JOURNAAL • • • •
Stichting Kunst Accommodatie Rotterdam
Column Hugo Bongers Onrust in atelierpanden Kunstenaars op schopstoel Galeries in Rotterdam; 5 profielen Filmbeelden van Jasper Just op de Coolsingel in het kader van Eerbetoon aan een Avenue. Organisatie Sculpture International Rotterdam.
Februari 2015
Column
‘Verhuizen kost bedstroo’ Als één ding duidelijk wordt uit het verhaal over de bedreiging van verschillende kunstenaarspanden in Rotterdam dan is het wel dat we tegenwoordig met een andere overheid te maken hebben dan in het verleden. Tientallen jaren werden kunstenaars in oude schoolgebouwen met rust gelaten. De SKAR beheerde de panden netjes, de gemeente had andere zorgen: nieuwe woningen bouwen en oude opknappen. Atelierpanden stonden zelden in de weg, herinnerden integendeel als een van de weinige oude panden in stadsvernieuwingsgebieden nog aan de architectonische geschiedenis van de buurt.
misschien ook niet meer voor een decennium. Kunstenaars zullen vaker tijdens hun beroepsmatig bestaan moeten verhuizen. Wat jongeren makkelijk kunnen, flexibel zijn in je ateliersituatie, zullen oudere kunstenaars ook moeten leren. Er is leegstand genoeg in de stad, maar je tekent wel een contract met een opzegtermijn van een maand. Dat is erg, zeker voor een kunstenaar met veel en zwaar materiaal. ‘Verhuizen kost bedstroo’, zo luidt een oud Nederlands gezegde. Verhuizen betekent altijd verlies van tijd, van energie, van spullen die kapot gaan. Verhuizen moet worden beperkt maar het zal vaker gebeuren dan ooit. Aan de SKAR de vraag hoe zij
2
Die passieve overheid bestaat niet meer. Actief ingrij-
kan helpen het ‘verlies aan bedstroo’ te beperken. Kan
pen is het parool, zorgen voor meer bewoners in
de SKAR slimme contracten sluiten waardoor zij altijd
oude panden (het kluspandenconcept) en anders actief
wel ergens aanbod heeft ook als de kunstenaar binnen
afstoten: verkopen aan de hoogst biedende, met welke
een maand weg moet? Kan de SKAR centraal goede
bestemming dan ook. Een afgeslankt ambtenaren-
opslagruimte regelen voor de collectie onverkochte
apparaat (en nog moeilijk bereikbaar ook) streeft
kunstwerken van een kunstenaar opdat die niet telkens
naar een afgeslankt onroerendgoedbezit. De overheid
meeverhuisd hoeft te worden? Of is dat een taak van
treedt nu even hard op maar daarna terug. Aan zorg
de kunstenaars zelf? Laten we maar eens creatief onder-
voor de huisvesting van kunstenaars doet de overheid
zoeken welke nieuwe rollen de SKAR kan spelen in een
niet en aan woningcorporaties wordt het verboden.
wereld die definitief veranderd lijkt. SKAR doet al lan-
Daar zit je dan, als kunstenaar.
ger onderzoek naar mogelijkheden voor de toekomst.
Het bizarre is dat de atelierpanden de overheid al
Het parool luidt dus: kunstenaars, hou op met klagen,
heel lang niets kosten. Over de hele linie betalen de
ga samen met de SKAR aan de slag en zoek naar alter-
kunstenaars-huurders de kosten voor onderhoud en
natieven voor de oude schoolgebouwen. Hoe kunnen
exploitatie. Alleen voor de instandhouding van een
al die leegstaande (en inderdaad te lage) kantoorruim-
piepklein apparaat, het bureau van de SKAR, geeft
ten wel geschikt worden gemaakt? Hoe met weinig
de gemeente een subsidie. Het is dus niet zozeer om
investeringen toch goede ruimten te creëren? Hoe de
financiële redenen dat de gemeente van atelierpanden
nadelen van het verhuizen te verkleinen? En bovenal:
af wil. De boodschap is simpeler: dit is geen taak
hoe kunnen de Rotterdamse kunstenaars zich beter
meer van de gemeente, kunstenaars moeten hun
verenigen om samen eens een politieke vuist te maken?
eigen broek ophouden, net als alle andere beroepsbeoefenaren. Wij willen meer welgestelde bewoners in
Hugo Bongers
de stad, zegt de gemeente, mooi dus dat we daar nog een aantal oude schoolgebouwen voor beschikbaar hebben. Verkopen, verbouwen, weer een zorg minder. Laten we eerlijk zijn, dat draaien we niet meer terug. De terugtredende overheid die marktprincipes hanteert is een feit. Het heeft geen zin om romantisch treurend terug te verlangen naar vroeger. De SKAR staat in de positie dat zij simpelweg moet dealen met deze nieuwe omstandigheden. Die brengen met zich mee, kijk maar naar de creatieve klasse van jonge kunstenaars en vormgevers, dat we flexibeler moeten worden. Een atelier is er niet meer voor een heel kunstenaarsleven,
Vervolgonderzoek Kunstenaars, jonger dan 34 jaar, melden zich maar in beperkte mate bij CBK en SKAR. Dat kwam naar voren tijdens het onderzoek dat Motivaction vorig jaar verrichtte in opdracht van beide instellingen. Slechts 12% van de huurders van SKAR en 26% van de kandidatenlijst voor een atelier maakt deel uit van deze leeftijdscategorie. Dit is aanleiding tot een vervolgonderzoek om zicht te krijgen op de drijfveren en verlangens van deze groep. Dat zal op korte termijn plaatsvinden. SKAR acht het van wezenlijk belang dat kunstenaars van alle leeftijdscategoriën de weg naar haar dienstverlening vinden.
Overheidsbeleid bedreigt creatieve toekomst 100 beeldende kunstenaars
Spreekt Rotterdam met twee monden? door Jan Donia In 2011 legde de Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur zijn aanbevelingen en adviezen voor de periode 2013 – 2016 vast in een culturele staalkaart. Een gewetensvol en – ondanks de crisis – optimistisch document, een handleiding voor de stedelijke overheid en de politiek om de kunsten een zeker perspectief te blijven bieden. Op grond daarvan heeft de gemeente haar subsidiebeleid voor de sector geformuleerd. De staalkaart stelt o.a. dat Rotterdam nog steeds “ongekend populair is als vestigingsplaats voor kunstenaars, vormgevers en andere creatieve beroepsbeoefenaren.” Om dat goede klimaat ook in de toekomst te behouden acht de Raad een ruimhartig onroerend goed beheer van groot belang: voldoende betaalbare accommodaties via gemeente en corporaties.
hoogte is dat het geval. Stadsontwikkeling – het vroegere OBR – wil een aantal gebouwen waarin kunstenaars werkzaam zijn, verkopen, marktconform verhuren of opdelen in zogenaamde kluswoningen. Het is te gemakkelijk om hier met een beschuldigende vinger te wijzen naar S.O. Die dienst heeft van de Coolsingel de opdracht gekregen om rendement te maken. Dat is, gezien de bezuinigingen die aan de orde zijn, begrijpelijk. Bij de opdracht is, voor zover wij kunnen nagaan, geen voorbehoud gemaakt in de geest van de culturele staalkaart: een ruimhartig optreden richting kunstenaars.
