Jaarverslag 2012 Maatschappelijke en financiële verslaglegging. Klantwaarde. door creëren en realiseren van dé integrale huisvestingsoplossing

Jaarverslag 2012 Maatschappelijke en financiële verslaglegging

Klantwaarde door creëren en realiseren van dé integrale huisvestingsoplossing.

Onze visie: Wij creëren en realiseren dé integrale huisvestingsoplossing.

Inhoud

Over dit verslag

3 4

Jaarverslag 2012 Heembouw Holding

Nieuwbouw 57.000 m² DC Rhenus Logistics op bijzondere locatie Duurzaam DC Kengetallen

15

Het nieuwe ontwikkelen: co-creatie Personalia Raad van Commissarissen 20 Personalia Bestuur van de organisatie 21 Bericht Raad van Commissarissen 23 Realisatie productiesite Erca en BIM Menselijk kapitaal

30

Personeelsbezetting en verloop, leerlingen en stagiaires Jubilea, pensioen 31

30

Ketensamenwerking plus bij renovatie Tuinstadwijk Verzuim 36 Ongevallen, sociaal kapitaal 37 Opleidingen, talentontwikkeling 38 Werving en selectie, coaching 39

Vraaggestuurde aanpak nieuwbouw vrachtgebouw Duurzaam bouwen en milieu

46

CO2-reductie, ISO 14001, Dutch Green Building Council Afvalscheiding op de bouw, windmolens, ecofont 47

46

Duurzame renovatie kantoor Dunea Maatschappij

50

Sponsoractiviteiten, Lean-informatiemiddag

50

Kansen en trends e-fulfilment Kennisdelen Lean Bouwen Social return op project renovatie stadskantoor Vlaardingen Verslag Gezamenlijke OndernemingsRaad 2012

Jaarrekening 2012 65 Overige gegevens 86 GRI-G3 index toepassingsniveau C

88

62

“Klantwaarde door creëren en realiseren van dé integrale huisvestingsoplossing” Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag 2012

Ons verslag van onze activiteiten over het afgelopen jaar draagt de titel: “Klantwaarde door creëren en realiseren van dé integrale huisvestingsoplossing”. Klantwaarde creëren loopt als een rode draad door dit verslag heen. Het is de pijler onder de Lean-filosofie en de kern van onze visie.

Wij creëren klantwaarde voor onze klanten door hen een allesomvattende oplossing te bieden voor hun huisvestingsvraag, maar ook door te investeren in Lean-trainingen voor onze leveranciers en door innovatie op allerlei gebied om onze concurrentiepositie verder te verstevigen. Ook, of wellicht juist, in deze economisch lastige tijden. Onze prestaties op financieel en maatschappelijk gebied zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. In dit geïntegreerde verslag informeren wij onze stakeholders open en transparant over onze bedrijfsvoering en onze activiteiten op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Namens de Holdingdirectie Heembouw, Peter Lammertink

Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2012

3

Jaarverslag 2012 Heembouw Holding Met een daling in de bouwproductie die in Nederland uiteindelijk op 8% is uitgekomen en een recordaantal faillissementen (1.464 stuks) in de bouw mag 2012 met recht een lastig jaar genoemd worden. Toch kunnen wij met enige tevredenheid terugkijken op onze prestaties in het afgelopen jaar. Tegen de algemene trend in, is onze omzet ten opzichte van 2011 licht gestegen en hebben we ons marktaandeel weten uit te breiden. Vooral op het gebied van bedrijfsruimten hebben we kunnen excelleren. Onze integrale huisvestingsoplossing heeft voor onze klanten in dit segment duidelijk toegevoegde waarde, wat ondermeer terug te zien is in ons grote aandeel design & build trajecten in dit marktsegment.

Resultaten 2012 Begin 2012 liet het EIB weten een daling in de bouwproductie

Ten aanzien van risicobeheer is het beleid om financiële risico’s

van 3,5% te verwachten [EIB, verwachtingen bouwproductie

niet af te dekken met behulp van financiële instrumenten.

en werkgelegenheid 2012, februari 2012]. Dit is uiteindelijk

De belangrijkste risico’s betreffen markten kredietrisico.

uitgekomen op de eerder genoemde krimp van 8%. Toch zijn wij ondanks de lagere volumes, overcapaciteit en prijsdruk in

Het menselijk kapitaal is in onze organisatie het grootste goed.

staat gebleken onze omzet en organisatie gezond te houden.

Dit zorgt ervoor dat wij onze kwaliteit kunnen vasthouden en

De omzet steeg met 4,3% tot € 115 miljoen. Ons operationeel

kunnen blijven bouwen aan het verder ontwikkelen van de

resultaat is evenwel ten opzichte van het vorige jaar

integrale huisvestingsoplossing, wat essentieel is voor het

teruggelopen. Deze ontwikkeling in het resultaat is direct

goed kunnen bedienen van onze klantgroepen. Het verloop

aanwijsbaar aan twee lastige dossiers, die ondanks

is op 5,8% uitgekomen en ook in 2012 was het ziekteverzuim

inspanningen op juridisch gebied, nog niet tot een

weer laag: 3,7%.

bevredigende afloop hebben geleid en ons hebben genoodzaakt voorzichtig om te gaan met resultaten. Desondanks is er nog steeds sprake van een redelijk

Financieel beleid

bedrijfsresultaat van € 1,02 miljoen.

Het financieel beleid blijft erop gericht met een verantwoord risico een goed rendement op onze projecten te behalen.

Heembouw heeft haar organisatie ingericht naar klantgroepen:

De effecten op ons resultaat zijn aanleiding om nog

de klantgroepen eindgebruikers bedrijfsruimten en kantoren,

stringentere aandacht te geven aan risicobeheersing en

te categoriseren onder de pijler ‘werken’. Daarnaast de

debiteurenbeheer. Ook in 2012 hebben wij geen structureel

klantgroepen eindgebruikers woningen en woningcorporaties

gebruik van externe financiering hoeven maken. Wij houden

en zorginstellingen, te categoriseren als ‘wonen’.

onze focus op het managen van ons werkkapitaal, om onze

Onze resultaten binnen de klantgroepen ‘werken’ zijn

liquiditeitspositie op het goede niveau te houden.

bovengemiddeld goed. Voor de klantgroepen ‘wonen’ hebben we onder invloed van de omstandigheden op de markt en met

Het systeem dat wij in 2011 hebben ontwikkeld en

name door de reeds eerder genoemde dossiers helaas een

geïmplementeerd voor financiële projectbeheersing, is

klein verlies moeten noteren.

het afgelopen jaar verder geautomatiseerd. Dit biedt meer tijd en ruimte voor verdieping van de constructieve

Onze vermogenspositie blijft solide. Onze solvabiliteit is 40,8%. Ook onze liquiditeit blijft gehandhaafd op een goed niveau. De inspanningen voor het verder afbouwen van onze voorraad gereed product hebben effect gesorteerd.

4


dialoog over de voortgang van onze werken.

Klantgroepen Eindgebruikers bedrijfsruimten

Eindgebruikers woningen

Voor de klantgroep eindgebruikers bedrijfsruimten hebben

Tegen het marktsentiment in, steken we veel energie in de

we volop ingezet op verdere ontwikkeling van de integrale

klantgroep eindgebruikers woningen in de overtuiging dat deze

huisvestingsoplossing. Conceptontwikkeling is daarbinnen een

investering in de komende jaren zal resulteren in een toename

belangrijke toegevoegde waarde voor onze klanten gebleken.

van onze bouwproductie voor deze klantgroep. We hebben

Onze inzet voor de herontwikkeling van de Betonsonlocatie op

onze organisatie versterkt en werken volop aan de invulling

Ekkersrijt in Son en Breugel heeft geleid tot de grootste nieuwbouw

van de integrale huisvestingsoplossing voor deze klantgroep.

transactie in Nederland in 2012: de realisatie van een DC van

Onze eerste ervaringen sterken ons in de overtuiging dat onze

57.000 m2 voor opdrachtgever Dok Vast, dat door de vele en

aanpak voor deze klantgroep toegevoegde waarde biedt.

vergaande duurzaamheidsmaatregelen tevens een zeer duurzaam

Hierbij faciliteren we steeds meer ontwikkelaars en betrekken

DC wordt. Ook is dit de locatie waar wij ons 6e depot voor PostNL

we beleggers uit ons netwerk bij projecten. Verder werken

Pakketten zullen bouwen. Wij zijn trots op onze prestaties in deze

we continu aan verdere verbetering van onze duurzame

markt en kunnen ons inmiddels rekenen tot een van de autoriteiten

conceptwoning “de Heembouw OptimaalWoning”.

binnen dit marktsegment.

Integriteit Eindgebruikers kantoren

Betrouwbaarheid is een belangrijke kernwaarde. Wij komen

De Nederlandse kantorenmarkt blijft onder druk staan.

onze afspraken na, zijn integer en nemen verantwoordelijkheid

De leegstand in Nederland ligt inmiddels op 15%. Dit betekent

voor onze acties. Dit doen wij vanuit een professionele houding

echter niet dat er geen kansen zijn op deze markt. Onderzoek

en met kennis van zaken. Onze bedrijfscode (geregistreerd bij de

[Jones Lang Lasalle, september 2012] wijst uit dat veel van de

Stichting Beoordeling Integriteit Bouwnijverheid onder nummer

bestaande kantoren niet kunnen bieden wat de gebruiker

04-01-0032) is daarbij voor al onze medewerkers leidend.

vandaag de dag verwacht van een kantoorruimte. Daarnaast bieden veel kantoorlocaties weinig perspectief voor de toekomst.

Om het onderwerp integriteit levend te houden in de organisatie,

Dit sterkt ons in de overtuiging dat deze markt ruimte biedt voor

hebben wij een jaarlijks terugkerende cyclus van activiteiten

nieuwbouw op maat en kantoorrenovatie.

rondom het thema integriteit. In de Holding Directie wordt het jaarverslag van de vertrouwenspersoon besproken en

In 2012 hebben wij een aantal belangrijke stappen gezet in de

geëvalueerd wat de stand van zaken is. Elk jaar bieden de

ontwikkeling van de integrale huisvestingoplossing voor de klantgroep

vestigingsdirecteuren hun verantwoordingsbrieven aan en vindt

eindgebruikers kantoren. Onze Lean-werkwijze heeft ervoor gezorgd

er een bijeenkomst plaats met de managementteams van de

dat wij met name op het gebied van grootschalige kantoorrenovatie

hele organisatie rondom dit thema. Integriteit komt elk jaar

inmiddels onze naam aan het vestigen zijn. Ruim 60.000 m2 kantoor

terug op de agenda van het overleg met de Ondernemingsraad

is sinds 2012 door ons duurzaam gerenoveerd.

en op de vestigingen zijn er bijeenkomsten met zelf te bepalen sleutelfiguren waarbij integriteit centraal staat.

Woningcorporaties en zorginstellingen Om de klantgroep woningcorporaties en zorginstellingen nog

Bestuur van de organisatie

beter te kunnen bedienen, hebben wij onze organisatie versterkt.

De Holding Directie is met ingang van 1 januari 2013 versterkt

We zien bij de corporaties een duidelijke beweging naar een

met de toetreding van Roland van Oostrom als financieel

andere manier van samenwerken met aannemers en leveranciers.

directeur Heembouw Holding. Hiermee bestaat het bestuur van

Met onze Lean-werkwijze, dat in het verlengde ligt van keten

de organisatie uit drie personen: Voorzitter Peter Lammertink,

samenwerking, kunnen wij daar goed op in spelen.

Erwin van Berkel en Roland van Oostrom.

De Lean filosofie is erop gericht optimaal gebruik te maken van aanwezige kennis om samen met betrokken partijen zoveel

Met betrekking tot de samenstelling van het bestuur van de

mogelijk klantwaarde te kunnen creëren. We ervaren dat dit door

organisatie zijn alle leden van het mannelijk geslacht.

de markt herkend wordt en worden door opdrachtgevers meer

Deze functies staan echter, evenals alle andere functies in de

betrokken in ketensamenwerkingsprojecten.

organisatie, open voor geschikte kandidaten van beide geslachten.

Vervolg op p.12 >


5

Nieuwbouw 2 57.000 m DC Rhenus Logistics

Realisatie nieuw DC Rhenus Contract Logistics 6


Bijzondere locatie Kennis van grondlocaties en concept ontwikkeling zijn twee aspecten van de integrale huisvestingsoplossing van Heembouw. Op een herontwikkelingslocatie op Ekkersrijt in Son en Breugel komen deze twee samen. Hier is Heembouw volop

conceptontwikkeling

bezig met de realisatie van een nieuw DC van 57.000 m2 voor logistiek dienstverlener Rhenus Logistics. Daarnaast is Heembouw hier onlangs gestart met de realisatie van een nieuw depot voor PostNL Pakketten, wat alweer het zesde depot is dat Heembouw voor PostNL realiseert. Op deze locatie werd eind 2012 ook de 47ste vestiging van Bouwmaat opgeleverd.

Nieuwbouw distributiecentrum Rhenus Contract Logistics Plaats: Son en Breugel Opdrachtgever: Dok Vast Toekomstige gebruiker: Rhenus Contract Logistics Architect: Habeon Architecten


7

Bouwen voor de lange termijn ‘In 2010 vroeg een klant ons om de logistiek van verschillende operaties te consolideren op één locatie. Wij hebben Dok Vast toen gevraagd op zoek te gaan naar mogelijke locaties hiervoor in het zuiden van Brabant.’ Aan het woord is Alphons van Erven van Rhenus Logistics (Rhenus). ‘Onze belangrijkste randvoorwaarden waren een uitstekende ontsluiting, een goede verbinding met de Rotterdamse haven en de nabijheid van een netwerk van pakketvervoerders.’ Er waren tal van mogelijkheden voorhanden. De keuze viel uiteindelijk op Ekkersrijt in Son en Breugel. Jos Klanderman van Dok Vast: ‘Deze locatie voldeed aan alle criteria. Bovendien is het heel dicht bij de klant van Rhenus. Dat gaf uiteindelijk de doorslag.’ Het 57.000 m2 grote distributiecentrum wordt door Heembouw samen met Habeon Architecten uitgevoerd in een Design & Build project. Jos: ‘Ik was erg onder de indruk van de voortvarendheid van Heembouw in het voortraject. Nog voordat er een handtekening onder het contract stond, was er al een team van tien man geformeerd om de trein alvast op te starten. Zowel met het benaderen en screenen van leveranciers als met de eerste ontwerpen.’ Alphons: ‘Het was goed merkbaar dat de architecten van Habeon onder dezelfde paraplu werken als de projectleider en de uitvoering. De lijnen waren kort en de communicatie verliep snel en effectief. Op iedere vraag kwam vrijwel direct een antwoord.’

Uitstraling en kwaliteit meer dan gemiddeld Over het pakket van eisen waren Dok Vast en Rhenus het snel met elkaar eens. Alphons: ‘In dit distributiecentrum verwerken wij orders voor onder andere de medische markt. Het pand moet meer dan gemiddeld zijn, zowel in uitstraling als kwaliteit. Dok Vast heeft hetzelfde kwaliteitsbesef als wij.’ Jos: ‘Als verhuurder doen wij extra investeringen om de kwaliteit en multifunctionaliteit van het pand te vergroten. Bijvoorbeeld door met compartimentering een opdeling in meerdere locaties mogelijk te maken. Maar ook door in de buitengevel hout te verwerken om warmte en uitstraling aan het pand te geven.’ Daarnaast kiest Dok Vast ervoor om zo duurzaam mogelijk te bouwen. Het bedrijf hanteert normen die hoger zijn dan wettelijk gevraagd. ‘Wij bouwen voor de lange termijn en niet voor de handel. Zodra het groen kan, doen we dat. We dragen zo bij aan een beter milieu, spelen in op toekomstige milieunormeringen en verhogen tegelijkertijd onze huuropbrengsten en eindwaarde van het pand.’

Organisatie Heembouw doordrenkt van Lean denken De uitvoering van het project verloopt volgens planning. Jos: ‘Heembouw onderscheidt zich door hun Lean-aanpak en de organisatie daaromheen. Dat doen ze erg goed. Door vooraf de leveranciers te screenen en te betrekken in de planning krijgen ze een natuurlijk committent en dito medewerking. Ik heb dat ook gezien in eerdere projecten die ik met Heembouw gedaan heb. De organisatie Heembouw is doordrenkt van Lean denken.’ Alphons: ‘De leveranciers die ik spreek zijn blij om met Heembouw te mogen werken. Het is duidelijk wat er is afgesproken. En dat kan de kwaliteit alleen maar ten goede komen.’

Jos Klanderman (links) en Alphons van Erven > 8


conceptontwikkeling

Duurzaam DC Het nieuwe DC voor Rhenus Logistics wordt zeer duurzaam. Welke duurzaamheidsmaatregelen toegepast worden in het ontwerp van Habeon Architecten doen wij graag uit de doeken.

Gebouw en installatie “PV ready” De Rc van de gevel is 6.0, aanzienlijk hoger dan de wettelijk voorgeschreven 2.5. Ook de sprinklerpompkamer is geïsoleerd uitgevoerd. Het gebouw en installatie zijn “PV ready”: de staal-constructie is verzwaard zodat het gehele dak kan worden vol gezet met PV panelen. De elektrische installatie en bekabeling is daar ook op voorbereid. Zodra de geschikte partner is gevonden worden de PV panelen aangebracht.

Functioneel duurzaam ontwerp Het ontwerp van het gebouw voorziet in functioneel duurzaam gebruik; het kan eenvoudig in meerdere units voor meerdere gebruikers worden opgedeeld. Door de flexibele indeling van het kantoor kan dit makkelijk uitgebreid worden.

LED verlichting in gehele gebouw Het gehele gebouw (hal en kantoor) en terrein worden verlicht met LED. Die verlichting wordt zowel in het kantoor als de hal aangestuurd met aanwezigheids- en daglicht detectie. De gevel lichtstroken in de hal zorgen voor daglicht toetreding. Deze zijn zo geplaatst dat daglicht de gangpaden tussen de stellingen optimaal belicht. De constructie is uitgevoerd in een lichte kleur, wat zorgt voor verdere optimalisatie van het lichtniveau in de hal. Laag temperatuur heaters verwarmen de hal. Het alarm fungeert niet alleen als inbraakbeveiliging maar ook als veegfunctie voor diverse installatieonderdelen. Zo worden de verlichting, verwarming, ventilatie etc. automatisch uitgeschakeld bij het inschakelen van het alarm.

Uitvoering gebouw zo optimaal mogelijk

‘Op iedere vraag kwam vrijwel direct een antwoord’

In ontwerp en engineering is gestreefd naar optimaal materiaal gebruik, zodat het gebouw zo efficiënt mogelijk wordt uitgevoerd. Dit bespaart niet alleen grondstoffen en de energie om die te verwerken en vervoeren, maar is ook economisch aantrekkelijk. De duurzaamheid van het gebouw wordt voelbaar door de afwerking van de gevel bij de entrees met thermisch verduurzaamd essenhout. Aan de hoofdontsluiting is een vier meter brede groenzone aangebracht waaraan ook de met schanskorven afgeschermde ruime fietsenstalling is gelegen. Tenslotte wordt op het terrein regenwater gebufferd in extra sloten en kratten onder de parkeerplaatsen.


9

‘Heembouw ontzorgt’ Hans Spaans > 10


conceptontwikkeling

‘Heembouw medewerkers denken echt mee’ Bouwmaat is een groothandel voor bouwmaterialen die zich onder het motto ‘Alles voor slimmer bouwen’ specifiek richt op de zzp’ers in de bouw. Aan deze bouwprofessionals biedt Bouwmaat een magazijn- en adviesfunctie in inmiddels 47 vestigingen door heel Nederland. Vestiging nummer 47 werd ontworpen door Habeon Architecten en gerealiseerd door Heembouw op de Ekkersrijt in Son en Breugel. Hans Spaans: ‘Wij willen zo dicht mogelijk bij onze klanten gevestigd zijn. We hanteren daarbij de norm van maximaal 21 minuten reistijd. Als er in een verzorgingsgebied binnen dat criterium voldoende zzp’ers en dus omzetpotentie aanwezig is, gaan we op zoek naar een geschikte vestigingslocatie.’ Belangrijke criteria voor het vinden van een geschikte bouwlocatie zijn voor Bouwmaat onder meer de infrastructuur, de bereikbaarheid, het bestemmingsplan en de aanwezige concurrentie rondom de locatie. Hans: ‘Deze voormalige Betonsonlocatie voldeed aan alle criteria. Vooral de ligging direct langs de snelweg was voor ons doorslaggevend. Het is een echte zichtlocatie. Na de aankoop van de grond, met Heembouw als tussenpersoon, zijn we in onderhandeling gegaan over het bouwproject.’

Ontwerp en bouw verliepen spoedig Bouwmaat en franchisenemer Stiho kozen uiteindelijk voor een turnkey project. Hans: ‘Voorafgaand aan de bouw kreeg ik een mooi boekje over de Lean-aanpak van Heembouw. ‘We gaan het zien’, dacht ik. Achteraf kan ik niet anders zeggen dan dat het Lean-denken in alle geledingen van de organisatie aanwezig is. Het ontwerpen en de bouw zijn heel voorspoedig verlopen. We hebben er zelf nauwelijks werk aan gehad. Heembouw ontzorgt, werkt exact volgens de gezamenlijk met leveranciers opgestelde planning, levert kwalitatief goed werk en een probleemloze oplevering.’ Ook over de samenwerking met Habeon Architecten en Heembouw is Hans erg tevreden. ‘Heembouw is een professionele organisatie. Dat merk je ook in de communicatie. Afspraak is afspraak en als opdrachtgever word je goed op de hoogte gehouden over de vorderingen. Wat prettig is, is dat de Heembouw medewerkers proactief zijn en echt meedenken. In ons pakket van eisen stonden wat foutjes. Zij zagen dat en kwamen direct met bruikbare oplossingen. Dat spreekt mij enorm aan.’

