Jaarverslag 2014 Een nieuw vooruitzicht...
Bestuur Rob Faber, voorzitter Inge Lenior, secretaris Paul Drewes, penningmeester
Doelstelling De doelstelling van Vrienden van de Olifant is: Een bijdrage leveren aan de bescherming van de in het wild levende olifanten, zowel de Afrikaanse als de Aziatische. a. door het financieel of op andere wijzen steunen van beschermingsprojecten van olifanten; b. door het geven van voorlichting over het leven, de bedreigingen en de beschermingsmogelijkheden van olifanten, waardoor zo veel mogelijk mensen bij de problematiek betrokken worden.
Keurmerk Goede Doelen Het Keurmerk Goede Doelen stelt hoge eisen aan Goede Doelen Organisaties die het Keurmerk willen voeren. Om voor het Keurmerk Goede Doelen in aanmerking te komen, dienen organisaties aan 8 criteria te voldoen: 1. beschikken over de ANBI-status; 2. beschikken over bonafide bestuurders; 3. fondsenwerven volgens een gedragscode; 4. inzicht geven in de strategie van de organisatie; 5. inzicht geven in de financiële kerngegevens; 6. inzicht geven in de gerealiseerde prestaties; 7. inzicht geven in de belangrijkste risico’s en de waarborgen; 8. helder communiceren met donateurs en andere belanghebbenden. Aangezien Vrienden van de Olifant aan alle voorwaarden voldoet, voeren wij het Keurmerk Goede Doelen nu al 5 jaar. Belangrijke gegevens zijn te vinden op: www.keurmerkgoededoelen.nl/keurmerk/vrienden-van-de-olifant
ANBI-status De Belastingdienst erkent Vrienden van de Olifant als Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI). Over erfenissen en schenkingen hoeft geen erfbelasting of schenkbelasting betaald te worden. Donateurs van een ANBI mogen hun giften aftrekken van de belasting.
Postadres: Postbus 44, 1430 AA Aalsmeer. E-mail:
[email protected] Secretariaat: Studio’s Aalsmeer, van Cleeffkade 15, 1431 BA Aalsmeer - Tel.: 0297 364224 IBAN: NL68 INGB 0000 2211 20
Een nieuw vooruitzicht... Het was een jaar van vooruitzicht, niet echt van vooruitgang, maar de tekenen wezen in de goede richting. Het gehoopte herstel van de economie liet nog op zich wachten, maar de neerwaartse spiraal werd doorbroken en voor het eerst in 6 jaar waren er meer nieuwe aanmeldingen dan opzeggingen. Het positieve resultaat was niet groot, maar we waren weer op weg naar boven, niet langer naar beneden. De eerste 3 maanden stonden helemaal in het teken van de fondsenwerving voor de bouw van het Olifant Ziekenhuis op Sri Lanka. Het Olifant Evenement, dat op 30 maart in de Studio’s Aalsmeer gehouden werd en een hoogtepunt moest worden in onze inspanningen om het benodigde geld bijeen te brengen, was niet het hoogtepunt waar we op gehoopt hadden. Er werd een flink bedrag binnengehaald, waar de bouw van het ziekenhuis mee betaald kon worden, maar het geld voor de inrichting van het ziekenhuis en benodigde medische apparatuur was er nog niet. De acties gingen door.... Ons secretariaat in Boxmeer werkte niet zoals we verwacht hadden en keerde terug naar de Studio’s Aalsmeer, waar we een betere werkruimte kregen dan voorheen. Er was weer vooruitzicht op een betere toekomst, mede door de nieuwe secretariaatmedewerkers die enthousiast hun schouders onder het werk gingen zetten, met een prettige werksfeer als direct gevolg. We kregen afgelopen jaar een enorme klap te verwerken. Dr. Catrin Schröder, onze contactpersoon op Borneo bij het weesolifantje Joe, overleed plotseling. Niemand was daarop voorbereid en alle werkzaamheden op Borneo moesten weer opnieuw opgezet worden. De verzorging van Joe ging uiteraard gewoon door, daar kwam geen verandering in. Er moest een collega gezocht worden die de leiding van het beschermingsproject voor de dwergolifanten op Borneo op zich kon nemen, waar enige maanden tijd voor nodig was. In de tussentijd waren wij verstoken van de laatste informatie en nieuwe foto’s. Daarnaast overleed een olifantje in Kenia ook onverwacht: Sabachi. Hij liet een grote leegte achter en een enorme verslagenheid bij verzorgers en peetouders. Er kwam een nieuw beschermingsproject bij: het Olifantjes weeshuis in Zambia, waar de weesolifantjes Mosi en Rufunsa opgevangen zijn en de verzorging krijgen die ze nodig hebben om over enige tijd weer een vrij leven in een van de nationale parken te kunnen leiden. Door de peetouders van deze weesjes hebben zij weer een nieuw vooruitzicht op een toekomst... Rob Faber, voorzitter
Peetouderproject Sri Lanka De activiteiten voor Sri Lanka werden gedomineerd door de acties voor het Olifant Ziekenhuis. Vooral de eerste maanden van het jaar zijn we daar heel druk mee bezig geweest. Op 30 maart werd het Olifant Evenement gehouden in studio 6 van de Studio’s Aalsmeer, dat geheel in het teken stond van het Olifant Ziekenhuis. We hadden gehoopt om de acties voor de geldinzameling voor de bouw en inrichting van het ziekenhuis af te kunnen sluiten, omdat het doel bereikt was. Enerzijds was het goede nieuws dat er voldoende geld binnengekomen was om de bouw van het ziekenhuis te kunnen realiseren. Maar de acties moesten voortgezet worden, omdat er geen geld was voor de apparatuur en inrichting van het ziekenhuis.
Degambada
Olifantjes terug naar de natuur De weesolifantjes Degambada en Amber, die al jaren in het Amber peetouderprogramma zitten, waren er eind 2013 al aan toe om terug te gaan naar een zelfstandig leven in Udawalawe Nat. Park. Door verschillende omstandigheden moest de datum van terugplaatsing een aantal keren uitgesteld worden. Ook in 2014 was dit het geval. Sinds enige tijd werden baby-olifantjes en jonge olifanten door criminelen uit de nationale parken ontvoerd, om ze te verkopen aan tempels en toeristen-attracties. Dr. Perera wilde niet het risico lopen dat olifantjes uit Elephant Transit Home hiervan slachtoffer zouden worden. Eerst moesten deze criminelen uitgeschakeld worden, voordat een nieuwe datum voor de vrijlating vastgesteld kon worden. Uiteindelijk zou de vrijlating pas in 2015 plaatsvinden.
