Jaarbericht bodymilk. Stichting NOVUM

Jaarbericht 2009

bodymilk

Stichting

NOVUM

Stichting

NOVUM Het bestuursverslag en de jaarrekening 2009 zijn te vinden op onze website www.stichtingnovum.org

M INHOUDSOPGAVE Voorwoord

3

De ontstaansgeschiedenis van

Tastboeken

15

Eye tracker

16

Stichting Novum

4

Onderzoek naar de prevalentie van CVI

17

Doelstelling en werkterrein

5

Promotieonderzoek tastontwikkeling

18

De relatie met Koninklijke Visio

5

Passend Onderwijs

19

Projecten in 2009

7

Stichting InZicht

20

Projecten in Nederland:

Projecten in het buitenland:

Visio Audiotheek

8

ICEVI

21

Leerstoel Videologie

9

India

22

Vietnam

23

Tanzania

24

Godsdienst- en humanistisch onderwijs

10

Koninklijke Weg toegankelijk voor blinden en slechtzienden

11

EFA-VI

25

Kindercentrum in Noord-Nederland

12

Nigeria

26

Tilliften in het kindercentrum

13

Egypte

27

Tadzjikistan

28

Marrakesh

29

Haalbaarheidsonderzoek school in Noord-Holland-Noord

14

Jaarbericht Stichting Novum

1

2


VOORWOORD Wie niemand met een visuele beperking kent,

met bepaalde vormen van slechtziendheid

weet vaak niet dat er veel verschillende visuele

autorijden met behulp van een bioptische kijker.

beperkingen bestaan. Visuele beperkingen zijn alle stoornissen die het gezichtsvermogen beperken of

We weten tegenwoordig dat sommige slechtziende

compleet uitschakelen. Iemand is pas blind als zijn

mensen met hulpmiddelen nog ‘gewoon’ kunnen

of haar ogen helemaal niet lichtgevoelig zijn.

lezen en geen braille nodig hebben. Helaas krijgen

Slechtziende mensen hebben een verminderde

slechtziende kinderen in ontwikkelingslanden nog

gezichtsscherpte of een beperkt gezichtsveld, wat

braille aangeleerd, terwijl zij met hulpmiddelen

veel meer voorkomt dan totale blindheid.

regulier onderwijs zouden kunnen volgen. Stichting Novum ondersteunt projecten in ontwikkelings-

Een ziende kan zich het leven van een blinde of

landen die mensen screenen op beperkingen, zodat

slechtziende meestal maar moeilijk voorstellen.

zij passende hulp kunnen krijgen op het gebied

Een visuele beperking maakt volledige participatie

van revalidatie en onderwijs. Zo zijn bijvoorbeeld in

in de maatschappij veel moeilijker. Probeer maar

bergdorpen in Vietnam kinderen onder de zes jaar

eens geblinddoekt eten klaar te maken, met de trein

gescreend, waardoor een deel van hen met

te reizen of te vergaderen. Je bent dan afhankelijk

aanpassingen naar een reguliere school kan.

van hulpmiddelen en voorzieningen en die zijn er lang niet altijd.

In dit jaarbericht kijken we terug op de projecten die Stichting Novum in 2009 ondersteunde. Deze

Stichting Novum ondersteunt initiatieven die de

projecten komen ten goede aan mensen met een

kwaliteit van leven van visueel beperkte mensen

visuele beperking in binnen- en buitenland.

verbeteren. Voor ondersteuning komen projecten

Wij waarderen alle nieuwe ideeën, initiatieven en

en activiteiten in Nederland in aanmerking die

de inzet van de mensen die met onze doelgroep

bijdragen aan vernieuwingen in de revalidatie, het

werken. Dankzij hun inspanningen en gedrevenheid

onderwijs of de zorg, of daarop een aanvulling

gaan de kennisontwikkeling en vernieuwing op het

vormen. Zo heeft Stichting Novum in 2009 steun

gebied van onderwijs, zorg en revalidatie verder.

verleend aan de bouw van een kindercentrum voor meervoudig gehandicapte kinderen en aan onder-

Namens het bestuur van Stichting Novum,

zoek naar het gebruik van een bioptische kijker. Dankzij dit onderzoek mogen sinds 2009 mensen

Berend Wapstra, Huizen, 18 mei 2010


3

DE ONTSTAANSGESCHIEDENIS VAN STICHTING NOVUM Het geld dat Stichting Novum sinds 1989 beheert, is in de afgelopen 180 jaar bijeengebracht dankzij giften, donaties, legaten en vermogensrente. Op 13 november 1808 richtte een comité van Amsterdamse vrijmetselaars het Instituut Tot Onderwijs van Blinden op, de eerste school voor blinde kinderen in Nederland. Door de staat gefinancierd speciaal onderwijs bestond nog niet. De opleiding en verzorging van blinde en slechtziende mensen was een zaak van liefdadigheid. Vanuit dit instituut ontstonden in de loop van de negentiende en twintigste eeuw verschillende gespecialiseerde instellingen, die samen het huidige Koninklijke Visio zouden vormen. Pas na de Tweede Wereldoorlog begon de staat met de financiering van het speciaal onderwijs en de hulpverlening. Toen de bekostiging een publieke taak werd, is het particulier bijeengebrachte vermogen ondergebracht bij een aantal fondsen en verenigingen. Deze fondsen zijn later overgedragen aan Stichting Novum. Gezien de historische banden werkt Stichting Novum intensief samen met Koninklijke Visio.