Voordelen turnkey groter dan financiële quick wins aanbesteding Met de oplevering van de vestiging in Son en Breugel heeft Bouwmaat de gewenste vestigings spreiding over Nederland bereikt. Hans: ‘We zijn in principe overal gevestigd, waar we gevestigd willen zijn. Recentelijk hebben we een nieuwe huisstijl geïntroduceerd. De komende jaren gaan we ons dan ook voornamelijk richten op het verbouwen van vestigingen en het waar nodig verhuizen van vestigingen naar een betere locatie.’ Als het aan Hans ligt, kiest hij, bij eventuele nieuwe bouwprojecten, voor Heembouw. ‘De voordelen van hun turnkey aanpak zijn groter dan de financiële quick wins die behaald kunnen worden in een aanbestedingstraject.’


11

< Vervolg van p.5

Innovatie en kwaliteit Het nieuwe ontwikkelen

Lean Bouwen volgens Heembouw

We hebben de eerste stappen gezet op het gebied van het

Lean Bouwen volgens Heembouw blijft zich continu ontwikkelen.

nieuwe ontwikkelen. Voor ons woningbouwproject de Oevers

In 2012 zijn wij begonnen met het aanbieden van trainingen op

in de dorpskern van Roelofarendsveen en de bedrijvenlocatie

het gebied van Lean aan onze strategische partners, zodat ook zij

Harbour Village in Rijswijk betrekken wij de toekomstige

zich op dit vlak verder kunnen bekwamen. Binnen de Lean-filosofie

gebruikers nadrukkelijk bij de totstandkoming van het uiteindelijke

staat de lerende en continu verbeterende organisatie centraal.

ontwerp via co-creatie. Was projectontwikkeling voorheen

Dat geldt ook voor de filosofie zelf en de manier waarop die in de

vooral productgericht, nu zien we dat ontwikkelen steeds meer

Nederlandse bouw wordt toegepast. Dit heeft ertoe geleid dat in

vraaggestuurd wordt en in samenspraak met de klant gebeurt.

november 2012 het Lean Construction Netwerk Nederland (LCN-

Een positieve trend, die goed past bij onze klantgerichte cultuur.

NL) is opgericht, met als doel onderwijs, onderzoek en bouwpraktijk te verbinden en de kennis over Lean voor de bouw te verbreden,

BIM

verdiepen en verhelderen. Heembouw was samen met Syntens, TU Delft (afdeling Real Estate & Housing) en Hogeschool Utrecht

BIM is inmiddels niet meer weg te denken uit ons ontwerpproces.

(Lectoraat Nieuwe Cultuur in de Bouwketen) één van

Al onze projecten worden in BIM uitgevoerd. Niet alleen voor de

de initiatiefnemers tot de oprichting.

turnkey projecten, maar ook de projecten die wij in bouwteam uitvoeren is BIM van enorme toegevoegde waarde. Behalve voor 3D-modelleren gebruiken wij BIM voor het uitwisselen van

Kennis ontwikkeling

gebouwgegevens met constructeurs, staalbouwers en installateurs,

In ons voortdurende streven het proces van onze klanten beter

en voor clashdetectie. Naast de kostenreductie die BIM oplevert

te begrijpen en een zo optimaal mogelijke oplossing te bieden

door minder faalkosten en ‘rework’, is de doorlooptijd van ontwerp

voor huisvestingsvraagstukken, hebben wij in 2012 hard gewerkt

en realisatie van projecten met circa 30% verkort door meer

aan het vergroten van onze kennis en inzicht. De markt voor

efficiency en beter plannen. De klant wordt met BIM beter begeleid

e-commerce is groeiende en e-fulfilment is daarbinnen een

in zijn keuzeproces. De visualisaties stellen hem in staat om vooraf

belangrijke succesfactor voor de partijen actief op deze markt.

een reële verwachting te krijgen van het eindresultaat. Daarnaast is

Dit is voor ons aanleiding geweest Buck Consultants International

foutloze informatie uitwisseling essentieel voor het leveren van

een onderzoek te laten doen naar de ontwikkelingen in deze markt.

de integrale huisvestingsoplossing.

Dit heeft geleid tot een toonaangevende rapportage dat gezamenlijk door Heembouw en BCI is gepresenteerd aan belangrijke spelers in deze markt. Geheel in de geest van het Lean-gedachtengoed blijven we constant bezig ook onze bestaande klantentools te verbeteren. Onze gronddatabank blijft van een grote waarde, en wordt uitgebreid met bestaande objecten die onze klanten nog meer mogelijkheden bieden een geschikte locatie voor hun huisvesting te vinden.

12


Vooruitzichten 2013 De marktomstandigheden zullen voorlopig niet verbeteren. Het EIB voorspelt voor 2013 een krimp van de bouwproductie van 5% [EIB, Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013-2018, januari 2013]. Gegeven de economische omstandigheden verwachten wij niet eerder dan 2014 een verbetering van de markt te zien. Externe factoren als de woningmarkt en verdere bezuinigingen bij de overheid spelen hierbij een rol. In 2013 zetten we in op optimalisatie van de organisatie en verdere focus op klantgroepen. Daarnaast zal er blijvende aandacht zijn voor het goed managen van ons werkkapitaal, het aannemen van kwalitatief goede projecten (‘marge boven volume’) met focus op resultaat.Wij streven naar een gelijkblijvend omzetniveau in 2013 als in 2012. Er worden geen materiële investeringen voor 2013 verwacht. Ondanks de omstandigheden in de markt zien wij de komende jaren met vertrouwen tegemoet. Wij zijn ons ook in de economisch lastige jaren blijven ontwikkelen, hebben geïnvesteerd in versterking van onze commerciële organisatie en richten ons met onze medewerkers op het vergroten van onze kennis van de klantgroepen en hun bedrijfsprocessen, zodat we onze klanten optimaal kunnen blijven bedienen. Wij bedanken onze klanten voor het in ons gestelde vertrouwen. Een speciaal woord van dank willen wij richten aan onze medewerkers, die met hun niet aflatende inzet ook dit jaar weer hebben bijgedragen aan de continuïteit en verdere ontwikkeling van onze organisatie. Roelofarendsveen, 14 maart 2013 Holdingdirectie Heembouw: Erwin van Berkel Peter Lammertink Roland van Oostrom


13

14


Kengetallen

Omzet (x e 1 miljoen) Som der bedrijfsopbrengsten

2012 2011 2010 2009* 2008*

114,8

110,0

102,9

Resultaat voor belasting

1.021

2.083

Bedrijfsresultaat (EBIT)

1.019

Resultaat voor belasting incl. resultaat deelnemingen voor belasting

101,3

119,3

1.833

3.205

5.559

1.733

1.265

2.832

4.789

1.065

2.139

2.028

3.205

5.559

Resultaat voor belasting

0,9 %

1,9 %

1,8 %

3,2 %

4,7 %

Bedrijfsresultaat (EBIT)

0,9 %

1,6 %

1,2 %

2,8 %

4,0 %

Current ratio

1,6

1,6

1,6

1,5

Solvabiliteit

40,8 %

41,4 %

40,6 %

39,6 %

37,1 %

4,8 %

10,1 %

10,2 %

17,1 %

34,2 %

Aantal personeelsleden per 31/12

251

256

266

264

296

Aantal personeelsleden in FTE’s per 31/12

238

244

253

255

283

Ziekteverzuim

3,7 %

3,9 %

4,1 %

3,9 %

2,7 %

Personeelsverloop

5,8 %

8,6 %

6,8 %

11,7 %

8,8 %

475

442

405

4

8

Resultaat (x e 1000)

Resultaat in percentage van de omzet

Balansverhoudingen

Rendement eigen vermogen (na belastingen)

1,4

Personeel

Productiviteit (x e 1000) Omzet per gem. aantal FTE Resultaat voor bel. per gem. aantal FTE

7

377 12

428 20

* d it betreffen de cijfers/ratio’s vóór stelselwijziging; vanaf 2010 geen proportionele consolidatie van deelnemingen waarin een belang van 50% of minder wordt gehouden.


15

Het nieuwe ontwikkelen: co-creatie in de bouw In 2012 heeft Heembouw de eerste stappen gezet op het gebied van het nieuwe ontwikkelen: vraaggestuurd ontwikkelen voor verschillende doelgroepen. Een innovatieve manier van samenwerken met toekomstige gebruikers. Geen vooraf uitgedachte producten meer, maar samen met de kopers het uiteindelijke product ontwerpen. Voor het woningbouwproject de Oevers in de dorpskern van Roelofarendsveen en de bedrijvenlocatie Harbour Village in Rijswijk betrekt Heembouw de toekomstige gebruikers nadrukkelijk bij de totstandkoming van het uiteindelijke ontwerp via co-creatie.

Ontwerpsessies woningbouwproject De Oevers Het project de Oevers in Roelofarendsveen omvat de gefaseerde bouw van 292 woningen en een uitbreiding van het bestaande winkelgebied. Heembouw Ontwikkeling en Hoorne Vastgoed tekenen samen voor de ontwikkeling ervan. Hoe de wijk en de woningen eruit komen te zien, wordt mede bepaald door potentiële kopers. In twee ontwerpsessies hebben deze potentiële, toekomstige bewoners aan kunnen geven hoe hun droomhuis en -buurt eruit ziet.

16

‘Vreselijk leuk om te doen’, is het enthousiaste commentaar van

plattegronden met verschillende woningindelingen. We merken

een van de aanwezigen op de drukbezochte tweede ontwerpsessie

dat dit project in onze gedachten steeds meer gaat leven.’

van de Oevers. ‘Op de eerste avond hebben we vooral gekeken

Pedro van Luling, Senior Projectontwikkelaar Heembouw

naar welk soort woning we willen en hoe de buurt en de gevels van

Ontwikkeling en Joyce Reichenfeld, Ontwikkelingsmanager

de woningen eruit moeten gaan zien. Wij kozen voor variatie en

Hoorne Vastgoed zijn blij met de resultaten tot zover.

behoud van het dorpse karakter. Van die input zien we vanavond

Pedro: ‘We hebben bewust gekozen voor een andere

praktisch alles terug. Nu kunnen we kiezen uit een aantal

manier van ontwikkelen. In plaats van een kant en klaar plan


te presenteren, dagen we geïnteresseerden uit om in een zo

Prestatie gericht inkopen

vroeg mogelijk stadium mee te denken. Dit is de eerste keer

Voor het bouwrijp maken van het gebied en het inrichten van de openbare ruimte voor de Oevers hebben Heembouw Ontwikkeling en Hoorne Vastgoed een aanbesteding uitgeschreven op basis van ‘best value procurement.’ Dit betekent dat leveranciers de ruimte wordt geboden om hun beste oplossing aan te bieden binnen de door de opdrachtgevers gestelde kaders en een maximaal vastgestelde projectbegroting. Pedro van Luling: ‘Het grote voordeel hiervan is dat we maximaal gebruik kunnen maken van de kennis en ervaring die bij leveranciers voorhanden is. Daarnaast worden de leveranciers uitgedaagd creatief mee te denken. In onze optiek komt dat de kwaliteit in de uitvoering alleen maar ten goede.’

dat we het zo aanpakken. Als ik de opkomst en het plezier van de mensen zie tijdens de bijeenkomsten, sluiten we echt aan op een behoefte.’ Joyce vult aan: ‘De kopersmarkt is sterk veranderd. Mensen kiezen niet meer voor veel van hetzelfde en gaan zeker niet zomaar over tot aankoop. We hopen op deze manier mensen mee te nemen in een denkproces en aan ons project te binden.’

Schetsboek met sfeerbeelden Co-creatie vraagt om een goede voorbereiding, een zorgvuldige verwerking van de verkregen informatie en de bereidheid om daar daadwerkelijk iets mee te doen. Pedro: ‘Tijdens de informatiebijeenkomst voorafgaand aan de ontwerpsessies mochten de ruim 350 aanwezigen aangeven naar welk soort woning hun voorkeur uitging. Tot onze verrassing koos een groot deel van de mensen voor de appartementen in het project. Mede daardoor hebben we besloten om de bouw van één van de geplande appartementencomplexen in de fasering naar voren te halen.’ In de twee daaropvolgende ontwerpsessies werd er gewerkt

co-creatie

met schetsboeken met sfeerbeelden en woningplattegronden met prijsindicaties waaruit mensen konden kiezen. Joyce: ‘Op basis van de beelden die in de eerste ontwerpsessie door minimaal 70% van de mensen gekozen waren, hebben we bijvoorbeeld de architecten voor het project geselecteerd. De informatie uit de tweede ontwerpsessie wordt nu verwerkt. Als daaruit een eenduidig beeld ontstaat, gaan we door met uitwerken. Anders volgt er waarschijnlijk nog een bijeenkomst.’ De vraag of de woningen door deze aanpak sneller verkocht worden, is nu nog moeilijk te beantwoorden. Pedro: ‘Of mensen uiteindelijk tot aankoop over gaan, hangt van meer factoren af, zoals de financiering en de verkoop van de huidige woning. We zijn er wel van overtuigd dat het door co-creatie makkelijker is om mensen oprecht geïnteresseerd te krijgen en te houden in dit project.’

‘Mensen kiezen niet meer voor veel van hetzelfde’

Pedro van Luling en Joyce Reichenfeld > Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2012

17

De markt bepaalt bij ontwikkeling De Landtong Rijswijk Bij het project Harbour Village in de Plaspoelpolder worden de toekomstige kopers nadrukkelijk betrokken. De Plaspoelpolder is een al wat ouder bedrijventerrein op de scheidslijn tussen de gemeenten Rijswijk en Den Haag. Een terrein zoals er zoveel zijn in ons land, met gedateerde panden en achterstallig onderhoud. Maar ook een terrein waar nieuwe initiatieven worden genomen om het gebied een kwaliteitsimpuls te geven.

Het Industrieschap Plaspoelpolder (IPP) speelt daarin een

Harbour Village is gericht op kleinschalige bedrijfsruimten,

belangrijke rol. Joris Gerritsen, projectleider IPP, legt uit. ‘Het IPP

dienstverlening en horeca. De ligging aan de Vliet

is een samenwerking tussen de gemeenten Den Haag en Rijswijk

maakt de locatie extra aantrekkelijk. Rolf: ‘Een deel van

en heeft als doel werkgelegenheid in de Haagse agglomeratie te

de bedrijfsruimten laten we mee ontwerpen door de

creëren en behouden. Fysiek ruimte bieden voor bedrijvigheid is

ondernemers die zich daar gaan vestigen. We hebben

daarbinnen voor ons een belangrijke taak en succesfactor.’

een informatie- en ontwerpavond georganiseerd samen

Nu er bijna geen nieuwe percelen in de Haagse regio beschikbaar

met het IPP en de gemeente Rijswijk en die werd druk

zijn, richt het IPP zich ook op herstructurering en revitalisering

bezocht.’Joris: ‘Die co-creatie is echt onderscheidend:

van bestaande locaties. Joris: ‘De Landtong in Rijswijk is voor

de markt krijgt de mogelijkheid zelf te bepalen wat en

ons de eerste locatie die op deze manier een tweede leven krijgt.

hoe ze het willen. Complimenten aan Heembouw hoe

Heembouw Ontwikkeling gaat dit onder de naam “Harbour Village”

ze dit oppakken.’

herontwikkelen. Het is een uniek en flexibel plan, dat hopelijk een vliegwiel zal zijn voor andere ontwikkelingen.’

Een ander onderscheidend aspect aan Harbour Village is de waterrijke omgeving. Joris: ‘Er is ruimte voor

Herontwikkeling bestaande locaties de uitdaging

horeca en een jachthaven. Zo wordt het gebied benut voor meer dan alleen maar werken. Het water met een

Projectontwikkelaar Rolf Verdel van Heembouw Ontwikkeling werkt

horeca gelegenheid waar je kan lunchen, na het werk

in dit project nauw samen met het IPP. ‘We hebben een groot

kan borrelen of een hapje eten, in combinatie met een

geloof in de locatie en we hebben de kracht en de kennis om dit te

jachthaven zorgt ervoor dat dit gebied ook in het weekend

herontwikkelen tot een aantrekkelijke locatie. We zien dat er steeds

en ’s avonds levendig is.’ Rolf: ‘We merken ook dat er

minder nieuwe terreinen worden uitgegeven. De komende decennia

veel belangstelling is voor dit project. Niet alleen omdat

zal de uitdaging vooral liggen in de herontwikkeling van bestaande

je inspraak hebt in hoe het wordt, maar zeker ook

terreinen zoals hier. Met de kennis en ervaring die we al hebben,

omdat het door de jachthaven en de sfeer die daarmee

en die we met Harbour Village gaan opdoen, kunnen we adequaat

samenhangt dit een unieke ontwikkeling is. Het wordt

inspelen op dit soort vraagstellingen.’

echt iets bijzonders.’

Joris Gerritsen (rechts) en Rolf Verdel > 18


co-creatie Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2012

19

Personalia Raad van Commisarissen R. (Ruud) van Berkel (1942) Voorzitter Commissaris bij Heembouw Groep sinds 1998, na beëindiging van zijn loopbaan als directeur van Heembouw Groep (1973-1998). Belangrijkste nevenfuncties: Directeur Heembouw Beheer B.V. | Directeur Habejo Holding B.V. en dochterondernemingen | Directeur Hestaro B.V.

Drs. H.W. (Henk) Breukink (1950) Commissaris bij Heembouw Groep sinds 2008. Belangrijkste nevenfuncties: Lid Raad van Commissarissen ING Group | Lid Raad van Commissarissen Nieuwe Steen Investments | Voorzitter Raad van Toezicht Omring | Vice voorzitter Raad van Commissarissen Haag Wonen | Lid Raad van Commissarissen Brink Groep B.V. | Voorzitter Raad van Toezicht Hogeschool Inholland | Executive Coach

E.J. (Erik-Jan) Bulstra MRICS (1954) Commissaris bij Heembouw Groep sinds 2009. Belangrijkste nevenfuncties: Voorzitter Raad van Bestuur B.V. Nederlandsche Woningfinanciering-Maatschappij | Algemeen Directeur N.V. Bank voor de Bouwnijverheid

20


Bestuur van de organisatie Ing. P.J. (Peter) Lammertink (1954), voorzitter Directeur Heembouw Holding Benoemd tot lid van de Holding Directie in 1993. Werkzaam bij Heembouw Groep sinds 1984. Heeft het algemeen beleid, Heembouw Ontwikkeling, personeelszaken en de klantgroep woningcorporaties en zorginstellingen als specifieke aandachtspunten. Belangrijkste nevenfunctie: Bestuurder Stichting Administratiekantoor Mahegro

Drs. E. M. (Erwin) van Berkel (1973) Directeur Heembouw Holding | Directeur Heembouw vestiging Roelofarendsveen Benoemd tot lid van de Holding Directie in 2010. Werkzaam bij Heembouw Groep sinds 2003. Heeft marketing en sales en de klantgroepen eindgebruikers bedrijfsruimten, kantoren en woningen als specifieke aandachtspunten. Belangrijkste nevenfuncties: Bestuurder Stichting Administratiekantoor Mahegro | Directeur Leamingbourg B.V. en dochteronderneming

R.P.M. (Roland) van Oostrom RC (1972) Financieel directeur Heembouw Holding | Plaatsvervangend directeur Heembouw vestiging Amersfoort Benoemd tot lid van de Holding Directie in 2013. Werkzaam bij Heembouw Groep sinds 2009. Heeft Finance & control en ICT als specifieke aandachtspunten. Belangrijkste nevenfunctie: Bestuurder Stichting Administratiekantoor Mahegro


21

22


Bericht van de Raad van Commissarissen 2012

Preadvies aan de Algemene vergadering van Aandeelhouders

Hierbij bieden wij u het jaarverslag 2012 van Heembouw Holding B.V. aan. De jaarrekening is opgesteld door de directie, gecontroleerd door Ernst&Young Accountants en door hen voorzien van een goedkeurende controleverklaring. De Raad van Commissarissen (RvC) adviseert de aandeelhouders de jaarrekening vast te stellen conform de huidige opstelling en adviseert het voorstel om geen dividend uit te keren over te nemen. Tot slot adviseren wij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders om décharge te verlenen aan de directie voor het gevoerde beleid en aan de Raad van Commissarissen voor het gehouden toezicht gedurende het boekjaar 2012.

Verslag over 2012 De Raad van Commissarissen van Heembouw Holding

In dit licht bezien is de groei in omzet die de onderneming

bestond gedurende het jaar 2012 uit Ruud van Berkel,

in deze teruglopende markt wist te realiseren, een goede

Erik-Jan Bulstra en Henk Breukink (voorzitter).

prestatie. Ondanks de moeilijke omstandigheden is de

Op 1 januari 2013 heeft Ruud van Berkel het voorzitterschap

organisatie verder gegaan met de ontwikkeling van kennis

van de Raad van Commissarissen overgenomen.

van haar klantgroepen en het bieden van een integrale oplossing voor hun huisvestingsvraagstukken. Wij hebben veel

De Raad van Commissarissen, die geen subcommissies kent,

waardering voor de wijze waarop de leiding van de organisatie

vergaderde in 2012 in totaal zeven maal. Bij een van deze

de hands-on mentaliteit van het heden combineert met het

vergaderingen was de externe accountant aanwezig.

verder invulling geven van de visie op de toekomst. Dit getuigt

Namens de Raad van Commissarissen was Erik-Jan Bulstra

van ondernemerschap en geeft een belangrijk signaal van

bij een vergadering van de OR aanwezig waar de jaarcijfers

vertrouwen naar de organisatie en de markt. Wij willen tot slot

werden besproken.

onze waardering uitspreken naar alle medewerkers, die zich ook in 2012 weer volop hebben ingezet voor de onderneming.

