Thema 1: De kern van het ondernemen
Naar de kern klanten over heid leveranciers
werknemers
leefomgeving onder neming
dr ukkingsgr oepen
........................ mede-eigenaars
en actiecomités
U Ondernemen doet iemand in de eerste plaats uit persoonlijke motieven, zoals inkomen en uitdaging. Dat werd besproken in thema 1.3. U Maar ondernemers hebben ook een sociale functie: – zij zorgen voor producten waarmee de klanten hun behoeften bevredigen en de wensen van die klant komen op de eerste plaats; – zij zorgen voor werkgelegenheid: een betaalde baan biedt mensen een inkomen en zekerheid, maar ook mogelijkheid tot zelfontplooiing en sociaal contact. Tegelijkertijd groeit het besef dat het belangrijk is dat werknemers zich goed voelen in hun bedrijf. (bv. via deelname aan het beleid van het bedrijf). Werknemers vertegenwoordigen zich in vakbonden om hun belangen te verdedigen; – de mensen die hun geld in de onderneming staken en dus mede-eigenaar zijn, ontvangen een deel van de winst; – ook leveranciers hebben er belang bij dat het goed gaat met de onderneming. U Als onderdeel van de samenleving zijn de ondernemingen ook verantwoordelijk voor onze leefomgeving: het milieu (bv. zuinig omspringen met energie) maar ook de naaste omgeving, de buren van het bedrijf (bv. geluidshinder beperken) De overheid zal via wetten en reglementen de bedrijven verplichten hun verantwoordelijkheid op te nemen. Actiecomités (bv. dierenactivisten, burencomités) en op internationaal vlak dr ukkingsgr oepen (bv. Greenpeace, de anti-globalisten) proberen de consumenten bewust te maken van het feit dat ze samen druk kunnen uitoefenen op bedrijven. Bedrijven stellen ethische codes op. In ons land wordt een deel van die codes al opgenomen in de uitgebreide wetgeving en in het overleg tussen werkgevers en werknemers. 85
1.4 Aan wie is een onderneming verantwoording verschuldigd?
Al die groepen en mensen die door de activiteiten van de onderneming beïnvloed worden of die zelf invloed hebben op de onderneming noemt men de ‘stakeholders’. U De laatste jaren is er steeds meer discussie over de ethiek van ondernemingen: te lage lonen, kinderarbeid, slechte arbeidsomstandigheden, steun aan ongewenste regimes leiden tot ongenoegen bij het publiek. (bv. kun je als ondernemer handeldrijven met een land als je weet dat daar de mensenrechten niet worden gerespecteerd? Kan een ondernemer zeggen: ‘ik verschaf werk, een inkomen en producten waar ze om vragen – met de politieke omgeving heb ik niets te maken’?) Een bedrijf dat een evenwicht zoekt tussen winst, de maatschappij en zorg voor het milieu is bezig met ethisch onder nemen.
86
Thema 2: Werken in de onderneming
Naar de kern U De motieven waarom mensen werken zijn: – het verwerven van een inkomen omdat men toch in z’n levensonderhoud moet voorzien; – zich ontplooien; – uit plichtsbesef voor het gezin of de samenleving; – voor het plezier; – omwille van de contacten op het werk; – ... U Volgens de aard van de arbeid onderscheiden we: arbeid in loondienst en arbeid als zelfstandige. U Arbeid in loondienst wordt gepresteerd door mensen die werken voor rekening en onder het gezag van een werkgever. Wie in loondienst werkt, wordt werknemer of loontrekkende genoemd. U Als we naar de aard van het werk van de werknemers kijken, kunnen we een onderscheid maken tussen arbeiders en bedienden. Arbeiders verrichten hoofdzakelijk handenarbeid, bedienden hoofdarbeid. U De meeste mensen werken in loondienst. U Arbeiders en bedienden krijgen als vergoeding voor hun werk een loon. Zelfstandigen werken voor eigen r ekening. Hun vergoeding is de winst van de onderneming.
99
Thema 2: Werken in de onderneming
Naar de kern De individuele arbeidsover eenkomst en het arbeidsr eglement U Werkgevers en werknemers moeten het eens worden over de arbeidsvoor waar den. U De belangrijkste rechten en plichten van werkgever en werknemer worden vastgelegd in de individuele arbeidsover eenkomst. Die is van toepassing op de contracterende partijen, werkgever en werknemer, en bevat bepalingen zoals de aanvangsdatum van de overeenkomst, de duur van de overeenkomst, de aard van het werk, de arbeidstijd en de vergoeding. U Afspraken die gelden voor alle werknemers of voor een groep werknemers (alleen de arbeiders of de bedienden) worden opgenomen in het arbeidsr eglement: de werkregeling, wanneer er vakantie kan worden genomen, de plaats waar de persoon te bereiken is voor het verlenen van eerste hulp en waar zich de verbandkist bevindt ... Elke werknemer moet elk ogenblik het arbeidsreglement kunnen raadplegen op een goed zichtbare en toegankelijke plaats. De werkgever moet ook een exemplaar van het arbeidsreglement bezorgen aan zijn werknemers.
