jaar ver slag Paleis Het Loo 2013

jaar ver slaG Paleis Het Loo 2013

inhouds opgavE aanwinsten in 2013

missie

Paleis Het Loo is een publieksgericht samenspel van paleis, tuinen en museum, waar met passie de geschiedenis van het Huis Oranje-Nassau en zĳn wooncultuur op een aansprekende wĳze wordt getoond.

1

Verslag van de directie

2

Verslag van de Raad van Toezicht

14

3

Bezoek aan Paleis Het Loo

20

2013 in beeld

26

Collectie

28

De belangrĳkste aanwinsten in 2013

34

Interview Hans van Nierop

38

Presentatie

40

De tronen van het nieuwe koningspaar – essay Paul Rem

48

Evenementen en activiteiten

50

Interview Marieke Berendsen

56

7

Marketing en Communicatie

58

8

Personeel en Organisatie

62

Interview Hennie Maassen

68

Financiën

70

Interview Pien Harms

76

10

Maatschappelĳk Verantwoord Ondernemen

78

11

Partners en Fondsen op Naam

84

Interview Kees Geldof

90

Conclusie en Vooruitblik 2014

92

Colofon

96

Facts & Figures

98

4

visie

5

Paleis Het Loo wil een internationaal toonaangevend museum zĳn, dat met een grote verscheidenheid aan activiteiten het heden en verleden met elkaar verbindt. Wĳ willen een zo groot en breed mogelĳk publiek bereiken.

6

9

12

2

3

4

4

1

5

verslag van de directiE Missie & Visie

6

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Verslag van de directie


‘Zoals u allen weet, hoop ik over enkele dagen mĳn 75ste verjaardag te vieren. Ik ben dankbaar dat het mĳ gegund is deze dag in goede gezondheid tegemoet te gaan. Aan het einde van dit jaar zullen wĳ herdenken dat ons land tweehonderd jaar geleden een koninkrĳk werd, waarmee in onze geschiedenis een nieuw tĳdperk aanbrak. Het samenvallen van deze twee bĳzondere gebeurtenissen is voor mĳ de aanleiding geweest te besluiten dit jaar uit mĳn ambt terug te treden. Het lĳkt mĳ een goed moment om deze stap, die ik al enige jaren overweeg, nu daadwerkelĳk te nemen.’

1/

1 / Van alle werken voor Beeld van Beatrix werd door de NOS een mozaïekportret samengesteld.

7

Met deze woorden kondigde koningin Beatrix op 28 januari 2013 haar abdicatie aan. Drie dagen later gingen in Paleis Het Loo de deuren open van de expositie Beeld van Beatrix. Ter gelegenheid van haar 75ste verjaardag selecteerden we 65 nieuwe en tien bestaande portretten van de vorstin. De ophanden zĳnde troonswisseling plaatste de geëxposeerde kunstwerken onverwacht in een ander daglicht; ze werden een artistiek eerbetoon aan haar 33-jarige regeerperiode. De expositie was een enorm succes. In sommige weekenden brachten meer dan drieduizend mensen een bezoek. Toch markeerden deze overweldigende bezoekersaantallen pas het begin van de belangstelling voor het Nederlandse Koningshuis in 2013. Die belangstelling sorteerde blĳvend positief effect op Paleis Het Loo, niet het minst omdat er rond de twee andere koninklĳke hoogtepunten van 2013 – de inhuldiging en de viering van tweehonderd jaar Koninkrĳk der Nederlanden – succesvolle tentoonstellingen en evenementen werden georganiseerd. En met een prachtig resultaat: we passeerden met maar liefst 420.471 bezoekers ruimschoots de magische grens van 400.000. 2013 wordt daarom in de annalen bĳgeschreven als het vĳfde best bezochte jaar in de dertigjarige geschiedenis van Paleis Het Loo als museum. Drie presentaties en een evenement sprongen eruit. Kort na de inhuldiging op 30 april exposeerde Paleis Het Loo in de Audiëntiezaal de hermelĳnen

koningsmantel van koning Willem-Alexander, de veelgeroemde blauwe japon van koningin Máxima, de regalia en de uit onze collectie afkomstige troonzetels. De symbolen van de monarchie en inhuldiging konden dankzĳ speciale toestemming van de nieuwe koning getoond worden. Tegelĳkertĳd was er in de Nieuwe Kerk in Amsterdam een historisch overzicht van de inhuldigingen te zien. Beide tentoonstellingen werden in nauwe samenwerking met de Nieuwe Kerk ontwikkeld. Vanwege de viering van tweehonderd jaar Koninkrĳk der Nederlanden presenteerden we in de Westvleugel het multimediale objecttheater Wĳ Willem. De koningen die Nederland bouwden. Deze bĳzondere tentoonstelling, die dankzĳ een genereuze gift van de BankGiro Loterĳ tot stand kwam, staat symbool voor de nieuwe koers die het museum vaart. De belangrĳkste uitgangspunten daarvan zĳn sfeervolle presentaties in een fraaie vormgeving, een eigentĳdse invulling en grote aandacht voor de bezoekers. De zomer stond in het teken van het tuintheater De Parade van de Zomerkoning. Op vĳf woensdagavonden waren de barokke paleistuinen het decor van een spektakel met muziek, verrassende theateracts en adembenemend luchttoneel. Hiermee gaf Paleis Het Loo een eigentĳdse interpretatie van de tuinfeesten die de stadhouders in het verleden organiseerden. De avonden werden goed bezocht. De ambitie is dit meerdaagse festival binnen drie jaar kostendekkend te maken.

8



2/

2013 was ook het eerste jaar van een nieuwe subsidieperiode (2013-2016). Met het ministerie van OCW werden nieuwe prestatieafspraken gemaakt. De kwantitatieve eisen – 350.000 bezoekers per jaar, negenduizend scholieren die het museum bezoeken en een openstelling van 42 uur per week – werden gehaald. Dankzĳ de nieuwe website en de invoering van een actieve onlinestrategie werd bovendien de vereiste verhoging van het websitebezoek gerealiseerd. Ook aan andere bepalingen van het ministerie werd voldaan. Zo beschikt het museum inmiddels over een actueel veiligheidsplan en is een eerste collectieplan opgesteld, waarin het collectiebeleid – denk aan acquisitie, conservering en restauratie – beschreven staat en een inventarisatie van de deelcollecties is opgenomen. Het collectieplan was ook een van de vele criteria voor opname in het Museumregister. In november namen twee auditoren van het register Paleis Het Loo een toets af. Naar verwachting prĳkt het schildje ‘geregistreerd museum’ vanaf mei 2014 aan het entreegebouw. In 2013 ging eveneens de vernieuwing van de informatievoorziening van start. De huidige objecten presentatieteksten zĳn vooral kunsthistorisch, terwĳl 9

3/

de vele andere verhalen over Het Loo het vertellen meer dan waard zĳn. De BankGiro Loterĳ heeft tĳdens het jaarlĳkse Goed Geld Gala op 5 februari 2013 het museum opnieuw voor vĳf jaar ondersteund en uit deze gelden zal dit omvangrĳke project worden bekostigd. Er is intussen uitvoerig onderzoek verricht naar de wĳze waarop de informatievoorziening verbeterd kan worden. In 2014 wordt dit project afgerond. Een langgewenste verhoging van het servicelevel vond in april plaats. Sindsdien rĳdt er een pendeldienst tussen het stallencomplex en het paleis, bemenst door vrĳwilligers van de Stichting ’t Konings Loo. Deze service is een waardevolle aanvulling op het brede aanbod van dienstverlening die de bĳna tweehonderd vrĳwilligers voor het museum verzorgen. Directie en paleismedewerkers hebben grote waardering voor hun werk. In het verslagjaar is een start gemaakt met twee belangrĳke bouwprojecten die voor ons de komende jaren bepalend zullen zĳn. De Rĳksgebouwendienst voerde in opdracht van het museum een studie uit naar de mogelĳkheden om de logistiek en ontsluiting van het historische complex te verbeteren. Daaruit kwamen vier opties naar voren, waarvan een centrale ondergrondse entree met tentoonstellingsruimte

De ingezonden werken voor Beeld van Beatrix waren zowel in materiaal en technieken als in uiterlĳk zeer divers. Diederick Kraaĳevelds Sixties Queen (2), Deirde Fabery de Jonges PictoBea (3), Elzemarie Molenaars Bea Stapel op hoeden (4) en Margriet Barends’ Queen (5) maken dat meer dan duidelĳk. Foto’s: Saris & den Engelsman.

4/

onder de bassecour de grote voorkeur van het museum geniet. In 2014 bekĳken we hoe dit concept in combinatie met het noodzakelĳke onderhoud van het paleis wordt vervat in het Masterplan Paleis Het Loo. Tegelĳkertĳd is begonnen met de planvorming voor een nieuw extern depot dat de bewaaromstandigheden van de collecties sterk moet verbeteren. De bedoeling is dat objecten die in dat externe depot thuishoren ernaar zullen verhuizen. Duurzaamheid en hergebruik van een leegstaand complex zĳn hierbĳ de uitgangspunten. De renovatie van de Koningstuin en Koninginnetuin werd op 21 juni feestelĳk afgesloten met de viering van de langste dag van het jaar. Daarmee eindigde de eerste fase van de tuinrenovatie. In oktober is begonnen met de tweede fase: de vervanging van vier van de acht parterres van de Benedentuin. Deze zal in het voorjaar van 2014 gereed zĳn, waarna in het najaar van 2014 de derde en laatste fase zal starten. De regie is in handen van de Rĳksgebouwendienst. De renovatie betekent een belangrĳke kwaliteitsverbetering. Niet alleen worden de tuininstallaties vervangen en de fonteinen gerestaureerd, maar ook zullen de tuinen door de nieuwe beplanting en steenslag er veel gevarieerder, kleurrĳker en authentieker uitzien.

5/

De in 2013 ingezette vernieuwingen hadden betrekking op de organisatie, de werkwĳze en het paleis, de tuinen, collecties en presentaties. In de volgende hoofdstukken staan we langer stil bĳ deze ontwikkelingen en bĳ de belangrĳkste gebeurtenissen in 2013, maar we kĳken ook vooruit. De directie is ervan overtuigd dat 2014 een succesvol jaar wordt en spreekt haar grote dank uit aan iedereen die van Paleis Het Loo een succes maakt of zal maken.

MICHEL VAN MAARSEVEEN Algemeen directeur Mei 2014

10



sameN stel ling van de directie Algemeen directeur drs. M.P. (Michel) van Maarseveen

6 / De uniformen van de drie Willems die Nederland bouwden, onderdeel van

Belangrĳkste nevenfuncties sȩ Voorzitter Stichting Collectiefonds Paleis Het Loo. sȩ Lid Adviescommissie Geschiedenis en Letteren van het Prins Bernhard Cultuurfonds. sȩ Adviseur Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau.

Wĳ Willem. 7 / De pendeldienst bewees zĳn nut tĳdens Ingehuldigd!. Veel bezoekers maakten gebruik van deze nieuwe service.

Adjunct-directeur museaal / Hoofd wetenschappelĳke staf dr. J.C. (Johan Carel) Bierens de Haan

6/

Belangrĳkste nevenfuncties sȩ Vicevoorzitter Cascade, tuinhistorisch genootschap. sȩ Bestuurslid Stichting Collectiefonds Paleis Het Loo. sȩ Lid Adviescommissie Monumentenzorg van het Prins Bernhard Cultuurfonds. sȩ Lid historische commissie Ridderlĳke Duitsche Orde, Balĳe van Utrecht. sȩ Lid advisory board Virtus. Jaarboek Nederlandse adelsgeschiedenis.

Zakelĳk Adjunct-directeur Mevrouw drs. P.L. (Pien) Harms 7/ Belangrĳkste nevenfuncties sȩ Bestuurslid Stichting Collectiefonds Paleis Het Loo. sȩ CAO delegatie Vereniging Voormalig Rĳksgesubsidieerde Musea.

11

12



8/

9/

8 / Het planten van de ilex crenata ‘Dark Green’ of Japanse hulst in de Koninginnetuin. Deze hulst lĳkt erg op buxus en is beter bestand tegen schimmels. 9 / De nieuwe aanleg van de Koninginnetuin, zomer 2013. De kuipplanten kregen een betere plaats en de laurierbomen keerden terug. 10 / Werkzaamheden bĳ de Venusfontein in de Benedentuin, blik vanaf het paleisdak. De oude zeventiende-eeuwse fundamenten bleken in betere staat dan verwacht. Lastig was een goede partĳ grond te verkrĳgen. Zo werden de eerste ladingen teruggestuurd vanwege een onacceptabele onkruidvervuiling. 11 / De renovatie van de broderieparterre van de

10 / 13

11 /

Koninginnetuin.

14

2

verslag van de raad vaN toezicht Aandachtspunten & Controle

15

16

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Verslag van de Raad van Toezicht


13 /

13 / De Raad van Toezicht en directie van Paleis Het Loo. V.l.n.r. Onno Ruding, Marc van Gelder, Michel van Maarseveen, Saskia Stuiveling, H.M. koningin Máxima, Pien Harms, Marry de Gaay Fortman, Flip Maarschalkerweerd en Johan Carel Bierens de Haan.

12 /

Op zaterdag 21 september nam de Raad van Toezicht op feestelĳke wĳze afscheid van dr. H.O.C.R. Ruding. Vanaf 2005 had Onno Ruding zitting in de Raad en sinds 2006 in de rol van voorzitter. Onder zĳn voorzitterschap heeft het paleis zich verder ontwikkeld. Hĳ leidde de vergaderingen met kennis van zaken, nauwgezetheid en betrokkenheid. Ter gelegenheid van zĳn afscheid verblĳdde hĳ Paleis Het Loo met een nieuw fonds op naam: het Dr. H.O.C.R. Ruding fonds.

12 / Al nam Onno Ruding afscheid van Paleis Het Loo, hĳ blĳft wel degelĳk betrokken. Dat blĳkt enerzĳds uit het cadeau – het fonds op naam – dat hĳ bĳ zĳn vertrek schonk, anderzĳds zorgt zĳn levens-

Foto: Medea Huisman.

relevant is voor bezoekers. Het museum doet dat door zo veel mogelĳk publiek binnen en buiten het museumcomplex te bereiken, en geeft met een veelheid aan activiteiten invulling aan deze missie. Daarin is Paleis Het Loo in 2013 ruimschoots geslaagd. Zo past de stĳging van het schoolbezoek bĳ de visie van de Raad dat kinderen al op jonge leeftĳd Paleis Het Loo moeten bezoeken. Educatie zal in 2014 dan ook een van de speerpunten in het museumbeleid blĳven. De Raad van Toezicht volgt met grote belangstelling de plannen voor het nieuwe externe depot. De omstandigheden waarin de collecties worden opgeslagen en waarover de directie regelmatig zĳn zorg heeft geuit, moeten sterk verbeterd worden. Ook volgt de Raad de ontwikkeling van het Masterplan Paleis Het Loo, waarin het groot onderhoud én een verbetering van de bezoekersfaciliteiten, presentatiemogelĳkheden en goede ontsluiting van het paleis de speerpunten zĳn. De Raad van Toezicht ondersteunt deze plannen en is van mening dat ook de steun van de rĳksoverheid essentieel is.

lange voorliefde voor

De gelden uit dit fonds worden gebruikt voor de aankoop en restauratie van collectie-items, in het bĳzonder zeventiende-eeuwse schilderĳen, Delfts blauw en zilver. Ook onderzoek naar en publicatie over de collecties komen in aanmerking voor financiering. De Raad van Toezicht en het museum zĳn hierover zeer verheugd en hopen, net als de schenker, dat dit navolging krĳgt. Dankzĳ dit fonds werden al twee belangrĳke aankopen volledig bekostigd: een portret van prins Willem IV van Oranje-Nassau (1711-1751) door hofschilder Johann Valentin Tischbein (1715-1768) en de pendant waarop Willems vrouw Anna van Hannover (1709-1759) is afgebeeld, afkomstig uit de studio van Tischbein. De Raad heeft veel tĳd gestoken in het vinden van een goede opvolger. Hiertoe werd een profielschets gemaakt en werden kandidaten voorgesteld. 17

Dat gebeurde zowel door leden van de Raad als op advies van derden. In september werd mevrouw Gerdi Verbeet, oud-voorzitter van de Tweede Kamer, unaniem als nieuwe voorzitter gekozen. De Raad constateert met vreugde dat het eerste jaar van het nieuwe beleidsplan 2013-2016 goed is verlopen. Er kwamen ruim 420.000 bezoekers en het museum was dankzĳ de troonswisseling volop in de publiciteit. Mede door de goede bezoekcĳfers en de verhoging van de entreeprĳs werd de subsidiereductie van het ministerie van OCW ter grootte van € 800.000 ingaande 1 januari 2013 zonder te bezuinigen goed opgevangen. Het museum kon 2013 dan ook met een positief resultaat van € 201.404 afsluiten. De Raad van Toezicht acht het van belang dat het museum de verbinding zoekt met het heden en

museumbezoek ervoor dat wĳ hem nog vaak zullen zien. Hier tonen Onno Ruding (r) en Michel van Maarseveen (l) de eerste aankoop die mogelĳk werd gemaakt door het Dr. H.O.C.R. Ruding fonds, het schilderĳ van Willem IV van Oranje-Nassau, vervaardigd door Johan Tischbein. Foto: G. van Leeuwen.

Het museum was dankzij de troonswisseling volop in de publiciteit In 2014 zullen de vrĳwilligers van Stichting ’t Konings Loo overgaan naar Paleis Het Loo. De Raad van Toezicht heeft hiervan met grote instemming kennisgenomen. Deze ontwikkeling is een passend antwoord op de bevindingen van de visitatiecommissie uit 2011, waarin geconstateerd werd dat het museum en de vrĳwilligersorganisatie twee aparte entiteiten zĳn die (te) los van elkaar opereren. Dit doet niets af aan de grote waardering die de Raad

heeft voor het vele werk dat de bĳna tweehonderd vrĳwilligers voor het museum verrichten. Hun steun en inzet zĳn belangrĳke voorwaarden voor het succes van Paleis Het Loo. Het bestuur van de Stichting ’t Konings Loo speelt daarbĳ een belangrĳke rol. Met veel toewĳding en enthousiasme vervullen de bestuurders hun taken die regelmatig een 40-urige werkweek te boven gaan. Vergaderingen van de Raad vonden plaats op 18 april, 16 september en 11 november. Tevens kwamen leden van de Raad op andere momenten bĳeen en vond overleg plaats met personen buiten het museum, onder meer in verband met de opvolging van Onno Ruding. Op 18 april werd in aanwezigheid van de directeur ook met de ondernemingsraad vergaderd. Daaruit bleek dat de sfeer in het museum goed is en OR en directie op constructieve wĳze met elkaar overleggen. Tĳdens de vergadering in april werden de jaarrekening en het jaarverslag over 2013 in aanwezigheid van de accountant besproken en goedgekeurd. Tevens werd kennisgenomen van de accountantsverklaring en het accountantsverslag. In de vergadering van november is de begroting voor 2014 door de directie toegelicht en door de Raad goedgekeurd. Door de directeur zĳn periodiek rapportages over de gang van zaken in het museum en over belangrĳke ontwikkelingen aan de leden van de Raad gezonden. De voorzitter en leden van de Raad hebben regelmatig individueel contact met de directie over uiteenlopende onderwerpen. Ook woonden zĳ museale activiteiten bĳ, zoals openingen van tentoonstellingen. De Raad is de directie, medewerkers en vrĳwilligers zeer erkentelĳk voor hun grote inzet en betrokkenheid bĳ het museum.