Kille mentaliteit De conclusie ligt voor de hand dat het stadhuis – en dus de politiek – rechtstreeks verantwoordelijk is voor de beoogde ontruimingsacties. Terzijde dient te worden opgemerkt dat het voor de ‘buitenwereld’ moeilijk is
Wij zijn nu begin 2015, halverwege de genoemde
door te dringen tot Stadsontwikkeling, in ieder geval
cultuurperiode, en opeens dreigen circa 100 beeldende
moeilijker dan in het verleden. Dat is niet bevorderlijk
kunstenaars hun werkplek in gemeentelijke panden te
voor de continuïteit van overleg met zakelijke partners.
verliezen. Hoe is dat te rijmen met de voornemens in
Ernstiger is dat er sprake is van een soms kille menta-
de culturele staalkaart, waarmee de politiek zich in
liteit. Bij de enige jaren terug opgeheven afdeling OBR
2011 in de gemeenteraad conformeerde. Spreekt de
Economie werkten mensen die hart hadden voor de
gemeente Rotterdam met twee monden? Tot op zekere
cultuur en de autonome kunst. Dat gevoel lijkt nu
>
Het atelierpand aan de Schonebergerweg wordt beheerd door SKAR. Ook hier wil Stadsontwikkeling kluswoningen onderbrengen.
3
afwezig, of het wordt goed verborgen. Waarom staat bij S.O. niemand op om aan de bel te trekken: is het onze taak om de kunst om zeep te brengen? Veelzeggend is dat een aantal dossiers waar het hier om gaat, is uitbesteed aan een organisatie van buiten. Verwey Vastgoed is belast met de afhandeling of vermarkting van (tijdelijke) panden. Dan hoef je zelf de vervelende boodschap aan de huidige gebruikers niet te brengen. Stadsontwikkeling wil aan de atelierpanden aan de Bloklandstraat, de Hammerstraat, de Osseweistraat, de Schonebergerweg en mogelijk ook Kunst & Complex een andere bestemming geven. Hetzelfde is het geval met de Tamboerstraat en de ’s Gravendijkwal die al door de kunstenaars verlaten zijn. Ook de Mauritsstraat en de Parallelstraat zitten in de gevarenzone. In hoeverre de plannen gerealiseerd worden, is vooralsnog onduidelijk, maar zij zorgen voor onrust en onzekerheid in een beroepsgroep die het toch al niet gemakkelijk heeft. De crisis mag voorbij zijn, kunstenaars merken dat nog niet. Wij mogen hierbij de ogen niet sluiten voor de realiteit. Hoewel de resultaten van grote
Ontruiming van het Duendepand aan de Tamboerstraat.
veilinghuizen als Christie’s en Sotheby’s een ander beeld suggereren, is de marktsituatie voor de doorsnee
SKAR heeft deze gebouwen al jaren in beheer en
beeldende kunstenaar slecht. Om in hun levensonder-
betaalt een contractueel overeengekomen huurprijs.
houd te voorzien leggen kunstenaars zich, in het beste
Met name het mooie pand aan de Schonebergerweg,
geval, toe op toegepaste kunst of kunstonderwijs. Heel
waarin een actieve kunstenaarsgemeenschap werkzaam
vaak zijn zij nood gedwongen werkzaam in andere
is, zou aan SKAR tegen een redelijke vergoeding in
sectoren. Daardoor kunnen zij niet optimaal gebruik
eigendom moeten worden gegeven.
maken van hun atelier, vaak moeten zij dat beperken 4
tot het weekend of de avonduren. Daarover worden
Dat bij Stadsontwikkeling de goede wil zeker niet
wel eens zure of bevoogdende opmerkingen gemaakt.
ontbreekt, blijkt uit haar overeenkomst met het
Als de welvaart weer toeneemt en de overheid daar-
kunstenaarscollectief De Fabriek. Dat heeft voor een
door afstand kan nemen van haar huidige houding
periode van drie jaar een voormalig schoolgebouw in
ten opzichte van de actuele kunst, krijgt die zeker een
Overschie in gebruik gekregen, waardoor de betreffen-
nieuw elan.
de acht kunstenaars in ieder gaval voorlopig onder dak zijn. In dit pand bevinden zich nog acht lokalen, waarin
Wishful thinking
kunstenaars die elders op een schopstoel zitten,
De speculatie op verkoop van panden aan commerciële
eventueel een werkplek kunnen verwerven. Uit de
partijen lijkt wishful thinking, mede gezien de enorme
gesprekken tussen S.O. en een aantal initiatieven lijkt
en schijnbaar onverkoopbare leegstand van onroerend
een oplossing voor beide partijen mogelijk.
goed in Rotterdam. De gedachte die hier en daar de kop opsteekt om gebouwen ver onder de marktprijs
Kluspanden
aan de man te brengen, is hopelijk nergens op geba-
Verhuur tegen marktconforme prijzen lijkt, gezien de
seerd. Tenzij daarbij de continuering van het gebruik
bouwkundige status van sommige gebouwen, niet echt
als atelierpand voor kunstenaars wordt gewaarborgd.
haalbaar. Overigens bestaan bij Stadsontwikkeling hier
Het zou in dit verband redelijk zijn als SKAR de panden
en daar optimistische verwachtingen in die richting.
aan de Schonebergerweg en de Osseweistraat in eigen-
Voor de Bloklandstraat, de Hammerstraat, de
dom kan verwerven. Dat zou Stadsontwikkeling tevens
Osseweistraat en de Schonebergerweg wordt een
ontslaan van de verplichting om alternatieve onder-
bestemming als kluspand beoogd. De gebouwen wor-
komens aan te bieden. Om misverstanden te vermijden:
den dan opgedeeld in casco’s waarin kopers hun eigen
woning kunnen bouwen. Het is gelanceerd als een
Om-niet overeenkomsten
sociaal fenomeen dat – zoals blijkt uit een artikel in
De atelierpanden aan de Bloklandstraat en de
het AD dd. 4.11.2014 – niet altijd rozengeur en manen-
Hammerstraat worden beheerd door stichtingen die
schijn is. Dat neemt niet weg dat hier sprake is van
in het leven zijn geroepen door de kunstenaars die er
en interessant initiatief. Tot nu toe zijn circa 500 klus-
werken. De stichtingen gebruiken de gebouwen op
woningen gerealiseerd.
basis van een om-niet overeenkomst met de gemeente. Dat houdt in dat zij geen huur betalen, maar wel
Nu ligt het in de bedoeling om ook in schoolgebou-
verantwoordelijk zijn voor reparaties en het wind-
wen, kerken en fabrieken aan de slag te gaan. Maar
en waterdicht houden. De kosten daarvan worden
het is betreurenswaardig dat kunstenaarspanden hier-
bestreden uit de gebruikersbijdrage die kunstenaars
voor worden gebruikt, terwijl er nog steeds een tekort
betalen en die voor beide panden 140 euro per maand
aan ateliers is. Dat blijkt o.a. uit de wachtlijsten van
bedraagt; daaruit wordt ook de energie betaald.
