JOURNAAL
Stichting Kunst Accommodatie Rotterdam
• Interview Chris Bouma: Stand van Zaken • Helderheidplein: rapper inspireert Feijenoord
• CareX: huisvesting in leegstand • Gyz La Rivière: burgemeester-in-spe Elmgreen & Dragset: It’s Never Too Late to Say Sorry (zie pagina 2)
Juli 2011
Tijdelijk beheer Slaakhuys SKAR zal waarschijnlijk enkele etages van een groot pand aan de Slaak bij het Oostplein in tijdelijk beheer krijgen. In het gebouw was halverwege de vorige eeuw de Rotterdamse redactie gevestigd van het vroegere Het Vrije Volk, dat toen nog een landelijke krant was. Na bouw- en installatietechnische aanpassingen komen in september ateliers en studio’s beschikbaar voor kunstenaars en andere creatieve ondernemers. De huurprijs zal op jaarbasis 65 euro per vierkante meter bedragen, incl. energie. Belangstellenden kunnen contact opnemen met het bureau van SKAR.
Performance Op de Coolsingel voor het vroegere postkantoor staat een vitrinekast met 2
daarin een roestvrij stalen megafoon. Het is een installatie van het Scandinavische kunstenaarsduo Elmgreen & Dragset. Tot eind mei 2012 opent elke dag een ‘dorpsomroeper’ het deurtje van de vitrine en roept exact om 12 uur in de megafoon: It’s Never Too Late to Say Sorry (zie voorpagina). Met de performance die nog geen tien seconden duurt, is een vaste functionaris belast, die bij ziekte of vakantie wordt vervangen door stand-ins. Ook anderen kunnen zich aanmelden om de tekst uit te spreken. Zowel burgers die ergens spijt van hebben als politici die door wroeging worden geplaagd. Misschien een idee voor staatssecretaris Halbe Zijlstra van Cultuur. Elmgreen (1961) & Dragset (1968) hebben tevens in de Onderzeebootloods op Heijplaat een enorme, apoca-lyptische installatie gerealiseerd. Tot 25 september, open dinsdag t/m zondag 12 tot 18 uur. Watervervoer per aqualiner vanaf de Willemskade.
Meedogenloos cultuurbeleid bedreigt toekomst kunst en kunstenaars Als gevolg van de komende bezuinigingen bevindt de cultuur zich in zwaar weer. De overheid wil haar ondersteuning van de kunst met 30% terugbrengen. Vergeleken met andere sectoren in de samenleving is dat percentage onevenredig hoog. Dat dit negatieve, en soms zelfs desastreuze consequenties zal hebben, is onvermijdelijk. SKAR wordt als dienstverlener aan creatieve disciplines met deze ontwikkeling geconfronteerd. Hoe houdt de stichting zich staande en kan zij een positieve en stimulerende rol blijven spelen binnen het krachtenveld? Een vraaggesprek met directeur Chris Bouma. Wat zijn de effecten van deze stortvloed van bezuinigingen voor SKAR en haar huurders? “In de eerste plaats dit: wij zijn niet alleen zakelijk maar ook emotioneel betrokken bij onze doelgroepen, onze huurders. Als hen geweld wordt aangedaan, doet
Chris Bouma: “Zonder een zekere mate van idealisme gaat het niet.”
dat ons ook pijn. Er is geen sprake van een kille relatie tussen huisbaas en huurder. Vaak is er warmte en
Evengoed hangt die term ‘marktconform’ al enige tijd
vriendschap. Dat past ook bij de opdracht die SKAR bij
in de lucht. Overweeg je om naar de rechter te stappen
haar oprichting kreeg: het scheppen en in stand houden
als zo’n voornemen vaste vormen aanneemt? Je hebt
van werkruimte voor kunstenaars tegen een voor hen
waarschijnlijk een aantal sterke punten: de opdracht
betaalbare prijs. Dat laatste aspect is zeker nu cruciaal,
die SKAR van oudsher van de gemeente heeft, het
het mag niet onder druk komen te staan. Gezien de
belang dat kunst heeft voor de samenleving, het
situatie waarin kunstenaars, startende creatieve onder-
huurprijs niveau dat decennia lang gehandhaafd is,
nemers en de gezelschappen die in onze ateliers en
de staat waarin gebouwen die vaak voor 1 euro op de
studio’s werken, verkeren, is het vrijwel onmogelijk de
balans staan, verkeren, de mogelijke aanwezigheid van
huren ingrijpend te verhogen. Dat zou fataal zijn voor
asbest etc.
de sector”.