Namens de Raad van Toezicht, GERDI VERBEET Voorzitter 18



sameN stel ling van de Raad van Toezicht

In de Raad van Toezicht van de Stichting Paleis Het Loo Nationaal Museum hadden in 2013 de volgende leden zitting: sȩ sȩ sȩ sȩ sȩ sȩ sȩ

19

H.M. Koningin Máxima. mevrouw mr. M.T.H. (Marry) de Gaay Fortman, advocaat en partner Houthoff Buruma. drs. M.C. (Marc) van Gelder, CEO Mediq. drs. Ph. C.B. (Flip) Maarschalkerweerd, directeur Koninklĳk Huisarchief. mevrouw drs. S. J. (Saskia) Stuiveling, president Algemene Rekenkamer. dr. H.O.C.R. (Onno) Ruding als voorzitter tot 1 oktober, oud-minister van Financiën. Met ingang van 1 oktober 2013 trad mevrouw G. A. (Gerdi) Verbeet, oud-voorzitter Tweede Kamer, toe als nieuwe voorzitter.

De Raad telt minimaal vĳf en maximaal negen leden. Leden van de Raad worden benoemd voor vier jaar en kunnen maximaal tweemaal worden herbenoemd. De heer Ruding bereikte op 1 oktober 2013 het einde van zĳn tweede termĳn en was niet herbenoembaar. De tweede termĳn van H.M. Koningin Máxima loopt af op 1 juli 2014; zĳ is herbenoembaar. De eerste termĳn van mevrouw de Gaay Fortman loopt af op 1 januari 2015; zĳ is herbenoembaar. De tweede termĳn van de heer Van Gelder loopt af op 1 september 2016; hĳ is herbenoembaar. De derde termĳn van de heer Maarschalkerweerd loopt af op 1 oktober 2015; hĳ is niet herbenoembaar. De tweede termĳn van mevrouw Stuiveling loopt af op 1 juli 2014; zĳ is herbenoembaar. De eerste termĳn van mevrouw Verbeet loopt af op 1 januari 2017; zĳ is herbenoembaar. De leden van de Raad verrichten hun werkzaamheden ten behoeve van het museum zonder financiële tegemoetkoming en met inachtneming van de Code Cultural Governance. De directie neemt deel aan de vergaderingen van de Raad. Soms vindt een deel van de vergadering plaats buiten de aanwezigheid van de directie.

20

3

bezoek aan paleis het loO Publiek & Programma

21

22

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Bezoek aan Paleis Het Loo


De historische interieurs in het paleis, de West- en de Oostvleugel aan de bassecour (voorplein), het Stallenplein en de tuinen waren in het verslagjaar de basis van het tentoonstellings- en evenementenaanbod. Door nadruk te leggen op de verschillende seizoenen werden meer publieksgroepen aangesproken. Een goed voorbeeld is het nieuwe zomerevenement De Parade van de Zomerkoning, een laagdrempelig openluchttheater, gericht op de verblĳfsrecreanten op de Veluwe en de Apeldoornse bevolking. Dit was ook het eerste evenement dat meer via de online communicatie- en marketingkanalen dan via de traditionele offline communicatie en marketing is gepromoot.

14 /

14 / De Parade van de Zomerkoning. Engelen van het Vlaamse Theater van Tol vermaken het publiek. Tĳdens de avondlĳke slotact dansten de engelen boven de Koningssprong.

De verschillende evenementen, activiteiten en tentoonstellingen werden geflankeerd door randprogrammering die was afgestemd op specifieke doelgroepen. Zo presenteerde Paleis Het Loo vanaf half december de tweede editie van Winterpaleis Het Loo (14 december 2013 t/m 5 januari 2014), met onder andere de populaire ĳsbaan. Dit onderdeel werd mede mogelĳk gemaakt door ĲSTĲD!, een initiatief van de Koninklĳke Nederlandsche Schaatsenrĳders Bond, KPN, Koninklĳke ERU Kaasbedrĳf en Sky Radio.

Wij zijn een aantrekkelijke dagattractie met een breed aanbod waar bezoekers zich welkom voelen ĲSTĲD! verzorgde vanaf half november tot en met begin januari 2014 tweeëntwintig tĳdelĳke kunstĳsbanen in dorps- en stadscentra door het hele land. Doel is om kinderen meer te laten bewegen en vooral te laten schaatsen, bĳvoorbeeld door schaatsclinics en verschillende demonstraties te organiseren.

23

Tĳdens het Winterpaleis konden de bezoekers ook genieten van de gedekte kersttafels – thema Koninklĳke diners van Willem I tot Willem-Alexander, een presentatie van de historische sledes in de stallen en een expositie van kerstkaarten van Rien Poortvliet (1932-1995) aan koningin Juliana (19092004) en prins Bernhard (1911-2004), afkomstig uit de koninklĳke verzamelingen. Het totale bezoekersaantal was 420.471. Daarvan was maar liefst 27% Museumkaarthouder en 11% bezocht ons in het kader van een zakelĳke ontvangst of publieksevenement. Via speciale marketingacties genereerden we meer dan 57.000 bezoekers, ruim 13%. Uit twee externe publieksonderzoeken bleek enerzĳds dat Paleis Het Loo 66% van de Museumkaarthouders boven de 55 jaar aantrekt (TNS Nipo), anderzĳds dat ruim 89% van de Nederlanders bekend is met Paleis Het Loo, maar waarvan 49% nog nooit Het Loo heeft bezocht (Onderzoeksbureau Motivaction). De uitdaging is om die mensen ook daadwerkelĳk Het Loo te laten bezoeken. Dat is deels al gelukt door de programmering rond de troonswisseling, maar in de komende jaren zal het aanbod scherper op deze potentiële bezoekers gericht worden. Daarom vindt in 2014 structureel publieksonderzoek plaats. Postcoderegistratie en geregistreerd publieksonderzoek zullen een betere demografische analyse opleveren.

24



Wij leggen verbindingen tussen heden, verleden en toekomst.

15 /

16 /

15, 16, 17/ Ĳspret in Winterpaleis Het Loo. Veel scholieren ontvingen een ĳsmuts van de K.N.S.B., terwĳl de jongste bezoekers schaatsen leerden met behulp van ‘pinguïns’ en andere dieren. Dit keer konden de kinderen ook een schaatsclinic volgen onder leiding van oud-schaatsster Barbara de Loor. 18/ De met het servies van Anna Paulowna gedekte tafel in de nieuwe eetzaal. Dergelĳke tafelserviezen waren alleen voor de allerrĳksten weggelegd.

17 / 25

18 / 26



2013 in beeld AUGUSTUS /

JANUARI /

MAART /

OKTOBER /

SEPTEMBER / FEBRUARI /

MEI /

DECEMBER /

NOVEMBER / APRIL /

JUNI /

JULI / 27

JANUARI/ Koningin Beatrix’ paarden (v.l.n.r.)

van koningin Máxima van dichtbĳ te kunnen

van het Droomboek, werd geopend door

Duncan, Benito en Hiddo in de wei bĳ Paleis

bewonderen. Foto: Petra en Erik Hesmerg.

het koningspaar. Foto: Roy Beusker.

Het Loo. De drie paarden brengen rustig hun

JUNI / Zesspan op het Stallenplein tĳdens het

OKTOBER / ’Koninginnen’ zwaaien op

oude dag bĳ ons door.

Stallenweekend.

het podium bĳ de opening Wĳ Willem.

FEBRUARI/ Paleis Het Loo in de sneeuw.

JULI / De Prinsessendagen. Jonge prinsessen

De koningen die Nederland bouwden.

Foto: Stef Verstraaten.

en prinsen beleefden hun eigen sprookje op

Foto: Petra en Erik Hesmerg.

MAART/ Beeld van Beatrix. Publiekswinnares

Paleis Het Loo. Foto: Rob Voss Fotografie.

NOVEMBER / Prinses Beatrix opent de expositie

Judith Steenkamer met haar portret van

AUGUSTUS / De Parade van de Zomerkoning.

Katinka van Rood. Vorstelĳk beeldhouwster.

koningin Beatrix. Foto: Saris & den Engelsman.

Een avond vol tuintheater. Vĳf woensdag-

Van Rood was ook de lerares van Beatrix.

APRIL / De gereconstrueerde Koninginnetuin.

avonden waren onze barokke tuinen het

Foto: P. Gispen.

MEI / Ingehuldigd! Deze expositie trok in zes

decor van een tuintheater voor het hele gezin.

DECEMBER / Jonge bezoekers schaatsen in

weken meer dan honderdduizend mensen

Artiesten, acrobaten en hofmuzikanten zorg-

Winterpaleis Het Loo.

die de lange wachttĳden voor lief namen om

den voor onvergetelĳke avonden.

Foto: Erik en Petra Hesmerg.

de regalia, de hermelĳnen koningsmantel van

SEPTEMBER / De expositie Wandel door

koning Willem-Alexander en de blauwe japon

de dromen voor de Koning, naar aanleiding

28

4

29

col lectiE Beheer & Behoud

30

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Collectie


19 /

20 /

De nadrukkelĳke wens van Paleis Het Loo om in 2014 te worden opgenomen in het Museumregister was de katalysator van een eerste collectieplan. Het doel was inzicht te verkrĳgen in de collectie: (verzamel)geschiedenis, omvang, waardering en gebruik. Belangrĳke zaken als het acquisitiebeleid en afstoot-, herkomst-, conservering- en restauratieprocedures werden in samenhang met de missie, visie en strategische doelstellingen vastgelegd.

19 / Koninklĳke PorseleinManufactuur Meissen, Kom met topografische decoratie van de Montelbaanstoren in Amsterdam. Deze aankoop is onderdeel van het ruim 400delig servies van Stadhouder

Het collectieplan is een flexibel instrument, waarin bĳstellingen mogelĳk zĳn als veranderende omstandigheden dat vragen, en de vervaardiging ervan kwam ook tegemoet aan de wens van de Erfgoedinspectie en de Raad van Toezicht. Door de uitgebreide inventarisatie van de registratiegraad en de knelpunten per deelcollectie ontstond een goed beeld van de speerpunten ten aanzien van collectiebehoud en -beheer. In het verslagjaar rondden we de registratiewerkzaamheden in het nieuwe textieldepot af en maakten we zowel een start met de registratie van de omvangrĳke verzameling bouwfragmenten als met de standplaatsnotatie van de porseleincollectie. Veel tĳd en aandacht vergde de zogeheten Asbestpilot. Een drietal ruimtes in de vaste opstelling van het Corpsde-Logis en twee daarboven gelegen depots werden ontruimd, gesaneerd, schoongemaakt en opnieuw 31

ingericht. Van circa tweeduizend objecten werden de registratie, standplaatsnotatie en verzekeringswaarde gecontroleerd en bĳgewerkt. Deze testcase maakte inzichtelĳk wat uitvoering van het Masterplan organisatorisch, vakinhoudelĳk en praktisch betekent en waar problemen kunnen ontstaan.

Willem V. 20 / Henri de Montpézat (1817-1859), Koning Willem II te paard, circa 1840. Het betreft een zogenoemd ruiterportret. De koning berĳdt een appelschimmel, is in uniform

Ondanks de constante zorg voor onze depots en de collecties plus de ingebruikneming van het nieuwe textieldepot onder het entreegebouw, laat de algemene depotsituatie nog steeds te wensen over. Het gaat hier met name om de toegankelĳkheid van de collecties; veel van de 47 depots herbergen grote en zware objecten en bevinden zich in historische monumentale ruimtes. Daarom kan er weinig gebruikgemaakt worden van hulpmiddelen als liften en karren. Bovendien is in deze ruimtes slechts bĳ benadering een museaal klimaat te realiseren. Het laat zich raden

dat dit een wissel trekt op de collecties en de medewerkers. Professionalisering en optimalisering van de depotsituatie staan daarom sinds 2012 hoog op de agenda. In 2013 zĳn de eerste stappen gezet om projectmatig de depotproblematiek aan te pakken, een belangrĳk speerpunt van het collectiebeleid. Bovendien combineren de voorbereidingen van de nieuwe en optimale (externe) depotsituatie uitstekend met het wegwerken van de registratieachterstanden. Het depotbeheer zelf stond in 2013 vooral in het teken van doorlopende schoonmaak, inspectie en controle. Naast deze structurele werkzaamheden werden ook diverse projecten ten behoeve van de preventieve conservering van de depotcollecties uitgevoerd. Zo leverde Paleis Het Loo een bĳdrage aan het curriculum van tweedejaars studenten van de Reinwardt Academie (Cultureel Erfgoed). Deze studenten voerden bĳ ons depotwerkzaamheden uit in het kader van de module Depotbeheer.

en draagt een Russische baret. Het schilderĳ is oorspronkelĳk Joods bezit.

Wij streven naar een hoogwaardige collectie die op professionele wijze wordt beheerd. Aan de hand van depotanalyses, twee werkbezoeken en een introductie van de depotbeheerder droegen ze ideeën aan ter verbetering van het behoud en beheer van de depotcollecties, zoals nieuwe opslagsystemen en het gebruik van nieuwe materialen. In 2014 wordt deze samenwerking voortgezet. De automatisering- en digitaliseringgraad gingen ook in 2013 flink omhoog. Met bĳna 20.000 nieuw gekoppelde mediarecords werd het record van 2012 ruim verbroken. Er werden, naast de gebruikelĳke documentatiefoto’s, 25 sets restauratiefoto’s met conditierapporten, 407 publicatiefoto’s en 156 documenten met betrekking tot bruikleenverkeer gekoppeld.

De installatie van een vernieuwde versie van het collectiedatabasesysteem The Museum System (TMS) zorgde voor dat extreem hoge aantal nieuwe mediarecords; een van de meest gebruiksvriendelĳke mogelĳkheden van deze nieuwe versie is de mogelĳkheid om mediarecords in één beweging (‘slepen’) aan het objectrecord te koppelen. De prettige gevolgen zĳn een enorme tĳdswinst en verhoogde productie. Ook werden in 2013 in totaal 13.147 nieuwe objectrecords aangemaakt en bedroeg het aantal records in TMS aan het einde van het verslagjaar 98.293, waarvan 9181 virtuele bestanden. De analoge registratiegraad was opnieuw 98%, terwĳl de digitale registratiegraad steeg tot ruim 55% (was 50%). In het verslagjaar kwamen er ruim 12.000 records bĳ. In 2013 zĳn maar weinig nieuwe objecten online ontsloten. Daarin komt snel verandering. Er is intussen een quickscan uitgevoerd die de mogelĳkheid van een nieuwe beeldbank voor Paleis Het Loo in kaart brengt. Andere aspecten zĳn de verbetering van de opslag en toegankelĳkheid van het beschikbare en toekomstige (digitale) beeldmateriaal, en de inventarisatie van de technische mogelĳkheden waarmee de in TMS opgeslagen collectiegegevens geautomatiseerd kunnen worden aangeboden aan zowel de website van Paleis Het Loo als aan die van externe partners zoals Collectie Gelderland, Vereniging Rembrandt, Modemuze.nl en de Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau. Paleis Het Loo ontving ook dit jaar door inspanning en generositeit van verschillende externe partĳen, onder wie Stichting ’t Konings Loo en diverse particulieren, een groot aantal objecten dat als schenking, bruikleen of aankoop aan de collectie kon worden toegevoegd. Een volledige lĳst met nieuwe aanwinsten is vanaf mei 2014 te raadplegen via www.paleishetloo.nl. De verwerving geschiedt op basis van het onlangs opnieuw geformuleerde acquisitiebeleid, dat uit vier hoofdcriteria bestaat: (1) te verwerven objecten zĳn gerelateerd aan Paleis Het Loo en (2) hebben een gerede kans op (semi)permanente presentatie. (3) Ook zĳn ze aantoonbaar verbonden aan of verwĳzen ze 32


naar de geschiedenis van het Huis Oranje-Nassau en (4) versterken ze de context van de betreffende deelcollecties. Zo boden wĳ met succes op een bĳzondere kom tĳdens een veiling van het Keulse veilinghuis Lempertz. De kom maakt deel uit van het grotendeels op Het Loo aanwezige Meissen-servies van stadhouder Willem V (1748-1806) en was daarom een belangrĳke aanvulling van dit ensemble, dat tentoongesteld wordt in een permanente presentatie. Een ander stuk dat tot de verbeelding spreekt is het wĳnglas met een expliciet patriottistische gravure, bedoeld om een dronk uit te brengen tégen deze stadhouder. Paleis Het Loo beschikt weliswaar over een hoogwaardige collectie Oranje-glazen, maar patriottistisch glaswerk is daarin nauwelĳks vertegenwoordigd. Met dit glas kunnen we de patriottentĳd (1780-1787) of de strĳd tussen staatsgezinden en prinsgezinden van twee kanten toelichten.

expositie een bĳzonder drieluik, waarin het bezit van Willem II en zĳn Russische echtgenote Anna Paulowna (1795-1865) centraal staat. Daarnaast doen wĳ met grote regelmaat een beroep op musea, collectiebeherende instellingen en particulieren voor het in bruikleen ontvangen van voorwerpen voor tĳdelĳke presentaties. In 2013 werden in totaal 1628 (sets) objecten in kortlopend bruikleen ontvangen van externe partĳen, bestemd voor twaalf tentoonstellingen en presentaties.

De meest in het oog springende restauraties waren die van een bank van koning Willem II (1792-1849) en een juwelenkast in neo-Grecstĳl. De bank krĳgt een plek in de tentoonstelling Willem II – Kunstkoning (5 maart 2014 t/m 16 juni 2014) van het Dordrechts Museum, die later ook te zien is in museum Villa Vauban te Luxemburg. Op foto’s uit de periode vlak voor de restauratie van Paleis Het Loo is te zien dat het meubel in het vochtige onderhuis stond en toen al in zeer slechte staat verkeerde. Na terugkomst van de tentoonstellingen in Dordrecht en Luxemburg wordt dit object onderdeel van een historisch interieur in het paleis. De juwelenkast werd onder supervisie van meubelrestaurator Charles de Smet door Helbertĳn Krudop grondig aangepakt. Losgekomen delen fineer en draaiwerk werden verlĳmd en aangevuld, net als circa vĳftien meter profiellĳst in zeven verschillende modellen.

In 2013 rondde Paleis Het Loo zĳn aandeel af aan het onderzoek Museale verwervingen vanaf 1933. Het bleek dat van 402 voorwerpen de herkomst nader onderzocht moest worden. Uiteindelĳk stelden we vast dat een werk tĳdens de Tweede Wereldoorlog onrechtmatig van eigenaar wisselde, het schilderĳtje Koning Willem II te paard door Henri de Montpézat (1817-1859). De geschiedenis van dit object en het herkomstonderzoek werden tĳdens de officiële onderzoeksresultaten (29 oktober) als goede voorbeelden gepresenteerd door de Commissie Museale Verwervingen vanaf 1933. Intussen heeft Het Loo contact met de erfgenamen en hangt het schilderĳtje in de vaste opstelling in de Oostvleugel. Bezoekers komen daar meer te weten over het herkomstonderzoek, de resultaten en de geschiedenis van het voorwerp.

