20-11-2009
JOURNAAL
SKARJournaalNOV2009:SKARJournaaljuli2008
09:18
Pagina 1
Stichting Kunst Accommodatie Rotterdam
November 2009
• Cultuur onder druk • Maatschappelijke meerwaarde autonome kunst • Muziekfabriek • Enthousiasme op Stadhuisplein • Hein van Haaren • Surrogaat Foto: What we play is life - installatie Oona
SKARJournaalNOV2009:SKARJournaaljuli2008
20-11-2009
09:19
Pagina 2
Kunstenaars geven impuls aan Afrikaandermarkt
2
Uit een onderzoek door Prof.dr.ir. Jan Rotmans naar
Maandelijks worden nieuwe patronen ontworpen.
de stand van zaken bij Pact op Zuid blijkt dat het
De producten die ook eenvoudig zelf te maken zijn
speerpunt cultuur beter scoort dan de speerpunten
(suit it yourself), worden op de markt en ook op andere
fysiek, economisch en sociaal. Dat heeft volgens de
plekken in en buiten Rotterdam te koop aangeboden.
onderzoeker te maken met het feit dat kunstenaars
Het initiatief vervult een voorbeeldfunctie, omdat
Zuid nemen zoals het is. De bijdrage die zij leveren
het uitdrukking geeft aan een collectieve culturele
aan de Afrikaandermarkt, onderbouwt die visie.
productie van vrouwen in de Afrikaanderwijk.
De Afrikaandermarkt is in grootte de tweede markt
Culinaire rijkdom
van Rotterdam. Iedere woensdag en zaterdag staan er
‘Lucky Mi Fortune Cooking’ is een project waarin
zo’n 300 kramen met - in potentie - het meest exotische
kunstenares en food designer Debra Solomon samen
aanbod van de stad. Al enige jaren gaat het niet goed
met ondernemers in de food sector (restaurants, super-
met de markt. De omzet daalt, het assortiment ver-
markten, toko’s en snackbars) werkt aan een collectief
schraalt, marktkooplui zoeken hun heil elders. Om het
restaurant waarvoor nieuwe interculturele recepten
tij te keren heeft wethouder Dominic Schrijer aan de
worden ontwikkeld, van gemberbier en siropen tot een
markt de experimentstatus toegekend. Dit gebeurde
Turkse kroket. De recepturen zijn verkrijgbaar in het
naar aanleiding van een reeks voorstellen van het
LMFC-snacklaboratorium, een rijdende keuken, die ook
samenwerkingsproject Freehouse, o.a. gebaseerd op
buiten Rotterdam de culturele en culinaire rijkdom van
interviews met ondernemers, buurtbewoners en
de Afrikaanderwijk presenteert. De nieuwste mode-
kunstenaars. Dit voortraject is sindsdien uitgebouwd
collectie van Marga Weimans is gebaseerd op en ont-
tot een grootschaliger onderzoek en heeft op de markt
staan in de Afrikaanderwijk. In haar ontwerpen zijn
zelf ook al tot resultaten geleid. In juni 2009 hebben de
beeldelementen te vinden uit de wijk, zoals typisch
initiatiefnemers – Freehouse in samenwerking met
architectonische structuren, fragmenten ontleend aan
Kosmopolis – daarvoor in ’t Gemaal verantwoording
interieurs, traditionele decoraties en sieraden en stof-
afgelegd tijdens de tentoonstelling ‘De Markt van
fen van de markt. De productie geschiedt met behulp
Morgen’, die bedoeld was als een soort kenniscentrum.
van de kennis van lokale naai-ateliers. Naast haar haute
Het werd gepresenteerd als een ‘levende maquette’
couture collectie, die begin 2009 in Parijs werd geshowd,
van wat een markt idealiter zou kunnen zijn. De
maakte de kunstenares een draagbare collectie die op
participatie van kunstenaars was intrigerend. Zo is een
de Afrikaandermarkt verkrijgbaar is. Marga Weimans
drietal trajecten ingezet om de lokale culturele produc-
die werkt in een SKAR-atelier aan de Lange Hilleweg,
tie te stimuleren: ‘Suit it Yourself’, ‘Lucky Mi Fortune
heeft de ambitie om in de wijk een modehuis te
Cooking’ en ‘MWFH’ (modeontwerpster Marga Weimans
vestigen.
in samenwerking met Freehouse). Bij ‘Suit it Yourself’ ontwikkelt en produceert Cindy van den Bremen met vrouwen van actieve naai- en handwerkgroepen een serie kledingstukken en accessoires. Het materiaal wordt gekocht op de Afrikaandermarkt.
