Jaargang 18, nr. 1 2013
Ouderinfo een uitgave van de ouderraad van het Willem Lodewijk Gymnasium
De ouderraad: een onmisbaar puzzelstuk van het WLG
Colofon Ouderinformatiebulletin Willem Lodewijk Gymnasium Jaargang 18 nr. 1 2013 Oplage 900 stuks
Contactgegevens school Willem Lodewijk Gymnasium Verzetsstrijderslaan 220 9727 CK Groningen 050 52 62 094
[email protected]
Redactieadres
[email protected]
Redactie Ouderinfo Edith Koenders Piter Holwerda Willem de Jong Hilly Goedhart (vormgeving) Alwin Winkel (eindredactie)
Foto’s Met dank aan o.a. fotoarchief website WLG Foto cover: stadsverkenning eersteklassers
WLG Ouderinfo
2
Redactioneel “Heb je het huiswerk al af?” “Vanaf wanneer wist je wat de stof zou zijn?” “Dan had je toch beter kunnen plannen?”
“Nee, het is ook zo veel!” “Nou….” “………..”
Bij ons thuis is een gesprek van die strekking wel vaker dan één keer gevoerd. Als ouder vind ik het niet erg moeilijk dergelijke vermanende woorden te laten horen. Maar dan kijk ik naar mezelf en realiseer ik me dat plannen ook voor mezelf best lastig is. Waarom zal deze editie van de Ouderinfo later uitgekomen zijn dan gebruikelijk …….? Maar goed, het is toch weer gelukt een leuke Ouderinfo samen te stellen. Dit is mogelijk gemaakt door verschillende mensen die ondanks hun drukke bestaan tijd hebben weten in te plannen om een bijdrage te leveren. Graag herhaal ik nog eens de uitnodiging uit vorige Ouderinfo’s om iets van u te laten horen (richting redactieadres). Dit zou bijvoorbeeld kunnen in de vorm van ouder- of leerling ervaringen. Wellicht zijn deze nuttig voor andere ouders en dus geschikt om in de Ouderinfo te plaatsen. Dit is de laatste keer dat u de Ouderinfo in papieren vorm gepresenteerd krijgt; de volgende editie zal namelijk in digitale vorm beschikbaar gesteld worden via de WLG website. U zult in een e-mail attent gemaakt worden op de beschikbaarheid van een nieuwe editie. Op deze manier kan elke ouder in principe de Ouderinfo inzien en is het niet afhankelijk van het al of niet thuis afgeven. Namens de redactie: Alwin Winkel
Inhoudsopgave Redactioneel 3 Van de directie: Statutenwijziging, studiecentrum en deltaklas 4 Aanraders:
Het sociale brein van de puber en Een kamer in Rome 5
Even voorstellen: nieuwe ouderraadsleden 6 Even voorstellen: nieuwe docenten 8 Wat beweegt:
interview met Adriaan Kegel, docent Latijn en Grieks 9
Wat beweegt:
interview met Erwin de Vries, docent Duits
10
Robotica op het WLG
16
Leden van de WLG Ouderraad
17
Foto-impressie Open dagen 2013
19
3
Statutenwijziging Tot ons genoegen kunnen we u melden dat op de ledenvergadering van dinsdag 11 december een statutenwijziging is vastgesteld. Sinds deze wijziging eind december bij de notaris geformaliseerd is, geldt op het Willem Lodewijk Gymnasium een nieuwe verdeling van bestuurlijke en toezichthoudende taken, aansluitend bij de Wet ‘Goed onderwijs, Goed bestuur’. Ons voormalige bestuur zal als Raad van Toezicht de toe-
zichthoudende taken op zich nemen; de bestuurlijke taken zijn in handen van de rector-bestuurder. Met de nieuwe statuten wordt de rolverdeling die in de praktijk van de afgelopen jaren al functioneerde, officieel gemaakt. De Vereniging voor Christelijk Voortgezet Onderwijs te Groningen (VCVOG) krijgt een nieuwe naam: Vereniging Willem Lodewijk Gymnasium.
van de directie
studiecentrum Sinds september kunnen leerlingen ’s middags na de lessen terecht in ons studiecentrum: het dubbele lokaal op de tweede verdieping. Daar kunnen ze onder het genot van koffie/thee en een koekje met hun schoolwerk aan de slag. De bezetting is goed en de werksfeer spreekt aan. Het is fijn om te kunnen constateren dat dit nieuwe aanbod in een behoefte voorziet. Ook de steunlessen per vak zijn weer van start gegaan; daarnaast worden er door bovenbouwleerlingen bijlessen gegeven aan jongere leerlingen en er zijn huiswerkinhaaluren, ook onder begeleiding van een docent. Het thema leren is dit jaar een van de aandachtspunten op onze werkmiddagen. Zo is in het afgelopen najaar de plaats en functie van het huiswerk onderwerp van gesprek geweest: eerst met de docenten in vaksectieverband, later via gesprekken met leerlingen over hetzelfde onderwerp. De ochtend van de werk-
dag in januari is besteed aan workshops van externe opleiders; deze workshops hadden betrekking op het leren en motiveren van leerlingen en hoe we daar als docenten mee om zouden kunnen gaan.
Deltaklas Zoals we in de ouderinfo van mei vorig jaar hebben aangekondigd, zijn we in september in een van de brugklassen gestart met een aanbod aan leerlingen met een specifieke leerstijl die voortkomt uit een natuurlijke voorkeur voor het inzetten van de rechterhersenhelft bij het leren. Kinderen die graag denken vanuit beelden, eerder intuïtief en associatief dan volgens de vaste lijnen, voor wie het goed werkt om vanuit een groter geheel toe te werken naar de bouwstenen van kennis, vanuit het totaalbeeld naar de details. De docenten hebben voorzichtige stappen gezet
met het aanbod van ‘delta-methodiek’: topdownvolgorde, vakoverstijgende aanpak, creatieve invalshoek, e.d. Tegelijkertijd is er de afgelopen tijd veel aandacht uitgegaan naar de structuur bij het werken met de klas als geheel. In de maand januari zijn er met leerlingen, docenten en ouders evaluatiegesprekken gevoerd; in deze periode wordt door de schoolleiding (en MR) beslist of we volgend jaar opnieuw zo’n brugklas gaan vormen. Op het moment dat ik dit schrijf zijn we nog volop bezig met de evaluatie. namens de directie, Everdine van der Velden
WLG Ouderinfo
4
Het sociale brein van de puber Waarom vertellen pubers alles aan hun leeftijdsgenoten, terwijl ze vroeger hun ouders in vertrouwen namen? Waarom vinden ze het zo belangrijk om erbij te horen? Nemen ze echt meer risico’s als ze met vrienden zijn? En zijn er verschillen tussen jongens en meisjes?