SKAR en stichting Nieuwe Ateliers Charlois. S.O. biedt
In de om-niet overeenkomsten is vastgelegd dat de
kunstenaars in zogenaamde om-niet panden, die even-
kunstenaars bij opzegging het pand binnen een maand
tueel moeten vertrekken, geen alternatief. Zij is daar-
moeten verlaten. Deze schijnbaar harde voorwaarde
toe ook niet verplicht. Zij kiest in dit verband voor de
moet gezien worden in het kader van de tijd waarin
gemakkelijkste weg: kijk wat SKAR voor je kan doen.
zij werd geformuleerd. Zij was tekst voor de tribune,
Terwijl SKAR zelf ook direct geconfronteerd wordt met
in de praktijk werd zij niet of nauwelijks gehanteerd.
de beoogde maatregelen. De Schonebergerweg (14
Decennia lang waren kunstenaars in Rotterdam een
ateliers) en de Osseweistraat (12 ateliers) worden al
gerespecteerde beroepsgroep. De overheid was zich
jaren door haar van S.O. gehuurd en beheerd, inclusief
bewust van de waarde van autonome kunst voor de
reparaties en periodiek onderhoud. SKAR wist al langer
samenleving. Kunstenaars in om-niet panden hebben
dat Stadsontwikkeling (mogelijk) plannen heeft met
lange tijd geen ‘last’ gehad van de eigenaar van hun
de betrokken gebouwen. Maar het geeft in feite geen
gebouw, de gemeente. Soms hadden zij het idee
pas dat de kunstenaars zouden moeten vertrekken.
dat men hen had vergeten. Dat was ook in de
“SKAR voelt zich in dit verband meer dan een huisbaas,
Hammerstraat en de Bloklandstraat het geval.
zij voelt zich op grond van de opdracht die de stad haar jaren geleden gaf, moreel verantwoorde-
Hammerstraat
lijk voor de operationele mogelijkheden van de sector.
De sfeer onder de kunstenaars in de Hammerstraat (12
Daarom vindt zij het nu nodig om aan de bel te trek-
ateliers) is wat gelaten. Zij zijn teleurgesteld over het
ken. Als zij op enigerlei wijze de kunstenaars die nu
gedrag van Stadsontwikkeling, voelen zich overvallen
op een schopstoel zitten, kan helpen, zal zij dat doen,”
door de kille aanpak. “De projectleider die met de
aldus SKAR directeur Chris Bouma.
Hammerstraat belast is, zei dat zij 17 panden in haar
5
portefeuille heeft met de opdracht om die te verkopen,“ zegt Christine Saalfeld. “Maar waarom wij? Wij onderhouden het pand goed, zijn serieus werkende kunstenaars en nu zouden wij opeens op straat worden gezet, zonder redelijk alternatief”. “Het vertrouwde atelierbeleid, het hanteren van non-profit prijzen voor de sector, is een dode letter geworden,” stelt Ronald Motta vast, verwijzend naar de beroemde dichtregel van Lucebert ‘Alles van waarde is weerloos’.“ Wij moeten er dus rekening mee houden dat wij eruit moeten. Die dreiging leidt tot onzekerheid. Wij waren van plan onze CV-kachel te vernieuwen. Die staat op instoren. Nu stellen we dat uit. Hopelijk voorlopig.” “Wij zitten sinds 1984 in dit pand,” aldus Rob van der Hoeven die de hele periode heeft meegemaakt. Het atelierpand aan de Hammerstraat.
“Het werd ons destijds aangeboden door de stichting
>
Ronald Motta en Christine Saalfeld van de Hammerstraat, teleurgesteld in het beleid van de gemeente.
6
Katholiek Onderwijs. Later ging het eigendom over
Bloklandstraat
naar het Grondbedrijf, dat het gebouw wilde slopen,
Anders dan voor de Hammerstraat is voor de
maar de sloopvergunning werd niet verleend. Daarna
Bloklandstraat (10 ateliers) het einde in zicht. In juni
vielen we onder het OBR dat nu Stadsontwikkeling
2015 moeten de kunstenaars het pand verlaten hebben.
heet. In die dertig jaar is ons diverse keren meegedeeld
Dan wordt gestart met het herstel van de fundering,
dat wij moesten vertrekken. Daar is het gelukkig nooit
waarvan blijkens onderzoek de levensduur 0 jaar is.
van gekomen. Onze relatie met de gemeente is jaren-
De werkzaamheden die acht maanden in beslag nemen,
lang goed geweest. Vooral in de eerste tijd was men
kunnen alleen plaatsvinden als het gebouw leeg is.
blij met ons. Wij hielden krakers buiten en vrijwaarden het gebouw van vandalisme”.
Stadsnomaden Ronald Motta die zelf in de gemeenteraad heeft gezeten, legt zijn voormalige collega’s een gewetensvraag voor. “Wil de politiek dat wij weer stadsnomaden worden, hiphoppend van het ene pand naar het andere? En hoe moet dat, nu je strafbaar bent, als je kraakt?” Overigens willen de kunstenaars van de Hammerstraat, net als die van de Bloklandstraat, best meer betalen dan de huidige 140 euro per maand, zolang het huurbedrag binnen de perken blijft. Het is trouwens de vraag of verkoop in welke vorm dan ook, of marktconform verhuren lukt. Voor de ’s Gravendijkwal is nog steeds geen commerciële oplossing gevonden. Ook de Tamboerstraat staat nog leeg. Het toekomstperspectief voor deze gebouwen lijkt niet veelbelovend.
Het atelierpand aan de Hammerstraat.
Herma Klijnstra en Folke Janssen van stichting Blokland. Nog respijt tot medio 2015
Over de kosten worden bedragen genoemd die variëren
kopers op den duur niet mogelijk blijkt, wordt in de
van 350.000 tot 650.000 euro. Het geld hiervoor is er
zomer van 2015 begonnen aan de fundering. Anders
niet, maar de gemeente wil het voorfinancieren onder
takelt het gebouw verder af en zou het op den duur
de voorwaarde dat het op korte termijn terugkomt. Dit
niet te handhaven zijn. In dat geval zal, aldus mevrouw
is één van de redenen om het pand snel te verkopen, als
Ter Haar, de gemeente opnieuw in contact treden met
geheel of als complex van kluswoningen.
de stichting Blokland. Deze kan in het actuele traject geen partij zijn in een eventuele verkoop, omdat zij
“Als kunstenaars moeten wij de kracht hebben om voor onszelf op te komen”.
niet over voldoende vermogen beschikt en moeilijk een grote lening kan krijgen. “Natuurlijk willen wij het gebouw graag behouden,” zegt Herma Klijnstra die voorzitter is van de stichting. “Dit is een fantastisch atelierpand, dat al sinds begin jaren negentig als zodanig in gebruik is en door ons keurig is onderhouden. Wij menen dat wij daaraan bepaalde rechten mogen ontlenen. Als kunstenaars moeten wij de kracht hebben om voor onszelf op te komen”.