Ons bruikleenbeleid spiegelt zich aan het acquisitiebeleid; de nadruk ligt op tentoonstellingen en projecten die een verband hebben met (leden van) het Huis Oranje-Nassau, de Oranje-geschiedenis of de historie van het paleis en de tuinen. Aan veertien tentoonstellingen en presentaties van andere instellingen in binnen- en buitenland werden in totaal 134 (sets) objecten uit de collecties van Paleis Het Loo als tĳdelĳk bruikleen ter beschikking gesteld. In het verslagjaar verleenden wĳ onze medewerking aan het State Hermitage Museum in Sint-Petersburg, waar van 24 september 2013 tot en met 19 januari 2014 Willem II & Anna Pavlovna. Royal Splendour at the Dutch Court te zien was. Naast inhoudelĳke expertise leverden wĳ 23 sets voorwerpen. De eerdergenoemde tentoonstellingen in het Dordrechts Museum en Villa Vauban in Luxemburg vormen met deze

33


1628 objecten werden in kortlopend bruikleen ontvangen

23 /

22 /

21 /

24 /

21 / P.F. van Doren, Canapé, 1828. De oorspronkelĳk met rood

koningin Sophie (1818-1877). De kast is echter niet uitgevoerd

velours beklede canapé – 330 cm lang – is vermoedelĳk in 1827

in ebbenhout, maar in gezwart perenhout, via een techniek die

door Willem II aangekocht voor zĳn paleis in Brussel. Na de

sinds de zeventiende eeuw wordt toegepast om het kostbare

afscheiding van België in 1839 werd de bank overgebracht naar

ebbenhout te vervangen. De juwelenkast staat opgesteld in

Den Haag en in de Gotische Zaal van Paleis Kneuterdĳk geplaatst,

Het Moors Kabinet van koningin Sophie.

voorzien van een neogotische bekleding. Op prenten en aqua-

23 / Veel objecten, waaronder de schilderĳen, worden op lastig

rellen uit de negentiende eeuw is ze te zien, samen met drie iden-

te klimatiseren zolders opgeslagen. Daarom is de bouw van een

tieke exemplaren. Na de dood van Willem II werd de bank naar

extern en modern geoutilleerd depot van groot belang.

Het Loo overgebracht.

Foto: Esther van der Wallen / Art direction: Nicole Uniqoule.

22 / De gerestaureerde juwelenkast komt als ‘bĳouteriekast,

24 / Conservator Trudie Rosa de Carvalho (rechtsachter), textiel-

ebbenhout’ voor in boedelinventarissen van Paleis Huis ten Bosch

restaurator Hans Schuite en vrĳwilligster Betty Lambkin (linksvoor)

uit de periode 1874-1911. Ze behoorde tot de slaapkamer van

aan het werk in het textieldepot.

34



de belanG rijkste aanwinsten in 2013 C1a /

C2 /

C1b /

C3a /

C3b / C3c /

C3d / C4 /

35

C1 a & b / Johann Valentin Tischbein (1715-1768) / Portret van Willem IV, prins van Oranje-Nassau (1711-1751) / 1751. Dit schilderĳ is onderdeel van een set van twee pendantportretten van prins Willem IV en zĳn vrouw Anna van Hannover. Het portret van de prins is origineel; er is geen tweede exemplaar bekend. Het is van uitzonderlĳk hoge kwaliteit, met name in de weergave van de stoffen, het kant en het inkarnaat. Het portret van Anna van Hannover is afkomstig uit de studio van Tischbein.

voile aan de hoed. Verder zien we een aantal heren in kostuum van de Royal Loo Hawking Club; een grĳze hoed met aigrette, pandjesjas en een weitas aan de rode bandelier. De valkeniers dragen zwarte caps. Wie de dame te paard is, is niet met zekerheid te zeggen. Vermoedelĳk is het of koningin Sophie (1818-1877), beschermvrouwe van de Hawking Club – die echter door haar slechtziendheid niet kon deelnemen aan de jacht, of mevrouw Brantsen-barones van Verschuer, de enige vrouw die volwaardig lid was.

C2 / Richard Dighton (1795-1880) / Portret van Willem III, koning der Nederlanden (1817-1890) / 1849. In 1849 verbleef de prins van Oranje, de latere koning Willem III (1817-1890), enige tĳd in Engeland. Hĳ overwoog afstand te doen van zĳn rechten op de troon ten gunste van zĳn oudste zoon, uit onvrede met de liberale grondwet (1848) van Thorbecke (1798-1872), die de koninklĳke macht inperkte. Het plotselinge overlĳden van zĳn vader koning Willem II op 17 maart 1849 dwong hem echter tot terugkeer naar Nederland en het aanvaarden van het koningschap. Dit portret ontstond in de laatste werkzame periode van Richard Dighton, een bekende Engelse portrettist.

C4 / Onbekende zilversmid, werkzaam in Den Haag, gebruikmakend van het keur van zilversmid Hans Coenraet Breghtel (1608-1675) / Dekselkom met bĳbehorend presenteerblad, uit het bezit van Willem III (1650-1702) en Mary II Stuart (1662-1695) / 1680. Deze bĳzondere vergulde zilveren dekselkom of ‘porringer’ met bĳbehorende presenteerschaal is uniek. Dit soort luxe vaatwerk stond vaak in paren opgesteld op het barokke buffet in de eetzaal van de vorst, in dit geval die van stadhouder-koning Willem III en zĳn echtgenote Mary II Stuart. Veel van dergelĳke stukken zĳn echter niet bewaard gebleven: zilver werd later vaak te gelde gemaakt door verkoop of omsmelting. De exacte functie van de kom is niet bekend, maar de ceremoniële functie aan tafel wordt onderstreept door de presenteerschaal. De porringer werd aangekocht bĳ veilinghuis Sotheby’s in Londen dankzĳ genereuze bĳdragen van de BankGiro Loterĳ en de Vereniging Rembrandt.

C3 a,b,c & d / Henri Auguste d’Ainecy comte de Montpézat (1817-1859) / Vier taferelen van de valkenjacht op de Hoog Soerense heide / circa 1848. Deze serie schilderĳen laat zich lezen als een stripverhaal. Op elk stuk komen dezelfde figuren voor, zoals een dame in zwart amazonekostuum en een blauwe

36



C5 /

C7 /

C8 /

C9 /

C5 / Onbekende vervaardiger / Door koning Willem III (1817-1890) aan één van zĳn zangeressen-in-opleiding geschonken reiskistje / circa 1875. In de jaren 1870 steunde koning Willem III de schone kunsten door stipendia te verstrekken aan aankomende, talentvolle jonge kunstenaars. Vooral muziek en zang hadden zĳn belangstelling. Tĳdens meerdaagse audities op Het Loo lieten zĳ hun koninklĳke beschermheer horen welke vooruitgang zĳ hadden geboekt. In 1878 was de altzangeres Dorothea Catharina (Dora) van Rooĳ (1860-1937) een van de ‘pensionaires’. Toen haar studiebeurs eindigde, kreeg zĳ een reiskistje van de koning. Het reiskistje werd in 2013 door een legaat van de kleinzoon van de zangeres aan de collectie van Paleis Het Loo toegevoegd. Daar hoorden ook twee brieven bĳ, een programmaboekje van een optreden van Dora van Rooĳ en een tekstboekje van de zangeres met liederen in het Frans en Italiaans.

C6 /

37

C10 /

de wereld. Bont was ook een vanzelfsprekend onderdeel van de koninklĳke garderobe. De ‘pelterĳensalon’ van de Hongaarse bontwerkster mevrouw Van Dĳk-Sztricskó bestond van 1949 tot 1988 en alleen daar werd een bontjas van begin tot eind nog met de hand in elkaar gezet.

C6 / Vincent Mentzel (1945) / Portretfoto van koningin Beatrix / 1980/2009. Deze zwart-witopname werd gemaakt in Paleis Noordeinde in december 1980. Hĳ werd bewust en profil gemaakt, met sterk contrasterend licht, omdat de foto als uitgangspunt diende voor Bruno Ninaber van Eybens ontwerp van het portret van Beatrix op de gulden (1950). De eerste gulden met dit portret kwam in februari 1982 in omloop.

C8 / Diverse vervaardigers / Presentatieset van mr. U.W.E. Cazius (1799-1876). Vanaf 1853 ontving procureur-generaal in Limburg, mr. Unico Willem Elisa Cazius (1799-1876), verschillende Nederlandse en buitenlandse onderscheidingen. De procureur-generaal was trots op de door hem verworven onderscheidingen: in Brussel bestelde hĳ bĳ Gustave Wolfers een aantal speciale rozetten, waarin hĳ al zĳn onderscheidingen combineerde. Ook liet hĳ een etui maken om zĳn op smaakvolle wĳze uitgestalde ‘collectie’ te kunnen presenteren. In 1865 was daar ook het Zilveren Kruis 1813-1815 bĳgekomen, een onderscheiding die herinnerde aan het feit dat de jonge Cazius op 18 juni 1815 als 2de luitenant der artillerie bĳ Waterloo had gevochten. Een aparte bergruimte bood ruimte voor het reservelint van de Orde van de Nederlandse Leeuw en het Zilveren Kruis én voor een envelopje, waarop de procureur-generaal in Oost-Indische inkt ‘Sleuteltje van het kistje met décoraties’ schreef.

C7 / Pelterĳen Van Dĳk-Sztricskó / Jas van beverbont uit het bezit van koningin Juliana / circa 1950. Vanaf de jaren 1960 namen de protesten tegen het dragen van bont in de maatschappĳ sterk toe. Maar voor die tĳd was het dragen van bont de gewoonste zaak van

C9 / L. Adams / Wĳnglas om een dronk uit te brengen tegen Willem V / 1792-1806. De gravure laat geen misverstand bestaan; op een bospad dat leidt naar een obelisk steken twee voetjes uit de bosjes. In combinatie met het motto van de

Orde van de Kousenband ‘HONI SOIT QUI MAL Y PENSE’ (‘Schande over hem die er kwaad van denkt’) was het in de achttiende en begin negentiende eeuw meteen duidelĳk dat stadhouder Willem V hier op pittige wĳze wordt bespot. In deze periode leverden de prinsgezinden en patriotten een felle politieke strĳd in woord en beeld. Speculaties over een buitenechtelĳke relatie van de prins van Oranje met de Gelderse freule Constantia van Lynden (1761-1831) waren de vermoedelĳke inspiratiebron voor de gravure op dit glas. C10 / KLM-huisje in het model van Paleis Het Loo, in porselein, wit en blauw geglazuurd / 2013. In de jaren 1950 introduceerde luchtvaartmaatschappĳ KLM de eerste blauwwitte likeurhuisjes als relatiegeschenken voor Business Class passagiers. Inmiddels zĳn deze zogenoemde ‘KLM-huisjes’ uitgegroeid tot geliefde verzamelobjecten. Op 7 oktober 2014, de verjaardag van de KLM, wordt huisje nummer 95 onthuld. Voor een selecte doelgroep ontwikkelde KLM in 2013 een miniatuurmodel van Paleis Het Loo. Deze speciale gelimiteerde uitgave wordt slechts uitgereikt aan Flying Blue Platinum for Life-leden die meer dan een miljoen vluchtmĳlen hebben gespaard op KLM-tickets. Op 4 maart 2013 ontving de top tien van deze loyale klantenkring een genummerd paleisminiatuur tĳdens een feestelĳke bĳeenkomst in Paleis Het Loo. Het museum werd vereerd met een eerste ongenummerd exemplaar.

38



interview Hans van Nierop Behoudsmedewerker Stallen Hans van Nierop is een onbekende bekende; hĳ zat meerdere malen op de bok van de Gouden Koets en liep tĳdens de bĳzettingen van Claus (1926-2002), Bernhard en Juliana als koetsier mee naar Delft. Hans is niet alleen verantwoordelĳk voor de stallen zelf, maar ook voor de daarin tentoongestelde koetsen, sleden en auto’s. Zo af en toe rĳdt hĳ met een museumstuk op de openbare weg – de oude Minerva van Prins Hendrik (1876-1934).

Koetsier, dat hoor je niet vaak meer. ‘Van kindsaf aan ben ik bĳ paarden betrokken. Eerst ben ik hoefsmid geworden. Op een gegeven moment stond er een advertentie in het blad De Hoefslag. Ze zochten een koetsier bĳ het Koninklĳk Staldepartement in Den Haag. Daar ben ik 1991 aangenomen. In 2002 kregen mĳn vrouw en ik de gelegenheid op het platteland te gaan wonen. Toen heb ik ontslag genomen. Maar ik nam wel een paard mee. Die heeft bĳ ons een goede oude dag gehad.’

‘Met ieder rijtuig in het koetshuis moet een keer gereden zijn’. 39

1

Het Mecklenburgsysteem is

het mensysteem dat door de Nederlandse Koninklĳke stallen wordt gebruikt, geïntroduceerd door Prins Hendrik. Het meest opvallende aan het systeem is dat de handen plat liggen en dat er van achter de

Hoe kwam je bĳ Het Loo terecht? ‘Ik heb Het Loo een open sollicitatie gestuurd. Er was geen vacature, maar ik ging wel ‘‘in de bak’’. Zo af en toe reed ik nog als reservekoetsier van het Staldepartement, bĳvoorbeeld tĳdens de bronstritten. Na Prinsjesdag gaan de paarden voor een paar weekjes naar Het Loo, dus ik ging mee, leverde ze daar netjes af. Hoorde ik: ‘‘Jĳ was toch weg uit Den Haag’’? Ik zei: ‘‘Dat klopt, maar ik val nog steeds in’’. ‘‘O, zou je ook voor Het Loo hand-en-spandiensten [sic] kunnen verrichten?’’ En van het een kwam het ander. In 2007 ging ik twee dagen per week in Apeldoorn aan de slag, in 2010 werden dat er vier.’

hand wordt gereden; je rĳdt met twee handen naast elkaar, waarbĳ je de leidsels van het rechter voorpaard in je rechterhand houdt en de overige leidsels in je linkerhand. Dit geldt voor het rĳden met tweespan, vierspan of zesspan. De uiteinden van de

Wat doe je precies? ‘Ik onderhoud de stallen en de daarin tentoongestelde collectie. Ik doe bĳna niets met de paarden. Paarden verzorgen is namelĳk een dagtaak. Maar ik beheers het vak natuurlĳk wel en ben soms van nut. Ik kan bĳvoorbeeld als een van de weinigen de leidsels volgens het Mecklenburgsysteem1 aanbrengen.’

leidsels zĳn aan elkaar gegespt en liggen onder je zitvlak. De leidsels lopen binnendoor naar de paarden.

‘Je’ inventaris staat er prachtig bĳ. ‘Het is een beetje mĳn plek en mĳn collectie, dus ik zorg er goed voor. Leken zien sommige dingen

niet, maar ik wel. Dan poets ik nog even langer door. Dat is van belang, want alle rĳtuigen, dus ook de auto’s, moeten er goed en verzorgd uitzien.’ De bezoekers kunnen er niet dichtbĳ komen. Is dat jammer of juist prima? ‘Op dit moment beraadslagen we over de kwestie of bezoekers door de koetshuizen en stallen mogen lopen. Daarom bekĳken we of de collectie moet worden uitgedund – het staat er nu redelĳk vol. Ik ben er wat huiverig voor, want men gaat eraan zitten. Helemaal ertegen ben ik niet, het hoort immers een beetje bĳ deze tĳd en deze objecten kunnen een stootje hebben. Maar om mensen in de Minerva plaats te laten nemen voor een foto, nee, dat vind ik net iets te ver gaan. Het blĳft toch collectie!’ Velen spreken over 2013 als het jaar van de troonswisseling, met de tentoonstelling Ingehuldigd! als een van de hoogtepunten. Geldt dat ook voor een koetsier die al zo veel ‘koninklĳks’ heeft meegemaakt? ‘Jawel hoor, maar er gebeurden nog veel meer bĳzondere dingen in 2013, zoals de zomeravondconcerten. De sfeer, de entourage, de muziek, de stallen met de paarden, veel bezoekers. Mooier kun je het paleis niet over het voetlicht brengen.’ Wat is je favoriete rĳtuig? ‘De Leeuwenkopslee is een van mĳn favorieten. Eind jaren 1990 heb ik daar nog twee keer mee gereden, bĳ Paleis Soestdĳk, met prinses Juliana als passagier. Zĳ was ook passagier toen ik met een andere favoriet reed, de Redefiner, een rĳtuig van Wilhelmina (1880–1962). Eigenlĳk heb ik alleen maar leuke dingen gedaan. Ook het werk op Het Loo is altĳd boeiend.’

40

5

preseN tatie Expositie & Educatie

41

42

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Presentatie


Uiteraard had Paleis Het Loo eind 2012 een aantal wisseltentoonstellingen gepland voor 2013. Ook waren we volop bezig met de voorbereidingen van noodzakelĳke veranderingen in de permanente exposities. Het ‘kroningsjaar’ maakte echter duidelĳk dat snel handelen noodzakelĳk was. We lieten deze buitenkans niet aan ons voorbĳgaan en organiseerden in hoog tempo een kleine maar zeer succesvolle tentoonstelling over de inhuldiging. En de al geprogrammeerde expositie over de drie negentiende-eeuwse koningen kreeg een actualiteitswaarde die ten volle werd benut.

25 /

25 / Het koninklĳk paar opent de expositie Dromen op Paleis Het Loo. Wandel door de dromen voor de Koning. Foto: ANP Robin Utrecht.