4


DOELSTELLING EN WERKTERREIN

DE RELATIE MET KONINKLIJKE VISIO

Stichting Novum heeft een breed geformuleerde

Stichting Novum realiseert haar doelstellingen

statutaire doelstelling: ‘Het doel van de stichting

samen met haar partnerorganisatie Koninklijke

is het zonder winstoogmerk bevorderen van

Visio, die de projecten uitvoert en/of toeziet op de

activiteiten, gericht op het welzijn van slechtziende

uitvoering. Tussen Stichting Novum en Koninklijke

en blinde, en meervoudig gehandicapte slecht-

Visio bestaat een nauwe samenwerkingsrelatie.

ziende en blinde, dan wel anderszins gehandicapte

Koninklijke Visio heeft in de afgelopen twee-

mensen in Nederland en daarbuiten.’

honderd jaar bewezen een professionele organisatie te zijn en telt inmiddels drieduizend medewerkers.

Het werkterrein van Stichting Novum is minder

Koninklijke Visio verzorgt de ondersteuning, bege-

breed en betreft Nederlandse projecten voor blinde

leiding en opleiding van mensen met een visuele

en slechtziende mensen die niet voor reguliere

beperking. Dat gebeurt waar nodig levenslang en

financiering in aanmerking komen en die bijdragen

in de breedte op alle terreinen: wonen, werken,

aan vernieuwingen in de revalidatie, onderwijs of

leren en leven. Hiertoe werkt Koninklijke Visio

de zorg, of daarop een aanvulling vormen. Sinds

voortdurend aan de ontwikkeling van kennis en de

een aantal jaren ondersteunt Stichting Novum

vernieuwing van onderwijs, zorg en revalidatie.

samen met Visio International ook buitenlandse

Dit gebeurt vaak in samenwerking met collega-

projecten. Stichting Novum werkt vraaggestuurd

instellingen, universiteiten en regionale en lande-

en probeert bestaande structuren te versterken,

lijke platforms die zich inzetten voor de doelgroep.

niet te vervangen. Ofschoon de internationale

Stichting Novum geeft projecten die Koninklijke

ondersteuning nog in de kinderschoenen staat,

Visio aandraagt financiële ondersteuning, mits ze

hebben diverse langetermijnprojecten al wezenlijk

voldoen aan de criteria van de stichting. Koninklijke

bijgedragen aan de verbetering van de positie

Visio voorziet Stichting Novum van advies over

van de doelgroep.

de aanvragen van derden en ondersteunt bij de prioriteitstelling van de aanvragen.


5

PROJECTEN 2009 Jaarbericht Stichting Novum

7

Projecten in Nederland

Visio Audiotheek Ruim 1400 hoorspelen en radiodocumentaires waren in 2009 te leen bij Visio Audiotheek. Onder de hoorspelen die ooit op de Nederlandse radio waren te beluisteren, bevinden zich veel oude, bekende titels, zoals De Familie Doorsnee en Paul Vlaanderen, maar ook moderne titels gemaakt door de Hoorspelfabriek en Stichting Hoorspel Nu. In 2009 zijn in samenwerking met Beeld en Geluid ruim 150 titels gedigitaliseerd en voor uitleen geschikt gemaakt. In juni 2009 kwam er een nieuwe aanvullende catalogus uit met ruim driehonderd titels in diverse genres, zoals detective en humor. Ruim achthonderd volwassenen en jongeren met een visuele beperking of een andere leesbeperking leenden bij Visio Audiotheek. Samen leenden ze bijna negenduizend Daisy cd-roms – gemiddeld per klant ruim honderd uur luisterplezier. Om nog meer bekendheid te geven aan Visio Audiotheek startte in maart 2009 een grote posteractie. Posters en folders werden verstuurd naar gezondheidscentra, huisartsen, oogklinieken en andere instellingen. Deze actie leverde ruim 150 nieuwe leden op. Sinds 1990 heeft Visio Audiotheek een samenwerkingsovereenkomst met Beeld en Geluid. Zij is daarmee de enige instantie die hoorspelen mag uitlenen aan haar doelgroep. Stichting Novum ondersteunt de audiotheek van Koninklijke Visio al vele jaren, omdat ze een extra faciliteit biedt aan een groot aantal mensen uit de doelgroep.

8


Financiële ondersteuning aan de Visio audiotheek die jaarlijks aan ruim achthonderd volwassenen en jongeren met een visuele beperking of een andere leesbeperking hoorspelen en radiodocumentaires uitleent

Leerstoel Videologie Al bijna vijftien jaar verricht Aart Kooijman wetenschappelijk onderzoek naar de verbetering van de mobiliteit en verkeersdeelname van blinde en slechtziende mensen. Hij is als emeritus hoogleraar verbonden aan het Universitair Medisch Centrum van de Rijksuniversiteit van Groningen. Het onderzoek richt zich op de vraag of hulpmiddelen optimaal worden benut of dat er daarvoor andere, betere manieren zijn. Het onderzoek moet ertoe leiden dat blinde en slechtziende mensen met het juiste gebruik van hulpmiddelen zelfstandiger worden. Kooijman werkt bij de voorbereiding en de uitvoering van zijn wetenschappelijk onderzoek nauw samen met medewerkers van Koninklijke Visio en andere revalidatie-instellingen. Zo toetst hij steeds de relevantie van het onderzoek voor de revalidatie. Kooijman onderzocht de effectiviteit van een speciale nachtbril, deed verlichtingsonderzoek en is onlangs begonnen met een

Financiële ondersteuning van de leerstoel Videologie gericht op het wetenschappelijk onderzoek naar de functionaliteit van nieuwe hulpmiddelen

project dat gesproken route-informatie beschikbaar wil maken voor blinde en slechtziende mensen. Mede dankzij zijn onderzoek is het mensen met bepaalde vormen van slechtziendheid sinds 2009 toegestaan om auto te rijden als ze gebruikmaken van een bioptische kijker. Stichting Novum biedt de leerstoel sinds 1995 financiële steun. Het onderzoek levert immers een belangrijke bijdrage aan de mogelijkheden voor blinde en slechtziende mensen om ondanks hun beperking volop in het leven te staan.