123
Thema 2: Werken in de onderneming
Naar de kern Collectieve arbeidsover eenkomsten In de individuele arbeidsovereenkomst en het arbeidsreglement mogen geen bepalingen opgenomen zijn die in strijd zijn met de wet, de arbeidswetten en/of de collectieve arbeidsovereenkomsten, afgekort CAO’s. Als CAO’s afgesloten worden binnen de Nationale Arbeidsraad, gelden ze voor alle onder nemingen in het land. CAO’s afgesloten binnen een Paritair Comité zijn van toepassing op de betrokken bedrijfstak of sector. Soms gelden CAO’s voor één onder neming apart; ze zijn dan afgesloten binnen de ondernemingsraad.
127
Thema 2: Werken in de onderneming
Naar de kern Het sociaal overleg
U Er zijn drie belangrijke werknemersorganisaties of vakbonden in België: het Algemeen Christelijk Vakverbond (ACV), het socialistisch geïnspireerde Algemeen Belgisch Vakverbond (ABVV) en de Algemene Centrale van Liberale Vakbonden (ACLVB). Ze werden opgericht om tegenover de werkgevers een sterkere positie in te nemen en de belangen van de aangesloten leden te behartigen. U Ook werkgevers organiseerden zich. Zo ontstonden er werkgeversorganisaties. Het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO) is hier de belangrijkste speler. U Werkgeversorganisaties en werknemersorganisaties, samen de sociale partners genoemd, onderhandelen met elkaar om tot afspraken te komen i.v.m. de arbeidsvoorwaarden. Die worden dan vastgelegd in een collectieve arbeidsover eenkomst of CAO. U Niet alleen bij het afsluiten van CAO’s, maar ook in andere kwesties van sociale en maatschappelijke aard treden vakbonden en werkgeversorganisaties op als belangenbehartiger van de aangesloten leden. Zij geven raad aan de overheid als die sociale of economische maat regelen neemt, waardoor zij invloed hebben op het sociaal en economisch beleid in ons land.
133
Thema 2: Werken in de onderneming
Naar de kern U Bedrijven streven voortdurend naar een verhoging van de productiviteit van de arbeiders. De arbeidsproductiviteit is de productie per werknemer per tijdseenheid (bv. per jaar): totale productie arbeidsproductiviteit ⫽ ᎏᎏᎏ aantal werknemers U Door de productiviteitsstijging verhoogt de competitiviteit van de onderneming en kan ze haar concurrentiepositie behouden ten opzichte van ondernemingen in landen met lagere lonen en weinig productiviteit. U Een bedrijf kan de arbeidsproductiviteit ver hogen door: – investeringen in meer en/of modernere machines; – meer scholing en opleiding van het personeel; – ervoor te zorgen dat de werknemers gemotiveerd zijn, zodat ze goed presteren. U Een succesvolle onderneming steunt op gemotiveerde mensen. In motiver en zien we het woord ‘motor’ en vandaar is het een kleine stap naar een stuwende kracht die mensen in beweging zet. Als werknemers gemotiveerd zijn, zal de pr oductiviteit van hun onderneming stijgen. Er worden meer producten per werknemer gemaakt, maar ook betere. De kwaliteit van de productie zal dus ook verbeter en. U Een werknemer is pas echt gelukkig in zijn job als hij voelt dat hij zijn werk aankan en dat hij belangrijk is in het bedrijf. Dan zal hij ook niet uitkijken naar een nieuwe job. Om er zeker van te zijn dat ‘de juiste mens op de juiste plaats’ terechtkomt, moet de werkgever een doordacht personeelsbeleid voeren. Zo’n beleid noemen we een Human Resources Management. De Human Resources Manager bepaalt het aantal en het soort werknemers dat hij nu en in de komende jaren nodig heeft. Hij vervangt diegenen die het bedrijf verlaten en zorgt dat voor elke opdracht in het bedrijf een geschikte werknemer is. Hij zorgt er ook voor dat zijn personeel de nodige vorming krijgt en een rechtvaardige beloning (in geld of in andere vormen.) Hij geeft de werknemers het gevoel dat ze belangrijk zijn, hij luistert naar hen en laat hen helpen problemen in het bedrijf op te lossen. Hij zorgt ervoor dat ze zichzelf kunnen ontplooien, zichzelf ontwikkelen of m.a.w. geestelijk groeien. Hierbij denkt hij niet alleen aan het belang van de werknemers, maar ook van de onderneming zelf. U ‘De mens leeft niet van brood alleen’ en daarom is inkomen niet voldoende om de werknemer te motiveren. Werkgevers wenden dan ook andere middelen aan zoals: – bijkomende voordelen bovenop het loon (bv. een auto, gsm, laptop, maaltijdcheques, cadeaucheques ...); 143
2.4 Hoe kan de onderneming de productiviteit en de tevredenheid van de werknemers verhogen?
– het aanbrengen van wijzigingen in de organisatie (teamwerk, deeltijdwerk, flexibele arbeidsregeling ...); – het geven van een grotere verantwoordelijkheid; – het bieden van kansen op zelfontplooiing; – enz. U Dat zien we goed in volgende resultaat van een enquête door Jobat in Vlaanderen. Surfend Vlaanderen mocht kiezen tussen vijf mogelijke antwoorden. Ziehier de resultaten: Je belangrijkste motivatie om te gaan werken is ... inkomen
36,84 %
collega’s
5, 26 %
jobinhoud
29,47 %
zelfontplooiing
27,37 %
je baas
144
1,05 %