In verband met de tweede optie is het architectencollectief Urbannerdam ingeschakeld. De doelstelling van interimprojectleider Fenna ter Haar is een groep kopers te werven die een aantal woningen wil bouwen. Tijdens een bijeenkomst met het bestuur van stichting Blokland op 5 juni dacht zij die groep al in oktober rond te hebben. Ook als het aantrekken van eventuele
7
Stadsontwikkeling zet Kunst & Complex onder druk
Het grote ateliergebouw van Kunst & Complex.
“Wat er nu speelt, weten wij sinds acht maanden,” zegt
Indien het tot een overeenkomst komt, zal de verhuur-
penningmeester Ludo Hoes van de stichting Kunst &
der nogal wat (herstel)werkzaamheden moeten verrich-
Complex. Zijn organisatie (een kunstenaarsinitiatief met
ten, zoals het installeren van een lift, het aanleggen van
27 ateliers, 30 kunstenaars) maakt al 26 jaar op basis van
gasleidingen en de bestaande situatie testen op veilig-
een om-niet overeenkomst gebruik van een groot
heid. Dat laatste heeft prioriteit. De huidige goederen-
gemeentelijk gebouw bij de Keileweg als atelierpand.
lift is uit veiligheidsoverwegingen geblokkeerd, waar-
“Stadsontwikkeling wil met ons een huurcontract sluiten
door transport van grotere stukken naar en vanaf de
met een looptijd van vijf jaar. De huurprijs wordt voor-
verdiepingen praktisch onmogelijk is. Dat er in het
gesteld volgens een groeimodel. In het eerste jaar
pand veel moet gebeuren, staat buiten kijf. Er zijn geen
€ 9,- per vierkante meter, binnen drie jaar oplopend
gangen en veel te weinig toiletten. Op den duur zal
tot € 38,5. Een groot bedrag dat voor de meeste kunste-
een volledige renovatie noodzakelijk zijn. “Zelf hebben
naars moeilijk op te brengen is. Sommigen vinden € 9,-
wij in het verleden het dak vernieuwd,” aldus Ludo Hoes.
al veel.” Uiteindelijk zou de huurprijs voor het gebouw
“Wij waren net van plan om de ramen aan te pakken.
van circa 5000 vierkante meter, uitgaande van € 35,-,
Die vallen er hier en daar bijna uit. Wij hebben een buf-
ongeveer € 175.000,- per jaar bedragen. Voor Kunst &
fer, waardoor wij onderhoudswerkzaamheden en nood-
Complex is dat niet op te brengen.
gevallen kunnen betalen. Die buffer is opgebouwd uit de gebruikersbijdragen van € 100,- die elke kunstenaar per
8
Bij het kunstenaarsinitiatief is sprake van grote, soms
maand afdraagt. Daaruit wordt ook de electra betaald.”
uitzonderlijk grote ateliers, circa 200 m2. Ter vergelijking: het doorsnee SKAR-atelier is 48 m2. In verband
Historie
met de actuele situatie overwegen enkele kunstenaars
De stichting Kunst & Complex bestaat 33 jaar. Zij werd
hun atelier te splitsen om zo hun werkplek betaalbaar
opgericht toen de kunstenaars zich vestigden in een
te houden. De vraag is dan wel: is de stichting in staat
locatie op de Mullerpier. In 1988 volgde de verhuizing
huurders te vinden voor de nieuwe ruimtes? Bestuurslid
naar het huidige pand. “Wij hebben toen honderd-
Ronald Glasbergen is daar niet bang voor. “Dat zal zeker
duizend gulden geleend om het gebouw op te delen
lukken,” meent hij. Er is op dit moment een oplossing
en in te richten,” zegt Hoes die erop wijst dat de ‘club’
in zicht, die voor beide partijen een haalbare optie is.
al heel lang bij elkaar is. Kunst & Complex heeft in de
Kunst & Complex krijgt dan de beschikking over de helft
loop van de jaren in de kunstwereld een goede reputa-
van het aantal vierkante meters en Stadsontwikkeling
tie verworven, ook buiten Nederland door de drie gast-
gaat zelf de oostvleugel exploiteren. “Dan zouden wij
ateliers voor artists-in-residence. Hoes vindt het aanbod
ruimte houden voor 25 behoorlijk grote ateliers en zou
van de gemeente niet onredelijk. “Het probleem is dat
de huurprijs, na scherpe onderhandelingen wellicht op
Stadsontwikkeling op heel korte termijn uitsluitsel wil.
te brengen zijn,” zegt Glasbergen. “Bij de onderhande-
Wij voelen ons door die haast onder druk gezet en
lingen zal een rol spelen dat wij als kunstenaars passen
zouden graag een jaar uitstel krijgen.” De situatie is
in het bestemmingsplan voor dit gebied, dat opgesteld
niet uitzichtloos, als kunstenaars en ambtenaren elkaar
is door het ontwikkelingsteam M4H.”
wat bewegingsruimte geven.
5 Galeries
De galerie is het portaal naar de actuele kunst In Rotterdam is een beperkt aantal galeries actief. Eigenlijk te weinig voor een stad die haar culturele status graag wil uitbouwen, ook internationaal, en zich beschouwt als een ideale vestigingsplaats voor kunstenaars. Galeries hebben in Rotterdam altijd een bescheiden
Cokkie Snoei voor een schilderij van Kim van Norren.
rol gespeeld, maar zij waren aanwezig en waren regelmatig in staat gezamenlijk een vuist te maken.
Galerie Cokkie Snoei:
Dat saamhorigheidsgevoel lijkt wat minder geworden.
“Art Rotterdam is veruit de belangrijkste Nederlandse beurs”
Het feit dat de publicatie van het galerie-programma is gestopt, is een veeg teken. De crisis heeft in deze sector hard toegeslagen. Negatieve ontwikkelingen laten hun sporen na: de afkalvende kunstmarkt, met name in de lagere prijsklasse, een overheid die haar handen min of meer van de kunst heeft afgetrokken en een afnemende interesse van jongeren die andere prioriteiten hebben dan kunst. Die onaangename situatie zou voor de stad aanleiding moeten zijn om de galeries niet in de kou te laten staan en - net als in het verleden - initiatieven te stimuleren en te belonen. Dat is van groot belang voor de kunstenaars. De galerie is voor het publiek het portaal naar de beeldende kunst. Het zou ook een daad van respect zijn naar de galeriehouders die veel energie steken in hun bedrijf en de promotie van kunstenaars. Rotterdam
Cokkie Snoei (58) opereert al 25 jaar in de frontlinie van de Nederlandse galeriewereld. In haar galerie aan de Mauritsweg 55 toont zij een eigenzinnig programma. Kwalitatief interessante exposities, zorgvuldig gepresenteerd, vaak vooruitstrevend of grenzen aftastend, aandacht voor jong talent. En soms – ‘lang niet altijd,’ relativeert zij – met succesvolle resultaten.