43

Dat gold ook voor de tentoonstelling over toen nog koningin Beatrix. Het leek misschien wel afgesproken werk, maar dat was het niet: begin december 2012 riepen NOS en Paleis Het Loo het publiek op een zelfgemaakt portret van het staatshoofd in te zenden. Op 28 januari, drie dagen voor de opening, kondigde koningin Beatrix haar aftreden aan. De tentoonstelling Beeld van Beatrix (31 januari t/m 16 juni) kreeg ineens meer betekenis, immers de expositie toonde beeltenissen van een afscheidnemende vorstin. Er kwamen meer dan tweeduizend kunstwerken binnen. De 65 beste kregen een plek naast tien portretten van bekende kunstenaars, onder wie Andy Warhol (19281987) en Marte Röling. Vanwege de enorme belangstelling werd deze bĳzondere expositie met twee maanden verlengd – in totaal kwamen er 236.000 bezoekers op af. Vrĳwel het hele verslagjaar toonden we een selectie van onze aanwinsten (1 februari t/m 31 december). Het publiek kon niet alleen kennisnemen van de veelzĳdige objecten, maar kwam ook te weten waarom wĳ deze stukken aan de collectie toevoegden. Vanwege een verbouwing van het Haagse Mauritshuis waren 32 schilderĳen en vier sculpturen uit de voormalige stadhouderlĳke verzamelingen in Apeldoorn te zien. Meesters uit het Mauritshuis. Topstukken te gast op Paleis Het Loo (29 maart t/m 2 maart 2014) bevatte fraaie werken van onder anderen de portretschilders Adriaen Hanneman (circa 1603-1671) en Jan Mĳtens (circa 1613-1670) en vrolĳke diertaferelen van Melchior d’Hondecoeter (1636-1695). Vanaf 30 maart tot en met 2 juni was het park rondom het Oude Loo voor publiek toegankelĳk. En in Oranje en religie. De leden van het Huis Oranje-Nassau en de beleving van het geloof in hun tĳd (26 april t/m 1 september) stond

de geloofsbeleving van leden van het Huis OranjeNassau centraal, verbeeld door kostbare bĳbels en persoonlĳke gezangboeken uit het koninklĳk bezit. Deze expositie werd in samenwerking met Stichting Refo500 georganiseerd. Bĳna vĳf miljoen televisiekĳkers zagen de abdicatie van koningin Beatrix en de inhuldiging van koning Willem-Alexander. Willem-Alexanders hermelĳnen inhuldigingsmantel, koningin Máxima’s japon, de regalia en de troonzetels waren te bewonderen in de tentoonstelling Ingehuldigd! Kroon, troon en mantel eenmalig op Paleis Het Loo (7 mei t/m 16 juni). Het was een doorslaand succes. In zes weken tĳd bezochten circa 102.000 mensen Paleis Het Loo. Dit leidde tot lange rĳen op de bassecour. De vele bezoekers werden gastvrĳ ontvangen met bekertjes water, versnaperingen, parasols tegen de zon en paraplu’s bĳ regen. Er waren dan ook vrĳwel geen klachten over de lange wachttĳden. Bovendien vond elke bezoeker die opwegen tegen de bĳzondere presentatie. Ook in Amsterdam werd er geduldig gewacht om in de Nieuwe Kerk de deels gelĳknamige expositie Ingehuldigd! De Oranjes en de Nieuwe Kerk (11 mei t/m 18 augustus) te zien. Meer dan honderdduizend bezoekers bekeken de locatie van de inhuldiging en een historisch overzicht van de zeven Oranje-inhuldigingen, een jointventure van de Nieuwe Kerk, Paleis Het Loo, het Koninklĳk Huisarchief, het Rĳksmuseum en het Nationaal Archief. De tuinen zĳn voor Paleis Het Loo onmisbaar. Bezoekers komen er graag en lopen langs de bloemen en planten. In BloemenPaleis Het Loo. Geurende bloemen aan het Hof (22 juni t/m 15 september) schonken we aandacht aan een belangrĳk ‘botanisch’ aspect, de geur. Bezoekers werden geattendeerd op welriekende bloemen en kruiden in de bloemperken 44



30 / 27 /

26 /

en in de honderden tuinvazen op de muren. Op 29 juni organiseerden we bovendien een succesvolle workshop botanisch tekenen, onder leiding van Janneke Brinkman-Salentĳn. Dezelfde dag gaf de culinair historica Lizet Kruyff de lezing Van potpourri tot parfum. Niet alleen nam een vorstin afscheid en ving de nieuwe koning zĳn regeerperiode aan, ook was het in 2013 precies tweehonderd jaar geleden dat het Koninkrĳk der Nederlanden begon. In het spectaculaire sluitstuk Wĳ Willem. De koningen die Nederland bouwden (19 oktober 2013 t/m 27 april 2014) tonen we deze geschiedenis. De bezoekers komen te weten wie Willem I, II en III waren, waar hun ambities lagen, hoe zĳ omgingen met politici en de bevolking en welke rol zĳ speelden in de geschiedenis van het koningshuis en Nederland. Voor de eerste keer kozen we voor een ander, moderner tentoonstellingsconcept. Ditmaal geen objecten met tekstborden, maar een objecttheater. Multimediale presentaties, theatrale effecten en filmscènes ontvouwen de levensverhalen van de drie negentiende-eeuwse Willems. Het publiek reageert enthousiast. Sommigen komen tot drie keer terug en vinden het geweldig dat het ons gelukt is om een ‘eeuw-rĳke’ geschiedenis in drie kwartier te vertellen. Interessant is dat anderen meer de emotionele kant van het verhaal ondergaan, en minder de feiten rondom een historische gebeurtenis onthouden: zo leeft men mee met koningin-regentes Emma (1858-1934) die vertelt waarom ze het koningschap anders wilde aanpakken dan haar voorgangers. 45

Het tentoonstellingsbeleid van Paleis Het Loo biedt ook ruimte aan kleinere presentaties over bĳvoorbeeld leden van het Koninklĳk Huis en hun interesses of over onderwerpen die daaraan verwant zĳn.

28 /

29 /

26 / In de tentoonstelling Oranje en religie lag de nadruk op voorwerpen die de goddienstige beleving van de Oranjes in beeld brengen,

Wij presenteren het paleis, de stallen, tuinen en museumcollectie op een aantrekkelijke manier. De expositie Katinka van Rood. Vorstelĳk beeldhouwster (10 november 2013 t/m 9 maart 2014) is daar een goed voorbeeld van. In de filmzaal en de paleisgang presenteerden we enkele werken die beeldhouwster Katinka van Rood (1913-2000) in opdracht van het koningshuis maakte: bronzen, penningen, medailles en munten met onder anderen afbeeldingen van koningin Juliana, prins Bernhard, prinses Beatrix en prins Claus. De speciale band tussen prinses Beatrix en Van Rood werd onderstreept door werken uit de verzameling van de prinses, waaronder het portret dat zĳ van haar lerares Katinka maakte en het originele roerbeeld van de lemsteraak De Groene Draeck. Aanleidingen van de expositie waren Van Roods honderdste geboortejaar en de verschĳning van haar biografie, geschreven door haar leerlinge Marĳke Gémessy en kunsthistorica Detty Steinebach.

zoals de Bĳbelkast die Wilhelmina bĳ haar huwelĳk cadeau kreeg van het Nederlands Bĳbelgenootschap. 27 / Op 23 april was mevrouw Bosma uit het NoordHollandse Huizen de honderdduizendste bezoeker van Beeld van Beatrix. Zĳ ontving uit handen van Michel van Maarseveen een miniatuur van het prĳswinnende kunstwerk. 28 / Inrichting expositie Meesters uit het Mauritshuis.

Ter gelegenheid van de inhuldiging van de koning nam het Nationaal Comité Inhuldiging het initiatief voor een Droomboek. Ruim tachtig dromen die ingezetenen van Nederland voor de koning en voor elkaar hadden gebundeld waren te bewonderen in Dromen op Paleis Het Loo. Wandel door de dromen voor de koning (6 september t/m 27 oktober). Al kĳkend en lezend liep het publiek langs metershoge vlaggenpoorten, waarop de dromen waren afgebeeld in de vorm van wensen, gedichten, schilderĳen en tekeningen. In het kader van de Nationale Fotoweek met als thema ‘Kĳk! Mĳn familie’ presenteerden we Het Oranje Fotoalbum (20 september t/m 24 november), met familiekiekjes van de meest bekende familie van Nederland. En zoals bekend gaan vorsten en vorstinnen vaak op reis. Maar wat nemen ze mee, en waarin? Dit was te zien in De vorst op reis (14 september t/m 1 december), een sierlĳke presentatie van koninklĳke reiskistjes en reisnecessaires.

29 / Conservator Paul Rem legt de laatste hand aan de expositie Oranje en religie. 30 / Een meester uit het Mauritshuis; Adriaen Hanneman, Postuum portret van Mary I Stuart (1631-1660) met dienstbode, circa 1664. 31 / De tentoonstelling Ingehuldigd! in de Audiëntiezaal.

Ook de afdeling Educatie kon en wilde niet om het ‘Oranjejaar’ 2013 heen. Veel basisscholen besteedden aandacht aan de troonswisseling en het koningshuis en kozen ervoor Paleis Het Loo te bezoeken, vaak als onderdeel van een schoolproject over het koningshuis. Daardoor was 2013 een succesvol jaar voor schoolbezoeken: we ontvingen 9700 leerlingen uit zowel het basisonderwĳs als het voortgezet onderwĳs. De tentoonstelling Wĳ Willem met het bĳbehorende lesprogramma voor de bovenbouw van het basisonderwĳs was voor scholen een goede manier om in de klas aandacht te besteden aan tweehonderd

31 /

jaar Koninkrĳk der Nederlanden. Met een aantrekkelĳk leesboekje konden leerlingen zich in de klas voorbereiden op het reilen en zeilen van de Oranjes in de negentiende eeuw. Na de voorstelling in het objecttheater – die de leerlingen erg spannend vonden – gingen de kinderen zelf aan de slag in het kinderatelier: ze maakten een eigen staatsieportret – met het paleis op de achtergrond, en dekten de tafel voor een staatsbanket van koningin Wilhelmina. Het kinderatelier werd in de weekenden, woensdagmiddagen en schoolvakanties volop gebruikt door gezinnen. Paleis Het Loo gebruikt verschillende manieren om bezoekers verhalen te vertellen over de bewoners, interieurs en objecten. Het doel is deze manieren de komende jaren zo veel mogelĳk uit te breiden. In 2013 is het project gestart voor het verbeteren van de informatie in het paleis. De eerste resultaten zĳn half 2014 zichtbaar, zoals een boekje met informatie bĳ de route door het paleis voor alle bezoekers. En in de multimediale presentatie Nederland & Oranje, vĳf eeuwen samen is vlak voor de zomer de informatie volledig aangepast aan de situatie na de troonswisseling: koning Willem-Alexander heeft een plek gekregen in de tĳdlĳn van de Oranje-vorsten.

46



32 /

33 /

32 / Minister Thorbecke arriveert bĳ de opening van Wĳ Willem. 33 / In Wĳ Willem lopen bezoekers van scène naar scène door het leven aan het hof in de negentiende eeuw. Op de voorgrond Thorbecke (1798-1872). 34 / De expositie BloemenPaleis Het Loo bevatte botanische tekeningen en objecten als parfumhouders en -flesjes, Delfts blauwe bloemenvazen en een zilveren potpourrischaal. 35 / Inrichting van de expositie over beeldhouwster Katinka van Rood. Foto: T. Haartsen. 36 / Kinderen aan de slag in Kinderatelier Wĳ Willem. Er waren kleurplaten en bouwmateriaal van K’nex, een verwĳzing naar de infrastructurele innovaties tĳdens de levens van de drie Willems. Ook dekten de kinderen de tafel volgens

34 /

35 /

36 /

de hofetiquette en maakten ze foto’s van zichzelf, waarbĳ ze gebruikmaakten van allerlei props.

47

48



Essay Paul Rem

de tronen van het nieuwE koningspaar De verrassende upgrading van twee

38 /

armstoelen uit de collectie van Het Loo.

Wie denkt dat een museale collectie altĳd een statisch geheel is van objecten die hun oorspronkelĳke functie hebben verloren, komt op Paleis Het Loo bedrogen uit. De Koninklĳke Familie maakt in enkele gevallen namelĳk nog steeds gebruik van meubelen die eens tot hun particuliere bezit hebben behoord, dus stammend uit de tĳd vóór Het Loo museum werd. Het gaat om stukken die ook vroeger bĳzondere plechtigheden opluisterden, zoals de monumentale knielbank die bĳ tal van huwelĳksinzegeningen een rol speelde, tot in 2013 toe. Ook tĳdens de inhuldiging van koning Willem-Alexander waren meubelen van Het Loo opvallende blikvangers in de Nieuwe kerk: twee armstoelen uit de collectie promoveerden tot troonzetel voor de koning en de koningin.

Op 30 april 2013 waren alle ogen gericht op koning Willem-Alexander en koningin Máxima. De tĳd is voortgeschreden, de personages gewĳzigd, maar in grote lĳnen was de inhuldigingsceremonie in de Amsterdamse Nieuwe Kerk een herhaling van alle eerdere inhuldigingen. In die herhaling schuilt juist de kracht, want het gaat om het bevestigen van de continuïteit. Geen wonder dus, dat voor de gang van zaken tĳdens deze plechtigheid werd teruggegrepen op het draaiboek van de vorige inhuldiging in 1980, want de meeste ingrediënten van de ceremonie zĳn nu eenmaal traditioneel bepaald. Met de vorstelĳke troonzetel is dat juist niet het geval. Met dit symbool van koninklĳke macht drukt elke nieuwe vorst uit het Huis Oranje-Nassau een eigen stempel op de plechtigheid. Nederland beschikt nu eenmaal niet over één vaste zetel voor de inhuldiging van zĳn Oranjevorsten. Voor de inhuldiging leken de armstoelen die koningin Beatrix bĳ haar inhuldiging in 1980 gebruikte,

49

de enige die in aanmerking leken te komen. In 1980 was de keuze gevallen op twee lage, negentiende-eeuwse armstoelen in Lodewĳk XV-stĳl. Zĳ konden dus niet bogen op een historische of koninklĳke herkomst, want zĳ waren in de jaren 1950 bĳ een antiquair gekocht om prins Bernhards vertrekken op Huis ten Bosch in te richten. Voor het gebruik door koningin Beatrix en prins Claus werden de stoelen opnieuw bekleed met zĳde die omstreeks 1870 voor Paleis Noordeinde als meubelbekleding was besteld. Het motief van het schild met de klimmende leeuw en de kleuren rood, blauw en goudgeel verleenden de stoelen een ceremonieel karakter. Een troonzetel moet voldoen aan een aantal eisen op het terrein van het vorstelĳk decorum. Het is niet alleen een functioneel zitmeubel, maar het is ook een symbool. Uitdrukkingen als ‘de troon bestĳgen’, ‘troonsafstand doen’, ‘zich scharen om de troon’, zĳn alle metaforen voor koninklĳke macht. De rĳke

37 /

collectie van Paleis Het Loo bood uitkomst. De keuze viel op twee vergulde armstoelen in neo-Lodewĳk XIVstĳl. Monumentaal, maar niet pompeus. De brede zit zou mogelĳk maken dat de koning, omhuld door de koningsmantel, zonder verlies van decorum zou kunnen zitten en opstaan. Maar ook de historische achtergrond van de stoelen speelde mee. In 1901 bood een comité van Amsterdamse dames en jonge meisjes koningin Wilhelmina in het Paleis op de Dam een groot zitameublement aan. De driezitscanapé, vĳf armstoelen, vier taboeretten en twee voetenbanken, waren vervaardigd in de meubelfabriek van de firma Jansen & Zonen, hofleveranciers te Amsterdam. De bekleding van het gehele ameublement was geborduurd door de schenksters. Het cadeau viel in zeer goede aarde en al snel werd het ameublement naar Het Loo overgebracht, waar het geplaatst werd in staatsievertrekken die in opdracht van de jonge koningin waren gedecoreerd in laat-17de-eeuwse stĳl. Op de staatsiefoto die zĳ omstreeks 1912 van zichzelf liet maken ter gelegenheid van haar koperen regeringsjubileum, doet een van de Amsterdamse armstoelen zelfs dienst als ‘troon’. Ongeveer honderd jaar later werden deze stoel en een ander exemplaar uit het Amsterdamse ameublement aangewezen als troonzetels voor koning WillemAlexander en koningin Máxima. Om een mooie eenheid op het troonpodium in de Nieuwe Kerk te krĳgen werd de vergulding van de stoel voor de koningin

aangepast op die van de koning. De oorspronkelĳke bekleding was intussen te kwetsbaar geworden. Bovendien ontbrak hier het koninklĳke aspect: een monogram of een wapen. Met uiterste zorg werd de oude bekleding afgenomen en overgebracht naar het textieldepot van Het Loo. De stoelen werden in opdracht van het hof opnieuw bekleed met goudgele zĳden damast uit Italië, een keuze van het koninklĳk paar. De meer egale kleur bleek de stoelen een grotere monumentaliteit te verlenen. Op de rugbekleding werd een leeuw uit het koninklĳk wapen geappliqueerd, afkomstig uit een restant zĳden meubelstof waarmee ook de stoelen uit 1980 waren bekleed. De traditie getrouw koos ook koning WillemAlexander voor een eigen inhuldigingszetel. Dat hiervoor armstoelen uit voormalig koninklĳk bezit werden aangewezen is op zich al speciaal. In principe zou het mogelĳk zĳn de stoelen weer terug te brengen in de toestand van 1901. Maar het bĳzondere is juist dat twee, schĳnbaar levenloze, museumstukken zomaar promoveerden tot de symbolen van een nieuw koningschap. Na de inhuldiging keerden de armstoelen terug naar Het Loo voor de tentoonstelling Ingehuldigd!.

39 /

37 / Troonzetels van koning Willem-Alexander en koningin Máxima, Amsterdam, Firma Jansen & Zonen, verguld beukenhout en zĳde (modern). Deze armstoelen behoren tot het zogenoemde Amsterdamse ameublement uit de collectie van Paleis Het Loo. Dit werd in 1901 door een comité van Amsterdamse dames aangeboden aan koningin Wilhelmina ter gelegenheid van haar huwelĳk met prins Hendrik. Foto: ANP Robin Utrecht. 38 / Troonzetels van koningin Beatrix en prins Claus, Nederlands, late negentiende eeuw. Verguld beukenhout, zĳde uit omstreeks 1874. Paleis Het Loo, bruikleen Koninklĳke Verzamelingen. Foto: T. Haartsen. 39/J.M. Guy de Coral, Staatsiefoto van koningin Wilhelmina, omstreeks 1912. Wilhelmina staat voor de zetel uit het ameublement dat voor de inhuldiging van 2013 is gebruikt.

50

6

51

evene menten en acti tiviteiteN Gasten & Groepen 52

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Evenementen en activiteiten


40 /

In het verslagjaar vonden enkele evenementen en activiteiten plaats die intussen vaste waarden zĳn voor Paleis Het Loo. Op de dinsdagen in de zomervakantie ontvingen we tĳdens de Prinsessendagen weer honderden prinsesjes – vaak in mooie roze jurken en prachtig opgemaakt. De troon stond voor hen klaar voor het fotomoment en de speurtocht door het paleis werd met enthousiasme gevolgd. Ook keerden een Kĳkje vanaf het Paleisdak, een koninklĳk uitzicht over de tuinen (30 april, 9 mei – Hemelvaartsdag, 19-20 mei – Pinksteren en elke woensdag in juni en juli) en het Museumweekend (6-7 april) terug.

41 /

40 / De Kikkerkoning omhelst een meisje tĳdens De Parade van de Zomerkoning. 41 / Na een oproep van het Nationaal Comité Inhuldiging in april zonden 6500 mensen hun toekomstdroom voor Nederland in. Een jury van bekende Nederlanders maakte

Een uniek evenement was de feestavond aan de vooravond van de inhuldiging (29 april). Er kwamen circa 2500 bezoekers, hoofdzakelĳk uit Apeldoorn. Zĳ genoten van muziek en optredens met een Argentĳns tintje. De avond werd georganiseerd door de Stichting Oranjefeesten Apeldoorn in samenwerking met Paleis Het Loo, en markeerde eveneens dat wĳ deel uitmaken van de stad Apeldoorn en inmiddels door de stad ook zo worden gezien. Voorafgaand aan de feestelĳkheden werd aan de Zwolseweg ter hoogte van de Naald een Koningslinde geplant door de Apeldoornse burgemeester John Berends, voorzitter van de Stichting Oranjefeesten Apeldoorn Simon Boon en Michel van Maarseveen, als blĳvende herinnering aan de inhuldiging van koning WillemAlexander.De linde is omgeven door een fraai hekwerk, ontworpen door kunstenares Margot Berkman. 53

In De Paarden en rĳtuigen van Z.M. de Koning (t/m 27 juni) kreeg het publiek voor het eerst de kans om de aanspanningen, de tuigage en kleding die op Prinsjesdag gebruikt worden van dichtbĳ te zien. We produceerden eveneens en op initiatief van het speelgoedmerk de Playmobil Speeldagen (8-13 augustus). Helaas bleek het evenement niet aan de kwaliteitsstandaard van Paleis Het Loo te voldoen. Niet alleen bleven de ingeschatte bezoekersaantallen achter, ook waren de reacties van het publiek niet onverdeeld positief. In 2013 benutte Paleis Het Loo de zwoele zomeravonden optimaal met De Parade van de Zomerkoning: theatervoorstellingen, concerten en een adembenemend luchttoneel. Onze barokke tuinen waren het podium en speelden in volle bloei en met verve de hoofdrol. Op vĳf woensdagavonden in de

vervolgens een selectie van zo’n driehonderd ‘verrassende, begrĳpelĳke en inspirerende’ dromen. Het Droomboek bevat de dromen in tekst, beeld, geluidsfragmenten en videomateriaal. Tĳdens de presentatie voerden kinderen bĳzondere acts uit. Foto: Roy Beusker. 42 / De Playmobil Speeldagen.

periode 27 juli-21 augustus ontving Paleis Het Loo 7611 bezoekers en gaven vĳftig artiesten voorstellingen. Er stonden echter zes avonden gepland: een voorstelling moest vanwege zware regenval en onweer worden afgelast. De Parade van de Zomerkoning is een eigen productie van Paleis Het Loo waarbĳ met een aantal externe partĳen wordt samengewerkt. In 2014 krĳgt dit evenement een vervolg. Het eerste exemplaar van Het Droomboek. Mĳn droom voor ons land. Inspiratie voor de koning ontving koning Willem-Alexander uit handen van de voorzitter van het Nationaal Comité Inhuldiging Hans Wĳers, in aanwezigheid van de directie, directievoorzitter Nationale Goede Doelen Loterĳen Boudewĳn Poelmann en circa honderd inzenders van dromen (5 september). Daarnaast openden de koning en koningin de eerdergenoemde expositie naar aanleiding van dit boek. De NOS deed live verslag van deze bĳzondere septemberdag. In de winterperiode was Het Loo wederom gastheer van het evenement The Spirit of Winter (13-17 november), dat werd bezocht door 11.450 mensen.

