Jaarverslag Hageven 2007
Inhoudsopgave 1. Inleiding: voorwoord van de coördinator............................................................................... 3 2. Beheersteam Hageven ............................................................................................................ 1 3. Life project Dommeldal ......................................................................................................... 1 4. Waarnemingen Hageven 2007 ............................................................................................... 2 4.1 Inleiding ........................................................................................................................... 2 4.2 Libelleninventarisatie 2007 .............................................................................................. 2 4.3 Dagvlinders in het Hageven 2007 .................................................................................... 3 4.4 Lieveheersbeestjes Hageven 2007 ................................................................................... 4 4.4 Lieveheersbeestjes Hageven 2007 ................................................................................... 5 4.5 Broedvogels...................................................................................................................... 6 4.6 Ringvangsten vogels Hageven 2007 ................................................................................ 9 4.6.1 Een extra woordje uitleg over de ijsgors (www.wikipedia.org) ............................. 10 4.7. Trektellingen Hageven .................................................................................................. 11 4.8 OBN onderzoek nabij de grens met Nederland.............................................................. 11 4.8.1 Bijenfauna ............................................................................................................... 12 4.8.2 Sprinkhanenfauna.................................................................................................... 14 4.9 Tellingen gentiaanblauwtje, heivlinder en heiblauwtje Hageven 2007 (door Ghis Palmans) ............................................................................................................................... 15 4.9.1 Wat maakt gentiaanblauwtjes zo speciaal? (door Gaby Bollen)............................. 15 4.9.2 Inleiding tot het telonderzoek.................................................................................. 15 4.9.3 Bespreking van de vlieggebieden............................................................................ 17 4.9.2.1 Hageven:........................................................................................................... 17 Vlieggebied B1 – westelijke oever Voorste ven of Gemeentevijver ....................... 17 Vlieggebied B2 – ten westen van Klein Hageven.................................................... 18 Vlieggebied B3 – Craenenven.................................................................................. 18 Vlieggebied B4......................................................................................................... 18 Vlieggebied B5 – Sluizerven.................................................................................... 18 Vlieggebied B6 – Kuilven zuid................................................................................ 19 Vlieggebied B7 – Kuilven noord ............................................................................. 19 Vlieggebied B8......................................................................................................... 19 Vlieggebied B10....................................................................................................... 19 Vlieggebied B12....................................................................................................... 20 Vlieggebied B14 – Hageven .................................................................................... 20 Vlieggebied B16....................................................................................................... 20 4.9.2.2 Plateaux: ........................................................................................................... 22 Vlieggebied N1 – Oud Kraaienven Zuid.................................................................. 22 Vlieggebied N3 ........................................................................................................ 23 Vlieggebied N4 – Klotven........................................................................................ 23 Vlieggebied N5 ........................................................................................................ 23 Vlieggebied N6 ........................................................................................................ 23 Vlieggebied N7 ........................................................................................................ 23 Vlieggebied N8 ........................................................................................................ 24 Vlieggebied N9 ........................................................................................................ 24 4.9.4 Samenvatting........................................................................................................... 24 4.9.3.1 Voorkomen van de Heivlinder: ........................................................................ 26 4.9.3.2 Voorkomen van het Heideblauwtje:................................................................. 27 5. Begrazingsproject Hageven.................................................................................................. 28 6. Werken uitgevoerd in het Hageven...................................................................................... 29 1
7. De Dommel, hartslagader van het Hageven......................................................................... 31 8. Aanschaf van een nieuw terreinvoertuig.............................................................................. 32 9. Donateursactiviteit ............................................................................................................... 33 10. Onderzoeken in het Hageven ............................................................................................. 33 11. Jaarrapport voor Natuurpunt Mechelen 2007..................................................................... 35 12. Bijlagen .............................................................................................................................. 43 12.1 Overzicht van de werken in het kader van het Life project ......................................... 43 12.2 Vennenkijker, nieuwsbrief Life project 2007 .............................................................. 44 12.3 Kaart met een overzicht van de geplande werken........................................................ 48 12.4 Overzicht van de trektellingen in het Hageven in het najaar 2007 op de trektelpost langs de Bergeijkse Dijk ...................................................................................................... 49
Foto’s op de kaft van Hans Claes, Jef Van den Boer en Gaby Bollen. Foto’s in het jaarverslag van Hans Claes, Jef Van den Boer, Marc De Clerck, Willy Pardon, Jo Bogaert en Gaby Bollen.
2
1. Inleiding: voorwoord van de coördinator Beste natuurliefhebbers Natuurbeheer is misschien te vergelijken met het fabeltje van “De Krekel en de Mier” van Jean de La Fontaine: De krekel sjirpte dag en nacht, zo lang het zomer was, Wijl buurvrouw mier bedrijvig op en neer kroop door 't gras "Ik vrolijk je wat op," zei hij. "Kom, luister naar mijn lied." Zij schudde nijdig met haar kop: "Een mier die luiert niet!" Toen na een tijd de vrieswind kwam, hield onze krekel op. Geen larfje of geen sprietje meer: droef schudde hij zijn kop. Doorkoud en hongerig kroop hij naar 't warme mierennest. "Ach, juffrouw mier, geef alsjeblieft wat eten voor de rest Van deze barre winter. Ik betaal met rente terug, Nog vóór augustus, krekelwoord en zweren doe 'k niet vlug!" "Je weet dat ik aan niemand leen," Zei buurvrouw mier toen heel gemeen. "Wat deed je toen de zon nog straalde En ik mijn voorraad binnenhaalde?" "Ik zong voor jou," zei zacht de krekel. "Daaraan heb ik als mier een hekel! Toen zong je en nu ben je arm. Dus dans nu maar, dan krijg je 't warm!" Natuurbeheer is hard werken, dag in dag uit, jaar in jaar uit. Maar wat we er voor terug krijgen maakt het zeker de moeite waard: het stijgende aantal eitjes van de gentianen, het succesvol afronden van de tweede fase van het Life project, de geplande hermeandering van de Dommel, een succesvol broedgeval van de bruine kiekendief… We kunnen natuurlijk alles op zijn beloop laten: geen rekening houden met slinkende brandstoffen, creëren van bergen afval, minimaliseren van de opwarming van de aarde, overbemesting, vervuilen van onze wateren... Maar uiteindelijk betalen we daar toch de prijs voor. Het hoeven geen grote inspanningen te zijn zoals het aanleggen van de wintervoorraad van de mier, maar hier en daar een kleine inspanning zoals afval sorteren, vaker met de fiets, in natuurgebieden op de wandelpaden blijven, je ecologische voetafdruk verkleinen. …Als natuurbeheerder heb je het voordeel dat je relatief snel resultaten ziet op het terrein; dat geeft extra voldoening. Bovendien kregen we ook een duwtje in de rug onder vorm van een Life project. Met dit jaarverslag hopen we jullie te laten meegenieten van deze voldoening. Gaby Bollen Coördinator beheersteam Hageven Neerpelt
3
2. Beheersteam Hageven Beslissingen, die het beheer van het Hageven aangaan, worden genomen in een beheersteam. Iedereen heeft zo zijn specialiteit en als we al deze kennis verzamelen in het beheersteam dan kunnen beslissingen genomen worden die zo optimaal mogelijk zijn voor alle organismen. Als er een beheersmaatregel wordt uitgevoerd ten voordele van de vogels moet deze ook gunstig of zeker niet nadelig zijn voor insecten bijvoorbeeld. Hoe meer kennis we bezitten, hoe beter we het Hageven natuurvriendelijk beheren. Als leden van het beheersteam mogen we noteren: o Pierre Geunes o Willy Pardon o Albert Smeets o Ghis Palmans o Marc De Clerck o Jan Daniëls o Paul Vangerven o Hans Claes o Herman Christiaens o Lou Buckinx o Luc Winters o Leo Meert o Gaby Bollen (coördinator beheersteam). Verder winnen we natuurlijk ook advies in als het om gelegenheden gaan waarvan we onvoldoende op de hoogte zijn.
3. Life project Dommeldal Een van de belangrijkste gebeurtenissen voor het Hageven is zeker het Life project Dommeldal. Hubert en Albert hebben destijds de eerste inzamelingen gedaan om het project op pootjes te zetten. Wie had ooit gedacht dat het project uiteindelijk dergelijke proporties zou aannemen. Dankzij de steun van Europa zijn onze stoutste dromen waarheid aan het worden. Vennen die vroeger verdwenen zijn bij de ontginning van de heide voor landbouwdoeleinden worden terug hersteld. Té rijke grondlagen worden verwijderd (geplagd) opdat heide terug een kans krijgt. Stuifduinen zullen terug in het landschap verschijnen. Het open karakter van heide wordt ook in ere hersteld. De vloeiweiden nabij de grens met Nederland zullen terug in oude glorie schitteren. En ook de broekbossen op Nederlandse zijde nabij de gestolen grenspaal zullen hersteld worden.
Figuur 1: Verwijderen van berken voor Natuurlijk gaat het Life project Dommeldal heideherstel verder dan alleen het Hageven. Ook in de bovenloop van de Dommel, Eksel en Peer, zullen
1
percelen in de Dommelvallei aangekocht en hersteld worden. De vloeiweiden in Lommel Kolonie en ook het Wateringhuis hebben dankzij dit project een duwtje in de rug gekregen. In 2005 is het project van start gegaan. In 2006 werd het allereerste ven ter hoogte van de Bergeijkse Dijk gegraven en werd een opslag van Corsicaanse den nabij de Stenen Brug verwijderd. In 2007-2008 werden de opvallendste werken uitgevoerd. De volledige landbouwenclave op Nederlands grondgebied wordt afgegraven en vennen en stuifduinen werden hersteld. Aan weerzijde van het wandelpad dat in het gebied loopt ter hoogte van Lommels Schoor werden grote plagwerken uitgevoerd en ook hier werden vennen en stuifduinen heraangelegd op historisch authentieke locaties. Bij deze werken hoort natuurlijk de nodige communicatie. Nadat in 2006 al een nieuwsbrief werd verspreid bij de omliggende bewoners werd dit herhaald voor 2007. Deze nieuwsbrief kan ook gedownload worden van onze website www.natuurpuntneerpelt.be In bijlage 11.2 vindt u de Life nieuwsbrief (De Vennenkijker) terug. Op 20 januari werd ook een wandeling voor het grote publiek georganiseerd waarbij de werken werden toegelicht. Een opkomst van ongeveer 60 personen toont dat er veel belangstelling is voor Figuur 2: Goede opkomst tijdens de Life natuurherstel. wandelingen Op de kaart in bijlage 11.1 vindt u een overzicht van de werken in het kader van het Life project Dommeldal in het Hageven-Plateaux.
4. Waarnemingen Hageven 2007 4.1 Inleiding Evaluatie en monitoring zijn erg belangrijk bij natuurbeheer. Je moet weten of de werken die je uitvoert en beslissingen die je neemt de juist en gewenste resultaten hebben. Daarom blijft inventarisatie van flora en fauna levensbelangrijk. Zo kunnen tijdig maatregelen genomen worden als soorten dreigen achteruit te gaan of kan er bijgestuurd worden als het beheer toch niet de gewenste effecten blijkt te hebben. Hierbij willen we alle mensen bedanken die onderzoeken, inventarisaties en monitoring hebben uitgevoerd in het Hageven.
4.2 Libelleninventarisatie 2007 Libellenonderzoek zit in de lift. We mochten dit jaar meer dan 3 libellenspecialisten verwelkomen en ook de Vlaamse Libellen Vereniging bracht een bezoek aan het Hageven en noteerden hun vondsten. In onderstaande tabel vindt u een overzicht van de gevonden soorten en de aantallen per soort.
