JOURNAAL
Stichting Kunst Accommodatie Rotterdam
• Beheerovereenkomst • Brenda Dirkse (D66) • Hugo Bongers • HipHopHuis • Gouwstraat
Dansacrobatiek in het HipHopHuis (Foto: Fred Ernst)
December 2012
Koeien op het Schouwburgplein In zijn SKAR-atelier aan de Lambertusstraat, waar hij nog steeds werkt, ontwierp Wim Gijzen in 1969 een opmerkelijk plan voor het Schouwburgplein. Hij transformeerde het in een weiland met koeien. Het plan vormde een onderdeel van een project in het kader van de manifestatie C70 (de C stond voor Communicatie, in 1970 een vooruitstrevende term). Een aantal kunstenaars werd gevraagd een voorstel te doen voor de verbetering van het plein, dat toen door iedereen als een onooglijke plek werd beschouwd. De invulling van het plein staat nog steeds ter discussie. Als het regent is het dak van de parkeergarage onder het plein spiegelglad en alleen voor evenwichtskunstenaars begaanbaar. Wim Gijzen: Het Schouwburgplein, 1969.
Zoals vaker gebeurt bij festivals, kregen de kunstenaars
niet mogelijk was. Het dak van de parkeergarage
en de organisatie van C70 ruzie. Het enige dat uit-
die 40 jaar geleden nog niet bestond (evenmin als
eindelijk restte van de mooie voornemens, was een
de bioscoop), zou het agrarische gewicht niet kunnen
ansichtkaart van het koeienproject van Wim Gijzen,
torsen. Herstel van de ‘oude’ situatie zat er dus niet in,
uitgegeven door de Rotterdamse Kunststichting. Dat
aldus de dienst.
raakte aanvankelijk in vergetelheid, maar beleefde
2
een paar jaar geleden een wonderlijke revival. Bij
Op vrijdag 2 november kwam het koeienproject
een artikel over veranderingen van het stadsbeeld,
weer tot leven op de mediawand in de Rotterdamse
publiceerde de NRC de foto die zich in het archief van
Schouwburg. Hugo Bongers hield een inleiding en
de krant bevond, als een realistische weergave van de
Wim Gijzen vertelde met enige trots dat “Veel
werkelijkheid destijds. Curieus, maar ook weer niet zo
Rotterdammers nog steeds bij hoog en bij laag vol
gek, de opmaakredacteur was in 1969 waarschijnlijk
houden dat er vroeger koeien op het plein graasden”.
nog niet eens geboren. Even curieus was een reactie
Dankzij zijn plan. In de kunst vervagen de grenzen
van Gemeentewerken. Op een verzoek – waarschijnlijk
tussen werkelijkheid en illusie soms. Daardoor had de
in verband met de publicatie in de krant – of het
bijeenkomst in de Schouwburg een wat nostalgisch
weiland van de foto alsnog zou kunnen worden
karakter. Zij stond in het teken van een verleden dat
gerealiseerd, antwoordde de dienst dat dit helaas
nooit heeft bestaan.
Ridder Conny Janssen Conny Janssen heeft uit handen van burgemeester Aboutaleb een koninklijke onderscheiding ontvangen. Zij is benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau, omdat zij zich heeft onderscheiden op het gebied van kunst en educatie. De feestelijkheid vond plaats in de Tramremise Hillegersberg aan de Kootsekade, waar het gezelschap ‘Conny Janssen Danst’ in november locatievoorstellingen verzorgde. Dat gezelschap, dat in 1992 werd opgericht, is een begrip in de Nederlandse danswereld door de technisch en artistiek hoogwaardige voorstellingen, de themakeuze en niet in de laatste plaats de locatieprojecten waardoor de danskunst naar bijzondere plekken wordt gebracht. SKAR heeft een bijzondere band met de choreografe en haar team, omdat zij al ruim tien jaar gebruik maakt van studioruimte aan de ’s Gravendijkwal. SKAR is al sinds 1989 een dienstverlener aan de danswereld. Toen betrok het Werkcentrum Dans (Danceworks Rotterdam) een ruimte aan de 's-Gravendijkwal, in 1995 gevolgd door de Stichting Dansateliers. Per 1 januari 2013 heeft SKAR helaas geen ruimte meer voor de danssector als gevolg van cultuurplan besluiten en de terugboeking van de 's-Gravendijkwal naar Stadsontwikkeling.