De aanwezigheid van de Commissarissen was goed: bij alle vergaderingen waren alle leden aanwezig.

Roelofarendsveen, 14 maart 2013

Naast de reguliere onderwerpen zoals de kwartaalcijfers, financieel jaarverslag, accountantsverslag en budget,

Raad van Commissarissen

kwamen ondermeer de volgende onderwerpen aan de orde:

Ruud van Berkel, voorzitter

de economische ontwikkelingen, bestuursreglement, de

Henk Breukink

woningbouwontwikkeling Centrumplan, de commerciële

Erik-Jan Bulstra

aanpak en talentontwikkeling. 2012 was een jaar van financiële en economische onzekerheid. De Nederlandse economie kromp met 1% [DNB, december 2012]. Naast de lagere export en de terugloop in de consumentenbestedingen, worden de dalende investeringen door ondermeer de malaise in de bouw, als belangrijkste oorzaak voor deze daling genoemd.


23

‘Oplevering was een feestje’

Realisatie productiesite Erca Emery Surfactans 24


Nieuwbouw productiesite Erca Moerdijk In Moerdijk realiseerde Heembouw de nieuwe productiesite voor Erca Emery Surfactants. De plant van twee hectare is de eerste vestiging van Gruppo Erca (van oorsprong Italiaans) in Nederland en bestaat uit een complete productielijn voor

Erca Emery Surfactants

surfactants. In totaal beslaat de productiesite negen gebouwen, waaronder tankfarms, reactors, een laboratorium en een kantoor. Habeon Architecten maakte hiervoor het ontwerp. Dit design & build project is het eerste werk dat door Heembouw in BIM (Bouw Informatie Model) werd uitgevoerd. Dat BIM universeel is, kwam in de samenwerking met de Italiaanse leveranciers van de procesinstallaties goed van pas.

Nieuwbouw productiesite Erca Emery Surfactants Opdrachtgever: Gruppo Erca Plaats: Moerdijk Architect: Habeon Architecten


25

Rob Kreté

‘Altijd oplossingsgericht’ Eind januari is Nederland bedekt onder een deken van sneeuw. Op de productielocatie van Erca Emery Surfactants in Moerdijk is volop bedrijvigheid. Rob Kreté, plantmanager vertelt: ‘We zijn nu bezig met de laatste werkzaamheden voor de plant 4 februari operationeel gaat.’ Dan zit zijn taak projectmanager bouw er op en gaat hij verder als plantmanager.

Erca Emery Surfactants is een onderdeel van de Italiaanse Gruppo Erca en houdt zich bezig met de productie van surfactants, oftewel emulgatoren. Rob: ‘Surfactants worden toegepast in tal van uiteenlopende producten: alles wat met zeep te maken heeft, maar ook cosmetica, textiel, agro chemicals, verfcoatings, beton.’ Deze surfactants worden gemaakt op basis van ethyleenoxide, een zeer ontvlambare en gevaarlijke stof. Transport is niet alleen risicovol maar door alle veiligheidsmaatregelen die genomen moeten worden ook kostbaar. Rob: ‘Daarom heeft Erca Emery zich in Moerdijk gevestigd; naast Shell, die de ethyleenoxide levert.’ Via een pijpleiding van 1,2 km wordt het gevaarlijke goedje naar de plant van Erca getransporteerd. De locatie in Moerdijk gaat zorgen voor de wereldwijde levering van de surfactants.

Pro-actief handelen en volop meedenken Rob Kreté heeft als projectmanager bouw mee gewerkt aan de aanvraag van de milieuvergunning, het ontwerp van de plant, de keuze van apparatuur, werven van personeel en de selectie van de aannemers. De technische installaties vormen het hart van de plant. Heembouw was verantwoordelijk voor ontwerp en realisatie van het civiele deel van de werkzaamheden. ‘We hebben vrij snel de keuze voor Heembouw gemaakt. Heembouw dacht goed mee in de ontwerpfase en in het verguningentraject; niet alleen voor wat betreft de bouwvergunning maar ook de milieuvergunning. Daarnaast werd de kosten effectiviteit goed in beeld gehouden.’ Rob is tevreden over het bouwtraject. ‘Dat verliep gestructureerd. Het meest positieve vind ik dat Heembouw oplossingsgericht bezig is; er wordt pro actief meegedacht met de klant.’

Schone bouwplaats Veiligheid op de bouw is een belangrijk aandachtspunt en is op een chemische plant helemaal top prioriteit. Rob: ‘Dat gaat verder dan wat de wet voorschrijft; dat betekent dat een hoofdaannemer als Heembouw ervoor moet zorgen dat alle partijen die ingehuurd worden, aan de veiligheidseisen die wij op de plant stellen voldoen. Dat viel niet altijd mee en ging niet altijd goed. Daar is wel van geleerd.’ Nu de plant bijna operationeel is, kan er een streep gezet worden onder het bouwtraject. ‘Ik heb met Heembouw een hele goede ervaring. Ze werken met goede leveranciers, die ook goed meedenken. Dat Heembouw met een schone bouwplaats werkt is ook een sterk punt. Wat er niet hoort te zijn, ligt er ook niet; zo zie je direct of dingen goed gaan. Er is kwalitatief goed werk geleverd, er werd pro-actief gehandeld, ook bij de oplevering; dan is oplevering een feestje. Het traject is goed en plezierig verlopen; we hebben niet neus –aan– neus gestaan, maar er is altijd oplossingsgericht gewerkt. En –niet onbelangrijk– ook de planning is gehaald.’

26


Binnen Habeon Architecten, het architectenbureau van Heembouw, is technisch projectleider Yvonne Hoogenboom


een van de voortrekkers van BIM (bouw informatie model). In BIM wordt alle informatie die aan een gebouw gekoppeld is, bij elkaar in een model gebracht en op deze manier met elkaar gedeeld. Erca is het eerste turnkey project van Heembouw dat volledig in BIM is uitgevoerd.

Yvonne: ‘Bij Habeon waren we net gestart met revit, het tekenprogramma dat helpt bij BIM, toen het project Erca in voorbereiding kwam. Ideaal oefenmateriaal voor ons: het bestaat uit negen aparte gebouwen en er was geen tijdsdruk. Het milieuvergunningentraject was net gestart en zou een tijd gaan duren omdat het om een chemische productiesite gaat. Samen met onze vaste constructeur Bartels, die ook met revit werkt, en later ook de staal leverancier, hebben we de 3D-modellen voor alle negen gebouwen in een terreinoverzicht aan elkaar gekoppeld.’ Dat BIM universeel is, kwam in het project Erca goed van pas. Yvonne: ‘De procesinstallaties voor Erca werden geleverd vanuit Italië. De Italiaanse leveranciers konden hun eigen werk in ons model tekenen. In feite heb je niets anders van elkaar nodig aan informatie behalve de modellen. Door het model verdwijnen taalbarrières. We hebben wel eerst getest of aan beide kanten dezelfde informatie uit het model kwam; dat ging goed.’

Op weg naar big BIM Yvonne is enthousiast over het werken in BIM. ‘Het levert absoluut veel op. Bij 2D-tekeningen werk je met doorsnedes op een bepaalde plek, en is er geen totaal beeld. Een 3D-model laat alles zien; het gebouw wordt inzichtelijk. Voor de opdrachtgever en voor alle andere partijen. Je ziet duidelijker hoe iets bedoeld is. En je wordt direct geconfronteerd met knelpunten. Een lastig hoekje bijvoorbeeld, daar kan je niet omheen. Daar moet je snel een goede oplossing voor vinden waar je eerder met 2D dit wellicht even voor je uit schoof.’ Heembouw en Habeon Architecten hebben inmiddels grote stappen op weg naar Big BIM gezet. ‘Bij Little BIM ben je binnen je eigen organisatie aan het BIMmen, bij Big BIM ga je samen met externe partijen in een model aan de slag. We zijn nu bezig met een inventarisatie onder onze leveranciers:

‘Uiteindelijk met BIM ook virtueel samen bouwen’

wat doen ze nu met BIM, wat zijn ze van plan? Zo komen we verder op weg naar Big BIM.’ Het ultieme doel is uiteindelijk ook virtueel samen te bouwen. Yvonne: ‘In de bouw, bouwen we het samen. In BIM bouw je virtueel, maar dat zou net als op de echte bouw moeten gaan. Dus de kozijnbouwer bijvoorbeeld levert op het juiste moment zijn informatie aan voor het model; nu doen wij dat als Habeon Architecten alvast voor hem, en voeren we later de juiste gegevens in. Dat is dubbel werk. In feite praat je hier over een combinatie tussen Lean, BIM en ketensamenwerking. Als Lean-organisatie is onze cultuur al gericht op samenwerken en verantwoordelijkheden daar neer leggen waar ze horen. Dat is een belangrijke voorwaarde voor het succes van BIM en dat verklaart ook waarom BIM zo goed bij ons past.’ < Yvonne Hoogenboom Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2012

27

‘Mooi om te zien tot hoeveel je met z’n allen in staat bent’ ‘Een van de mooiere projecten die ik gedaan heb,’ zo vat uitvoerder Ron Klootwijk de realisatie van de productiesite van Erca in Moerdijk samen. ‘Heel wat anders dan gebruikelijk.’ Projectleider Robert Dolieslager knikt instemmend: ‘Voor Heembouw is dit een mooie nieuwe tak van sport en dit project hebben we met elkaar goed geklaard. Een echte teamprestatie, samen met Habeon Architecten.’

Ron: ‘Het was de bedoeling dat wij eerst de verschillende gebouwen zouden neerzetten en dat daarna de installaties uit Italië zouden komen; maar die kwamen tijdens de bouw al omdat ze bijvoorbeeld zo groot waren dat ze nooit later door een deur zouden passen. Dus dat was soms improviseren en met handen en voeten communiceren.’ Robert: ‘Ik ben drie keer naar Italië geweest voor overleg; iets wat bij ons niet veel voorkomt en wat heel leuk is. Er wordt daar anders gewerkt en dat heeft Ron weer gemerkt in de uitvoering. De planning was wat minder strak dan wij gewend zijn. Maar de samenwerking met Rob Kreté, de plantmanager van Erca, verliep heel goed en samen hebben we er alles aan gedaan om het proces in goede banen te leiden.’ Het werken met BIM vergemakkelijkte de communicatie met de Italiaanse partijen overigens wel. Robert: ‘Het was ons eerste werk met BIM en het heeft ons veel tijd en energie gescheeld in het overleg met de Italianen. Dat verliep echt een stuk beter.’

Ron Klootwijk (links) en Robert Dolieslager

Veel energie in voortraject Het werken in de chemische industrie stelt andere eisen dan in de reguliere bouw. Robert: ‘We hebben er veel van geleerd; de eisen die gesteld worden ten aanzien van bijvoorbeeld veiligheid of vloeistofdichtheid zijn anders, zwaarder. We hebben veel energie gestopt in het voortraject, goed alles uitgezocht, samen met Erca de milieuvergunning doorgespit en ik denk dat we de risico’s goed hebben weten in te schatten.’ Ron: ‘Wat voor ons en onze leveranciers wennen was, zijn de strenge veiligheidseisen die in zo’n omgeving gelden. Wij werken in korte broek als het erg warm is, maar dat mag in de chemische industrie niet.’ Robert: ‘Daar hebben we van geleerd; je moet je beter verdiepen in afwijkende regels en aanpassen aan de situatie.’ Ron en Robert kijken tevreden terug op “hun” project. Ron: ‘Ik ben er best trots op dat we dit samen gebouwd hebben. De gebouwen zelf waren niet zo spannend maar het totale beeld is wel nieuw voor ons.’ Robert: ‘De milieuvergunning was bijvoorbeeld een enorm dik pakket en we moesten goed tevoren bedenken wat er verwacht werd; dat houdt iedereen scherp en het is mooi om te zien hoeveel je met zijn allen kan.’

28



‘Door BIM beter overleg met de Italianen’ Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2012

29

Menselijk kapitaal Personeelsbezetting en verloop

Aantallen

Heembouw Groep

de Heembouw Groep.

Heembouw Holding

organisatieonderdelen en de totaaltelling voor

Habeon Architecten

Aannemersvestigingen

en verlooppercentages weer van de verschillende

Heembouw Ontwikkeling

De tabel hiernaast geeft de personeelsbezetting

Bouwplaatsmedewerkers Bezetting per 31-12-2011

71

0

71

Bezetting per 31-12-2012

64

0

64

UTA-uitvoerder Bezetting per 31-12-2011

35

0

35


34

0

34

UTA-kantoormedewerkers/Habeon Architecten Bezetting per 31-12-2011

111

39

150


111

42

153

Totaal: UTA- en Bouwplaatsmedewerkers

Alle medewerkers van Heembouw vallen onder de CAO voor de Bouwnijverheid; de medewerkers van Habeon Architecten onder de architecten CAO.


217

39

256


209

42

251

Personeelsverloop in fte %

6,9%

0,0%

Leerlingen In 2012 waren er in totaal vier leerlingen werkzaam bij Heembouw, een relatief laag aantal in vergelijking met voorgaande jaren. Voor deze vier leerlingen hebben we ondanks de economische situatie een geschikte leerplaats kunnen behouden. Van één leerling hebben we afscheid genomen en één leerling heeft zijn opleiding met succes afgerond.

Stagiaires Wij blijven streven naar kennisuitwisseling tussen stagiaires en werknemers, cq. tussen praktijk en theorie. Ook in 2012 hebben wij daarom een groot aantal stagiaires de mogelijkheid geboden hun stageperiode bij Heembouw te vervullen.

5,8%

Leerlingen per jaar 20 15 10 5 0

16

13

16

11

4

2008

2009

2010

2011

2012

18

17

25

23

21

2008

2009

2010

2011

2012

Stagiaires per jaar 30 25 20 15

Op deze wijze blijft kennisuitwisseling gewaarborgd. In totaal zijn er 21 stagiaires werkzaam geweest, waarvan tien MBO-ers en elf HBO-ers. Hiervan waren drie afstudeeronderzoeken.

30


10 5 0

Jubilea 2012 was een mooi jubileumjaar, met name 12,5 jarige jubilarissen waren goed vertegenwoordigd. Zoals gebruikelijk zijn de jubilea met alle jubilarissen op feestelijke wijze gevierd.

werknemer

functie

jubileum

vestiging

Alfons Vreman

Uitvoerder

12,5 jaar

Amersfoort

Koos Spitters

Voorman

12,5 jaar

Breda

Rita de Jeu-Smink

Tel./Recept./Adm.

12,5 jaar

Roelofarendsveen

Sander Smit

Timmerman I

12,5 jaar

Rotterdam

Henny van Klink

Timmerman I

12,5 jaar

Roelofarendsveen

Caroline Duiker

Administrateur

12,5 jaar

Roelofarendsveen

Ruud Pelkmans

Voorman

12,5 jaar

Breda

Floris Brunt

Timmerman I

12,5 jaar

Roelofarendsveen

Zeyed Osman

C/W C

12,5 jaar

Roelofarendsveen

Gert Ouwehand

Uitvoerder

25 jaar

Roelofarendsveen

René Struijk

Timmerman I

25 jaar

Rotterdam

Arthur Straathof

Uitvoerder

25 jaar

Roelofarendsveen

Chris Castelein

Uitvoerder

40 jaar

Roelofarendsveen

Pensioen Vier medewerkers zijn in 2012 met pensioen gegaan. Gezamenlijk hebben zij het respectabele aantal van 96 dienstverbandjaren bij Heembouw gewerkt. Wij bedanken hen voor hun jarenlange inzet en wensen hen een goede welverdiende pensioentijd.

werknemer

pensioendatum

functie

vestiging

Fred Turk

31-03-2012

Timmerman I

Roelofarendsveen

Henk Hilhorst

31-05-2012

Timmerman I

Amersfoort

Ton Bakkers

31-12-2012

Timmerman I

Breda

Alfons Vreman

28-02-2013

Uitvoerder

Amersfoort


31

Kennis en kunde mobiliseren Samenwerken is dé voorwaarde voor succes. Bij presteren gaat het niet om de prestaties van het individu, maar om het vermogen als team en als collectief te presteren. Ketensamenwerking is een manier van samenwerken tussen opdrachtgever, aannemer en leveranciers, waarbij het erom gaat elkaars kennis en ervaring te benutten om samen tot optimalisatie van het product voor de klant te komen. Goede samenwerking zorgt voor kruisbestuiving: er ontstaat meer toegevoegde waarde voor de klant, er ontstaan nieuwe ideeën. Faalkosten worden verminderd en de kwaliteit gaat omhoog. Woningcorporatie de Sleutels kiest bij de aanpak van de wijk Tuinstadwijk in Leiden voor een bijzondere manier van ketensamenwerking. In een groot onderhoudsproject van 252 woningen gaan twee aannemers hier uiteindelijk schouder-aanschouder aan de slag: Dura Vermeer en Heembouw.

‘Grootste voordeel van deze samenwerking zit in het voortraject’ De Tuinstadwijk in Leiden is sinds een paar jaar beschermd stadsgezicht. Het is een wijk waar woningcorporatie de Sleutels veel woningen bezit, die nu zo’n 90 jaar oud zijn en toe zijn aan een flinke opknapbeurt. Volgens de gebiedsvisie die de Sleutels voor de aanpak van de Tuinstadwijk ontwikkeld heeft, worden tussen 2011-2016 verdeeld over drie fasen verschillende werkzaamheden aan de woningen uitgevoerd. De eerste fase is inmiddels afgerond. In het tweede kwartaal van 2013 gaat fase twee van de aanpak van de Tuinstadwijk van start: een groot onderhoudsproject van 252 woningen, inclusief energiebesparende maatregelen. Een project waarbij de Sleutels nadrukkelijk inzet op ketensamenwerking.

32

Nicole de Vrij heeft als projectmanager bij de Sleutels onder

met de aannemer. Dat was, ondanks de nodige leer- en

andere de verschillende projecten in de Tuinstadwijk onder

verbeterpunten over en weer, voor ons voldoende aanleiding

haar hoede. In deze rol is zij ook verantwoordelijk voor de

om ook dit groot onderhoudsproject van de 252 woningen in

aansturing van de aannemers. ‘De aanpak van de Tuinstadwijk

ketensamenwerking aan te pakken.

is een groot project. We hebben bij een ander groot project

En om nog breder ervaring op te doen hebben we besloten om

van de Sleutels, de herstructurering van de wijk de Oude Kooi,

in dit project twee aannemers naast elkaar ieder de helft van het

ervaring opgedaan met het op een andere manier samenwerken

aantal woningen te laten uitvoeren.’


ketensamenwerking

Nicole de Vrij

‘Dit zorgt straks voor een soepele uitvoering’

In concurrentie gestart en nu in samenwerking opgepakt

Optimaal benutten kennis en kunde

De twee aannemers die in deze fase van Tuinstadwijk aan de slag

Nicole is enthousiast over deze aanpak. ‘Door intensief

gaan, zijn Dura Vermeer en Heembouw. Nicole: ‘We hebben vier

met elkaar de voorbereidingen te doen, zal het project

partijen gevraagd zich te presenteren en hun visie op de opgave te

in de uitvoering soepeler verlopen, met zo min mogelijk

geven, en we zijn met Dura Vermeer en Heembouw verder gegaan.

verrassingen, en een zo beperkt mogelijke overlast voor

We hebben hen gevraagd de sterkste punten uit hun voorstel in het

de bewoners. Alles is erop gericht de kennis en kunde van

uiteindelijke plan van aanpak op te nemen. Het is bijzonder om te

onszelf, de aannemers en de co-makers zo goed mogelijk

zien dat wat uit concurrentie is opgestart nu in samenwerking wordt

te benutten. Een goed voorbeeld is het overleg dat nu

uitgewerkt en opgepakt. Het grootste voordeel van deze manier van

gaande is tussen de architect en de kozijnenleverancier.

samenwerken met een aannemer is te halen in het voortraject. In deze

We zijn op zoek naar een goed product dat past binnen

fase is het belangrijk als opdrachtgever intensief betrokken te zijn.

de Tuinstadwijk en het beeldkwaliteitsplan, en uit het oogpunt van onderhoud, ook een onderhoudsarm product.

We hebben een schat aan kennis en informatie over de woningen

Door nu al met de leverancier, in deze fase van het project,

door de jaren heen opgebouwd, en dat is essentiële input voor

aan tafel te zitten, kan hij meedenken over een goede

het project. We overleggen wekelijks met Dura Vermeer en

oplossing en krijgen we straks een proefkozijn geplaatst.

Heembouw, denken mee over de keuze voor de co-makers,

In de gebruikelijke aanbestedingssituatie zouden we in

zitten met elkaar actief aan tafel met de bewoners. Zo houd je

deze fase van een project nog niet samenwerken met

korte lijnen, krijg je betere informatie en wordt het proces

de aannemer, dus ook niet met de kozijnenleverancier en nu

optimaal gestroomlijnd. Alles is erop gericht om samen een zo

nog niet nadenken over het product. Een goed voorbeeld van

goed mogelijk project te realiseren.’

de voordelen die deze manier van samenwerking biedt.’


33

‘Durf jij aan het lijntje van de ander te hangen?’