9

Godsdiensten humanistisch onderwijs In 2009 hebben zestien leerlingen van de onderwijsinstelling Koninklijke Visio Noord-Nederland deelgenomen aan het godsdiensten humanistisch onderwijs. De lessen werden zowel in groepsverband als individueel gegeven, afhankelijk van het niveau van de leerlingen. Het godsdiensten humanistisch onderwijs heeft onderwerpen behandeld die dicht bij de leefwereld van de kinderen stonden, om zo herkenning en inleving te bevorderen. Aan de hand van bijbel-

Financiële bijdrage aan het godsdiensten humanistisch onderwijs aan leerlingen van de school van Koninklijke Visio Noord-Nederland

en sleutelverhalen zijn de volgende thema’s aan de orde geweest: kerst, dromen, op reis, wachten en nadenken, zorgen voor elkaar en brieven. De thema’s worden zo gebracht dat zij ook passen in de belevingswereld van de jongste kinderen. Bij de verschillende verhalen werden bijvoorbeeld liedjes geleerd en gezongen. Stichting Novum ondersteunt het godsdiensten humanistisch onderwijs al verscheidene jaren. Dat gebeurt omdat dit geen deel uitmaakt van de reguliere exploitatie en omdat Koninklijke Visio geen beroep wil doen op de ouders voor de extra kosten. Stichting Novum constateert dat de belangstelling voor godsdiensten humanistisch onderwijs terugloopt – in 2008 namen nog dertig leerlingen deel. Indien deze trend doorzet, zal Stichting Novum afwegen of dit de meeste effectieve manier is om godsdiensten humanistisch onderwijs aan te bieden of dat er alternatieven zijn.

10


Koninklijke Weg toegankelijk voor blinden en slechtzienden De Koninklijke Weg is een 170 kilometer lang wandelpad van Den Haag naar Apeldoorn. Direct na de opening van de Koninklijke Weg in 2008 is onderzoek gestart naar de mogelijkheid om de route ook toegankelijk te maken voor blinden en slechtzienden. Organisaties als Koninklijke Visio, het Oogfonds en Viziris hebben de haalbaarheid onderzocht en de behoeften van de doelgroep in kaart gebracht. Dat onderzoek is in 2009 afgerond. Om de Koninklijke Weg voor blinden en slechtzienden toegankelijk te maken wordt een speciale uitgave ontwikkeld en een pool van vrijwilligers opgeleid. Die gaan op verzoek blinden en slechtzienden langs de route begeleiden. De Stichting Groen en Handicap zal in opdracht van de KNBLO-NL het project leiden. De website van KNBLO-NL wordt voor blinde en slechtziende mensen aangepast. Stichting Novum biedt dit project financiële ondersteuning en Koninklijke Visio levert onder andere de kennis en kunde voor het trainen van vrijwilligers. Het streven is dat het wandelpad in de loop van 2010 toegankelijk is voor blinden en slechtzienden.

Financiële ondersteuning voor het toegankelijk maken van de Koninklijke weg, een 170 kilometer lang wandelpad van Den Haag naar Apeldoorn, voor blinde- en slechtziende mensen


11

Kindercentrum in Noord-Nederland Op het terrein aan de Rijksstraatweg is in september 2008 begonnen met de renovatie van de onderwijsinstelling, de nieuwbouw van vier woningen en de bouw van een kindercentrum. Belangrijke investeringen in dit project die worden gefinancierd door Novum zijn onder andere het plafondtilsysteem, het therapiebad, de doelgroepspecifieke aanpassingen van de woningen, leslokalen en de speelplaats. Investeringen die niet bekostigd kunnen worden vanuit de reguliere financiering. Het nieuwe Kindercentrum van Koninklijke Visio in Haren is een gespecialiseerd centrum voor kinderen met een visuele, verstandelijke en motorische beperking. Daarnaast is een grote groep van deze kinderen en jongeren ook bekend met epilepsie of een ander zintuiglijk waarnemingsprobleem, zoals een auditieve beperking. De begeleiding is gespecialiseerd in de verzorging en het stimuleren van de verschillende vaardigheden van deze groep kinderen en jongeren. Het bouwproject loopt tot juni 2010. Dan wordt het gehele complex opgeleverd. Eind 2009 is het Kindercentrum, dat onderdeel is van de eerste fase van het bouwproject, opgeleverd en in gebruik genomen.

12


Financiële bijdrage aan de bouw van een Kindercentrum in Noord-Nederland dat onderwijs verzorgt aan leerlingen met een meervoudige beperking

Tilliften in het kindercentrum Ieder kind heeft recht op onderwijs. Visio Onderwijsinstellingen Noord-Nederland verzorgt onderwijs aan leerlingen met een meervoudige beperking. Naast een visuele en verstandelijke beperking hebben veel van deze kinderen stoornissen op het gebied van gedrag, communicatie en beweging. Een aangepast tilsysteem was een voorwaarde om hun onderwijs te kunnen bieden. Stichting Novum heeft het kindercentrum financieel ondersteund omdat het systeem niet regulier bekostigd kon worden. Dankzij de tillift kunnen de leerlingen aan veel meer onderdelen van het schoolprogramma deelnemen.