2
Tabel 1: De aantallen per gevonden soort. De categorie is een indicatie voor de zeldzaamheid van de soort. Libellensoort azuurwaterjuffer bandheidelibel beekoeverlibel blauwe glazenmaker bloedrode heidelibel breedscheenjuffer bruine glazenmaker bruine korenbout bruine winterjuffer bruinrode heidelibel geelvlekheidelibel gevlekte glanslibel gewone oeverlibel gewone pantserjuffer glassnijder grote keizerlibel grote roodoogjuffer houtpantserjuffer kempense heidelibel kleine roodoogjuffer koraaljuffer lantaarntje metaalglanslibel
Categorie Aantal N 314 N 183 3 89 N 25 N 218 N 105 N 11 2 36 2 53 N 101 N 12 3 5 N 148 N 196 3 26 N 64 N 30 N 28 3 52 N 65 Z 81 N 606 N 1
Libellensoort Categorie Aantal Noordse witsnuitlibel Z 30 paardenbijter N 45 plasrombout NE 1 platbuik N 9 smaragdlibel N 42 speerwaterjuffer 1 23 steenrode heidelibel N 124 tangpantserjuffer 3 33 tengere grasjuffer N 63 tengere pantserjuffer Z 39 variabele waterjuffer 2 42 venglazenmaker 3 29 venwitsnuitlibel Z 8 viervlek N 198 vroege glazenmaker 1 2 vuurjuffer N 411 vuurlibel NE 16 watersnuffel N 458 weidebeekjuffer N 170 zwarte heidelibel N 132 zwervende heidelibel N 109 zwervende pantserjuffer N 15 Eindtotaal 4448
Categorie 0: regionaal uitgestorven Categorie 1: met uitsterven bedreigd Categorie 2: bedreigd Categorie 3: kwetsbaar Categorie Z: zeldzaam Categorie ?: onvoldoende gekend Categorie N: momenteel niet bedreigd Categorie NE: niet geëvalueerd De inventarisaties werden gedaan door Gerard Jannis, Jef Van den Boer, Christine Devillers Figuur 3: Twee parende winterjuffers en de Vlaamse Libellen Vereniging. door Jef Van den Boer, gegevens jaarverslag Hageven
4.3 Dagvlinders in het Hageven 2007
Vele uren rondwandelen in het Hageven leveren mooie gegevens op. Zo ook voor de vlinders. Willy Pardon noteerde nauwkeurig elke waarneming van dagvlinders in het Hageven en ook de datum. In onderstaande tabel vindt u een overzicht van het aantal per soort en de vroegste datum waarop deze soort werd waargenomen.
3
Tabel 2: Waarnemingen dagvlinders door Willy Pardon in 2007 Vroegste Dagvlinder Totaal waarneming Atalanta 22 1/04/2007 Bont zandoogje 31 14/04/2007 Boomblauwtje 13 14/04/2007 Bruin zandoogje 14 11/06/2007 Citroenvlinder 3 1/04/2007 Dagpauwoog 33 27/03/2007 Distelvlinder 4 28/07/2007 Geelsprietdikkopje 1 3/07/2007 Gehakkelde aurelia 10 1/04/2007 Gele luzernevlinder 1 9/06/2007 Gentiaanblauwtje 13 2/07/2007 Groot dikkopje 28 22/05/2007 Groot koolwitje 5 27/04/2007 Heideblauwtje 96 11/06/2007
Vroegste Dagvlinder Totaal waarneming Heivlinder 9 17/07/2007 Hooibeestje 13 27/05/2007 Icarusblauwtje 2 18/07/2007 Klein geaderd witje 31 1/04/2007 Klein koolwitje 27 27/03/2007 Kleine vos 3 2/04/2007 Kleine vuurvlinder 25 14/04/2007 Koninginnepage 1 3/07/2007 Landkaartje 9 22/04/2007 Oranje zandoogje 9 1/07/2007 Oranjetipje 5 14/04/2007 Rouwmantel 1 27/03/2007 Zwartsprietdikkopje 4 27/06/2007 Eindtotaal 413
De rouwmantel op 27/03/2007 was een mooie en uitzonderlijke waarneming. Niet alleen in het Hageven werd deze soort waargenomen maar ook in de tuin van het bezoekerscentrum en in de Dommelvallei te Eksel werd deze soort in 2007 gezien.
Figuur 4: Rouwmantel door Willy Pardon
4
4.4 Lieveheersbeestjes Hageven 2007
Negentienpuntlieveheersbeestje Zestienpuntlieveheersbeestje Tweeëntwintigstippelig lieveheersbeestje Veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje Bruin lieveheersbeestje
? VZ A exotisch VA
Veertienstippelig lieveheersbeestje
ZA
Veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje Veertienstippelig lieveheersbeestje Negentienpuntlieveheersbeestje Tienstippelig lieveheersbeestje Harlekijnlieveheersbeestje Vloeivleklieveheersbeestje Tweestippelig lieveheersbeestje
l/s/sp/v
Nederlandse naam
Aantal
Latijnse naam Kilometerhok FS6880 Anisosticta novemdecimpunctata Tytthaspis sedecimpunctata Psyllobora vigintiduopunctata Harmonia axyridis Pallas Aphidecta obliterata Rhyzobius chrysomeloides Propylea quatuordecimpunctata Kilometerhok FS6881 Rhyzobius chrysomeloides Harmonia axyridis Pallas Propylea quatuordecimpunctata Anisosticta novemdecimpunctata Scymnus suturalis Adalia decempunctata Harmonia quadripunctata Oenopia conglobata Adalia bipunctata
Categorie
We hadden het geluk dat er tijdens de libellenwandeling van de Vlaamse Libellen Vereniging ook een lieveheersbeestjesspecialist aanwezig was. Hieronder vindt u zijn waarnemingen. Tabel 3: Waarnemingen Lieveheersbeestjes op 12/08/2007 door Johan Bogaerts. De categorie is een indicatie van de zeldzaamheid (legende onder de tabel). l/s/sp/v wordt ook onder de tabel verklaard.
1 1 2 9 1 5 1
6 exotisch 9 ZA 4 ? 4 ? 14 VA 2 VZ 3 VA 2 ZA
1/0/0/0 0/0/0/1 0/0/0/2 2/7/0/0 0/0/0/1 0/0/0/5 1/0/0/0 0/0/0/6 0/5/4/0 2/0/0/2 0/0/0/4 0/0/0/14 0/0/0/2 0/0/0/3 2/0/0/0 0/0/0/1
Verklaring afkortingen categorie: o ZA: algemeen o A: algemeen o VA: vrij algemeen o VZ: vrij zeldzaam In laatste tabel staat l/s/sp/v vermeld. Dit staat voor larvae/succinea/spectabilis/volwassen. Succinea en spectabilis zijn verschijningsvormen van het Veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje. Het Veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje kent 3 verschijningsvormen. Bij Harmonia axyridis forma succinea zijn de dekschilden rood als basis en tellen we 9 zwarte stippen per Figuur 5: Foto van het Veelkleurig Aziatisch dekschild. Bij Harmonia axyridis forma lieveheersbeestje door Jo Bogaert spectabilis zijn de dekschilden zwart en per dekschild zien we een grote rode bol dicht bij de kop en een kleine rode bol ver van de kop (naar achterlijf toe). Er bestaat ook een derde vorm
5
Harmonia axyridis forma conspicua die niet teruggevonden werden in het Hageven. Deze heeft ook zwarte dekschilden maar 2 grote rode bollen dicht bij de kop. Vorig jaar werden maar liefst 26 soorten geteld, maar dit jaar werd er minder intens gezocht en ook het voorjaar 2007 was waarschijnlijk niet gunstig voor lieveheersbeestjes.
4.5 Broedvogels Hans Claes hield nauwgezet de broedvogels in het oog. Vele wandelingen in het Hageven leverde dit mooi overzicht van de broedvogels in en rond het Hageven op.
Figuur 6: De 5 kuikens van de kerkuil die dit jaar werden grootgebracht in de nestkast in de schuur naast het bezoekerscentrum
6
Tabel 4: Aantal koppels broedvogels in en rond het Hageven door Hans Claes Vogelsoorten 2004 Bergeend - Tadorna tadorna 1 Bonte vliegenvanger - Ficedula hypoleuca 1 Boomkruiper - Certhia brachydactyla 13 Boomleeuwerik - Lullula arborea 11 Boompieper - Anthus trivialis 32 Boomvalk - Falco subbuteo 1 Bosrietzanger - Acrocephalus palustris 5 Bosuil - Strix Aluco 1 Bruine kiekendief - Circus aeruginonus 2 Buidelmees - Remiz pendulinus Buizerd - Buteo buteo 1 Canadese gans - Branta canadensis 1 Dodaars -Tachybaptus ruficollis 7 Fazant - Phasianus colchicus 16 Fitis - Phylloscopus trochilus 58 Fuut - Podiceps cristatus 2 Geelgors - Emberiza citrinella 12 Gekraagde roodstaart - Phoenicurus phoenicurus 2 Goudhaantje - Regulus regulus 12 Grasmus - Sylvia communis 18 Graspieper - Anthus pratensis 2 Grauwe gans - Anser anser Grauwe vliegenvanger - Muscicapa striata Groene specht - Picus viridis 6 Groenling - Carduelis chloris 1 Grote bonte specht - Dendrocopus major 7 Grote lijster - Turdus viscivorus 3 Havik - Accipiter gentilis 1 Heggemus - Prunella modularis 11 Holenduif - Columba oenas 3 Houtduif - Columba palumbus 22 IJsvogel - Alcedo atthis 2 Kauw - Corvus monedula 2 Kerkuil - Tyto alba Kievit - Vanellus vanellus 10 Kleine bonte specht - Dendrocopus minor 2 Kleine karekiet - Acrocephalus scirpaceus 34 Kneu - Carduelis cannabina 6 Knobbelzwaan - Cygnus olor 1 Koekoek - Cuculus canorus 5 Koolmees - Parus major 22 Krakeend - Anas strepera 6 Kuifeend - Aythya fuligula 10
2005 1 17 9 25 1 8 1 1 3 2 7 13 39 2 8 2 11 16 1 2 1 6 8 3 1 12 3 26 2 1 1 NL 9 2 36 5 1 4 24 6 12
2006 -
2007 1
5
6
15
15
10
11
37
35
1
1
9
9
2
3
1
1
1 man
-
3 2 7 14
3
14
47
50
2
2
18
19
1 8
3
3
10
10
16
16
2
3
1
4
2
2
6
7
-
1
7
7
2
2
1
1
12
12
7 28
8 29
2
2
2
2
1 NL
2
10
10
1
1
37
36
7
7
5
2
24
25
11 12
12
5 9
7
Vogelsoorten 2004 Kuifmees - Parus cristatus 8 Kwartel - Coturnix conturnix Matkop - Parus montanus 5 Meerkoet - Fulica atra 22 Merel - Turdus merula 20 Nachtegaal - Luscina megarhynchos 1? Nachtzwaluw - Caprimulgus europaeus Nijlgans - Alopochen aegyptiacus 2 Patrijs - Perdrix perdrix 2 Pimpelmees - Parus caeruleus 11 Porceleinhoen - Proana prozana 2 Ransuil - Asio otus 1 Rietgors - Emberiza schoeniclus 17 Ringmus - Passer montanus Roerdomp - Stellaris botaurus 1 Roodborst - Erithacus rubecula 16 Roodborsttapuit - Saxicola troquata 11 Scholekster - Haematopus ostralegus Slobeend - Anas clypeata 4 Snor - Locustella luscinioides 1 Spotvogel - Hippolais icterina 1 Spreeuw - Sturnus vulgaris 11 Sprinkhaanzanger - Locustella naevia 5 Staartmees - Aegithalos caudatus 10 Tafeleend - Aythya ferina 10 Tapuit - Oenanthe oenanthe oenanthe 1? Tjiftjaf - Phylloscopus collybita 45 Torenvalk - Falco tinnunculus 3 Tortelduif - Streptopelia turtur Tuinfluiter - Sylvia borin 20 Veldleeuwerik - Alauda arvensis 2 Vink - Fringilla coelebs 38 Vlaamse gaai - Garrulus glandarius 6 Waterhoen - Gallinula chloropus 18 Waterral - Rallus aquaticus 14 Watersnip - Gallinago gallinago Wespendief - Pernis apivorus 1 Wielewaal - Oriolus oriolus 5 Wilde eend - Anas plathyrhynchos 37 Winterkoning - Troglodytes troglodytes 36 Wintertaling - Anas crecca 5 Witgest, blauwborst - Luscina svecica cyanecula 17 Witte kwikstaart - Motacilla alba alba 3 Wulp - Numenius arquata 3
2005 8 1 3 25 21 1? 2 1 12 2 2 18 1 15 11 1 4 1 9 5 7 10 1? 40 4 1 22 2 36 6 21 15 1 5 39 39 5 12 3 2
2006 9 2 4 29 23 4 1 12 3 2 19 5 2 16 13 1 3 2 1 12 5 8 10 36 2 1 23 4 44 7 22 17 1 1 5 43 38 3 13 3 1
2007 7 2 6 28 25 1 3 1 13 3 3 20 7 2 16 14 5 1 1 12 5 8 11 42 3 1 22 4 47 7 22 17 1 1 3 41 38 3 15 4 1
8
Vogelsoorten Zanglijster - Turdus philomelos Zomertaling - Anas querquedula Zwarte kraai - Corvus corone corone Zwarte mees - Parus ater Zwarte specht - Dryocopus martius Zwartkop - Sylvia atricapilla Aantal soorten : Totaal aantal soorten : 117
2004 8 1 7 2 1 22 82
2005 10 7 3 1 20 83
2006 9 7 3 1 21 85
2007 12 1 8 3 1 21 87
De bruine kiekendief bracht met succes 3 jongen groot. De kerkuil, die broedde in de schuur van het bezoekerscentrum De Wulp, heeft 5 kuikens grootgebracht. Het exotenbestand neemt niet toe. Zowel de nijlgans als de Canadese gans hebben dit jaar minder jongen grootgebracht. De roerdomp was dit jaar in het Hageven vertegenwoordigd met 2 broedende koppels. En ook de bergeend heeft na enkele jaren terug gebroed en succesvol een kroost van 9 kuikens op de wereld gezet.