Indi
Nieuwe prothese voor Namal Namal groeit, maar zijn prothese groeit uiteraard niet mee. Dus werd het de hoogste tijd voor een nieuwe prothese. Om de prothese goed sluitend te krijgen, is Namal overgebracht naar de prothese-fabriek. Dit om er voor te zorgen dat de prothese goed aansluit om het onderbeen, zodat er geen ruimte ontstaat waardoor de prothese langs de amputatie schuurt. Hercules
Namal
Deegawapi
Manike
Manike nieuw in peetouderprogramma
Het olifantje dat wees is geworden door het overlijden van haar moeder in Udawalawe National Park, waarvan verslag is gedaan in de documentaire ‘Oerkracht in het Wild’, kreeg de naam Manike, wat “klein meisje” betekend. Omdat de film in opdracht van Vrienden van de Olifant gemaakt is, was het logisch dat Manike in ons peetouder-programma opgenomen zou worden. Manike is heel verlegen tegenover mensen, maar vriendelijk naar de andere weesolifantjes. Ze is goede maatjes met Wasala en Kalana, waar ze regelmatig mee speelt. Manike kan moeilijk wennen aan het drinken uit een fles en krijgt meestal haar melk in een emmer.
Olifantjes in het peetouderprogramma We hadden begin 2014 acht weesolifantjes in het peetouderprogramma: Degambada, Amber, Indi, Deegawapi, Kalana, Namal, Walasa en Hercules. Later kwam Manike erbij. Vroeger werden de olifantjes ’s nachts met een touw aan een paal vastgemaakt, omdat de projectleiding bang was dat de olifantjes zich zouden bezeren als zij in het donker tegen elkaar en tegen de omheining zouden lopen. Dr. Perera was daar niet bang voor en liet de weesjes ’s nachts vrij rondlopen. Hij kreeg gelijk; er is geen enkel olifantje gewond geraakt. Ook schafte Dr. Perera het geven van een corrigerende tik af, als de olifantjes iets deden wat niet mocht. Twee belangrijke stappen voorwaarts in de verzorging van de olifantjes, waardoor hun welzijn positief beïnvloed werd. Daarnaast werd het gebied waar Wasala, Kalana en Manike zijn lekker aan de olifantjes overdag verbleven vergroot. het spelen.
De bouw van het Olifant Ziekenhuis op Sri Lanka Naast het werk dat de projecten met zich meebrengt hebben we veel tijd besteed aan de acties om geld bij elkaar te brengen voor de bouw en inrichting van een Olifant Ziekenhuis op Sri Lanka. Het plan voor de bouw groeide toen 2 van de “onze” olifantjes: Namal en Hercules, geopereerd moesten worden en daar veel voor geregeld en geïmproviseerd moest worden. Er was geen operatiekamer en alle apparatuur moest gehuurd worden. Toen we hoorden dat gemiddeld 1 op de 3 babyolifantjes die als wees binnengebracht werden na hun redding alsnog overleed, dat wellicht voorkomen had kunnen worden als ze direct op een Intensive Care-afdeling opgenomen zouden worden, stond voor ons vast dat er zo spoedig mogelijk een ziekenhuis voor olifantjes gebouwd moest worden. De kosten voor de bouw en inrichting van het ziekenhuis werden begroot op 100.000 euro. Een bedrag waar we ons best voor gingen doen om dit binnen te halen. Er werden acties bedacht en een campagne opgezet. Maar alles ging veel moeizamer dan we gedacht hadden. Het Olifant Evenement, dat op 30 maart gepland stond, stond helemaal in het teken van de fondsenwerving voor het Olifant Ziekenhuis. Naast de ruimten in Studio’s Aalsmeer, die we de voorgaande jaren ook voor het eveZangeres Susan-Jane Henny Huisman in gesprek met Marjo Hoedemaker. Entertainer Leenderd met zijn showgirls.
nement gebruikten, kregen we de beschikking over studio 6, met z’n sfeervolle aankleding. Op het grote podium traden de Sri Lankaanse zangeres SU op, die haar vertolking van the Elephant Song liet horen, de zangeres Susan-Jane, die een zelf geschreven nummer voor de weesolifantjes zong: Let there be Love, een speciaal optreJan Keizer & Anny Schilder den van de zanger Leenderd, ondersteunt door showdanseressen, de groep Ancora, met nummers van hun CD Vrij als de Wind en Jan Keizer en Annie Schilder, die met enkele bekende nummers uit hun repertoir de zaal op z’n kop zette. Op een groot scherm was de premiere van de film “Oerkracht uit het Wild”, over het werk van Dr. Vijitha Perera in Sri Lanka en de redding van het olifantje Manike. Verder gaf Dr. Vijitha Perera een presentatie over de bedreigingen van de olifanten op Sri Lanka, er was een veiling van olifant-kunstwerken en de trekking van de Ziekenhuis Loterij. Het hele podiumprogramma werd op voortreffelijke wijze gepresenteerd door Hennie Huisman. Ook waren er exposities van beeldende kunstenaars, die hun olifanttekeningen en -schilderijen tentoonstelden en verkochten. Het podiumprogramma werd afgesloOp de foto met de weesolifantjes. ten met een optreden van Ousmane Seye. Er werd zelfs door een aantal mensen meegedanst! In de naast gelegen zaal was door een aantal vrijwilligers een Sri Lankaanse markt gebouwd, ontworpen door Dirk Teewen. Hier werden in levensechte marktkramen heel veel olifant-artikelen verkocht. De opbrengst van de verkoop was bestemd voor de bouw van het Olifant Ziekenhuis. In een kleine open fotostudio konden belangstellenden met de weesolifantjes op de foto, was er een Rad van de Toekomst en een Olifant Quiz, vakkundig gepresenteerd door Hennie Huisman. Met de acties en giften werd totaal € 42.000 binnengehaald. De acties worden in 2015 voortgezet en tijdens het 20-jarig jubileum van VvdO afgesloten. We gaan er vanuit dat dan voldoende fondsen binnen zijn om het ziekenhuis te bouwen en in te richten.