Stand van zaken
Knelpunten in overleg met Stadsontwikkeling weggenomen In vergelijking met de situatie in het voorjaar van 2012 staat SKAR er redelijk goed voor. Die ontwikkeling is vooral te danken aan de verbeterde relatie met Stadsontwikkeling Vastgoed, de eigenaar van 32% van de gebouwen die SKAR in beheer heeft. Het gaat om tien panden, met een operationeel oppervlak van 4480 vierkante meter. In het overleg zijn uitgangspunten bijgesteld en knelpunten weggenomen. Voor de kunstenaars die werkruimtes huren, is dat een positief bericht. De huurbedragen hoeven door SKAR niet ingrijpend te worden verhoogd. Ook is een einde gekomen aan de onzekerheid, die door berichten in de media en geruchten was ontstaan. Zo is overeengekomen dat de panden aan de Osseweistraat en de Schonebergerweg in ieder geval tot medio 2014 in gebruik blijven als ateliers. Op langere termijn zijn zij nog niet uit de gevarenzone, Stadsontwikkeling heeft het voornemen hier kluspanden te ontwikkelen. De ’s Gravendijkwal wordt door SKAR definitief overgedragen aan Stadsontwikkeling. Voor de kunstenaars komt vervangende ruimte beschikbaar in een voormalig schoolgebouw aan de Burg. Bosstraat in Overschie. Voor de dansgezelschappen wordt nog naar een oplossing gezocht. SKAR heeft een moeilijke periode achter de rug.
Directeur Stadsontwikkeling Vastgoed Mr. Petra Verspui.
Maar zij heeft de rug steeds recht gehouden, ook als overleg uitzichtloos leek. De conflictsituatie met
altijd op een consciëntieuze wijze is uitgevoerd.
Stadsontwikkeling Vastgoed, het vroegere OBR, ont-
Inmiddels heeft Stadsontwikkeling haar voornemen
stond vorig jaar, toen Stadsontwikkeling aankondigde
om zelf het onderhoud ter hand te nemen, laten varen.
dat zij het onderhoud aan haar panden zelf ging doen.
Daarbij heeft ook de politiek een niet onbelangrijke rol
Dat zou gepaard gaan met een aanzienlijke huurver-
gespeeld. De kwestie kwam aan de orde in de gemeen-
hoging. Bij SKAR, die dit onderhoud al decennia volgens
teraad naar aanleiding van vragen van Groenlinks, D66
een uitgekiende strategie naar tevredenheid heeft ver-
en Leefbaar Rotterdam. De kritiek die werd geuit, kreeg
richt, schoot dit in het verkeerde keelgat. In de eerste
brede steun van andere partijen (zie ook het interview
plaats vond zij het onrechtvaardig dat de kunstenaars
met Brenda Dirkse van D66, pagina 5).
die economisch gezien toch al in een moeilijke situatie verkeren, zouden worden opgezadeld met een buiten-
Misverstanden
sporige kostenverhoging. Daarmee zouden ook de
Wanneer organisaties met elkaar in conflict raken, is
huurders van ateliers in de panden die eigendom zijn
vaak sprake van verharding van standpunten. Dat was
van SKAR, worden geconfronteerd. De organisatie
ook hier het geval. Stadsontwikkeling kwam tot haar
hanteert namelijk één vierkantemeterprijs voor alle
voornemen naar aanleiding van een brief van de wet-
gebouwen. Het was niet denkbeeldig dat dan het
houders Karakus en Grashoff uit 2009. Daarin wordt
atelier voor sommige kunstenaars onbetaalbaar zou
gesteld dat culturele accommodaties kostendekkend
worden.
beheerd moeten worden. SKAR was en is nog steeds
Ook beschouwde SKAR het plan van S.O. als een motie
overtuigd dat zij aan die eis voldoet. Zij opereert
van wantrouwen tegen haar onderhoudsbeleid, dat
kostendekkend, richt panden in, voert het beheer en
3
Het pand Schonebergerweg blijft in ieder geval tot medio 2014 onder beheer van SKAR.
doet het onderhoud. Zij betaalt een redelijke huur,
toe. “Door deze ontwikkeling en de financiële afspra-
zodanig dat het onderhoud kan worden betaald
ken die wij gemaakt hebben, zijn wij in staat de huur-
en afschrijving van investeringen kan plaatsvinden.
prijzen voor onze kunstenaars op een aanvaardbaar
Blijkbaar wordt die opvatting thans ook door
niveau te houden en kunnen wij het onderhoud op
Stadsontwikkeling gedeeld. Misverstanden die het
een verantwoorde manier verrichten.”