Financiële bijdrage aan de aanleg van een tilliftensysteem in het Kindercentrum waardoor de leerlingen aan zo veel mogelijk onderdelen van het schoolprogramma kunnen deelnemen


13

Haalbaarheidsonderzoek school in Noord-Holland-Noord Veel visueel beperkte kinderen die in het noordelijke deel van de provincie Noord-Holland wonen, gaan naar een van de scholen voor blinde en slechtziende kinderen (Cluster 1-onderwijsvoorzieningen) van Koninklijke Visio in Huizen en Amsterdam. Vanwege de afstand en files hebben veel ouders aangegeven dat zij behoefte hebben aan een school dichter bij huis. Koninklijke Visio heeft voor 2009 een verzoek ingediend bij Stichting Novum voor een bijdrage aan een onderzoek naar de wenselijkheid en haalbaarheid van een Cluster 1-onderwijsvoorziening in het noorden van de provincie Noord-Holland. Dit onderzoek heeft nog niet plaatsgevonden. Koninklijke Visio heeft gemeend eerst te moeten wachten tot bekend is wat de positie van de Cluster 1-scholen wordt in de komende Wet Passend Onderwijs. Inmiddels is duidelijk dat Cluster 1 haar speciale positie behoudt en bovenregionaal of (semi)landelijk kan blijven werken.

14


Financiële bijdrage aan een onderzoek naar de wenselijkheid en haalbaarheid van een onderwijsvoorziening in Cluster 1 in het noorden van de provincie Noord-Holland

Tastboeken In het verleden heeft Koninklijke Visio deelgenomen aan een Europees Project, genaamd Typlo & Tactus. In het kader van dat project was het mogelijk met een EU-subsidie voor slechts € 19,- tastboeken op de markt te brengen voor blinde en slechtziende kinderen. Deze Europese subsidie is echter gestopt. Toch wil Koninklijke Visio graag boeken op de markt blijven brengen, want het aanbod voor de doelgroep is beperkt. Tastboeken lees je met je vingers. Naast de brailletekst is een tastboek verrijkt met illustraties, die zijn gemaakt van verschillende materialen. Koninklijke Visio vindt het belang-

Financiële bijdrage aan het ontwerp en productie van een tastboek voor blinde en slechtziende kinderen

rijk dat deze aansluiten bij de tastervaring en beleving van blinde kinderen. Voor slechtziende kinderen worden ze ondersteund met heldere kleuren en scherpe contrasten. Voor blinde en slechtziende kinderen is het heerlijk om zo’n boek te beleven (in plaats van te lezen). In 2009 zijn de eerste stappen gezet met het oog op het ontwerp en de productie van een tastboek. Uitgeverij Lemniscaat is bereid gevonden om een tastboek tegen kostprijs op de markt te brengen. De tactiele illustraties worden ontworpen door medewerkers van Koninklijke Visio. Stichting Novum biedt dit project financiële ondersteuning en verwacht dat het eerste tastboek in 2010 zal verschijnen.


15

Eye tracker Veel kinderen met cerebrale visuele beperkingen (cerebral visual impairment, CVI; zie het kader) hebben ook een verstandelijke beperking. Hierdoor is het niet altijd mogelijk om neuropsychologische tests af te nemen voor het vaststellen van hun visuele problemen. Zo’n onderzoek is voor deze kinderen te lang en te ingewikkeld. De visuele problemen moeten echter zo vroeg mogelijk worden opgespoord, bij voorkeur in het eerste levensjaar, om deze kinderen optimaal te kunnen begeleiden en stimuleren. Met behulp van een eye tracker kunnen oogbewegingen worden geregistreerd, waardoor kan worden vastgesteld of een jong kind een visuele stoornis heeft. Een eye tracker lijkt dus een veelbelovend onderzoeksinstrument om jonge kinderen en kinderen met een verstandelijke beperking te testen en zo tot een vroege diagnose te komen. Kinderen van wie men vermoedt dat zij stoornissen hebben in de visuele

CVI De laatste jaren is het inzicht gegroeid dat bij kinderen en volwassenen met meervoudige en complexe beperkingen veel vaker stoornissen optreden in de verwerking van visuele informatie dan aanvankelijk werd gedacht. Deze stoornissen noemt men cerebrale visuele beperkingen (cerebral visual impairment, CVI). CVI is vaak het gevolg van zuurstofgebrek of hersenbloedingen bij te vroeg geboren kinderen. Daarbij treedt een beschadiging op van de hersengebieden die visuele informatie verwerken. De symptomen zijn bijvoorbeeld ruimtelijke oriëntatieproblemen en een onvermogen om figuren tegen een drukke achtergrond te herkennen. CVI kan het normale functioneren enorm verstoren en leer- en gedragsproblemen veroorzaken.

informatieverwerking krijgen een serie animaties aangeboden. Hun oogbewegingen c.q. visuele functies worden vergeleken met die van kinderen die geen stoornis hebben. Stichting Novum ondersteunt de aanschaf van de eye tracker en het wetenschappelijk onderzoek dat in samenwerking met de afdeling Neurowetenschappen van de Erasmus Universiteit wordt gedaan.

16


Financiële ondersteuning aan de aanschaf van de eye tracker en het wetenschappelijk onderzoek naar het gebruik hiervan ten behoeve van blinde en slechtziende kinderen

Onderzoek naar de prevalentie van CVI CVI zullen hebben, al of niet in combinatie met andere ontwikkelingsproblemen. Het onderzoek is in het voorjaar van 2009 gestart en het onderzoeksprotocol is inmiddels goedgekeurd door de Medisch Ethische Toetsingscommissie van het AMC. Dankzij een aantal succesvolle eerdere onderzoeksrondes bij dezelfde groep kinderen was zo’n 85 procent enthousiast om weer deel te nemen. En bovendien ervaren haast alle kinderen de deelname aan het onderzoek als iets leuks – ze voeren de reeks (computer)opdrachtjes die ze krijgen enthousiast uit.

In 2009 heeft Stichting Novum het onderzoek ondersteund naar de prevalentie van CVI bij ernstig prematuur geboren kinderen.