Marga Weimans for Freehouse Rotterdam-Zuid (De Markt van Morgen, 7 juni 2009) Foto: Patricia Borger
SKARJournaalNOV2009:SKARJournaaljuli2008
20-11-2009
09:19
Pagina 3
Muziekpand Chefaro impuls voor cultureel Rotterdam Het jaar 2009 stond voor SKAR in belangrijke mate in het teken van Chefaro. Na een moeizaam proces werd de aankoop van de voormalige Chemische Fabriek Rotterdam, bekend van Chefarine 4, eindelijk afgerond. De verwerving heeft twee jaar van onderhandelingen, procedures en voorbereiding gevergd. “Gelukkig is nu de kogel door de kerk,” aldus SKAR-directeur Chris Bouma. “Chefaro belooft een dynamisch bedrijf te worden met een enorme impact voor de muziek in Rotterdam. In het gebouw worden werkruimtes gerealiseerd voor beoefenaren van (o.a.) jazz, theatermuziek en heden-
Het Chefaro pand in Rotterdam West
daagse popmuziek. Het geluidarm compartimenteren van de ruimtes
“De medaille heeft wel twee
natuurlijk. Maar het overheidsbeleid
gebeurt dit najaar. Het is de bedoe-
kanten,” merkt Chris Bouma op.
maakt het niet eenvoudig. OBR
ling dat de kunstenaars het pand
“Met de investering is meer dan
Economie werkt aan een notitie
begin 2010 betrekken. “Het gaat om
anderhalf miljoen euro gemoeid.
waarin wordt vastgesteld dat er
22 studio’s, waarin tientallen musici
Dat heeft consequenties voor onze
8000 vierkante meter aan permanen-
hun vak gaan beoefenen.
strategie. Wij kunnen de komende
te ruimte voor de creatieve industrie
jaren geen panden meer aankopen.
nodig is. Expliciet worden creatieve
Dat het zo lang heeft geduurd voor
Het belemmert onze slagkracht.
ondernemers met een economisch
de zaak rond was, is betreurens-
Om aan de vraag van kunstenaars
rendement als doelgroep genoemd.
waardig. In een interview in Punt
te kunnen voldoen, zijn wij nu sterk
Omdat dit rendementsaspect ook
Uit, ed. 5, 2009, levert Hugo Bongers,
afhankelijk van tijdelijke panden.
aan de muzieksector wordt toege-
secretaris van de Rotterdamse Raad
Daarvoor richten wij ons ook op de
schreven, heeft de gemeente aan
voor Kunst en Cultuur, daar kritiek
particuliere markt. Gelukkig heeft
SKAR een subsidie toegekend voor
op. “Chris Bouma is bijna gek ge-
Dela ons voor een periode van drie
Chefaro. Doordat de overheid de
worden van de golf van procedures
jaar de beschikking gegeven over
hele creatieve industrie van een
en de tijd die nodig bleek om beslui-
twee etages aan het Stadhuisplein
economisch standpunt uit bekijkt,
ten te nemen. Iedereen was van het
(samen 700 vierkante meter), met
dreigt vooral de autonome kunst
begin af enthousiast over het initia-
een optie voor nog twee etages.
als onbeduidend te worden weg-
tief. Je begrijpt niet dat de realisatie
Hierdoor konden wij ten dele
gezet. Dat mag niet gebeuren.
van het plan tot een hindernisloop
vervanging realiseren voor het
De autonome kunst is van grote
heeft geleid. Ik weet zeker dat zoiets
LSI-pand aan de Houtlaan, waarvan
betekenis voor de cultuur als
in de tijd van wethouders als
het contract in september/oktober
voedingsbodem en inspiratiebron,
Riezenkamp en Linthorst anders
afliep.”
met name voor de toegepaste kunsten. Het is juist daaraan te danken
was gegaan, sneller, doelgerichter. De toekomst is gediend met snelle
Overheidsgebouwen
dat (toegepaste) kunstenaars die
beslissingen en korte procedures,
Er staan toch veel panden leeg die
scoren in een commercieel circuit,
conform het aloude Rotterdamse
eigendom zijn van de gemeente.
soms aanwijsbare autonome
statement: niet lullen, maar
Waarom doe je daar geen beroep op?
kwaliteiten hebben.
poetsen.”
“Als ik de kans krijg, doe ik dat
Lees verder op pagina 4.
3
SKARJournaalNOV2009:SKARJournaaljuli2008
20-11-2009
09:19
Pagina 4
Denk aan succeslabels als Hella
SKAR benoemd tot cultuurmakelaar,
Aan de andere kant zijn panden
Jongerius, Marlies Dekkers en
speciaal belast met de realisatie van
waarin kunstenaars werken, er vaak
Richard Hutten. Het geeft geen
tijdelijke huisvesting. Dit stagneert,
veel beter aan toe dan leegstaande
pas om op allerlei manieren op de
terwijl er toch mogelijkheden
gebouwen. Die dreigen te verpau-
autonome kunst te beknibbelen. Het
genoeg zijn. Is het niet opmerkelijk
peren. Als je dat laat meespelen, is
is van oorsprong af onze doelgroep
dat de wethouders niet aan jou
tijdelijke huisvesting van creatieve
en wij zullen ons er, waar mogelijk,
vragen waar die stagnatie aan te
ondernemers niet alleen een cultu-
sterk voor maken.”
wijten is?
reel, maar ook een materieel belang,
“Uit het uitblijven van die vraag
bovendien kan door een redelijke
De plaats waar dat mogelijk hoort
blijkt dat cultuur voor de politiek
investering en het nadenken over
te zijn, is het stadhuis. Maar de
geen prioriteit heeft. Natuurlijk
het beheer veel bespaard worden,
autonome kunst, als uiting van de
reken ik het ook mijzelf aan dat ik
daar hebben we ervaring in.”