overleg frustreerden, zijn van de baan, vooral dank 4
zij het doortastend ingrijpen van de nieuwe directeur
Anders ligt het met de situatie rond het kunstenaars-
van Stadsontwikkeling Petra Verspui. Dat is een goede
collectief Duende en de kunstenaarsgroep aan de
ontwikkeling. Hierdoor kan SKAR ook in de toekomst
Bloklandstraat. Beide gebouwen zijn niet in beheer
de opdracht die het gemeentebestuur van Rotterdam
bij SKAR. De contracten voor deze panden zijn
haar heeft verstrekt uitvoeren: zorg dragen voor
geëxpireerd. Met Stadsontwikkeling is overleg gaande
betaalbare ateliers voor kunstenaars.
over oplossingen in de vorm van vervangende ruimte. De huurprijs die waarschijnlijk aanzienlijk hoger zal
Totaalcontract
zijn dan voorheen, is daarbij een struikelpunt. Het
De collectieve huurovereenkomst waartoe begin
zou zorgelijk zijn als hiervoor geen oplossing wordt
november is besloten, is een illustratie van de verbeter-
gevonden en een collectief als Duende verdwijnt.
de verstandhouding tussen Stadsontwikkeling en SKAR. Zij geldt voor alle tien panden die SKAR in beheer heeft voor Stadsontwikkeling. Aanvankelijk was de doelstelling dat voor elk gebouw een afzonderlijk contract zou worden gesloten. In dit verband kwam tot nu toe een overeenkomst voor het pand Nesserdijk tot stand. Deze wordt nu in het totaalcontract opgenomen. Voor alle duidelijkheid: het contract betreft beheer en inrichting, inclusief onderhoud. “Wij zijn hier opgelucht over,” licht SKAR-directeur Chris Bouma
Brenda Dirkse
Brenda Dirkse:
“Ik heb veel vertrouwen in directeur Petra Verspui van Stadsontwikkeling” In de Rotterdamse gemeenteraad zijn de consequenties die voortvloeien uit de opdracht van het College aan Stadsontwikkeling om voor culturele accommodaties een kostendekkende huur te berekenen, regelmatig aan de orde geweest. Onder andere via schriftelijke vragen en moties. Met name de raadsleden Judith Bokhove (Groenlinks) en Brenda Dirkse (D66) hebben zich ingezet om het gegeven in een realistisch en maatschappelijk aanvaardbaar kader te plaatsen.
Kostendekkend “Deze week heb ik mijn vijfde set schriftelijke vragen over leegstand en verhuurbeleid aan het College gestuurd,” zegt zij op 25 oktober. “Volgend jaar wordt de kostendekkende huur ook bij sport- en recreatieaccommodaties ingevoerd. Dat is een gevoelige operatie. Wij moeten niet uit het oog verliezen dat de nieuwe directeur van Stadsontwikkeling Vastgoed Petra Verspui voor een gigantische klus staat. Ik heb veel vertrouwen in haar. Zij is eerlijk, rechttoe rechtaan, speelt geen spelletjes, zoals ik bij ambtenaren wel eens ervaar. Ik
“Wat de ateliers van SKAR betreft, vond ik het merk-
ken haar redelijk goed. In 2004 heb ik haar voor het
waardig dat Stadsontwikkeling zelf het onderhoud aan
eerst ontmoet als voorzitter van de Rotterdamse
de panden wilde gaan doen tegen aanzienlijk hogere
Jongerenraad, zij was toen hoofd van de Bestuursdienst.
kosten dan onder het beheer van SKAR worden
Toen ik in 2008 burgerraadslid werd van de commissie
gemaakt,” zegt Brenda Dirkse (1982, Rotterdam).
Jeugd, Onderwijs en Cultuur, was zij als hoofd JOS een
“In april heb ik dit plan meegenomen in vragen
belangrijk aanspreekpunt. En nu hebben wij opnieuw
over kostendekkende huur, die ik samen met Anton
contact, omdat het gemeentelijk vastgoed in mijn
Molenaar (Leefbaar Rotterdam) heb gesteld. Ik vind het
portefeuille zit en zij directeur Stadsontwikkeling
onjuist dat ateliers voor kunstenaars duurder worden
Vastgoed is.”
door een aanpak die niets toevoegt. De meerderheid van de raad deelt dat standpunt. Dat zal ongetwijfeld
Voorkeurstemmen
een rol hebben gespeeld bij de actuele ontwikkeling,
Brenda Dirkse heeft van jongsaf een grote belang-
nu Stadsontwikkeling huurders aanbiedt om zelf het
stelling voor de politiek. In 2002 werd zij lid van de
onderhoud te regelen in ruil voor een lagere huur.”
Jonge Democraten. Bij de verkiezingen in 2010 werd zij op voorkeurstemmen (“het verschil was maar twaalf stemmen, geloof ik”) gekozen in de gemeenteraad. Dat werk doet zij enthousiasme en met verve. Met enige trots vermeldt zij dat alle moties die zij tot nu toe indiende, “met vrijwel algemene stemmen” werden aangenomen.