34


Dura Vermeer en Heembouw samen aan de slag in Tuinstadwijk

Bij het groot onderhoudsproject in Tuinstadwijk Leiden heeft woningcorporatie De Sleutels Dura Vermeer Bouw Heyma en Heembouw als ketenpartners geselecteerd. Bij een eerste gezamenlijke bijeenkomst nà de selectie, werden beide partijen serieus uitgedaagd door de Sleutels. Bedrijfsleiders Rob Lansbergen van ketensamenwerking

Dura Vermeer en Martien Akerboom van Heembouw vertellen: ‘Wilbert de Wilde, manager Vastgoed van de Sleutels zei: “het zou fantastisch zijn wanneer jullie als aannemers elkaar opzoeken en gezamenlijk het voortraject doen”. En dat is waar we nu mee bezig zijn.’ Ook de uitvoering wordt in een gezamenlijke bouwstroom uitgevoerd.

Dit is een vorm van ketensamenwerking die wat anders is dan

De werkzaamheden starten dit voorjaar. ‘Een ambitieuze

anders. Martien Akerboom: ‘Het is een mooie kans om kennis

planning, maar haalbaar, zeker omdat we samen met de

en ervaringen te delen. Het is natuurlijk wel een beetje zoeken,

Sleutels intensief en voortvarend te werk gaan. We hebben

we kenden elkaar niet dus we hebben wat sessies gehad om

een pull planning van het voortraject gehouden, en zijn nu volop

elkaar beter te leren kennen.’ Zo hebben de Sleutels, Dura

bezig met de modelwoning. We zijn nu bezig de bewoners

Vermeer en Heembouw een workshop ketensamenwerking

in kleine groepjes daar uit te nodigen om de plannen te

gevolgd en waren ze bij Heembouw voor een workshop Lean

presenteren. Na 70% akkoordverklaringen gaan we zoals het

Bouwen. Rob Lansbergen: ‘De workshop ketensamenwerking

er nu uitziet medio mei van start.’

ging heel erg over vertrouwen, met de bergbeklimmer als metafoor: “Durf jij aan het lijntje te hangen bij de ander? Heb je zoveel vertrouwen in je ketenpartner?”.’

We leren van elkaar Openheid en transparantie zijn voorwaarden om op deze

Gezamenlijke selectie co-makers

manier samen te werken. ‘We hebben een stuurgroep met de directies erbij en ook daar zijn de gesprekken heel open.

Dura Vermeer en Heembouw hebben dat vertrouwen in

We leren van elkaar, zitten op dezelfde golflengte en dat

elkaar uitgesproken. ‘Oorspronkelijk was de bedoeling dat

is leuk. We merken wel dat de collega’s en ook andere

we naast elkaar zouden opereren, volgens ons eigen plan.

woningcorporaties deze combinatie bijzonder vinden.

Inmiddels zijn we volop bezig samen een scenario op te

Er is veel belangstelling en interesse en het is boeiend dat wij

stellen en te budgetteren.’ De selectie van de co-makers

onderdeel zijn van de eerste pilot in deze samenwerkingsvorm.

en co-creators was ook een gezamenlijke actie.

En als we uiteindelijk de doelstellingen bereikt hebben binnen

Rob: ‘We hebben samen met de Sleutels de gesprekken

het plan, voor een tevreden opdrachtgever en tevreden

met de beoogde ketenpartners gevoerd en gezamenlijk

bewoners, dan is de weg open om in de toekomst meer van

de keuze gemaakt. Zo kom je tot het sterkste team.’

deze projecten te doen.’

< Rob Lansbergen (links) en Martien Akerboom

NB: De definitieve opdrachtverstrekking door de Sleutels moest bij het ter perse gaan van dit verslag nog volgen. Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2012

35

Menselijk kapitaal Verzuim

Verzuimcijfers per jaar per organisatie-onderdeel

2010 Bouw

‘Verzuimpercentage blijft onveranderd laag’

10,0%

Heembouw Groep

Heembouw Holding

totaalpercentage voor de Heembouw Groep.

Habeon Architecten

Aannemersvestigingen

van de verschillende organisatieonderdelen en het

Heembouw Ontwikkeling

Hiernaast zijn de verzuimpercentages weergegeven

10,0%

UTA/Habeon

1,5%

1,5%

1,5%

Totaal 2011

4,6%

1,5%

4,1%

2011 Bouw

6,2%

6,2%

UTA/Habeon

3,1%

2,2%

2,9%

Totaal 2012

4,2%

2,2%

3,9%

2012 Bouw

6,4%

6,4%

UTA/Habeon

2,7%

2,6%

2,7%

Totaal 2012

3,9%

2,6%

3,7%

Verzuimhistorie Heembouw Groep Het verzuimpercentage van Heembouw Groep

5,0%

blijft onveranderd laag en is in 2012 nog verder 4,0%

4,1

3,9

3,9

gedaald naar 3,7%. Het ziekteverzuimpercentage blijft hiermee ruim onder het landelijk branche

3,7

3,0%

gemiddelde. De vermindering is een mooie 2,7

prestatie en is met name een gevolg van een

2,0%

daling van de totale gemiddelde verzuimduur. Dit is mede bereikt door vroegtijdig en op een

1,0% 0,0%

constructieve wijze met elkaar in overleg gaan over het best passende traject naar volledig herstel. 2008

2009

2010

2011

2012

5,0%

Kort

4,0%

Middel 6 tot 31 dagen

4,1

3,9

3,9

3,7

3,0%

2,8

2,4

0,0%

36

2,1

0,8 1,0 1,0

0,8

2008

1,0

0,7 0,8 2009

0,8 0,7 2010


Lang

31 dagen of langer

Totaal verzuim

2,7

2,0% 1,0%

0 tot 6 dagen

0,8 0,7 2011

0,9 0,7 2012

Ongevallen

Ongevallen Heembouw Groep

Het aantal ongevallen is in 2012 gedaald van

30

27

23 naar 19. Hiervan was één ongeval met verzuim. 25 20

23 19

19 16

15 10

8

7 Aantal ongevallen

5

Aantal verzuimgevallen t.g.v. ongeval

0

4

3 2008

1 2009

2010

2011

2012

Sociaal kapitaal Sociaal kapitaal omvat de sociale netwerken - verbindingen tussen individuen, waarin men elkaar kent en erkent en waaruit wederkerigheid en betrouwbaarheid voortvloeien. Een hoog sociaal kapitaal bevordert de sociale relaties van onze medewerkers, zowel onderling als met hun externe relaties. Het gezamenlijk belang en samenwerken staan voorop en vertrouwen, respect en onze kernwaarden worden als vanzelfsprekend ervaren. Het vormgeven aan sociaal kapitaal vraagt aandacht voor inleven en verbinden. In 2012 is er met alle medewerkers van Heembouw Noordwijkerhout samen gewerkt aan het verhogen van het sociaal kapitaal. Dit is in gang gezet door individuele open gesprekken, gezamenlijke bijeenkomsten en evaluatieoverleggen te houden, waarin goede en te verbeteren zaken bespreekbaar werden gemaakt. Concrete acties zijn hieruit voortgevloeid en voor het merendeel reeds gerealiseerd. Het is mooi om waar te nemen dat de ingezette acties hebben geleid tot een hoger sociaal kapitaal. Met andere woorden, er is meer onderling vertrouwen, een hogere hulpvaardigheid en een betere onderlinge samenwerking. Een mooi voorbeeld van werken met ons menselijk kapitaal aan een groot sociaal kapitaal.


37

Menselijk kapitaal Opleidingsdagen 6 5 4 3

5,1 4,5 3,4

3,3

2

2,0

2,7

2,7

2,2 1,5

1 0

3,1

2,6

2,0 1,3

2,1 2,0 1,3

1,2

Bouw

UTA-U

UTA

Doelstelling Bouw Doelstelling UTA/UTA-U

2008

2009

2010

2011

2012

Gemiddelde opleidingsdagen per medewerker Heembouw Groep

Opleidingskalender Introductie- en Cultuurworkshop Cultuurtraining Heembouw / Lean

Inkoop Juridisch

Vaardigheden

Opleiding en training stimuleren de persoonlijke ontwikkeling van onze medewerkers, waardoor zij hun

Lean “’Game”

kennis en vaardigheden vergroten. Daarnaast vergroten

Introductie- Leanworkshop

zij hierdoor hun toegevoegde waarde voor de organisatie

Wekelijkse werkbespreking

en haar opdrachtgevers.

Inkoop en Onderhandelen

Als gevolg van de economische situatie staat het aantal opleidingen onder druk en bekijken wij de noodzaak van

UAV contracten

opleidingen kritischer. Daarentegen zijn wij waar nodig

WKA (Wet Keten Aansprakelijkheid)

trainingen en opleidingen blijven stimuleren. Waar mogelijk

Inkoop en Onderhandelen

hebben wij trainingen intern opgepakt zonder externe

Bouwbesluit “basis”

Automatisering

Opleidingen

ondersteuning.

IBIS TRAD “gevorderen”

De opleidingskalender blijven wij, ondanks de versobering

Navision “uitvoerders”

aan in-company opleidingen, handhaven.

Navision projecten “gevorderen” Navision “managers” Bouwbesluit “basis”

Bouwgerelateerd

een andere functie in de bouw te kunnen vervullen. Er zijn daarnaast twee timmermannen via een EVC traject een

Steigerbouw

voortgezet timmeropleiding gestart.

Veilig werken met de heftruck Veilig werken met de hoogwerker

Talentontwikkeling

Veilig werken met de verreiker

Ook in 2012 zijn we aandacht blijven besteden aan talent

Voorkomen van bouwfouten / tekening lezen

ontwikkeling. Ondanks de onvoorspelbaarheid van de markt zijn

Leermeester

we er in geslaagd om onze talentbehoefte voor de middellange

EHBO VCA VOL VCA

38

medewerkers een opleidingstraject gestart om uiteindelijk

Fysieke belasting

BHV Veiligheid

Vanuit het Loopbaantraject in de Bouw zijn in 2012 drie


termijn te prognotiseren. Door onverminderd aandacht te blijven besteden aan persoonlijke ontwikkeling via coaching, pop’s en het volgen van opleidingstrajecten zijn 19 medewerkers in 2012 gepromoveerd naar een beoogde nieuwe functie.

Werving en selectie

Nieuwe medewerkers

In 2012 hebben we 15 nieuwe medewerkers bij Heembouw

Groepsbreed zijn er 15 nieuwe collega’s geworven in 2012.

mogen verwelkomen. Zij werden aangenomen voor

Deze collega’s zijn in dienst getreden volgens de volgende

uiteenlopende functies, variërend van Werkvoorbereider A

wervingsmethoden:

tot Ontwikkelmanager Woningen.

- Via collega’s

6,5 %

- Via werving en selectiebureaus

40 %

- Oud medewerkers teruggekomen

6,5 %

- Stagiairs in dienst getreden

27 %

- Via internetadvertenties

20 %

Gebleken is dat ongeacht de economische situatie, werving en selectiebureaus het grootste aandeel houden. De overige methoden zijn een goede onmisbare aanvulling.

2

Indiensttreders 3 Heembouw Roelofarendsveen

1

Heembouw Rotterdam Heembouw Amersfoort 3

Heembouw Noordwijkerhout 5 1

Heembouw Breda Habeon Architecten

Coaching Wij hebben onszelf ten doel gesteld de komende jaren middels

Met hun kennis van coachen zijn onze coaches in staat

interne workshops, de coaches uit de diverse managementteams

samen met de coachee een goed en resultaatgericht

kennis te laten maken met coachtheorieën c.q. -instrumenten,

coachtraject op te zetten. Tegelijkertijd vindt ook

zoals deze eerder met het volledige directieteam in een

kennisoverdracht van coachinstrumenten plaats doordat

masterclass coaching zijn behandeld.

coachees deze zelf ervaren.

Ten behoeve van bovengenoemd doel zijn wij in 2012 met

Door een dergelijke workshop intern op te zetten en

coaches van Heembouw Amersfoort gestart met de workshop

te organiseren blijven wij aandacht besteden aan de

Resultaatgericht Coachen. De grote lijn in deze workshop is:

ontwikkeling van ons menselijk kapitaal.

hoe leer je met je coachee een realistisch coachdoel helder te

In 2013 vindt deze workshop plaats met coaches van

formuleren en gedurende de coaching en reflectiemomenten op

Heembouw Noordwijkerhout.

dit doel gericht te blijven, voor een optimaal resultaat.


39

Efficiency door integrale aanpak

Realisatie vrachtgebouw Rotterdam The Hague Airport 40


Nieuwbouw vrachtgebouw Op Rotterdam The Hague Airport realiseerde Heembouw samen met Habeon Architecten een vrachtgebouw in opdracht van Rotterdam Airport Vastgoed, onderdeel van Schiphol Real Estate. Het vrachtgebouw bestaat uit 4.550 m2 hal, 1.650 m2 kantoor en heeft een buitenterrein

vrachtgebouw

van ruim 5.000 m2. Dit turnkey project is in een aantal opzichten bijzonder te noemen. Zo kwam de indeling van het pand tot stand in co-creatie met de toekomstige huurders, is het gebouw aangesloten op een collectieve WKO-installatie en werd het gebouw door Heembouw dynamisch opgeleverd.

Nieuwbouw vrachtgebouw Rotterdam The Hague Airport Opdrachtgever: Rotterdam Airport Vastgoed (onderdeel SRE) Plaats: Rotterdam Architect: Habeon Architecten


41

‘Heembouw is een betrouwbare club’

‘Vlekkeloze bouw’ ‘In principe schrijven wij voor ieder bouwproject een aanbesteding uit. Voor de ontwikkeling van het Freight Center op Rotterdam The Hague Airport hebben wij Heembouw echter gevraagd het plan in zijn totaliteit te ontwikkelen en turnkey op te leveren,’ vertelt André van den Berg, algemeen directeur van Schiphol Real Estate (SRE). ‘We kozen hiervoor omdat een vraaggestuurde aanpak, gezien de lange voorgeschiedenis van dit project, de meeste kans bood op succes. En Heembouw had in eerdere aanbestedingsprojecten laten zien een kwalitatief goede en betrouwbare partner te zijn.’

Spijt van deze beslissing heeft André niet. Integendeel. ‘Eén van de grote voordelen van de geïntegreerde aanpak van Heembouw en Habeon Architecten is dat het gebouw ontworpen wordt met de bouw in het achterhoofd. Dat levert efficiency en dus kostenbesparing op. In deze markt draait het daarom.’ Naast de wensen en eisen van de toekomstige huurders, had SRE een algemeen pakket van eisen opgesteld. Veiligheid en duurzaamheid speelden daarin een grote rol. André: ‘Het pand is TAPA gecertificeerd. Verder is het aangesloten op een collectieve WKO-installatie, die eveneens door Heembouw gerealiseerd is. Door middel van dit klimaatbeheersingssysteem wordt grondwater uit de bodem onttrokken en gebruikt voor koeling en verwarming van het vrachtgebouw en de omliggende gebouwen.’

Oplevering was tot in detail goed geregeld Ook over de uitvoering na de ontwerpfase is André zeer tevreden. ‘Ik kan niet anders zeggen dan dat het een vlekkeloze bouw is geweest. Van ontwerp tot en met de oplevering. Het project is binnen tijd en binnen budget conform onze wensen en eisen gerealiseerd. De oplevering was tot in detail goed geregeld. De opleveringsprotocollen met de huurders werden ook door Heembouw verzorgd. Alles zag eruit om door een ringetje te halen. Zelfs de vloeren waren geveegd. Het door Heembouw meegenomen gebak hadden we er bij wijze van spreken vanaf kunnen eten. Heembouw is een betrouwbare club waar het plezier en vakmanschap vanaf straalt. Medewerkers zijn zichtbaar trots op hun werk. Terecht, wat mij betreft.’ Na het succesvol verlopen project sluit André een toekomstige samenwerking met Heembouw niet uit. ‘De centrale vraag is “hoe bouw je concurrerend logistiek vastgoed?”. Heembouw zie ik hierin als belangrijke sparring- en samenwerkingspartner. Het bedrijf is gevestigd in deze regio, is een belangrijke bouwer van logistiek vastgoed, heeft zelf ervaring in het ontwikkelen van vastgoed en heeft met Habeon Architecten ook kennis in huis over het ontwerpen van logistiek vastgoed. Wij hebben toegang tot grond, Heembouw heeft de kennis. We vullen elkaar goed aan.’ André van den Berg > 42


vrachtgebouw

Yvonne Hoogenboom en Martijn Glas

‘Het is echt een gezamenlijk gebouw geworden’ De wens om te komen tot een centraal vrachtgebouw op Rotterdam The Hague Airport bestond al veel langer. Zowel bij Schiphol Real Estate (SRE) als bij de verschillende vrachtafhandelaars op de luchthaven. SRE wilde de bestaande locaties graag herontwikkelen en de vrachtafhandelaars die veel met elkaar samenwerken, zagen veel voordelen in een centraal gebouw. Eerder gepresenteerde plannen hadden om diverse redenen geen doorgang gevonden.

Architect Martijn Glas van Habeon Architecten: ‘Wij zijn in 2007 met de ontwikkeling van het vrachtgebouw aan de slag gegaan. Als een van de eerste stappen hebben we een informatiebijeenkomst georganiseerd voor de toekomstige huurders. We werden met de nodige scepsis ontvangen. “Plan nummer zoveel? Nou, dat moeten wij nog zien” was de ondertoon die avond.’ Technisch projectleider Yvonne Hoogenboom vult aan: ‘Om inzicht te krijgen in de individuele wensen en eisen hebben we na die avond gesprekken gevoerd met alle partijen. En dat zijn we blijven doen. Bij elke stap informeerden we de betrokken partijen. Op de afgesproken momenten. Communicatie en het nakomen van gemaakte afspraken waren de sleutels om het proces vlot te trekken en het vertrouwen te herstellen.’

Ieders wensen ingewilligd Naast specifieke veiligheidseisen hadden de huurders vooral wensen ten aanzien van de compartimentering van de hal en kantoren. Martijn: ‘De meeste huurders werken al lang samen en wilden graag logische verbindingen tussen elkaars ruimtes in het gebouw. Het was een hele puzzel, maar het is gelukt om ieders wensen in te willigen. Dat heeft er zeker toe bijgedragen dat huurders hun commitment uitspraken naar SRE. De bouw zou pas doorgang vinden als een bepaald percentage van de ruimtes verhuurd was.’ SRE had ook zijn eigen specifieke wensen en eisen. Yvonne: ‘Vooral ten aanzien van duurzaamheid. Het vrachtgebouw voldoet aan bijna alle eisen die aan een Breeam certificaat gesteld worden. Bijzonder is dat het gebouw aangesloten is op een centrale WKO (warmte koude opslag), die ook de warmte en koude voor een groot deel van het bedrijfsterrein gaat verzorgen. Verder is er bijvoorbeeld gekozen voor zuinige verlichting, lichte dakbedekking, veel daglichttoetreding in de hal en een geluidswering die de geluidsoverlast van het nabijgelegen helikopterplatform kan weren.’ Het ontwerp en inrichting van het vrachtgebouw was een proces van continu afwegen van wensen, eisen en belangen, maar leidde uiteindelijk wel tot een door SRE en de huurders omarmd plan. Martijn: ‘Het is echt een gezamenlijk gebouw geworden. Het door onszelf ontworpen beeldmerk op het pand is bijvoorbeeld door alle huurders geadopteerd. Je vindt het terug op briefpapier, maar ook op de werkkleding van medewerkers. De huurders zijn blij en trots op hun pand. En wij daarmee ook.’


43

‘Tijd tussen oplevering en ingebruikname wordt aanzienlijk verkort’ 44


Dynamische oplevering geeft tijdswinst en ontzorgt Een compleet op de klantwensen gebruiksklaar en getest bedrijfsgebouw. Dat was voor Schiphol Real Estate (SRE) en haar huurders van het Freight Center Rotterdam The Hague Airport het resultaat van de door Heembouw uitgevoerde dynamische oplevering. Maarten Bakker, directeur Productie Heembouw Roelofarendsveen: ‘Bij een dynamische oplevering bekijken we of het gebouw echt functioneert en aan alle verwachtingen van onze klant voldoet. We testen bijvoorbeeld of de afgesproken prestatienormen gehaald worden. Zo zijn bij het Freight Center thermografische foto’s gemaakt van de gevels om te controleren of er geen warmtelekken waren. Met geluidstesten is gecontroleerd of de gevels aan de gestelde normen voldoen. Voor SRE belangrijk in verband met de tegenover gelegen helikopterlandingsplaats.’ De eerste keer dat Heembouw een bedrijfsgebouw dynamisch opleverde, betrof het een depot van PostNL Pakketten. Tijdens die oplevering werd onder meer het logistieke proces nagebootst. Maarten: ‘De bestelbusjes docken daar vrijwel direct aan de sorteerband aan. Dat moet tocht- en vochtvrij gebeuren met speciaal ontwikkelde shelters. Dit proces hebben we tijdens de oplevering gesimuleerd met verschillende typen busjes.’

Alles in één keer goed Van deze eerste dynamische oplevering heeft Heembouw veel geleerd. Maarten: ‘Je moet de behoeften en wensen van de klant tot op detailniveau in kaart hebben. Bij een dynamische oplevering zorgen we er bijvoorbeeld ook voor dat het beveiligingssysteem en de andere installaties volledig conform de wensen van de klant ingesteld worden. Die specifieke klantinstellingen testen we dan bij de oplevering.’ Om een bedrijfsgebouw gebruiksklaar en getest op te kunnen leveren, moeten voor de oplevering dus een aantal extra activiteiten verricht worden. Maarten: ‘Dat klopt, maar dat sluit naadloos aan bij onze Lean-aanpak. Alles in één keer goed doen. Een installateur moet de diverse technische systemen toch instellen. Het instellen van de juiste klantprofielen gaat dan in één moeite door. Wat we geleerd hebben, is dat het wel noodzakelijk is om deze activiteiten expliciet in de bouwplanning op te nemen.’