Beschaving, is waarschijnlijk geen
maar heel beperkt invulling kan
onderwerp waar poltici, met de
geven aan die opdracht. Het heeft
“Sinds 2008 hebben we geen betaal-
verkiezingen op komst, warm voor
vooral te maken met het geringe
baar aanbod meer gehad van het
lopen. Zie je mogelijkheden om aan
enthousiasme van OBR Vastgoed om
OBR. Zij willen de kosten die op
de Coolsingel een vinger tussen de
panden vrij te geven. Ik heb daar ook
het pand drukken, verhalen op de
deur te krijgen?
wel enig begrip voor. Vastgoed moet
gebruiker, op zich begrijpelijk. De
“Dat is een cynische formulering
rendement maken, dat is hun taak.
onkosten die OBR vraagt zijn
die ik niet helemaal onderschrijf. In persoonlijke gesprekken met politici en ambtenaren – met name bij OBR
Busy Busy Busy
Economie – ontdek ik vaak respect, wat soms ook tot resultaten leidt. Maar een College-uitspraak waarin de autonome kunst binnen de creatieve industrie gevrijwaard wordt van een strikt economisch principe, zou 4
waardevol zijn. Daar komt bij dat de aanwezigheid van zowel autonome kunstenaars als toegepaste kunstenaars en architecten in atelierpanden van essentieel belang is. Het levert een synergie op met een aanzienlijk spiritueel rendement. Om dat onder de aandacht te brengen zou SKAR veel meer overleg moeten hebben met zowel de wethouder Cultuur als de wethouder Economie. Dat laat nu te wensen over.” Is er wel contact met deze wethouders? “Beperkt, om het eufemistisch uit te drukken.” Eigenlijk is dat gek. Op 16 januari 2007 heeft het College van B&W
Het kwartet van Arend Niks ‘New Niks’ en het saxofoonkwartet ‘Artvark’ hebben samen een cd gemaakt ‘busy busy busy’. De repetities vonden plaats in het voormalige kantoor van deelgemeente Noord aan de Walenburgerweg, dat SKAR in tijdelijk beheer heeft. In het voorjaar 2010 kunnen de musici terecht in het Chefarogebouw. Op de foto v.l.n.r Mete Erker (tenorsax), Erwin Hoorweg (piano), Jasper le Clercq (viool), Andreas Suntrop (gitaar), Rolf Delfos (altsax), Peter Broekhuizen (baritonsax), Arend Niks (slagwerk) en Bart Wirtz (altsax).
SKARJournaalNOV2009:SKARJournaaljuli2008
20-11-2009
09:19
Pagina 5
Marktconform? beduidend hoger dan particuliere
De markt
subsidieaanvragen voor het nieuwe
eigenaren in rekening brengen.
doet het
cultuurplan de verhoogde huur-
Dat komt omdat de particulier
beter dan de
kosten kunnen worden opgenomen.
wil luisteren en bijvoorbeeld wil
bureaucratie
Er staat niet dat ze volledig zullen
investeren om stookkosten te
van de over-
worden gecompenseerd. Zo ziet het
besparen (in de nacht en het
heden, zo
er naar uit, dat deze marktconforme
weekend wordt er niet gestookt
werd in de
actie de inzet is van een scenario
en er worden thermostaatknoppen
jaren tachtig-
van aankomende bezuinigingen,
aangebracht; door een overwerk-
negentig van de vorige eeuw door
want wat de ene wethouder
timer kan indien nodig met gebruik-
de politiek aangenomen. Laat de
incasseert moet de andere voor zijn
making van de thermostaatkranen
markt zijn werk maar doen, zo werd
kunst uit de gemeentebegroting
ook beperkt gewerkt worden). Dat
geredeneerd bij de verkoop van
proberen binnen te halen. Het laat
scheelt heel veel geld. Die investe-
staatsbedrijven als PTT en de NS. Al
zich raden wat er gaat gebeuren. De
ring is er na een jaar uit. Bij het
spoedig bleken door de bladerval
wethouder van de “marktconforme
OBR gaat het in gebruik nemen
in de herfst de wielen van de
huren” gaat incasseren en die van
niet door vanwege die hoge stook-
treinen vierkant te worden, een
cultuur heeft het nakijken. Wat
kosten, na onze weigering blijft
verschijnsel waarvan in de ongeveer
nu aanstaande is voor de kunst-
het pand in gebruik bij de HOD en
150 jaren daarvoor nooit iets was
instellingen, staat de ateliers van
wordt er 24 uur volop gestookt. Wij
waargenomen. Intussen liet de
kunstenaars ongetwijfeld nog te
zijn bovendien bereid een redelijke
markt hier en daar zien wat minder
wachten. Voor kunstenaars is er
vergoeding te betalen en investeren
voortreffelijk en effectief te zijn
geen vier jarenplan, waarin ver-
mee in het pand wanneer dat nog
dan werd aangenomen. Wel is het
hoogde huren mogelijk kunnen
minimaal drie jaar in beheer kan
begrip markt niet meer weg te
worden verrekend of op een of
worden gegeven; de gebruiker
denken uit het doen en laten van
andere manier gecompenseerd.