Oerkracht uit het Wild
Vijitha Perera & Marjo Hoedemaker Documentaire Wees zuinig op wat onvervangbaar is , is het credo van olifantendeskundige Marjo Hoedemaker. Zo denken de boeren in Sri Lanka ook maar wel vanuit een totaal ander perspectief. In de strijd om het land op kanwat er onvervangbaar maar ÈÈn de winnaar zijn. Helaas de olifant het af tegen groeiende Zo Wees zuinig is, is het credo vanlegt olifantendeskundige Marjode Hoedemaker. bevolking Sri Lanka zo isook het maar dier op van een oorlog komen te perspectief. staan met deInlokale boer, denken devan boeren in Srien Lanka welvoet vanuit totaal ander de strijd om ook wel bekend als de Human-elephant conflict. het land kan er maar één de winnaar zijn. Helaas legt de olifant het af tegen de groeiende bevolking van Sri Lanka en zo is het dier op voet van oorlog komen te staan met de lokale boeren, dat bekend Het demens-olifant-conflict. grootste paradox van Sri Lanka genoemd. In het overwegend boeddhistische land staatwordt als het wordt de olifant vereerd als een heilig wezen, maar tevens worden ze gezien als een vijand en bedreiging voor de arme boer.van Sri Lanka genoemd. In het overwegend boeddhistische land wordt Het wordt de grootste paradox Door de eeuwen heen leefden dorpelingen en deworden olifanten elkaar, open basis van de olifant vereerd als een heiligde wezen, maar tevens zevredig geziennaast als een vijand bedreiging wederzijds begrip. Het zwaarste op land zoogdier woest zijn, maar hijelkaar, is met op al zijn voor de boeren. Eeuwenlang leefden de levende dorpelingen en dekan olifanten vredig naast basis kilo s ook sterk en behulpzaam, daarom wordt hem veel vergeven. De afgelopen eeuw is de van wederzijds begrip. Het zwaarste op land levende zoogdier kan woest zijn, maar hij is ook resterk latie tussen mensdaarom en olifant echter geraakt.DeDeafgelopen bevolkingeeuw groeitis en akkers uit en behulpzaam, wordt hemverstoord veel vergeven. debreidt relatiede tussen mens naar de nationale parken, waardoor hetbevolking leef- en foerageergebied van debreiden olifant verloren gaat. De en olifant echter verstoord geraakt. De groeit snel en boeren de akkers uit naar olifant komt in de verdrukking en om zijn dagelijkse voedsel, zo n 100 200 kilo gras, bladeren, de nationale parken, waardoor het leef- en voedselgebied van de olifant verloren gaat. De olifant takken binnen krijgen, brengt hij grote schade landbouwgewassen. komt inen devruchten, verdrukking, om te zijn dagelijkse voedsel, zo’n 100 - toe 200aan kilodegras, bladeren, takken Zo en ontstaan de mens-olifant conflicten. Boze boeren jagen olifanten weg, schieten ze af en spuiten vruchten, binnen te krijgen. Op zoek naar voedsel kunnen olifanten schade toebrengen aan de landmeloenen in metals vergif omvoedsel ze te doden. In de afgelopen 15Zo jaar zijn er elk jaar gemiddeld 130 bouwgewassen, er geen in de natuur te vinden is. ontstaan de mens-olifant conflicten. olifanten en 65 mensen gedood elkaar in de weg zitten . Vaak de kudBoze boeren jagen olifanten weg,doordat schietenmens ze afen en dier spuiten meloenen in met vergif omrent de olifanten de voor hun leven; baby-olifantjes raken de kudde kwijt en blijven alleen achter. Een olifanten te doden. In de afgelopen 15 jaar zijn er elk jaar gemiddeld 130 olifanten en 65 mensen gedood jong kanmens niet langer dan 24 uur zonder melk, anders gaatdehet dood. Zo kent het eiland inmiddels doordat en dier elkaar in de weg zitten. Vaak rent kudde voor hun leven; baby-olifantjes vele De eens welig tierende uitgedund tot 24 eentot klein rakenverweesde de kudde olifanten. kwijt en blijven alleen achter. Eenolifantenbevolking olifanten jong kan isniet langer dan 48 uur groepje. Leefden er een eeuw geleden nog zo n 40.000 olifanten op Sri Lanka. Help de olifant, zonder melk, anders gaat het dood. Zo kent het eiland inmiddels vele verweesde olifanten. De eens door lokale olifantenbevolking bevolking te helpen is de strekking van Marjo Hoedemaker hulp.eeuw Samen met welig de tierende is ,uitgedund tot een klein groepje. Leefdenzijn er een geleden de bevolking zoekt hij naar oplossingen. nog zo’n 40.000 olifanten op Sri Lanka, daarvan zijn nu ongeveer 5000 olifanten over. In weeshuis Elephant Elephant Transit Transit Home, Home -dat dat onder onder leiding leiding staat staat van van hoofd-dierenarts Vijitha Perera In het het olifantjes olifantjesweeshuis Dr. worden jonge weesolifantjes opgevangen, verzorgd en krijgen zij de medische verzorging zij Vijitha Perera worden jonge weesolifantjes opgevangen, verzorgd en krijgen zij de medischedie verzornodig hebben. Een moeder-olifant met een baby-olifantje lag doodziek op de grond van Udawalawe ging die zij nodig De olifantjes hebben. De oliNational Park. Dr. Perera doet er alles aan om het leven van de moeder te redden. leven met z nmet Hij kreeg daarbij hulp van Marjo Hoedemaker. fantjes leven allen in een z’n allen in een groot groot natuurnatuurgegebied rondomde bied rondom de opvang.(Op opvang. Op vaste vaste tijden tijden komen zij komen naar naar dezijopvang de opvang om om melkvoeding de melkvoeding te krijgen. Als zij te krijgen. zij na enkele Als jaren na enkele groot en jaren sterk groot en sterk genoeg zijn worgenoeg worden zij zijn naar de den zij naar de natuur terug genatuur gebracht.terug Er wordt bracht. Er wordt hard gewerkt aan hard gewerkt het aanbrengen aan aanbrenvan het hekken met gen van hekken schrikdraad rond met schrikdraad de nationale parrond de nationaken zodat olifan-
ten in de toekomst vrij in de parken kunnen leven zonder dat ze in conflict komen met de boeren. Met gevaar voor eigen leven staan Marjo Hoedemaker en Dr. Perera op de bres om dieren, met name olifanten, in nood te helpen. Er gaan geweren en stokken mee op pad en zijn team moet altijd alert zijn. Toch is dit geen garantie voor hun veiligheid, want er kan in het open veld uit onDe angst was duidelijk te lezen in de ogen van de moeder- verwachte hoek van alles gebeuren. Of de olifant, die haar baby niet kon beschermen. overlevingskans van een dier 99% of 1% is, Dr. Perera doet zijn uiterste best om het dier te redden. Programmamakers Annegré Bosman en Mildred Roethof gingen met Dr. Perera mee het veld in om te kijken hoe hij keer op keer zijn leven in de waag stelt voor gewonde of verlaten olifanten. Zij maakten van de filmbeelden de documentaire “Oerkracht uit het Wild”, om de noodzaak van het Olifant Ziekenhuis te laten zien. De premiere van de film was tijdens het Olifant Evenement op 30 maart, dat geheel gewijd was aan de geldinzameling voor de bouw van het Olifant Ziekenhuis. In september is de film 2 keer bij de NTR op televisie uitgezonden. Helaas heeft de film geen enkele positieve invloed op de fondsenwerving voor het ziekenhuis gehad.