9
heeft enkele galeries die een nationale reputatie hebben. Dat geldt met name voor galerie Delta van
Als ik haar bezoek op 9 januari, een van de laatste
Hans Sonnenberg die al meer dan een halve eeuw
dagen van haar expositie van Kim van Norren, zie ik
bestaat. Zij is een van de oudste galeries van Nederland.
op de lijst van getoonde werken negen rode stippen.
Ook Cokkie Snoei, Mirjam de Winter (Phoebus) en Berry
Uitzonderlijk in een Rotterdamse galerie. Kim van
Koedam (RAM) hebben hun sporen verdiend; zij zijn
Norren brengt statements (o.a. uit de kunstgeschiede-
minimaal 25 jaar actief. Op lokaal niveau heeft de WTC
nis) aan op heldere, abstracte kleurvlakken, zoals de
gallery van Martin Bijl een grote waarde. Al 22 jaar
beroemde tentoonstellingstitel van Harald Szeemann
biedt hij aan platform aan Rotterdamse kunstenaars,
‘When attitudes become form’. Even genieten van
onder wie veel SKAR-kunstenaars. In vijf korte profielen
een herinnering aan de tijd van toen.
geven wij een inzicht in de Rotterdamse galerie-wereld: galerie Frank Taal, galerie Cokkie Snoei, galerie Joey
Onbedoeld raken wij een moment verzeild in de
Ramone, galerie Mirta Demare en galerie Jannie
nostalgie naar die tijd, als ik Cokkie vraag of galeries
Hommes. Een keuze van redacteuren Hugo Bongers
toekomst hebben. Haar antwoord schuift heen en
en Jan Donia.
weer tussen ‘Neen’ en ‘Niet echt’, en dan bedoelt zij
>
vooral Nederlandse galeries. “Internet neemt het
bijvoorbeeld in bij Torch. “Maar Rotterdam bleef
galeriewerk over. Mensen kunnen in een paar tellen op
trekken, daarom zit ik nu al negentien jaar op de
de hoogte raken van ontwikkelingen en kunstenaars
Mauritsweg (een aantal jaren daarvan tegelijkertijd in
waar zij vroeger een galerie voor nodig hadden. Een
Amsterdam). Met Adriaan van der Have van Torch heb
buitenlandse kunstenaar hoeft hier niet per se een
ik Art Basel een aantal keren samen gedaan. Ik ken de
expositie meer te hebben voor zijn naambekendheid,
Europese beurzen vrij goed. Zo heb ik deelgenomen
je googelt hem gewoon en benadert de galerie in
aan Art Cologne, Art Berlin, Paris Photo, de ARCO in
New York. De afgelopen jaren is er spake geweest van
Madrid, Volta Basel en de Armory in New York. Samen
enorme veranderingen. Die hebben diep ingegrepen.
met de onvergetelijke vrienden van MK deed ik Photo
Wil je als galerie internationaal meetellen, dan moet
Miami en Pulse Miami. Hun ongeluk betekende een
je een miljoen omzetten, minimaal. Wij als Nederlandse
groot verlies voor de Rotterdamse galeries, kwalitatief
galeries houden onszelf klein, omdat wij niet op de
en menselijk.” Zij sluit overigens niet uit dat zij in de
echt grote beurzen staan, zoals Art Basel, de Fiac in
toekomst weer aan een grote internationale beurs zal
Parijs, Freeze Londen en New York. Daar gebeurt het
deelnemen.
‘grote werk’, worden contacten gelegd. Omdat wij daar nauwelijks vertegenwoordigd zijn, is het voor een Nederlandse galerie moeilijk om jonge Nederlandse kunstenaars in de (internationale) markt te zetten.”
Idealisme “Toen ik in april 1989 op de Witte de Withstraat startte met een tentoonstelling van Eveline Visser,
“De beeldende kunst hier verdient meer aandacht en zorg”.
was idealisme een belangrijke factor. Dat bespeur ik nauwelijks meer. Het draait bij zowel de galeriehouders
10
als de kunstenaars erg om geld en snelle roem. Ook
Aan het eind van ons gesprek toont zij zich een
de mentaliteit van verzamelaars is sterk veranderd.
belangenbehartiger van haar collega’s. “Wij zijn de
Bij verzamelen is er natuurlijk sprake van een zekere
tweede stad van Nederland. Ik wil hier niet praten
hebzucht. Echte verzamelaars willen dolgraag, soms
over het tweedestedensyndroom, dat je ook in andere
koste wat kost, een kunstwerk verwerven.
Europese landen aantreft. Maar wij mogen wel een
Tegenwoordig wordt er door verzamelaars veel meer
beetje geholpen worden. De galeries steken zoveel
op gelet of de kunstenaar (en ook de galerie) al een
energie in hun werk. Dat is van belang voor de stad.
zekere status heeft. Er wordt minder vanuit ‘het hart’
Toen ik startte, bestond er een galeriesubsidie. Is weg.
gekocht. Bij jonge mensen tref ik trouwens die heb-
In Rotterdam zijn altijd sterke initiatieven ontwikkeld.
zucht sowieso minder aan. Bij velen ontbreekt gewoon
Vooral de RKS had een aanjaagfunctie. Die mis ik. De
de behoefte om kunst te kopen. Jonge mensen zijn -
beeldende kunst hier verdient meer aandacht en zorg.”
denk ik - nomadischer, wisselen sneller van baan en woonomgeving en willen daarom minder spullen.”
Actuele tentoonstelling: Heike Kati Barath: Betwixt and between, schilderijen en tekeningen, en Koes Staassen:
Dit jaar doet Cokkie Snoei in ieder geval mee aan
Objects of desire, mixed media. Tot 22 februari.
twee beurzen. Art Rotterdam en de tekeningenbeurs in Amsterdam (Amsterdam Drawing). “Art Rotterdam (4-8 februari) heeft een groeiende internationale uitstraling. Ik merk dat als ik in het buitenland ben. Collegae galeriehouders informeren ernaar. Buitenlandse verzamelaars komen er speciaal voor naar Rotterdam. Dat is bijzonder en verdient respect. Het is de belangrijkste beurs in Nederland, veruit! In feite is het idioot dat Amsterdam met zijn grote mondiale aantrekkingskracht geen toonaangevende beurs heeft.” Zelf heeft zij diverse keren in Amsterdam gezeten. Toen zij in 1995 de Witte de Withstraat verliet, trok zij
JD
Galeriehouders Leo de Bie en Frank Taal.