4.6 Ringvangsten vogels Hageven 2007 Vele weken brachten Stan Kwanten en Pierre Geunes door in het rietmoeras van het Hageven om hun jaarlijkse ringvangsten uit te voeren. Ze hebben maar liefst 6589 vogels van een ringetje voorzien. Hieronder vindt u een overzicht van de geringde vogels. Van elke vogel wordt de leeftijd, geslacht, gewicht en afmetingen genoteerd. Deze gegevens worden dan gekoppeld aan het ringnummer. De gegevens worden doorgestuurd naar Brussel. Bij hervangsten in andere landsdelen of zelfs in andere landen kan men dan afleiden hoe oud de vogel ondertussen is en hoeveel kilometer in welke richting deze vogel heeft gevlogen.
9
Tabel 5: Overzicht van de verschillen soorten geringde vogels en de aantallen per soort. Vogelsoort blauwborst blauwe kiekendief boerenzwaluw boomkruiper boompieper boomvalk bosrietzanger bosuil braamsluiper draaihals fitis gekraagde roodstaart gele kwikstaart goudhaantje grasmus graspieper grauwe klauwier grauwe vliegenvanger grote gele kwikstaart grote karekiet heggemus huiszwaluw ijsgors kerkuil kleine karekiet kneu koolmees
aantal geringd 49 1 3805 1 5 2 45 5 2 1 4 6 8 9 26 204 1 5 17 1 34 24 1 5 1817 448 63
Vogelsoort koperwiek kramsvogel oeverzwaluw pimpelmees rietgors rietzanger ringmus roodborst roodborsttapuit snor sperwer sprinkhaanzanger staartmees tjiftjaf torenvalk tuinfluiter veldleeuwerik waterral winterkoning witte kwikstaart zanglijster zwarte kraai zwarte mees zwartkopgrasmus
aantal geringd 1 8 39 193 59 178 42 82 10 6 18 55 4 352 5 44 1011 4 19 174 2 1 10 420 6589
51soorten
Mooie vangsten zijn zeker de grauwe klauwier, de grote karekiet, de ijsgors, de grote aantallen sperwers en kerkuilen.
4.6.1 Een extra woordje uitleg over de ijsgors (www.wikipedia.org) De ijsgors (Calcarius lapponicus) is een gors die in toendragebieden broedt en zuidwaarts trekt om in gematigde klimaten te overwinteren. In alle verendelen zijn de bovendelen rijk kastanjebruin met zwarte en beige strepen. De goed gemarkeerde oorstreek, de lichte kruinstreep en het kastanjebruine achterhoofd zijn de duidelijkste determinatiegegevens. Het mannetje kan in de zomer onderscheiden worden door een zwart hoofd en een zwarte borst, onderbroken door een duidelijk witte wenkbrauwstreep. Deze vogel wordt ongeveer 16 centimeter groot en weegt 19-20 gram. Hij leeft in rotsachtige toendragebieden en hij overwintert in steppen, omgeploegde landen en moerassen Figuur 7: Mannetje van de aan de kust. Hij voedt zich voornamelijk met zaden. ijsgors in zomerkleed
10
Van Scandinavië tot de Beringstraat, Canada en Groenland komt hij voor. Hij overwintert in de steppen van Oekraïne en Siberië. Vogels uit Scandinavië en Groenland trekken naar de steppen van Zuid-Rusland, maar ook naar Denemarken, Nederland en Oost-Engeland. Ze trekken vaak over het noordwesten van Schotland. Het legsel van de ijsgors bestaat uit 5-6 roodgespikkelde, groene eieren in een kommetje op de grond; deze worden in 11-13 dagen door het vrouwtje uitgebroed. De hulpeloze, donzige jongen vliegen na 11-15 dagen.
4.7. Trektellingen Hageven In het najaar werden ook trektellingen uitgevoerd langs de Bergeijkse Dijk. Dit jaar werden de tellingen gedaan door: Beyen Ludo, Beyen David, Beyen Steven, Boudewijns Wil, Claes, Hans, Paesen Theo, Pennings Martin, Prinsen Pieter, Schuurmans Patrick, Schuurmans Brecht, Slenders Koos, Van Dael Pierre, Van de Laer Jan, Van Lierop Thieu, Van Nunen Hans, Van Otten Albert en Van Rooy Peter. Er werden 66 vlinders geteld en 119121 vogels. In bijlage 12.4 vindt u een overzicht van de getelde vogelsoorten en hun aantallen.
4.8 OBN onderzoek nabij de grens met Nederland Naar “OBN-inventarisaties van bijen, graafwespen en sprinkhanen in terreinen van Natuurmonumenten (Reemer, De Boer, Van der Meer, Peeters & Smit 2008)”. Op initiatief van de vereniging Natuurmonumenten heeft Stichting EIS-Nederland in 2007 inventarisaties uitgevoerd van bijen, graafwespen en sprinkhanen in 12 gebieden. Speciale aandacht gaat hierbij naar “OBN-plangebieden”: terreindelen waar in het kader van het Overlevingsplan Bos en Natuur maatregelen getroffen worden om verzuring, vermesting en verdroging tegen te gaan. Per gebied wordt de aangetroffen fauna besproken en waar mogelijk vergeleken met beschikbare gegevens uit eerdere jaren. Er wordt geprobeerd een inschatting te maken van de geplande OBN-maatregelenen op de onderzochte insectenfauna. Dit geldt ook voor het Plateaux waar dankzij OBN subsidiëring werken in het kader van het Life project uitgevoerd kunnen worden. Omdat het onderzoeksgebied zo dicht bij de grens met België ligt, lijkt het ons interessant om de waarnemingen in het jaarverslag van het Hageven te vermelden.
11
Figuur 8: De Lage Heide in de Plateaux. Het omlijnde gebied is het geïnventariseerde OBNplangel.
4.8.1 Bijenfauna In 2007 zijn in het OBN-plangebied 45 soorten bijen aangetroffen. Hiervan waren er 12 in de Plateaux nog niet bekend. Maar liefst negen soorten staan op de Rode Lijst. Dit geeft aan dat het om een bijenrijk gebied gaat. Voor 2002 waren nog geen gegevens van bijen bekend uit De Plateaux. Sinds de inventarisaties in 2002 (Peeters & Reemer 2003b) en 2007 is hier veel verandering in gekomen: met een totaal van 89 bijensoorten mag De Plateaux nu tot de beter geïnventariseerde gebieden in Nederland gerekend worden. Het is ook een zeer soortenrijk gebied: in de lijst met soortenrijke bijenterreinen zoals opgesteld door Reemer et al. (1999) zou De Plateaux in de top-10 van de rijkste gebieden van Natuurmonumenten komen. Overigens is de soortenlijst uit 2002 zonder meer te vergelijken met die uit 2007; in 2002 werd een veel groter deel van de Plateaux geïnventariseerd gedurende een groter aantal dagen.
12
Tabel 6: Overzicht van de gevonden bijen op de Plateaux door Peeters & Reemer in 2002 en 2007. In 2002 werd een groter deel van de Plateaux geïnventariseerd gedurende een groter aantal dagen.
13
4.8.2 Sprinkhanenfauna In 2007 zijn 11 soorten sprinkhanen aangetroffen op de Lage Heide. Gegevens uit eerdere jaren voegen hier nog de heidesabelsprinkhaan en de kustsprinkhaan aan toe, al komen de waarnemingen van de laatste soort waarschijnlijk van buiten het heidegebied. De meest bijzondere soort van het terrein is de moerassprinkhaan (Rode Lijst: kwetsbaar). Deze was nog niet uit dit gedeelte van De Plateaux bekend, maar al wel uit andere stukken (Hageven, Nieuw en Oud Klotven). In 2007 werden 5 mannetjes en 2 vrouwtjes gevonden.
14
Tabel 7: Overzicht van de gevonden sprinkhaansoorten.
4.9 Tellingen gentiaanblauwtje, heivlinder en heiblauwtje Hageven 2007 (door Ghis Palmans) 4.9.1 Wat maakt gentiaanblauwtjes zo speciaal? (door Gaby Bollen) Deze vlinder wordt beschouwd als een paraplusoort. Dit betekent dat, als het goed gaat met deze soort, het vaak een indicatie is dat het goed gaat met alle andere soorten in datzelfde biotoop. Voor het gentiaanblauwtje is dat vochtige heide. Gentiaanblauwtjes zijn afhankelijk van 2 andere organismen namelijk klokjesgentiaan en bepaalde knoopmiersoorten. De vlinder legt zijn eitjes alleen op de klokjesgentiaan, een blauw klokjesachtig bloemetje. Als de eitjes uitkomen, voeden de rupsjes zich een 14-tal dagen met de waardplant. Daarna kruipen ze naar de grond. Ze scheiden een bepaalde stof af die aantrekkelijk is voor bepaalde mieren. De mieren nemen de rups mee naar het nest en voeden de rups verder. De rups verpopt in het nest. Als de vlinder Figuur 9: Gentiaanblauwtje op dopheide uit de cocon komt moet ze wel zorgen dat ze snel naar buiten kan, want vanaf dan is ze potentieel voedsel voor de mieren. Een keer buiten het nest gaat ze op zoek naar een partner. Het is dus een heel kwetsbare soort. Als het niet goed gaat met een van de 2 organismen waarvan het gentiaanblauwtje afhankelijk is, zal het ook niet goed gaan met het gentiaanblauwtje. Gelukkig kennen we in het Hageven-Plateaux een positieve tendens wat het aantal eitjes betreft.