De gegevensverzameling dient niet alleen wetenschappelijke doeleinden, maar komt ook direct ten goede aan de kinderen met ontwikkelings-

Het bestaande neonatale follow-upprotocol

problemen. Zij worden in multidisciplinair verband

besteedt namelijk geen aandacht aan de ontwikke-

besproken en zo nodig verwezen. De gegevens-

ling van de visuele functie: er wordt alleen gezocht

verzameling zal in 2010 van start gaan en als basis

naar netvliesaandoeningen (retinopathie van de

dienen voor de validering van het protocol.

prematuur) bij pasgeboren baby’s en scheelzien (strabisme) in de kinderleeftijd. Uit beeldvormend hersenonderzoek is echter bekend dat 25 tot 30 procent van de zeer vroeg geboren kinderen hersenbeschadigingen heeft in gebieden waar de visuele informatieverwerking plaatsvindt. Het is dus te verwachten dat veel van deze kinderen

Financiële ondersteuning van een promotieonderzoek dat leidt tot verbetering van het protocol om cerebrale waarnemingsstoornissen bij te vroeg geboren kinderen tijdig op te sporen Jaarbericht Stichting Novum

17

Heen en weer bewegen met duimen/vingertoppen of wrijven bij textuur

Omvatten van het object voor informatie over het volume

Optillen en eventueel heen en weer bewegen geeft informatie over gewicht

Het met de vingers volgen van de contouren geeft informatie over de exacte vorm

Promotieonderzoek tastontwikkeling Ans Withagen, orthopedagoog bij Koninklijke Visio, werkt in het kader van haar promotie aan een onderzoek naar de tastontwikkeling bij blinde en slechtziende mensen. Ze heeft een mooi en krachtig instrument ontwikkeld dat helpt om het tactiel functioneren van kinderen met een ernstige visuele beperking in kaart te brengen: Tactiel Profiel. Gezien de relevantie van dit onderzoek biedt Stichting Novum financiële ondersteuning. Withagens onderzoek is een gerichte studie naar taststrategieën. Ze bouwt daarbij voort op het bekende onderzoek van Lederman & Klatzky (1987), die verschillende

Het indrukken van materialen geeft informatie over de hardheid

Het statisch aanraken van objecten geeft informatie over de temperatuur

taststrategieën hebben beschreven, gekoppeld aan specifieke materiaaleigenschappen. Zo geeft het met de vingers indrukken van een materiaal informatie over de hardheid. Het met de vingers volgen van de contouren biedt informatie over de vorm. Het optillen en heen en weer bewegen geeft informatie over het gewicht. Lederman & Klatzky hebben dit onderzoek destijds uitgevoerd bij achttien geblinddoekte ziende

Financiële ondersteuning van een promotieonderzoek dat leidt tot een beter inzicht in het tactiel functioneren van visueel beperkte kinderen

18


kinderen. Ans Withagen gebruikt voor haar onderzoek dezelfde materialen, maar haar proefpersonen, zowel volwassenen als kinderen, hebben een visuele beperking. Alle handbewegingen zijn opgenomen en geanalyseerd door studenten van de Radboud Universiteit van Nijmegen.

Passend Onderwijs Elk kind heeft recht op Passend Onderwijs. Daarom vraagt het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) scholen om voor elke leerling van vier tot 23 jaar een onderwijszorgaanbod te ontwikkelen. Dat moet passen bij de mogelijkheden en beperkingen van de leerling en de school, en bovendien zo veel mogelijk ‘thuis nabij’ zijn.

toerusten van leraren. Het is nu niet meer haalbaar de wet in 2011 in te voeren. De vormgeving van Passend Onderwijs in de tachtig lokale en regionale initiatieven is nu geen prioriteit meer. Toch blijven verscheidene medewerkers van Koninklijke Visio betrokken bij diverse samenwerkingsverbanden.

De Visio-scholen werken al volgens dit uitgangspunt. Zeventig procent van de visueel beperkte leerlingen gaat naar het regulier onderwijs en krijgt ambulante onderwijskundige begeleiding. Alleen als dat niet mogelijk is, moet het kind naar een gespecialiseerde school (Cluster 1). In het kader van het Passend Onderwijsbeleid moesten de Visio-scholen echter intensief gaan meewerken aan zo’n tachtig lokale en regionale initiatieven en een Passend Onderwijsmodel ontwikkelen. In maart 2008 is – met financiële steun van Stichting Novum – een project gestart met een looptijd van 22 maanden. Het had tot doel dit Passend Onderwijsmodel te ontwikkelen, te implementeren en overdraagbaar te maken aan andere Cluster 1-scholen. Medio 2009 heeft staatssecretaris Dijkstra het Passend Onderwijs echter heroverwogen; zij moest de vraag beantwoorden of de juiste accenten wel werden gelegd. De bestuurlijke vormgeving van netwerken bleek veel energie te vergen, wat ten koste ging van de kwaliteitsverbetering en het

Financiële bijdrage aan de ontwikkeling, implementatie en verspreiding van een Passend Onderwijsmodel voor leerlingen met een visuele beperking vanuit het speciaal onderwijs


19

Stichting InZicht Stichting InZicht is onderdeel van ZonMw en financiert toegepast wetenschappelijk onderzoek ten behoeve van mensen met een visuele (en bijkomende) beperking. InZicht is opgericht door de samenwerkende instellingen in de branche en wordt door hen medegefinancierd.

duidelijk zijn dat het onderzoek toepasbare expertise of producten kan opleveren. Om het daadwerkelijk gebruik van wetenschappelijke resultaten te stimuleren, financiert Stichting InZicht niet alleen onderzoek, maar ook implementatietrajecten. Stichting InZicht kent een programmastructuur. Eind 2009 stonden er zeventien onderzoeksprojecten en drie implementatietrajecten op de rol.