42 /

het afsluitende concert (6 april) vonden respectievelĳk plaats in de Balzaal en onder de aanspanplaats op het Stallenplein. De Balzaal was in november ook het toneel van de uitreiking van de Young Captain Award 2013. Onder toeziend oog van ruim 150 aanwezigen overhandigde juryvoorzitter en minister van Economische zaken Henk Kamp deze prĳs voor vernieuwend en duurzaam leiderschap aan Annemarieke de Haan. De presentatie van dit jaarlĳks terugkerende feestelĳke evenement was in handen van fotografe en voormalig journaallezeres Sacha de Boer. Het Fonds Slachtofferhulp reserveerde de Balzaal voor haar traditionele kerstgala met fondsenwervende veiling en loterĳ (16 december). De circa 150 aanwezigen, onder wie voorzitter prof. mr. Pieter Van Vollenhoven en zĳn echtgenote prinses Margriet, genoten van een fantastische avond. D66-voorman Alexander Pechtold wist als energieke veilingmeester de aanwezige koninklĳke gasten, zakelĳke kopstukken en bekende Nederlanders te verleiden tot hoge biedingen, wat het prachtige bedrag van € 181.525 opleverde.

Paleis Het Loo was voor veel activiteiten in het kader van het vriendschapsjaar Nederland-Rusland gastheer. Het openingssymposium (27 februari) en 54


43 /


44 /

45 /

43 / Robert Rozenboom (l) en Martĳn Bik (r) demonstreren tĳdens

45 / Het uitrĳden van de Gala Glas Berline met een vierspan Friese

de Spirit of Winterfair hoe de guirlandes voor de kerstdecoraties

paarden, begeleid door de Rĳknechtmajoor en twee rĳknechten,

gemaakt worden.

onderdeel van De Paarden en rĳtuigen van Z.M. de Koning.

44 / Het planten van de Koningslinde; v.l.n.r. burgemeester

46 / De Zomerkoning paradeerde vĳf zomeravonden in Paleis

van Apeldoorn John Berends, voorzitter van de Stichting

Het Loo, maar nam ook de tĳd om te poseren met zĳn koetsiers.

Oranjefeesten Apeldoorn Simon Boon en directeur van Paleis Het Loo Michel van Maarseveen.

55

46 /

Wij organiseren een breed scala aan evenementen en activiteiten die passen bij het museum, paleis, de stallen en tuinen.

56



interview Marieke Berendsen Halverwege het interview wordt projectleider Marieke Berendsen gevraagd naar de implementatie van projectmatig werken en een langetermĳnplanning. Ze denkt even na en citeert een frase uit een lied van Bram Vermeulen: ‘Het is een wedstrĳd tegen de tĳd, en de tĳd staat voor’. Maar Vermeulen zingt in hetzelfde lied ook ‘Zoveel te doen vandaag, ik ben pas net begonnen’. Allebei is waar.

Je kwam halverwege het verslagjaar in dienst. ‘Ik voelde me direct welkom, niet het minst door de enorme bos bloemen op mĳn bureau. Mĳn voorganger Willem van der Vegt heeft me echt fantastisch ingewerkt. Hĳ liet me alle hoeken en gaten van Paleis Het Loo zien, vertelde over de afdelingen en de medewerkers. Een betere overdracht kon ik me niet wensen. Al aan het eind van mĳn eerste week dacht ik: ‘‘Wat jammer dat Willem ermee ophoudt’’. Ik had graag met hem gewerkt. Ook stond mĳn deur de eerste twee maanden open: ‘‘Kom binnen, vertel je verhaal, of stel een vraag’’. Zo leerde ik niet alleen mĳn collega’s goed kennen, maar ook de verschillende sferen in Paleis Het Loo. Tegelĳkertĳd voelde ik me nuttig.’ Nuttig? ‘Er is een omslag gaande. Kort gezegd verdwĳnt de ad hoc aanpak en gaan we projectmatig werken. Enerzĳds doen we dat door een korte- en langetermĳnplanning in te voeren – hoe kom je van A tot Z, anderzĳds door structuur aan te brengen via de regel ‘‘Wie, wat, waar, hoe en waarvoor’’. Mĳn taak als projectleider is om de werkzaamheden goed te organiseren en af te stemmen op die korte én lange termĳn. Zo sluiten we processen sneller en beter af en, mocht het nodig zĳn, kunnen we anticiperen op verrassingen.’ Is het je (al) gelukt? ‘Hoewel er bĳ iedereen grote behoefte bestaat om meer gestructureerd te werken, gaat dit niet van stel op sprong. Iedereen is zeer betrokken, dat zorgt ervoor dat soms meerdere medewerkers zich met één taak bemoeien. Dat kan vertraging opleveren en verwarring scheppen. Bĳ Wĳ Willem was het de kunst om alle externe en interne partĳen goed op elkaar af te stemmen. Dát is gelukt. Maar we zĳn er nog niet.’

57

Wat is je prognose? ‘Ken je dat lied van Bram Vermeulen? Wedstrĳd tegen de tĳd? [Zingt]: ‘‘Het is een wedstrĳd tegen de tĳd, en de tĳd staat voor’’. We staan achter, maar tussen 2015 en 2018 lopen we die achterstand in. In 2014 worden alle tentoonstellingen en grote evenementen projectmatig aangepakt, en verschĳnt er een meerjarenplanning voor de periode 2015-2018.’ En ik neem aan: volgens de methode Berendsen? [Lachend]: ‘Wat ik goed kan en ook het leukste vind om te doen, is voorwaarden scheppen op basis waarvan anderen hun werk kunnen doen, en het liefst kunnen schitteren. Daarom is het goed dat je weet wie voor een bepaalde taak verantwoordelĳk is. Dat je met elkaar een plan en afspraken maakt. Die leg je vast in heldere korte documentjes die verspreid worden over alle afdelingen en collega’s. Op deze manier staat een project niet op zichzelf. [Peinst]: Maar het is ook een kwestie van je boerenverstand gebruiken. Van groot belang is evalueren, benoemen wat er goed en niet goed ging. En daar natuurlĳk van leren.’ ‘Je hebt nog zoveel te doen, en je bent pas net begonnen …’ ‘Als ik denk aan wat ik allemaal op een dag doe, kan ik er soms niet over uit hoe leuk ik het vind. Werken op deze prachtige plek, in een eigen kamer, met een deurtje naar buiten, zelfs de gang is schitterend. Vergeet niet dat ik werk in de slipstream van de ambitie van de directie. Kwaliteit staat voorop. Tentoonstellingen, evenementen en activiteiten moeten een hoog niveau halen dat passend is bĳ Paleis Het Loo. Ze mogen het paleis overstĳgen, maar nooit verlagen.’

‘Ik voelde me direct welkom en nuttig’. 58

7

59

marke ting eN commu nicatie Markt & Merk 60

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Marketing en Communicatie

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Marketing en Communicatie

Paleis Het Loo is een merk. In 2013 schonken we daarom veel aandacht aan onze uitstraling. Een onmisbaar onderdeel daarvan was de implementatie van een nieuwe huisstĳl. Door een heldere kleurstelling en gebruik van nieuwe lettertypes werd in samenwerking met Doorrood Persuasive Agency een eigentĳdse identiteit gecreëerd. In alle publieksuitingen is dit herkenbare en frisse concept toegepast, bĳvoorbeeld op de nieuwe website die medio 2013 live ging dankzĳ een forse financiële ondersteuning van de Stichting ’t Konings Loo. We kozen ook voor een meer visueel uiterlĳk en plaatsten veel maar vooral aantrekkelĳk beeldmateriaal op de site.

47 /

47 / De tuinen met de beelden zĳn een belangrĳk onderdeel van het merk Paleis Het Loo, bĳvoorbeeld de Narcissuscascade in de Benedentuin.

Technische verbeteringen waren er ook. Er is een toegankelĳker navigatiestructuur doorgevoerd, waardoor websitebezoekers minder snel verdwalen, terwĳl de website nog steeds flexibel genoeg is om meer informatielagen aan te bieden. Ook is de routing naar de online verkoop van tickets binnen de website geoptimaliseerd. En met resultaat; er werd in 2013 voor meer dan € 300.000 aan online tickets verkocht, ten opzichte van 2012 een stĳging van ruim 72,5%.

Wij positioneren Paleis Het Loo als een sterk merk om meer bezoekers en inkomsten te genereren. Opvallend hierbĳ is het grote aandeel online tickets voor het zomerevenement De Parade van de Zomerkoning, dat € 60.000 aan omzet heeft gegenereerd. Het aantal online verkochte tickets is goed voor ruim 4,5% van het totaal aantal bezoekers. In 2014 krĳgen bezoekers die online hun ticket kopen meer voordelen, waardoor een hoger percentage wordt verwacht. De website werd in 2013 580.000 keer bezocht. Daarnaast ging een nieuwe mobiele website in de lucht. Mobiel gebruik van de website was in 2012 nagenoeg 0%, in 2013 lag dit tussen de 10 en 20%. Verwacht wordt dat deze stĳgende lĳn zich voortzet in 2014.

61

We zetten daarom hoger in op het gebruik van social media. Op Facebook heeft dit al geleid tot een maandelĳks bereik van honderdduizend ‘vrienden’. Paleis Het Loo diende met succes een aanvraag in bĳ Google Grants, wat resulteerde in een advertentiebudget van $ 100.000 binnen Google Adwords. Na een vliegende mediastart in januari door de publiekstrekker Beeld van Beatrix nam het aantal mediaoptredens een nog hogere vlucht door de exposities rond de inhuldiging en natuurlĳk door deze memorabele gebeurtenis zelf. Paleis Het Loo was vaak te zien en te horen in televisie- en radioprogramma’s. Onze vaste woordvoerder Paul Rem spande de kroon. Zĳn verteltrant wordt alom geroemd. Naar aanleiding van zĳn rol in de film Den Haag, sporen van Oranje en ongetwĳfeld vanwege zĳn bĳdrage aan de driedelige MAX-documentaire Drie Koningen van Oranje, was hĳ volgens De Stentor zelfs hard op weg een bekende Nederlander te worden. Een beter boegbeeld kan Paleis Het Loo zich niet wensen, maar ook andere medewerkers gaven inspirerend en deskundig commentaar aan en in de media. De in 2012 opgerichte Vriendenvereniging telde in het verslagjaar bĳna zevenhonderd leden. Op 13 mei vond er een drukbezochte Vriendenbĳeenkomst plaats waarbĳ drs. Eelco Elzenga, voormalig hoofdconservator en adjunct-directeur van Paleis Het Loo, een lezing gaf over de koninklĳke inhuldigingen. Daarna volgde een exclusief bezoek aan Ingehuldigd!. Ook waren de Vrienden uitgenodigd voor de premièrevoorstelling van De Parade van de Zomerkoning.

62

8

perso neel eN organi satie Opleiding & Ontwikkeling

63

64

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Personeel en Organisatie


snel en adequaat op klachten te reageren en zo te voorkomen dat medewerkers langdurig uitvallen. Bĳgevolg is per 31 december 2013 na tien jaar afscheid genomen van de vorige bedrĳfsarts en de bĳbehorende arbodienstverlenende instelling. In 2013 zĳn drie preventiemedewerkers aangesteld: Steven Scholten (Tuindienst), Johan Hulzebos (Beveiliging & Bewaking) en Dick Geerdink (Facilitaire dienst). Samen met twee OR-leden en de zakelĳk adjunct-directeur vormen zĳ de arbocommissie. Alle leden van de arbocommissie hebben de Prisma Arbozorgcursus preventiemedewerkers gevolgd.

Wij zijn een aantrekkelijke werkgever die medewerkers motiveert, inspireert en talenten en capaciteiten zo goed mogelijk inzet. 48 /

In het verslagjaar heeft Paleis Het Loo op personeelsgebied een aantal belangrĳke vernieuwingen kunnen doorvoeren. Overeenkomstig het activiteitenplan 2013-2016 zĳn verantwoordelĳkheden lager in de organisatie gelegd en is er veel tĳd en geld gestoken in de opleiding van medewerkers. Om dit proces goed te begeleiden, volgden de mt-leden een cursus leidinggeven, waarbĳ jaarplannen, jaarplanningen en budgetverantwoordelĳkheid onderdeel waren. Ook het middlemanagement heeft een basiscursus praktisch leidinggeven gevolgd. Daarnaast hebben de directie en enkele mt-leden zich gestort op crisismanagement. Een zeer nuttige cursus, die zĳn vervolg krĳgt in 2014.

Naast de gerealiseerde organisatorische verschuivingen om interne processen efficiënter te laten verlopen, is er een voortvarende start gemaakt met projectmatig werken. Dit stond nog in de kinderschoenen, maar door het toenemende belang van tentoonstellingen en evenementen om publiek te trekken, was het noodzakelĳk deze interne professionaliseringslag te maken. In 2014 zal ook dit proces voltooid worden. In overleg met de OR is gekozen voor de aanstelling van een externe vertrouwenspersoon (Marjon Westerhof), waardoor de protocollen bĳ het signaleren van ontoelaatbaar gedrag als (seksuele) intimidatie en pesten in de organisatie zĳn geborgd. Samen met de vertrouwenspersoon heeft de afdeling P&O het Beleidsdocument (on)gewenst gedrag opgesteld, 65

waarin ook een gedragscode is opgenomen. Na instemming van de OR is dit document aan alle medewerkers uitgereikt ter kennisname en ondertekening. Nieuwe medewerkers ontvangen dit beleidsdocument bĳ aanvang van hun arbeidsovereenkomst. Het gemiddelde ziekteverzuim van 2013 is 3,27%. Hoewel dit geen hoog cĳfer is, hanteren wĳ een actief ziekteverzuimbeleid. Medewerkers die zich in een jaar meer dan drie keer ziek melden, worden uitgenodigd voor een gesprek om de mogelĳke verzuimoorzaken op de werkvloer te achterhalen. Een nieuwe bedrĳfsarts past binnen dit preventieve beleid. Deze werkt als zelfstandige en heeft korte lĳnen met bĳvoorbeeld een bedrĳfsfysiotherapeut en arbeidsdeskundige. Zĳ maken het ons mogelĳk om

48 / Ingehuldigd! trok veel bezoekers. Het wachten werd ook verzacht door grote borden met informatie over de inhuldigingen, kleding, tronen en regalia.

In het verslagjaar gingen vĳftien medewerkers met pensioen. We namen afscheid van beeldbepalende collega’s die soms decennialang in Paleis Het Loo hebben gewerkt. Deels zĳn zĳ vervangen door nieuwe collega’s, waarbĳ verschillende functies opnieuw zĳn gedefinieerd. In de nabĳe toekomst zullen relatief veel medewerkers van het eerste uur hun pensioengerechtigde leeftĳd bereiken. Nieuwe functies waren die van teamleider en assistent-teamleider binnen de afdeling Beveiliging. Ook de functie van projectleider, die het projectmatig werken in de organisatie moet borgen, is nieuw. Met de aanstelling van een online marketeer heeft Paleis Het Loo vervolgstappen gezet op het online gebied. Vanwege de drukte rond de exposities Beeld van Beatrix en Ingehuldigd! werden tĳdelĳke krachten ingehuurd, die samen met de vaste medewerkers de vele bezoekers gastvrĳ hebben ontvangen en garant stonden voor een veilig en prettig bezoek aan Paleis Het Loo. In 2014 wordt onder andere overgegaan op de digitale loonstrook. De voorbereidingen, zoals aanpassing van het personeelssysteem aan de laatste softwareversie en digitalisering van de personeelsdossiers, vonden plaats in 2013. Zo hebben ook alle medewerkers een e-mailaccount ontvangen, waarmee men ook thuis kan inloggen. Toch is de voortschrĳdende digitalisering voor sommige medewerkers een brug te ver. We zullen hen in dit proces begeleiden met aanwĳzingen en/of cursussen op de werkplek. Veel informatieverstrekking zal digitaal

gebeuren, maar niet altĳd. De tweemaandelĳkse personeelsbĳeenkomsten bleken opnieuw een waardevol instrument om medewerkers te informeren over en te betrekken bĳ ontwikkelingen in het paleis. Het is verheugend dat deze bĳeenkomsten steevast drukbezocht worden. De directie hecht grote waarde aan de cao-bepaling die stelt dat 1% van de loonsom wordt besteed aan opleidingen en persoonlĳke ontwikkeling van de medewerkers. In 2013 zĳn door veel medewerkers verschillende cursussen afgerond. Naast de eerdergenoemde preventiecursus voltooiden acht collega’s een timemanagementcursus. Omdat de software van de financiële administratie, de personeelsadministratie, het collectiebeheersysteem en het reserveringssysteem volledig up-to-date is, hebben de betreffende medewerkers de benodigde aanvullende cursussen gevolgd (Exact, ADP en Full House). En naast de gebruikelĳke BHV-cursussen ondergingen twee collega’s van de afdelingen Beheer en Behoud een aanvullende driedaagse training Collectiehulpverlening voor beslissingsbevoegden. De ondernemingsraad kwam in 2013 tien keer bĳeen. Er vonden negen overlegvergaderingen met de bestuurder plaats, waarin uitgebreid gesproken werd over de noodzakelĳke aanpassingen en reorganisaties. Veel aandacht kregen de knelpunten die op de afdelingen gesignaleerd werden na een inventarisatie van taken. Het jaar 2013 stond bovendien in het teken van de implementatie van projectmatig werken. Het gesprek tussen een delegatie van de Raad van Toezicht en de OR, dat gehouden werd op 18 april 2013, is als bĳzonder nuttig en open ervaren. Tĳdens deze ontmoeting kwamen de toekomstplannen van Paleis Het Loo ter sprake en verwelkomde de OR met instemming mevrouw Gerdi Verbeet als nieuwe voorzitter van de Raad van Toezicht. Tĳdens een extra bĳeenkomst op 13 juni nam ook de OR afscheid van de interne vertrouwenspersonen. Met de aanstelling van een externe vertrouwenspersoon werd voorzien in de vacature. In het laatste kwartaal van 2013 werd organisatiebreed een gedragscode met klachtenprocedure ingevoerd. De OR was ook nauw betrokken bĳ de installatie van de arbocommissie en de benoeming van preventiemedewerkers. Na het vaststellen van taken en bevoegdheden zĳn de preventiemedewerkers gestart met het uitvoeren van de aanbevelingen in de RI&E (Risico Inventarisatie en Evaluatie). De zittingsperiode van ondernemingsraadleden eindigde in september 2013. Alle OR-leden traden af en waren terstond weer herkiesbaar. De verkiezingen die in tegenstelling tot voorheen nu om de drie jaar gehouden worden, werden in overleg met de directie vastgesteld op 28 augustus. De vertegenwoordigers van de kiesgroep Algemeen en de kiesgroep 66



49 /

Wetenschappelĳke Staf, respectievelĳk Frieda Diender en Liesbeth Schotsman, stelden zich niet herkiesbaar. Tĳdens de feestelĳke overlegvergadering van 19 december namen wĳ van hen afscheid. Eerder deden we dat van Lauël Rahaël, die de kiesgroep Tuindienst vertegenwoordigde. Doordat het aantal kandidaten voor alle kiesgroepen gelĳk was aan het aantal beschikbare plaatsen, kwam de geplande ondernemingsraadverkiezing van 28 augustus te vervallen. In de overlegvergadering van 28 november werd de nieuwe ondernemingsraad, met als voorzitter Charles Hamerling, door de bestuurder geïnstalleerd. Luuk van der Molen bleef ambtelĳk-secretaris. Voor de volgende zittingsperiode van drie jaar is de samenstelling van de Ondernemingsraad als 67

volgt: kiesgroep Bewaking/Beveiliging (2 zetels) mevrouw B. (Betty) van ’t Zet en P. (Piet) van Oene, kiesgroep Wetenschappelĳke Staf (1 zetel) D. (Donny) Tĳssen, kiesgroep Facilitaire Dienst (2 zetels) C. (Charles) Hamerling en E. (Edwin) Blankhorst, kiesgroep Algemeen (1 zetel) K. (Koen) van Rantwĳk, kiesgroep Tuindienst (1 zetel) S. (Steven) Scholten. Paleis Het Loo registreerde in 2013 vĳftig incidenten, tegenover 35 in 2012. De meest geregistreerde meldingen vallen onder de rubriek EHBO – dertig, tegenover twintig meldingen in 2012. Naar aanleiding van de twee zware najaarsstormen werd een duidelĳk ‘stormprotocol’ opgesteld, hoewel er geen stormgerelateerde incidenten waren. Intussen is het protocol Extreem weer in gebruik genomen.