4.9.2 Inleiding tot het telonderzoek Pijpenstrootje, het hoge gras, had in 2007 een uitzonderlijk goede groei en bloeide uitbundig in augustus. Dopheide en struikheide deden het ook zeer goed en hadden dit jaar een zeer lange bloeiperiode.
15
Er was dit jaar ook geen gebrek aan water. Na een zeer zonnige en droge maand april, sloeg het weer begin mei om en kregen we tot eind september het typische “Belgische” zomerweer. Juli en augustus waren somber en nat, maar met vrij normale temperaturen. En we hebben de boeren dit jaar niet horen klagen. Zoals je ziet heeft ieder nadeel ook zijn voordeel. Voor de groei en de bloei van de klokjesgentianen was 2007 zeker een prima jaar. De erg natte gebieden zoals B2 en B3 stonden dit jaar begin augustus nog tot 20 à 30 cm onder water, zodat daar de planten erg traag op gang kwamen. Uiteraard had dit zijn weerslag op het aantal afgezette eitjes. Dit jaar hebben we onze telmethode veranderd. In plaats van een volledige telling, deden we dit jaar beperktere tellingen. In vlieggebieden B3, B5 en B7 werd telkens een plot van 30x30 meter geteld. B1, B2, B4, B12 en B16 werden volledig geteld. De beslissing om de telmethode te veranderen werd vorig jaar aangekondigd en na rijp beraad dit jaar doorgevoerd. De voornaamste reden is dat we met de totale telling in tijdsnood komen en onze andere dagvlinders (specifiek voor de heide), voornamelijk Heivlinder en Heideblauwtje, niet meer kunnen volgen. We hopen om de 5 jaar toch nog een volledige telling te kunnen doen. Alleszins werd door deze beperking het telwerk voor onze vrijwilligers ook heel wat lichter en werd er net zo min als bij de boeren geklaagd. Dus dit jaar allemaal blije gezichten op en rond de heide. Er werd dit jaar geteld op 3 dagen met de “grote” groep. 07/08: plot B5 09/08: plot B7 13/08: Klotven (Trudy Visser,Theo Reijnders en Aya Jansen) 14/08: Plot B3, B1 en B2 Tellers van dienst waren: Jellemieke en Dimitri Vandebroek, Sara Drijkoningen, Ine Reynders, Ivo Abrams, Lou Buckinx, Albert Smeets, Leo Meert, Herman Christiaens, Pierre Collaer, Trudy Visser, Theo Reijnders, Aya Jansen, Paul Vangerven, Willy Pardon en Ghis Palmans. Zonder deze vrijwilligers is zulk werk niet haalbaar en ze verdienen dan ook een eervolle vermelding, veel dank en een eresaluut … en tegelijk een uitnodiging voor de volgende tellingen.
16
4.9.3 Bespreking van de vlieggebieden.
4.9.2.1 Hageven:
Figuur 10: Overzicht van de vlieggebieden van het gentiaanblauwtje in het Hageven
Vlieggebied B1 – westelijke oever Voorste ven of Gemeentevijver Aantal eitjes: 674 (2006: 1259) Sinds 1995: 4 jaar meer eitjes, 8 jaar minder eitjes. Het aantal planten op de grote plagplaats van de vroegere akker is fors toegenomen. De vliegplaats ligt er prachtig bij: zeer veel nectaraanbod van dopheide, enig mooi laagveenmoeras met massaal kleine en ronde zonnedauw, veenorchis, beenbreek, moeraszoutgras, afwisselend met veenmosbulten en gagelstruweel. Maar ook veel kale bodem. B1 wordt het ganse jaar uitgerasterd omwille van de orchideeën. Wellicht is dit niet nodig en zijn deze pioniers juist gebaat met begrazing. Daarom willen we voorstellen om het gebied uit te rasteren van half april tot begin september, waardoor niet enkel de gentianen worden beschermd tegen vraat maar ook de veenorchissen.
17
Het waterpeil van het Voorste ven (Gemeentevijver) kan worden geregeld via watertapping van het kanaal Bocholt-Herentals. Op die manier komt kalkrijk water in het gebied. Deze watertoevoer is zonder meer een zegen voor het Hageven, waardoor verdroging van het gebied ten westen van de Dommel vermeden wordt. Echter, in heel natte jaren, mag het peil van het Voorste ven misschien best iets lager?
Vlieggebied B2 – ten westen van Klein Hageven Aantal eitjes: 34 (2006: 378) Sinds 1995: 12 jaar meer eitjes, laagste aantal 104 in 1995. Het bedroevend laag aantal eitjes is natuurlijk alarmerend. De oorzaak laat zich raden: te nat, planten overstroomd door de aanhoudende regen van juli. Het ziet er niet goed uit voor dit vlieggebied, want ook de mieren zullen klappen krijgen. Hetgeen hier nu gebeurde is toch blijkbaar typisch voor een metapopulatie van het Gentiaanblauwtje en een fenomeen dat zich veel voordoet in de insectenwereld. Een grote populatie is ingedeeld in deelpopulaties, die afhankelijk van uitwendige (risico)factoren plaatselijk uitbreiden en plaatselijk uitsterven. Het hoort er dus bij dat in uitzonderlijk natte jaren de vlinder in de natste gebieden uitsterft. Vlieggebied B2 wordt uitgerasterd van begin juli tot september. Voorstel: de westelijke oever van B2 over een breedte van 2 meter mulchen en plaggen. De hoge bulten pijpenstrootje (meer dan 1 m hoog) in dit uiterst moeilijk begaanbaar stuk zullen de werken zeker niet eenvoudig maken.
Vlieggebied B3 – Craenenven Aantal eitjes plot B3: 10 (2006: 131) Sinds 1995: laagste aantal eitjes. Analyse identiek aan B2. Vlieggebied B3 werd nooit uitgerasterd. We hebben dit bewust nooit willen doen omdat we ervan overtuigd zijn dat variatie in beheer ook bijdraagt aan meer en betere natuur. Het Gentiaanblauwtje zal het moeilijk krijgen om hier te overleven. Nochtans is hier de afgelopen 2 jaar hard en zeer goed gewerkt met mulchen en kleinschalig plaggen. Ook hier zijn ondertussen heel wat kiemplantjes. Hier groeit ook veel veenbes met roze bloempjes en rode bessen. Conclusie: niet getreurd, we hebben ons best gedaan.
Vlieggebied B4 Aantal eitjes: 0 (2006:17) Sinds 1995: slechts 4 maal eitjes en dan ook nooit meer dan 78. Vlieggebied B4 werd nooit uitgerasterd. We hebben hier nu 2 jaar geleden gemulchd en geplagd en er staan nu honderden kiemplantjes. Het is een uiterst moeilijk begaanbaar terrein, waar voorheen enkel pijpenstrootje en biezen groeiden. De toekomst ziet er goed uit voor de planten en de vlinder.
Vlieggebied B5 – Sluizerven Aantal eitjes plot B5: 1582 (2006: 1814) Sinds de telling van de plot: 1751, 2358, 1814.
18
Ons beste vlieggebied blijft het goed doen. Veel kale bodem, veel kiemplanten, veel libellen, veel tijgerspinnen, veel vlinders, veel mieren, veel eitjes. Enkele grote dennen zijn verwijderd. In het kader van het Vennenproject wordt de aanliggende landbouwenclave ingericht als vochtige heide met een 15-tal nieuwe vennen. De toekomst ziet er stralend uit. Vlieggebieden 5,6 en 7 worden sinds een 6-tal jaren uitgerasterd van begin juli tot september.
Vlieggebied B6 – Kuilven zuid Geen telling uitgevoerd dit jaar. Opvallend veel planten. Het terrein was zeer nat: zelfs met laarzen riskeerde je natte voeten. Hier groeit ook beenbreek, zonnedauw, moeraszoutgras en dit jaar opvallend veel klein blaasjeskruid met gele bloempjes. Langs de landbouwenclave groeit waternavel en leverkruid.
Vlieggebied B7 – Kuilven noord Aantal eitjes plot B7: 383 (2006: 391) Pas sinds 2002 meer dan 200 eitjes. Het goede nieuws komt uit deze hoek. Het aantal eitjes blijft hier stabiel op hoog niveau. We merkten ook goede belegging van de planten op B7-duin (geen telling). Sinds 2002 is hier dus een goede populatie en deze gaat zeker niet achteruit. Uitbreiding kan nu gaan gebeuren in 3 richtingen: Naar de landbouwenclave ten westen na het verwezenlijken van het Vennenproject. Naar het Kraaienven ten noorden, waar de gentianen stand houden na veel plagwerk de laatste jaren. Naar vlieggebied B8 ten oosten, waar een gezonde populatie vliegt. Het aantal klokjesgentianen is hier werkelijk ongelooflijk hoog. Ik schat het aantal op meer dan 5000 planten.
Vlieggebied B8 Hier dit jaar geen telling. Mooi vennetje aan de noord-oost zijde na plagwerken van vrijwilligers in 2000. Dit vlieggebied wordt ook uitgerasterd. Veel nectaraanbod van dopheide. Een brede en diepe afwateringssloot wordt het best verbreed en afgedamd. Door deze sloot wordt het Kuilven deels ontwaterd. Vlieggebied B8 herbergt ook een grote populatie Heideblauwtjes, Grote dikkopjes en Heivlinders. Eikenpage vliegt langs de bosrand.
Vlieggebied B10 Hier geen eitjes dit jaar. Wellicht ook hier te nat dit jaar. Het aantal klokjesgentianen is sterk toegenomen.
19
Vlieggebied B12 Aantal eitjes: 124 (2006: 317) Sinds 1995: 2de hoogste aantal eitjes. Dit kleine vlieggebiedje is redelijk droog met veel kort gras aan de randen, maar een groot deel van de planten staan tussen het hoge pijpenstrootje. Het vormt de verbinding tussen B1 en B14 (Hageven) Ik fotografeerde hier de wants Eusarcoris aeneus … zeldzaam en normaal op bosandoorn. Het hoge gras zou gemulchd moeten worden en op een paar plaatsen is kleinschalig plaggen noodzakelijk.
Vlieggebied B14 – Hageven Dit jaar werden er geen eitjes gevonden. De kolonisatie is dus niet gelukt. Gezien de sterke basische kwaliteit van het water door de toevoer van veel kanaalwater, denk ik niet dat hier veel toekomst is voor het Gentiaanblauwtje. Het water herbergt enorme snoekbaarsen en karpers, die ook nog eens alle andere flora en fauna opeten. Door de aanrijking groeit hier het blauw glidkruid en de waterlelie. Een groot ven ten oosten en een ander ven ten noorden van het Hageven zijn nog wel rijk aan klokjesgentianen en hebben grote potentie naar zeldzame soorten toe, als hier geplagd zou worden.
Vlieggebied B16 Aantal eitjes: 16 (2006: 35) Sinds 1995: 6 jaar eitjes (max. 163 in 2003) 7 jaar geen eitjes; Dit jaar groeiden en bloeiden hier zeer veel planten, een vertienvoudiging in vergelijking met de jaren tot 2003. Hier wordt dit jaar nog een groot nieuw ven gegraven. Je vindt hier op verschillende plaatsen kruipwilg. Dit vlieggebied wordt niet uitgerasterd, er is elk jaar veel vraatschade.