Kwalitatief beter gebouw De meerwaarde van een dynamische oplevering voor de klanten van Heembouw is evident. Maarten: ‘Het levert de klant tijdwinst op en we ontzorgen de klant. Wij nemen een aantal werkzaamheden over, zoals het instellen van de diverse apparatuur. Zo wordt de tijd tussen de oplevering en de daadwerkelijke ingebruikname van het gebouw aanzienlijk verkort en krijgt de klant uiteindelijk een kwalitatief beter gebouw. Eventuele afwijkingen in de prestatienormen komen voor ingebruikname immers al aan het licht.’ De reacties van klanten op de dynamische oplevering zijn zo positief dat Heembouw het proactief gaat toepassen bij al haar turnkey projecten. Maarten: ‘Bij Heembouw staan de behoeften van de klant in ieder bouwproject centraal. De dynamische oplevering is daar een logische uitwerking van.’

vrachtgebouw

< Maarten Bakker Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2012

45

Duurzaam bouwen en milieu - Planet Ons ultieme doel is gezien te worden als dé duurzame turnkey bouwer van Nederland. Om dit daadwerkelijk invulling te kunnen geven, is het belangrijk zelf intern te werken aan onze eigen duurzaamheid. Immers, een goed milieu begint bij jezelf. Op deze manier ontwikkelen we meer kennis en inzicht die we ook weer in onze klantcontacten kunnen toepassen. Hier hebben we een aantal concrete doelstellingen voor geformuleerd op het gebied van CO2 reductie en ISO 14001.

CO2 reductie

Dutch Green Building Council

Wij nemen onze verantwoordelijkheid voor mens en milieu serieus

Sinds eind 2011 is Heembouw participant van Dutch Green

en werken actief aan duurzaamheid. Reductie van onze CO2

Building Council.

footprint is daar een onderdeel van. Groepsbreed hebben we

De Dutch Green Building Council is een onafhankelijke

de volgende doelstelling geformuleerd: In 2022 produceren we

organisatie die een toonaangevende rol vervult in de transitie

25% minder CO2-uitstoot per miljoen euro omzet dan in 2012

naar een duurzame bebouwde omgeving door te concretiseren,

(na inflatie correctie). De voortgang wordt jaarlijks gemeten.

inspireren en te verbinden.

ISO 14001

Berekening milieu-belasting

In aanvulling op al in bezit zijnde ISO certificaten zijn we in 2012

Meten is weten. Daarom is ons architectenbureau Habeon

gestart met de procedures om ook de ISO 14001 te behalen.

Architecten opgeleid om met behulp van de algemeen erkende

ISO 14001 is een internationaal geaccepteerde norm die aangeeft

rekenprogramma’s GPR-gebouw en Greencalc+ de prestaties op

waaraan een goed milieumanagementsysteem zou moeten voldoen.

het gebeid van duurzaamheid te meten. Dit vormt een uitstekend

Met behulp van een milieumanagementsysteem kunnen de

instrument om met de klant een dialoog te voeren over duurzaamheid.

milieueffecten (milieurisico’s) van de bedrijfsvoering beheerst en verminderd worden. Hierdoor kan op kosten worden bespaard, bijvoorbeeld voor energie, water en grondstoffen. Binnen de methodologie van een milieumanagementsysteem biedt een structurele monitoring van emissies, afvalstromen, gebruikte grondstoffen, energie en overige milieu-aspecten goed inzicht in de milieuprestatie van de organisatie. Daardoor kunnen milieudoelstellingen en behaalde resultaten concreet en inzichtelijk worden gemaakt. Onze doelstelling is dat in 2013 alle Heembouw vestigingen naast ISO 9001:2008 en VCA**2008/5.1. ook ISO 14001 gecertificeerd zijn.

‘In 2022 produceren we 25% minder CO2-uitstoot per miljoen euro omzet dan in 2012’ 46


Afvalscheiding op de bouw: Uitvoerder Ramses Blanken wordt in de bloemetjes gezet voor zijn twee best presterende projecten.

Afvalscheiding op de bouw

Windmolens op het dak

Bouw- en sloopafval vormt in Nederland één van de grootste

Het ontwikkelen van kennis en ervaring op het gebied van

afvalstromen. In tonnages zelfs ruim tweemaal zoveel als

duurzaam bouwen is essentieel om onze klanten te kunnen

huishoudelijk afval. Het scheiden en recyclen van bouwen

adviseren op dit gebied. Mede daarom zijn er eind 2012 twee

sloopafval voorkomt dat het materiaal moet worden gestort.

Windtronics windturbines op het dak van het pand van

Het meest efficiënt is afvalscheiding direct aan de bron.

Heembouw aan De Lasso Zuid in Roelofarendsveen geplaatst.

Sinds 2010 werkt Heembouw samen met leverancier

Deze windturbines kunnen tot maximaal 1500 kWh per jaar

GP Groot containerservice; dit heeft de aandacht voor

produceren en zijn rechtstreeks gekoppeld aan het lichtnet zodat

afvalscheiding op de bouw een extra impuls gegeven.

de opgewekte energie direct wordt gebruikt. GE4All Nederland

Op onze bouwplaatsen staan aparte containers voor de

is de leverancier van de Windtronics windturbines, die al

diverse soorten afval. GP Groot verwerkt het afval dat op de

functioneren bij zeer lage windsnelheden. Opvallend is hun geringe

projecten en bouwplaatsen vrijkomt. We werken aan onze

geluidsproductie. Door de plaatsing van deze turbines kunnen

doelstelling om tenminste 40% van het volume gesorteerd van

we onze klanten vanuit de eigen praktijkervaring adviseren over

de bouwplaats af te voeren. Dit percentage lag voor 2012 op

de toepassing hiervan. Bovendien is het een uiting van de wijze

gemiddeld 34% (in 2011 30%).

waarop we actief inzetten op duurzaamheid.

Om blijvend aandacht te houden voor afvalscheiding op de bouw, publiceren we intern via intranet de kwartaalprestaties.

Ecofont

Verder zet leverancier GP Groot elk jaar de uitvoerder van

Printerinkt en toner zijn schadelijk voor het milieu. Ecofont software

het best presterende project over het voorgaande jaar in

bespaart printerinkt door kleine gaatjes te schieten in de letters.

het zonnetje. Er waren deze keer twee winnaars: Peter van

Iets wat het menselijk oog niet waarneemt en inkt en toner bespaart.

Amsterdam voor de nieuwbouw van D&C Engineering in

Dat scheelt in de kosten, maar is vooral beter voor het milieu.

Alblasserdam met 60% afvalscheiding, en Ramses Blanken

Inkt/toner is giftig, gaat moeilijk van papier af en blijft lang aanwezig

voor de projecten uitbreiding TAL Holland in Zevenbergen

in het milieu. Voor we overgingen tot de aanschaf van ecofont

en de nieuwbouw van DC 8 op Flight Forum in Eindhoven,

hebben we via ons intranet onder de collega’s de bereidheid

met beide een afvalscheiding van 55%.

gepeild ecofont te gaan gebruiken. De overgrote meerderheid van de respondenten (bijna 76%) gaf aan ecofont te gaan gebruiken. Inmiddels zijn onze pc’s voorzien van ecofont software.

Aparte containers voor verschillende soorten bouwafval.

Windtronics windturbines op het dak van Heembouw in Roelofarendsveen.


47

Duurzame renovatie kantoor Dunea Zoetermeer In opdracht van Syntrus Achmea Real Estate & Finance werkt Heembouw aan de verbouwing en renovatie van het kantoor van drinkwaterbedrijf Dunea in Zoetermeer. De renovatie betreft twee tegen elkaar aan gebouwde ronde panden, die dateren uit het begin van de negentiger jaren. Dunea had een van deze panden, die het eigendom zijn van het Pensioenfonds voor het Beroepsvervoer over de Weg, in gebruik. Na de renovatie zijn beide panden samengevoegd tot

Phlip Boswinkel (links) en Wout Grote

een duurzaam kantoorpand van circa 10.000 m , 2

dat dan in zijn geheel door Dunea in gebruik wordt genomen. Dat zal eind 2013 zijn. Na renovatie heeft het pand het energielabel A. Namens Syntrus Achmea treedt herontwikkelaar Local op. Architectenbureau Graziosi Progetti heeft het ontwerp voor de renovatie gemaakt; Habeon Architecten, het architectenbureau van Heembouw, heeft dit verder in BIM uitgewerkt. Duurzaamheid is een belangrijke factor in dit project. Het Pensioenfonds Beroepsvervoer eiste van het begin af aan minimaal een energielabel A. Van het materiaal dat van de bestaande panden wordt gedemonteerd, wordt 70% hergebruikt. Van de overige 30% wordt 95-98% gerecycled. De buitenschil wordt super geïsoleerd. ‘Alle maatregelen zorgen ervoor dat de energienota met meer dan 50% verlaagd wordt. En wat ook belangrijk is, deze renovatie maakt de gebouwen weer aantrekkelijk en zorgt voor een kwaliteitsimpuls van het gebied, want de beide panden waren niet echt fraai te noemen. Belangrijk voor Zoetermeer, want dit plein bij het station is toch een soort visitekaartje,’ aldus Phlip Boswinkel van Local.

48


‘Heembouw wist ons positief te verrassen’ Vorig jaar hield het VPRO-programma “De slag om Nederland” een verkiezing van de lelijkste plek van Nederland. Het Plein van de Verenigde Naties in Zoetermeer eindigde in de top drie. Inmiddels wordt er hard gewerkt aan verbetering van de kwaliteit van dit stationsgebied. De grondige renovatie en verbouwing van twee panden aan het plein, waarin eind 2013 het nieuwe hoofdkantoor van Dunea wordt gehuisvest, draagt daar in belangrijke mate aan bij.

zaten met de mensen die het project echt gingen uitvoeren.

duurzaam vastgoed, treedt bij dit project namens opdrachtgever

Die hebben hun eigen professionaliteit al vroeg in het proces

Syntrus Achmea Vastgoed op als projectmanager in de persoon

ingebracht; slimmigheden waar het project beter van is geworden.

van Phlip Boswinkel, partner bij Local. ‘Syntrus Achmea heeft

En de pull planning vond ik boeiend om mee te maken.

Local gevraagd de herontwikkeling aan te sturen. Wij treden op

De hele keten betrekken bij zo’n planning, dat is sterk.’

Dunea

Local, een onafhankelijke partij voor (her)ontwikkeling van

zowel namens de opdrachtgever als de gebruiker, Dunea. Local is goed in het matchen van de belangen van opdrachtgever en

Architectenbureau Graziosi Progetti maakte het ontwerp voor

gebruiker en dat is waar we ons hier op richten.’ Local is ook

de renovatie en bewaakt het originele idee en de kwaliteit van

de partij die Heembouw als aannemer voor dit project heeft

het plan. Wout: ‘Heembouw en Habeon Architecten hebben

geselecteerd. Phlip: ‘Volgens de policy van Syntrus Achmea is er

het plan overgenomen en in BIM gezet. Dat was essentieel

een selectieprocedure gevolgd met uiteindelijk twee installateurs

want het gaat hier om twee gebouwen die samen een gebouw

en twee aannemers op basis van een schetsontwerp. Heembouw

moeten worden. Daar zitten nogal wat verschillen in die

kwam als aannemer er het beste uit.’ Voor Local en Syntrus

door het 3D-model waarin het ontwerp in BIM is uitgewerkt,

Achmea is dit de eerste keer dat met Heembouw wordt gewerkt.

zichtbaar worden. Je ziet direct wat je tegenkomt, er zijn geen

‘We zochten een nieuwe partner met renovatie ervaring, en op

verrassingen.’ Phlip: ‘We hebben hier te maken met twee slechte

basis van een aantal goede referenties van Heembouw op dit

gebouwen en we hadden zelf een angstbeeld dat na het strippen

vlak, de schaalgrootte van het bedrijf, het budget en ook omdat

van de gevel de meerwerkmotor zou gaan draaien vanwege

Heembouw ons positief verraste op een aantal punten,

allerlei onvoorziene zaken. BIM heeft zeker geholpen om dit soort

zijn we nu met elkaar aan het werk.’

tegenvallers te voorkomen.’

Pull planning boeiend om mee te maken

Geen reserves of potjes onvoorzien

Adjunct directeur commercie Wout Grote van Heembouw

Transparantie, weten waar je aan toe bent. Door het gebruik

Rotterdam: ‘Een aanbieding maken op basis van een schets

van BIM, maar ook door het hanteren van het alliantiemodel,

ontwerp is best lastig. Wij hebben al snel aangegeven dat wij de

zoals Phlip Boswinkel het noemt. ‘Wij vinden dat alle partijen,

ontwerpverantwoordelijkheid in het project op ons wilde nemen,

Syntrus Achmea, Local, Dunea maar ook Heembouw volledig

en dat gaf vertrouwen.’ Phlip: ‘Dat was iets wat ons verraste,

transparant moeten zijn over dit project. Geen reserves of potjes

een sterk punt dat jullie de uitwerking van het ontwerp naar je

in bouwen voor onvoorziene zaken, maar openheid van zaken

toe hebben getrokken. Maar ook dat we al heel snel aan tafel

geven zodat zoveel mogelijk kwaliteit kan worden toegevoegd. Is er ergens budget over, prima, dat besteden we dan in overleg aan kwaliteitsverbetering van onderdelen van het project.

‘Openheid van zaken om zoveel mogelijk kwaliteit te kunnen toevoegen’

Het budget en het plan zijn leidend; alle partijen hebben zich daaraan gecommitteerd.’ Wout ziet in deze aanpak duidelijk overeenkomsten met Heembouw: ‘Wij doen zo’n 60% van onze projecten turnkey en als Heembouw zijn we gewend om transparant te werken. We zijn hier met elkaar bezig om een zo goed mogelijke prestatie te leveren zodat we na afloop horen dat het een feestje is geweest hier samen te werken. Daar doen we het uiteindelijk voor.’


49

Maatschappij Heembouw staat als onderneming midden in de samenleving. Wij vinden het belangrijk om actief deel uit te maken van de lokale gemeenschap. Veel plaatselijke verenigingen kunnen daarom jaarlijks op een bijdrage rekenen. Daarnaast is er een aantal activiteiten die wij op meer structurele basis in een vorm van een meerjarige sponsorovereenkomst steunen.

Stichting Droomdag Sinds een aantal jaren wordt een deel van het sponsorbudget van Heembouw besteed aan goede doelen waar de eigen collega’s bij betrokken zijn. In 2012 was een van de doelen die daardoor een sponsorbijdrage van Heembouw mocht ontvangen de Stichting Droomdag. Een aantal van onze collega’s is als vrijwilliger voor de Stichting actief. Stichting Droomdag organiseert een onbezorgde, onvergetelijke, volledig verzorgde dag voor kinderen en het gezin waarvan een ouder kankerpatiënt is. De dromen van het gezin staan hierbij centraal waarbij er rekening wordt gehouden met de fysieke mogelijkheden van de gezinsleden. Voorwaarde is dat het jongste gezinslid onder de 16 jaar is. Het verzorgingsgebied is regio Leiden en omstreken. Stichting Droomdag heeft de ambitie om op termijn

Zoals het Nationaal Regenboog Evenement. Niet alleen sportief

landelijke Droomdagen te gaan verwezenlijken.

gezien een prachtig evenement maar ook een goede mogelijkheid het Groene Hart als watersportgebied op de kaart te zetten. Heembouw heeft zich verbonden om bij de eerste drie edities

Informatiemiddag Lean

van dit watersportevenement het walevenement in de gemeente

Als een van de koplopers in Lean bouwen krijgen we regelmatig

Kaag en Braassem mogelijk te maken. Als ondernemer met

verzoeken om iets te vertellen over onze ervaringen met Lean.

haar wortels in deze gemeente, geven wij op deze manier graag

Dat doen wij graag, maar de tijd ontbreekt om op elk individueel

invulling aan onze betrokkenheid. Zo doen wij dit ook al jaren als

verzoek in te gaan. Daarom hebben wij afgelopen jaar een aantal

mede-hoofdsponsor van de Stichting vakantiespelen Alkemade,

speciale informatiemiddagen georganiseerd om belangstellenden

waar wij de jaarlijkse huttenbouw mogelijk maken. Hieraan nemen

–veelal studenten, maar ook leveranciers en collega-bouwers– nader

honderden kinderen uit de gemeente deel.

kennis te laten maken met Lean bouwen en de aanpak van Heembouw.

In 2012 fietste een team van Heembouw-collega’s € 30.000,- bij elkaar voor het KWF.

50


Heembouw-collega’s nemen de cheque voor “hun” Stichting Droomdag in ontvangst.

Archeologische vondsten Son en Breugel In Son en Breugel zijn wij aan het werk op een terrein waar nederzettingen uit de prehistorie en romeinse tijd vermoed worden. Tijdens de uitvoering van de graafwerkzaamheden voor het nieuwe DC voor Rhenus Contract Logistics was er daarom archeologische begeleiding op het werk. De archeologen hebben diverse paalsporen gevonden van oude boerderijen en kleine scherven van aardewerk van 1100 jaar en ouder. Daarnaast zijn er bij het ontgraven van de laadkuil sporen van een oude waterput gevonden. De archeologen hebben hier het vlak vertikaal afgestoken en kwamen op een uitgeholde boomstam van circa 1100 jaar uit. Dit was vroeger een waterput. De waterput is verder uitgegraven en de vondst is veilig gesteld.

‘Heembouw maakt actief deel uit van de lokale gemeenschap’

Waterput van 1100 jaar oud gevonden op bouwterrein Son en Breugel.

Leerlingen van het door Heembouw gerenoveerde gymnasium Haganum overhandigen een cheque met bijdrage Heembouw aan Ingrid Visscher van Unicef Nederland.

Informatiemiddagen Lean Bouwen werden goed bezocht ; de Leangame ontbrak natuurlijk niet.


51

Kansen en trends in groeimarkt e-commerce De e-commerce omzet in Nederland groeit gemiddeld met 20% per jaar. Het aantal online bestellingen kent navenante groeicijfers en de logistieke verwerking (e-fulfilment) ervan vraagt om nieuwe, specifieke logistieke en huisvestingsoplossingen. Reden voor Heembouw om Buck Consultants International opdracht te geven deze groeimarkt in kaart te brengen. Wat zijn de trends en verwachte toekomstige ontwikkelingen? Daarnaast deed Heembouw zelf onderzoek naar de specifieke huisvestingskenmerken waar een e-fulfilment center aan zou moeten voldoen.

‘Heembouw realiseerde verschillende depots voor PostNL pakketten. Het 6de depot in Son en Breugel is momenteel in aanbouw.’

‘Onderzoek is onderscheidend door aandacht voor logistieke uitdagingen e-commerce èn vastgoed vraagstukken’

René Buck (links) en Nicolaas Waaning> 52


Internationaliserende e-fulfilmentmarkt biedt kansen voor Nederland ‘E-commerce is een opkomende en zeer dynamische markt. Alleen in Nederland zijn er al 37.500 webwinkels. De diversiteit aan bedrijven is groot:

BCI adviseert bedrijven over hun Europese logistieke strategie en over de locatiekeuze van distributiecentra, fabrieken en kantoren. René: ‘Heembouw is een van de belangrijkste partijen in het ontwerp en nieuwbouw van logistieke gebouwen in Nederland. Vanuit de wens goed in te kunnen spelen op toekomstige marktvragen heeft Heembouw ons opdracht gegeven om deze snel groeiende markt te onderzoeken.’

bestaande bedrijven. De logistieke verwerking van weborders is dé sleutelfactor voor het succes van een webwinkel. Consumenten kopen online om de producten snel in huis

E-fulfilment

van “new kids on the block” tot ‘Local voor Local’ Het onderzoek bestond uit literatuuronderzoek en diepte-interviews met diverse spelers op de e-commerce markt en wetenschappers. Nicolaas Waaning, Senior Adviseur bij BCI: ‘Er zijn meerdere onderzoeken gedaan naar trends binnen e-commerce. Wij hebben vooral de logistieke uitdagingen van e-commerce én de vastgoedvraagstukken in kaart gebracht. Dat maakt dit onderzoek onderscheidend.’

te hebben’, vertelt René Buck, directeur van Buck Consultants International (BCI).

Uit het onderzoek concludeert BCI onder andere dat e-commerce met 20% per jaar blijft groeien en dat alle denkbare producten online verkocht worden: van witgoed tot voeding. Nicolaas: ‘Veel van de verkopen vinden nu nog in eigen land plaats: local voor local. De verwachting is echter dat internationale webshops aan terrein gaan winnen. Daarnaast zien we dat een goede logistieke afhandeling cruciaal is voor de klanttevredenheid en dat het logistieke proces dat daarvoor nodig is heel specifiek is. Vooral door de gewenste afleversnelheid, de kleinere ordereenheden, retourstromen en de noodzaak van een fijnmazig distributienetwerk met lokale ophaalpunten of bezorging aan huis.’

Markt nu zelf aan zet In de groeiende en internationaliserende markt ziet BCI kansen voor Nederland. René: ‘Wij verwachten dat webshops de logistieke verwerking in toenemende mate gaan uitbesteden. De logistieke dienstverleners zullen gaan investeren in op e-fulfilment ingerichte gebouwen en zich willen vestigen in de nabijheid van grote groepen klanten. Nederland is hiervoor goed gepositioneerd met een centrale ligging en uitstekende infrastructuur in de vorm van onder andere Schiphol, de haven van Rotterdam, een goed wegennetwerk en de aanwezigheid van professionele logistieke dienstverleners.’ Volgens BCI is het nu aan de markt zelf om internationaal het verhaal van Nederland aan de man te brengen. Onder aanvoering van partijen als Nederland Distributieland en Amsterdam Airport Area, die ook hun medewerking aan dit onderzoek verleenden. De interesse ervoor lijkt in ieder geval groot. René: ‘We hebben de onderzoeksresultaten gepresenteerd op de Logistica 2012. Er zijn veel bedrijven op zoek naar nieuwe manieren om deze markt te betreden en te bedienen. Heembouw heeft een goede keuze gemaakt om te investeren in deze kennis.’