Peetouders voor baby-olifantje Manike
Tijdens de opnames van de documentaire “Oerkracht uit het Wild” werd er een baby-olifantje van enkele weken oud, naast haar stervende moeder gevonden. Om de moeder te kunnen behandelen moest het baby-olifantje noodgedwongen van haar moeder gescheiden worden en werd het olifantje naar Elephant Transit Home gebracht. Er werd door Dr. Perera en zijn team alles op alles gezet om de moeder in leven te houden, maar dit is helaas niet gelukt. Het baby-olifantje kreeg de naam Manike, dat een koosnaampje voor ‘klein meisje’ is. Manike werd door de andere weesolifantjes begroet en liefdevol gerustgesteld. Inmiddels gaat het goed Kleine Manike wist niet wat er gebeurde en probeerde haar met Manike. moeder te beschermen.
Het zal enige jaren duren voordat dit baby-olifantje groot en zelfstandig genoeg is om terug geplaatst te kunnen worden naar een van de nationale parken. Tot die tijd wordt zij verzorgd en begeleid door de verzorgers en de dierenarts in ETH, het olifantjesweeshuis op Sri Lanka. De verzorging van een olifantje kost veel geld. Daarom werd er naar peetouders gezocht, om financieel mee te helpen aan de verzorging van Manike. Peetouders worden regelmatig d.m.v. nieuwsbrieven op de hoogte gehouden hoe het met haar gaat. Hierdoor ziet een peetouder haar groeien en stapsgewijs een nieuwe toekomst tegemoet gaan.
Hoofddierenarts Dr. Vijitha Perera vertelt over zijn werk In 2014 heeft Vrienden van de Olifant het eerste deel van het boek ‘Onder de Olifanten’ uitgegeven, dat eerder in het Engels verscheen onder de titel ‘Elephants among Us’. De verhalen zijn geschreven door Dr. Vijitha Perera, hoofddierenarts van het Elephant Transit Home op Sri Lanka. Dr. Perera beschrijft op een ontroerende en meeslepende manier zijn belevenissen in de vele jaren die hij als dierenarts werkzaam was. Dr. Perera schreef: “Ik beschouw het als een voorrecht om te werken bij het Department of Wildlife Conservation (DWC), een instantie die betrokken is bij het behoud van dieren in het wild, waarbij het belangrijkste deel van mijn werkzaamheden de populatie olifanten in het wild betreft. Mijn oorspronkelijke beroep is veterinair chirurg, al wist ik weinig af van olifanten toen ik ging werken bij de DWC. Maar nu, na zo vele jaren tussen de olifanten, ben ik een van hun beste vrienden geworden.” In het boek beschrijft Dr. Perera een aantal voorvallen die hij meemaakte met verschillende olifantjes, die stuk voor stuk je hart stelen. Keer op keer schoot hij in de lach bij het zien van hun capriolen, maar net zo goed heeft hij gehuild om hun lijden. Al bladerend door de pagina’s krijgt de lezer een beeld van de olifanten op Sri Lanka en van de mensen die voor hen zorgen. “Als het mij lukt om bij de lezer begrip, respect en sympathie op te wekken voor deze prachtige dieren, dan is mijn opzet geslaagd om een bijdrage te leveren aan hun overleven op Sri Lanka”, zegt Dr. Perera. Het eerste deel van ‘Onder de Olifanten’ is vertaald door Ietje Breunis en geredigeerd door Lenny Kleinjan. De vormgeving is van Karin Faber, IXO vormgeving. De opbrengst van het boek komt volledig ten goede aan het Olifant Ziekenhuis op Sri Lanka.
Peetouderproject Zambia Sinds 1 juli 2014 hebben we een nieuw peetouderproject: het Olifantjes weeshuis in Zambia. Een kleinschalig beschermingsproject dat z’n best doet om de weesolifantjes die in Zambia gevonden worden op te vangen en hen de zorg te geven die ze nodig hebben. Gestart werd met 2 olifantjes in het peetouderprogramma: Mosi en Rufunsa. De weesolifantjes worden in het Lilayi Olifantjes Weeshuis opgevangen en verzorgd. Zij krijgen van toegewijde verzorgers liefdevolle aandacht en elke 3 uur speciale melk. De verzorgers zijn 24 uur per dag aanwezig, in het weeshuis slapen de verzorgers ook bij de baby-olifantjes in hun stal. Wanneer de weesjes geen medische verzorging meer nodig hebben worden de olifantjes naar de opvang in Kafue National Park overgebracht. Daar gaan zij samen met de andere weesolifantjes elke dag de natuur in en kunnen zij de in het wild levende olifanten ontmoeten. Zo leren zij hoe ze zelfstandig kunnen leven. Zodra ze daar aan toe zijn gaan de olifantjes terug naar de natuur in Ngoma Teak Forest, om zich aan te sluiten bij een kudde. Er leeft daar een sterke populatie van 1000 olifanten.
Mosi, met omgeslagen oren.