“Ik heb dat nooit overwogen. Tot jij deze vraag stelde, heb ik er zelfs nog nooit over gedacht. Wij hebben
Is het in dit verband niet zorgwekkend dat bij OBR
altijd een uitstekende relatie gehad met OBR Vastgoed,
Vastgoed, die eigenaar is van de helft van de SKAR-
dat wil ik graag zo houden. Maar bij goed partnership
panden, stemmen opgaan om huurovereenkomsten
hoort wederzijds respect. Ik heb begrip voor het feit dat
op te waarderen tot een marktconform niveau?
zij onder druk worden gezet om rendement te halen.
“Dat zou een nekslag kunnen zijn. Het zou ook de
Zij op hun beurt moeten begrijpen dat je die winst
positie van onze stichting op scherp kunnen zetten.
niet kunt halen bij een kip die al zijn veren al is kwijt-
Het ligt, voor zover ik dat nu weet, gelukkig iets anders.
geraakt. Het is overigens niet ongebruikelijk dat in
Men wil de contracten op een kostendekkend niveau
moeilijke tijden allerlei spookberichten opduiken. Zij
brengen. In principe verandert er dan weinig. De
leiden de aandacht af van de echte problemen. Dat is
eigenaar, OBR Vastgoed dus, betaalt verzekeringen en
vervelend.”
heffingen en SKAR zorgt voor het onderhoud van alles wat zich binnen het casco bevindt. Het casco zelf is de
Horen de rare berichten over het pand aan de
verantwoordelijkheid van de eigenaar. Wat wij aan
’s Gravendijkwal bij de categorie spookverhalen?
huur betalen en aan onderhoud uitgeven, is ruim
“Dat is inderdaad een vreemd verhaal. In de media
kostendekkend.”
lees ik dat men van plan is aan ons pand, waar wij al >
3
(vervolg)
Meedogenloos cultuurbeleid bedr
tientallen jaren inzitten, een andere bestemming te
niveau van de kunst in het algemeen. In 2010 heeft
geven. Gesproken wordt over het Onderwijsmuseum.
een aantal kunstenaars om financiële redenen afstand
Binnen het spectrum van SKAR is de ’s Gravendijkwal
moeten doen van hun atelier. Het percentage (5%)
een uiterst belangrijk object. Daar zijn dansgezelschap-
bleef binnen de perken, maar ik beschouw het wel als
pen gevestigd waaraan Rotterdam haar reputatie als
een signaal. Waar mogelijk, moet voorkomen worden
dansstad ontleent. Het zou toch idioot zijn onze dans-
dat dit in de toekomst leidt tot een zorgwekkende
gezelschappen en kunstenaars op straat te zetten. Als
ontwikkeling. De overheid draagt in deze zeker een
dat aan de orde zou komen, ligt het voor de hand dat
verantwoordelijkheid. Dat is een motief te meer om
wij passende vervangende ruimte krijgen aangeboden.
niet aan de huren te komen.”
Wij hebben een contract. Ik denk niet dat iemand behoefte heeft om de rechten van onze huurders te
Wat zijn de perspectieven voor de middenklasse?
bevechten in juridische procedures.”
“Die staat onder zware druk. Als de overheid gaat snijden, of erger, in de subsidies aan podiumgezelschappen
Kun je een profiel schetsen van de doelgroepen van
die in SKAR-panden gehuisvest zijn, worden die in hun
SKAR?
bestaan bedreigd. Het gaat om relatief kleine, redelijk
“De cultuur kan, ruw geschetst, ingedeeld worden in drie
succesvolle, professioneel geleide gezelschappen die in
categorieën. De gezichtsbepalende top wordt uit de wind
hun performances een hoog niveau bereiken. Ook op
gehouden. Na het advies van de Raad voor de Cultuur,
opleidingsgebied, denk aan de ontwikkeling van nieuw
die ook fors (26%) wil korten op de toelagen aan musea,
talent, leveren zij een belangrijke bijdrage. Om door te
leek dat beeld te worden bijgesteld. De staatssecretaris
kunnen werken, blijven zij afhankelijk van overheids-
wil dat advies echter niet overnemen. Wat er precies in
steun.”