53

‘E-fulfilment centers hebben hun eigen huisvestingseisen’ Webshops bieden producten aan op artikelniveau en garanderen veelal levering binnen 24 uur. Dat vraagt logistiek gezien om een fijnmazig netwerk, snelheid en flexibiliteit. Commercieel directeur Heembouw Roelofarendsveen Rinus Verhey: ‘We merken in de markt dat webshops en logistieke dienstverleners zoekende zijn naar de meest efficiënte manier waarop ze aan die vraag kunnen voldoen. Om meer inzicht te krijgen in de dilemma’s, wensen en behoeften hebben wij een onderzoek gedaan bij een groot aantal e-fulfilment centers.’

De diversiteit onder deze e-fulfiment centers is groot. Sommige

mate van mechanisatie en de keuze voor het orderpicksysteem.’

hebben zich volledig toegelegd op e-fulfilment en verwerken tot

Daarnaast wordt de inrichting van een e-fulfilment center bepaald

30.000 orders per dag. Andere zijn net begonnen en geïntegreerd

door het werkproces, dat voor iedere productgroep dezelfde

in een traditioneel distributiecentrum. Rinus: ‘We wisten niet dat

kenmerken heeft: meer SKU’s (kleinere voorraden, meer artikelen),

de werkmethodieken en omstandigheden zo verschillend waren.

kleinere orders op artikelniveau, snelle leveringen en meer acties

We hebben van alles gezien. Van geavanceerde orderpicksystemen

en retourstromen dan in een traditioneel distributiecentrum.

tot orders die verzameld worden met behulp van een winkelwagentje

Rinus: ‘Dat betekent dat het vloeroppervlak bij e-fulfilment

uit de supermarkt. De meeste logistieke dienstverleners starten met

flexibel ingericht moet kunnen worden en het werkproces om de

e-fulfilment na een klantvraag. Ze voegen deze nieuwe activiteiten

producten heen georganiseerd moet zijn. Dit heeft weer invloed

in hun bestaande distributiecenters in. Als het aantal orders op

op bijvoorbeeld de lichttoetreding, brandcompartimentering, de

artikelniveau groeit, gaan de voorraden en werkprocessen echter

hoogte van de vloerbelasting, de benodigde informatievoorziening

te veel door elkaar lopen. Waardoor bijvoorbeeld het aantal foutieve

(warehouse management systeem) en de arbeidsintensiviteit.’

en te late afleveringen toeneemt.’

Kennisdelen Inrichting is productafhankelijk

Heembouw gebruikt deze kennis bijvoorbeeld bij de bouw van

Een van de conclusies is dat de ideale huisvestingsinrichting

het nieuwe distributiecentrum voor Rhenus in Son en Breugel.

van een e-fulfilment center voor een deel productafhankelijk is.

Maar deelt de informatie ook met belanghebbende marktpartijen.

Rinus: ‘Groente en fruit hebben nu eenmaal een andere

Rinus: ‘De ontwikkeling van e-commerce en e-fulfilment gaat snel

conditionering nodig dan hoogwaardige elektronica.

en de behoefte aan concrete, praktijkgerichte informatie is groot.

En voor het verpakken van boeken is andere apparatuur nodig

Wij stellen onze kennis en ervaring dan ook graag aan de markt

dan voor wasmachines. Het product bepaalt dus de soort en

ter beschikking.’

Artist impression nieuwe DC voor Rhenus Contract Logistics in Son en Breugel. Rinus Verhey > 54


E-fulfilment

‘Wij stellen onze kennis en ervaring graag aan de markt ter beschikking’ Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2012

55

Kennisdelen brengt Lean verder Heembouw is sinds 2004 bezig met Lean en geldt als één van de koplopers in Lean Bouwen. Met regelmaat wordt Heembouw dan ook gevraagd een presentatie of lezing te verzorgen over Lean Bouwen en de manier waarop dit in de praktijk bij Heembouw wordt toegepast. Zo was Heembouw in 2012 driemaal gastspreker bij Stichting Bouw Research en werd er twee maal een college gegeven aan een hogeschool/ universiteit. Verder organiseert Heembouw zelf informatiebijeenkomsten om aan individuele verzoeken meer te leren over Lean Bouwen te voldoen. Daarnaast is in 2012 een begin gemaakt met het geven van Lean-trainingen aan voorkeurleveranciers. Door kennis te delen over Lean en ervaringen en meningen uit te wisselen, wordt de Lean-filosofie breder verspreid en groeit de toepassing van Lean in de bouwpraktijk.

56


‘Het gaat er vooral om van je eigen eiland te komen’

‘Voor studenten zijn bouwen en ontwerpen nog steeds gescheiden werelden’

Rudy Gort, manager Lean Bouwen bij Heembouw: ‘De naam Heembouw valt vaak wanneer er gesproken wordt over partijen met kennis en ervaring met Lean. We hebben in de loop van de jaren op het gebied van Lean het een en ander bereikt en we kunnen goed uit de dagelijkse praktijk vertellen wat we doen en hoe we het doen. Lean is veel meer dan pull-plannen en dat dragen wij graag uit. Daarbij vinden we het belangrijk om vanuit maatschappelijke verantwoordelijkheid op scholen kennis te delen.’ Rudy is degene die namens Heembouw het meest “op de bühne” staat.

In oktober 2012 verzorgde hij samen met Martijn Glas, senior architect bij Habeon Architecten, een gastcollege voor zo’n 60 studenten van Design & Construction management aan de TU in Delft. Voor beide heren had dit ook een nostalgisch tintje, want zowel Rudy als Martijn studeerden beiden ooit af in Bouwkunde aan de TU Delft. Het verzoek het gastcollege te houden, kwam vanuit twee verschillende hoeken. Rudy: ‘Vanuit de contacten via LCN-NL (zie pagina hierna) lag de vraag er iets te komen vertellen.’ Martijn: ‘En mijn vrouw Hanneke, die op de TU werkt, hoorde collega’s spreken over een “nieuwe beweging in de bouw, Lean”; daar sprong zij op in door te melden dat het zo nieuw niet is, want dat Heembouw er al lang mee bezig is en graag iets wilde komen vertellen.’ Dit kwam samen in een gastcollege, voor een groep 1e jaars master van de vakgroep Real Estate & Housing, onderdeel van de faculteit Bouwkunde.

lean / kennisdelen

‘Vertellen hoe het anders en daarmee beter kan’ Martijn: ‘Het accent in mijn deel van het verhaal lag vooral op wat Lean in de praktijk betekent voor het ontwerpen. Wij passen de Lean-filosofie al heel veel toe in het ontwerpproces: als bouwer en architect werken we bij Heembouw naast elkaar, we zitten samen in een projectruimte, werken samen aan het ontwerp, hebben daar ook onze belangrijkste leveranciers direct bij. Onze constructeur Bartels bijvoorbeeld zit bij ons in de projectruimte. Studenten worden nog steeds opgeleid met het idee dat ontwerp en uitvoering twee gescheiden werelden zijn. Ons verhaal vertelt hoe het in de praktijk anders, en daarmee beter kan.’

‘Open staan voor elkaars belangen’ Martijn: ‘Het gaat er vooral om van je eigen eiland te komen; door aparte hokjes ontstaat ruis. Het was leuk om te zien hoe fanatiek en betrokken het spel gespeeld werd. Ik vond ook het hoge niveau van de vragen die gesteld werden opvallend. De studenten wilden bijvoorbeeld van alles weten over de samenwerking tussen bouwer en architect; hoe het zit met belangenverstrengeling en of je door de samenwerking vanaf het begin van een project niet beperkt wordt in je creativiteit. Ik begrijp de vraag, maar wanneer je open staat voor elkaar belangen, kom je met elkaar al vroeg in een traject tot een goede oplossingen voor alle betrokken partijen. Waarbij ook alle ruimte is voor creativiteit; de voorbeelden van onze turnkey projecten die ik heb laten zien spreken wat dat betreft voor zich.’ Martijn Glas (links) en Rudy Gort Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2012

57

“Hoe wil je het aangeleverd krijgen?” essentie van leverancierstrainingen Heembouw realiseert haar projecten voor een groot deel door en met haar leveranciers. Een goede samenwerking, met goed op elkaar ingespeelde teams zorgt voor meer klantwaarde. Om deze samenwerking verder te verbeteren, organiseert Heembouw Lean-trainingen voor haar voorkeurleveranciers.

Nico Zwarts, een van de oprichters van training en consultancy bureau Pro Circle, heeft de training voor de leveranciers samen met Heembouw ontwikkeld en begeleidt de trainingen. ‘Ik ben jaren geleden “aan Lean geraakt” door een vriend, die in Duitsland met Lean werkte. Dit heeft tot de oprichting van het Nederlands Lean Initiatief geleid, gericht op het bundelen van kennis over Lean. Als trainer wil ik overbrengen hoe de principes van Lean in de praktijk kunnen worden toegepast.’

Lean helpt te verbeteren Elke voorkeurleverancier heeft binnen Heembouw een vast contactpersoon. Deze relatiemanager is bij de training van ‘zijn’ leverancier aanwezig, doet de inleiding, begeleidt het Lean-spel en kan vanuit de werkpraktijk waar nodig de vertaalslag van de Lean-theorie maken. Hugo Karremans, sr. projectleider Heembouw Breda, heeft samen met Nico de eerste Lean-training gegeven. ‘Dat was voor onze W-installateur Van Bon,’ vertelt Hugo. ‘Tijdens de jaarevaluatie had ik verteld over de ontwikkeling van een Lean-training en Van Bon wilde graag meedoen.’ Inmiddels is Van Bon met de eigen organisatie verder gegaan met Lean. Nico: ‘Er zijn twee redenen voor leveranciers om mee te doen aan de training: ze willen Heembouw een plezier doen maar ze doen het ook voor henzelf. Ze zien de voordelen bij Heembouw en zijn nieuwsgierig te ervaren wat het voor henzelf kan brengen.’ Hugo: ‘Met de training willen we onze leveranciers bewust maken hoe Lean kan helpen te verbeteren en daarmee ook onze samenwerking te verbeteren.’ Inmiddels zijn er verschillende trainingen aan voorkeurleveranciers gegeven. Aan elke training gaat een voorbespreking vooraf. Hugo: ‘Wij willen graag dat alle lagen uit de organisatie bij zo’n training aanwezig zijn en interne klanten van elkaar aan tafel zitten. Bij het Lean-spel wordt dan goed inzichtelijk wat klantwaarde is.’ Nico: ‘De bouw is aardig ingericht op het voorkomen van verspillingen. Maar de klantwaarde moet niet vergeten worden. Door het Lean-spel komt het inzicht dat je door steeds af te stemmen met de volgende in de keten wat de externe en interne klantwens is, tot een voor de eindklant optimaal product komt. Hierbij is het belangrijk dit vanuit een pull situatie te doen: van achter in de keten, dus vanaf de klant naar voren in het proces.’

Training motiveert zelf met Lean te starten Nico en Hugo zijn positief over hun ervaringen met de trainingen. Nico: ‘In het begin is er vaak scepsis: “laat maar eens zien wat Lean betekent”. Maar aan het eind van de training is iedereen enthousiast. Dan wordt er ook uitgebreid nagepraat: “hoe gaan wij dit nu doen?”.’ Hugo: ‘Wij zien in de praktijk terug wat er in trainingen is geleerd. 5S op de bouwplaats bijvoorbeeld wordt beter begrepen en de uitvoerder krijgt vragen als: “hoe wil je dat ik het aanlever?”. Leveranciers ervaren de training als praktisch, ze vergroten het begrip van Lean en het motiveert om zelf met Lean te gaan starten. En dat motiveert ons om weer een stap verder te gaan.’

58


‘Alle lagen uit de organisatie zijn bij zo’n training’

LCN-NL werkt aan kennis verbreding Lean voor de bouw ‘Lean als integraal onderdeel van het hoger bouwkunde onderwijs’. Dat is een van de doelen van Lean Construction Netwerk Nederland (LCN-NL). In november 2012 werd dit Nederlands platform voor Lean Bouwen opgericht. Ruben Vrijhoef, onderzoeker design and construction management bij de afdeling real estate & housing van de faculteit Bouwkunde aan de TU Delft en Rudy Gort, manager Lean Bouwen bij Heembouw, staan aan de basis van LCN-NL. Ruben Vrijhoef (links) en Rudy Gort

Ruben: ‘Met collega Ype Cuperus ben ik al langer bezig “chocola te maken” van Lean voor het bouwonderwijs. Lean wordt vaak gelijk gesteld met gezamenlijk plannen, en maar weinigen zijn bekend met de brede Lean-filosofie.’ Rudy: ‘Met LCN-NL brengen we mensen bij elkaar die vanuit een betrokkenheid bij Lean samen Lean in de bouw verder willen brengen in Nederland. Daar wordt iedereen wijzer van. Heembouw bijvoorbeeld is een van de koplopers in Lean, en door met elkaar te werken aan verdere ontwikkeling, kunnen wij ons ook weer verder ontwikkelen.’

Studenten koppelstuk tussen bedrijfsleven en onderwijs LCN-NL verbindt onderwijs, onderzoek en bouwpraktijk en richt zich op het verbreden, verdiepen en verhelderen van de kennis over Lean voor de bouw. Het netwerk staat open voor bedrijven, kennis/onderwijsinstellingen en studenten die hier een actieve bijdrage aan willen leveren. Ruben: ‘Studenten vormen de koppeling tussen de twee pijlers van het netwerk, namelijk het bedrijfsleven aan de ene kant en de onderwijsinstellingen aan de andere kant. Wanneer het kennisniveau over Lean stijgt, zullen ook de afstudeerders een hoger niveau bereiken, en zo zullen de bedrijven waar de afstudeerders aan de slag gaan op hun beurt ook een sprong maken.’

Lean over de volle breedte toepassen Rudy: ‘We hebben als LCN-NL in onze visie vastgelegd dat Lean in 2020 een integraal onderdeel is van het hoger bouwkunde onderwijs. Dat betekent dat overal waar bouwkunde wordt gegeven in Nederland, men met Lean aan de slag is.’ Ruben: ‘Voor het bedrijfsleven in de bouw geldt dat dan over de volle breedte alle Lean-aspecten toegepast worden. Mijn eigen ultieme doel zou zijn dat Scania, een organisatie waaraan iedereen die Lean in de praktijk wil zien een bedrijfsbezoek brengt, in de toekomst naar een

lean / kennisdelen

bouwplaats toe gaat om te kijken hoe wij Lean toepassen in de bouw.’

‘In 2020 is Lean integraal onderdeel hoger bouwkunde onderwijs’ < Nico Zwarts (links) en Hugo Karremans Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2012

59

Social Return In opdracht van de gemeente Vlaardingen is Heembouw gestart met de renovatie van het stadskantoor Westnieuwland. Het kantoor van ongeveer 7.500 m2 wordt omgebouwd tot een duurzaam, energiezuinig en modern stadskantoor met een aantrekkelijke publiekshal. In het Heembouwteam dat de renovatiewerkzaamheden uitvoert zijn vier mensen ingestroomd die tot voor kort in de bijstand zaten. Heembouw geeft zo in nauwe samenwerking met de gemeente Vlaardingen invulling aan de gemaakte social return-afspraken. Cees Oosterom

‘Deze aanpak werpt echt zijn vruchten af’ Social return heeft als doel mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt aan werk te helpen. Sinds 2008 geeft de gemeente Vlaardingen hier actief invulling aan. Wethouder sociale zaken en werk Cees Oosterom: ‘Als gemeente proberen wij alles aan te pakken om mensen uit de bijstand te krijgen. Social return is een prima instrument, dat ruimte biedt voor maatwerk. Van iedere leverancier verwachten wij dat 5% van de begrote loonsom van de opdracht besteed wordt aan de inhuur van mensen die uit de bijstand komen. Sinds januari 2013 is het beleid aangepast en zijn er ook andere mogelijkheden om een tegenprestatie te leveren, bijvoorbeeld door opleidingen te financieren.’

De gemeente Vlaardingen besteedt veel tijd aan mensen in

Eenmaal geplaatst, blijft de gemeente Vlaardingen de social

de bijstand voorbereiden op werk. Alle potentiële kandidaten

return-medewerkers begeleiden. Cees: ‘Deze medewerkers hebben

doorlopen eerst een intensieve training van acht weken,

doorgaans veel praktische vragen over bijvoorbeeld belastingen

gevolgd door een werkstage van minimaal drie maanden in

of loonstrookjes. Wij willen de werkgevers daarin zoveel mogelijk

het groenonderhoud of in de productie. Cees: ‘Het gaat om

ontzorgen en voorkomen dat de medewerkers uit onzekerheid

mensen die lang uit het arbeidsproces zijn. Het is daarom

afhaken. Daarom onderhouden we intensief contact met hen.’

belangrijk bij de basis te beginnen. We leggen uit wat er precies van ze verwacht wordt, we trainen sociale vaardigheden en oefenen met het voeren van sollicitatiegesprekken.

Daling aantal bijstandsgerechtigden

Tijdens een werkstage brengen ze het geleerde in de praktijk.

Het aantal medewerkers dat in Vlaardingen in het kader van social

Daarbij begeleiden we ze intensief. Handhaven doen we ook;

return werkzaam is, is afhankelijk van het aantal en de duur van de

niet meewerken of afspraken niet nakomen, kan betekenen

opdrachten. Begin 2013 waren dat er 45. Sommigen hebben een

dat je gekort wordt op de uitkering.’

opdracht voor een week, anderen, zoals die bij Heembouw, voor een jaar. Enigszins trots vertelt Cees: ‘De begeleiding van medewerkers van

Plaatsbare kandidaten

Sociale Zaken en Werk werpt zijn vruchten af. Er zijn opdrachtgevers die hun social return-medewerkers terugvragen op andere

Ook aan de bedrijvenkant moeten de nodige voorbereidingen

projecten, ook buiten onze gemeente. Inmiddels staan wij landelijk

getroffen worden. Er worden samenwerkingsafspraken

in de top 10 van gemeentes met de grootste daling van het aantal

gemaakt, functieprofielen opgesteld en sollicitatiegesprekken

bijstandsgerechtigden. Dat zijn natuurlijk positieve ontwikkelingen.’

gevoerd. Cees: ‘Bedrijven zijn in eerste instantie soms huiverig

60

voor social return. Ze zien niet direct op welke functies

Over de samenwerking met Heembouw is Cees enthousiast:

mensen ingezet kunnen worden. Bovendien hebben ze in

‘Heembouw zat er vanaf het begin erg positief in. In het eerste

deze economisch moeilijkere tijden moeite om hun eigen

gesprek werd direct de vraag gesteld wat de gemeente nodig

mensen aan het werk te houden. Daarom leggen we altijd

heeft om de beste kandidaten te selecteren. Ook kwam Heembouw

eerst uit hoe we werken. We benadrukken dat het aan de

zelf met ideeën voor mogelijke, aangepaste functies en werd er

gemeente is ervoor te zorgen dat er plaatsbare kandidaten

alles aan gedaan om de functieprofielen zo helder mogelijk te

aangeboden worden. Bedrijven hebben het laatste woord

krijgen. Ik heb er alle vertrouwen in dat gaat lukken met de vier

over of en zo ja wie ze aannemen.’

geselecteerde medewerkers.’


‘Heembouw zat er vanaf het begin erg positief in’ Social Return

Het ontwerp voor de nieuwe publiekshal en de renovatie van het stadskantoor is van Kraaijvanger

‘Voor ons zijn het gewoon Heembouwers en deel van het team’ ‘Ik vind het wel goed dat mensen via social return

‘Samen gaan we deze klus gewoon klaren’

aan een baan geholpen worden. Ieder mens heeft recht op kansen in de arbeidsmarkt.’ Aan het woord is Ton Bakker, als uitvoerder namens Heembouw verantwoordelijk voor de renovatie van het stadskantoor Westnieuwland in Vlaardingen.

Ton is sinds de sollicitatieprocedure betrokken bij de social return afspraken met de gemeente Vlaardingen. ‘Mijn collega en ik hebben veertien kandidaten gesproken voor vier functies: een keetjuffrouw, een bouwopruimer, een bouwvakhelper en een opperman oftewel de rechterhand van de metselaars. De sollicitatiegesprekken verliepen goed. Het was merkbaar dat de kandidaten door de gemeente voorbereid waren. Ze waren goed op de hoogte over de inhoud van het werk en waren stuk voor stuk gemotiveerd en enthousiast.’

Mensen willen graag en werken hard De geselecteerde medewerkers zijn inmiddels een aantal weken aan de slag. Ton is zeer tevreden over het verloop tot nu toe. ‘De mensen willen graag en werken hard. Vanmiddag had ik een handtekening nodig op het werkbriefje van onze bouwopruimster. ‘Dat komt op het einde van de dag wel’, zei ze. ‘Ik heb nu nog werk te doen.’ Dat zegt heel veel. Verder zijn ze blij en positief. Een van hen vertelde mij dat ze er per maand financieel echt op vooruitgaat. Dat motiveert.’ Ton en zijn collega’s begeleiden de social return-medewerkers vakinhoudelijk, de gemeente op het sociale vlak. ‘De gemeente zit er goed bovenop. Ze informeren wekelijks bij ons hoe het gaat en onderhouden contact met de medewerkers. Voor ons zijn het gewoon Heembouwers en zo behandelen we ze ook. Ze zijn door iedereen opgenomen in het team. Samen gaan we deze klus gewoon klaren.’ < Ton Bakker Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2012

61

De Gezamenlijke OndernemingsRaad in 2012 Het jaar 2012 is voor de gezamenlijke ondernemingsraad (GOR) een relatief rustig jaar geweest. Dat is voor een bouwbedrijf in deze lastige tijd een zeer prettig signaal. Het geeft aan dat we ons goed bezig kunnen houden met onze core-business: het creëren en realiseren van dé integrale huisvestingsoplossing voor onze klanten. Onze sterke cultuur blijft fier overeind en onze werknemers houden het vertrouwen.