49 /Het personeel van Paleis Het Loo. Foto: Vakfoto van der Beek.

De incidentenregistratie werd per 1 september ondergebracht in de Database Incidenten Cultureel Erfgoed (DICE), een speciaal voor culturele instellingen ontwikkeld registratiesysteem. De afdeling Beveiliging rapporteert sinds 2013 ook per kwartaal de incidenten aan de arbocommissie, die op basis daarvan verbeterpunten opstelt en ervoor zorgt dat deze met de betrokken afdeling(en) worden gerealiseerd. De doelstelling om in 2013 een verbeterde beveiliging en bewakingssituatie voor de museale ruimten te realiseren, resulteerde in december 2013 tot het in bedrĳf stellen van een controlroom en de invoering van dynamische beveiliging in de museale vertrekken. Suppoosten bewaken en beveiligen de museale zalen in samenhang met geavanceerde elektronische beveiligingsmiddelen. Onregelmatigheden worden zo tĳdig waargenomen en vastgelegd.

In en rond het museum werden diverse renovaties en vernieuwingen uitgevoerd aan de beveiligingsapparatuur, waardoor ook op die plekken de beveiligingssituaties verbeterden. De toegang tot het hoofdparkeerterrein aan de Amersfoortseweg weg werd geautomatiseerd en vanuit de Centrale Meldkamer gefaciliteerd.

68



samen met de Koninklĳke Marechaussee onze rondes – ook omdat de familie Van Vollenhoven nog in het paleis woonde. Later kregen we assistentie van twee Mechelse herders, Marco en Rocco. Dat was een hele mooie tĳd. Tegenwoordig gaat het moderner, technischer.’

interview Hennie Maassen Hennie Maassen is 43 jaar als beveiliger in dienst van Paleis Het Loo. Van een walkietalkie van reuzenformaat tot een ingenieus display in het wachtverblĳf, Hennie draaide nergens zĳn hand voor om en wist met iedere tĳd en technische innovatie mee te gaan. Intussen is hĳ zowel de ogen en oren als het geheugen van Paleis Het Loo: ‘Wĳ komen overal, zien en weten daarom heel veel. Wist je dat er voor de grote restauratie een postkantoor was aan de laanzĳde? De toupet van de toenmalige postbeambte zat altĳd scheef...’.

Er is niets aan je voorbĳgegaan. ‘Dat kun je best zo stellen. Ik ben in oktober 1971 begonnen, vlak na het vervullen van mĳn militaire dienstplicht. Die beginperiode was bĳzonder. In het paleis woonden nog enkele leden van het hofpersoneel. Aanvankelĳk was het ‘‘zĳ van de hofhouding, wĳ van het museum’’. Dat onderscheid loste in een keer op toen twaalf van hen voor het museum gingen werken. We hadden namelĳk vanaf toen dezelfde baas.’

69

Onder welke omstandigheden werkten de beveiligers in het begin? ‘Onze afdeling moest helemaal opgebouwd worden. Er was op technisch gebied bĳna niets, geen camera’s, brandmelders. Je moet je voorstellen dat de gebouwen en terreinen voordat Het Loo een museum werd niet toegankelĳk waren voor publiek. Dus toen we opengingen, waren er ernstige zorgen, vooral vanwege de beperkte middelen. Aanvankelĳk liepen we

De hoeveelheid technische hulpmiddelen zal in de loop der tĳd inderdaad zĳn toegenomen. Hoe ging en ga je daarmee om? ‘In 1973 waren enkele Amsterdamse ‘‘heren’’ voornemens in te breken in het stallencomplex, want op de zolder daar lagen kostbare spullen. We werden door de politie op tĳd getipt en die hebben direct bewegingsmelders aangebracht, en een ontvanger in ons wachtverblĳf. Gelukkig gebeurde er niets. Daarna maakten we gebruik van walkietalkies. Zeer handig, een stap vooruit, wel waren ze enorm groot. Maar ik heb altĳd goed kunnen omgaan met technische veranderingen, ook omdat ik er belangstelling voor heb. Je moet met je tĳd meegaan.’

‘Ik ben nog net geen museumstuk’. Zĳn de bezoekers veranderd? ‘Niet echt. Het verschil ligt vooral in het aantal, zoals in 2002, toen Willem-Alexander en Máxima trouwden. We trokken toen drommen mensen, net als het afgelopen jaar – vanwege de tentoonstellingen rond de troonswisseling en tweehonderd jaar Koninkrĳk. Maar daar kunnen wĳ goed mee omgaan.’

Je hebt drie directeuren meegemaakt. Vliegenthart, Ter Molen en Van Maarseveen … ‘Ik heb zelfs de heer Koot nog meegemaakt! Die was interim-directeur voordat Vliegenthart werd aangesteld, een zeer betrokken directeur. Ter Molen was een ander type, ietsjes afstandelĳker. Aan Michel – en dat zegt al genoeg, dat ik hem bĳ zĳn voornaam noem – moest ik wennen. Dat ‘‘je en jou’’ was geheel nieuw. Maar zĳn stĳl past precies bĳ deze tĳd, ook als het gaat om meer eigen inkomsten te genereren.’ Wat is je nu bĳgebleven? ‘Heel veel, misschien wel te veel om op te noemen. Zo kwam begin jaren 1970 een mevrouw ieder jaar zelfgemaakte bosbessenjam brengen, ‘‘voor Wilhelmientje’’ – de bessen had ze geplukt in het paleispark. Maar ja, Wilhelmina was allang overleden. Ik speelde het spel gewoon mee en zei ‘‘Ik zal zorgen dat zĳ het krĳgt’’. En onder de huidige personeelsparkeerplaats lag vroeger een bunker. Die hadden we nooit weg moeten doen. Had een mooi depot kunnen worden. Qua beveiliging zou het ook optimaal geweest zĳn, immers een bunker! Verder heb ik vrĳwel alle leden van het Koninklĳk Huis ontmoet.’ Het is 2014. Volgend jaar is het zover. ‘Je bedoelt 29 april 2015, wanneer ik met pensioen ga? Geen probleem. Ik kan me privé heel goed vermaken. Ik moet uiteraard afstand nemen van mĳn lange loopbaan, maar tot die tĳd werk ik met evenveel plezier bĳ Paleis Het Loo als toen ik er begon. En iedere periode had zĳn charme, met eigentĳdse dingen die we ons nu niet meer kunnen voorstellen, zoals bakelieten telefoons of die ‘‘walleke-tallekies’’. Of werken zonder computers, mobieltjes en internet. Ik had echt niets willen missen.’

70

9

finan ciËN Cijfers & Controle

71

72

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Financiën


50 /

Paleis Het Loo heeft momenteel een gezonde financiële positie en ultimo het verslagjaar bedroeg het eigen vermogen € 5.600.414, hetgeen ± 48% is van het balanstotaal ad. € 11.782.647. De begroting voor 2013 werd in het najaar 2012 sluitend vastgesteld. Eind 2012 ontving Paleis Het Loo een definitieve beschikking voor de subsidieperiode 2013-2016. Helaas bleef de al genoemde korting gehandhaafd. Een van de nieuwe prestatie-eisen is een gemiddeld aantal bezoekers van 350.000. Het verslagjaar was gezien de zeer hoge bezoekersaantallen in dat opzicht een goede start. Mede daardoor sloten we 2013 af met een positief resultaat van € 201.404. Dit resultaat sluit vrĳwel geheel aan bĳ de prognose in de derde kwartaalrapportage 2013.

50 / Paleis Het Loo ontving € 300.000 van de BankGiro Loterĳ en kreeg een extra bedrag van € 715.715 voor de productie van Wĳ Willem. De koningen die Nederland Maarseveen, Marieke van Schaik (managing director van Harms en Johan Carel Bierens

73

Bestemmingsfonds en Bestemmingsreserve opnieuw gerubriceerd. Ook verleende het ministerie een extra subsidie van € 3.054.000, bestemd voor de noodzakelĳke en grondige tuinrenovatie. De indirecte opbrengsten (zoals zaalverhuur) waren vanwege de economische crisis minder dan begroot. Omdat voorgenomen investeringen in het nieuwe beveiligingsplan in 2014 gedaan worden, vielen enkele afschrĳvingen ook lager uit. De nietbegrote aankopen werden door derden volledig of deels gefinancierd.

De modernisering van de administratieve organisatie ging in 2013 gestaag verder, onder andere door het updaten en uitbreiden van de bestaande software en het in gebruik nemen van het zogeheten Inkomend Factuur Register; leden van het managementteam bekĳken en fiatteren facturen digitaal.

bouwden. V.l.n.r. Michel van

de BankGiro Loterĳ), Pien

Het ministerie van OCW heeft Paleis Het Loo te kennen gegeven het resterende saldo van het Bestemmingsfonds OCW ad. € 3.900.258 niet te zullen terugvorderen. Deze gelden mogen worden aangewend voor die doelen waarvoor subsidie is verstrekt, bĳvoorbeeld huisvesting. De directie heeft het ministerie laten weten dit bedrag deels te gebruiken als beveiligingsinvestering, deels ter oplossing van het depotprobleem en deels om tegenvallers in de huidige subsidieperiode 2013-2016 op te vangen. In de jaarrekening zĳn op verzoek van OCW de posten

51 /

de Haan. Foto: Roy Beusker. 51 / Over het aantal bezoekers had Paleis Het Loo in 2013 niets te klagen. Ook openingen werden goed bezocht, zoals die van Wĳ Willem.

Wij zijn een financieel gezonde organisatie die op een bedrijfsmatige wijze opereert.

In 2014 hopen wĳ minstens 340.000 bezoekers te ontvangen. De entreeprĳzen blĳven ongewĳzigd. Voor de tentoonstelling Grace Kelly, prinses en stĳlicoon geldt een toeslag van € 3 per bezoeker. Een belangrĳke wĳziging in de bedrĳfsvoering vindt plaats op het gebied van ‘budget versus realisatie’. De mt-leden dragen de verantwoordelĳkheid voor de budgetten en leggen daarover rekenschap af, terwĳl de projectleider dat doet voor de afzonderlĳke projectadministraties (uiteraard is er de mogelĳkheid dat een andere medewerker dan de projectleider deze verantwoordelĳkheid krĳgt toebedeeld). Tot slot zal medio 2014 de administratie ingericht worden op de per 2015 verplichte Werkkostenregeling (WKR) en gaan de kassiers per 1 april over naar de afdeling Financiële zaken.

Verder werden de softwarepakketten van enkele afdelingen geïntegreerd in de backoffice. Ook werd het salarissoftwarepakket vervangen door de digitale webversie van ADP (een salarisadministratiebedrĳf) en werkt de afdeling P&O ook ‘in the cloud’.

74



CATEGORIALE EN FUNCTIONELE EXPLOITATIEREKENING OVER 2013

BALANS PER 31 DECEMBER 2013 ACTIVA (in euro’s) Materiële vaste activa Vaste Activa

2013

2012

540.178

453.973

540.178

453.973

PASSIVA Bestemmingsreserve Bestemmingsfonds OCW Eigen vermogen

Voorraden

2013

2012

5.193.064

1.289.232

407.350

3.900.258

5.600.414

5.189.490

110.936

1.438.045

983.915

Aankoopfonds

997.378

851.293

Liquide middelen

9.690.537

8.286.234

Voorzieningen

299.119

550.838

Vlottende activa

11.242.469

9.381.085

4.885.736

3.243.437

Publieksfunctie Vaste presentatie

CATEGORIAAL

Collectiefunctie

Tĳdelĳke presentatie

Onderzoek Conserveren & Registratie & Restaureren

Wetenschappelĳke functie

Algemeen beheer

Verwerving Onderzoek & Afstoten & Documentatie

Kortlopende schulden

9.835.058

11.782.647

Directe opbrengsten – Publieksinkomsten – Publieksinkomsten buitenland

-

-

-

-

-

-

-

-

– Publieksinkomsten binnenland

4.086.442

3.575.636

510.806

-

-

-

-

-

3.589.597

3.140.897

448.700

-

-

-

-

-

496.845

434.739

62.106

-

-

-

-

-

– Sponsorinkomsten

840.080

-

840.080

-

-

-

-

-

– Overige inkomsten

433.739

379.522

54.217

-

-

-

-

-

Indirecte opbrengsten

102.686

-

102.686

-

-

-

-

-

5.462.947

3.955.158

1.507.789

-

-

-

-

-

– Waarvan kaartverkoop

9.835.058

– Waarvan overig

CATEGORIALE EXPLOITATIEREKENING OVER 2013 BATEN (in euro’s)

Totaal

BATEN (in euro’s)

113.887

Vorderingen

11.782.647

FUNCTIONEEL

2013

begroting 2013

2012

Totale opbrengsten

Directe opbrengsten – Publieksinkomsten

4.086.442

2.895.000

2.112.007

– Sponsorinkomsten

840.080

585.000

86.420

– Overige inkomsten

433.739

360.000

381.395

Indirecte opbrengsten

102.686

150.000

97.200

5.462.947

3.990.000

2.677.022

Totale opbrengsten Subsidie OCW

Structurele subsidie OCW – Waarvan huren

7.378.523

2.993.467

940.762

127.648

1.678.614

-

178.560

1.459.472

– Waarvan exploitatiebĳdrage – Waarvan Kaderregeling exploitatiesubsidie onderzoek en wetenschap

4.356.573 -

1.767.462 -

555.463 -

75.369 -

991.120 -

-

105.429 -

861.730 -

Structurele subsidie provincie

-

-

-

-

-

-

-

-

Structurele subsidie gemeente Structurele subsidie ander orgaan dan OCW, provincie, gemeente Overige (niet structurele) subsidies / bĳdragen

-

-

-

-

-

-

-

-

3.252.986

1.319.736

414.756

56.277

740.054

-

78.722

643.441

198.308

80.454

25.284

3.431

45.115

-

4.799

39.225

206.769

83.886

26.363

3.577

47.040

-

5.004

40.899

66.685

27.054

8.502

1.154

15.171

-

1.614

13.190

182.250

73.939

23.237

3.153

41.462

-

4.410

36.049

Totale Subsidies / Bĳdragen

15.642.094

6.345.998

1.994.367

270.609

3.558.576

-

378.538

3.094.006

TOTALE BATEN

21.105.041

10.301.156

3.502.156

270.609

3.558.576

-

378.538

3.094.006

113,00

45,84

14,41

1,95

25,71

2,73

22,36

– Waarvan huren

7.378.523

7.141.000

7.168.071

– Waarvan exploitatiebĳdrage

4.356.573

4.343.000

5.069.616

Structurele subsidie provincie

-

-

-

Structurele subsidie gemeente

-

-

-

– Subsidies uit publieke middelen

Subsidie ander orgaan dan OCW, provincie, gemeente

-

-

-

– Bĳdragen uit private middelen – Waarvan particulieren (incl. vriendenvereniging)

Overige subsidies/bĳdragen – Subsidies uit publieke middelen

3.252.986

-

500.000

– Waarvan bedrĳven

– Bĳdragen uit private middelen

– Waarvan private fondsen

– Waarvan particulieren (incl. Vriendenver.)

198.308

20.000

33.787

– Waarvan bedrĳven

206.769

100.000

55.850

– Waarvan private fondsen

– Waarvan goede doelenloterĳen

66.685

20.000

750

182.250

200.000

103.994

Totale subsidies/bĳdragen

15.642.094

11.824.000

12.932.068

LASTEN – fte (aantal) (op loonlĳst) (in euro’s)

TOTALE BATEN

21.105.041

15.814.000

15.609.090

Salarislasten

– Waarvan goede doelenloterĳen

– Waarvan vast contract LASTEN (in euro’s)

2013

begroting 2013

2012

6.485.541

5.925.000

6.122.885

135.681

190.000

133.073

7.527.459

7.393.000

7.321.160

152.921

-

1.238

6.575.241

2.498.000

2.363.285

20.876.843

16.006.000

15.941.641

228.198

192.000-

332.551-

150.849

192.000

209.943

-

-

-

Mutatie aankoopfonds

177.643-

-

16.100-

EXPLOITATIERESULTAAT

201.404

-

138.708-

Salarislasten Afschrĳvingen Huur Aankopen Overige lasten

SALDO UIT GEWONE BEDRĲFSUITOEFENING Saldo rentebaten/-lasten Saldo bĳzondere baten/lasten

2.631.184

826.906

112.200

1.475.461

-

156.950

1.282.840

2.247.292

706.260

95.830

1.260.190

-

134.051

1.095.673

– Waarvan tĳdelĳk contract

227.495

92.295

29.005

3.936

51.755

-

5.505

44.999

– Waarvan inhuur

718.750

291.597

91.641

12.434

163.516

-

17.394

142.168

Afschrĳvingen Huur Aankopen

135.681

13.568

-

13.568

13.568

-

13.568

81.409

7.527.459

3.053.890

959.751

130.225

1.712.497

-

182.165

1.488.931

152.921

152.921

-

-

-

-

-

-

6.575.241

2.667.575

838.343

113.752

1.495.867

-

159.121

1.300.583

20.876.843

8.519.138

2.625.000

369.745

4.697.393

-

511.804

4.153.763

SALDO UIT GEWONE BEDRĲFSUITOEFENING

228.198

1.782.018

877.156

99.136-

1.138.817-

-

133.266-

1.059.757-

Saldo rentebaten/-lasten

150.849

-

-

-

-

-

-

150.849

-

-

-

-

-

-

-

-

Mutatie aankoopfonds

177.643-

72.070-

22.649-

3.073-

40.414-

-

4.299-

35.138-

SALDO UIT BEDRĲFSVOERING

201.404

1.709.948

854.507

102.209-

1.179.231-

-

137.565-

944.046-

-

473.816-

148.876-

20.203-

272.924-

-

28.227-

944.046

201.404

1.236.132

705.631

122.412-

1.452.155-

-

165.792-

-

Overige lasten TOTALE LASTEN

TOTALE LASTEN

6.485.541 5.539.296

Saldo bĳzondere baten / lasten

Toerekening Algemeen beheer EXPLOITATIERESULTAAT

De verdeling van de kosten vindt hoofdzakelĳk plaats op basis van de personele bezetting van de verschillende museale functies.