dit segment gaat gebeuren, is nog niet helemaal duide-
4
lijk. De onderkant – met name de autonome kunst, de
Op welke manier vervult SKAR haar opdracht om
humuslaag van de creativiteit – is al min of meer uitge-
faciliteiten voor creatieve ondernemers te scheppen en
kleed; daar valt niks meer te halen. Nu dreigt ook het
in stand te houden? Wat is de actuele stand van zaken?
‘middenkader’, zowel individuele kunstenaars die zich uit
“Op drie manieren: het beheer van permanente gebou-
de gevarenzone hebben opgewerkt, als (podium)gezel-
wen (24 panden, 304 ateliers, 16860 vierkante meter),
schappen en collectieven te worden aangepakt. Onze
het tijdelijk beheer van gebouwen (4 panden,
dienstverlening richt zich op deze twee groepen. Zij zijn
38 studio’s, 4070 vierkante meter), en bemiddeling
de huurders van onze werkruimten.”
als cultuur-makelaar tussen belanghebbende partijen (10 adressen, 21 ateliers, 3400 vierkante meter). De
Wordt de autonome kunst de nek omgedraaid?
werkruimtes worden gebruikt door autonome kunste-
“Zo ver wil ik niet gaan. Het is wel zo dat de overheid
naars, beoefenaren van toegepaste kunsten (grafische
weinig respect toont voor deze discipline. Iedereen weet dat de autonome kunst, vanouds de core business van SKAR, in de magere Nederlandse kunstmarkt afhankelijk is van overheidssteun. Haar perspectief is weinig rooskleurig, nu de overheid zich heeft teruggetrokken door korting van subsidies en door sociale en fiscale maatregelen als de afschaffing van de WWIK en de verhoging van de BTW op verkopen naar 19%. De autonome kunst is de research & development unit van de creatieve industrie. Wat daar vandaag wordt ontwikkeld, vinden we overmorgen terug in architectuur en design. Bovendien kan zonder deze humuslaag geen hoge kunst ontstaan. Topkunst is altijd schatplichtig aan een brede basis die werkt als een lanceerinrichting. Als die basis ineenschrompelt, is dat fnuikend voor het
Het SKAR-pand aan de ’s Gravendijkwal
eigt toekomst kunst en kunstenaars
RAUM, een referentieobject op het gebied van tijdelijk beheer. Tijdens de vernissage op 1 maart 2010 waren de studio's opengesteld voor bezoekers.
vormgeving, design), musici, architecten, theater en
bottleneck is de prijs. Eigenaren vragen meestal bedra-
dans-gezelschappen en literaire ondernemers.”
gen die ver liggen boven de richtprijs van SKAR, 60 euro
Welke activiteiten bieden perspectief voor uitbreiding?
de huur de draagkracht van onze doelgroep te boven.
per vierkante meter. Dat is echt het matje, anders gaat “Na de verwerving van het muziekstudiopand
Vast staat dat het tijdelijk gebruik van leegstaande pan-
Soundport is er financieel geen ruimte om panden aan
den door de creatieve sector leidt tot kwaliteitsbehoud
te kopen. Tijdelijk beheer en bemiddeling bieden kan-
en tot verlevendiging van de omgeving. SKAR weet hoe
sen. De afgelopen jaren hebben wij op het gebied van
zij met dit gegeven om moet gaan. RAUM op het
tijdelijk beheer initiatieven kunnen ontplooien dankzij
Stadhuisplein, voor drie jaar in gebruik gegeven door
een incidentele subsidie van OBR Economie, waarvan
eigenaar DELA, is een referentieobject. Daar werken
wij veel support ontvangen. Op het eerste gezicht zijn
tientallen (vooral jonge) kunstenaars en designers.