Gemeenteraadslid Brenda Dirkse werkt als fondsenwerver sinds 2009 bij B&D funding, sinds dit jaar als partner. “Wij zijn vooral gericht op de podiumkunsten, maar waren ook betrokken bij de financiering van de expositie van Cor Kraat in Las Palmas en de fototentoonstelling van de bokser Cor Eversteijn in museum Boijmans van Beuningen. Soms doen wij zelf de productie. Dat is het geval met het Circusstad Festival dat in mei 2013 op het Schouwburgplein in Rotterdam wordt gehouden in tenten en de zalen van het Oude Luxor en de Schouwburg.” B&D is ook buiten Rotterdam actief, zoals recent bij de manifestatie Breda Photo.
5
HipHopHuis
Laurenspenning 2012 voor Aruna Vermeulen
HipHopHuis op nieuwe locatie sc Rotterdam is in de wereld een belangrijke hiphopstad. Dat is vooral te danken aan de activiteiten van het HipHopHuis, in 2002 opgericht onder de vleugels van SKVR door de kunstenaars Aruna Vermeulen, Lloyd Marengo en Bennie Semil, en sinds 2008 een zelfstandige stichting met Aruna (36) als algemeen directeur. In september werd het tienjarig bestaan gevierd, gelijktijdig met de opening van de nieuwe locatie aan de Delftsestraat. Om mee te maken wat hier, tussen CS en Hofplein, aan de hand is, komen hiphopkunstenaars uit de hele wereld naar Rotterdam. Een podium met een creatieve uitstraling die reikt tot Amerika, Japan, Zuid-Afrika. Uitermate belangrijk in maatschap-
6
dat heeft bemiddeld bij het sluiten
pelijk opzicht zijn de educatieve
van de huurovereenkomst met de
impulsen die van het HipHopHuis
eigenaar (voor 5 jaar, met een optie
uitgaan. Elke week volgen 750
voor nog eens 5 jaar). Tevens vond
kinderen, tieners en volwassenen
onder regie van SKAR de herinrich-
hier lessen. Mede daarom is de
ting plaats, met bouwkundige
waardering binnen de cultuursector
adviezen en begeleiding van Steef
groot, ook in materiële zin. De
van der Torren, die in de bouw zijn
verbouwing en inrichting van het
sporen heeft verdiend. Het resultaat
gebouw werd financieel mogelijk
mag er dan ook zijn.
gemaakt door de Dienst voor Kunst
“Sinds wij hier zitten, is onze positie
en Cultuur (dKC). Dat hiphop echt
ingrijpend versterkt en verbeterd,”
op de stedelijke kaart staat en geen
zegt Aruna Vermeulen. “Wij hebben
gebeuren aan de zijlijn meer is,
21 locaties bekeken, voor dit zich
blijkt uit de toekenning van de
aandiende. Onze doelstelling was
Laurenspenning 2012 aan Aruna
en is om echt mee te doen in de
Vermeulen. Omdat zij, aldus het
cultuursector, om een grotere speler
Algemeen directeur Aruna Vermeulen (links) komt voort uit de hiphopscene. Zij danste op veel plaatsen in de wereld. Samen met zakelijk leider Renée Trijselaar bestuurt zij een van de mooiste Rotterdamse initiatieven van de laatste jaren.
Maatwerk
juryrapport, met haar enthousiasme,
te worden. Dan is het een voor-
Met name de stedelijke functie
gedrevenheid en visie de ontwikke-
waarde om in het centrum te zitten.
is volop in ontwikkeling. Met de
ling van de hiphopcultuur in
Alleen dan kun je een sterke stede-
diverse muziek- en danslessen, die
Rotterdam sterk heeft gestimuleerd.
lijke en landelijke functie vervullen.”
op vijf weekavonden en zondag-
Op 6 november ontving zij in de
avond worden gegeven, worden
Sint-Laurenskerk de penning uit
duizenden jonge mensen bereikt.
handen van directeur Sjarel Ex van
Aruna: “Wij hebben heel veel
museum Boijmans van Beuningen.
verschillende dansstijlen in huis”. De toegang is laagdrempelig, beta-
Locatie
ling per les via een strippenkaart.