Aanraders
Het sociale brein van de puber gaat over vriendschappen, relaties, de pijn van afwijzing en het belang van erbij horen. Tijdens de puberteit sturen hormonen aan op een sociale omschakeling waardoor jongeren loskomen van hun ouders en sociale relaties aangaan met leeftijdsgenoten. Maar dit traject gaat niet zonder horten of stoten. Eveline Crone legt uit hoe de puberhersenen werken bij het zien, voelen en begrijpen
van emoties en intenties van anderen, en hoe dit bijdraagt aan het vormen van nieuwe relaties en vriendschappen. Het sociale brein van de puber is na Het puberende brein opnieuw een pleidooi voor de unieke vormende periode van de adolescentie, waarbij wordt uitgelegd dat de ruimte voor sociale vorming en ontwikkeling minstens zo belangrijk is als de recente nadruk op cognitieve competenties.
Een kamer in Rome Een roman als een baboesjka, zo zou je Een kamer in Rome van Sipko Melissen kunnen noemen. Student Algemene Literatuurwetenschap Daniël blikt terug op een bijzondere zomer. Gewapend met een rood Moleskine notitieboekje is hij naar Italië gereisd om de auteur te zoeken van de novelle ‘Een tuin in Toscane’, een verhaal dat hem diep heeft geraakt. De roman wordt ‘rustig, steentje voor steentje, opgebouwd’ waarbij Melissen terloops verwijst naar auteurs als Keats, Wilde en Nabokov. Van laatstgenoemde speelt vooral de debuutroman The Real Life of Sebastian Knight een rol in Daniëls overpeinzingen. Hij is bezig met een referaat over dit werk voor een werkcollege ‘virtuele romans’ oftewel ‘romans die in geen boekwinkel op aarde te vinden waren omdat ze alleen bestonden voor, of geschreven waren door romanfiguren’. Het plotselinge einde van de Toscaanse novelle toont volgens Daniël ‘de juistheid aan van Mulisch’ stelling dat niet de schrijver maar de lezer fantasie moest hebben’. Dat is voor hem geen probleem, lezen is zijn tweede natuur. Dus ziet hij de personages van de novelle voor zich; de oude Amerikaanse dichter Bret Holland en Titus, een jonge jongen die wat klusjes doet in de tuin en bij het zwembad. Als de zomer erop zit, geeft de Amerikaan Titus een zelfgeschreven verhaal met de titel ‘The Old man and the Swimming Pool’. De baboesjka wordt langzaam uitgestald.
Daniëls ontdekkingsreis heeft verschillende kanten. Hij ontmoet de vriend van de auteur en raakt vervolgens verstrikt in een web van relaties en mystificaties. Bovendien wekt deze Fredericio latente homoseksuele gevoelens in hem op. Een kamer in Rome is een fraai relaas over een dromer die zichzelf ziet zitten ‘alsof er een camera van grote hoogte’ op hem neerkijkt. Als lezer kijk je mee en als je je fantasie maar goed gebruikt, valt er genoeg te beleven en te leren. Niet in de laatste plaats over Keats, die op zijn vijfentwintigste overleed in Italië. Laat Daniël nu ook exact zo oud zijn en gedichten schrijven. Toeval? Maar toeval is noodzaak, heeft hij van zijn literatuurdocent geleerd, vooral in de literatuur. Laat dat maar aan Melissen over. door Edith Koenders
5
nieuwe Ouderraadsleden
Even voorstellen ...
Bert Bouwmeester Mijn naam is Bert Bouwmeester, vader van Max uit 1A. In oktober ben ik ingestapt op een in volle vaart rijdende trein, de Ouderraad genaamd. Een stukje verantwoordelijkheid dragen voor en (in beperkte mate) invloed hebben op de bedrijfsvoering waren voor mij redenen om te kandideren voor de Ouderraad. Ook vind ik het belangrijk om met andere enthousiaste ouders en management van gedachten te kunnen wisselen over het wel en wee van het WLG. En dat kan prima in de Ouderraad, een plek waar veel creatieve ideeën het
licht zien! Ofschoon het mij aan technischinhoudelijke kennis ontbreekt, zou graag een bijdrage willen leveren aan verbetering van de communicatiemogelijkheden en de toegankelijkheid van de website. De laatste tijd zie ik overigens tot mijn grote tevredenheid dat er goede stappen gemaakt worden. Een goed voorbeeld vind ik persoonlijk dat huiswerk en de toetsstof via Magister opgevraagd kunnen worden. Maar het kan en het moet NOG beter worden!
Karen Ritzerfeld Tijdens het plenaire gedeelte van de kennis-makingsavond vertelde Coba Anninga over de activiteiten van de ouderraad. Ik luisterde ernaar en besloot mij aan te melden. In eerste instantie om hier en daar te helpen maar ook om van onze betrokkenheid blijk te geven. Wij hebben een dochter in klas 3, Anne Wouda en onze jongste dochter Lotte zit in klas 1. Sinds de eerste
dag dat onze kinderen op het WLG zitten hebben wij deze school als buitengewoon prettig ervaren. Onze kinderen zitten er helemaal op hun plek. Zelf heb ik (46 jr.) de opleiding tolk/ vertaler aan de RUG gestudeerd en 7 jaar als vertaalster Duits gewerkt. De laatste twee jaar daarvan volgde ik nog de lerarenopleiding Duits in Utrecht. Sinds 1998 werk ik als docente Duits. Dat doe ik met veel plezier.
Petra Smeets Mijn naam is Petra Smeets en ik ben de moeder van Maaike Creusen uit 1E. Ik ben getrouwd met Thijs Creusen en we hebben ook een zoon Arnout, die nu 8 jaar is. In mijn vrije tijd lees ik graag boeken of ben ik bezig in de tuin. Ik hou ook heel erg van tennissen of koken met de kids. In 2005 zijn we vanuit Gouda naar Haren verhuisd, omdat ik een baan aangeboden kreeg bij Gasunie. Sinds die tijd werk ik daar met veel plezier.