Mosi is een bulletje van 4 jaar oud. Voordat Mosi in augustus 2012 werd opgenomen in het weeshuis, kwamen er meldingen binnen dat er in de omgeving van Livingstone een eenzaam baby-olifantje rond liep. Een dierenarts werd gemobiliseerd om hem met een pijltje te verdoven. Omdat Mosi vrij groot was voor zijn leeftijd, werd hij direct overgebracht naar de opvang in Kafue National Park. Toen hij binnenkwam was Mosi heel mager en in een slechte conditie. Het leek erop dat hij lang zonder zijn moeder had rondgezworven en dat hij er niet in geslaagd was om voldoende voedingsstoffen uit zijn plantaardige voeding te halen. Als gevolg van deze ondervoeding zijn de toppen van zijn oren naar voren geklapt. Het is niet zeker of Rufunsa spelend in het modderbad. dit ooit volledig zal herstellen. Rufunsa was slechts 3 maanden oud toen hij dankzij de inwoners van het Rufunsa-wildbeheergebied werd gered. In september 2010 zwom hij met zijn moeder de Luangwa-rivier over van Zambia naar Mozambique. Tragisch genoeg kwam zijn moeder vast te zitten in de modderige oever van de rivier. Dorpelingen vonden haar en schoten haar dood. Zij probeerden Rufunsa ook te doden, maar hij wist te ontsnappen. De kleine Rufunsa is terug gezwommen naar Zambia. Uitgeput bereikte hij de Zambiaanse oever. Daar werd hij gered en naar de Zambian Wildlife Authority bij Luangwa Boma gebracht. Onder begeleiding van de dierenarts werd Rufunsa overgevlogen naar de opvang in het Kafue National Park. Het olifantvrouwtje Chamilandu was als eerste bij zijn stal. Zij had het nieuwe olifantje onmiddellijk in de gaten en ontfermde zich over hem.
Peetouderproject Kenia Het olifantjesweeshuis in Kenia wordt wereldwijd door heel veel organisaties en bedrijven gesteund, mede door Vrienden van de Olifant is het olifantjesweeshuis heel groot geworden. De Trust heeft naast de opvangen in Voi en Ithumba de opvang Umani Springs geopend. Een opvang in het beschermde gebied Kibweze Forest, in het Chyulu Hills National Park. In dit gebied zullen de fysiek zwakkere olifantjes, die niet mee kunnen komen met de groepen in Ithumba en Voi, samen een groep gaan vormen. Deze plek is voor hen het beste, omdat zij nooit in het droge seizoen de lange afstanden zouden kunnen lopen zoals in Tsavo. Er zaten aan het begin van het jaar 45 weesolifantjes in ons peetouderprogramma. Aan het eind van het jaar waren er nog 31 weesolifantjes. Kilaguni heeft zich van het voorjaar aangesloten bij de groep senior-weesolifanten. Van de zomer was een grote groep weesolifantjes zelfstandig genoeg om zich aan te sluiten bij de senior-weesolifanten die een vrij leven in het Tsavo East park hebben. Deze groep Ishanga bestond uit: Kilabasi, Ishanga, Chemi-Chemi, Kitirua, Kalama, Kibo, Murka, Tumaren, Olare, Melia, Chaimu en Suguta. Mede door de peetouders hebben zij het doel bereikt: een vrij leven in de natuur. Helemaal uit het oog verdwijnen ze niet, de meesten komen Murka regelmatig terug naar de opvang. De andere weesolifantjes en de verzorgers zijn immers hun familie geworden. Ze komen geregeld kijken hoe het met de kleintjes gaat en bezoeken ook vaak het modderbad, wat voor de weesjes het hoogtepunt van de dag is. Naipoki, Kihari en Ishaq-B zijn begin van het jaar overgebracht naar de opvang in Voi. Lima Lima, Murera, Orwa, Quanza en Sonje zijn van de zomer overgebracht naar de nieuwe opvang Umani Springs. Zij zijn zelfstandig genoeg om deze stap, dichter bij de terugkeer naar de natuur, te maken.
Barsilinga
Kithaka, Balguda en Barsilinga zijn nog de enige weesolifantjes uit ons peetouderprogramma die in het olifantjesweeshuis in Nairobi zitten. Zij zijn daar de oudsten en zullen volgend jaar overgeplaatst worden naar een van de andere opvangen.
Helaas is het weesolifantje Sabachi overleden, hij is aangevallen door een groep hyena’s. Sabachi vocht voor zijn leven, met man en macht lukte het de verzorgers uiteindelijk om de hyena’s te verjagen. Sabachi was verschrikkelijk verwond, zowel intern als van buiten. Hij verbleef wekenlang in de opvang Voi, samen met Panda die hem gezelschap hield. Het leek er op dat Sabachi de verwondingen te boven kwam, maar op een gegeven moment bleken de interne verwondingen dermate ernstig te zijn dat verder leven onmogelijk was. De dierenarts kon helaas niets anders doen dan Sabachi uit zijn ondraaglijke lijden te verlossen.
Sabachi
Er was ook prachtig nieuws, senior-weesolifant Emily is bevallen van haar tweede baby. Ze heeft er voor gekozen om te bevallen bij de opvang in Voi, in gezelschap van de groep senior-weesolifanten en de verzorgers. Emily wist dat zij in goede handen zou zijn bij de verzorgers. Ook dit keer weer een dochter, de kleine heeft de naam Emma gekregen en is het zusje van Eva die in 2008 werd geboren. Er wordt volgend jaar nog een baby’tje verwacht, senior-weesolifant Kinna loopt op alle dagen. De nu grote senior-wezen komen vaak naar de nachtverblijven om de jongere weesolifantjes te helpen voorbereiden op weg naar een onafhankelijk leven in het wild.
Overzicht van de weesolifantjes - dec. 2014
Emily en Emma vlak na de geboorte.
Kleine Emma een paar weken oud.
Peetouderproject Borneo Na de redding van Joe moest een onderkomen voor hem gebouwd worden. Om dit te kunnen realiseren was er veel geld nodig. Vrienden van de Olifant heeft de bouw van het onderkomen en afrastering van het geheel bekostigd. Veel peetouders hebben hier hun steentje aan bijgedragen. Op een flink stuk grond werd een nachtverblijf voor Joe en een nachtverblijf voor de verzorger gebouwd. Er werd een waterpoel aangelegd waarin Joe lekker zou kunnen badderen en een modderbad kan nemen. Er is voldoende ruimte waarin hij de eerste jaren zo vrij mogelijk kan leven en waarbij rekening is gehouden met de komst van meerdere weesolifantjes. Het onderkomen is achter het park, waar geen bezoekers kunnen komen. Toen het onderkomen gerealiseerd was, kon Joe het betreden. Dit deed hij vol enthousiasme! Met veel plezier sprong hij in het water en genoot vol teugen.