20
Figuur 11: Aantal eitjes van het gentiaanblauwtje in vlieggebieden B3, B5 en B7 op het Hageven
21
4.9.2.2 Plateaux:
Figuur 12: Overzicht van de vlieggebieden van het Gentiaanblauwtje op de Plateaux
Vlieggebied N1 – Oud Kraaienven Zuid Geen eitjes dit jaar. Op de oude kaarten van 1843 (grensafbakening) blijkt dat deze laagte een uitloper is van het “zeer grote” Oud Kraaienven. Op onze vraag zijn de bomen aan de westkant verwijderd (berken en dennen). Dit jaar was er steeds water in het ven, waar het voorheen steeds droog stond. Voorstel: corridor van 30 meter breedte maken vanaf deze laagte naar het Kraaienven aan Belgische zijde. Momenteel is het hoge berken- en elzenbos langs de beek een echte barrière. Hier groeit zeer veel klein warkruid of duivelsnaaigaren, een heideparasiet. Langs de zandweg staat mooi sporkenhout. Hier vliegen veel Heivlinders en Heideblauwtjes. Vlieggebied N2 – Oud Kraaienven Noord: Aantal eitjes 24 (2006: 44)
22
Sinds 1999: 6 jaren eitjes (max. 44), 3 jaren geen eitjes. Het aantal eitjes is natuurlijk marginaal. Toch heeft dit gebied alle potenties. Er is te weinig verjonging, er zijn geen kiemplantjes. Plaggen is nodig. De begrazing is goed, maar de koeien lusten dit oude pijpenstrootje niet!!! Dit is een zeer uniek, mooi ven, waar nog volop Groentjes, veel Heideblauwtjes, Grote dikkopjes, Hooibeestjes, Boomblauwtjes en Eikenpages vliegen. Ook de Moerassprinkhaan en de Bruine korenbout komen hier veel voor. Er is zeer veel nectaraanbod door dopheide en spork. Mogen wij voorstellen – met alle respect – om aan de oostkant enkele openingen te maken in het bos, om de oppervlakte aan heide te vergroten en om de open vlakten met mekaar te verbinden. Aan de noordzijde mogen ook wat bomen gekapt worden om de verbossing tegen te gaan.
Vlieggebied N3 Deze gentianengroeiplaats is gelegen ten noord-westen van de landbouwenclave. Het aantal planten is de laatste jaren iets toegenomen (20), maar van een echte verjonging kunnen we zeker niet spreken. Wel is de heide rondom vrijgemaakt van boomopslag.
Vlieggebied N4 – Klotven Aantal eitjes: 145 (2006: 458) Sinds 1999 daalt het aantal eitjes (max. 643 in 2002). Wat is er aan de hand???? Waar we in 2002 nog een 20-tal vlindertjes tegelijk zagen, gaat het nu toch wel erg bergaf. Misschien was het totaal uitrasteren niet zo een goed idee. Andere vlieggebieden worden alleen tijdens de vliegperiode uitgerasterd. Toch is het vlieggebied “hartstikke mooi”. Eerlijk gezegd weten wij het ook niet wat hier mankeert … of woont het vlindertjes toch liever in België dan in Nederland? Dit is alleszins voer voor verdere onderzoeken.
Vlieggebied N5 Sinds 2001 zijn hier geen eitjes meer gevonden. Het gebiedje wordt sinds enkele jaren in de zomer uitgerasterd om de gentianen te sparen. Ook de kruipwilg profiteert hiervan. Hier vliegen veel Heideblauwtjes en ook de Heivlinder, die op de droge heide vliegt.
Vlieggebied N6 Vorig jaar waren hier enkele eitjes afgezet naast de zandweg. Hier groeit het heidekartelblad met honderden plantjes, tormentil en liggende vleugeltjesbloem. Ook verschillende soorten brem. Op deze “hommelheide” vliegt het Groentje en zeer veel Heideblauwtjes. Natuurmonumenten heeft hier het afgelopen jaar alle boomopslag verwijderd en op enkele plaatsen geplagd. De Nachtzwaluw profiteerde hier van en is hier vertegenwoordigd op verschillende zangposten.
Vlieggebied N7 Pas in 2006 werd hier een gentianengroeiplaats ontdekt. Er zijn enkele forse planten aan de westelijke oever van een verland ven, nu massaal begroeid met pijpenstrootje. Voorstel voor beheer: met plagwerk en mulchen zijn hier schitterende resultaten te bekomen, te meer daar de aangrenzende heide de mooiste struikheidebloei toont van het ganse reservaat. Hier groeit ook klein warkruid en zijn steeds Boomleeuwerikken te zien.
23
Door de afstand en zijn beschermde ligging achter de bossen is deze heide ook het minst vervuild door de zware metalen van Overpelt Fabriek. Hier groeit massaal schapenzuring, heidespurie en buntgras. De verbossing is goed bestreden door beheerswerken met jeugdgroepen.
Vlieggebied N8 Ook deze gentianengroeiplaats was tot voor 2 jaar aan onze aandacht ontsnapt. Het gaat hier om een drogere heide, die echter door het verdwijnen van de landbouwenclave (met omzetting naar heide en vennen) wel eens veel vochtiger zou kunnen worden. De diepe treksloten in de landbouwenclave zullen alleszins verdwijnen, zodat het oppervlakkig grondwater wel zal stijgen.
Vlieggebied N9 Aan de overkant van de weg van Hasselt naar Valkenswaard, in een oase van rust, ligt het oude Reisheuvelven. Een beetje kap- en plagwerk de voorbije herfst van 2006 werd al dadelijk beloond door de Klapekster, die hier de winter kwam doorbrengen. Deze zomer werden er een 10-tal planten van de klokjesgentiaan gevonden aan de zuidelijke oever van het verlande ven. Hier groeit ook zeer veel dopheide. Hier vliegen veel Heideblauwtjes en Grote dikkopjes. Voorstel voor beheer: Een deel van het vroegere ven is verbost geraakt. De bomen in het oude ven zouden best worden verwijderd. Rondom mag ook wat meer open ruimte gecreëerd worden om het heideareaal te vergroten. Er is ook een mooie droge heide met Calluna en de restanten van enkele stuifduinen. Er kan bekeken worden of duinherstel mogelijk is ten bate van vele zeldzame soorten zoals de Heivlinder.
4.9.4 Samenvatting Hoewel de uitslag van de tellingen – voor zover ze vergelijkbaar zijn met de vorige jaren – achteruitgang laten zien, zijn de auteurs zeker niet pessimistisch. De duidelijke achteruitgang in B2, B3 en B4 kan worden verklaard door de hoge waterstand van de gebieden. Hoewel de vlinder, plant en mieren wel wat nattigheid kunnen verdragen, het zijn tenslotte soorten van de vochtige heide, is overdrijving natuurlijk nooit goed. 2007 was wat de zomer betreft ook een zeer somber jaar. Tijdens de vliegperiode van de vlinders was het meestal zwaar bewolkt en regenachtig of zeer winderig. Dus geen goed vliegweer. Ze hebben dit jaar uiteraard wel gevlogen op hun plekjes, ze hebben gepaard en de vrouwtjes hebben eitjes afgezet. Maar het was geen jaar van “uitstapjes”. Er waren geen nieuwe kolonisaties te melden en verschillende kleine eiafzetplaatsjes vielen terug naar nul eitjes (B4, B16, N1 en N6). Het optimisme van de auteurs wordt gevoed door de volgende vaststellingen: 2007 was dan wel een somber jaar, voor de plantengroei was het een topjaar. De klokjesgentianen deden het uitstekend en overal nam het aantal toe (vooral B1,B7, B10, B16, N3, N5 en N8) De volgende jaren staat de uitvoering van het Life-project met het herstel van de vennen op het programma. Bij het herstel van het ven op locatie B16 in het najaar van 2007, zal terdege rekening gehouden worden met de eiafzetplaatsen en met de gentiaangroeiplaatsen. Deze werden gemarkeerd. Het verdwijnen van de landbouw eind 2007 uit de kern van het reservaat zal een grote invloed hebben op de omgevende natuur. Deze 30 hectaren zijn gelegen op Nederlands grondgebied en sinds 1982 in eigendom van Natuurmonumenten, maar verpacht. 24
De ontginning van deze heide gebeurde nog na de Tweede Wereldoorlog. Deze gronden zijn steeds zwaar bemest geworden voor de teelt van maïs. Enkele diepe treksloten zorgen voor een permanente ontwatering. Bovendien loopt de pijpleiding met kerosine dwars doorheen het gebied. De bovenste verrijkte grond zal afgevoerd worden. Bovendien zal een 15-tal nieuwe vennen aangelegd worden. Deze werken zullen deze winter starten. Het werkveld van het Life-project is omgeven door de vlieggebieden van het Gentiaanblauwtje (met de klok mee gaat het over N3, N1, B17, B7, B6, N5 en N8). We moeten beseffen dat kolonisaties van nieuwe gebieden veel tijd vragen. De grote plagplaats op de voormalige akker bij B1 is ook pas na 10 jaar en alleen aan de boorden geschikt als leefgebied (én plant én mier én eitjes). In alle geval kan vanaf nu het leefgebied van deze bedreigde soorten worden uitgebreid, wat in veel andere gebieden niet zo is. Het beheer van de vlieggebiedjes zelf, werd de voorbije jaren erg kleinschalig en handmatig uitgevoerd en begint stilaan resultaten te geven. Er zijn alleszins honderden kiemplantjes van de klokjesgentiaan op de geplagde en gemulchde stukjes van B4. Natuurmonumenten heeft zeer goede ingrepen uitgevoerd in de loop van het laatste jaar. Hierbij werden grote oppervlakten heide terug hersteld, die de laatste 20 jaar waren verbost. Zo is er terug een grote heidevlakte ontstaan ten noorden van de landbouwenclave. Gelukkig is nu ook in Nederland algemeen aanvaard dat onze heidegebieden zeer unieke natuurwaarden bezitten en dat het nu zaak is om het weinige dat ons nog rest zeker te behouden. Plateaux Vergelijkende grafiek van het aantal eitjes per vlieggebied 700 600 500 400 300 200 100 0
N1
N2
N4
N5
18
23
30
2000
245
18
2001
193
1999
643
2002 36
2003 2004
N6
26
2005
550
38
491
39
593
2006
33
48
458
2007
0
24
145
10
5 0
0
Figuur 13: Vergelijkende grafiek van het aantal eitjes per vlieggebied op de Plateaux
25
4.9.3.1 Voorkomen van de Heivlinder: Aantal waargenomen exemplaren: 14 Tabel 8: Datum, aantal en plaats van waarneming van de heivlinder Datum Aantal Plaats waarneming 17/07/2007 1 Hageven Stenen Brug 28/07/2007 1 Hageven langs Bergeijckse Dijk 7/08/2007 5 Hageven duin tussen landbouwenclave en B7 Hageven plot B7 Stuifduin naast oude wandelweg 2 Plateaux stuifduin ten noorden grenspaal 185 13/08/2007 1 Plateaux palenterrein achter vloeiweiden 14/08/2007 1 Hageven naast B1 26/08/2007 2 Plateaux stuifduin naast landbouwenclave 10/09/2007 1 Plateaux langs bosrand N8
Figuur 14: Locaties waar de heivlinder werd teruggevonden in 2007
26
4.9.3.2 Voorkomen van het Heideblauwtje: Het Heideblauwtje is in hoge aantallen aanwezig maar zeer lokaal. De hoogste aantallen vinden we bij N3 en N6. Nabij gebieden N2, B1 en B5 komen ook veel vlindertjes voor, maar in lagere aantallen. Enkele vlinders werden zelfs waargenomen nabij Reisheuvelven (N9). Rond het Klotven (N4) is het vlindertje volledig afwezig. Tabel9: Datum, plaats van waarneming en aantal van het heideblauwtje Datum Plaats van waarneming Aantal 11/06/2007 Oud Kraaienven 9 B1 1 16/06/2007 B5 – B6 – B7 – B8 8 21/06/2007 B17 1 1/07/2007 B1 33 2/07/2007 B5 36 B8 6 3/07/2007 N6 122 N3 75 4/07/2007 B8 1 8/07/2007 Reisheuvelven N9 10 17/07/2007 N2 10 18/07/2007 B1 – B2 1 21/07/2007 N2 1 28/07/2007 B16 1 N8 2 7/08/2007 B5 8 14/08/2007 B1 6 19/08/2007 N1 1 26/07/2007 N5 1
27
Figuur 15: Locaties waar het heideblauwtje werd teruggevonden in 2007
5. Begrazingsproject Hageven Dit jaar is de kudde Galloway runderen uitgebreid met 11 kalfjes. De geboortes verliepen allemaal op het terrein en zonder noemenswaardige problemen. Na het werpen moesten de kalfjes gevangen worden om de oormerken aan te brengen. Dit heeft wel de nodige sprongen en spurten van de terreinarbeider en de AGM ploeg gevraagd. Eén kalfje had een huidaandoening die dagelijks verzorgd moest worden. Dit kalf zal in het voorjaar van 2008 als het voldoende bekomen is, terug bij de kudde geplaatst worden. Alle geboren dieren blijven bij de kudde, zeker nu de totaal te begrazen oppervlakte wordt uitgebreid met een perceel nabij de Verkeerde Lieveheer(B) en het Klotven(Nl). De
Figuur 16: Het kalfje met de huidaandoening wordt goed verzorgd door Marc en kan in het voorjaar van 2008 bij de rest van de kudde.