WLG Ouderinfo
Als nieuwelingen in het Noorden voelden we ons snel thuis. Geen stugge mensen, maar mensen die oprecht geïnteresseerd zijn in een ander. Die betrokkenheid spreekt mij aan en die zie ik ook terug in de manier waarop het WLG ouders en leerlingen benadert. Ik werd dan ook enthousiast en gemotiveerd om een bijdrage te leveren via de ouderraad. Vriendelijke groet, Petra Smeets
6
Michiel van der Stel Mij naam is Michiel van der Stel. Ik ben getrouwd met Annemarie Mayers en vader van Tristan (18), Emma (16) en Beer (12). Beer zit in klas 1D van het WLG. Van origine zijn wij geen Groningers, maar wonen inmiddels ruim 15 jaar met veel plezier net buiten Hornhuizen op het Groninger Hoogeland. Vorig jaar tijdens de
kennismakingsdagen werden Beer, Annemarie en ik geraakt door de betrokkenheid, inzet en enthousiasme van iedereen die betrokken is bij het WLG. Ouderparticipatie vind ik een van de belangrijkste voorwaarden voor goed onderwijs. Toen de kans zich dan ook voordeed om zelf actief aan de ouderraad deel te nemen heb ik mij graag kandidaat gesteld.
Charlotte de Wolff en Tjibbe Veldkamp Wij zijn Charlotte de Wolff en Tjibbe Veldkamp. Samen mogen we in de ouderraad de ouders van 1c - de klas van onze zoon Anne – helpen vertegenwoordigen. Wij kennen elkaar van onze studie psychologie – lang geleden. Charlotte heeft een aantal functies bekleed waarbij ‘beleid’ en ‘onderzoek’ in haar functieomschrijving stonden. Intussen werkt ze alweer een aantal jaren als docent aan de Hanzehogeschool bij Toegepaste Psychologie. Zelf ging ik na mijn studie voor de
Donald Duck werken. Nu ben ik al jaren fulltime kinderboekenschrijver. Meestal schrijf ik voor kinderen op de basisschool, maar een enkele keer ook wel voor oudere kinderen. Charlotte en ik hebben naast een zoon ook nog een dochter, Femke. Zij zit in groep 8. Wat we voor de ouderraad kunnen betekenen weten we nog niet – maar we hebben veel zin om dat uit te vinden. Wellicht tot ziens rond de school, Tjibbe, ook namens Charlotte.
7
Nieuwe DOCENTEN Arne Lanting, docent biologie
Even voorstellen ...
Ik ben Arne Lanting, 27 jaar. Sinds dit jaar werk ik op het Willem Lodewijk gymnasium als biologie docent. Daarnaast ben ik ook betrokken bij een NLT module en de VV uren. Het eerste halfjaar is nu voorbij en ik kan concluderen dat ik het enorm naar mijn zin heb! Het WLG is niet helemaal nieuw voor mij. In het voorjaar van 2011 kwam ik voor het eerst op het WLG als stagiair. Ik had mijn studie biologie studie aan de RuG afgerond en wilde graag eens op een school kijken en wat lessen geven. Op het WLG kwam ik er achter dat docent zijn een ontzettend mooi beroep is. Ik besloot het aansluitende schooljaar de lerarenopleiding te volgen en kwam als Leraar In Opleiding op het
Praedinius gymnasium terecht. Daar haalde ik in 2012 mijn bevoegdheid. Naast mijn werk als docent probeer ik zoveel mogelijk aan sport te doen zoals wielrennen en klimmen, ook ben ik regelmatig met een hengel aan de waterkant te vinden. Behalve deze hobby’s in de buitenlucht speel ik ook gitaar. Op de Edukans benefietavond hebt u mij kunnen zien als gitarist in een docentenband. De komende tijd hoop ik een basis te leggen als docent en me in te zetten bij de vele activiteiten van het WLG. Hopelijk tot ziens!
Jochem de Bruin, lio lichamelijke opvoeding Mijn naam is Jochem de Bruin en ik ben twintig jaar oud. Ik zit in mijn laatste jaar van mijn opleiding. De opleiding heet de CALO (christelijke academie lichamelijke opvoeding). Ik heb voor mijn opleiding de havo afgerond op een middelbare school in Amersfoort. Sinds drie havo wist ik eigenlijk al dat ik graag deze opleiding wilde gaan doen en ook graag gymdocent worden. Ik heb de afgelopen vier jaar veel stage gelopen op verschillende scholen. De eerste twee jaar op basisscholen en de laatste twee jaar in het voortgezet onderwijs. Naast het stage lopen heb ik ook veel
WLG Ouderinfo
bijbaantjes gehad. Zoals; recreatie medewerker, medewerker op een buitenschoolse opvang en floorball trainer. Mijn sport is floorball (voormalige naam: unihockey). Daar ben ik erg actief mee bezig. Ik speel bij een club in Groningen en ik zit ook in het nationaal heren team. Naast het les geven ben ik dus veel aan het floorballen. Ik ben erg blij met mijn LIO plek op het Willem Lodewijk Gymnasium. Het is een erg leuke, unieke en gezellige school. Ik geef aan verschillende klassen les en de afwisseling maakt het lesgeven nog leuker. Ik ga altijd met veel plezier naar school toe.
8
Meneer, wáárom bent u ooit klassieke talen gaan studeren?
wat beweegt...