De ingang van het HipHopHuis
Bovendien vindt op zondagmiddag
bevindt zich aan de achterzijde van
de Poetry Circle plaats. Bijzonder is
Delftsestraat 19A, bereikbaar via de
het maatwerk dat wordt aangebo-
voor buitenstaanders geheimzinnige
den aan scholen. Aruna: “Een leer-
gele poort onder het bord Test Site
ling van ons, Xaviera de Jesus, stelde
aan de Poortstraat, het begin van
ons voor een programma voor
de route naar de Luchtbrug. Op
scholen te ontwikkelen. Dat heeft
de begane grond bevindt zich de
zij in twee jaar op poten gezet. Heel
prachtige zwarte dansvloer, waarop
succesvol! Xaviera werkt nu bij ons.
in witte letters de namen van spon-
Het is tekenend voor de wijze waar-
sors zijn vermeld. Daaronder SKAR,
op het HipHopHuis functioneert.
oort stedelijk en internationaal Wij hebben een groot informeel
groundscene. Zij praten vanuit
negentig, toen er sprake was
netwerk.” Zakelijk leider Renée
hun kunstenaarschap en zijn in
van een revival. Dat was ook in
Trijselaar illustreert de actuele
staat methodieken over te dragen.”
Rotterdam het geval. Freezone,
dienstverlening aan scholen met
Terzijde: het is opmerkelijk dat
waarbij Aruna danste, 010-B-boyz
imponerende cijfers. “Wij verwach-
Codarts nog steeds geen urban
en Starforce scoorden hoog. Zij
ten dat wij dit jaar zo’n zesduizend
dance op het lesprogramma heeft.
waren representanten van een
leerlingen van middelbare scholen,
Gevestigde onderwijsinstellingen
undergroudbeweging, die zich
vooral MBO en VMBO, introduceren
haken vaak te laat aan bij de
een plaats begon te veroveren in
in de hiphop.”
actualiteit.
de samenleving. Toen Rotterdam in 2001 culturele hoofdstad van
Aruna legt er de nadruk op dat het
Historie
Europa was, traden zij op een
HipHopHuis geen kunstvakopleiding
De hiphopcultuur ontstond in de
spectaculaire wijze voor het voet-
is. Het gaat om vrijetijdsbesteding,
tweede helft van de jaren zeventig
licht. De hiphop is nog steeds volop
als mag het best gekwalificeerd
in de Bronx in New York. Er was
in beweging, getuige het ontstaan
worden als vrijetijdsbesteding PLUS.
sprake van vier basiselementen:
van nieuwe uitingsvormen als
“Onze docenten zijn ervaringsdes-
breakdance, rap, dj-ing en grafitti.
dubstep, dancehal, krumping en
kundigen, vaak autodidact. Mensen
Wereldwijd ging hiphop een rol
waacking. Het gebeurt allemaal in
met een status binnen de under-
spelen aan het einde van de jaren
het HipHopHuis.
Dansers op de vloer van het HipHopHuis. Dansfoto’s: Fred Ernst.
7
HUGO BONGERS
Hugo Bongers: SKAR moet eigen “Het is van belang dat SKAR alle atelierpanden die zij beheert, in eigendom krijgt. Goed voor de stad, goed voor de cultuur en goed voor de kunstenaars,” meent Hugo Bongers (62), tot deze zomer secretaris van de Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur en directeur van de Rotterdamse Kunststichting en nu lector aan de Hogeschool. “SKAR heeft een uitstekende reputatie, als het gaat om goed en verstandig beheer van ateliergebouwen. Daar is men in andere steden jaloers op. Terecht. Bovendien kent zij de kunstwereld op verschillende niveaus en treedt slagvaardig op, als er ergens kansen liggen voor haar doelgroep, de kunstenaars. De stichting is nu eigenaar van circa 70 procent van haar gebouwen, de rest beheert zij voor Stadsontwikkeling, het vroegere OBR. Om die 30 procent gaat het. Die zou door SKAR moeten worden overgenomen. Op grond van reële taxatierapporten. De gemeente moet daar het belang van inzien en de voorwaarden scheppen waardoor dit mogelijk wordt.” Hoe moeten die voorwaarden eruit zien? “Door de investeringen in haar muziekpand Soundport heeft SKAR maar een beperkte financiële buffer. Daarom zullen banken niet geneigd zijn om het nodige geld te verschaffen. Dat kan alleen als de gemeente garant staat voor een lening of het geld zelf leent 8
tegen een lage rente. In dat geval is bijvoorbeeld
Hugo Bongers was na de verzelfstandiging van SKAR in 1987 lid van het het bestuur van de stichting.
verpanding van de huuropbrengsten een mogelijkheid. Dan is er eigenlijk nauwelijks sprake van risico. Vooral
hoede. Dat moet zo blijven. Ruim een derde van de
ook omdat SKAR al decennia haar zaken in financieel
kunstenaars werkt in ateliers van SKAR. Het is niet
opzicht uitstekend op de rit heeft. Daarom kan de
overdreven te stellen dat SKAR de belangrijkste belan-
gemeente met vertrouwen initiatieven in deze richting
genbehartiger is van de autonome kunst in Rotterdam.