Galerie Frank Taal
Eerder zat de galerie een jaar of vijf aan de Grote
‘Galerie van het Jaar 2015’
dan een galerie, het was ook een plek van waaruit
Visserijstraat onder de naam Kunstsuper. Dat was meer kunstenaars geld konden verdienen met campagnes. Communicatie was een belangrijk onderdeel van de Kunstsuper. “In mijn gedachten is een galerie een
“De galerie zit hier goed”, zegt Leo de Bie, een van de twee partners van Galerie Frank Taal. Hij doelt op de Van Speykstraat in het Oude Westen waar de galerie sinds een jaar of vijf is gevestigd. “Het gebied om ons heen ontwikkelt zich positief. Hier zit niet alleen meer sociale woningbouw zoals een paar jaar geleden, de buurt wordt steeds gemengder, er worden goede stadswoningen gebouwd.”
ben een mooie grote ruimte en een tweede ruimte die
Inderdaad, het is voor iedereen te zien, rondom Galerie
gen is het prettig dat we ons publiek ook altijd werk
Frank Taal ontwikkelt zich een sfeervol buurtje met
van onze vaste kunstenaars kunnen laten zien.”
ontoegankelijke wereld” zegt De Bie, “daarom wilden we op onze vorige locatie nadrukkelijk een breder concept. Dat hebben we ook in het Oude Westen wel
11
uitgeprobeerd, maar hier lukte het niet. Inmiddels ben ik tevreden met wat we hebben bereikt. We hebben een landelijk publiek opgebouwd. We doen mee aan beurzen, staan dit jaar voor het eerst op Art Rotterdam, gaan ook nog naar Art Cologne en naar Parijs. We hebals inloopstock dienst doet. Omdat we veel solo’s bren-
aan het begin van de straat het Vlaamsch Broodhuys en om de hoek onder andere galerie Joey Ramone, de
“Rotterdam is voor ons een goede stad. Frank en ik zijn
PrintRoom en Leeszaal West. De opvallende verbete-
Rotterdammers en wij blijven hier graag. Rotterdam
ring van dit deel van de Nieuwe Binnenweg straalt uit
heeft veel goede kunstenaars, ook internationaal tellen
naar de aangrenzende straten. “We kregen indertijd
we mee. De vaste kunstenaars in onze galerie komen
het verzoek van de huisbaas, Woningcorporatie De
voor zo’n zestig procent uit Rotterdam. Ik geloof nog
Nieuwe Unie (nu Vestia), om met een voorstel voor
steeds in de functie van de galerie; die blijft nodig voor
een bestemming van dit pand te komen. Daarover
de promotie van de kunstenaars, voor contacten met
werden we het eens en toen vestigden we ons hier
verzamelaars en musea. We proberen het goed te
met deze galerie.”
doen, maar om het echt goed te doen moet je eigenlijk
>
veel meer geld hebben.” Toch doen ze het al heel goed, daar aan de Van Speykstraat. Galerie Frank Taal werd onlangs uitgeroepen tot ‘Galerie van her jaar 2015’ en die keuze was niet gebaseerd op een malafide internetpeiling, maar op een serieuze procedure met een betrouwbare jury. De aanwezigheid van de galerie op de komende Art Rotterdam bevestigt haar status als gezaghebbende Rotterdamse galerie die landelijk meetelt. Leo de Bie: ”We hebben nu ook meer tijd om naar activiteiten van onze kunstenaars te gaan. We zitten op een heldere artistieke koers. Nu gaat het de komende tijd om het versterken van de economische basis van ons werk. We hebben een adviesraad om ons heen gevormd om ons daarbij te helpen.”
Rotterdamse galeries Toch is niet alles naar wens in Rotterdam. “Het gaat niet goed met het collectief van de Rotterdamse galeries. Na dertig jaar ligt het werk van de vereniging die we hebben voor de gezamenlijke promotie van de galeries weer eens helemaal stil. Er gebeurt op het terrein van de beeldende kunst in Rotterdam veel, maar we slagen er met elkaar alsmaar niet in om dat goed zichtbaar te maken. Er is onvoldoende bereidheid
Jannie Hommes, idealistische visie.
om energie in het collectieve belang te steken.”
Galerie Jannie Hommes Als ik Galerie Frank Taal bezoek is er net een nieuwe tentoonstelling geopend, ‘Untitled’ van de kunstenaar Jan ten Have. Ten Have is schilder, heeft al enkele keren eerder bij Frank Taal geëxposeerd. Zijn werk is
Culturele oase in Oud-Charlois
te beschrijven als abstract vol lijnen, rasters, vlakken en kleurvelden. Deze keer toont Ten Have ‘gebakken’, porseleinen schilderijen. Mooi subtiel abstract werk, 12
vind ik, met een verrassende uitstraling van het porseleinen oppervlak, dat soms wordt genuanceerd door een laag met verf geïnjecteerd bobbeltjesplastic als raster-patroon op het porseleinen oppervlak. Onder de kwetsbare werken staan op de vloer hun houten
“Ik hou van mensen” zegt Jannie Hommes,“en dat ik deze galerie in Oud-Charlois heb, heeft daar alles mee te maken. Ik neem ons publiek mee aan de hand langs de kunst die ik zelf mooi vind en ik probeer uit te leggen waarom. De kracht die mensen hebben uit zich in kunst en dat laat ik hier zien.”
opbergkisten, beschilderd in een bijpassend patroon. Tezamen geven ze een sculpturale indruk en de gehele
“Ik wil mensen in de galerie bewust iets meegeven, ik
galerieruimte krijgt iets van een samenhangende instal-
wil iets toevoegen aan hun bestaan, daar zit mijn vol-
latie. “Met Jan ten Have kregen we contact na een tip
doening in. Kijk maar naar die vetvlekken op de ramen
van de kunstenaar Rob Scholte” zegt Leo de Bie. “Hij
van de galerie, daar staan schoolkinderen met hun
is lang uit Nederland weggeweest en toen hij terug
neus tegen het raam gedrukt om te kijken wat er nu
kwam ging hij schilderen waarbij toevalselementen
weer hangt. Kunst heeft een humanistische invalshoek
een rol spelen. Dat hij deze keer werk op basis van
en dat vind ik belangrijk, daarom laat ik het zien.”
porselein wilde exposeren was ook voor ons een grote
Jannie Hommes heeft sinds zevenenhalf jaar een
verrassing. Maar hoe verrassend het materiaal ook is
galerie in Oud-Charlois. Ze vindt het een inspirerende
en hoe moeilijk te bewerken, je kunt nog steeds zien
omgeving. Het is een gemengde wijk, arm en rijk door
dat Jan toch wel een schilder blijft.”
