van Commissarissen van Woningcorporatie Haag Wonen Voorzitter Raad van Commissarissen van de Opvoedpoli

Anton van Kalmthout, hoogleraar vrijheidsbeperking en vrijheidsbeneming aan de Universiteit van Tilburg ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

Lid van de Raad van Toezicht van de Twern

Voorzitter Klachtencommissie van Ons Middelbaar Onderwijs (OMO) Lid Klachtencommissie politieoptreden in West- en Midden-Brabant Voorzitter Stichting Vrijplaats Tilburg

Honorair Hoogleraar State University of Krasnoyarsk (Russische Federatie) Honorair Lector Juridische Hogeschool Avans/Fontys Vice-Voorzitter Justitia et Pax Nederland Voorzitter stichting Global Gate

Lid van Committee for the Prevention of Torture and Inhuman and Degrading Treatment (CPT) van de Raad van Europa

31

Margriet Meindertsma, lid fractie PvdA in de Eerste Kamer ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

Lid Raad van Toezicht Gelre ziekenhuizen (Apeldoorn/Zutphen) Voorzitter Raad van Toezicht woningstichting PWS Rotterdam Lid Raad van Commissarissen Moes Holding B.V.

Voorzitter Raad van Commissarissen woningcorporatie Nijestee te Groningen

Voorzitter Stichting Vrienden van de WRZV (stichting voor ondersteuning daklozen) Commissaris woningstichting SWZ Zwolle

Commissaris Nimwegen & Partners (organisatie- en adviesbureau op terrein van bouwen en wonen)

Ed Nijpels, voorzitter NLingenieurs en Voorzitter Thuiswinkel.org ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

Voorzitter GeoBusiness Nederland

Lid dagelijks en algemeen bestuur VNO-NCW Voorzitter Raad van Toezicht TROS Voorzitter Bosschap

Voorzitter Raad van Commissarissen Tinguely

Voorzitter Raad van Toezicht van de Raad voor de Accreditatie

Voorzitter Sena (stichting ter exploitatie van naburige rechten voor producenten en uitvoerenden)

■ ■ ■ ■

Voorzitter Stichting Milieu Centraal

Voorzitter Klimaatcentrum Internationale Rode Kruis

Voorzitter Maatschappelijke Adviesraad Waddenacademie Voor een compleet overzicht zie www.NLingenieurs.nl

32

Balans ACTIVA

31-12-2009

31-12-2008

Gebouwen en terreinen

13.716.756

11.219.307

Inventaris en apparatuur

6.381.323

5.958.536

290.805

442.919

20.388.884

17.620.762

118.885

126.648

118.885

126.648

20.507.769

17.747.410

772.826

804.593

1.881.060

1.315.721

2.653.886

2.120.314

8.867.919

26.508.953

27.000.000

5.000.000

35.867.919

31.508.953

Totaal vlottende activa

38.521.805

33.629.267

Totaal activa

59.029.574

51.376.677

Vaste activa Materiële vaste activa

Vervoermiddelen

Financiële vaste activa Leningen U/G

Totaal vaste activa

Vlottende activa Vorderingen Debiteuren Overige vorderingen

Liquide middelen Kas- en banksaldi Deposito’s

33

PASSIVA

31-12-2009

31-12-2008

10.343.160

8.880.937

10.343.160

8.880.937

6.640.360

7.030.211

4.331.183

3.566.436

10.971.543

10.596.647

7.240.398

7.727.029

49.845

76.614

7.290.243

7.803.643

Ministerie van Justitie

6.665.475

2.479.541

Crediteuren

8.305.804

8.128.135

Stichting Verslavingsreclassering GGZ Nederland

1.049.399

2.340.397

387.051

740.590

2.909.373

2.207.501

1.213.139

1.052.969

9.894.387

7.146.317

30.424.628

24.095.450

59.029.574

51.376.677

Eigen vermogen Algemene reserve

Voorzieningen Personele voorzieningen Voorziening onderhoud

Langlopende schulden Latente verplichtingen Leningen O/G

Kortlopende schulden

Leger des Heils Belastingen en premies sociale verzekeringen Schulden terzake pensioenen Overige kortlopende schulden

Totaal passiva

Alle bedragen zijn in Euro’s

34

Exploitatierekening 2009

begroot

2008

142.986.553

147.474.749

129.740.308

Bijdragen van derden

3.423.978

1.877.000

1.887.030

Overige baten

2.239.266

32.829

1.737.746

148.649.797

149.384.578

133.365.084

101.063.162

96.086.282

90.232.061

3.028.717

3.542.949

1.491.210

13.103.409

11.028.037

10.480.358

7.212.486

8.854.464

11.404.957

Projectbestedingen

23.479.749

31.722.516

18.911.852

Totaal lasten

147.887.523

151.234.248

132.520.438

762.274

1.849.670-

844.646

Financiële baten

699.949

1.465.000

1.472.958

Exploitatiesaldo

1.462.223

384.670-

2.317.604

Baten Subsidie Ministerie van Justitie

Totaal baten Lasten Personele lasten Afschrijvingen Huisvestingslasten Overige instellingslasten

Resultaat reguliere bedrijfsvoering Financiële baten en lasten

Honoraria

In 2009 is aan de algemeen directeur een salaris van e 168.840 betaald. De beloning voor de Raad van Toezicht bedraagt: ■ voorzitter e 15.000 ■ overige leden e 8.000

Alle bedragen zijn in Euro’s

Dienstverlening Kerntaken

35

t.o.v. planning

van het totaal

101,1%

20,35%

Toezicht en trainingen

106,5%

46,62%

Taakstraffen

100,2%

33,03%

101,5%

100%

2009

2008

Vroeghulpbezoek

9.861

9.111

Vroeghulpinterventie

1.666

1.398

Diagnose

4.559

8.964

RISc

11.603

11.700

Quick Scan

6.422

2.060

Voorlichtingsrapportage

9.778

9.783

10.342

10.961

306

321

Toezicht

17.946

17.041

Toeleiding Zorg

4.065

3.125

644

935

28.836

28.986

274

368

106.302

104.753

0

0

908

1.148

3.139

2.047

Toezicht

476

180

Toeleiding zorg

302

166

101

228

4.926

3.769

111.228

108.522

Diagnose en advies

Producten Algemeen

Adviesrapportage Maatregelrapportage

Gedragsinterventie Werkstraf Leerstraf

Programma Terugdringen Recidive Diagnoses RISc Adviesrapportage

Gedragsinterventie

Totaal

NA AR EEN VEI LIGER SAMEN LEVI NG www.reclassering.nl