28
vervuilingsgraad van de percelen ten oosten van de Verkeerde Lieveheer is voldoende afgenomen volgens bodemonderzoek. Daardoor is het interessant geworden om deze percelen ook te gaan begrazen zodat heide hier misschien ook een kans kan krijgen.
6. Werken uitgevoerd in het Hageven Onderhoudswerken worden uitgevoerd door de natuurarbeider Marc De Clerck, de AGM ploeg en de vrijwillige natuurbeheerders. Marc heeft ook dit jaar heel wat werk verzet. Een groot deel van deze werkuren werden besteed aan de kudde Galloways, vooral omdat er dit jaar kalfjes werden geboren. Dit moest nauwkeurig worden opgevolgd in het terrein aangezien het niet gelukt was de dieren bijeen te drijven in de weien nabij Lommels Schoor. Voordat de oormerken konden aangebracht worden ging er intensief speurwerk aan vooraf naar verwantschap en ook het lokaliseren van het jonge kalf (koeien verstoppen in het begin hun kalfjes in de begroeiing, weg van de kudde). In onderstaande tabel staat een verdeling van een deel van Marc zijn werkuren, andere kleinere taken staan niet vermeld.
3 5 8 10 5
2
10 6
8 25
8 10
1 1 3 2
7 11 8 7 4
3 1
1 12 1 3
2 2 1
40
17 38
12
7 7 4
vrijwilligerswerk
Raster
3
Onderhoud werkschuur
13 3
7 5 1 2 46
Maaien & tijlen eenassige trekker
Controle van werken loonwerkers ed. 1
Onderhoud materiaal
14 10 5 17 19 44 28 46 59 64 41 37 384
Motorzaag
januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december Totaal:
Controle & waterpeil
Runderen
2007
regelen
Tabel 10: Verdeling van de werkuren van de Marc De Clerck over zijn bevoegde taken
3 3 1 6
32 16 17 21 20
99
681
Ook de AGM ploeg (Alternatief Gerechtelijke Maatregel) leverde dit jaar weer inspanningen op het Hageven. Hieronder vindt u de verdeling van het aantal uren per begeleider en per dienstverlener. In totaal werden op het Hageven 1384,5 uren gepresteerd door de AGM ploeg. In vergelijking met het vorig jaar zijn dit er meer aangezien de AGM ploeg ook een handje heeft toegestoken bij de Life werken.
29
Tabel 11: Aantal uren per begeleider en per dienstverlener. De laatste kolom geeft het gemiddelde aan per dienstverlener. Uren Hageven AGM Uren Hageven Joris Uren Hageven Guy Aantal AGM-ers Tot.Maand Gem. per dienstv. Dienstverleners ( actief op H.) Januari 53,5 43,5 50,5 8 147,5 6,7 Februari 46,5 60 58,5 7 165 6,6 Maart 70 60,5 53 7 183,5 10,0 April 62 26 23,5 7 111,5 8,9 Mei 27,5 29 23,5 4 80 6,9 Juni 14 32,5 6,5 5 53 2,8 Juli 55 66,5 56 6 177,5 9,2 Augustus 46,5 49 15 6 110,5 7,8 September 8,5 21 25 3 54,5 2,8 Oktober 22,5 24 46 3 92,5 7,5 November 0 19 26 0 45 0,0 December 70,5 48 45,5 5 164 14,1 Totaal uren: 476,5 479 429 1384,5 Gemiddelde per maand 115,4
Een derde en erg belangrijke groep die werken verrichten op het Hageven zijn de vrijwilligers van Natuurpunt Neerpelt en schoolkinderen. Elke woensdagvoormiddag, behalve in het broedseizoen (in Kolisbos werd er wel gewerkt), komen de vrijwilligers samen om beheerswerken uit te voeren. Dit jaar werden er 256 manuren gewerkt door de vrijwilligers, dit is ongeveer evenveel als het voorgaande jaar. Het trekken van de vogelkers gebeurde in het Kolisbos. Ook Educatief natuurbeheer heeft dit jaar heel wat werk verzet. Zij begeleiden de basisscholen in de omtrek bij het uitvoeren van beheerswerken. Het middelbaar onderwijs kwam dit jaar met 115 leerlingen 2 uurtjes werken op het Hageven. In het totaal presteerden de leerlingen 380 manuren.
30
Tabel 12: Aantal manuren gepresteerde door de vrijwillige werkploeg van Natuurpunt Neerpelt en vermelding van het soort werk dat uitgevoerd werd. Datum 17/01/2007 7/02/2007 21/02/2007 14/03/2007 26/04/2007 23/05/2007 31/05/2007 7/06/2007 13/06/2007 27/06/2007 11/07/2007 3/10/2007 17/10/2007 24/10/2007 12/11/2007 13/11/2007 14/11/2007 14/11/2007 15/11/2007 15/11/2007 15/11/2007 19/11/2007 19/11/2007 20/11/2007 20/11/2007 22/11/2007 22/11/2007 28/11/2007 28/11/2007 4/12/2007 5/12/2007 Totaal
Totaal aantal deelnemers 3 5 8 5 3 3 3 4 4 3 4 3 5 7 4 3 4 2 1 1 1 1 4 2 3 2 3 1 1 2 2 97
Soort werk Dennenopslag trekken Dennenopslag trekken Dennenopslag trekken Dennenopslag trekken Vogelkers trekken Kolisbos Vogelkers trekken Kolisbos Vogelkers trekken Kolisbos Vogelkers trekken Kolisbos Vogelkers trekken Kolisbos Vogelkers trekken Kolisbos Vogelkers trekken Kolisbos Werken Drie Bogen Werken Drie Bogen Werken Drie Bogen Berkenbrandhout opladen Berkenbrandhout opladen Berkenbrandhout opladen Berkenbrandhout opladen Hulp bij hakselen Hulp bij hakselen Hulp bij hakselen Koeien vangen Berkenbrandhout opladen Berkenbrandhout opladen Berkenbrandhout opladen hulp bomenverkoop hulp bomenverkoop Berkenbrandhout opladen Berkenbrandhout opladen Hakselen voor Life project Controleren sloten
Aantal Begin Eind uren Manuren 9:00 12:00 3:00 9 9:00 12:00 3:00 15 9:00 12:00 3:00 24 9:00 12:00 3:00 15 9:00 12:00 3:00 9 10:00 12:00 2:00 6 9:00 12:00 3:00 9 9:00 12:00 3:00 12 9:00 12:00 3:00 12 9:00 12:00 3:00 9 9:00 12:00 3:00 12 9:00 12:00 3:00 9 9:30 12:00 2:30 12,5 9:30 12:00 2:30 17,5 9:30 12:00 2:30 10 9:30 12:00 2:30 7,5 9:00 11:30 2:30 10 14:00 16:00 2:00 4 9:00 12:00 3:00 3 13:30 17:00 3:30 3,5 14:00 15:30 1:30 1,5 13:00 17:00 4:00 4 13:30 15:00 1:30 6 9:00 11:00 2:00 4 13:30 15:00 1:30 4,5 9:30 12:00 2:30 5 12:00 14:00 2:00 6 9:00 12:00 3:00 3 13:00 16:00 3:00 3 13:30 15:30 2:00 4 9:00 12:00 3:00 6 Totaal aantal uren 256
Tabel 13: Aantal manuren gepresteerd door leerlingen van het lager onderwijs en het secundair onderwijs. Datum Aantal uren Aantal lln 11/10/2007 2 30/11/2007 2 13/12/2007 2,75 14/12/2007 2,75 Totalen 9,5
115 20 13 27 175
Aantal manuren Aantal begeleiders 230 2 40,0 2 35,75 1 74,25 1 380
Onderwijs SO LO LO LO
7. De Dommel, hartslagader van het Hageven De Dommel is levensbelangrijk voor het Hageven. De werken die uitgevoerd worden in en rond de Dommel beïnvloeden de waterstand in het Hageven. Aangezien we een uniek stukje natte heide hebben liggen nabij Lommels Schoor is de waterstand dus erg belangrijk.
31
Eind 2006 en begin 2007 werd er een slibruiming uitgevoerd op vraag van minister Peeters. Het slib dat vervuild werd (en wordt) door de toevoer van het water uit de Eyndergatloop zou op deze manier uit het aquatisch systeem van de Dommel worden verwijderd. We kunnen ons grote vragen stellen bij de manier waarop de slibruiming werd uitgevoerd. Onderzoek achteraf heeft dan ook aangetoond dat de werken niet efficiënt uitgevoerd werden: vanaf een instabiel ponton groef men met een kraantje het slib uit de Dommel dat dan via een buis naar bezinkingsbekken werd gepompt, waar het even de tijd kreeg om te bezinken vooraleer het water terug de Dommel werd ingepompt. Er werd ons gegarandeerd dat het Hageven geen nadelige effecten zou ondervinden van deze slibruiming. Na herhaalde metingen en een wetenschappelijk rapport van Piet De Becker (onderzoeker INBO) bleek uiteindelijk dat het grondwaterniveau op het Hageven gedaald was. Deze daling was niet alleen te wijten aan de droge zomer van 2007 maar ook aan de slibruiming. Er werden dan drempels in de Dommel gelegd om de waterstand te verhogen zodat de riviervallei niet zou verdrogen. Dit viel natuurlijk niet in goede aarde bij de Figuur 17: De Dommel nabij Lommels Schoor omliggende landbouwers. De drempels zijn een tijdelijke oplossing. De bedoeling is dat meanders op bepaalde locaties (eigendommen van Natuurpunt, gemeente Neerpelt en provincie Limburg) terug hersteld zullen worden. Dit hermeanderingsproject kadert in de Europese visie om water langer vast te houden in de bovenlopen van rivieren. Vroeger wilde men zo snel mogelijk het water afvoeren. Deze wetenschap werd in 1970 ten uitvoer gebracht door de Dommel recht te trekken (afkoppelen van de meanders). Door een hermeandering stijgt het waterbergend vermogen van een rivier waardoor de rivier normaal ook minder vaak buiten haar oevers zal treden. De ontheffing van de MER voor een hermeandering wordt door het VMM (Vlaamse Milieumaatschappij) uitgewerkt. Wij zijn als natuurbeheerders voorstander van een (goed uitgevoerde) hermeandering van de Dommel omdat dit een vernatuurlijking van een riviervallei met zich meebrengt. Processen van afkalving en afzetting krijgen op deze manier terug een kans.