elkaar en dat herinnert haar aan de wijk Overschie
HB
waar ze geboren is en aan de basisschool waar ze op zat, met diezelfde menging van arme en rijke milieus. Zelf komt ze uit een arbeidersgezin en weet uit eigen
ervaring hoe belangrijk het is als je gestimuleerd wordt
galerie als ontmoetingsplek, als centrum voor een
om verder te komen. Haar voldoening om mensen door
woonwijk die zich meer en meer ontwikkelt tot een
middel van kunst iets mee te geven is dan ook sterk
prettige plek om te vertoeven. Op het moment dat ik
verbonden met haar persoonlijke ontwikkeling. Jannie
met Jannie Hommes praat is de galerie leeg. Bij mij
Hommes werd advocate en heeft nog een klein deel
thuis ligt al de uitnodigingskaart voor de komende
van de week een juridische praktijk voor mensen die
tentoonstelling met werk van vijf kunstenaars onder
gedwongen worden opgenomen in de psychiatrische
de titel Memento Mori. Kunstenaar uit haar stal, oud-
zorg. Het biedt haar voldoende mogelijkheden om
gedienden die we al vaker bij haar zagen: Denise
daarnaast haar galerie te beheren. Een galerie die zich
Colignon, Driessens & Van den Baar, Guiseppe Licari,
snel en opvallend heeft ontwikkeld.
Erik van Lieshout en Piet Rogie. Die laatste is wel een
Jonge honden
Piet Rogie is in Rotterdam al decennia lang bekend als
heel speciale ontdekking van Jannie Hommes, want “Ik ben indertijd begonnen met veel ‘jonge honden’
danser en choreograaf. Nu dus ‘uit de kast gekomen’
uit Charlois, die kregen hier de ruimte om hun werk te
als schilder, hoewel hij gelukkig ook door blijft gaan
laten zien. Het was een springplak voor ze en commer-
in het dansvak, recent nog met voorstellingen in de
cieel was de galerie nog niet sterk ontwikkeld. We
Kleine Zaal van de Rotterdamse Schouwburg. (Ik heb
werden gesteund door Pact op Zuid. In het vierde jaar
mooie herinneringen aan Piet Rogie als danser, al in
van je bestaan heb je als galerie altijd een moeilijk
de jaren tachtig op het podium van de Schouwburg.)
moment: is het zinvol wat je doet, is het al die moeite wel waard? Als je daar doorheen bent ga je oogsten, kun je je profiel scherper stellen, ga je meer publiek binnen halen. Nu geniet ik er van. Inmiddels is dit een echte galerie met een vaste groep Rotterdamse kunstenaars, aangevuld met nieuwe ontdekkingen. Die Rotterdamse kunstenaars komen voor een aanzienlijk deel uit Charlois en de nieuwe ontdekkingen zijn vaak buitenlandse kunstenaars die hier in Charlois neerstrijken. Die band met Charlois is geen enkele belemmering, er wonen en werken hier veel goede kunstenaars, ik heb een ruime keuze. Met de vaste kern heb ik een band opgebouwd, ik laat ze vaker zien. We zijn ook
“Ik zou graag een breed platform zien van alle Rotterdamse activiteiten op het terrein van beeldende kunst”.
een onderneming, een plek waar verkocht wordt, waar kunstenaars kunnen verdienen. Dat is belangrijk, naast het idealisme. Veel van onze kopers zijn ‘instappers’,
Hoe is het galerieklimaat in Rotterdam?, vraag ik.
mensen die voor het eerst een werk kopen waar ze
Jannie Hommes meent dat er te weinig galeries zijn in
onverwachts verliefd op worden. We gaan met het
Rotterdam, te weinig in ieder geval voor al die kunste-
13
werk van onze kunstenaars ook naar beurzen, binnen-
naars die hun werk willen laten zien, want kunstenaars
kort naar Rotterdam Contemporary en daarna Drawing
hebben nu eenmaal galeries nodig. Maar gelukkig zijn
Amsterdam en als we op deze beurzen voldoende
er in deze stad veel alternatieve podia voor beeldende
omzet maken ook naar andere beurzen. Recent lieten
kunstenaars en dat is goed. “Ik zou graag een breed
we ook kunst zien in het gebouw van de Rotterdamse
platform zien van alle Rotterdamse activiteiten op het
rechtbank, zo’n plek is van belang om nieuw publiek
terrein van beeldende kunst. Ik wilde de Rotterdamse
te bereiken.”
galerievereniging graag verbreden met al die nieuwe initiatieven, maar die mochten er van enkele traditio-
De galerie van Jannie Hommes is uiterst gastvrij.
nele galeries niet bij, die wilden strenge eisen stellen
Publiek wordt er op een persoonlijke manier ontvan-
aan wat zich een galerie mag noemen. Ik vind dat
gen en de openingen zijn fameus, ook door de uit-
jammer en een gemiste kans. Waarom niet eens per
gebreide en zeer smakelijke maaltijden waarop alle
jaar een dag of een weekend van de beeldende kunst
bezoekers worden getrakteerd. Galerie Hommes is een
in Rotterdam waar echt iedereen aan mee doet, musea,
goed voorbeeld, vind ik, van de manier waarop een
galeries, presentatieplekken, kunstenaarsinitiatieven?
galerie relevant kan zijn voor een wijk. Jannie Hommes
En voor de rest zou het vak van galeriehouder popu-
stimuleert culturele activiteiten in haar omgeving, is
lairder moeten worden. Galeriehouder zijn, dat zouden
een spin het Charloise web van kunstactiviteiten. De
meer mensen moeten leren en doen.”
HB
Galerie Joey Ramone
buitenlandse kunstenaars die niet per se al een relatie
Op zoek naar internationaal perspectief
met Nederland hebben. “We vinden onze kunstenaars over de hele wereld. We reizen veel, gaan naar beurzen en exposities, spreken veel mensen en pikken zo overal op de wereld interessante mensen op. De keuze maken we samen, we hebben dezelfde smaak, reizen samen.” Joey Ramone (de naam van de galerie is ontleend aan de overleden zanger van de punkrockgroep The
We zitten in de lege, vrij kleine ruimte van galerie Joey Ramone aan de Josephstraat in het Oude Westen. Kiki Petratou en Hans Bakker van de galerie staan op het punt naar de Gamma te gaan om verf te kopen; de muren moeten voor de nieuwe tentoonstelling weer wit gesausd worden. Ik hoor tot mijn verrassing dat binnenkort de expositieruimte twee keer zo groot wordt.