Nazit van de open dagen. Een openhartig gesprek met enkele zesdeklassers: wat willen ze gaan doen als ze deze school verlaten? Dan stelt er één de vraag die erg voor de hand ligt en meteen heeft hij de aandacht van alle gesprekspartners. Meneer, wáárom bent u ooit klassieke talen gaan studeren? Goede vraag. Het simpelste antwoord is: ik vond het mooi. Met elk van beide talen had ik een eigen band, bij elk van beide een eigen gevoel. Het Grieks had zijn prachtige klank, zijn mogelijkheid om je heel precies uit te drukken en elke kleine nuance goed weer te geven. Het Grieks had de prachtig vertelde verhalen van Homerus en Herodotus en de filosofische vraagstukken van Plato. Het Grieks had ook het prettig elitaire, omdat ook op mijn school de meesten voor
zou ik wel weten te vermijden, dat wist ik zeker. Nog regelmatig heb ik tijdens mijn studie getwijfeld, zeker als de lat voor een tentamen hoog werd gelegd of als ik me moest verdiepen in een deelgebied dat me niet zo interesseerde (archeologie, bijvoorbeeld). Waarom deed ik dit ook al weer? Toch werd ik telkens opnieuw gegrepen, vooral toen ik mijn scriptie mocht gaan schrijven. Gedreven door een behoefte om de relevantie van de klassieke talen voor de moderne tijd aan te tonen koos ik voor de retorica (welsprekendheid) als afstudeeronderwerp. Ik schreef een vergelijking tussen ophitsende toespraken van George Bush, Tony Blair en een zekere Publius Sulpicius Galba (verwoord door Livius), die alle drie hun publiek ervan wilden overtuigen dat zij als eerste moesten toeslaan op het grondgebied van de vijand. Door de antieke wetenschap van de retorica toe te passen op moderne toespraken kon ik laten zien dat de klassieke talen er
Romeinse senatoren
Latijn hadden gekozen. Latijn had de heldere, hiërarchische structuur, zijn mogelijkheid om zinnen en bijzinnen te vervlechten tot een lang, maar duidelijk geheel. Het Latijn had de gepolijste poëzie van Ovidius en Vergilius en de overweldigende toespraken van Cicero. Het Latijn was ook de taal van de Romeinen, die me zo interesseerden vanwege de vreemde combinatie van verfijnde kunst en grof geweld die uit de teksten naar voren kwam. Dat ik een studiekeuze zou maken in de richting van de talen – ik had er zes in mijn eindexamenpakket van acht vakken – was me al vroeg duidelijk. Wat me nog tegenhield in de keuze voor de klassieke talen was het beroepsperspectief. Het leed geen twijfel dat je rechtstreeks afstevende op een toekomst in het onderwijs. Ik kon mijn keuze nog een jaar uitstellen omdat ik eerst een uitwisselingsjaar in Zweden ging doen en volgde toen toch mijn hart. Dat onderwijs
jongen krijgt muziekles (drinkschaal)
nog altijd toe doen. Nog altijd was het mijn doel om het onderwijs te vermijden, maar voor de zekerheid besloot ik wél even de bevoegdheid te halen. Daarvoor kreeg ik een stageplaats op het mij volslagen onbekende WLG en de rest is geschiedenis. Na een half jaar beleefde ik (zoals mijn oud-klasgenoten, die het allang hadden zien aankomen, spottend zeggen) een ‘coming-out’ als leraar. Ik besloot te blijven. Daarvoor was wel eerst een omslag in denken nodig: in het begin zag ik de leerlingen alleen als leerlingen en leerde ik ze Latijn of Grieks omdat dat mijn taak was. Maar na verloop van tijd kregen de leerlingen een gezicht en een karakter en werden ze mensen. Toen werd het pas echt leuk. De volgende uitdaging was om zin te geven aan het
9
wat beweegt...
leren van Latijn of Grieks. Lastiger. Als een leerling vraagt wat hij eraan heeft, zeg ik meestal maar: niets. Ook weer niet helemaal waar, natuurlijk, maar het rekent in elk geval af met de mythe van de directe toepasbaarheid (nee, ook bij geneeskunde helpt het niet direct als je Seneca hebt vertaald). Maar je leert bij de klassieke talen wel vaardigheden waar je altijd iets aan hebt. Gedetailleerd lezen en secuur omgaan met taal, doorzien van ingewikkelde teksten, een voorsprong bij het leren van nieuwe talen. Daarnaast houd je je bezig met een enorm deel van ons culturele erfgoed, waardoor je de wereld om je heen nog iets beter gaat begrijpen. Dit alles kan ik wel zeggen tegen een eerste klas – of tegen een zesde, trouwens – maar het zal ze niet motiveren voor mijn les. Wat kunnen we dan wel? Plezier uitstralen. Plezier in de klank en de precisie
van het Grieks, in de heldere structuur van het Latijn. Plezier in de verhalen van Homerus en Herodotus, in de poëzie van Ovidius en Vergilius. En plezier in je werk: in het uitleggen van een moeilijke zin, in een gesprek over de inhoud van een tekst, in een kletspraatje over wat we dit weekend hebben gedaan. Al het andere – al die vaardigheden en kennis – komt dan vanzelf. Laat ik eerlijk zijn: in die nazit van de open dagen heb ik aan de zesdeklassers een enorm ingekorte versie van dit verhaal verteld. Toch werd er Adriaan Kegel instemmend geknikt.
oude gegraveerde Griekse tekst
Englisch ist ein Muss, Deutsch ein Plus Over de eigen lessen Wat is de rol van de docent bij het aanleren van een taal? Onderwijzen, motiveren, ‘Kulturvermittler’, d.w.z de leerlingen kennis laten maken met de overeenkomsten en verschillen in cultuur. Is het erg lastig om leerlingen een taal aan te leren? Veel hangt af van de bereidheid en de mogelijkheden van de leerlingen. Receptief is het probleem nog het kleinst, productief is een lange weg, die met het aantal uren en beperkt aantal jaren dat op de middelbare scholen geboden wordt, natuurlijk maar deels gerealiseerd wordt. Het aanbod daar kan echter wel een fundament bieden, dat leerlingen later een heel eind op weg helpt om de taal te leren beheersen. Wat moet een methode op zijn minst bevatten? D.w.z.: wat maakt een lesmethode een goede methode? Mijn antwoord is sowieso te kort door de bocht, maar ik zal het proberen: uiteraard een goede
WLG Ouderinfo
verhouding tussen alle vaardigheden, Landeskunde (kennis van land en volk), aangepast zijn aan het niveau en de belevingswereld van de leerling, zeer zeker ook behapbaar zijn. Belangrijk is in ieder geval ook om evenwichtige aandacht te besteden aan taalverwerving, waarbij de natuurlijke verwervingsvolgorde van belang is (zie Advies-grammaticaleerlijn: http://www.slo.nl/ downloads/archief/Adviesgrammaticaleerlijnen.pdf/). Wanneer is een leerling voldoende geschoold in een taal? Dat hangt aan de ene kant erg af van wat de leerling zelf wil, en aan de andere kant van de formele eisen die de overheid aan de examens stelt. Als je het definieert in ERK-termen (zie verderop), kun je een redelijke inschatting maken van de verschillende niveaus, waarbij de productieve vaardigheden altijd 1 of 2 niveaus onder de receptieve vaardigheden zullen blijven.