honoreren. Het past ook bij de verantwoordelijkheid
Dat heeft al veel opgeleverd. Als je als stad zo’n geolie-
van de overheid voor de cultuur en laten wij in dit
de organisatie in huis hebt, moet je haar in haar vak-
verband de autonome kunst niet vergeten. Want die
gebied de vrije hand geven. Dat is een kwestie van
is hier in het geding.”
eigenbelang, ook al omdat de risico’s kunnen worden ingedekt. Er zouden alleen maar winnaars zijn. Niet
Waarom verdient de autonome kunst ondersteuning en
alleen de gemeente, maar vooral de kunstenaars, onder
bescherming van de overheid?
wie veel onrust is ontstaan door berichten van de kant
“De autonome kunst is van grote betekenis voor de
van Stadsontwikkeling over afstoting van panden.”
cultuur, nu en op langere termijn. En het atelier is de plek waar het creatieve proces begint en waar het
Hoe denkt u over dat voornemen?
gebeurt. In Rotterdam zijn ongeveer 750 professionele
“Ik zou mij in bepaalde gevallen niet verzetten tegen
beeldende kunstenaars werkzaam, velen op een relatief
een onderzoek naar een betere bestemming die meer-
hoog niveau. Onze stad behoort, als het om creativiteit
waarde heeft voor de buurt. Alleen dan is het aan-
gaat, in kwalitatief opzicht in Nederland tot de voor-
vaardbaar. Maar zoiets moet niet te vaak plaats vinden.
aar worden van al haar panden Het schept onnodige onzekerheid bij kunstenaars die
verwezenlijken. Ik ben van mening dat corporaties veel
zich in hun bestaan bedreigd voelen. Want het atelier
kunnen betekenen voor de huisvesting van culturele
is hún plek, hún laboratorium. Wanneer duidelijk wordt
instellingen, collectieven en individuele kunstenaars. Ik
aangetoond dat een atelierpand een bestemming kan
heb bij die bedrijven interesse en begrip voor kunst aan-
krijgen die zinvoller is voor de stad, is een absolute voor-
getroffen. Dat kan perspectief voor de toekomst bieden.
waarde dat aan de kunstenaars een goed alternatief
SKAR werkt nu aan het vormgeven van plannen voor
wordt geboden.”
het Zomerhofkwartier, dat op een steenworp afstand van het centrum ligt. Het is prima dat dit soort initiatie-
Al heel lang legt u in gesprekken en interviews de
ven in deze voor de kunst zo moeilijke tijd worden
nadruk op de waarde die het atelier volgens u heeft.
ontwikkeld. Dat is van belang voor de stad.”
Sinds wanneer bestaat die interesse? “In 1967 kwam ik te werken bij het Grondbedrijf van
“Wij leveren als kunstvakonderwijs ieder jaar honderden
de gemeente Delft. Ik was 17, de jongste medewerker.
professionele kunstenaars af, zoals musici, dansers,
Af en toe kwam er een pandje vrij, dat een kunstenaar
beeldend kunstenaars en vormgevers. De gemeente
voor een bescheiden prijs mocht huren. Op een dag
wil die goed opgeleide groep hbo’ers graag vasthouden
gooide mijn baas een bos sleutels op mijn bureau met
in de stad. Dat kan, maar dan is de beschikbaarheid
de opdracht een huurder te vinden. Ik wist op dat
van werkruimten voor deze groep prioriteit nummer
moment echt van niks. Toen hoorde ik dat er een café
één. Dat is een krachtsinspanning die gemeente en
was, café De Klomp, waar veel kunstenaars kwamen.
corporaties samen moeten leveren, met SKAR als
Daar ben ik op een avond naar toe gegaan. Ik ontmoet-
soepele uitvoeringsorganisatie.”