(creatief ondernemer) moet dat
de overheden. In dit kielzog van
Kunstenaars moeten de huur
vervolgens betalen. Je moet eerst
het markt denken, zijn o.a. de
opbrengen van hun zelf verdiende,
rekenen voordat je een pand gaat
kunstinstellingen verzelfstandigd.
meestal schrale kostje. Het wordt
beheren. Dit kan een win-win
De gemeente Rotterdam heeft nu
tijd, dat de gemeenschap weer
situatie opleveren. Dat geldt ook
het voornemen om de huren van de
verantwoordelijkheid neemt voor
voor het OBR. Het kost tijd om de
kunstinstellingen per 1 januari 2013
maatschappelijke voorzieningen.
particulier te overtuigen. Wanneer
marktconform te maken. In de noti-
Kunst als onderdeel van de
het lukt, zijn alle partijen tevreden.
tie voor de gemeenteraad schrijven
cultuur behoort tot zo’n in de
Wanneer het OBR zich laat over-
twee wethouders: “Kostendekkende
maatschappij verankerd goed,
tuigen scheelt ons dat veel tijd.
huur kan niet hoger zijn dan de
waarvoor een overheid zich niet
Vooralsnog houd ik alle deuren
markthuur, omdat dat zou beteke-
op afstand, maar daadwerkelijk
open”.
nen dat de gemeente als verhuurder
zou moeten inzetten. Voor de
dan te duur zou zijn.” Dus de markt-
gemeenteraad lijkt dat een
huur wordt bepalend, hoewel in
interessante opgave.
dezelfde notitie wordt aangegeven, dat “......het lastig is een goede
Hein van Haaren
vergelijking met de marktconforme huren te maken”. Toch zijn die markthuren voor alle gesubsidieerde instellingen in een bijlage vastgesteld. Het gaat in alle gevallen om aanzienlijke verhogingen. In een brief van de Dienst Kunst en Cultuur wordt medegedeeld dat in de
Hein van Haaren heeft in de Nederlandse kunstwereld een reputatie verworven als (achtereenvolgens) hoofdconservator van het Haags Gemeentemuseum, directeur van de Aesthetische Dienst van de PTT, de Staatsuitgeverij, de hogeschool voor beeldende kunst en bouwkunst in Rotterdam en het NAi.
5
SKARJournaalNOV2009:SKARJournaaljuli2008
20-11-2009
09:19
Pagina 6
Op de fiets naar de muziek fabriek
Componist-slagwerker Arend Niks (49:
“De realisatie van een complex met 22 studio’s is een fantastisch initiatief,”
“Het Chefaroproject is niet alleen uniek in Rotterdam.
kunst,” zegt hij. Daarbij gaat hij een ‘ondersteunende’
Ook elders in Nederland bestaat zoiets naar mijn weten
functie niet uit de weg. Zo schreef hij de muziek voor
niet. In de praktijk betekent het dat hier -weliswaar
de theaterproductie Afscheidsmonologen, die hij zelf
niet tegelijkertijd- wel honderd muzikanten kunnen
tijdens de voorstellingen ten gehore brengt. “Samen-
repeteren of op een of andere manier met muziek
werking met andere kunstvormen is boeiend, vooral als
bezig zijn. De situatie kweekt ook saamhorigheid. Zelf
muziek iets essentieels toevoegt, zoals bij dans. Dat heb
heb ik een installatie – een computer met microfoons –
ik ervaren bij mijn werk voor Scapino.”
om drums op te nemen. In het nieuwe gebouw hebben
6
wij de rust en de ruimte om dat professioneel te doen.
“Ik ben veel onderweg. In november treed ik 28 keer
Ook anderen, die een relatie hebben met mijn activitei-
op in het theater en vooral in jazz-zalen. Daar brengen
ten, kunnen daar straks gebruik van maken. Ik vind het
mijn eigen band New Niks en Artvark ‘busy busy busy’,
intrigerend dat het pand vroeger een fabriek was. Nu
waarvan wij ook een cd hebben gemaakt. Het is goed
wordt het een muziekfabriek. Een mooie kwalificatie,
dat wij in het Chefaro-pand nu over een permanente
wars van de romantiek die de scene soms beheerst. Het
ruimte beschikken, waar wij op langere termijn repe-
is een gekke, maar ook heel leuke gedachte dat muzi-
tities kunnen plannen. Het biedt de zekerheid, die in
kanten met hun broodtrommeltje op de fiets naar hun
tijdelijke studioruimtes ontbreekt. Stel je voor dat het
fabriek rijden. Dat past ook wel bij Rotterdam. Een
Philharmonisch steeds weer ruimte zou moeten huren.
nuchtere omgeving wil overigens niet zeggen dat er
De nieuwe situatie geeft een luxueus gevoel. Zij maakt
een nuchter product ontstaat.”
meer mogelijk dan wanneer je op je kamer zit te schrijven. Inspirerend, zeker!”