Joe bijna 400 kilo! Joe ontwikkelt zich heel goed. Eind april dronk hij 40 liter melk en at bijna 20 kilo voedsel per dag. Hij woog toen rond de 380 Joe ligt prinsheerlijk op het gras in zijn nieuwe verblijf. kilo! Hij staat bekend als een ondeugend olifantje. Hij wil continu stoeien met wie hij ook maar tegenkomt. Joe heeft het prima naar zijn zin! Joe luistert goed naar zijn verzorgers, dagelijks krijgt hij oefeningen waarbij de verzorgers hem van top tot teen onderzoeken, zodat wanneer het nodig is Joe een onderzoek zal toelaten. Joe is heel vriendelijk tegen de andere baby-olifanten, maar is nog afstandelijk tegen de volwassen olifanten. De dierenartsen zijn hoopvol dat Joe zich goed blijft ontwikkelen en dat hij over enige jaren overgeplaatst kan worden naar Sabah Wildlife Department Elephant Sanctuary in Kinabatangan.
Borneo Elephant Sanctuary Binnen de Kinabatangan Wildlife Sanctuary is er een stuk natuurgebied speciaal gereserveerd voor olifanten zoals Joe. Het wordt het eerste gebied waarin verweesde olifanten in een natuurlijke om-
geving ongestoord verder kunnen leven. Vanaf deze plek zullen de verweesde olifanten stap voor stap de in het wild levende olifanten ontmoeten en krijgen zij de kans om zich bij een kudde aan te sluiten. Zonder kans op vergiftiging of stroperij. Deze veilige haven wordt o.a. door Japanse bedrijven bekostigd. De Japanners noemen dit het “On-gaeshi Project”, dat “Teruggeven aan de Natuur” betekent. Het eerste gebied van 1200 hectare is in september 2013 opgeleverd. Er wordt nu aan een tweede fase gewerkt. De samenwerking tussen Maleisië en Japan is een belangrijke stap voor het behoud van biodiversiteit op het eiland. Door de oprichting van Malaysian Palm Oil Wildlife Conservation Fund is de palmolie-industrie in staat om meer betrokken te zijn bij programma’s van natuurbehoud in heel Sabah.
Project-coördinator Dr. Cathrin Schröder is verbonden aan SOS Elephanti in Italië en werkt als project-coördinator bij het Sabah Wildlife Department. Dr. Cathrin Schröder zet zich specifiek in voor de bescherming van Borneose dwergolifanten. Zij zorgt voor de informatie die wij over Joe ontvangen.
Dr. Cathrin Schröder plotseling weggevallen In juli kregen wij vanuit het hoofdkantoor van SOS ElepDr. Cathrin Schröder met Joe. hanti in Italië het ontstellende bericht dat Dr. Cathrin Schröder plotseling overleden was. Niemand had daar rekening mee gehouden en aan een opvolger was totaal niet gedacht. De verzorging van Joe ging uiteraard gewoon door, want voor de verzorgers was dit hun dagelijkse bezigNaast het waterbasin heeft Joe zijn eigen modderbad. heid. Maar het aansturen van de verzorgers, het maken van de foto’s, het schrijven van Joe’s belevenissen voor de nieuwsbrief ....., dat lag allemaal stil. Na enige tijd werd Dr. Claudio Aimone als opvolger aangewezen. Maar hij moest eerst de werkzaamheden beeindigen waar hij mee bezig was en zich daarna inwerken in de problematiek van de dwergolifanten op Borneo. Hierdoor hebben we lange tijd geen informatie over Joe aan de peetouders kunnen sturen.
Azië Fonds Het Azie Fonds steunt het beschermingsproject Elephant Nature Park in het noorden van Thailand, dicht bij de stad Chiang Mai. In dit opvangcentrum worden mishandelde en verwaarloosde olifanten opgevangen, begeleid en verzorgd, die gered zijn uit de toeristenindustrie en houtkap-industrie. De olifanten leiden hier een zo natuurlijk mogelijk leven. Oprichtster van Elephant Nature Park (ENP) is Sanduen ‘Lek’ Chailert. In 2014 heeft Lek hulp gekregen van Khuna Kunjana Nuna Silpa-Archa de dochter van een bekende politicus in Thailand, die zo geraakt was door Lek en alles wat zij doet voor olifanten, dat zij zich heeft aangesloten. Lek, Khunjana en hun team hebben zich in 2014 bezig gehouden met het opzetten en wereldwijd promoten van het project ‘Pamper een Pachyderm’, letterlijk vertaald; verwen een dikhuid. Dit project is niet in het ENP zelf maar betreft voormalige toeristenkampen waar tot voor kort olifantenritjes aan toeristen werden aangeboden. Lek en haar team hebben inmiddels bereikt dat steeds meer eigenaren van deze zogeheten ‘trekking-kampen’ in Thailand zich bij Lek melden en zich willen aansluiten bij dit project. Het project houdt in dat er niemand meer ritjes maakt op olifanten. Toeristen mogen tegen een vergoeding via een dagprogramma meehelpen met de verzorging van de olifanten, bereiding van voedsel, eten geven aan de olifanten, Als het fris is krijgen sommige olifanten een kleed op hun rug. schoonmaken van de nachtverblijven van de olifanten en onder begeleiding bij de olifanten zijn die vrij rondlopen in het gebied dat van deze eigenaar is. Deze olifanten worden nu goed verzorgd en niet langer mishandeld. Het is een zeer positieve ontwikkeling dat steeds meer eigenaren van toeristenkampen met olifanten zich bij dit project aansluiten. De olifanten hebben een veel beter leven, de eigenaren verdienen op een diervriendelijke en verantwoorde manier hun geld en de toeristen kunnen op verantwoorde wijze genieten van de olifanten. In ENP werd in 2014 ook hard gewerkt aan de aanleg van grote stevige parasols die de olifanten schaduw en beschutting geven op extreem warme of vochtige dagen. De olifanten maken hier dankbaar gebruik van. ENP heeft ook voor de volwassen bullen Hope en Jungle Boy ieder een eigen zeer groot, leefgebied gerealiseerd. Voor Hope is een speciale watertherapie-installatie aangelegd, als hij hier onder en in staat voelt zijn lichaam aan alle kanten massagestralen van water dat uit de rivier wordt opgepompt. Behalve dat Hope gek is op water, helpt het Hope om zich rustig en prettig te voelen, wanneer hij in musth is. Verder zijn er ook diverse speelattributen aangelegd voor de jonge olifanten. Opvallend is het gedrag van de oudere olifanten die helemaal los gaan op deze attributen, gemaakt van hout en autobanden die schommelen. De 5-jarige Faa Mai speelt graag hulahoop met
Faa Mai spelend in het water.