75

76



interview Pien Harms Haar museale carrière begon in 2004 bĳ het Groningse Diaglihev Festival, waar ze verantwoordelĳk was voor de marketing en ticketing. Daarna werkte ze van 2006 tot halverwege 2010 als Operationeel manager bĳ het Zuiderzeemuseum te Enkhuizen. De stap naar zakelĳk directeur van het nieuwe Nationaal Historisch Museum was dan ook logisch. Dat museum werd in 2011 in een klap van tafel geveegd, maar de afwikkeling hield haar nog een dik jaar bezig. Begin juni 2012 rinkelde de telefoon. Een zekere Michel van Maarseveen vroeg of ze eens wilde komen praten in Apeldoorn. Een maand later was Pien Harms zakelĳk adjunct-directeur (a.i.) van Paleis Het Loo.

Wat doet een zakelĳk adjunct-directeur? ‘Kort gezegd: de bedrĳfsvoering van het museum. Ik stuur organisatiebreed managers en medewerkers aan en kĳk hoe iets efficiënter kan, welke kosten er bespaard kunnen worden en houd in de gaten dat de processen soepel en plezierig verlopen. En als adjunct vervang ik de algemeen directeur bĳ zĳn afwezigheid.’

‘Hoe spannend is het?’ 77

Klopte het beeld van Het Loo met je verwachtingen? ‘Er werd me verteld dat het hier deftiger is dan in Enkhuizen en minder dynamisch dan in de Amsterdamse Zuiderkerk [tĳdelĳke vestiging NHM]. Het is toch een paleis, statig. Veel mensen kĳken naar Paleis Het Loo als het museum waarin je je handen op je rug en je mond moet houden. Ik merkte al snel dat Het Loo veel meer is. Er zĳn trouwens veel overeenkomsten met het Zuiderzeemuseum. Mensen werken hier lang – soms vanaf het begin, zĳn enorm betrokken, maar hebben ook particuliere en vaak hermetische denkbeelden over het museum of waar het naartoe moet. Sommige collega’s zĳn inderdaad formeler. Mĳn jongste zoon [Pien is moeder van drie zoons] zag een conservator van Het Loo op televisie. Hĳ vroeg ‘‘Mam, werk je voor die mevrouw?’’ Ik heb het hem uitgelegd, maar begreep ook waarom hĳ die vraag stelde.’ Wat trof je aan? ‘De bedrĳfsvoering was top-down. Afdelingshoofden hadden geen of nauwelĳks verantwoordelĳkheden of bevoegdheden. Dat hebben we veranderd. Daar hoort een andere manier van leidinggeven bĳ. Eigentĳdser, horizontaler. Daarom zitten er nu ook medewerkers van de werkvloer in projectgroepen. Achterover leunen en wachten op een opdracht is er niet meer bĳ, je moet de informatie of halen of brengen, maar je in elk geval actief opstellen.’

Ging die overgang soepel? ‘Een bedrĳfscultuur verander je niet zomaar, maar we liggen op schema. Problematisch is dat er destĳds niet geïnvesteerd is in opleidingen en cursussen. Dus hebben we bĳvoorbeeld nog veel medewerkers die te weinig kennis hebben van digitale applicaties als Word, Outlook en Excel. Het verschil in kennis is simpelweg te groot. We werken er hard aan dat te verkleinen.’ 2013 was zowel inhoudelĳk als financieel succesvol. ‘Dat klopt, maar het Rĳk, of liever het ministerie, heeft onze subsidie gekort. Een van de belangrĳkste zaken om dat structureel op te vangen is een goede en aan deze tĳd aangepaste infrastructuur. Een expositie als Wĳ Willem levert logistieke problemen op die bepalend zĳn voor hoe die eruitziet en welke moderne technieken je kunt gebruiken. Onze ambitie wordt dus soms gefnuikt door de tentoonstellingsruimten. Hoewel we een goed contact hebben met de Rĳksgebouwendienst – die is verantwoordelĳk voor het onderhoud van de gebouwen, gaan aanpassingen van dergelĳke ruimtes over te veel schĳven. De vervanging van een vloerkleed in de ontvangsthal duurde bĳvoorbeeld een jaar door de administratieve bureaucratie. Hoe ingewikkeld is het?!’ Het is toch ‘Hoe spannend is het?!’ [Lachend]: ‘Ja, die is hier ook al goed ingeburgerd. Het is allemaal relativerend bedoeld. Wat niet kan, kan niet, maar sommige zaken kunnen na enige in- en vooral ontspanning wel. [Pauzeert]: We hebben het afgelopen jaar veel van onze collega’s geëist. Wat mĳ het meest opviel en is bĳgebleven, is de loyaliteit die boven kwam drĳven. Niemand verzaakte. Op basis daarvan kunnen we verder.’

78

10

maat schappe lijk verant woord onder nemen Omgeving & Ondersteuning

79

80

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Maatschappelĳk Verantwoord Ondernemen


Als geen ander is Paleis Het Loo zich bewust van zĳn maatschappelĳke positie. Enerzĳds wordt onze museale onderneming voor een groot deel gefinancierd met gemeenschapsgeld, anderzĳds hebben wĳ de taak om belangrĳk cultureel erfgoed te beheren. Daarnaast hangt ons bestaansrecht af van minstens 350.000 bezoekers per jaar. Het op een maatschappelĳk verantwoorde manier omgaan met onze omgeving is daarom geen bĳzaak, maar logischerwĳs een hoofdzaak. De focus ligt op zes gebieden:

52 /

52 / Kinderen kĳken aandachtig naar een schilderĳ van Adriaen Hanneman. Uitleg krĳgen ze via de audiotoer, maar ook van de begeleiders.

1 Educatie Wĳ zien educatie en publieksinformatie als de kerntaken van onze culturele onderneming. Daarmee legitimeren we immers onze subsidies en sponsorbĳdragen. We vertellen samenhangende verhalen over de paleisbewoners, over de collectie en over het gebouw. In de tweede helft van het verslagjaar werkte de afdeling Educatie samen met een externe adviseur aan een beleidsplan om de lesprogramma’s beter te laten aansluiten bĳ de wensen van de scholen. Hiervoor voerde Paleis Het Loo gesprekken met leerkrachten uit het basisonderwĳs en met vakdocenten kunstvakken, culturele & kunstzinnige vorming, geschiedenis en groen-onderwĳs. Deze gesprekken leverden waardevolle informatie op waarmee de inhoud en aanpak van de lesprogramma’s kunnen worden verbeterd. 2 Klantvriendelĳkheid Onze bezoekers mogen veel van ons verwachten. Zĳ zorgen namelĳk voor een aanzienlĳk deel van onze inkomsten. Wĳ doen er alles aan om een bezoek aan Paleis Het Loo zo klantvriendelĳk mogelĳk te laten verlopen, bĳvoorbeeld via de in 2013 in gebruik genomen pendeldienst. Wĳ sturen verder aan op spreiding van bezoek en proberen topdrukte te vermĳden – dat laatste was in 2013 onontkoombaar. Paleis Het Loo trok in het verslagjaar een enorm aantal bezoekers, soms in zeer korte tĳd. De ruim honderdduizend bezoekers van Ingehuldigd! werden via crowdcontrol gemonitord. Veiligheidsmedewerkers reguleerden knelpunten in de bezoekersstromen en begeleidden het publiek van entreegebouw naar de bassecour tot de expositie. De wachttĳd werd verzacht door het uitdelen van versnaperingen en water. Deze aanpak was succesvol, wat ook bleek uit de positieve reacties van

81

bezoekers en de lage incidentencĳfers. In de komende jaren zal bĳ blockbusters en grote evenementen opnieuw crowdcontrol worden toegepast. Tevens zullen de mogelĳkheden voor verkoop van time-tabletickets worden onderzocht. 3 Klanttevredenheid Klanttevredenheid is de beste reclame. Daar zĳn onze medewerkers zich terdege van bewust. Wĳ meten de klanttevredenheid onder meer via in het gastenboek opgetekende ervaringen. Daar wordt veel van gebruikgemaakt. In 2014 wordt gestart met structureel publieksonderzoek. 4 Energieverbruik en duurzaamheid Paleis Het Loo heeft op het gebied van verantwoord energieverbruik een voorbeeldfunctie. Na dertig jaar als museum te hebben gefunctioneerd zĳn de binneninstallaties aan vervanging toe. Het gaat om vluchtwegaanduidingen en klimaatbeheersings-, elektriciteits-, brandmeldings-, ontruimingsen beveiligingsinstallaties. Bĳ de restauratie in de jaren 1977-1984 is bovendien op grote schaal asbest toegepast. Dat moet gesaneerd worden om een infrastructuur aan te leggen voor een optimale beveiliging en multimediale informatievoorziening. Ook bemoeilĳken bouwfysische tekortkomingen de handhaving van een optimaal museaal klimaat. Hierdoor ontstaan condensatieproblemen met als gevolg een hoog energieverbruik. In het Masterplan zĳn deze zaken benoemd. In 2013 maakten we deel uit van de Paper for Paper community. Paleis Het Loo zamelde meer dan drieduizend kilo oud papier in en ontving dat terug als hygiënepapier. Zo bespaarden we 87.980 liter water, 13.612 kWh energie en 2.822 kg CO2 uitstoot. 82



53 / De directie licht haar toekomstplannen toe tĳdens een drukbezochte personeelsbĳeenkomst. 54 / Paleis Het Loo gaat ook duurzaam om met tentoonstellingsmateriaal; de enorme vitrine van Ingehuldigd! kwam ook van pas bĳ de tentoonstelling De vorst op reis. De hardware van Wĳ Willem, zoals armaturen, beamers en vitrines, wordt ook ingezet bĳ de grote tentoonstellingen over Grace Kelley en Sissy. 55 / Op de colonnade enthousiast zwaaiende scholieren.

53 /

5 Omgang omgeving en samenwerkingsverbanden We mogen stellen dat de organisatie van Paleis Het Loo midden in de samenleving staat. Enkele voorbeelden: sȩ De Stichting ’t Konings Loo: deze stichting staat ons met circa tweehonderd vrĳwilligers ter zĳde. Veranderingen zĳn echter op komst (zie interview Kees Geldof). sȩ De Vriendenkring Paleis Het Loo, die intussen bestaat uit bĳna zevenhonderd leden. sȩ Wĳ zĳn lid van de Vereniging Voormalige Rĳks Musea (VRM), de Museumvereniging en ARRE (Association of Royal Residences), waardoor we intensieve contacten met andere landelĳke musea en internationale paleismusea onderhouden. sȩ Er werd met ABN AMRO een samenwerkingsovereenkomst gesloten voor 2012 en 2013. 83

54/

sȩ

sȩ

Wĳ hebben goede contacten met de grote fondsen en doen daar regelmatig met succes een beroep op. Paleis Het Loo was in 2013 starten finishpunt voor 287 deelnemers van het Oranje Fonds Fiets Feest.

6 Aandacht voor de medewerkers en vrĳwilligers Onze medewerkers zĳn uiterst gemotiveerd en voelen zich sterk betrokken bĳ Paleis Het Loo. Wĳ hechten veel waarde aan informatieverstrekking aan de medewerkers. Leidraad is de Personeelsgids, een uitgebreid document waarin (nieuwe) medewerkers op alle terreinen de weg gewezen wordt. De personeelsbĳeenkomsten bleken eens te meer een probaat middel om de medewerkers in te lichten, in een aangename en ontspannen sfeer. En het al genoemde Beleidsdocument (on)gewenst gedrag met de gedragscode voorzag in een leemte.

55 / 84

11

85

part ners en fondseN opGiftennaam & Gunsten 86

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Partners en Fondsen op Naam


verenig ingen eN stichtingen betrokken bij Paleis Het Loo

Stichting ’t Konings Loo De Stichting ’t Konings Loo heeft als doel de belangen van Paleis Het Loo te behartigen in de meest brede zin. Dit gebeurt door vrĳwilligerswerk en door het werven van fondsen die aangewend worden voor uitbreiding van de collecties. De groep van circa tweehonderd gastvrouwen en gastheren van de Stichting staan museumbezoekers te woord en helpen in de paleiswinkels en bĳ de uitgifte van de audiotoer. Daarnaast verzorgen zĳ de pendeldienst en rondleidingen door het paleis en de tuinen, en assisteren zĳ bĳ het arbeidsintensieve onderhoud van de zeventiende-eeuwse tuinen. Het bestuur bestond in 2013 uit: Corn. A. Geldof – bestuursvoorzitter, J.G. Rĳssemus – secretaris, H.J. Bakker – penningmeester, Mevrouw M. F. P. Versterre-Vughts – bestuurslid, Mevrouw M.M.P. Mackenzie-Owen – bestuurslid. Stichting tot Instandhouding van het Museum van de Kanselarĳ der Nederlandse Orden De Stichting tot Instandhouding van het Museum van de Kanselarĳ der Nederlandse Orden ondersteunt het gelĳknamige museum, waarvan de collectie is ondergebracht in Paleis Het Loo. De permanente presentatie van de collectie bevindt zich op de bovenverdieping van de Oostvleugel. Het bestuur bestond in 2013 uit: mr. G.J. de Graaf, voorzitter, jhr. L.D.A.E. Rutgers van Rozenburg, vicevoorzitter, P.C. van Geldorp, secretaris, mr. R.J.F. Koekebakker,

87

penningmeester, mevrouw Mr. I.L. Hage-Kuyl, mr. D. van Krugten en mr. J.C. van Ingen. Namens Paleis Het Loo Nationaal Museum is dr. G.P. Sanders als adviseur aan de Stichting verbonden. De Stichting vergaderde dit jaar driemaal op Paleis Het Loo en eenmaal in de Eerste Kamer der Staten-Generaal. Sinds 1 oktober van dit jaar beschikt het Museum van de Kanselarĳ der Nederlandse Orden over een eigen website. De website is een initiatief van de Stichting tot Instandhouding van het Museum van de Kanselarĳ der Nederlandse Orden en is te raadplegen op: www.kanselarĳmuseum.nl. Stichting Collectiefonds Paleis Het Loo De Stichting Collectiefonds heeft tot doel de behartiging van de museale belangen van Paleis Het Loo Nationaal Museum. De stichting wil haar doel verwezenlĳken door fondsenwerving bĳ bedrĳven en particulieren. De opbrengsten worden gebruikt voor het aankopen en restaureren van objecten die verband houden met de geschiedenis van Paleis Het Loo of het Huis Oranje-Nassau. Verworven voorwerpen worden in langdurig bruikleen gegeven aan Paleis Het Loo Nationaal Museum. Het bestuur bestaat uit de directieleden van de Stichting Paleis Het Loo Nationaal Museum. In 2013 vormden drs. M.P. van Maarseveen (voorzitter), dr. J.C. Bierens de Haan en mevrouw drs. P.L. Harms het bestuur.

Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau In 1972 richtte koningin Juliana de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau op. Doel van de stichting is het verkrĳgen en beheren van objecten of collecties die verbonden zĳn aan de geschiedenis van het Huis Oranje-Nassau. De Stichting is gevestigd in het Koninklĳk Huisarchief te ’s-Gravenhage. Uit dit bezit en uit de verdere Koninklĳke Verzamelingen zĳn veel langdurige bruiklenen te zien in Paleis Het Loo. Het Koninklĳk Huisarchief beheert deze verzamelingen en staat Paleis Het Loo met raad en daad terzĳde bĳ de voorbereiding van tentoonstellingen en publicaties. Het Huisarchief maakt deel uit van de Dienst van het Koninklĳk Huis en bevat onder meer de persoonlĳke archieven, het fotoarchief, de bibliotheek en de kunstverzameling van de Oranjes. Het archiefgebouw bevindt zich in de tuin van Paleis Noordeinde in Den Haag. De museale collecties van de Stichting worden beheerd door de directeur en de staf van het Koninklĳk Huisarchief. Hieronder vallen de familieportretten, portretminiaturen en talloze andere (kunst-)historische objecten. De Stichting is eigenaar van de gebouwen van het Koninklĳk Huisarchief. Het bestuur bestaat uit koningin Máxima (sinds 1 mei 2013), prof. dr. P. Sigmond en mr. J.M. Boll. De directeur van het Koninklĳk Huisarchief, drs. Ph.C.B. Maarschalkerweerd, is secretaris-penningmeester van de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau en tevens lid van de Raad van Toezicht van Paleis Het Loo. Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau De Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau, voorheen Vereniging Oranje-Nassau Museum, werd in 1923 opgericht naar aanleiding van de in dat jaar gehouden Oranje-tentoonstelling ter gelegenheid van het 25-jarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina. De verzamelingen van de Vereniging waren eerst in Den Haag en later in Delft tentoongesteld. Sinds 1977 zĳn de collecties in langdurig

bruikleen overgedragen aan de Staat der Nederlanden en tentoongesteld in Paleis Het Loo. De Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau stelt zich ten doel een zo compleet mogelĳk beeld van de geschiedenis van het Huis Oranje-Nassau in al zĳn facetten te geven. De verzamelingen van de Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau omvatten meer dan negenduizend objecten, waaronder schilderĳen, prenten, penningen, manuscripten, gelegenheidsceramiek, curiosa, gebruiksvoorwerpen, zilver en textiel, alsmede een omvangrĳke bibliotheek, alles betrekking hebbende op de rĳke geschiedenis van het Huis Oranje-Nassau. Regelmatig worden de verzamelingen aangevuld met schenkingen en legaten aan of aankopen door de vereniging. Het bestuur was eind 2013 als volgt samengesteld: drs. P.A. van der Ploeg, voorzitter, drs. G.J. van der Meer Mohr, vicevoorzitter, dr. C.R. van den Berg, penningmeester, mw. W. Ghaoui-Kouwen, secretaris, drs. E.J. Goossens, prof.em.dr. S. Groenveld, dr. G.P. Sanders, Drs. J.A.H.M. de Klerk, beheerder website, drs. Ph.C.B. Maarschalkerweerd, adviseur, drs. M.P. van Maarseveen, adviseur namens Paleis Het Loo. Stichting Paleisconcerten De Stichting Paleisconcerten organiseert op de laatste zaterdag van iedere maand concerten in de Balzaal van Paleis Het Loo. In juni vond het concert in de openlucht plaats, op het Stallenplein of op de bassecour. De laatste jaren krĳgen deze openluchtconcerten het karakter van een festival. De stichting wil met deze activiteiten de reputatie van Het Loo hooghouden en de culturele uitstraling van het op het paleisterrein gevestigde museum vergroten. De concerten zullen vaak een relatie hebben met de periode dat het paleis werd bewoond. Het bestuur bestond in 2013 uit: drs. G.J. Schut, voorzitter, mevrouw E.H.M. Wĳnands, secretaris, A.J.W. Dros, penningmeester, R.L. Tieman, programmering, mevrouw drs. J.Y. Groenink, PR/webmaster, mevrouw E. Schut, klantencontact. J. Weierink ondersteunt het bestuur met de programmering.