Arend Niks die slagwerk studeerde aan het Rotterdamse conservatorium, combineert zijn werk als uitvoerend
Wanneer spelen composities in je hoofd?
musicus met het schrijven van composities. “Voor mijn
“Op de fiets. Eigenlijk vind ik het prettig als muziek
karakter een heel prettige combinatie,” licht hij toe. In
ontstaat los van de muziekpraktijk. Reageren op iets
zijn composities refereert hij aan jazz, rock en moderne
dat ik zie of onderga. Steekproeven van de werkelijk-
gecomponeerde muziek. Hij beperkt zich bij het schrij-
heid. Het mooiste is als je helemaal niet weet waar het
ven niet tot zijn ‘eigen’ instrument, de drums.
vandaan komt.“
Voor Zapp strijkkwartet (2 violen, altviool en cello) schreef hij een compositie waarin het slagwerk zelfs ontbreekt. “Muziek is voor mij vooral een podium-
SKARJournaalNOV2009:SKARJournaaljuli2008
20-11-2009
09:19
Pagina 7
Maatschappelijke meerwaarde moet huisvestingsbeleid bepalen “Rotterdam is de enige stad in
De Dienst voor Kunst en Cultuur
Dan zitten jullie nu ruim in jullie jas.
Nederland waar de creatieve indu-
werd in 2004 opgericht, als opvolger
Het College had de Raad opdracht
strie onder de noemer creatieve
van de vroegere gemeentelijke
gegeven om in het Cultuurplan
economie wordt gepresenteerd,”
afdeling Kunstzaken en (ten dele)
2009-2012 voor 2,5 miljoen bezuini-
stelt directeur Stef Oosterloo van de
de Rotterdamse Kunststichting.
gingen aan te brengen. De Raad
Dienst voor Kunst en Cultuur (DKC)
Oosterloo volgde twee jaar geleden
besloot toen de subsidies voor de
vast. “Dat houdt in dat uitgegaan
Ton de Vos op als directeur. Bij ons
Kunsthal en het Gergiev-festival te
wordt van een rendementssituatie.
gesprek in zijn kantoor in het
schrappen, waarna in de stad de
Vooral voor de autonome kunst, in
gebouw Coolsingel 6, naast het
hel uitbrak. Uiteindelijk kon de
mijn visie de kraamkamer van de
stadhuis, is zijn beleidsmedewerker
toenmalige wethouder Orhan Kaya
cultuur, is dat een moeilijk, zo niet
Michelle Mandos aanwezig. Zij is bij
trots meedelen dat min 2,5 was
onmogelijk verhaal. Zij vergt een
de DKC de contactpersoon met
omgebouwd naar plus 10. Die tien
andere benadering. In dit verband
SKAR en maakt deel uit van het
miljoen hebben jullie dus extra te
verdient het aanbeveling te kiezen
huisvestingsoverleg tussen OBR
besteden.
voor een broedplaatsenbeleid.
Vastgoed, OBR Economie, DKC en
Oosterloo: “Die rekensom klopt niet.
Amsterdam heeft daartoe het
SKAR. Oosterloo: “Onze missie is
Tijdens de vorige cultuurperiode
initiatief genomen. Dat dit serieus
zorgdragen voor een goed cultuur-
was de subsidie van enkele instellin-
wordt genomen, blijkt uit het feit
aanbod en het scheppen van een
gen (met instemming van de
dat een wethouder (Maarten van
cultuurklimaat. Als beleidsdienst zijn
gemeenteraad) al naar boven
Poelgeest) expliciet met dit beleid
wij belast met de uitvoering van het
gerepareerd, waardoor er in plaats
is belast. Ik heb goede hoop dat dit
Cultuurplan, dat door het College
van tien miljoen niet meer dan vijf
ook in Rotterdam gaat lukken, maar
wordt vastgesteld op grond van de
overbleef. Onze begroting bedraagt
dan moet het wel op de politieke
adviezen van de Rotterdamse Raad
110 miljoen, waarvan 90 miljoen
agenda komen.” Wellicht een
voor Kunst en Cultuur. Verder
ressorteert onder het Cultuurplan.”
idee voor cultuurwethouder
verstrekken wij ook zelfstandig
Grashoff.
(project)subsidies.”
U ergert zich aan de term creatieve economie, maar het gaat hierbij niet alleen om een typisch Rotterdamse mentaliteit. “Het is een maatschappelijk verschijnsel. In de jaren tachtig produceerde de overheid nota’s over het landelijk toneelbestel, het landelijk orkestenbeleid, de nota Zeevalking over jeugdtheater. Nu is die specifieke focus op kunst- en cultuuruitingen sterk afgenomen. Zij worden altijd beschouwd in combinatie met andere aspecten, zoals media en economie. Grote maatschappelijke discussies over cultuur heb je niet meer. Alles is gericht op businessmodellen. Maar ik voorspel je dat er een omslag komt. Bij een jongere generatie gaat, denk ik, een andere sfeer ontstaan. Niet alleen maar economie. Duurzaamheid wordt
Michelle Mandos: “Het aanbod van OBR-panden laat te wensen over.” Stef Oosterloo: “Rotterdam heeft behoefte aan een broedplaatsenbeleid.”
het motief.” Lees verder op pagina 8.
7
SKARJournaalNOV2009:SKARJournaaljuli2008
20-11-2009
09:19
Pagina 8
Vervolg van pagina 7
De terugkeer van de alfa’s “Ik heb het gevoel dat de alfa’s weer in opkomst zijn.