Ramones uit de jaren zeventig) werd in korte tijd een interessante galerie met een spannend tentoonstellingsprogramma. Ze halen opvallende kunstenaars naar Rotterdam. De galerie heeft een duidelijk artistiek profiel, vind ik en toont soms moeilijk werk. Ze kiezen zeker niet voor het makkelijk verkoopbare. Nu al staan ze in de ‘main section’ van Art Rotterdam 2015. Ze zijn aanwezig op buitenlandse beurzen. Kiki is ook actief als curator van andere tentoonstellingen. Zo heeft ze enkele keren in het pand van Roodkapje tentoonstellingen gemaakt. “Het curatorschap geeft me iets meer ruimte om keuzes te maken, je bent flexibeler dan hier, dat vind ik wel een uitdaging. Ik moet beter nadenken over de inrichting dan hier in eigen huis.” Op mijn vraag naar haar kunstenaarschap (Kiki is afgestudeerd als kunstenaar aan het Piet Zwart Instituut in Rotterdam) antwoordt ze: “Nee, ik noem mezelf op dit moment geen kunstenaar, dat is niet makkelijk te combineren met deze galerie en het curatorschap. Maar ik geef het niet op, ik wil wel een manier vinden om ook als kunstenaar door te gaan.” Meer galeries erbij in Rotterdam is geen probleem, ze versterken elkaar, ze zijn geen concurrenten, vindt het tweetal. Ze zouden meer publiek naar Rotterdam kunnen trekken. Nu liggen de goede galeries nogal verspreid over de stad. Met wat meer galerieën worden
14
Het is gelukt om de leegstaande winkelruimte direct
de verbindingslijnen sterker.
naast de galerie ook te huren. Was het moeilijk om die ruimte los te krijgen? “Helemaal niet”, antwoorden
“Ik ben optimistisch over het kunstklimaat van
Kiki en Hans. ”Integendeel, want woningcorporatie
Rotterdam. Er is een groot potentieel aan goede kun-
Woonstad die ook eigenaar is van dit pand is erg blij
stenaars. Er zijn vele initiatieven, er is een internationa-
met ons en ze gingen gelijk akkoord met de uitbrei-
le sfeer. Wij werken graag samen, allereerst met de
ding. Ze vinden ons goed voor de buurt. En wij zijn erg
galeries hier in de buurt, maar ook met Roodkapje en
tevreden met deze plek in de stad, die ligt centraal, is
met het International Film Festival Rotterdam. In 2013
makkelijk te vinden, de buurt wordt beter. De ruimte
hadden we tijdens het filmfestival een presentatie die
hiernaast wordt meer een projectruimte. De huidige
de buitenlandse pers haalde. Ook nu weer, bij het
ruimte is voor onze vaste groep kunstenaars, hiernaast
komend IFFR, gaan we samenwerken en verwachten
kunnen we flexibeler zijn, meer experimenteren, ook in
we internationale interesse juist als gevolg van die
onze keuze van kunstenaars. We hebben in deze drie
samenwerking. De komende tentoonstelling krijgt
jaar een eigen publiek opgebouwd. Dat vindt ons voor-
de naam Cult of the Concrete en daarin tonen we
al door ‘van horen zeggen’ en vormt daardoor een
werken van het Engelse kunstenaarscollectief Cult of
groep die bij iedere tentoonstelling groeit.“
Rammellzee en de kunstenaars Zavier Ellis en Cedar
Kiki Petratou en Hans Bakker hebben de galerie sinds
Lewisohn. De leider van de Cult of Rammellzee, Alexis
drie jaar. Ze tonen weinig Rotterdamse kunstenaars
Milne, is de curator van deze tentoonstelling, we
(minder dan een handvol, rekenen ze uit), wel vooral
werkten al eerder heel goed met hem.”
HB
Hernan Marina is Argentijn, evenals Mirta Demare zelf die in Buenos Aires werd geboren. Dit betekent overigens niet dat zij zich alleen op Latijnse kunstenaars richt. Op dit moment laat zij in haar galerie op de eerste etage aan de Bergsingel 176-b fotowerken zien van de Zweedse kunstenares Ann Pettersson: Slow Borders (tot 17 maart). Veertien jaar geleden begon zij in een souterrain onder galerie RAM. Na het overlijden van haar tweede man in 2006 bracht zij haar bedrijf over naar de Bergsingel. Hoe is de kunst in uw leven gekomen? Ik heb dertig jaar gewerkt als architect en stedebouwkundige in derdewereldlanden, meestal in opdracht van het Internationale Rode Kruis. Ik ben in 35 landen geweest, vaak met mijn eerste man die diplomaat was en adviseur van Buitenlandse Zaken op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. Na zijn dood in 1984 ben ik met onze zoon Joël die toen 6 was (Joël Dobson is
Mirta Demare:
“Zonder kunst is het leven zielloos” Mirta Demare (67) heeft een bijzondere relatie met de ARCO in Madrid. Al voor zij veertien jaar geleden haar galerie startte, nam zij op basis van een projectvoorstel deel aan deze grote kunstbeurs, een van de belangrijkste in de wereld. Het illustreert haar betrokkenheid bij de beeldende kunst. Sindsdien heeft zij elk jaar een inzending in Madrid.
nu 35), vier jaar naar Columbia gegaan om een opzet te maken voor een stad die door een vulkaanuitbarsting volledig was verwoest. In al die jaren waarin ik voor het Rode Kruis actief was, heb ik gewerkt in de shit, de armoede, in sferen van oorlog en onderdrukking. Er waren twee dingen die mij lucht gaven, de mogelijkheid om even te ontsnappen uit de gruwelijke werkelijkheid. Lezen, daarmee ben ik opgevoed, mijn vader was bevriend met Borges. En kunst. Overal waar ik was, zocht ik kunst en kunstenaars op. Zij hebben mijn leven verruimd en verrijkt. Nog steeds. Daarom ben ik in 2000 mijn galerie begonnen. Zonder kunst is het leven zielloos.” 15
In 2014 kende de ARCO haar de Prijs van de Project
JD
Rooms toe voor een videokunstwerk van Diego Bruno, een Argentijnse kunstenaar die in Finland woont. Bruno verloor zijn ouders tijdens het terreurbewind van Videla. In de video brengt hij de estancia in beeld waarin zijn vader en moeder gemarteld en vermoord werden. Ook dit jaar is Mirta Demare toegelaten tot de Project Rooms met 12 op koperplaten van 60 x 90 cm aangebrachte tekeningen van Hernan Marina.
Colofon Uitgave van Stichting KunstAccommodatie Rotterdam SKAR.
“Vanwege het onderwerp, hardcore gay sm, vind ik het bijzonder dat voor dit werk is gekozen,” aldus Mirta. “De kunstwerken die ik over het algemeen in Madrid presenteer, hebben veel te maken met mijn opvatting over beeldende kunst. De meeste kunstenaars die ik toon, houden zich bezig met denken, zij zijn sterk conceptueel bezig. Soms is er sprake van politiek engagement, vaak stellen zij zich op tegen de status quo.”
Redactie: Vormgeving: Fotografie: Druk:
Jan Donia, Hugo Bongers Grafisch Bureau DUS, Linda Zoon Rick Messemaker e.a. E&J
SKAR Postbus 1995 3000 BZ Rotterdam Tel: 010 - 412 78 28 Fax: 010 - 414 15 11 Website: www.skar-ateliers.nl f www.facebook.com/SKAR.ateliers
16
16