10
Hoe bepaalt u het instapniveau, het beginniveau, van de leerlingen? Ik ga er altijd vanuit dat dat niveau 0 is, al heb je soms te maken met tweetalige leerlingen of leerlingen die al ervaring met Duits hebben opgedaan door eventuele familie of vakantie. In dat laatste geval gaat het doorgaans om receptieve vaardigheden en wellicht een paar woorden. Hoe probeert u de leerlingen te motiveren voor de lessen? Afwisseling, behapbare toetsing, aandacht voor spreekvaardigheid. Hoe gaat u om met de verschillen tussen de leerlingen? In interesse, persoonlijkheid, achtergrond, aanleg, etc.? Je haakt in op iets wat een leerling zelf naar voren brengt, je helpt hem met de keuze van een boek, je reikt hem extra materiaal aan of wijst hem op interessante plekken. Ook altijd aandacht besteden aan vakantiebezoek.
van de globalisering en Nederland profiteert daar als belangrijke handelspartner van het land – laten we niet vergeten dat wij nog altijd een overschot op de handelsbalans met Duitsland hebben – in bijzondere mate van. Taal is een succesfactor, anders zouden we geen andere talen dan onze moedertaal leren. En Duits op redelijk niveau beheersen kan je later enorm helpen, ook al zie je dat als 14-jarige wellicht niet direct. En vergeet niet dat Duits ook in Oostenrijk en Zwitserland wordt gesproken. Leerlingen wijs ik er altijd graag op dat ik in mijn jonge jaren bij elkaar een jaar in Zwitserland heb gewoond en gewerkt.
Over het onderwijs: Zitten er op deze school meertalige leerlingen? Zo ja, hoe wordt er hier op school omgegaan met hun meertaligheid? Ja, ik laat de leerlingen doorgaans de keus om de les te volgen of als ze het druk met andere vakken hebben daar iets voor te doen. Mijn ervaring is dat ze toch graag de lessen volgen. Daarnaast kun je deze leerlingen ook altijd goed laten meehelpen om zaken te verduidelijken. Weet dat ik doorgaans Duits spreek in de les. Er zijn scholen die meer talen aanbieden, zoals Frans of Chinees. Bent u voor het invoeren van extra (keuze) talen op de middelbare school? Waarom wel/niet? Ja, kan ik wel voor zijn, talen zijn een succesfactor, dus elk extra aanbod is meegenomen, zolang het maar niet gaat ten koste van het bestaande aanbod. Er zijn verschillende programma’s die het verwerven van een tweede taal moeten stimuleren in het basisonderwijs, zoals Early Bird voor het Engels in het basisonderwijs. Bent u een voorstander van dit soort programma’s? Ja, en ik snap ook niet zo goed waarom het Engels op de basisschool zo’n kwakkelend bestaan in Nederland leidt. Eerder substantieel met Engels beginnen maakt de weg vrij voor meer aandacht voor een tweede en derde moderne vreemde taal op de middelbare school. Waarom is dit vak zo belangrijk voor nu en de toekomst? Je hoeft in deze tijd gelukkig niet meer uit te leggen waarom Duitsland in Europa en de wereld een belangrijk land is: het is een van de grote winnaars
cartoon door Hein de Kort
Daarnaast is het Duitse taalgebied ook een cultuurruimte in Europa die heel veel heeft te bieden. Ik denk dan vooral aan beroemde componisten, schrijvers en filosofen. Graag wijs ik er altijd op dat je bijvoorbeeld de boekenbijlages van onze kwaliteitskranten zoveel beter begrijpt, als je ook in de laatste jaren van je middelbare schooltijd Duits hebt gehad. Leerlingen kijken je dan soms verbaasd aan, maar ik ben ervan overtuigd dat ze die zaken over een aantal jaren graag lezen.
11
wat beweegt...
Hoe denkt u de leerlingen enthousiast te houden voor dit vak, nu de Engelse taal een steeds groter aandeel inneemt in de hedendaagse wereld. Het Engels – is het niet eerder het Amerikaans? – is uiteraard de lingua franca van onze tijd. Maar dat hoeft je niet te beletten om ook andere talen te leren, zeker als je zo getalenteerd bent als de leerlingen bij ons op school. Belangrijk is het daarom dat ook andere talen worden aangeboden en als het maar enigszins mogelijk is, zou ik iedere leerling ook willen aanraden om Frans of Duits als eindexamenvak te kiezen.
gestudeerd – dat was bedrijfskunde – was ik heel gelukkig met mijn switch naar Duits. En wat Engels betreft: hoewel ik het beter spreek dan Frans, spreek ik de laatste taal veel liever. Dat ondervond ik in het jaar dat ik in Zwitserland heb gewoond en gewerkt, en nu nog ieder jaar in Italië. En hoe zit het met de keuze voor Duits van de leerlingen? Kiezen meer leerlingen Duits dan bv. Frans? Wat is hun motivatie daarvoor? Makkelijker? Duits is wat het begrijpen betreft natuurlijk veel eenvoudiger dan Frans. Over de keuze voor beide talen kan ik melden dat het al heel lang zo is, dat hoe lager het schoolniveau, hoe meer Duits er wordt gekozen. De verhoudingen bij ons op school zijn ongeveer fifty-fifty, waarbij het per jaar wat verschilt.
Ik begrijp trouwens niet zo goed waarom in Nederland het leren van het Engels niet op veel jongere leeftijd structureel – met vakleerkrachten – op de basisschool wordt aangeboden. Dat blijft al decennia steken in de bereidheid van een enkele leerkracht, terwijl het juist zo belangrijk is om daar vroeg mee te beginnen. En in mijn ogen zou er daardoor op de middelbare school meer tijd vrij kunnen komen voor het leren van andere talen, want als gezegd, taal is een succesfactor. En om nog even terug te komen op de plaats van Duits, een Duitse ambassadeur in ons land omschreef het ooit heel goed: Englisch ist ein Muss, Deutsch ein Plus.