Actueel fort
Dat is zichtbaar. Ik zag het bijvoorbeeld aan de koppies op de foto’s van Lowlands. Daar moeten wij op inspelen. Want dan ontstaan heel inspirerende gedachten. Op een symposium kwamen Hajo Doorn en Mike van Gaasbeek van WORM met een prikkelende constatering: er is in de stad ook behoefte aan werkloze ontwerpers. Dan praten wij niet over een economisch principe, maar over ruimte voor creativiteit. Dat is heel kostbaar. Daarom is de autonome kunst zo waardevol. Die mag je niet in de steek laten. Dat is hetzelfde als wanneer een bedrijf alleen investeert in de afdeling Verkoop, maar Research & Development verwaarloost. De autonome kunst is de basis van de cultuur.” Die opvatting wordt kennelijk niet of nauwelijks gedeeld door de politiek. Zij krijgt in ieder geval geen gestalte in het beleid. Ook SKAR, waarvoor de autonome kunst een belangrijke doelgroep is, wordt daarmee geconfronteerd. SKAR is overigens geen eenzijdige promotor van de autonome kunst. Zij pleit voor een koppeling – in ateliergebouwen – van autonome en toegepaste kunstenaars, omdat zij veel voor elkaar kunnen betekenen. Michelle Mandos heeft die visie, namens DKC, ook ondersteund, maar de toewijzingen van panden tegen een betaalbare prijs stagneert. 8
Mandos: “In het huisvestingsoverleg komt dit regelmatig aan de orde. Ik ben het met Chris Bouma eens dat
Voor een prijsvraag in het kader van de relatie tussen Amsterdam en New York heeft Martijn de Geus (23) een antwoord gezocht op de vraag: hoe zou je nu een fort bouwen? “In de zeventiende eeuw speelde ons land, en met name Amsterdam, internationaal een belangrijke rol. Daarbij was wereldwijd een keten van forten een machtsfactor van betekenis om zakelijke belangen te beschermen. Ik vond het interessant om die fortenbouw vanuit een hedendaags perspectief te bekijken.”
er meer aandacht aan moet worden besteed, want het aanbod is te weinig.” Oosterloo: “Het OBR heeft de opdracht inkomsten te genereren. Daarbij wordt uitgegaan van de waarde van de panden. Naar de cultuur toe, en vooral naar de autonome kunst, zou de maatschappelijke meerwaarde een doorslaggevend aspect moeten zijn.“ Dat lijkt mij een uitstekende richtlijn voor het platform dat DKC en SKAR in opdracht van het College in het leven moeten roepen om het huisvestingsbeleid van culturele organisaties en beoefenaars van kunst beter op de rit te krijgen. De betreffende brief dateert al uit begin 2007. Het huidige huisvestingsoverleg is natuurlijk zinvol, maar het is te vrijblijvend. De problematiek schreeuwt om een platform met voldoende draagvlak. Oosterloo: “Dit is inderdaad te lang blijven liggen. Het verdient intensief aandacht.”
Voor Martijn de Geus, die bouwkunde studeerde aan de TU in Delft, is het Stadhuisplein zijn eerste zelfstandige studio. “Ik wilde een eigen bureau hebben in Rotterdam. Want hier gebeurt het. Samen met Albert Dijk, Renske van Dam en Sean Pieters heb ik het bureau Vision Included (research/design/theory) opgericht. Zelf ben ik hier fulltime aanwezig. De anderen studeren nog in Delft; Renske volgt ook colleges in Leiden. Wat mij in het bijzonder bezig houdt, is de ontwikkeling van Nederland naar de toekomst toe, met de nadruk op duurzaamheid.”
SKARJournaalNOV2009:SKARJournaaljuli2008
20-11-2009
09:19
Pagina 9
Voor OONA begint de wereld op het Stadhuisplein Merijn van Essen (rechts) en Sander van Loon op het Stadhuisplein, op de achtergrond het atelierpand.
de vloer geschilderd. “Uniek dat je hier kunt werken,” vindt Sander. “Je kunt dat natuurlijk ook in je huiskamer doen, maar dan groei je waarschijnlijk niet door.” “Een prachtige locatie in het hart van de stad,” vult Merijn aan. “Zij biedt perspectief voor de toekomst, ook omdat je andere creatieve mensen ontmoet. Dat kan tot samenwerking leiden. Zelf hebben wij bijvoorbeeld een zeefdrukkerij die nu nog elders in de stad is opgeslagen. Ons idee is om die te plaatsen in een gemeenschappelijke ruimte en collega’s via kleine workshops te onderrichten in de techniek, zodat ze zelfstandig zeefdrukken kunnen maken.”
Politieke partij Enthousiast kijken zij vooruit, vast van plan om de wereld te veroveren. Voorlopig te beginnen met Delft en Bergen op Zoom. In Delft hebben zij de totaalidentiteit ontworpen van de meubelwerkplaats KNE+. Logo, website en ook een Japans puzzelelement. In Bergen op Zoom hebben zij de opdracht gekregen om het imago aan te pakken van GBWP. “Dat is qua grootte de derde politieke partij van de stad. Zij bestaat al vrij lang. Het logo dateerde uit de jaren veertig. Dus er wat wel iets te doen,” aldus Sander, wiens vader voor de partij in de gemeenteraad zit. Merijn van Essen trok in 2008 de aandacht met zijn “Dit is onze eerste werkdag in deze nieuwe studio,”
inzending voor een provinciale prijsvraag over de
zegt Merijn van Essen (26) op maandag 9 november,
Grevelingen. Die werd bekroond met de Zuid-Hollandse
terwijl hij met zijn makker Sander van Loon (24) vanuit
Vormgevingsprijs. Naar aanleiding van een tentoonstel-
de tweede etage van het voormalige Dela-gebouw
ling van eindexamenwerk van de academie nam het
uitkijkt op het Stadhuisplein. SKAR heeft voor een
Designhuis in Eindhoven werk van beiden op in een
periode van drie jaar het beheer verworven van drie
expositie tot eind november. Lees verder op pagina 10.