Stichting InZicht heeft als doel de werkwijzen van

Meer informatie hierover is te vinden op

de zorginstellingen te verruimen, te verbeteren en

www.zonmw.nl/inzicht.

te funderen, zodat zij meer evidence-based kunnen gaan werken. Vóór de start van een project moet

Eind 2008 liep de tweede fase van het InZichtprogramma af. Op verzoek van het stichtingsbestuur heeft de stuurgroep van InZicht een zelfevaluatierapport opgesteld en heeft een externe commissie het programma van InZicht geëvalueerd. De resultaten daarvan zijn positief. In 2009 is een nieuwe onderzoeksronde uitgezet, gericht op twee bijzondere doelgroepen: mensen met een visuele en auditieve beperking, en mensen met een visuele en verstandelijke beperking. Stichting Novum draagt via Koninklijke Visio financieel bij aan het werk van Stichting InZicht.

Financiële bijdrage aan wetenschappelijk onderzoek ten behoeve van de bevordering van de zelfstandigheid van mensen met een visuele beperking

20


Projecten in het buitenland

ICEVI

Financiële bijdrage voor het lidmaatschap van Koninklijke Visio van de International Council For Education of People with Visual Impairment

De International Council for Education of People with Visual Impairment (ICEVI) is een internationaal samenwerkingsverband van mensen en organisaties die zich inzetten voor gelijke rechten op onderwijs voor kinderen en jongeren met een visuele beperking. De heer J.A. Welling, voormalig voorzitter van de Raad van Bestuur van Koninklijke Visio, is voorzitter van de ICEVI Europe en voert het bestuurlijk secretariaat. Stichting Novum ondersteunt het lidmaatschap financieel, omdat dit werk een belangrijke bijdrage levert aan de internationale samenwerking ten behoeve van slechtziende en blinde mensen. ICEVI Europe organiseerde in 2009 twee Europese conferenties.


21

India De bevolking van West-Rajasthan kampt met slechte leefomstandigheden en vele ziekten, die grotendeels te behandelen of te voorkomen zijn. Stichting Shared Vision heeft als doel preventieve en curatieve gezondheidszorg te bieden in de dorpen van West-Rajasthan en daarmee de allerarmsten bij te staan. In 2008 hebben Shared Vision en Koninklijke Visio samen de mogelijkheid onderzocht om een regionaal centrum voor educatie en revalidatie voor slechtziende en blinde mensen op te zetten. De bedoeling is om mensen met een visuele beperking en mensen die na behandeling weer enigszins kunnen zien met scholing en begeleiding te ondersteunen bij het verwerven van een volwaardige plek in de maatschappij. Voor de uitwerking van dit idee was de hulp ingeroepen van een consultant van de Blind People Association of India (BPA). In 2009 is het rehabilitatie- en educatiecentrum in Jodhpur geopend. Er is een coördinator aangesteld en er zijn veldwerkers in dienst genomen. Deze veldwerkers kregen een opleiding van BPA. Stichting Novum heeft de oprichting van dit centrum financieel ondersteund. Inmiddels heeft er van deur tot deur onderzoek plaatsgevonden onder 300.000 inwoners van West-Rajasthan. Onder hen waren er 3232 met een ernstige beperking, van wie 736 mensen een visuele beperking bleken te hebben. Zij zullen oogheelkundig worden onderzocht en zo nodig een revalidatieprogramma aangeboden krijgen.

22


Financiële bijdrage voor de behandeling, scholing en arbeidsrevalidatie van mensen met een visuele beperking in de armste gebieden van India

Vietnam Acht jaar geleden is Myrna Eijsenring, werkzaam voor Koninklijke Visio, uitgezonden naar Vietnam. Haar uitzending is medegefinancierd door Stichting Novum. De eerste jaren heeft zij voornamelijk trainingen gegeven aan leerkrachten van zeven basisscholen voor speciaal onderwijs in Hai Duong. Tegenwoordig werkt zij alleen met de leerkrachten van de kleuters (in het kader van het Early Intervention Project) en geeft ze ondersteuning aan gezinnen met jonge kinderen die nog niet naar school gaan (Early Childhood Education). Zij

hoop of ten minste wat meer perspectief gekregen

doet dit met het Special Education Team van het

dankzij voorlichting en begeleiding. Nagenoeg elk

Vietnamese Institute for Education and Science

blind kind kan leerboeken in braille krijgen.

(VNIES). Dankzij deze projecten krijgen de ouders en kinderen al vroeg ondersteuning, zodat de

Slechtziendheid was nog een onbekend begrip

kinderen eerder naar school kunnen.

in Vietnam. Het belangrijke onderscheid tussen blindheid en slechtziendheid is nu bekender, maar

Daarnaast heeft Eijsenring haar activiteiten verlegd

dat is nog lang niet overal zo. De oogartsen in

naar afgelegen streken in Ha Giang, een berg-

de achtergebleven gebieden hebben maar een

provincie in Noord-Vietnam, die anders verstoken

beperkte kennis van en ervaring met kinderoog-

zouden blijven van hulp. In Ha Giang is de achter-

afwijkingen. Hier is zeker nog meer investering en

stand groter en complexer, en is de startsituatie

ontwikkeling nodig.

veel ongunstiger dan die in Hai Duong. Inmiddels zijn al vele kinderen tussen nul en zes jaar met een visuele beperking opgespoord – men weet waar ze wonen en op welke scholen ze terecht kunnen. Ze hebben preventieve hulp gekregen, er zijn operaties geregeld en de scholen zijn van minimaal basismateriaal voorzien. De ouders hebben weer

Financiële bijdrage aan de ondersteuning van leerkrachten in en ouders van jonge kinderen met een visuele beperking