Wat u zegt over receptief en productief? Snap ik wel, al heb ik het zelf altijd over passief en actief. Maar kunt u ook voorbeelden aanhalen. Wat kan een leerling gemiddeld zeggen? Ik weet dat er altijd zoiets als Sprachdorf is. Wat vindt u daarvan? Het beheersingsniveau van talen wordt tegenwoordig uitgedrukt in ERK-niveaus, het Europees Referentiekader. Zie daarvoor bijvoorbeeld de website http://www.erk.nl. De toetsing op het eindexamen Duits bevindt zich voor lezen en luisteren op het niveau B2 (onafhankelijk gebruiker) / C1 (vaardige gebruiker) en de streefniveaus voor spreken en schrijven voor vwo worden ingeschat op B1/B2. Uiteindelijk is het uiteraard de individuele prestatie van een leerling, die bepaalt op welk niveau deze zich bevindt. Daar kan ik geen algemeen oordeel over geven. In de derde klassen organiseren we sinds 2001 een Sprachdorf. De leerlingen, die dan anderhalf jaar Duits hebben gehad, moeten zich daar in allerhande situaties in het Duits – doorgaans met Duitstaligen – zien te redden. Dat schat ik doorgaans in op niveau A2.
Misschien kunt u ook nog zeggen waarom u Duits bent gaan studeren? Wat bevalt u aan die taal? Waarom koos u niet voor Engels? In mijn jeugd werd er vooral naar Duitse televisie gekeken, mede omdat mijn vader ook leraar Duits was en wij ook erg van voetbal hielden – dat is trouwens nog altijd het geval. Het land, zijn geschiedenis en zijn bewoners fascineerden en fascineren me nog altijd, bijna iedere vakantie zijn mijn vrouw en ik dan ook ergens in Duitsland te vinden. Op de middelbare school was het direct mijn favoriete vak en hoewel ik het in eerste instantie niet heb
Lezen jullie ook Duitse romans, of andere teksten? Welk niveau halen leerlingen bv als ze eindexamen doen? De klassiekers lezen we nog altijd. Ik ben bijvoorbeeld van mening dat alle gymnasium-leerlingen tenminste één werk van Goethe moeten hebben gelezen. Om wille van de tijd is dat in klas vier dan een bewerking van Goethes Faust, in klas 5 vul ik dat altijd graag aan met Die Leiden des jungen Werther. In het boek van de vijfde en zesde klas – Neue Kontakte, waaraan ik overigens zelf heb meegewerkt – is een volledige literatuurgeschiedenis opgenomen waarin fragmenten en gedichten uit de
Uit: Donald Duck
WLG Ouderinfo
12
kanon zijn opgenomen. Daarnaast behandelen we in klas 4 altijd de middeleeuwen tot en met de barok, ook hier aan de hand van fragmenten en gedichten.
Nederland en behartigt de belangen daarvan. Ik maak al heel lang deel uit van het sectiebestuur Duits – eerst als sectieredacteur voor Levende Talen Magazine en sinds 2005 als voorzitter. Tussen 2008 en 2012 maakte ik als vicevoorzitter tevens deel uit van het dagelijks bestuur van de vereniging.
Wellicht is uw website nog interessant voor ouders en leerlingen? Geïnteresseerden nodig ik graag uit om eens een kijkje te nemen op http://www.ektekst.nl. Ik ben voor slechts een klein deel van mijn werkende bestaan verbonden aan school. Daarnaast ben ik ZZPer – een zogenaamde hybride-ZZP-er – en houd me met name bezig als auteur, vertaler en uitgever. Zo geef ik onder andere een redelijk succesvolle literatuurgeschiedenis Duits uit, die tevens volledig op het web staat, inclusief beeld en geluid: http:// www.duits.de/literatuur. Daarnaast geef ik een aantal specialistische uitgaven voor hbo en universiteit uit waaraan ik zelf ook een bijdrage heb geleverd. Het vertalen betreft hele andere branches, onder Werther, tekening van Chodowiecki andere consumentenelektronica (Loewe), mobiliteit (BMW, Volkswagen, Deutsche Bahn) en cultuur (Goethe-Institut). Eigen bedrijf Kunt u ook nog iets zeggen over uw werk voor uw eigen bedrijf en of u daar voordeel van hebt voor het lesgeven? De software? Kort nadat ik les ben gaan geven in 1994 ben ik door een zeker toeval – een uitvinding van mij werd opgepikt door Wolters-Noordhoff, nu Noordhoff Uitgevers – in het boekenvak terechtgekomen. Ik heb voor hen altijd heel veel gedaan, in de laatste jaren als eindredacteur Neue Kontakte voor onder- en bovenbouw. Tussen het schrijven en het lesgeven vindt natuurlijk veel uitwisseling plaats. Zo hadden wij jarenlang geen boeken in de bovenbouw en ontwikkelde ik veel zelf. Veel daarvan heeft zijn plaats gevonden in genoemde boeken. Erwin de Vries Ik heb altijd veel belangstelling gehad voor audio. Met een vriend was ik actief in een geluidsstudio en samen Dat klinkt als een druk bestaan. Dat klopt. Maar ook ontwikkelden wij in 2005 het voicemailboard. Dat een veelzijdig en afwisselend bestaan. En gelukkig is een website waarop gesprekken kunnen worden niet alleen achter de pc, maar ook met jonge, opgenomen en aansluitend weer worden beluisterd. veelbelovende mensen. Met name in de onderbouw maak ik daar graag gebruik van bij het organiseren van de feedback van Door Edith Koenders en Erwin de Vries (met dank spreekvaardigheid. aan Geoffrey Zonneveld voor eerste deel van het En wat doet Levende Talen? Levende Talen is de interview). vakvereniging van alle docenten vreemde talen in
13
WEDSTRIJDEN OP HET WLG Zoals u misschien weet is het WLG sinds oktober 2012 in het bezit van het keurmerk Olympiadeschool. Dit keurmerk wordt door de SLO (Stichting Leerplanontwikkeling) verstrekt aan scholen die bewezen hebben aandacht te hebben voor talentontwikkeling in het bèta onderwijs en die hebben aangetoond deelname aan Olympiades breed te dragen. Behalve aan de door het SLO georganiseerde Olympiades neemt het WLG ook actief deel aan allerlei andere Olympiades en wedstrijden. En met succes! Zo heeft Pieter Bos (6) het vorig jaar zo ver geschopt bij zijn deelname aan de Informatica Olympiade dat hij uiteindelijk derde van Nederland is geworden. Daarom mocht hij, samen met de nummers één, twee en vier, ons land vertegenwoordigen op de Centraal Europese Olympiade in Hongarije en de Internationale Informatica Olympiade in Italië. Hieronder volgt een kort verslag van zijn belevenissen aldaar. In juli vertrok hij met zijn team per vliegtuig naar Hongarije onder begeleiding van een aantal enthousiaste vrijwilligers. Ze verbleven een week in een hotel. In die week stonden twee wedstrijddagen