er mogelijkheden te over. Op 1 januari stond in
Het stadhuis ligt op een steenworp afstand. Misschien
Rotterdam 321.000 vierkante meter leeg. Maar eige-
dat er daarom zoveel bestuurders en ambtenaren op
naren, zowel de gemeente als private ondernemingen,
bezoek komen. Die zijn altijd onder de indruk van wat
zijn huiverig om met ons in zee te gaan. Een van de
daar gebeurt.”
redenen is wishful thinking, morgen kan er een koper komen. De keerzijde van de medaille is dat langdurige
Geef eens een paar kernwoorden voor SKAR.
leegstand leidt to verpaupering. Bij overeenkomsten
“Kennis op gebied van beheer en onderhoud, zakelijk
willen wij een minimale contractduur van drie jaar,
inzicht, belangenbehartiging, betrokkenheid bij de
omdat dan bouwkundige of installatietechnische
kunst en een zekere mate van idealisme. Zonder dat
aanpassingen rendabel en zinvol zijn. Een andere
laatste gaat het niet.”
5
Helderheidplein
Overleden rapper inspiratiebron In het kantoor van de Stijlgroep aan de Piekstraat in de Rotterdamse wijk Feijenoord komt regelmatig een bijzondere groep, voornamelijk Caraïbische jongeren bijeen. “Zij hebben het initiatief genomen om een gezamenlijke plek te ontwerpen en te realiseren, het Helderheidplein,” zegt landschapsarchitect Paul van Wijk (52). Hij zet zich in voor het ontwikkelen van mogelijkheden om de wijk economisch en maatschappelijk nieuw leven in te blazen. Daarom stelt hij de vergaderruimte van zijn Stijlgroep – een gerenommeerd bureau voor stedenbouw en landschapsarchitectuur - ter beschikking aan initiatieven zoals de bewonersvereniging en de stichting
Landschapsarchitect Paul van Wijk op het Helderheidplein, zoals dat nu in gebruik is. Het enthousiasme van de rappers vindt hij hartverwarmend. “Zij willen graag leren en dragen de boodschap van hun grote voorbeeld, de rapper Helderheid, met overtuiging uit.”
IkZitopZuid, een beweging van
6
ondernemende mensen die zich
“Dit is een fantastisch initiatief,”
aanzienlijk groep, de rappers, die
sterk maken voor de verbetering
vindt Paul van Wijk. “Met een heel
zijn boodschap uitdraagt. In leeftijd
van het vestigingsklimaat en de
positieve lading. De naam is een
variëren de jongeren van 4 tot
sociaal-economische positie van
eerbetoon aan de rapper Helderheid
pakweg 30. De moeder van Breyten,
Rotterdam-Zuid. Het Helderheid-
(Breyten Muskiet) die heel jong – hij
Joany Muskiet, is de motor van de
plein komt met steun van
was pas 25 – in 2004 overleed. In
club, zij zet zich ook intensief in
IkZitopZuid en het Pact op Zuid
zijn teksten riep hij kinderen op om
voor de verwezenlijking van de
Kunst en Cultuur tot stand, een
zich heen te kijken en te leren,
plannen. Muziek speelt daarbij
uiting van respect van ouderen
omdat je er zonder kennis niet
een belangrijke rol. Al vier jaar
voor de jeugd.
komt. In Feijenoord bestaat een
wordt het Helderheidfestival
voor jongeren in Feijenoord georganiseerd. Maar wat de jon-
complex bevindt zich behalve
bordje Helderheidplein straks
gens voor ogen staat, gaat verder.
de Stijlgroep een 40-tal onderne-
neerzetten op de beste plek van
Wij willen ook debatteren, zeggen
mingen. “Ooit was Feijenoord een
Feijenoord.” Volgens hem zijn de
zij. Ze zijn zich ervan bewust dat
bakermat van technisch vakman-
trafogebouwtjes bij de Persoons-
ze in een leerproces zitten. De
schap. Dat moet terugkomen via
haven, die niet meer in gebruik
vergaderingen zijn daarvan een
een soort leer-werktrajecten vanuit
zijn, een uitstekende optie. “In de
onderdeel. Dat is boeiend. Tevoren
de bedrijven, dus niet vanuit
Persoonshaven kan dan een ponton
hadden ze nog nooit een kantoor
Onderwijs of Sociale Zaken,” aldus
worden afgemeerd voor optredens.
van binnen gezien.”