23

Tanzania Het Patandi Teacher Training College in Tanzania leidt leerkrachten op voor het speciaal onderwijs aan kinderen met een visuele, auditieve en verstandelijke beperking. Sinds eind 2006 is Marianne Kooij, een medewerkster van Koninklijke Visio, verbonden aan het College. Zij geeft er les aan studenten en verzorgt daarnaast bijscholingscursussen voor leerkrachten op reguliere scholen, met een nadruk op onderwijs van slechtziende leerlingen. Deze specialisatiecursus is in de loop van de tijd uitgebreid dankzij de samenwerking met het Kilimanjaro Centre for Community Ophtalmology (KCCO) in Moshi. Naast haar werk op het Patandi College werkt Marianne Kooij mee aan workshops voor districtcoördinatoren, optometristen, ouders en leerkrachten. De uitzending van Marianne Kooij kwam tot stand in samenwerking met de Nederlandse ontwikkelingsorganisatie CMC, Mensen met een Missie. Deze heeft tot 1 maart 2009 de kosten van uitzending gedragen. Stichting Novum heeft de extra projectkosten voor haar rekening genomen, waaronder de reis-, trainings- en materiaalkosten. Sinds maart 2009 worden ook de kosten van de uitzending gedragen door Stichting Novum.

Foto’s: Joanna Urwin

Financiële steun voor beroepsopleiding en nascholing van docenten in het onderwijs aan kinderen met een visuele beperking

24


EFA-VI Education for All Children with Visual Impairment (EFA-VI) is een wereldwijde campagne van de International Council for Education of People with Visual Impairment (ICEVI) in samenwerking met de World Blind Union (WBU). De campagne heeft als doel om ervoor te zorgen dat alle kinderen met een visuele beperking toegang krijgen tot onderwijs. De campagne is in 2006 van start gegaan en richt zich vooral op kinderen in ontwikkelingslanden. Daar krijgt nog geen 10 procent van de visueel beperkte kinderen onderwijs.

Financiële bijdrage aan de wereldwijde campagne van de International Council for Education of People with Visual Impairment (ICEVI) in samenwerking met de World Blind Union (WBU), die tot doel heeft alle kinderen met een visuele beperking toegang te geven tot onderwijs

Het was de bedoeling dat de toegankelijkheid van onderwijs voor kinderen met een visuele beperking eind 2010 met 70 procent zou zijn toegenomen. Die doestelling lijkt niet te worden gehaald. Stichting Novum ondersteunt samen met Koninklijke Visio de initiatieven in Latijns-Amerika, te weten in de Dominicaanse Republiek, Paraguay, Nicaragua, Ecuador en Honduras. Inmiddels kunnen in de Dominicaanse Republiek zeventig van de 2500 visueel gehandicapte kinderen weer naar een reguliere school, in Paraguay 249 van de 6000 en in Ecuador 368 kinderen. In Nicaragua en Honduras is de campagne later gestart en daarom zijn er nog geen gegevens beschikbaar.


25

Nigeria Nigeria is met meer dan 133 miljoen inwoners een van de dichtstbevolkte landen van Afrika. Mensen met een visuele beperking (naar schatting 5 miljoen inwoners) hebben nauwelijks toegang tot de gezondheidszorg. Bewustwording en informatie over preventie zouden in veel gevallen blindheid kunnen voorkomen. Het Keimo Center in Nigeria coördineert het Radio Eye Prevention Awareness Program. Via negen radiostations is Engelstalige informatie verspreid over oogziekten, de rol van voedsel en leefstijl, en de behandelmogelijkheden. In 2009 zijn 52 episodes uitgezonden van elk 15 minuten. Naar schatting 10 miljoen mensen hebben naar het programma geluisterd. Na afloop zijn 2800 vragenlijsten uitgestuurd, waarvan er 2713 werden geretourneerd. Hiervan zijn er 2400 geanalyseerd. Eenenzeventig procent van de respondenten volgde de serie regelmatig en het merendeel beoordeelt de uitzendingen met zeer goed tot excellent (80%).

Financiële ondersteuning voor het Radio Eye Prevention Awareness program

26


Stichting Novum heeft dit initiatief financieel ondersteund.

Egypte The Egyptian Parents Association of Visually Impaired Persons is een revalidatiecentrum in Caïro. Het centrum wil zijn activiteiten uitbreiden met begeleiding en ondersteuning van visueel beperkte kinderen die naar een reguliere school gaan. Het wil daarvoor gebruikmaken van de kennis en kunde van Koninklijke Visio. In de zomer van 2009 heeft een orthopedagoog van Koninklijke Visio het centrum bezocht en ouders, kinderen en de lokale staf getraind. Helaas heeft het meer dan een half jaar geduurd voordat vanuit Nederland twee geschikte medewerkers uitgezonden konden worden om de kinderen visuele stimulatie en ambulante onderwijskundige begeleiding te gaan geven. Het project heeft hierdoor vertraging opgelopen. Of het project een succes wordt of niet hangt af van de stappen die in de eerst helft van 2010 gezet kunnen worden. Stichting Novum heeft het project financieel ondersteund, Koninklijke Visio heeft de kennis en ervaring ingebracht.

Financiële bijdrage voor een training die ouders en leerkrachten ondersteunt om visueel beperkte kinderen die naar een reguliere school gaan te begeleiden


27

Tadzjikistan Door het instorten van de Sovjet-Unie en de burgeroorlog in Tadzjikistan is de ondersteuning aan blinde en slechtziende mensen stil komen te liggen. De orthopedagogische en psychologische opvattingen zijn achterhaald, hulpmiddelen en onderwijsmateriaal ontbreken en slechtzienden worden behandeld als blinden. In het kader van het Education for All-programma van ICEVI heeft de Tadzjikistan Association of the Blind een ondersteuningsverzoek ingediend. In 2008 is gevraagd de huidige ondersteuning aan blinde en slechtziende mensen in kaart te brengen en voorstellen te doen ter verbetering van revalidatie en onderwijs. De conclusie was dat eerst de brailleproductieunit geautomatiseerd moest worden en dat het personeel bijscholing nodig had, vooral met betrekking tot de verschillende vormen van slechtziendheid en de daarbij behorende hulpmiddelen ten behoeve van revalidatie

Financiële bijdrage aan de computerisering van een brailleproductie-unit in samenwerking met Stichting Force

en onderwijs. In samenwerking met Stichting Force is de haalbaarheid van een brailleproductiecentrum onderzocht. Dat zal in 2010 gestalte krijgen. De realisering van de trainingen verloopt zeer moeizaam. Er zijn niet alleen taalbarrières, maar ook de veranderingsbereidheid en de acceptatie van de methodieken van Koninklijke Visio laat te wensen over. Om die reden heeft Stichting Novum de financiële bijdragen voor de trainingen stopgezet.