8. Aanschaf van een nieuw terreinvoertuig Dit jaar werd onze terreinarbeider verwend met de aankoop van een “utility” voertuig. Voorheen werden alle verplaatsingen gedaan met de grote tractor met aanhangwagen wat veel lawaai met zich meebracht. Dit 6 bandig voertuig heeft een heel lage bandendruk, een stuk beter dan de tractor. Op deze manier wordt er minder lawaai en schade geproduceerd bij verplaatsing op het terrein. De aanleg en onderhoud van het raster alsook het toezicht op de 60 runderen wordt een stuk gemakkelijker.
Figuur 18: De Gator van John Deere voor verplaatsingen op het terrein 32
Ook het verbruik is een stuk lager dan de tractor en dus ook beter voor het milieu.
9. Donateursactiviteit Er speelde al een tijdje het voorstel om een activiteit te organiseren waarop we alle schenkers aan het Hageven wilden bedanken. De Wulp vzw sprong mee in de boot en een donateursactiviteit werd op poten gezet. Donateurs werden nog eens persoonlijk bedankt voor hun steun en werden uitgenodigd op een receptie en een wandeling. Tijdens de wandeling toonden we de schenkers de werken die we dankzij hun financiële steun hebben kunnen realiseren. Maar liefst 60 mensen zijn op deze uitnodiging in gegaan. Figuur 19: Een goede opkomst tijdens de donateursactiviteit
10. Onderzoeken in het Hageven
Als natuurreservaat is het Hageven vaak een onderwerp van onderzoek. Naast de onderzoeken die voorafgaan aan de werken in het kader van het Life project werden ook onderzoeken gedaan naar zware metalen. Zo wordt een “Leidraad voor natuurbeheerders” opgesteld in samenwerking met het OVAM. Hierbij wordt onderzocht hoe natuurbeheerders best met zware metalen in hun natuurgebieden omgaan. In dit onderzoek stelde men bijvoorbeeld vast dat de organische bovenste laag van duinen de grootste vervuilingslast van zware metalen bevat. Herstel van stuifduinen door het verwijderen van de bovenste organische laag heeft dus alleen maar een positief effect op de natuurlijkheid van een reservaat. Een definitief rapport is er voorlopig niet voorhanden. Ook wordt er in Nederland en op de grens met België een Triade onderzoek uitgevoerd over de vervuilingsgraad en het herstel van landschappen. Voor een groot aantal typische landschappen (graslanden, moerassen, bossen, …) werden bodemstalen genomen en geïnventariseerd. Op deze manier krijgen ook natuurbeheerders een idee van de vervuilingsgraad van verschillende types natuur. Het is misschien wat voorbarig maar dit kan helpen bij keuzes die men moet maken bij het inrichten van natuurgebieden. Johannes Cauwbergs (thesisonderzoek) voerde dit jaar ook een onderzoek uit naar waterkevers. Dit jaar hopen we de resultaten van het onderzoek te ontvangen. Ook zijn de resultaten bekend van een bosmuizenonderzoek dat uitgevoerd werd in het Hageven door Joke Beernaert (doctoraat Universiteit Antwerpen). De onderzoeksvraag was of muizen voedsel, dat zware metalen bevat selectief niet tot zich nemen. Ook de slibruiming en de bijhorende grondwaterverlaging leverde een onderzoekje op van Piet De Becker over de grondwaterstand van het Hageven in de zomer van 2007. Mede dankzij de inzet van 3 vrijwilligers Pierre Collaer, Albert Smeets en Gerard Alders werd de daling van de grondwaterstand opgemerkt. Zij meten elke 2 weken de grondwaterstanden in het Hageven in 39 peilbuizen verspreid over het gehele reservaat. Het vergt veel tijd en inzet, maar de gegevens zijn levensbelangrijk voor het Hageven.
33
Op Nederlandse zijde (dicht bij de Belgische grens) werd een onderzoek naar bijen, graafwespen en sprinkhanen uitgevoerd in het kader van OBN-inventarisaties waarvan u in 4.8 de resultaten reeds kon lezen. We mochten in 2007 ook het goede nieuws ontvangen dat er het vijfde jaar op rij geen besmetting meer met knolcyperus werd vastgesteld door het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen. Hierdoor zijn we officieel vrij verklaard van knolcyperus op de percelen nabij de Tussen in het Hageven.
34
11. Jaarrapport voor Natuurpunt Mechelen 2007 Werking in en rond het natuurgebied Organisatie in 2007 Ja Nee Is er rond het natuurgebied een beheerteam of werkgroep actief? Indien JA: • Is deze werking geïntegreerd binnen de afdeling? • Werd het beheerteam betrokken bij de opmaak van dit verslag? Kwam de werking van het natuurgebied en de evaluatie van het beheer aan bod binnen: • Beheerteam ? • Afdeling (of reservatenwerkgroep binnen afdeling)? • Lokale algemene vergadering? Hoe worden de werkdagen georganiseerd/gepland? • Op eigen initiatief conservator? • Georganiseerd binnen beheerteam? • Georganiseerd binnen afdeling/reservatenwerkgroep?
Werking natuurbeheer in 2007 Ja Nee Werden er werkdagen georganiseerd? Indien JA: • Aantal? • Gemiddeld aantal deelnemers?
34 4,6
Werd er educatief natuurbeheer georganiseerd met scholen? Kwamen er ook andere groepen zoals andere verenigingen en jeugdverenigingen werken?
Onthaal van bezoekers en relatie natuurgebied/omgeving in 2007 •
Wandelingen op aanvraag: Hoeveel geleide wandelingen werden er op aanvraag georganiseerd?
75
Wie verzorgde deze wandelingen? Albert Smeets, Bert Looten, Gaby Bollen, Gerard Jannis, Ghis Palmans, Guido Jansen, Harry Vaes, Ine Reynders, Jaak Schuurmans, Jan Daniëls, Kobe Jansen, Lou Buckinx, Luc Winters, Marc De Clerck, Marcel Versmissen, Pierre Geunes, Rik Bosmans, Roger Dalemans, Willy Pardon, Wout Antonis
35
•
Publiekswandelingen: Hoeveel publiekswandelingen werden er georganiseerd?
13
Wat was het gemiddeld aantal deelnemers?
26,38
Wie verzorgde deze wandelingen? Roger Dalemans, Pierre Geunes, Hans Claes, Albert Smeets, Rik Bosmans, Ine Reynders, Jef Lommelen, Paul Vangerven, Carlo Holsteens, Henk Lemaire, Guido Jansen, Johan Van Hertum, Ghis Palmans, Gaby Bollen Ja Nee Werd de omgeving (buren/lokale mensen hierbij betrokken Indien JA • Via huis aan huismailing? • Via gerichte uitnodigingen? • Via gemeentelijk informatieblad? • Via reclamebladen • Via de pers Ja Nee Is de € 1 regel1 hierbij reeds ingevoerd bij deze activiteiten? Worden er actief leden geworven bij deze activiteiten? Werd er rond het natuurgebied een grote activiteit georganiseerd? Indien NEE: • Werd er elders binnen de afdeling een grote activiteit georganiseerd? Indien JA: • Wat was het succes? • Donateursactiviteit met een opkomst van 60 personen. • Wandeling in het kader Life project met een opkomst van ongeveer 60 personen. Ja Nee Werd er op een andere wijze gewerkt aan de uitstraling van het natuurgebied en/of het onthaal van bezoekers? Indien JA: • Op welke wijze en wat was het succes? De website van het Hageven werd vernieuwd, er werd een krantje bij de buurtbewoners in de bus gedaan over de Life werken in het Hageven en er wordt een digitale nieuwsbrief rondgestuurd naar de warme adressen. Ja Nee Werden er op het terrein nieuwe initiatieven genomen op het vlak van openstelling? 1
Deze regel is door de Raad van Beheer van Natuurpunt ingevoerd om een betere ledenbinding te bekomen. Hierbij nemen leden en hun gezin gratis deel en wordt aan niet-leden € 1 gevraagd.
36
Indien JA: • Welke en wat was de respons? Er werd een wandeling geopend tussen de Wateringen in Lommel Kolonie en het Hageven te Neerpelt. Er zijn bij de opening meer dan 200 personen komen wandelen. Ook nu wordt de wandeling druk bewandeld.
Planning werking in 2008 Ja Nee Worden er in 2008 veranderingen inzake werkdagen voorzien? Ja Nee Zijn er veranderingen voorzien inzake toegankelijkheid en openstelling? Indien JA: • Welke ? In het kader van het Life project worden de wandelingen herbekeken. Dit brengt nieuwe wandelfolders en nieuwe bebording met zich mee. Ja Nee Zal er in 2008 worden meegewerkt aan de werving van leden en medewerkers? Indien JA: • In welke vorm? Er worden dit jaar verschillende cursussen gepland. De cursus Natuurgids is in 2007 reeds gestart en loopt tot 2008. Er zal een cursus Digitale natuurfotografie en een cursus Vlinders worden gegeven. Ja Nee Zijn er grote activiteiten voorzien? Indien JA: • Welke? Ja Nee Wordt er een actie opgezet om meer vrijwillige medewerkers bij de werking te betrekken? Indien JA: • Welke? Zoals eerder reeds vermeld, het organiseren van cursussen. Ja Nee Wordt er samen met de afdeling gewerkt aan de opvang van deze vrijwillige medewerkers? Indien JA: • In welke vorm? Geïnteresseerden worden meegevraagd bij de beheerswerken, maandwandelingen, uitstappen en Algemene Vergadering. De voorzitter van de afdeling neemt de taak op zich om deze nieuwelingen op te vangen.
37
Natuurbeheer Uitvoering beheerplan 2007 In dit deel worden al de werken, uitgevoerd in 2007, genoteerd Eenmalige werken en omvormingsbeheer uitgevoerd in 2007 Werden er eenmalige werken en/of een omvormingsbeheer uitgevoerd? Duid zo nauwkeurig mogelijk op kaart aan welke werken werden uitgevoerd. Uitvoerige verslagen en kaartjes van de werken kunnen (indien beschikbaar) in bijlage opgenomen worden.
Noteer eveneens wie de werken uitvoerde (conservator en beheerteam/afdeling, landbouwer of uitbesteed aan een aannemer). Details in de vorm van data en dergelijke, zijn niet noodzakelijk. Samenvatting eenmalige werken en/of Bijlage omvormingsbeheer In 2007 werden de volgende stappen van het Life 11.1 project uitgevoerd:
Wanneer
Wie
Najaar 2007
Loonwerkers, arbeider, AGM, vrijwilligers
Uitgraven van vennen tussen de vangkraal en Lommels Schoor Herstellen van stuifduinen Plagwerken tussen de vangkraal en Lommels Schoor Verwijderen van berkenopslag op een potentieel heidegebiedjes op de rechteroever van de Dommel Inrichting van een perceel tot vloeiweide
Natuurmonu menten
Uitbreiding van het raster op percelen langs Bergeijkse Dijk Uitbreiding van de kudde met 11 kalfjes
Aug 2007
Traden er problemen op bij de eenmalige werken? Heb je enige suggesties of ideeën om deze problemen in het vervolg te vermijden? •
Nee
Onderhoudsbeheer uitgevoerd in 2007 Welk onderhoudsbeheer werd er precies uitgevoerd? Probeer indien mogelijk de werken te situeren. Duid ook zoveel mogelijk op kaartjes in bijlage aan. Duid ook aan wie de werken uitvoerde en wanneer ze plaatsvonden. Ook hier zijn geen details nodig. Onderhoudsbeheer (uitvoering) Peilingen grondwaterstanden
Bijlage
Nazicht water kanaalaanvoer Begrazing
percelen
rechteroever
Wanneer 2007 2007
Dommel
door
Wie Pierre C, Albert S, Gerard A Marc D
April tot
38
particulieren boeren Van Oyen, Vanherck en Theuwis
okt 2007
Vrijwilligerswerk:
2007
vrijwillg ersploeg
Opruimen maaisel Uitslepen takken en berkenhout Uittrekken dennen Zoeken runderen Traden er problemen op bij de eenmalige werken? Heb je enige suggesties of ideeën om deze problemen in het vervolg te vermijden? •
Doordat de terreinarbeider een deel van het voorbereidende werk moest uitvoeren konden bepaalde reguliere onderhoudswerken op het reservaat niet uitgevoerd worden.