Van Wijk. “Wij streven naar een
Door het verdwijnen van de per-
status aparte voor dit gebied.”
soonshal, die wordt afgebroken,
Dat de jeugd, in dit geval de rap-
ontstaat een groot gebied met een
Leren is hot in Feijenoord. Dat blijkt
pers in het voetspoor van hun idool
doorsteek naar de Nassauhaven.”
uit het idee achter het concept van
Helderheid, daarbij het voortouw
Vakwerf Feijenoord
‘Vakwerf Feijenoord’. De bedoeling
nemen, is bijzonder maar eigenlijk
Het Helderheidplein is het eerste
is om van het eiland van Feijenoord
niet zo vreemd. Feijenoord is qua
project dat op weg naar een menta-
een leergebied te maken waar
leeftijdsopbouw een van de jongste
le vernieuwing van Feijenoord tot
vakmanschap en ondernemerschap
wijken van Rotterdam. In eerste
stand komt. Een platform dat meer
aanhaken bij de lifestyles van de
instantie zijn de ontwerpen voor de
wordt dan alleen een ontmoetings-
bewoners. Het is een ambitieus plan
inrichting van het plein gericht op
plek voor jongeren, maar ook een
waarvan tijdens ‘Future Search’-
de ruimte achter de Piekstraat bij
plaats waar bewoners kennis kun-
bijeenkomsten van ondernemers
de Feijenoorddijk die de jongens
nen maken met kunst en culturele
en bewoners in november 2010
voorlopig in bezit hebben geno-
ambities kunnen verwezenlijken.
en april 2011 de eerste contouren
men. Daar komen, afhankelijk van
Het feit dat de jongeren zelf ‘hun’
zichtbaar werden. Vooral de
de ontwerpen die in gezamenlijk
plein ontwerpen en de constructies
Piekstraat kan in dit verband letter-
overleg ontstaan, een tribune en
bouwen, geeft aan dat Vakwerf
lijk aan de weg timmeren. Daar
een overdekt meetingpoint. Paul
Feijenoord geen loze kreet is. Dat
zijn twee multinationals gevestigd,
van Wijk: “De bedoeling is dat die
ondernemers, zoals in dit geval de
Hunter Douglas en Unilever, en vele
constructies op termijn verhuizen
Stijlgroep, daarbij een begeleidende
kleine en middelgrote bedrijven.
naar de uiteindelijke locatie. De
rol spelen, is uitermate waardevol.
Alleen in het grote Zuiderpoort-
jongeren, en ook ik, willen het Overzicht van ontwerpschetsen.
7
CareX
CareX, een uniek pleidooi voor e Lenze Hofstee: “In Nederland is dringend behoefte aan een leegstandsbeleid.”
beperkt. Maar zij hebben dan wel de gelegenheid om zich voor te bereiden op een (door)start in de samenleving.” De voorgeschiedenis van het bedrijf is avontuurlijk en intrigerend. “Het initiatief is voortgekomen uit de behoeften van de woongroep, waarvan ik deel uitmaak,” vertelt Lenze Hofstee die in Groningen geschiedenis studeerde. “Wij begonnen als krakers. Omdat wij
8
“Binnen een paar jaar starten wij vestigingen in Amsterdam en Rotterdam,” zegt directeur Lenze Hofstee (54) van CareX, een bedrijf dat in de drie noordelijke provincies op een unieke en grootschalige wijze leegstand aanwendt voor tijdelijke huisvesting. Het sociale motief is belangrijk. Carex is bijvoorbeeld in de stad Groningen in staat mensen die in uiterste nood verkeren, vaak per direct onderdak te bieden zonder een oerwoud van administratieve ellende. “Urgente gevallen hebben bij ons voorrang,” benadrukt hij. Persoonlijke benadering en respect voor het individu spelen een belangrijke rol in zijn organisatie die op tijdelijke basis in Groningen, Friesland en Drenthe niet minder dan 1700 panden in gebruik heeft. “Elke maand komen er twintig bij en vallen er twintig af.”
goed op het pand pasten, werd ons gevraagd of wij meer gebouwen onder onze hoede wilden nemen. Dat was in feite in 1991 de start van Carex. Daarbij was van het begin af huisvesting ons motief. Ik stoorde mij al langer aan anti-kraak, vier mensen in een gebouw zetten waarin je er honderd kunt onderbrengen.”