28


Marrakesh

Het doel van de Stichting Visio-Marrakesh is een structurele samenwerking tussen de school voor visueel beperkte leerlingen in Marrakesh, onderdeel van het Marokkaanse instituut Alaouite, en Koninklijke Visio. Deze samenwerking is vooral gericht op de uitwisseling van expertise. Later kunnen de ervaringen van de school in Marrakesh worden ingezet in andere instellingen van Alaouite. In 2008 werden de voorbereidingen getroffen.

Financiële bijdrage aan de Stichting Marrakesh die een school voor slechtziende en blinde kinderen in Marrakesh ondersteunt

De gegevens van de nulmeting dienden ook als startpunt voor de werkzaamheden van vier deelwerkgroepen op het gebied van onderwijs, communicatie, fondsenwerving en transport.

Scholing van leerkrachten De werkgroep Onderwijs verzorgde in 2009 de scholing voor leerkrachten in Marrakesh. Naast de eigenlijke scholing deden de trainers observaties en voerden zij een grofmazige visuele screening uit

Men heeft de uitgangssituatie in kaart gebracht en

bij alle leerlingen van de school. Op basis van de

een projectplan geschreven. De bevindingen zijn

resultaten werden leerlingen die het best konden

vertaald in vier speerpunten:

zien uitgebreider onderzocht. Ook maakten de

• scholing voor leerkrachten;

trainers het personeel bewust van het belang van

• voorschoolse opvang;

oogheelkundige diagnoses voor de vormgeving van

• vrijetijdsbesteding van de leerlingen;

het onderwijs. Van veel leerlingen is geen diagnose

• het opstarten van onderwijs voor

bekend. Aan het trainingsprogramma konden alle

slechtziende leerlingen.

medewerkers van de school deelnemen, evenals


29

medewerkers van de inspectie en andere externe

aan slechtziende kinderen op meer scholen is

betrokkenen. Het programma bevatte ook onder-

ingeburgerd. Een eerste evaluatie vindt plaats aan

delen waaraan de blinde medewerkers konden

het eind van het schooljaar 2010-2011.

deelnemen. De belangstelling en het enthousiasme waren groot. Vooral de praktische handreikingen

Er zijn nog andere activiteiten ten behoeve van

vielen in goede aarde.

de school in Marrakesh: • transport van materialen naar Marokko, onder

Speciaal onderwijs voor slechtziende kinderen

andere verstelbare stoelen en tafels voor blinden en slechtzienden, wat speelgoed en een tandem; • een winkel met de naam ‘Cash voor Marrakesh’,

Op basis van de ervaringen tijdens de scholing

die is geopend door leerlingen van het Praktijk-

hebben medewerkers van Koninklijke Visio en de

huis van het IOSB in Huizen. De opbrengst is

school in Marrakesh een projectplan opgesteld

bestemd voor de aanschaf van een kopieer-

voor de invoering van speciaal onderwijs voor

apparaat voor de school in Marrakesh;

slechtziende kinderen. Gezien de complexiteit en

brochure bijna drukklaar en de website ‘under

2010-2011 eerst een pilot starten. In één klas

construction’ (zie www.visiomarrakech.com,

zal vanaf september 2010 speciaal onderwijs

e-mailadres: [email protected]). Ook

worden gegeven aan slechtziende kinderen.

zal binnenkort de eerste nieuwsbrief worden

Enkele leerkrachten krijgen aanvullende scholing

verspreid.

over en begeleiding bij de specifieke didactiek van slechtziende leerlingen. Voor de uitbreiding naar de overige twaalf scholen van Alaouite wordt een klankbordgroep met medewerkers van de scholen in het leven geroepen. De overdracht zal later worden uitgewerkt. Punten van aandacht zijn verder: de beschikbaarheid van leerboeken en lesmateriaal voor de blinde en de slechtziende leerlingen, en medische en oogheelkundige screeningen. De duur van het project hangt af van het tempo waarin de kennisoverdracht plaatsvindt. Naar verwachting zal het zeker drie jaar duren voordat het speciaal onderwijs

30

• ontwikkeling van pr-materiaal; eind 2009 was de

de omvang van het project zal in het schooljaar


Disclaimer: hoewel dit verslag met de grootste zorg is samengesteld, aanvaardt het bestuur van Novum geen aansprakelijkheid voor eventuele onjuistheden, omissies en dergelijke. Reacties, kanttekeningen en suggesties zijn welkom ([email protected])

Tekst en redactie Stichting Novum Jet Holleman Wouter Scheen Ontwerp en vormgeving Makes Sense, Amstelveen Coverfoto Joanna Urwin Druk Tijssen.ps, Amsterdam Oplage 2000 exemplaren Met dank aan alle medewerkers van Koninklijke Visio die een bijdrage hebben geleverd aan het tot stand komen van dit verslag

Stichting Novum Amersfoortsestraatweg 180 Postbus 1180 1270 BD HUIZEN t 088 585 5000 [email protected]

Jaarbericht bodymilk. Stichting NOVUM

Recommend Documents