Planning beheer 2008 De planning voor het beheer in 2008 heeft tot doel om al een globaal overzicht te krijgen van de uit te voeren werken. Hierbij kan een opsplitsing gemaakt worden welke werken uitgevoerd worden door de conservator en het beheerteam, de professionele terreinploeg van Natuurpunt of landbouwers (aan te duiden in de laatste kolom van onderstaande tabellen).
Planning éénmalige werken en omvormingsbeheer 2008 Eenmalige werken en omvormingsbeheer kunnen enkel uitgevoerd worden als ze opgenomen zijn in het goedgekeurd beheerplan of in de bijstelling via de periodiek goedgekeurde monitoringrapporten. Steeds moet voorafgaandelijk ook -indien vereist- de voorziene stedenbouwkundige- of natuurvergunning bekomen worden. De financiering van de werken moet uiteraard besproken worden via de begroting. Grootschalige eenmalige werken die niet in een goedgekeurde begroting zijn opgenomen kunnen in principe niet uitgevoerd worden.
Vermeld duidelijk wie deze werken zal uitvoeren (conservator en beheerteam, aannemer). Geef ook een motivering waarom deze werken moeten worden uitgevoerd en duid eventueel op kaart aan. Werken vergund via de erkenning of waarvoor reeds de nodige vergunning is bekomen: Planning eenmalige werken 2008 (omschrijving) Bijlage Wanneer Wie Life werken: Jan-feb Marc, AGM, 2008 vrijwilligers Opruimen takhout Afwerking raster Heraanleg wandelpaden 2008 Heraanleg raster op rechteroever van de Dommel 2008 Plagwerken op interessante locaties 2008 loonwerker
39
Werken waarvoor nog een afzonderlijke vergunning moet aangevraagd worden: Bijv. stedenbouwkundige vergunning voor poel (tenzij expliciet opgenomen in goedgekeurd beheerplan), werken in niet-erkende percelen Planning eenmalige werken 2008 Bijlage Heraanleg amfibieënpoelen op eigendom van de 11.3 provincie Aanleg van vistrap en versterking van de dijk
Wanneer Wie 2008-2009 loonwerker 2008-2009 loonwerker
Planning onderhoudsbeheer 2008 Welk onderhoudsbeheer is gepland en door wie zal het uitgevoerd worden (terreinploeg Natuurpunt, landbouwers, loonwerkers of beheerteam en afdeling)? Geef er ook de motivatie bij en duid eventueel aan op kaart.
Planning onderhoudsbeheer 2008 Ruiming sloot Tussen
Bijlage 11.3
Afmaaien riet ter hoogte van Lommels Schoor linkerzijde
Wanneer Maart 2008
Wie Werkploeg Wim Moons
Feb 2008
Werkploeg Wim Moons
Uitwendig Beheer Zijn er uitwendige factoren die het gebied bedreigen? • Vervuiling van de Dommel • Kayakvaart op de Dommel • Loslopende honden en mensen die niet op de paden blijven Zijn er acties ondernomen om externe problemen op te lossen? • Overleg met betrokken partijen • Onderzoek door het INBO ivm kayakvaart
Werden er inbreuken op de wetgeving gepleegd? Zo ja, welke en werd hier een proces verbaal opgesteld door een bevoegd persoon? • Sluikstorten nabij Stenen Brug, pv opgesteld.
40
Voorbereiding beheer na 2008 Worden er na 2008 werken voorzien die in 2008 een voorbereiding2 vergen? Geef aan welke werken worden voorzien, motivering waarom deze werken moeten worden uitgevoerd en duid eventueel op kaart aan.
Planning onderhoudsbeheer 2008 Bijlage Voorbereidende werken voor het Life project kunnen nodig zijn in 2008
Wanneer 2008
Wie Marc of loonwerk er
Is er voor de voorbereiding van deze werken hulp nodig vanuit het secretariaat. Zo ja, in welke vorm? • Joost Dewyspelaere is projectleider van het Life project Dommeldal.
Opvolging van het beheer Effecten van beheer op vegetaties Graag hier een zeer beknopte synthese van de belangrijkste evoluties (uitgebreide gegevens kunnen in het monitoringrapport gemeld worden). Rapporten kunnen steeds als bijlage meegestuurd worden. Welke soorten en/of vegetaties doen het goed? Waarom? • Klokjesgentianen: goedoverwogen plaggen, hoge waterstanden, begrazing op beperkte tijden • Veenorchis: hoge waterstand op een voedselarme bodem
Welke soorten en/of vegetaties gaan achteruit? Heb je enige verklaring voor deze achteruitgang? • Geen noemenswaardige achteruitgangen Werd er onderzoek gedaan naar flora? Zo ja, welke en door wie? • Mossen en Korstmossen door de mossenwerkgroep van Vlaanderen • Klokjesgentianen door de tellers van de eitjes van de gentiaanblauwtjes Is er rond het onderzoek naar flora een samenwerking ontstaan met de studiewerkgroepen van Natuurpunt? Zo ja, in welke vorm? • Nee
2
Het is meer en meer noodzakelijk om grotere werken op langere termijn te plannen. Dit is zeker het geval voor werken (raster, eenmalige werken) met een hogere kostprijs. Steeds meer is voorafgaand onderzoek (bodem) of het verkrijgen van de nodige vergunningen noodzakelijk. Dit alles neemt tijd in beslag.
41
Effecten van beheer op fauna Graag hier een synthese van de belangrijkste evoluties (uitgebreide gegevens kunnen in het monitoringrapport vermeld worden). Rapporten kunnen steeds als bijlage meegestuurd worden. Welke soorten doen het goed? Heb je enig idee waarom? • Rietvogels: uitgebreide rietvlaktes • Libellen: goede waterkwaliteit, gefasseerd maaien van het riet, licht hellende oevers • Viseters: voldoende vis, veel riet om zich in te verschuilen en te broeden, oevers van de Dommel voor de ijsvogel. Welke soorten gaan merkbaar achteruit? Heb je een verklaring? • Wulp: verdroging, overbemesting, omzetten van graslanden naar akkers • IJsvogel: kayakvaart op de Dommel Werd er onderzoek gedaan naar fauna? Zo ja, welk onderzoek en door wie werd dit uitgevoerd? • Vlinders door Willy Pardon en Ghis Palmans • Libellen door Gerard Jannis, Jef Van den Boer en de Vlaamse libellenvereniging • Vogels door Pierre Geunes en Stan Kwanten • Broedvogels door Hans Claes, Pierre Geunes en Paul Vangerven Is er rond onderzoek naar fauna een samenwerking ontstaan met de studiewerkgroepen van Natuurpunt? Zo ja, in welke vorm? • Nee
42
12. Bijlagen 12.1 Overzicht van de werken in het kader van het Life project
Herstel tot vloeiweide
Verwijderen van boomopslag, plaggen, en uitgraven van oude vennen
Aan Nederlandse kant vinden natuurherstellingswerken plaats op de landbouwenclave
Verwijderen van berkenopslag in kader van heideherstel
43
12.2 Vennenkijker, nieuwsbrief Life project 2007
44
45
46
47
12.3 Kaart met een overzicht van de geplande werken
1: Ruimen van de sloot aan de Tussen 2: Herinrichting van de amfibieënpoelen, misschien aanleg van vistrap 3: Uitbreiding van het raster op het Belgisch gedeelte 4: Verwijderen van boomopslag, plaggen, uitgraven van vennen, verwijderen van takhout, dit alles in kader van het Life project. 5: Verwijderen van berkenopslag zodat heide terug een kans krijgt (Life project) 6: Begrazing van percelen door koeien van particuliere landbouwers 7: Onderhoudsbeheer, afmaaien van rietvegetatie ter hoogte van Lommels Schoor 8: Inrichting van een verruigd grasland tot vloeiweide
48
12.4 Overzicht van de trektellingen in het Hageven in het najaar 2007 op de trektelpost langs de Bergeijkse Dijk Vogelsoort Aalscholver Atalanta Barmsijs Beflijster Boomkruiper Boomleeuwerik Blauwe Kiekendief Blauwe Reiger Boompieper Brandgans Bruine Kiekendief Buizerd Boomvalk Boerenzwaluw Canadese gans Draaihals Distelvlinder Duinpieper Ekster Fitis Fuut Groenling Gans.Species Gaai Grote Bonte Specht Geelgors Grauwe Gans Grote Gele Kwikstaart Goudhaantje Gele Kwikstaart Grote Lijster Goudplevier Graspieper Groenpootruiter Grote Pieper Gekraagde Roodstaart Grote Zilverreiger Groene Specht Goudvink
Aantal 596 65 11 5 4 392 9 167 37 1 8 225 8 8654 45 1 1 5 5 2 1 379 113 115 27 63 170 9 47 90 127 24 2947 6 2 2 9 16 4
Vogelsoort Aantal Grauwe Vliegenvanger 1 Gierzwaluw 5 Havik 8 Houtduif 67379 Heggemus 36 Houtsnip 1 Huiszwaluw 1391 Ijsgors 2 Ijsvogel 1 Koolmees 58 Kauw 1576 Kruisbek 13 Kuifeend 61 Keep 133 Kievit 3819 Klapekster 7 Kuifmees 33 Kleine Mantelmeeuw 62 Kneu 1320 Knobbelzwaan 17 Koekoek 2 Kolgans 6 Kokmeeuw 366 Koperwiek 2981 Krakeend 122 Kramsvogel 1567 Kwartel 2 Kwikstaart Species 1 Merel 79 Matkop 4 Nijlgans 106 Oranje Luzerne vlinder 1 Oeverzwaluw 9 Pimpelmees 162 Paapje 5 Putter 60 Roodborst 32 Rietgors 477 Rietgans 92
Vogelsoort Ringmus Roek Ruigpootbuizerd Roodborsttapuit Spreeuw Slobeend Sijs Slechtvalk Staartmees Smelleken Sperwer Stormmeeuw Tapuit Tafeleend Tjiftjaf Turkse Tortel Torenvalk Vink Vink/Keep Vuurgoudhaantje Visarend Veldleeuwerik Waterpieper Wespendief Wilde Eend Witgatje Witte Kwikstaart Watersnip Wintertaling Wulp Zanglijster Zanglijster/Koperwiek Zilvermeeuw Zwarte Kraai Zwarte Mees Zomertortel Zwarte Specht
Aantal 31 71 2 37 7594 7 816 1 80 6 178 3 18 8 15 12 14 8263 626 2 4 3229 2 13 1016 6 114 116 172 6 168 45 15 67 35 4 2 119187
Er werden 66 vlinders geteld en 119121 vogels. De vlinders zijn in de tabel gearceerd. De tellers zijn Beyen Ludo, Beyen David, Beyen Steven, Boudewijns Wil, Claes, Hans, Paesen Theo, Pennings Martin, Prinsen Pieter, Schuurmans Patrick, Schuurmans Brecht, Slenders Koos, Van Dael Pierre, Van de Laer Jan, Van Lierop Thieu, Van Nunen Hans, Van Otten Albert en Van Rooy Peter.
49