Plantenfamilie Waar komt de naam CareX vandaan? “Ik was op expeditie in Polen met enkele biologen. Daar onderzochten wij een veld met grasachtige plantjes. Hun familienaam is Carex. In Nederland worden ze Zegge genoemd. Elke Zeggesoort stelt eigen eisen aan het milieu en groeit op de plekken die bij hem past. Ik was toen net op zoek naar een bedrijfsnaam voor onze activiteiten. In Carex zit care-zorg. De vergelijking met deze planten gaat ook op. Wij zoeken bij elk pand de bewoners die juist daar gelukkig worden.”
“In Nederland ontbreekt een leegstandsbeleid. Daaraan
Zo kwam twintig jaar geleden een ontwikkeling op
is dringend behoefte. Vrijwel geen gemeente heeft
gang die heeft geleid tot een organisatie met zelf-
een beleid geformuleerd, waarin zij uitspreekt dat
standige vestigingen in Groningen en Leeuwarden,
langdurige leegstand en schijngebruik geen pas geven.
25 medewerkers en een eigen technische staf. “Onze
Dat zou een wezenlijke bijdrage zijn om urgente huis-
natuurlijke opdrachtgevers zijn instellingen die van
vestingsnood op te lossen. Wij worden daarmee dage-
zichzelf vinden dat zij een maatschappelijke verant-
lijks geconfronteerd. Het is onze primaire doelstelling
woordelijkheid hebben, vooral overheden, corporaties,
om die nood te lenigen. Dat lukt ook vaak. Let wel, dit
zorg- en onderwijsinstellingen. Zij delen ons huisvesters-
heeft niets te maken met leegstandsbeheer. Dat is een
motief en geven ons om die reden de tijdelijke zorg
term uit de vastgoedwereld. Leegstandsbeheerder, wat
over hun panden. Dat doen wij graag onder de voor-
een treurig beroep. Ons werk is huisvesting. Je kunt
waarde dat wij het gebouw – in goed overleg met de
ons vergelijken met corporaties. Alleen hebben wij de
brandweer – van boven tot onder kunnen benutten.
gebouwen tijdelijk in gebruik en is de periode waarin
Daarmee vervullen wij een functie die inmiddels maat-
bewoners van onze dienstverlening gebruik maken,
schappijbreed wordt gewaardeerd.” Door de omvang
en zinvol leegstandsbeleid en de handelingssnelheid zijn de activiteiten van CareX
“SKAR zou de vestiging van CareX in Rotterdam
een wezenlijk deel van de plaatselijke en regionale
op prijs stellen,” zegt SKAR-directeur Chris Bouma.
huisvestingsstructuur.
“Ik heb in Groningen mooie panden gezien, waarin veel kunstenaars actief zijn. Het leeg-
Hoe ziet jullie doelgroep van gebruikers eruit?
standsbeheer van CareX is er een met een ziel.
“Wij vangen een deel van de woonurgentie op en
In de vastgoedwereld, zoals ik die ken, gaat het
bieden ruimte aan starters en creatieve industrie. Velen
meestal niet om de gebruikers, maar om het tegen
maken, als ze eenmaal in hun persoonlijke noodtoe-
zo weinig mogelijk kosten beheren van een pand.
stand zijn geholpen, bewust gebruik van onze mogelijk-
Wanneer CareX de mogelijkheid krijgt zich in
heden en stromen op den duur door naar het aanbod
Rotterdam te vestigen, kan deze organisatie
van de corporaties, of naar zelfstandigheid. Je moet in
rekenen op de samenwerking met SKAR.”
dit verband niet onderschatten dat onze gebruikers constant in de wetenschap leven dat het verblijf snel voorbij kan zijn. Wij hanteren een opzegtermijn van
elektriciteit en 40% van de gasrekening (vergelijkbaar
1 tot 2 maanden. In de praktijk verblijven mensen 9 tot
met leegstand vochtvrij stoken). De gebruikers wonen
12 maanden op een adres, je hebt mazzel als het jaren
om niet. Zij betalen aan CareX een maandelijkse ver-
duurt. Wij proberen mensen bij beëindiging van een
goeding van 100 euro per volwassene en 60 euro per
woonperiode wel een nieuw onderdak te bieden, wat
atelier. Voor energie wordt maandelijks gemiddeld
meestal lukt. Een klein gedeelte (5%) van onze gebrui-
125 euro per unit in rekening gebracht.”