de blauwe waterslangen die op warme dagen gebruikt worden om water uit de rivier op het land te spuiten om ENP groen te houden. Faa Mai is een verantwoordelijke, maar ook speelse tante voor de kleine Dok Mai en heeft een echt beloningssysteem bedacht, namelijk dat zij ook mag snoepen van de melk bij Dok Ngern, de moeder van Dok Ma. In 2014 zijn er een aantal olifanten gered en in het ENP gekomen. De 60 jarige Tubtim is gered uit erbarmelijke omstandigheden in een toeristenkamp, zij heeft in ENP aansluiting gevonden bij Navann en zijn familie. Pornsawan is een landmijn-slachtoffer. Zij heeft 2 jaar in een olifantenziekenhuis verbleven voordat zij voldoende hersteld was en in ENP kwam. De 20 jarige Pornsawan is dol op de baby-olifantjes en had zich binnen een paar dagen al aangesloten bij de Yindee groep als Yindee’s belangrijkste tante. De 4-jarige Khun Dej heeft dagelijks zeer intensieve medische verzorging nodig. Zijn voorpoot is in een strop terechtgekomen toen hij nog geen jaar oud was, hij loopt hierdoor erg moeilijk. Doordat hem dit is overkomen is hij al vroeg bij zijn moeder weggehaald. De eigenaar had niets aan een gehandicapt olifantje en heeft hem via Khunjana aan Lek overgedragen. In ENP is hij geadopteerd door Dani een liefdevolle olifant die gered is uit de houtkapindustrie. Banyen en Thaikoon zijn ook gered uit de houtkap industrie, Thaikoon is een landmijnslachtoffer. Beide olifanten leven heel teruggetrokken. Mae Tee en Mae Keow zijn in 2014 aan een hartstilstand overleden. Beide olifanten hebben liefdevolle jaren in het ENP beleefd. Mae Keow was kort voor haar overlijden langs alle olifanten in ENP gegaan alsof zij afscheid wilde nemen. In ENP is in 2014 hard gewerkt om de nachtverblijven van de olifanten uit ENP om te bouwen en aan te passen, zodat hele familiegroepen ruime slaapplaatsen hebben. Deze verbouwing zal ook in 2015 doorgaan. Voor met name de oudere olifanten zijn speciale slaapplaatsen aangelegd zodat zij heerlijk zacht en comfortabel kunnen slapen. Helaas kunnen de olifanten in ENP ’s nachts nog niet vrij rondlopen omdat zij dan het park uit zouden kunnen lopen, wat gevaar kan opleveren. In de toekomst verwacht ENP elk jaar een stukje meer land te kunnen aankopen om het leefgebied van de olifanten in ENP steeds meer te vergroten.
Tijdschrift ‘de Olifant’ Tijdschrift “de Olifant” is het enige publieke, gedrukte tijdschrift over olifanten ter wereld. Het tijdschrift verschijnt 4x per jaar. Vooral door de hoge portokosten is het een enorme kostenpost. Daarom hebben we de lezers gevraagd of zij het tijdschrift digitaal willen ontvangen. Honderden lezers hebben inmiddels voor de digitale editie gekozen. Dit scheelde niet alleen in de drukkosten, maar vooral in de portokosten.
De artikelen in 20e jaargang nr. 1: Ik reken op je Dwergolifant op Sri Lanka Zwerflandbouw als verzoeningsmiddel voor de olifanten Kan de vernietiging van ivoor de toekomst van olifanten veilig stellen Het ei van Ko Groeten uit Pisa Boeroep op Tanzania om hun ivoorvoorraad te vernietigen Dit is geen project, maar een roeping Moorden op Afrikaanse olifanten moet NU stoppen Een olifant als buurman Acties voor Olifant Ziekenhuis Olifant Evenement in Studio’s Aalsmeer
De artikelen in 20e jaargang nr. 2: De klok horen luiden.... Slagtanden kloppen aan de deur van Chhattisgarh’s Barnawapara De intelligentie van olifanten Schiet die stropers toch allemaal dood De huilende ranger Religie kan het stropen verminderen Groeten uit... Parijs Hoe kan een kleine natuurlijke vijand de olifanten redden? Twee opmerkelijke initiatieven Chinese vrouw zet zich in voor de Afrikaanse olifanten De olifant als symbool Geslaagd Olifant Evenement
De artikelen in 20e jaargang nr. 3: Het blijft me bezighouden Kota, de dwergolifant op Sri Lanka in musth Nzhou, de olifant die liever een buffel wil zijn De weesolifantjes in Zambia Groeten uit... Amsterdam Satao vermoord Smartphone-technologie moet olifanten beschermen Oproep voor wereldwijde aanpak van stroperij Miriam zet zich in voor ENP Olifantenronde van Nederland Wereldwijde mars
De artikelen in 20e jaargang nr. 4: Terug in Aalsmeer Illegale ontvoering van jonge olifantjes Mijn verhaal: Tailless Een olifant en een stropersstrik Goede voornemens Olifanten zijn levend veel meer waard dan het ivoor Groeten uit... Nederhorst den Berg Bescherming afhankelijk van politiek Dwergolifanten op Borneo ernstig bedreigd Olifanten kunnen onweersbuien voorspellen Chinese bevolking neemt deel aan strijd tegen ivoorhandel Anticonceptie voor olifanten Boek ‘Onder de Olifanten’ Olifant Ziekenhuis
De redactie van “de Olifant” bestaat uit: Rob Faber, hoofdredacteur; Willie Tieman, adj. hoofdredacteur; Marian van Ham, eindredactie en Inge Lenior, fotoredactie. Deze jaargang is gemaakt met redactionele bijdragen van (in alfabetische volgorde): Anneke de Cleck, Kim Dekker, Valentina van Dijk, Stéphanie de Geus, Frank Heinen, Jan Keizer, Petra Kleijne, Betty-Lou Luyken, Kristina Ojeda, Liesbeth Oudshoorn, Tamara Sprenkeling, Jody Visser, Berry van de Water, Frieda Weers. Met foto’s van: Marina Button-Voorn, Lek Chailert, Valentina van Dijk, Jan van Duinen, ElephantVoices, Rob Faber, Harry de Grood, Rachel Harris, Elline Hogerheide, Fred Hoogervorst, Roger Jacobs, Amber Kolle, Inge Lenior, Betty-Lou Luyken, Janneke Ockhuysen, Dr. Vijitha Perera, Danielle Rubens, Gert Snijder, Anjo Voorn, Jasper Werkman. De illustraties bij de avonturen van Oli Fantje zijn van Gerdi Wind. Het bestuur dankt alle redactie-medewerkers voor hun bijdrage aan de tot standkoming van het tijdschrift.