gepland met daartussen een rustdag. Dat was ook wel nodig gezien het feit dat de wedstrijd per wedstrijddag zo’n vijf uur in beslag V.l.n.r. Stefan, Laura, Jordy en Pieter bij het nam. De overige dagen werden gevuld met excursies van Wiskundetoernooi in Nijmegen. vooral culturele aard voor alle deelnemers gezamenlijk. Zijn verblijf in Italië in september j.l. was vergelijkbaar met zijn belevenissen in Hongarije. Wat de wedstrijden betreft merkt Pieter op dat het niveau internationaal een stuk hoger ligt dan hier in Nederland. Blijkbaar blinkt Nederland niet uit op dit gebied. Wel was het natuurlijk een geweldige ervaring om deze wedstrijden mee te maken en hij kijkt dan ook alweer uit naar de finale van de Informatica Olympiade 2013. Hij heeft zich daarvoor al geplaatst vanwege zijn prestaties van vorig jaar. Een andere winnaar in 2012 was Stefan Kuipers (5). Hij overleefde twee rondes van de Wiskunde Olympiade en mocht deelnemen aan de finale op de TU in Eindhoven. Nadat hij de tweede ronde had doorstaan, mocht
WLG Ouderinfo
hij gedurende vier middagen trainingen volgen aan de RUG. Deze trainingen werden verzorgd door wiskundedocenten van de RUG. Daarnaast kreeg hij een boek dat hij moest bestuderen voor de finale. Deze finale nam uiteindelijk ongeveer drie uur in beslag. We zijn heel tevreden met de door hem behaalde 22e plaats (van de 44) deelnemers! De eerste ronde van de Wiskunde Olympiade 2013 is alweer achter de rug en ook deze keer heeft Stefan het heel goed gedaan. Hij is door naar de tweede ronde samen met Carmen Guchelaar (3), Hugo Kuipers (4), Jolle Sulter (4), Ewoud Wempe (4), Martha Hoeksema (5), Jasper Somsen (5) en Eline Theuwissen (5). Het vermelden waard is dat Hugo de eerste ronde foutloos heeft doorstaan! We wensen alle kandidaten veel succes in de tweede ronde die op de RUG zal worden gehouden.
V.l.n.r. Stefan, Laura, Jordy en Pieter bij het Wiskundetoernooi in Nijmegen.
Ook zijn we trots op Joran Groothengel (3). Hij bereikte de finale van de Biologie Olympiade Junior en mocht in juli een dag naar de TU Twente om zowel theoretisch als praktisch de strijd aan te gaan met de overgebleven landgenoten. Het theoretische deel ging hem zeer goed af en het leek erop dat hij in de prijzen zou gaan vallen. Helaas deed de praktijk hem de das om. Desalniettemin een uitstekende prestatie en een geweldige belevenis voor Joran.
14
Erwin Glazenburg (2) behoorde tot de beste 30 van Nederland bij deelname aan de Kangoeroewedstrijd, een wiskundewedstrijd die op hetzelfde moment in 50 landen wordt gehouden. Erwin mocht vanwege deze prestatie meedoen aan de Junior Wiskunde Olympiade in Amsterdam. Carmen Guchelaar (3) en Hugo Kuipers (4) hebben het in het verleden ook zo ver geschopt.
winnen blijkt meedoen ook gewoon heel leuk te zijn. Tot onze vreugde zien wij een toename in het aantal deelnemende leerlingen. Wij denken dat het een enorme uitdaging en stimulans kan zijn voor onze leerlingen en hopen dat zij er veel plezier in zullen blijven houden om aan de wedstrijden mee te doen! Door Nely-Jo Hölscher, Olympiadecoördinator WLG
Maar het WLG boekt ook successen in een heel andere hoek: debatteren. Net als vorig jaar heeft onze debatclub een plaats weten te veroveren in de finale van het NK-scholieren door in de voorronde in de top tien te eindigen! Traditioneel vonden de finale debatten plaats op de universiteit van Leiden. Jesse Torenbosch (5), Jorn Torenbosch (5), Reender Reenders (5) en Aafko Boonstra (5) hebben zich met een solide 27ste plaats kranig geweerd. Vooral in de improvisatieronden, waarbij Heerco Feeenstra als denktank zijn bijdrage leverde, hebben we laten zien dat er talent op het WLG is dat teams uit de top tien heeft weten te verslaan. Lauren van den Berg (5) heeft op de finale dag als leerling-jurylid opgetreden en Minke Ribberink en Marthe van der Velde waren mee als supporter en om ervaring op te doen voor de komende jaren. De debatclub is bezig uit te groeien naar een duurzame vereniging die dankzij de debaturen en extra oefening in de weekends bezig is naam te maken in de nationale én internationale debatwereld. De meest recente finalisten zijn Ruben Gandakusuma (2), Erwin Glazenburg (2), Jesse Maarleveld (1) en Derk van Wageningen(1). Zij behoorden tot de beste 50 van de 7306 (!) eerste en tweede klassers van Nederland die hebben meegedaan aan de Beverwedstrijd (Junior Informatica Olympiade), een hele prestatie! Op 9 februari mochten zij in Leiden de strijd aanbinden met de overige 46 finalisten. Erwin heeft het fantastisch gedaan en is tweede van Nederland geworden! Ook Jesse wist met een 16e plaats heel knap nog een prijs in de wacht te slepen. Zoals u hebt kunnen lezen, hebben wij niets te klagen over de prestaties van onze leerlingen. Maar behalve
15
Robotica op het WLG De Robatica-lessen worden verzorgd door meneer Dost (docent techniek en informatiekunde), die voor installatie van de software natuurlijk geassisteerd werd door de systeembeheerders van school. Volgens meneer Dost stimuleert programmeren logisch en gestructureerd denken. Het vak spreekt sommige leerlingen erg aan en het onderwerp is bovendien zeer actueel. De NLT-groep (6) bestaat uit 21 leerlingen. De laatste 5 jaar heeft het WLG steeds deelgenomen aan de RobocupJunior finale in Amsterdam. Dit jaar rekenen we weer op een afvaardiging, maar nu naar Delft (TU). Klas 1 Sinds dit schooljaar hebben we een licentie voor het programma Robomind .Robomind is een eenvoudige educatieve programmeeromgeving die het mogelijk maakt kennis te maken met informatica door zelf een robot te programmeren . Naast een inleiding tot populaire programmeermethoden in een scripttaal, krijg je inzicht in de gebieden van de robotica en kunstmatige intelligentie. Een echte robot is niet nodig want in Robomind is een simulator ingebouwd. Na de laatste update heeft het programma nu ook een exportfunctie naar de echte Lego Mindstorms NXT robot. (zie klas 2) Voor meer info: http://www.robomind.net/nl/index.html n.b. Robomind is voor individueel gebruik gratis te downloaden , dus geïnteresseerde leerlingen ( of ouders) kunnen thuis ook oefenen.