kers voelt zich zozeer thuis bij onze aanpak dat ze niet anders meer wil. Gezien onze wachtlijst, in Groningen alleen al 500 personen of gezinnen, hebben wij voort-
Biologisch Centrum
durend behoefte aan extra woon- en werkruimte.” Onlangs gaf de Universiteit van Groningen Carex de beschikking over het Biologisch Centrum In Haren, een enorm complex van 30.000 vierkante meter. “Voorlopig zit daar een minimale bezetting, zolang daar nog biologen werken. Onze doelstelling is minimaal 150 bewoners en 150 ateliers. Die krijgen echt de ruimte, wij willen mensen ruim en goedkoop huisvesten. In het noorden zijn wij de grootste atelierverschaffer. Zo hebben wij veel kunstenaars ondergebracht in de Blokhuispoort in Leeuwarden. Die voormalige gevangenis is een rijksmonument. Het is mede daardoor alleen voor specifieke doelgroepen te gebruiken. Wij passen er nu voor het derde jaar op. Er zijn 130 startende bedrijven gevestigd. En onze Friese CareX vestiging.” De Blokhuispoort in Leeuwarden is een voormalige gevangenis. In dit rijksmonument zijn 130 startende bedrijven gevestigd.
malige landmachtkazerne op Vlieland. “Die bevindt
Wat is het financiële plaatje voor eigenaren en
voor onderzoekers. Biologiestudenten kunnen er
gebruikers?
enige maanden wonen en werken. Als voorzitter van
“Onze dienstverlening aan eigenaren die panden op
de stichting Natuuronderzoek Nederland heb ik daar-
tijdelijke basis aan ons toevertrouwen, is gratis. Dankzij
voor persoonlijk veel belangstelling. Het is leuk om voor
technisch toezicht en een correcte invulling is er geen
plekken, waar niemand raad mee weet, een zinvolle
Lenze Hofstee woont zelf in een deel van de voorzich midden in een natuurgebied, een ideale plek
sprake van waardedaling. Daar profiteert ook belen-
bestemming te vinden. Dat maakt deel uit van de
dend vastgoed van. Bij grote gebouwen betaalt de
filosofie van CareX.”
eigenaar een deel van de energierekening, 20% van de
9
GYZ La Rivière
Gyz La Rivière wil aan Rotterdam Burgemeester Aboutaleb en vroegere burgemeesters als Van der Louw, Peper en Opstelten zijn af en toe op bezoek geweest in atelierpanden van SKAR. Het is chique als een bestuurder zich engageert met kunst, tijd voor een foto. Die romantische situatie – de regent die kunstenaars een schouderklopje brengt – krijgt een bijzondere variant. In het atelierpand aan de Schonebergerweg werkt, als de voortekenen niet bedriegen, een toekomstige burgemeester, Gyz La Riviére (1976, Rotterdam). In de film die hij nu maakt op basis van zijn boek ‘Rotterdam 2040’ dat vorig jaar verscheen, maakt hij zijn kandidatuur bekend. “In 2040 ben ik 65. Als ik in 2025 burgemeester word, heb ik 15 jaar om mijn plannen met de stad te verwezenlijken.” Op bezoek bij een ambtsdrager-in-spe en zijn verlangen naar een renaissance. Gyz La Rivière die in 2000 met Rufus Ketting (Rufus.K) de HuMobisten oprichtte en nauw betrokken was bij de ontwikkelingen van showroom Mama, is al jaren met de stad bezig. Zijn opvattingen, kritisch, eigenzinnig, controversieel en humoristisch, publiceerde hij (o.a.) in
10
Gyz La Rivière: “In 2040 ben ik 65. Als ik in 2025 burgeneester word heb ik 15 jaar om mijn plannen te verwezenlijken.”