De Olifantenronde van Nederland Rob Faber, voorzitter van Vrienden van de Olifant en Marjo Hoedemaker, voorzitter van de Marjo Hoedemaker Elephant Foundation, zijn op donderdag 4 september om 4 uur ‘s morgens begonnen om de olifanten in 7 Nederlandse dierenparken te bezoeken. Beide olifantdeskundigen waren om 7 uur ’s morgens in Dierenpark Emmen. Daar stond een verslaggever van Radio 1 om de radioluisteraars ‘live’ te vertellen over de bezoeken in de verschillende dierenparken. Marjo Hoedemaker had een mandje peren meegenomen om aan de olifanten te geven. Rob Faber overhandigde het boek “Onder de Olifanten” en de Olifantenkalender aan olifantenverzorger Pieter van der Valk en bioloog Wijbrand Landman. Na de opening ging de reis naar Burgers’ Zoo in Arnhem, waar het gezelschap rond 10 uur aankwam. Hier kregen de olifanten Pinky en Rekka peertjes van Marjo. Vervolgens ging de tocht naar Ouwehands Dierenpark in Rhenen. Hier leven Afrikaanse olifanten, net als in Beekse Bergen. In de andere dierenparken leven Aziatische olifanten. Voor in de middag werd Safaripark Beekse Bergen in Hilvarenbeek aangedaan, waar een filmploeg van SBS6 stond te wachten om verslag te doen in de avonduitzending om 22.30 uur van Hart van Nederland. Verslaggever Lex van Vliet ging Safaripark Beekse Bergen in Hilvarenbeek mee naar Dierenrijk in Mierlo. Vervolgens naar Artis Amsterdam en eindigen ’s avonds in Dierenpark Amersfoort. Door tijdgebre k kon helaas het bezoek aan Diergaarde Blijdorp in Rotterdam niet doorgaan. Deze Olifantronde was uniek in de Nederlandse geschiedenis; nooit eerder zijn de olifanten in de Nederlandse dierenparken op één dag bezocht. In totaal kregen 32 olifanten peertjes van Marjo. “Meer olifanten dan ik er soms op een gewone dag in het Krugerpark zie”, aldus Marjo. Doel van deze “Olifantronde van Nederland” was om men- SBS Hart voor Nederland maakt opnames in Dierenrijk, Mierlo sen te informeren over de noodzaak van de bouw van een Olifant Ziekenhuis op Sri Lanka. Aan de verzorgers, bezoekers van de dierenparken en aan de media werd verteld dat regelmatig baby-olifantjes alleen komen te staan door verlies van hun moeder en kudde, meestal door menselijk toedoen, soms door een dodelijke ziekte van de moeder. Als een baby-olifantje niet binnen 24 - 48 uur gered wordt, zal het overlijden omdat het diertje ten minste tot 2 jaar van moedermelk afhankelijk is. Als een babyolifantje in een kritieke conditie gevonden wordt moet het, om te overleven direct in een ziekenhuis opgenomen Artis in Amsterdam kunnen worden. Maar dat ziekenhuis is er niet! Door gebrek aan medische faciliteiten sterft 1 op de 3 geredde baby-olifantjes alsnog. Daarom moet dit Olifant Ziekenhuis er zo spoedig mogelijk komen. “Een gered olifantje moet ook werkelijk gered zijn ”, benadrukt Rob Faber, Door het ANP werden de media (kranten, nieuwswebsites, radio en televisie) op de hoogte gebracht van deze Olifantronde van Nederland, samen met de bijzonderheden. Een aantal kranten en nieuwswebsites maakte melding van deze unieke tocht. Al met al een bijzondere gebeurtenis.
Dierenpark Amersfoort
Terug in Studio’s Aalsmeer Het VvdO-secretariaat is teruggekeerd naar de Studio’s Aalsmeer. Onze kantoren zijn nu te vinden aan de voorzijde van de Van Cleeffkade 15. Het postadres is: Postbus 44, 1430 AA Aalsmeer en ons telefoonnummer (net als voorheen) 0297 364224.
De ingang van de kantoren bij Studio Aalsmeer.
In de Studio’s Aalsmeer worden ook de evenementen georganiseerd, zoals het Olifant Evenement en de Kerstmarkt. Bezoekers kunnen zich melden aan de receptie bij de ingang aan de voorzijde. De bestuurskamer.
Financieel overzicht 2014 Inkomsten: Contributies Projectbijdragen Bijdrage Loterijen Giften Nalatenschap Actie Ziekenhuis Artikelverkoop Abonnementen (los)
€ 97.337 € 94.649 € 3.266 € 4.264 € 700 € 29.384 € 2.421 € 586 ____________
Totaal
€
232.607
Uitgaven: Totaal
administratie*
Projecten** Voorlichting Olifant Ziekenhuis (res.) Secretariaat Medewerkersvergoeding Bankkosten Diversen
€ 118.468 € 30.446 € 30.000 € 41.216 € 19.355 € 3.089 € 2.588 ____________
€ 41.216 € 19.355 € 3.089 € 2.588 ____________
Totaal
€ 245.162 100%
€ 66.248 27 %
Nadelig saldo
€
doelstelling
€ 118.468 € 30.446 € 30.000
____________ € 178.914 73 %
12.555
Reservering Olifant Ziekenhuis 2014 € 30.000 Olifant Ziekenhuis 2013 € 11.500 ____________ Totaal € 41.500 * de kosten voor de administratie worden gemaakt om alle bijdragen binnen te krijgen, de Vrienden, Peetouders, Askari’s en Beschermers van de nodige informatie te voorzien. ** incl. projectkosten