verdiepingen van het pand, met een optie voor een vierde. In de werkruimtes hebben zich voornamelijk startende vormgevers en architecten gevestigd. Merijn en Sander vormen samen het ontwerpbureau OONA. Als ik vraag naar de herkomst van die naam, glimlachen ze wat verlegen. “Zo heette een mooi blond klasgenootje van ons op de academie. Zij weet zelf nog niet dat wij haar naam gebruiken,” leggen zij uit. Een hommage aan schoonheid dus. Daar is niets mis mee. Merijn en Sander studeerden in juni af aan de Willem de Kooning Academie, afdeling grafisch ontwerpen, met de aantekening ‘cum laude’. Het Stadhuisplein is hun eerste atelier. Dat begint er al spic en span uit te zien, de afgelopen weken hebben zij de wanden en
Merijn van Essen: Ruimtelijk diagram van de sloopwoningen in drie Rotterdamse wijken.
9
SKARJournaalNOV2009:SKARJournaaljuli2008
20-11-2009
09:19
Pagina 10
Column Jan Donia
Surogaat Vervolg van pagina 9
“Zowel zelfstandige werken als samenwerkings-
In 1990 publiceerde ik bij de SDU het boek ‘Surrogaat/
projecten,” licht Sander toe. “Zelf toon ik daar een
Surrogate’ (ondertitel: Van Kiefer tot Koons) over de
wand-tapijt dat ik heb laten weven in het Textiel-
geschiedenis van galerie ’t Venster, een van de belang-
museum in Tilburg. Wandtapijten en gobelins behoren
rijkste Europese podia van de avantgarde in het vierde
tot de eerste media uit de (kunst)geschiedenis. Ik heb
kwartaal van de vorige eeuw. De titel was ontleend
op het tapijt de ontwikkeling van de Mexicaanse griep
aan een uitspraak van de filosoof Hermann Hesse, die
in beeld gebracht. Ik had het natuurlijk ook op een
kunst kwalificeerde als een surrogaat van het leven.
poster kunnen uitvoeren, maar dan had het geen
Hesse bedoelde dat niet negatief, hoewel natuurlijk
meerwaarde gehad.”
sprake is van een zeker cynisme. De ongunstige gevoelswaarde van de term surrogaat wortelt in de Tweede Wereldoorlog, toen – uit nood geboren – allerlei producten, zoals boter en koffie, een namaakvariant kregen. Mijn moeder noemde lang geleden margarine kunstboter. Die heeft inmiddels onder allerlei merknamen en in vele variaties de ‘echte’ (room)boter allang uit de keuken verdreven onder het vaandel van slogans als ‘cholesterolverlagend’ en ‘goed voor hart- en bloedvaten’. Ik wil in dit verband met die wervende teksten niet aan waarheidsvinding doen, maar wij worden steeds ouder, dus het moet wel kloppen. Op grond daarvan kunnen wij dus concluderen dat surrogaat waardevol is voor (langer) leven. Grote kunstenaars als Van Gogh, Mondriaan en De Kooing hebben aan het leven iets toegevoegd, dat alleen door hun creativiteit kon ontstaan. Kunst is Surrogaat, met een hoofdletter. Over het fenomeen ontstond dit najaar een zinloze discussie. Die vloeide voort uit de ontvoering van de Scheringa collectie uit
10
een voormalige huishoudschool in Spanbroek naar de depots van ABN AMRO. Ook werd de schijnwerper gericht op het bijna voltooide museum voor Realisme in Opmeer, een heel gek, megalomaan (groter dan het Van Gogh museum) gebouw in een vrijwel lege polder. Sander van Loon: Helvetica.
Veel lieden lieten na de wildwest vertoning in Spanbroek hun licht schijnen over de essentie van kunst
Stadsgeschiedenis
en van realisme in de kunst. Vooral in het museale
Intrigerend is ook het project dat Merijn in Eindhoven
circuit wordt nogal neerbuigend gedaan over de
toont. Het is een ruimtelijk diagram van de sloopwonin-
collectie, die – hoe je het wendt of keert – het portret
gen in de Rotterdamse wijken Crooswijk, Feijenoord en
is van een bevlogen verzamelaar. De appreciatie van
Vreewijk. Voor het onderzoek dat aan de realisatie
Dirk Scheringa heeft zich ontwikkeld van een aanvanke-
voorafging, heeft hij gesproken met bewoners en
lijk (klein)burgerlijke visie (net echt!) naar een breder
woningcorporaties en (o.a.) beloften in kaart gebracht.