88



fondseN op Naam

Meer en meer worden door particulieren geldbedragen geschonken of nagelaten aan Paleis Het Loo. Soms worden aan de besteding van deze middelen bepaalde voorwaarden verbonden, maar meestal is het museum hier vrĳ in. Om duidelĳk zichtbaar te maken wat dankzĳ deze genereuze weldoeners gerealiseerd wordt, hebben wĳ hun bĳdragen in Fondsen op Naam ondergebracht. Elders in dit jaarverslag wordt hiernaar verwezen, bĳvoorbeeld bĳ aankopen ten behoeve van de collectie met middelen uit een dergelĳk fonds.

89

Dr. A.J. Bemolt van Loghum Slaterus Fonds Dr. A.J. Bemolt van Loghum Slaterus (1902-1992) heeft gedurende zĳn leven een omvangrĳke collectie historie- en familiepenningen bĳeengebracht. Zĳn Oranje-penningen werden in 1992 onder de titel Oranje op de penning in Paleis Het Loo geëxposeerd. Van zĳn hand verschenen diverse publicaties over penningen, onder meer over het Koninklĳk Huis. Zĳn in 1999 overleden echtgenote, mevrouw T.E. Bemolt van Loghum Slaterus-Groeneveld, bepaalde bĳ testament dat niet alleen een topstuk uit de tentoongestelde collectie Oranje-penningen blĳvend naar Het Loo terugkeerde, maar dat het museum ook een naar haar man vernoemd fonds ontving, dat beheerd wordt door de Stichting ’t Konings Loo. De revenuen van dit aanzienlĳke vermogen worden gebruikt voor de aankoop van bĳzondere penningen die van belang zĳn voor de collectie van Paleis Het Loo. In de afgelopen jaren kon reeds een tiental, vaak unieke, gouden penningen dankzĳ dit fonds worden verworven. In 2013 ondersteunde het fonds de publicatie van het proefschrift Het Present van Staat. De gouden ketens, kettingen en medailles verleend door de Staten-Generaal, 1588-1795 van dr. G.P. Sanders, conservator van het Museum van de Kanselarĳ der Nederlandse Orden en van Paleis Het Loo.

die ook werkzaam was voor de teruggetreden vorstin; zĳ trouwden met elkaar in 1954. Na het overlĳden van Wilhelmina in 1962 ontvingen zĳ als blĳk van waardering een door haar vervaardigd schilderĳ, waaraan zĳ bĳzondere herinneringen bewaarden: de koepel van het Paleis op de Dam, vanaf het dak geschilderd. Dit doek is door mevrouw S.E. Booy – barones van Randwĳck aan Paleis Het Loo nagelaten, evenals een aanzienlĳk geldbedrag. Met dit legaat zĳn bĳzondere aankopen gefinancierd, die betrekking hebben op koningin Wilhelmina. Het fonds heeft in 2013 een bĳdrage geleverd aan de aankoop van het schilderĳ Viooltjes door koningin Wilhelmina.

S.E. Booy – barones van Randwĳck Fonds De laatste secretaris van koningin Wilhelmina, Thĳs Booy (1923-2003), leerde tĳdens zĳn werk op Paleis Het Loo Sophie van Randwĳck (1923-2009) kennen,

Dr. T. Landheer Fonds De arts dr. Tom Landheer (1922-2011) heeft gedurende vĳfentwintig jaar als vrĳwilliger rondleidingen in Paleis Het Loo verzorgd. Vanuit zĳn grote

P.I.A.M. Eĳkman – de Nerée tot Babberich Fonds Na het overlĳden van mevrouw P.I.A.M. Eĳkman (1935-2009) bleek dat zĳ Paleis Het Loo tot haar enige erfgenaam had benoemd. Met haar vermogen zĳn inmiddels al diverse belangrĳke aankopen voor het museum gefinancierd, waaronder een schilderĳ van Dirk Maas, voorstellende een jachtpartĳ met stadhouder-koning Willem III bĳ Het Loo. Het is de bedoeling dat met dit fonds ook andere belangrĳke wensen van Paleis Het Loo mogelĳk gemaakt worden, zoals de uitgave van publicaties.

56 /

56 / Conservator George Sanders promoveerde op 21 maart 2013 aan de Leidse universiteit op een onderzoek naar het beloningsstelsel van de Staten-Generaal van de Republiek der Verenigde Nederlanden.

belangstelling voor de Oranjes en voor Het Loo heeft hĳ naar diverse onderwerpen onderzoek verricht, waarvan hĳ de resultaten in boekjes heeft vastgelegd. Onder meer over de geneeskundige zorg op Het Loo in vroeger tĳden en over het tenue van de hofjager. Regelmatig deed hĳ een financiële schenking aan Paleis Het Loo. Hiermee konden ten behoeve van de collectie aankopen worden gefinancierd, zoals een nog ontbrekende prent of ander collectiestuk. Het resterende bedrag zal ook op deze wĳze worden besteed.

De gelden van dit fonds worden aangewend ten behoeve van aankoop en restauratie van collectieitems, in het bĳzonder van zeventiende-eeuwse schilderĳen, Delfts blauw en zilver. Ook komen onderzoek naar en publicatie over de collectie in aanmerking voor financiering. Uit dit fonds kon de aankoop en restauratie van het portret van Prins Willem IV van Oranje-Nassau door hofschilder Johann Valentin Tischbein en de pendant van Anna van Hannover, een studio kopie van hoge kwaliteit, volledig worden bekostigd.

Dr. H.O.C.R. Ruding Fonds Ter gelegenheid van zĳn afscheid als voorzitter van de Raad van Toezicht stelde Onno Ruding in september 2013 het Dr. H.O.C.R. Ruding Fonds in. 90



interview Kees Geldof Kees Geldof valt met de deur in huis: of de gebruikelĳke foto die bĳ deze interviews wordt afgebeeld vervangen kan worden door eentje waarop het huidige voltallige bestuur van Stichting ’t Konings Loo staat. Het typeert deze bevlogen voorzitter van de intussen 43 jaar oude steunstichting van Paleis Het Loo. Kees doet het niet alleen, maar behartigt samen met zĳn collega-bestuurders en de circa tweehonderd vrĳwilligers de belangen van zowel de Stichting als van Het Loo. Binnenkort is er een nieuw bestuur en gaat de Stichting verder onder een ander gesternte.

Je vertrekt? ‘In februari 2013 was ik al reglementair aftredend. Bĳ een nieuwe termĳn zou ik de zeventig passeren, en dat wil ik niet in deze functie. Bovendien vind ik dat een voorzitter niet al te lang moet aanblĳven. Echter de penningmeester, die zĳn werk ook al 22 jaar doet, vertelde me dat hĳ blĳft zolang ik voorzitter ben. En de secretaris had eerder medegedeeld dat hĳ zou gaan stoppen. Het voltallige dagelĳks bestuur houdt er dus weldra mee op. Maar de Stichting en Paleis Het Loo liggen mĳ zo na aan het hart, dat ik niet zomaar wegstap. Ik blĳf totdat er een nieuw bestuur is.’ Hoe werf je die nieuwe bestuurders? ‘Het besturen van de Stichting is een dagtaak, soms zelfs zeven dagen per week. Het is een compleet bedrĳf. Je moet dus én goede bestuursleden vinden én die moeten dat belangeloos willen doen. Dat is tegenwoordig erg moeilĳk. Daarom hebben we het er met Michel en Pien [museumdirectie] over gehad. Zĳ beschikken immers over een enorm netwerk. Die gesprekken met de directie vloeiden voort uit een opmerking van Wim Deetman, voorzitter van de visitatiecommissie die in oktober 2010 hier op bezoek was. Ze stelden vast dat Paleis Het Loo en ’t Konings Loo vrĳwel autonoom opereerden. Dat vonden ze geen goede zaak. Deetman zei: ‘‘Als jullie iets geks doen, wordt niet de Stichting erop aangekeken, maar Paleis Het Loo’’.’

91

Dat is inderdaad een probleem. ‘De commissie drong daarom aan op een inniger samenwerking. We begonnen met hele kleine en voorzichtige stapjes, nu zetten we grotere stappen. Ook in het belang van de Stichting, ons voortbestaan hangt er vanaf.’

57 /

57 / Het bestuur van Stichting ’t Konings Loo. V.l.n.r. Zita

Wat gaat er gebeuren? ‘Onze vrĳwilligers ‘‘gaan over’’ naar de organisatie Paleis Het Loo. Er komen twee bezoldigde vrĳwilligercoördinatoren in dienst; de ene gaat het sociale gebeuren begeleiden, de andere neemt het runnen van de winkel op zich. De museumdirectie stelt vervolgens een driekoppig interim-bestuur aan dat op zoek gaat naar nieuwe bestuurders voor ’t Konings Loo. Ofwel, we vonden in goed overleg gezamenlĳke oplossingen voor gezamenlĳke problemen.’ Je trad in 2006 aan als voorzitter. Wat heb je toen veranderd? [Direct]: ‘Het sociale beleid. Ik heb een andere stĳl dan mĳn voorganger, Jan Kraassenberg, voor wie ik ontzettend veel respect heb. Hĳ heeft de Stichting gemaakt tot wat ze nu is; succesvol en financieel gezond. De paleiswinkels zĳn allemaal van zĳn hand. Ik doe het anders, bĳvoorbeeld door de vrĳwilligers de gelegenheid te geven voorstellen te doen. En ze mogen mĳ bĳ de voornaam noemen.’

Mackenzie Owen, Hendrik Jan Bakker, Kees Geldof, Hans Rĳssemus en Marja Versterre.

Hoe ging dat? ‘Met horten en stoten. We hadden afgesproken dat we alleen onderling zouden tutoyeren, niet als er bezoekers bĳ zĳn. Kom ik op een zondag, nadat ik deze regel had ingevoerd, de winkel binnen, roept een vrĳwilliger: ‘‘He Kees!’’ En dat was nou net niet de bedoeling …’

‘Bij binnenkomst raak je besmet met het ‘‘Loo-ditis’’. Een van de symptomen is dat je niet meer weg wil.’ Je bedoelt, dat was niet paleiswaardig … een kwalificatie die na de documentaire over Het Loo [Paleis Het Loo, een experience, 2011] in zwang is geraakt. [Lachend]: ‘Dat is een van de aspecten die mĳ na de uitzending lang hebben achtervolgd. Niet alleen spraken de vrĳwilligers mĳ erop aan, ook de

bezoekers. Ik liep een keer door het paleis en een keurig ouder echtpaar herkende mĳ. Ze hielden me staande, en vroegen: ‘‘Zĳn wĳ wel paleiswaardig gekleed?’’ Ook dachten mensen dat ik voor ieder shot een ander pak aantrok. Maar ik ben een jaar gevolgd! Dus is het logisch dat ik ‘‘steeds’’ andere kleding droeg.’ Tot slot. Wat is het hoogtepunt van je periode als voorzitter? ‘2013 was voor de Stichting een zeer succesvol jaar. We hebben door de troonswisseling ongelooflĳk de wind mee gehad. We trokken veel bezoekers, en die bezochten ook de paleiswinkels. Maar het absolute hoogtepunt in 2013 is de ingebruikneming van de pendeldienst. Bezoekers hoeven niet langer de toch wat grote afstanden tussen bĳvoorbeeld het entreegebouw en het paleis af te leggen. Het is een knetterend succes, en een beetje mĳn kindje. En ze zeggen toch dat je op je hoogtepunt moet stoppen?’

92

12

con clusie en vooR uitblik 2014 Plannen & Prioriteiten

93

94

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Conclusie en Vooruitblik 2014

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Conclusie en Vooruitblik 2014

Op 1 januari 2013 startte een nieuwe vierjarige subsidieperiode. Het museum ontving 11% minder subsidie van het ministerie van OCW. Eind januari kreeg deze mindere start een positieve wending toen koningin Beatrix bekendmaakte dat zĳ op 30 april zou abdiceren. Vrĳwel tegelĳkertĳd opende de tentoonstelling Beeld van Beatrix voor het publiek. En dat publiek kwam in groten getale, en bleef komen toen we de hermelĳnen koningsmantel van koning Willem-Alexander, de japon van koningin Máxima, de regalia en de troonzetels exposeerden onder de titel Ingehuldigd!. Ook de tentoonstelling Wĳ Willem over de drie negentiende-eeuwse koningen trok veel bezoekers. Hierdoor vingen we de subsidievermindering goed op en kon 2013 met een positief resultaat afgesloten worden.

58 /

58 / De tentoonstelling Grace Kelley, prinses en stĳlicoon komt tot stand in samenwerking met het Grimaldi Forum Monaco en wordt mede mogelĳk gemaakt door Renault Nederland. Centraal staat het boeiende en veelbewogen leven van prinses Gracia van Monaco. Kleding, accessoires, filmbeelden en foto’s brengen haar verhaal tot leven. Foto: Camera Press Ltd. Hollandse Hoogte, Yousuf Karsh, 1956.

Na het ‘overgangsjaar’ 2012, waarin op vrĳwel ieder gebied van Paleis Het Loo een vernieuwing werd ingezet, kunnen we 2013 met recht een ‘kroningsjaar’ noemen. Hoewel de abdicatie en inhuldiging, naast de 75ste verjaardag van Beatrix en de viering van tweehonderd jaar Koninkrĳk, veel capaciteit en middelen opslokten, gingen de professionalisering van de organisatie en de uitvoering van het nieuwe beleidsplan gestaag door. Veel voornemens zĳn al in 2013 gerealiseerd: de nadruk op publieksbereik, vernieuwende tentoonstellingen, nieuwe publieksevenementen, de invoering van een online marketingstrategie en een nieuwe huisstĳl en de introductie van projectmatig werken zĳn enkele zaken die genoemd kunnen worden. De veranderingen verlopen soepel. Zowel het managementteam als de medewerkers spelen daarbĳ een belangrĳk rol. Enerzĳds via de aanstelling en verwelkoming van nieuwe medewerkers, anderzĳds door organisatiebreed gerichte coaching of opleidingen aan te bieden. We realiseren ons terdege dat de stĳging van het bezoek voor een belangrĳk deel het gevolg was van de troonswisseling en de bovengenoemde tentoonstellingen. Om blĳvend meer bezoekers te trekken, besteden we extra middelen aan verrassende tentoonstellingen en publieksgerichte marketing. Paleis Het Loo rekent in 2014 op 340.000 bezoekers en

95

stelde een sluitende begroting op. We spelen namelĳk ook in op de populariteit van buitenlandse royalty. Zo zĳn de verwachtingen voor de in juli startende tentoonstelling Grace Kelly, prinses en stĳlicoon qua bezoekersaantallen hoog gespannen. Daarnaast krĳgen ontwikkelingen die in 2013 zĳn ingezet in 2014 hun beslag: de vernieuwing van de publieksinformatie, voortzetting van De Parade van de Zomerkoning en Winterpaleis Het Loo, de ontwikkeling van een extern depot en uitvoering van het Masterplan – de ingrĳpende renovaties en verbeteringen van Paleis Het Loo. In 2014 wordt eveneens het fundament gelegd voor tentoonstellingen in 2015. Aan de voorbereiding van de publiekstrekker Keizerin Sissy en de expositie Keizer Wilhelm II. De laatste Europese keizer zal veel tĳd besteed worden, maar dat betekent niet dat ‘onze’ royals onderbelicht raken. Zo is Wĳ Willem tot eind april en het beeldhouwwerk van Katinka van Rood tot begin maart 2014 te zien. Aan het eind van die maand zĳn de Royal showpieces te bewonderen, een combinatie van modern design en de vorstelĳke smaak van vroeger. Bovendien blĳft de geschiedenis van het Huis OranjeNassau centraal staan in bĳvoorbeeld het multimediale informatiecentrum Nederland & Oranje, vĳf eeuwen samen en natuurlĳk in het paleis zelf. De directie ziet de toekomst dan ook vol vertrouwen tegemoet en hoopt 2014 inhoudelĳk én financieel goed af te sluiten.

96

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Colofon

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Colofon

colofoN Tekst Marieke Berendsen, Niels Coppes, Karlien Dĳkstra, Angelique van den Eerenbeemd, Renske Ek, Cornelis A. Geldof, Wĳnand Groenendĳk, Pien Harms, Michel van Maarseveen, Miranda Odinot, Paul Rem, Susan te Riet, Trudie Rosa de Carvalho, George Sanders, Liesbeth Schotsman, Marieke Spliethoff, Donny Tĳssen, Gerdi Verbeet, Dik Versluis, Willem Zieleman. Redactie WerkOpZolder / Anton Kos Interviews WerkOpZolder / Anton Kos Beeldresearch Angelique van den Eerenbeemd Beeldredactie WerkOpZolder / Anton Kos, Angelique van den Eerenbeemd en Roverhoofdman / Roy Verhaag Concept ontwerp Doorrood Persuasive Agency Vormgeving Roverhoofdman / Roy Verhaag

Stichting Paleis Het Loo Nationaal Museum Koninklĳk Park 1 7315 JA Apeldoorn www.paleishetloo.nl [email protected] Alle afbeeldingen © Paleis Het Loo, tenzĳ anders vermeld: Fotografie Stef Verstraaten: 4-5, 14-15, 28-29, 40-41, 50-51, 58-59, 62-63, 70-71, 78-79, 84-85, 92-93. Fotografie RCE/N. de Jong: 20-21. Fotografie Erik en Petra Hesmerg: Omslag -linksboven, 5- rechtsonder, 6, 11, 12 - linksboven en rechtsboven, 13, 15 - rechtsonder, 18, 21 - rechtsonder, 22, 24, 26, 46 - boven, midden, linksonder, 47, 52, 54 - linksboven, onder, 55, 59 - rechtsonder, 60, 63 - rechtsonder, 64, 71 - rechtsonder, 73, 79 - rechtsonder, 83, 85 - rechtsonder, 93 - Rechtsonder, omslag-achterkant. Fotografie Roy Beusker: 51-rechtsonder.

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wĳze, niet elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelĳke toestemming van Paleis Het Loo.

Coördinatie vormgeving/productie Crealist in communicatie / Richard Postmus Druk Albe De Coker

59 / Koningin Beatrix bezocht op 2 maart Beeld van Beatrix. De vorstin ontving op die dag het winnende werk van Edith

59 / 97

Benedictus Buning. Foto: ANP Robin Utrecht.

98

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Facts & Figures

Jaarverslag Paleis Het Loo, 2013 / Facts & Figures

factS & Figures Bezoekers Bezoekers: 420.471 Museumkaarthouders: 27% Scholieren: 9700

Evenementen, activiteiten en ontvangsten Evenementen en activiteiten: 20 Ontvangsten: 101 Groepen: 1038

Financiën Positief resultaat van € 201.404 Eigen vermogen van 48% van het balansresultaat Gift BankGiro Loterĳ: € 300.000 Extra gift BankGiro Loterĳ voor Wĳ Willem: € 715.715 Goedgekeurde controleverklaring KPMG: 20-03-2014

Presentatie Tentoonstellingen: 11 Educatieve programma’s: 17 Publicaties: 15 Lezingen en bĳgewoonde symposia: 56

Collectie Aankopen: 12 Schenkingen: 404 Langdurig inkomende bruiklenen: 8 Inkomende bruiklenen: 1628 Uitgaande bruiklenen: 134 Marketing en Communicatie Joint Promotions: ĲSTĲD!, Playmobil Speeldagen. Loo-items op televisie en radio: 50

99

Registratie Analoge registratiegraad: 98% Digitale registratiegraad: 55,4% Nieuwe mediarecords: 19.408 Partners Betrokken stichtingen en verenigingen: 6 Fondsen op Naam: 5 Vrienden: 678 Vrĳwilligers: circa 200

99

jaar ver slag Paleis Het Loo 2013

Recommend Documents