De gezamenlijke ondernemingsraad heeft in 2012 vier keer vergaderd, waarvan eenmaal in aanwezigheid van Raad van Commissaris lid Erik-Jan Bulstra tijdens de toelichting op het financieel jaarverslag. De heer Bulstra spreekt hierbij zijn complimenten uit. Hij vindt het knap om in deze tijd goede omzet en resultaat te genereren met bouwprojecten. Heembouw is een sterk bedrijf en staat ook in de markt zo bekend. In 2012 is een aantal lopende acties uit het jaar ervoor verder opgepakt en uitgevoerd. Zo kunnen we zeggen dat de ingevoerde regeling over de verlofdagen soepel verloopt. Collega’s zijn zich bewust van de situatie en proberen hun vrije dagen saldo binnen de vastgestelde kaders te krijgen. Verder is er besloten om alle nieuwe bedrijfsbussen af te leveren met een winterbandenregeling. Ook de in 2011 ingezette verbetering van het bedrijfskledingpakket is verder opgepakt. In het kader van professionele presentatie is er met name beter gelet op de bedrijfslogo’s en reflectie op de kleding. Begin december heeft de GOR een positief advies uitgebracht aan de Holding omtrent een wijziging in de statuten van de Heembouw Holding BV. Het betreft de verandering van een volledig structuurregime naar een verzwakt structuurregime. Bij een verzwakt regime ligt de bevoegdheid voor benoeming van de bestuurders bij de aandeelhouders in plaats van de RvC. Wij delen de zienswijze van de Holding dat een verzwakt regime meer recht doet aan het karakter van Heembouw. Het zal nog wel even duren voordat de bouwsector de crisis te boven is, maar ondanks dat blijven we ervan overtuigd dat Heembouw deze periode sterk doorkomt. We zullen in 2013 samen weer nieuwe uitdagingen aangaan en mooie projecten realiseren met onze bijzondere club mensen!

Namens de GOR, Marc van Rijssen, voorzitter Jordy de Jong, secretaris

‘Onze sterke cultuur blijft fier overeind’

62


Medezeggenschap Heembouw

Heembouw Roelofarendsveen

Heembouw Amersfoort

Peter van Amsterdam (OR)

Marc van Rijssen (OR, voorzitter)

Ronald van Diemen (OR)

Jurgen Pruijs (OC)

Ton Sanders (OR)

Wiebe Mulder (OC)

Jan van der Geest (OR)

Heembouw Breda

Heembouw Rotterdam

Koos Spitters (OR)

Jeffrey Jacobs (OR)

Femke van Zundert (OC)

Peter de Stigter (OC)

Ramsus Blanken (OC)

Pieter Hulst (OC)

Ontwikkeling / Habeon

Heembouw Noordwijkerhout

Jordy de Jong (OR, secretaris)

Quirien van Berkel (OR)

Rolf Verdel (OC)

Victor Nieboer (OC)

Sander Herremans (OC)

Tom Oudshoorn (OC) OR = ondernemingraad OC = onderdeelscommissie

De leden van de Gezamenlijke OndernemingsRaad: v.l.n.r: Ton Sanders, Peter van Amsterdam, Koos Spitters, Jeffry Jacobs, Quirien van Berkel, Ronald van Diemen, Jan van der Geest, Jordy de Jong, Marc van Rijssen.


63

64



65

Geconsolideerde balans

per 31 december 2012 (voor resultaatbestemming)

Heembouw Holding B.V. te Roelofarendsveen (Bedragen in €)

Activa 31-12-2012 31-12-2011 Materiële vaste activa

1

Aanpassingen bedrijfsgebouwen

1.370.298

Machines en transportmiddelen

29.420

34.371

812.226

1.006.516

2.211.944

2.629.904

Gereedschappen en inventaris

1.589.017

Financiële vaste activa Deelnemingen

2

Lening u/g gelieerde maatschappij

3

909.986

69.983 97.934

Lening u/g derden

4

100.000 -

-

1.079.969

97.934

Voorraden Grond

5.344.710

5.344.710

Gereed product

5

1.336.357 1.983.825

Onderhanden werk

6

2.451.545

Grond- en hulpstoffen

7

21.205

3.137.075

33.951

9.153.817 10.499.561

Vorderingen en vooruitbetaalde kosten Debiteuren 15.395.773 14.968.995 Gelieerde maatschappijen

8

4.090.424

Belastingen en premies sociale verzekeringen

9

493.669

68.979

Pensioenen

184.740

191.350

Overige vorderingen en overlopende activa

782.080

684.372

10

1.319.519

20.946.686 17.233.215 Liquide middelen

7.485.941

9.047.263

40.878.357 39.507.877

66


Passiva

31-12-2012 31-12-2011

Eigen vermogen Aandelenkapitaal

11

Agioreserve

12

4.779.670

441.000

4.779.670

441.000

Algemene reserve

13

10.657.776

9.536.771

Resultaat lopend boekjaar

797.428

1.601.005

16.675.874 16.358.446 Voorzieningen Voorziening voor jubileumuitkeringen

14

156.266

153.202

156.266 153.202

Schulden op korte termijn

3.017.714

6.581.893

Crediteuren

Onderhanden projecten

15.213.131

11.517.342

15

Gelieerde maatschappijen

5.363

-

Belastingen en premies sociale verzekeringen

16

4.289.189

3.423.834

Overige schulden en overlopende passiva

17

1.520.820

1.473.160

24.046.217 22.996.229 40.878.357 39.507.877


67

Geconsolideerde winst- en verliesrekening 2012 Heembouw Holding B.V. te Roelofarendsveen (Bedragen in e)

Netto omzet

2012

111.875.554 110.669.825

Wijziging in voorraad onderhanden werk en onderhanden projecten

2.878.649

Overige bedrijfsopbrengsten

Som der bedrijfsopbrengsten

18

2011

-/-

11.750

639.045 1.000

114.765.953 110.031.780

Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten

91.601.773

85.767.781

Lonen en salarissen

19

13.227.779

13.330.897

Sociale lasten (incl. pensioenlasten)

3.493.511

3.206.090

Afschrijvingen op materiële vaste activa

704.207

728.714

4.719.892

5.265.270

Overige bedrijfskosten

20

Som der bedrijfslasten 113.747.162 108.298.752

Bedrijfsresultaat Rentebaten en soortgelijke opbrengsten

21

Rentelasten en soortgelijke lasten

-/-

1.018.791

1.733.028

2.085

350.081

90

-

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belasting

1.020.786

2.083.109

258.407

527.214

Aandeel in resultaat van ondernemingen waarin wordt deelgenomen

Belasting resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening

35.049

45.110

Resultaat na belastingen

797.428

1.601.005

22

68


Geconsolideerd kasstroomoverzicht (Bedragen in e)

2012 2011 Netto-liquiditeiten per 1 januari

9.047.263

8.026.547

1.018.791

1.733.028

Kasstroom uit operationele activiteiten Bedrijfsresultaat Aanpassingen voor: Afschrijvingen 704.207 728.714 Mutaties van voorzieningen 3.064 3.004 Niet gerealiseerde waardeveranderingen

360.000

-

1.067.271 731.718 Veranderingen in werkkapitaal: Toename handelsvorderingen

-/-

Toename overlopende activa

-/- 2.758.750

1.794.730

Toename voorraden en onderhanden projecten

-/- 2.218.436

192.235

3.695.789

Toename handelsschulden Toename schuld belastingen en sociale premie

Toename overlopende passiva

-/- 1.654.050

-/-

869.457

800.912 89.843

53.023

-/-

17.356

-/- 785.695

-/-

395.510

Kasstroom uit bedrijfsoperaties Ontvangen interest

426.778

-/-

Ontvangen dividend

1.300.367 2.069.236 1.167

339.423

45.000

150.000

Betaalde interest

-/-

Betaalde winstbelasting

-/-

-/- 643.456

Kasstroom uit operationele activiteiten

90 687.199

-

-/-

704.407

-/-

214.984

656.911

1.854.252

Kasstroom uit investeringsactiviteiten Consolideren/verwerving niet-groepsmaatschappijen

18.000

-/-

18.000

286.247

-/-

360.535

Investeringen in materiële vaste activa

-/-

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

-/- 268.247

-/- 378.535

Kasstroom uit financieringsactiviteiten Afgifte lening u/g

-/- 1.669.986

Aflossen lening u/g

200.000

Betaald dividend aan aandeelhouders

-/-

480.000

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

-/- 1.949.986

Netto kasstroom

-/- 1.561.322

Netto-liquiditeiten per 31 december

-/-

455.000

-/- 455.000

7.485.941

1.020.716 9.047.263


69

Grondslagen voor de consolidatie, de waardering en de bepaling van het resultaat De enkelvoudige en geconsolideerde jaarrekening zijn opgemaakt

Algemeen

volgens de voorschriften van Titel 9 Boek 2 BW. De jaarrekening

Heembouw Holding B.V. te Roelofarendsveen vormt als hoofd

is opgesteld in euro’s. Activa en passiva worden in het algemeen

van de Groep samen met haar groeps- en werkmaatschappijen

gewaardeerd tegen de verkrijgings- of vervaardigingsprijs. Indien

Heembouw Groep. Het doel van de Groep is het ontwikkelen,

geen specifieke waarderingsgrondslag is vermeld, vindt waardering

ontwerpen, aannemen en uitvoeren van bouwkundige werken.

plaats tegen de nominale waarde.

Heembouw Holding B.V. is een 100% deelneming van Heembouw Beheer B.V. Tot Heembouw Groep behoren de volgende vennootschappen:

Naam van de vennootschap

Zetel

Kapitaalbelang

Heembouw Roelofarendsveen B.V.

Roelofarendsveen

100%

Heembouw Rotterdam B.V.

Roelofarendsveen

100%

Heembouw Amersfoort B.V.

Roelofarendsveen

100%

Heembouw Noordwijkerhout B.V.

Roelofarendsveen

100%

Heembouw Breda B.V.

Roelofarendsveen

100%

Heembouw Ontwikkeling B.V.

Roelofarendsveen

100%

Habeon Architecten B.V.

Roelofarendsveen

100%

Heegro 1 B.V.

Roelofarendsveen

100%

Heegro 3 B.V.

Roelofarendsveen

100%

West-End B.V.

Roelofarendsveen

100%

Heembouw Deelnemingen B.V.

Roelofarendsveen

100%

Heembouw Centrumplan B.V.

Roelofarendsveen

100%

Tripolis Amersfoort B.V.

Harderwijk

50% (1)

Cityblob Zuid Oost B.V.

Amsterdam

50% (2)

Flightpark B.V.

Roelofarendsveen

50% (3)

IBC-PGGM V.O.F.

Amersfoort

50% (4)

Centrumplan Roelofarendsveen V.O.F.

Roelofarendsveen

50% (5)

(1) Heembouw Ontwikkeling B.V. heeft een belang van 50% in genoemde B.V. en een aandeel in het resultaat van 50%. (2) Heembouw Ontwikkeling B.V. heeft een belang van 50% in genoemde B.V. en een aandeel in het resultaat van 50%. (3) Heembouw Ontwikkeling B.V. heeft een belang van 50% in genoemde B.V. en een aandeel in het resultaat van 50%. (4) Heembouw Roelofarendsveen B.V. heeft een belang van 50% in genoemde V.O.F. en een aandeel in het resultaat van 50%. (5) C entrumplan Roelofarendsveen V.O.F. is op 1 februari 2012 opgericht. Heembouw Centrumplan B.V. heeft een belang van 50% in genoemde V.O.F. en een aandeel in het resultaat van 50%. Ten behoeve van bovenstaande groepsmaatschappijen (de 100% belangen), met uitzondering van Heembouw Deelnemingen B.V. en Heembouw Centrumplan B.V., zijn aansprakelijkheidsverklaringen als bedoeld in artikel 403 lid 1 sub f Boek 2 BW bij het Handelsregister van de betreffende Kamers van Koophandel gedeponeerd.

70


Vergelijkende cijfers

Waardering

Bepaalde vergelijkende cijfers zijn aangepast om overeen te komen met de presentatie van het huidige boekjaar.

Consolidatie

Algemeen Voor zover niet anders vermeld, worden de op de balans voorkomende posten gewaardeerd tegen de nominale waarde.

In de geconsolideerde jaarrekening worden opgenomen de financiële gegevens van de vennootschap en haar groepsmaatschappijen per 31 december van het boekjaar. Groepsmaatschappijen zijn rechtspersonen en vennootschappen waarin beslissende zeggenschap wordt uitgeoefend. Deelnemingen in samenwerkingsverbanden waarin de aandeelhouders gezamenlijke zeggenschap hebben, worden niet proportioneel geconsolideerd. In de geconsolideerde jaarrekening zijn de onderlinge schulden, vorderingen en transacties geëlimineerd evenals de binnen de Groep gemaakte winsten. De vennootschappelijke jaarrekening is overeenkomstig artikel 402 Titel 9 Boek 2 BW opgesteld.

Oordelen en schattingen Bij de toepassing van de grondslagen en regels voor het

Materiële vaste activa Aanpassingen bedrijfsgebouwen worden gewaardeerd tegen de aanschaffingsprijs c.q. de vervaardigingsprijs verminderd met lineaire afschrijvingen. De afschrijvingen zijn gebaseerd op de verwachte economische levensduur. De overige materiële vaste activa zijn gewaardeerd tegen oorspronkelijke aanschaffingswaarde verminderd met lineaire afschrijvingen die gebaseerd zijn op de verwachte levensduur en berekend zijn over de aanschaffingswaarde. Op investeringen die in de loop van het boekjaar zijn gedaan, wordt tijdsevenredig afgeschreven. De afschrijvingstermijn ligt voor: • aanpassingen bedrijfsgebouwen tussen 5 jaar en 25 jaar • machines en transportmiddelen tussen 5 en 10 jaar • gereedschappen en inventaris op 5 jaar

opstellen van de jaarrekening vormt de leiding van de Groep zich diverse oordelen en schattingen. De belangrijkste oordelen en schattingen zijn nader uiteengezet in de toelichtingen op de posten van de balans en winst- en verliesrekening.

Kasstroomoverzicht

Financiële vaste activa Deelnemingen Deelnemingen waarin de vennootschap invloed van betekenis uitoefent op het zakelijke en financiële beleid worden tegen

Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte

de vermogensmutatiemethode gewaardeerd. Overeenkomstig

methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan

deze methode worden de deelnemingen in de balans

uit de liquide middelen.

opgenomen tegen het aandeel van de vennootschap in de nettovermogenswaarde vermeerderd met haar aandeel in de resultaten van de deelnemingen vanaf het moment van verwerving, bepaald volgens de grondslagen van de Groep. In de winst- en verliesrekening wordt het aandeel van de vennootschap in het resultaat van de deelnemingen opgenomen. Indien en voor zover de vennootschap niet zonder beperking uitkering van de positieve resultaten aan haar kan bewerkstelligen, worden de resultaten in een wettelijke reserve opgenomen. Haar aandeel in de rechtstreekse vermogensvermeerderingen en –verminderingen van de deelnemingen wordt ook in de wettelijke reserve opgenomen. Voor deelnemingen met een negatief eigen vermogen wordt, indien nodig en daarvoor aansprakelijkheid bestaat, een voorziening getroffen.


71

Lening u/g gelieerde maatschappijen en lening u/g derden

Vorderingen en vooruitbetaalde kosten

Verstrekte leningen zijn primaire financiële activa met vaste

Bij de initiële verwerking van vorderingen en vooruitbetaalde

of bepaalbare betalingen die niet op een actieve markt zijn

kosten worden deze opgenomen tegen reële waarde

genoteerd. Deze leningen worden na de eerste verwerking

vermeerderd met de direct daaraan toe te rekenen

gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs volgens de

transactiekosten. Alle transacties worden opgenomen op

effectieve-rentemethode.

het moment waarop de Groep de bindende overeenkomst aangaat. De vorderingen worden na de initiële verwerking

Voorraden Grond De waardering van de voorraad grond geschiedt tegen kostprijs of lagere marktwaarde.

Gereed product De waardering van de voorraad gereed product geschiedt tegen kostprijs of lagere marktwaarde.

Onderhanden werk Dit betreft werken voor eigen risico. De post onderhanden werk is gewaardeerd tegen bestede materiaalkosten, kosten van werk door derden en manuren.

Grond- en hulpstoffen

gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs volgens de effectieve-rentemethode. Baten en lasten worden in de winst-en-verliesrekening verwerkt zodra deze aan een derde worden overgedragen of een bijzondere waardevermindering ondergaan, alsmede via het amortisatieproces. De Groep beoordeelt op elke balansdatum of een vordering een bijzondere waardevermindering heeft ondergaan. Het verlies wordt bepaald als het verschil tussen de boekwaarde van het actief en de best mogelijke schatting van de toekomstige kasstromen, contant gemaakt tegen de effectieve rentevoet van het financiële actief zoals die is bepaald bij de eerste verwerking. De boekwaarde van de vorderingen wordt verlaagd met gebruikmaking van een voorziening wegens oninbaarheid.

De waardering van de voorraden grond- en hulpstoffen geschiedt

Schulden op korte termijn

tegen historische inkoopprijzen of lagere marktwaarde.

Bij de initiële opname van schulden op korte termijn worden deze opgenomen tegen reële waarde verminderd met de direct

Onderhanden projecten Dit betreft onderhanden projecten in opdracht van derden. De onderhanden projecten worden gewaardeerd tegen bestede materiaalkosten, kosten van werk door derden en manuren, vermeerderd met een opslag voor algemene kosten, de ten behoeve van het ontwikkelproject betaalde rente en resultaat naar rato van de voortgang van het project. Winst wordt genomen vanaf start bouw voor zover projecten of

daaraan toe te rekenen transactiekosten. De schulden op korte termijn worden na de initiële waardering gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs volgens de effectieve-rentemethode. Winst of verlies worden in de winst-en verliesrekening opgenomen zodra de verplichtingen niet langer op de balans worden opgenomen, alsmede via het amortisatieproces.

Voorzieningen

delen hiervan zijn verkocht en voor zover de winst met voldoende

72

mate van zekerheid bepaalbaar is. Voor projecten die naar

Voorziening voor jubileumuitkering

verwachting zullen worden afgesloten met een negatief resultaat

Betreft een voorziening gevormd voor uitkeringen bij jubilea of

wordt een voorziening getroffen. Op de post onderhanden

overlijden. De voorziening is in 2010 (actuarieel) herberekend.

projecten zijn de gefactureerde termijnen in mindering gebracht.

In 2012 is een indexatie conform de richtlijnen toegepast.


Resultaatbepaling

Leasing De Groep heeft enkel contracten die kwalificeren als operationele

Algemeen De winst- en verliesrekening is opgesteld op basis van historische kosten. De baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop zij betrekking hebben.

lease en daarom worden de leasebetalingen lineair over de leaseperiode ten laste van de winst-en verliesrekening gebracht.

Renteopbrengsten Renteopbrengsten worden tijdsevenredig in de winst- en

Som der bedrijfsopbrengsten Bedrijfsopbrengsten vormen het saldo van de productie van enig jaar tegen opbrengstwaarde, inclusief aan werken in uitvoering toegerekende winsten, naar rato van de voortgang van de verrichte prestatie, en/of getroffen verliesvoorzieningen.

verliesrekening verwerkt rekening houdend met de effectieve rentevoet van de desbetreffende actiefpost, indien hun bedrag bepaalbaar is en hun ontvangst waarschijnlijk.

Belastingen De verantwoorde belastingen zijn gebaseerd op het geldende

Kosten De kosten worden bepaald met inachtneming van de hiervoor reeds vermelde grondslagen van waardering en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben.

tarief rekening houdend met fiscale faciliteiten en verschillen tussen de commerciële en fiscale waardering van activa en passiva. Voor 2012 is een tarief van 25,0% gehanteerd over het fiscaal resultaat 2012.

Pensioenen De vennootschap heeft een pensioenregeling bij het Bedrijfstakpensioenfonds voor de Bouwnijverheid. In het geval van een tekort bij het Bedrijfstakpensioenfonds, heeft de vennootschap geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen, anders dan het voldoen van toekomstige premies. Evenmin kunnen de groepsmaatschappijen rechten doen gelden op eventuele overschotten in de fondsen. Het voorgaande is ook van toepassing op de bij de verzekeringsmaatschappij ondergebrachte pensioenregeling. Op basis van boven staande karakteristieken is het uitgangspunt dat in de verslagperiode de te verwerken pensioenlast gelijk is aan de over die periode aan het pensioenfonds respectievelijk verzekeringsmaatschappij verschuldigde pensioenpremies. De geschatte dekkingsgraad van het Bedrijfstakpensioenfonds voor de Bouwnijverheid per 31 december 2012 bedraagt 105,7% (31-12-11: 100,4%).