te er kunstenaars als Jaap van der Ende. Die hadden zelf een atelier, maar beloofden hulp. Zo ben ik via café De Klomp, waar ik graag kwam, in ateliers terecht gekomen. Daarna, toen ik werkte bij Culturele Zaken in Leiden en Dordrecht, was atelierbezoek een deel van mijn werk en ook wel van mijn leven. Dat is tijdens mijn hele carriere, bij het Stedelijk Amsterdam, Boijmans en de Gemeente Rotterdam zo gebleven. Ik heb in het atelier veel van waarde gevonden. Daaruit vloeit mijn respect voor kunstenaars voort. Sinds kort zit ik in het bestuur van Sophie, een atelierbeherende stichting in Utrecht. Kunst en kunstenaars verdienen een plek.” Culturele bestemming Zomerhofkwartier Daar houdt u zich nu, als lector van de Hogeschool, ook mee bezig. “De deelgemeente Noord vroeg de Hogeschool Rotterdam en Codarts of wij een impuls konden geven aan de cultuur in hun wijken. Codarts, onder regie van lector Ruud van Middelkoop, koos voor het Kloostergebied. Wij hebben ons oog laten vallen op het Zomerhofkwartier. In de Zomerhofstraat en de Teilingerstraat staan panden leeg. Daarom zijn wij in gesprek gegaan met eigenaar Havensteder. Dat was heel positief. Havensteder wil graag een culturele bestemming geven aan die gebouwen. Op dat moment kom je bij een organisatie als SKAR terecht, die de kennis van zaken en de deskundigheid bezit om dat te
Yvonne Wieringa (links) en Lorelinde Verhees, kantoor SKAR.
GOUWSTRAAT
Gouwstraat, kunststraat van de eerste orde
Hans Walgenbach: Charlois heeft “Charlois staat mij bijzonder aan. Daarom heb ik gekozen voor een bedrijfsruimte in de Gouwstraat,” zegt Hans Walgenbach, tot 1 januari 2013 nog directeur van Museum Rotterdam waaraan hij ruim dertien jaar leiding heeft gegeven. Op de drempel van zijn pensionering heeft hij een webshop met kunst- en kunstenaarsboeken gestart, Walgenbach Art & Books. Wie de boeken in het echt wil zien, moet naar zijn winkel aan de Gouwstraat 15 komen, gelegen tussen het atelier van Erik van Lieshout en de ruimte van Michel Brink (ex-Rotterdams Kunstgesticht). “Heel goede boeken, van een kwalitatief hoog gehalte,” zegt de ‘jonge’ boekhandelaar wervend.
Stadsontwikkeling, SKAR en de deelgemeente Charlois.
“Ik vestig mij daar, en niet in het centrum, omdat
Geschiedenis
aan. Daar komt bij dat het een kunstenaarswijk is. Er wonen meer dan 265 kunstenaars. Hun aanwezigheid is echt merkbaar. Het genereert een energie die ik heel Rotterdams vind. Toen ik vanmorgen even aan de Gouwstraat was, zag ik een lichtbak aan mijn gevel hangen. Zo’n bak was bij alle creatieve ondernemers aangebracht. Dat is onderdeel van het ontwerp dat door de initatiefnemers, zoals Jaap Verheul (“een gouden gozer”) en Kamiel Verschuren, is geschetst voor het straatbeeld. Zo zijn alle creatieve panden anthraciet geverfd. Het ziet er goed uit.” Het project Gouwstraat kwam tot stand dankzij de sterke actieve betrokkenheid van de kunstenaars, in samenwerking met Woonstad,
Charlois met zijn gemixte bevolking een typisch
In (Oud)Charlois is de afgelopen decennia veel gebeurd.
Rotterdamse identiteit heeft, zowel historisch als
Het is niet overdreven om te stellen dat kunstenaars de
actueel. Die tref je op bijvoorbeeld de Coolsingel niet
wijk als het ware uit het slop hebben gehaald. Daarbij
Museum Rotterdam in zwaar weer
10
Hans Walgenbach vertrekt bij Museum Rotterdam op een vervelend tijdstip. De gemeente heeft de subsidie met een derde teruggebracht. “Dat heeft enorme en trieste consequenties. Wij moeten ingrijpend bezuinigen. Dat kunnen wij alleen op personeel en vierkante meters. Het leidt tot gedwongen ontslagen en het vertrek op 1 januari 2013 uit het Schielandshuis. Met het geld dat wij hierdoor uitsparen, wordt het mogelijk grote exposities op locaties in de stad te realiseren.” Het is een dramatische ontwikkeling. Door het beleid van Walgenbach en zijn rechterhand en opvolger Prof. Paul van de Laar is het museum onmiskenbaar dichter bij de bevolking en de stad gekomen. Het uitgangspunt om vanuit het heden naar het verleden te kijken, trok meer bezoekers. Bovendien was het museum met Hans Walgenbach was na de Rotterdamse Academie werkzaam als beeldend kunstenaar, adjunct-directeur en directeur behulp van externe financiering actief in de