Klas 2 Klas 2 heeft al een aantal jaren de mogelijkheid om robotica te kiezen uit het aanbod van de vv-uren. In blok 1 en 2 is er voor maximaal 20 leerlingen de mogelijkheid om kennis te maken met de Lego Mindstorms NXT robot. Programmeren gebeurt met de Lego Mindstorms software en geeft inzicht in het gebruik van verschillende sensoren en de wijze waarop een robot beweegt. Aan het eind van deze eerste twee blokken gaan de groepen een halve dag naar de RuG (kunstmatige intelligentie). Daar krijgen ze een kort gastcollege en bezoeken ze het robolab. Het derde blok bestaat uit een selectie leerlingen van blok 1 en 2, die zich volledig gaan richten op deelname aan de RobocupJunior wedstrijd die vanaf dit jaar op de TU in Delft worden gehouden. www.robocupjunior.nl Bovenbouw (5 of 6) Klas 6 krijgt dit jaar voor het eerst gedurende een aantal weken de gecertificeerde NLT- module Robotica aangeboden. Met speciale Java based sotware en ingebouwde simulator moeten opdrachten uitgevoerd en vervolgens overgezet worden naar een “echte” Mindstorms robot. Een docent assistent van Kunstmatige Intelligentie sluit de module af met een workshop over neurale netwerken. http://betavak-nlt.nl/les/modules_v/gecertificeerd/00030/ Door Edith Koenders, met dank aan meneer Dost
WLG Ouderinfo
16
17
Bouwmeester
Oldengarm
Ritzerfeld
van Wageningen
Veldkamp
de Wolff
van der Stel
Smeets
Wapstra
de Jager
Breekveldt
Wijono
Goelema
1A
1B
1C
1C
1C
1D
1E
2A
2B
2B
2D
2E
Pieter
Mulder
1A
Everdine
van der Velden
Nies
Anita
Edith
Han
Herrien
Petra
Michiel
Charlotte
Tjibbe
Theo
Karen
Jolanda
Bert
Gert-Jan
Angela
Mulder
Wormmeester
Voornaam
Achternaam
1A
Klas
Petrus Campersingel 225
Merwedelaan 2
Tjalk 59
Bousemalaan 13
Eckhartstraat 61
Het Nijland 5
Ommelanderweg 6
Kerkplein 1
Wilsstraat 12
Wierum 14
Molenkanaal 21
Lintdal 24
Otto Eerelmanweg 8
Denemarken 3
Adres
Groningen
Kropswolde
Kropswolde
Tolbert
Groningen
Haren
Hornhuizen
Groningen
Groningen
Grijpskerk
Groningen
Aduard
Aduard
Leek
Groningen
Eelde
Slochteren
Plaats
9716 AN
9606 RL
9606 RG
9356 SE
9746 BN
9751 GK
9978 TC
9843 HB
9731 MS
9831 SL
9351 SH
9723 GD
9761 HZ
9621 TM
Postcode
050-3110344
06-40480150
0598-327530l
0594-511846
050-5565611
06-11005991
0595-481080
06-27551815
06-27551815
06-24602105
050-5422056
06-25505041
06-51844926
0654338187
050-5413107
050-3095558
0598-421201
Telefoon
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
E-mailadres
lid
lid
secretaris
lid
lid
lid
lid
lid
lid
lid
lid
lid
lid
lid
MR
directie
OP/OOP
Taak
2011
2011
2010
2011
2011
2012
2012
2012
2012
2012
2012
2012
2012
2011
2011
2005
2005
Lid sinds
WLG Ouderinfo
18
Winkel
Sulter
Mommer
Holwerda
de Jong
van Dijken
van der Ven
van der Wilk
Wissink
Mulder
Anninga
4A
4B
4D
5A
5B
5B
5C
?
5D
6B
6B
Koenders
3D
Berg
Marjolein
3C
4A?
Unger
Achternaam
3A
Klas
Coba
Mirjam
Marjonne
Marleen
Miriam
Henk
Willem
Piter
Jaqueline
Willy
Alwin
Inge
Edith
Sinclair
Hans
Voornaam
Stationslaan 4
Lintdal 24
Groningerweg 35
Illegaliteitslaan 13
Julianalaan 25
Pasteurlaan 26
Oeverpad 249
Molenkanaal 9
Snip 23
Leegeweg 1-44
Tripscompagniesterweg 38
Hooghaar 3
Julianalaan 5
Papenven 29
Langewoldlaan 20
Adres
9321 XW
9801 BL
9302 ED
9727 DD
Postcode
Loppersum
Groningen
Eelderwolde
Groningen
Gieten
Groningen
Meerstad
Leek
Groningen
Groningen
9919 AB
9723 GD
9766 TK
9727 EA
9461 BR
9728 LE
9613 AL
9351 SH
9728 XR
9746 TA
Tripscompagnie 9633TC
Peize
Zuidhorn
Roden
Groningen
Plaats
0596-571611
050-5413107
050-5270457
050-5252731
0592-262778
050-5530396
050-5418244
0594-580554
050-5274693
050-5715832
0598-394123
06-20500693
0594-502309
050-5073138
050-5274383
Telefoon
cobaanninga@ hetnet.nl
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
E-mailadres
. voorzitter
lid
lid
lid
lid
lid
penningmeester
lid
lid
lid
lid
lid
lid
lid
lid
Taak
2006
2008
2008
2007
2007
2007
2008
2008
2009
2009
2008
2009
2010
2010
2010
Lid sinds
impressie Open dagen 2013
19