zijn boeken ‘Jan Hart’ (een kunstenaarspolemiek met
het toekomstperspectief van Rotterdam, 2011). In
Zadkine, 2008), ‘Rotterdam 2040’ (het verlangen naar
‘Rotterdam 2040’ pleit hij voor de herbouw van een
een warme stad, 2010) en ‘Treurniet’ (een essay over
aantal monumentale panden die het bombardement
De Groote Schouwburg van architect Jan Verheul maakt deel uit van de ’Lijst van 10’ die Gyz La Rivière wil herbouwen.
van 1940 hebben overleefd, maar toch slachtoffer van de slopershamer werden.
haar verleden teruggeven Lijst van 10
van dezelfde Gargamel die hem eerst heeft gesloopt.
“Ik wil aan Rotterdam haar verleden teruggeven zonder
Misschien wordt Gyz de eerste anarchistische
de toekomst geweld aan te doen,” zegt hij. “Er moet
burgemeester van Rotterdam.
weer een warme stad ontstaan, zoals die in de periode van het interbellum bestond.” De herbouw van zijn ‘Lijst van 10’ moet daaraan een bijdrage leveren: de neoclassicistische Groote Schouwburg van architect Jan Verheul, het Coolsingelziekenhuis, de Koninginnekerk, Molen de Noord (Oostplein), Gebouw Mij Utrecht (Coolsingel), het Sint Lucia complex (Aert van Nesstraat), de oude Bijenkorf (Schiedamsesingel) en modemagazijn Gerzon (Blaak). De lijst wordt gecomplementeerd met de de prachtige uitkijktoren die Sybold van Ravesteijn in 1940 ontwierp voor Diergaarde Blijdorp en de pakhuizen Java, Sumatra, Rotterdam en Bahai aan de Wijnhaven. “Door de herbouw kan Rotterdam zich
Zonder Gargamel, installatie 2006
eindelijk met haar verleden verzoenen,” hoopt Gyz. “Rotterdam is zijn klei, verf en canvas,” schrijven Siebe Thissen en Hans Walgenbach in hun voorwoord van ‘Rotterdam 2040’. Het gezegde dat een profeet niet in eigen land of stad wordt gewaardeerd, gaat niet op voor Gyz. 14 Auteurs werkten mee aan ‘Jan Hart’, 23 aan ‘Rotterdam 2040’. Een verrassend netwerk. Over zichzelf zegt Gyz: “Ik ben geen nostalgist, ik ben een optimist.” Hij is wars van populisme, maar zet zijn publiek graag op het verkeerde been. In 2003 schreven de HuMobisten op de ramen van Mama: ‘Kunst is arrogant en dat willen we graag zo houden’. Die slogan is des te meer van kracht, nu de kunst geweld wordt aangedaan.
11
Gargamel In zijn uitstekende installatie ‘Zonder Gargamel’ (2006, CBK; 2007, Municipal Gallery, Poznan, Polen; 2008, galerie Cokkie Snoei; 2010, Kunstcentrum Hasselt, België) schetst Gyz een bizar beeld van de hulpeloosheid van de samenleving: 1500 smurfen op weg van nergens naar nergens. “Gargamel is de tovenaar waar ze allemaal bang voor
Colofon
zijn,” licht hij toe. Zijn eigen Gargamel is de dirigistische
Uitgave van Stichting KunstAccommodatie Rotterdam SKAR. Verschijnt 3 maal per jaar.
overheid die volgens hem Rotterdam in stukken heeft gehakt zonder oog voor de samenhang. Hij pleit voor burgerlijke ongehoorzaamheid, met een verwijzing naar een uitspraak van Bram Peper uit 1973 in NRC Handelsblad: de legitimiteit van het democratisch stelsel wordt eerder bedreigd door een gebrek dan door een teveel aan burgerlijke ongehoorzaamheid. De tragiek is alleen dat je de prachtige torens van de Koninginnekerk alleen kunt herbouwen met steun
Redactie: Vormgeving: Fotografie: Druk:
Jan Donia Grafisch Bureau DUS, Linda Zoon Rick Messemaker, CareX, Gyz La Rivière Grafia
SKAR Postbus 1995 3000 BZ Rotterdam Tel: 010 - 412 78 28 Fax: 010 - 414 15 11 Website: www.skar-ateliers.nl