panorama op een soms hoog niveau. Met gelukkig ook
Zij zijn opgenomen in een begeleidende publicatie. Het
die heerlijke gekte die de handelswijze van particuliere
werk bestaat uit massief houten blokken, elk met een
collectionneurs aantrekkelijk maakt. Zo zou Dirk op een
statistische waarde. Zo heeft het blok Crooswijk betrek-
veiling het fantastische schilderij ‘La Musicienne’ van
king op 1800 woningen. Het project legt vanuit een
Tamara de Lempicka voor de neus van Madonna heb-
bijzondere invalshoek een stuk stadsgeschiedenis vast.
ben weggekaapt. Opmerkelijk is overigens dat dit werk,
SKARJournaalNOV2009:SKARJournaaljuli2008
20-11-2009
09:19
Pagina 11
uniek in Nederland, dit voorjaar uit het gebouw in
innovatie, vooral binnen de creatieve industrie. In
Spanbroek werd gestolen; het is nog steeds niet
Rotterdam is de situatie niet veel beter. Ik heb het
terecht. Constructief in de hele discussie over de affaire
gevoel dat het mes erin gaat. En dan bedoel ik niet
was een voorstel van Martijn Sanders, voorzitter van de
eens in de subsidies; dat kondigt zich – met de
Vereniging Rembrandt, om het ministerie van Cultuur
gemeenteraadsverkiezingen in aantocht – al langer
een jaar lang de rente op de hypothecaire schuld aan
aan. Ik bedoel het mes in de borst van de Kunst. Dat
ABN AMRO te laten betalen en zo tijd te winnen om
klinkt bitter. Wij kunnen er wel doekjes om winden,
een oplossing te vinden. Dat zou er toe moeten leiden
lullen tot wij pijn in onze tong hebben, maar het is niet
om de door hem als ‘waardevol’ gekwalificeerde verza-
anders. Het gebrek aan respect, of liever de afwezig-
meling onder te brengen in Opmeer.
heid van respect, is schrijnend. Heeft cultuurwethouder Rik Grashoff, vorig jaar binnengehaald als de redder van cultureel Rotterdam, ooit een rondgang gemaakt door Rotterdamse ateliers en studioruimten? Okay, hij had het maandenlang te druk met Tariq Ramadan en de arrogantie van een bruggenbouwer zonder brug, maar hij had beter naar de Hildegardisstraat kunnen gaan, bijvoorbeeld naar het atelier van Ton van Os. Naar de 's Gravendijkwal voor een bezoek aan een van de dansgezelschappen of naar de redacties van Krakatau en Zone 5300 die gehuisvest zijn boven de boksschool in de Pootstraat. Op bezoek bij de bron
Ton van Os. A Floating Constellation-1, Acryl op linnen, 140 x 300 cm, 2008.
van dat surrogaat dat het leven leefbaar maakt. Vlak voordat hij de laan werd uitgestuurd, belde
Hiermee arriveer ik automatisch bij cultuurminister
Grashoffs voorganger als wethouder Orhan Kaya mij
Ronald Plasterk. Dat is een moeilijk geval. Aanvankelijk
op: “Kunnen wij eens per maand een informeel gesprek
dacht iedereen dat met hem een goudvink op het
hebben over autonome kunst? Jij bent vrijwel de enige
pluche was neergedaald. Dat kunnen wij vergeten.
die daar voortdurend een lans voor breekt.” De
Plasterk is een caricatuur geworden van de scherpe
afspraak werd gemaakt, een week later was Orhan
commentator die hij in een vorig leven was. Met die
weg. Als wij dat mysterieuze surrogaat in stand willen
rare hoed op paradeert hij parmantig door het media-
houden, moeten wij ons niet neerleggen bij beslissin-
landschap, een C-acteur uit wiens mond ik nog maar
gen, ingegeven door de politieke waan van de dag.
zelden houtsnijdende teksten hoor. Neem die hoed
Misschien moeten kunstenaars oprukken naar de
eens af voor de kunst, man. Het illustreert ook de wijze
Coolsingel. Dan kan de Coolsingel het respect tonen
waarop de Partij van de Arbeid, ooit de voorvechter
dat zij verdienen.
.
pur sang van de cultuur, tegenwoordig met kunst omgaat. Snijden of doodzwijgen, dat is het parool. In BK- informatie nummer 7, 2009 stond een brief onder de titel 'Waarde van creatie', die Plasterk samen met
Colofon
collega Van der Hoeven en staatssecretaris Heemskerk
Uitgave van Stichting KunstAccommodatie Rotterdam SKAR Verschijnt 3 maal per jaar
heeft opgesteld. De hele brief gaat over het versterken van de Creatieve Industrie: Impulsprogramma's, opstellen van een strategische agenda, verbeteren van kennis over en benutting van intellectueel eigendom, positie in buitenlandse markten, versterken van digitale en fysieke infrastructuur en het verbeteren van toegang tot het kapitaal. Alleen maar over vermarkten, geen woord over de betekenis van samenwerking met de autonome sector die een belangrijke bron blijkt voor
Redactie: Vormgeving: Fotografie: Druk:
Jan Donia Grafisch Bureau DUS, Linda Zoon Rick Messemaker, Patricia Borger Grafia
SKAR Postbus 1995 3000 BZ Rotterdam Tel: 010 - 412 78 28 Fax: 010 - 414 15 11 Website: www.skar-ateliers.nl
11
SKARJournaalNOV2009:SKARJournaaljuli2008
20-11-2009
09:19
Pagina 12