73

Toelichting geconsolideerde balans (Bedragen in e)

Activazijde

31-12-2012

31-12-2011

Materiële vaste activa (1) Boekwaarde per 1 januari Investeringen Afschrijvingen Boekwaarde Boekwaarde Aanpassingen bedrijfsgebouwen

1.589.017

51.602

270.321

1.370.298

34.371

2.133

7.084

29.420

34.371

1.006.516

232.512

426.802

812.226

1.006.516

2.629.904

286.247

704.207

2.211.944

2.629.904

Machines en transportmiddelen Gereedschappen en inventaris

1.589.017

Cumulatieve Cumulatieve aanschaffingsprijs afschrijvingen Boekwaarde Boekwaarde Aanpassingen bedrijfsgebouwen Machines en transportmiddelen Gereedschappen en inventaris

2.527.270

1.156.972

1.370.298

1.589.017

80.488

51.068

29.420

34.371

2.848.081

2.035.855

812.226

1.006.516

5.455.839

3.243.895

2.211.944

2.629.904

Financiële vaste activa Deelnemingen (2) Netto-vermogenswaarde per 1 januari Uitkering dividend

97.934

-/- 45.000

184.824 -/- 150.000

52.934

34.824

Oprichting Heembouw Centrumplan B.V.

-

18.000

Toevoeging deelneming aan consolidatie

-/- 18.000

-

34.934

52.824

Resultaat deelnemingen

35.049

45.110

Netto-vermogenswaarde per 31 december

69.983

97.934

Lening u/g gelieerde maatschappijen (3) Saldo per 1 januari

-

Verstrekkingen gedurende boekjaar

1.269.986

Onttrekkingen gedurende boekjaar

-

Niet gerealiseerde waardeverandering

-/- 360.000

Saldo per 31 december

909.986

- -

-

Lening u/g derden (4) Saldo per 1 januari

Verstrekkingen gedurende boekjaar

400.000

-

Onttrekkingen gedurende boekjaar

-/- 200.000

-

Aflossingsverplichting komend boekjaar

-/- 100.000

-


74

-


100.000

-

31-12-2012 31-12-2011 Voorraden Gereed product (5) Betreft de aanwezige onverkochte voorraad van reeds opgeleverde projecten

1.336.357

1.983.825

Onderhanden werk

(6)

Bestede kosten minus voorziening

2.451.545

3.137.075

Grond- en hulpstoffen (7) Betreft de per 31 december aanwezige voorraad hout, plaatmateriaal, hangen sluitwerk, metalen platen en profielen

21.205

33.951

Vorderingen en vooruitbetaalde kosten Gelieerde maatschappijen (8) De vorderingen op gelieerde maatschappijen hebben een kortlopend karakter

4.090.424 1.319.519

Belastingen en premies sociale verzekeringen (9) Sociale verzekeringen

12.077

16.179

Vennootschapsbelasting 481.592 52.800


493.669 68.979

(10)

Inkoopbonussen

172.300

179.572

Kortlopende lening derden

250.000

250.000

Rente

71.658

68.405

Licenties/onderhoudscontracten software

67.041

55.785

Leasebedragen

40.567

19.414

Verzekeringen

94.449

55.950

Diverse transitorische posten

86.065

55.246

782.080

684.372


75

Passivazijde

31-12-2012

31-12-2011

Eigen Vermogen Aandelenkapitaal

(11)

Maatschappelijk kapitaal waarvan niet geplaatst

2.000.000

-/- 1.559.000

2.000.000

-/- 1.559.000

441.000

441.000

Het geplaatste kapitaal bestaat uit 882 gewone aandelen à € 500. Agioreserve

(12)


4.779.670

4.779.670

Betreft het boven de nominale waarde gestorte bedrag op het aandelenkapitaal. Algemene reserve (13) Saldo per 1 januari

Uitkering slotdividend vorig boekjaar

-/-

9.536.771 480.000

Toevoeging winst vorig boekjaar


10.657.776

8.475.966

-/-

1.601.005

455.000 1.515.805

9.536.771

Voorzieningen Voorziening voor jubileumuitkeringen

(14)

Saldo per 1 januari Dotatie/vrijval lopend boekjaar Saldo per 31 december

153.202

150.198

3.064

3.004

156.266

153.202

De voorziening wordt om de vijf jaar actuarieel berekend. In 2010 is dit weer gedaan. De overige jaren wordt er een indexatie toegepast. In 2012 is een dotatie van 2% aan de voorziening toegevoegd.

76


31-12-2012 31-12-2011 Schulden op korte temijn Onderhanden projecten

(15)

Bestede kosten, geactiveerde marge minus voorziening

-/- 82.728.746

-/- 57.373.464

Gefactureerd op onderhanden projecten

85.746.460

63.955.357

3.017.714

6.581.893

In de onderhanden projecten per 31 december 2012 is geen rente geactiveerd (2011: € 9.109).

De positie Onderhanden projecten per 31 december 2012 bestaat uit projecten met een debetstand van € 1.130.800 (2011: € 388.629) en projecten met een creditstand van € 4.148.514 (2011: € 6.970.522). Belastingen en premies sociale verzekeringen (16) Omzetbelasting

3.580.699

2.776.926

Loonbelasting en premieheffing

708.490

646.908

4.289.189

3.423.834

Overige schulden en overlopende passiva (17) Reservering personeelsgerelateerde kosten

1.269.090

1.258.691

Accountants- en advieskosten

53.620

36.400

Reservering kosten gasverbruik

65.000

65.000

Reservering kosten klachten

66.991

30.000

-

5.000

66.119

78.069

Verzekeringen

Diverse transitorische posten

1.520.820

1.473.160


77

Niet uit de balans blijkende regelingen

31-12-2012 31-12-2011

Verstrekte bankgaranties

5.909.391

4.720.219

Verstrekte concerngaranties

15.624.341

-

Leaseverplichtingen voor wagenpark en printers Leaseverplichting voor komend boekjaar Leaseverplichting over 2e tot en met 5e jaar na balansdatum

1.135.358

1.190.740

1.608.417

1.856.747

Huurverplichtingen voor huisvesting Huurverplichting voor komend boekjaar

851.082

824.874

Huurverplichting over 2e tot en met 5e jaar na balansdatum

828.397

172.861

213.352

198.323

80.000

-

Licenties voor programmatuur De verplichting tbv licenties voor komend boekjaar bedraagt

Voorwaardelijke verplichtingen Huurverplichting

Grondafnameverplichting 641.940

-

De vennootschap is hoofdelijk aansprakelijk voor de afdracht van vennootschapsbelasting van Heembouw Roelofarendsveen B.V., Heembouw Rotterdam B.V., Heembouw Amersfoort B.V., Heembouw Noordwijkerhout B.V., Heembouw Breda B.V., Heembouw Ontwikkeling B.V., Heegro 1 B.V., Heegro 3 B.V., West-End B.V., Heembouw Deelnemingen B.V. en Habeon Architecten B.V. De vennootschap is hoofdelijk aansprakelijk voor de afdracht van omzetbelasting van Heembouw Roelofarendsveen B.V., Heembouw Rotterdam B.V., Heembouw Amersfoort B.V., Heembouw Noordwijkerhout B.V., Heembouw Breda B.V., Heembouw Ontwikkeling B.V., Heegro 1 B.V., Heegro 3 B.V., West-End B.V. en Habeon Architecten B.V. De vennootschap is hoofdelijk aansprakelijk voor schulden van Heembouw Roelofarendsveen B.V., Heembouw Rotterdam B.V., Heembouw Amersfoort B.V., Heembouw Noordwijkerhout B.V., Heembouw Breda B.V., Heembouw Ontwikkeling B.V., Heegro 1 B.V., Heegro 3 B.V., West-End B.V. en Habeon Architecten B.V. Heembouw Groep is betrokken bij enkele procedures die worden betwist. Op grond van thans beschikbare informatie en ingewonnen juridisch advies verwacht de Directie dat de afloop van deze procedures geen nadelige invloed van betekenis zal hebben op de financiële positie van Heembouw Groep.

78


Risicobeheer en financiële instrumenten Algemeen De primaire financiële instrumenten van de Groep dienen ter financiering van de operationele activiteiten van de Groep of vloeien direct uit deze activiteiten voort. Het beleid van de Groep is niet te handelen in financiële instrumenten. De Groep heeft geen valutarisico en een minimaal renterisico. De relevante risico’s betreffen het marktrisico en het kredietrisico. Marktrisico De financiële prestaties van de Groep zijn mede afhankelijk van de conjuncturele omstandigheden. De afhankelijkheid van deze omstandigheden wordt beperkt door de verschillende soorten bouwsegmenten waar de vennootschap opereert zoals bedrijfsruimten, kantoren, woningcorporaties en zorginstellingen en woningen. Kredietrisico De Groep heeft stringente procedures opgesteld om de kredietwaardigheid van haar relaties te bepalen. Tevens heeft de Groep richtlijnen opgesteld om de omvang van het kredietrisico bij elke partij te beperken. Bovendien bewaakt de Groep voortdurend haar vorderingen en hanteert de Groep een strikte aanmaningsprocedure. Door de bovenstaande maatregelen is het kredietrisico voor de Groep beheersbaar.

Verbonden partijen Met de verbonden partijen Heembouw Beheer B.V., Heevas B.V., Heembouw Visie B.V., Cityblob Zuid Oost B.V., Flightpark B.V., Centrumplan Roelofarendsveen B.V. en IBC-PGGM V.O.F. hebben in het boekjaar transacties plaatsgevonden. Dit bestaat uit levering diensten en levering goederen. De transacties zijn gebaseerd op cost-plus methode met uitzondering van de doorbelasting kosten. Deze worden tegen werkelijke kosten doorbelast.

31-12-2012

31-12-2011

Door verbonden partijen aan Heembouw Groep: Levering diensten

1.031.921

993.709

Door Heembouw Groep aan verbonden partijen: Levering diensten

524.127

197.517

Levering goederen

8.347.177

781.026


79

Toelichting geconsolideerde winst- en verliesrekening Heembouw Holding B.V. te Roelofarendsveen (Bedragen in e)

Som der bedrijfsopbrengsten*

2012

2011

Bedrijfsruimten

44.667.000

42.381.000

Kantoren

28.311.000

26.204.000

Woningcorporaties en zorginstellingen

17.268.000

16.352.000

Woningen

18.319.000

10.858.000

Overig

6.189.000

14.236.000

(18)

Geproduceerde omzet 114.754.000 110.031.000 Overige opbrengsten

12.000

Totaal som der bedrijfsopbrengsten 114.766.000

1.000

110.032.000

De omzet is geheel in Nederland gerealiseerd. * afgerond op duizenden euro’s

Som der bedrijfslasten Lonen en sociale lasten

(19)

Lonen en salarissen

13.227.778

13.330.897

Sociale lasten

2.045.938

1.759.773

Pensioenlasten

1.447.573

1.446.317

16.721.289 16.536.987

De personeelsbezetting uitgedrukt in FTE’s bedroeg per 31-12-2012: 238 (31-12-2011: 244)

De samenstelling was als volgt:

80

Bouwplaatsmedewerkers, inclusief uitvoerders

98

106

Kantoormedewerkers

140

138

238

244


Overige bedrijfskosten

2012

2011

(20)

Huisvestings-/kantoorkosten*

2.108.747

2.026.000

Autokosten

1.903.845

1.792.297

Overige personeelskosten

885.952

1.056.089

Overige kosten **

-/-

178.652

390.884

*in de kantoorkosten is in 2012 een bedrag van € 58.120 (2011: € 54.000) aan accountantskosten 4.719.892 5.265.270 voor onderzoek van de jaarrekening opgenomen en € 61.622 aan kosten voor adviesdiensten op fiscaal gebied (2011: € 41.263). **de overige kosten zijn inclusief doorberekende indirecte kosten aan projecten.

Rentebaten en soortgelijke opbrengsten

(21)

Bankrente

43.384

49.919

140.499

237.059

Rente op vordering op gelieerde maatschappij

96.933

13.066

Doorbelast aan projecten

-

28.645

Belastingdienst

981

21.297

Overig

1.286

95

Debiteuren

-/-

2.085

350.081

Belastingdruk (21) 2012 2011

in

€

in %

in

€

in %

Nominale belastingdruk

245.290

24,0

510.776

Effect fiscaal niet-aftrekbare kosten

15.380

1,5

15.170

0,7

-/- 0,2

1.268

0,1

25,3

527.214

25,3

Overige effecten

-/- 2.263

Effectieve belastingdruk 258.407

24,5

Bezoldiging Bestuurders en Commissarissen In het verslagjaar bedragen de vergoedingen aan bestuurders in totaal € 603.813 (in 2011 € 553.726) en aan commissarissen in totaal € 61.728 (in 2011 € 72.670).


81

Vennootschappelijke balans

per 31 december 2012 (voor resultaatbestemming)

Heembouw Holding B.V. te Roelofarendsveen (Bedragen in e)

Activa

31-12-2012 31-12-2011

Materiële vaste activa Aanpassingen bedrijfsgebouwen

Gereedschappen en inventaris

676.140

788.620

537.196

603.945

1.213.336

1.392.565

Financiële vaste activa Deelnemingen 1 2.088.869 2.745.570

2.088.869

2.745.570

Vorderingen en vooruitbetaalde kosten Debiteuren

Groepsmaatschappijen

Gelieerde maatschappijen Belastingen en premies sociale verzekeringen


-

314

695.600

753.742

12.626

-

552.662

123.151

576.317

467.351

1.837.205

1.344.558

Liquide middelen 13.603.585

12.452.630

18.742.995

82


17.935.323

Passiva

31-12-2012

31-12-2011

Eigen vermogen 441.000

441.000

Agioreserve

Aandelenkapitaal

4.779.670

4.779.670

Algemene reserve

10.657.776

9.536.771

Resultaat lopend boekjaar

797.428

1.601.005

16.675.874 16.358.446

Voorzieningen Jubileumuitkeringen

156.266

153.202

Negatieve waarde deelnemingen

948.866

818.323

2

1.105.132

971.525

Schulden op korte termijn Onderhanden projecten

269.735

156.717

Crediteuren

250.211

101.972

Groepsmaatschappijen

355.915

296.923

86.128

49.740

Overige schulden en overlopende passiva

961.989

605.352

18.742.995 17.935.323


83

Vennootschappelijke winst- en verliesrekening 2012 Heembouw Holding B.V. te Roelofarendsveen (Bedragen in e)

2012 2011 Aandeel in resultaat van ondernemingen waarin wordt deelgenomen

922.003

Overige baten en lasten na belastingen

124.575

-/-

Resultaat na belasting

84


797.428

-/-

1.709.247 108.242

1.601.005

Toelichting vennootschappelijke balans (Bedragen in e)

De vennootschappelijke waarderingsgrondslagen zijn gelijk aan de geconsolideerde waarderingsgrondslagen. Voor de toelichting op de vennootschappelijke balans en winst- en verliesrekening wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans en winst- en verliesrekening. Aanvullend volgen hier nog enkele specificaties.

Activazijde 31-12-2012 31-12-2011 Financiële vaste activa

Deelnemingen

(1)

Netto-vermogenswaarde per 1 januari Uitkering dividend

2.745.570

-/- 1.709.247

2.294.939

-/- 1.600.841

1.036.323

694.098

Resultaat deelnemingen

922.003

1.709.247

Mutatie voorziening in verband met negatief eigen vermogen

130.543

342.225

2.088.869

2.745.570

Netto-vermogenswaarde per 31 december

Passivazijde 31-12-2012 31-12-2011

Voorzieningen

Voorziening negatieve waarde deelnemingen (2) Saldo per 1 januari

818.323

476.098

Toevoegingen

948.866

818.323

Vermogensstortingen

-/-

818.323

476.098

948.866

-/-


818.323

De voorziening negatieve waarde deelnemingen heeft betrekking op de negatieve netto vermogenswaarde van deelnemingen voor zover de vennootschap hoofdelijk aansprakelijk is voor de schulden van de betreffende deelnemingen. De vennootschap heeft geen werknemers in dienst.


85

Overige gegevens Statutaire bepaling omtrent winstbestemming Artikel 25 van de statuten vermeldt: De vennootschap kan aan de aandeelhouders en andere gerechtigden tot de voor uitkering vatbare winst slechts uitkeringen doen, voor zover het eigen vermogen van de vennootschap groter is dan het bedrag van het gestorte kapitaal van de vennootschap, vermeerderd met de reserves die krachtens de wet moeten worden aangehouden. De winst, blijkende uit de vastgestelde winst- en verliesrekening, staat ter beschikking van de algemene vergadering van aandeelhouders.

Resultaatbestemming Het resultaat over het boekjaar 2012 ad € 797.428 staat overeenkomstig de bepalingen van de statuten ter beschikking van de algemene vergadering van aandeelhouders. De directie stelt voor om het resultaat boekjaar van € 797.428 toe te voegen aan de algemene reserve. Tevens stelt de directie voor om over dit boekjaar geen dividend uit te keren.

Gebeurtenissen na balansdatum Er hebben geen belangrijke gebeurtenissen na het einde van het boekjaar plaatsgevonden.

86


Aan: de Aandeelhouders, de Commissarissen en de Directie van Heembouw Holding B.V.

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit rapport opgenomen jaarrekening 2012 van Heembouw Holding B.V. te Roelofarendsveen gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2012 en de geconsolideerde en enkelvoudige winst-en-verliesrekening over 2012 met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen.

Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de entiteit is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW). Het bestuur is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten.

Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico’s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de entiteit. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door het bestuur van de entiteit gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden.

Oordeel betreffende de jaarrekening Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Heembouw Holding B.V. per 31 december 2012 en van het resultaat over 2012 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.

Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen Ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e en f BW vermelden wij dat ons geen tekortkomingen zijn gebleken naar aanleiding van het onderzoek of het jaarverslag , voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en of de in artikel 2:392 lid 1 onder b tot en met h BW vereiste gegevens zijn toegevoegd. Tevens vermelden wij dat het jaarverslag,voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW.

Rotterdam, 19 maart 2013

Ernst & Young Accountants LLP w.g. W.P. de Pater RA


87

GRI-G3 index toepassingsniveau C

Visie en strategie

Pagina

1.1 Visie en strategie

4-5, 12-13

1.2 Verklaring van de Holding Directie

4-5, 12-13

Economische indicatoren

Pagina

EC1 Directe economische waarden die zijn gegenereerd en gedistribueerd waaronder omzet, inkomsten, operationele kosten en maatschappelijke investeringen

Profiel

Pagina 70

2.1 Naam van de organisatie 2.2 Producten en diensten

5, 80

2.3 Operationele structuur

70

2.4 Locatie van het hoofdkantoor van de organisatie

70

2.5 Landen van vestiging

70, 80

2.6 Eigendomsstructuur en rechtsvorm

70-72 4-5, 12-13

2.7 Markten 2.8

15, 30, 80

Omvang van de organisatie

2.10 Onderscheidingen die tijdens de verslagperiode n.v.t.

werden toegekend

Datum van het meest recente verslag

3.3

Verslaggevingscyclus

Pagina 3, 87 13, 23, 87 87 omslag

3.4 Contactgegevens voor verdere informatie 3.5

Proces inhoud verslag

3.6

Afbakening van het verslag

3.7

Afbakening beperkingen

87 87 66-86

3.8 Basis voor verslaglegging over samenwerkingsverbanden

15, 71

vergelijkbaarheid tussen verslagperioden

n.v.t.

3.12 Management disclosure

Bestuur, verplichtingen en betrokkenheid Bestuursstructuur

4.2

Voorzitter van het hoogste bestuurslichaam

Pagina 5, 20-21, 23 20-21

4.3 Onafhankelijke leden van de 20, 23

Raad van Commissarissen 4.4 Mechanismen voor aandeelhouders en medewerkers om aanbevelingen te doen

23, 62-63

aan het hoogste bestuurslichaam 4.8 Intern ontwikkelde missie- of beginselverklaringen, gedragscodes en uitgangspunten die van belang zijn voor de economische, milieugerelateerde en sociale prestaties, met vermelding van de mate van uitvoering ervan 4.14-4.16 Belanghebbenden

88

39

Pagina

EN7 Initiatieven ter verlaging van het indirecte energieverbruik

Arbeidsomstandigheden en indicatoren voor volwaardig werk

46 46

Pagina

arbeidsovereenkomst en regio

4-5, 12-13 3, 4-5, 12-13


30

LA4 Percentage medewerkers dat onder een collectieve arbeidsovereenkomst valt

30

LA7 Letsel-, beroepsziekte-, uitvaldagenen verzuimcijfers

36-37

LA10 Gemiddeld aantal uren dat een werknemer per jaar besteed aan opleidingen

38

LA11 Programma’s voor competentiemanagement en levenslang leren

70-72, 74-75

3.11 Beïnvloedende factoren voor de

4.1

Milieu indicatoren

66-86

LA1 Totale personeelsbestand naar type werk,

Reikwijdte van het verslag 3.2

van de organisatie EC7 Procedures voor lokale personeelswerving

n.v.t.

wat betreft omvang, structuur of eigendom

Verslagperiode

met het vastgestelde uitkeringenplan

EN18 Initiatieven en realisatie emissie van broeikasgassen

2.9 Significante veranderingen tijdens de verslagperiode

3.1

15, 66-86

EC3 Dekking van de verplichtingen in verband

38-39

Colofon Teksten: Conclusio, Annemieke de Man Heembouw Fotografie: Dimmy Olijerhoek Peter Joore Habeon Architecten Heembouw Vormgeving en realisatie: Windkracht-10.nl

Amersfoort Breda Noordwijkerhout Roelofarendsveen Rotterdam heembouw.nl De Lasso-Zuid 22 Postbus 30 2370 AA Roelofarendsveen (071) 332 00 50

Jaarverslag 2012 Maatschappelijke en financiële verslaglegging. Klantwaarde. door creëren en realiseren van dé integrale huisvestingsoplossing

Recommend Documents