wijken. van het CBK en directeur van museum Rotterdam. Nu is hij Ook wordt op een inventieve wijze gebruik gemaakt creatief ondernemer in de Gouwstraat. van nieuwe media. Zo kreeg het instituut voor een ‘live’ verslag van de Duitse inval en het bombardement van de stad in mei 1940 op Twitter de Museumprijs Zuid-Holland 2012. De jury was vooral onder de indruk van het feit dat van twitter gebruik werd gemaakt voor en op zichzelf staand museaal product, in plaats van als promotiemedium. Zoals het er nu – november 2012 – uitziet, zal Museum Rotterdam pas in 2016 weer over een vaste expositielocatie beschikken. Die wordt verwezenlijkt in het hart van een nieuw, door Koolhaas ontworpen gebouw achter het ABN-AMRO pand aan de Coolsingel. “Daar willen wij in samenwerking met andere erfgoedinstellingen zoals het Archief, BOR en het Maritiem het verhaal van de stad van A tot Z vertellen. Het kostenplaatje is interessant. Het kost de helft van het Schielandshuis, met minder maar efficiënter vierkante meters. Jammer genoeg wordt ons niet de mogelijkheid gegund om als overbrugging naar 2016 in het Schielandshuis te blijven”
typisch Rotterdamse identiteit van de stichting, die onlangs een kantoor betrok aan de Mijnsherenlaan 2. Zuidzijde heeft een daadkrachtig bestuur met de ondernemer Joop van der Leeuw (directeur Dura Vermeer) als voorzitter. Walgenbach: “Zuidzijde heeft, net als de kunstwereld in het algemeen, te maken met moeilijke economische omstandigheden. De stichting moet een dusdanige interesse wekken bij het bedrijfsleven, dat het bereid is om te investeren. Als het bedrijfsleven het belang ziet van upgrading van Zuid, is er toekomst. Dan moet de stichting in staat zijn een aanbod te doen, waar draagvlak voor is in de samenleving”. “De woningbouwcorporaties zijn zich er gelukkig De Gouwstraat In Charlois.
van bewust dat kunst en cultuur betekenis hebben. Zij bewegen zich dichtbij de praktijk en de mensen.
had aanvankelijk het collectief B.a.d. het voortouw. In
Wie naar de Gouwstraat en de Wolphaertstraat kijkt,
het voetspoor van deze dynamische club, met niet
onderscheidt wat hoger opgeleide mensen kunnen
alleen stedelijke maar ook (inter)nationale uitstraling,
presteren. Dat heeft effect op de leefomgeving.
werd een opmerkelijk aantal initiatieven ontwikkeld.
Er gebeuren dingen die elders niet plaatsvinden.
Bijvoorbeeld de oprichting van NAC (Nieuwe Ateliers
Kwaliteitssprong Zuid gaat niet alleen om fysieke
Charlois), waardoor kunstenaars in het overleg met de
elementen zoals stenen. Er zijn ook soft skills nodig.”
overheid en woningcorporaties een partner van beteke-
In dit verband is het onbegrijpelijk dat de gemeente-
nis werden. Maar er was meer: kunstenaars lieten zien
raad zijn handen heeft afgetrokken van Kosmopolis,
dat zij in staat zijn om een kruisbestuiving met bewo-
dat o.a. in Zuid over een actief podium beschikte.
ners tot stand te brengen, met culturele, economische en sociale effecten.
Om culturele participatie te verwezenlijken ziet Walgenbach een ingang. “Het bedrijfsleven moet met
Voor Pact op Zuid was dit In de beginfase van zijn
Pastors in gesprek gaan om het belang van cultuur op
activiteit aanleiding om deze spirituele beroepsgroep
Zuid onder de aandacht te brengen gezien de daaruit
met zijn zelfstandige intellectuele bagage te stimuleren.
voortvloeiende economische en sociale kansen.”
“Daardoor zijn interessante voorstellen en initiatieven
Marco Pastors hield bij de opening van het kantoor
gerealiseerd,” zegt Walgenbach die samen met Chris
van Zuidzijde een toespraak die geen feestrede was.
Bouma (SKAR) en Siebe Thissen (CBK) jarenlang de
Hij zei niets toe, hield eerder af, maar hij was in ieder
culturele denktank van het Pact vormde. Op den duur
geval aanwezig.
liet het Pact dat was opgericht om Zuid te revitaliseren, de cultuur in de steek, terwijl het niet overdreven is te stellen dat alleen op cultureel gebied iets bereikt is. De andere speerpunten bleken bot. Het Pact is inmiddels
Colofon
een stille dood gestorven en heeft plaats gemaakt
Uitgave van Stichting KunstAccommodatie Rotterdam SKAR. Verschijnt 3 maal per jaar.
voor een nieuw grootschalig project, het Nationaal Programma Rotterdam Zuid met Marco Pastors als directeur. Perspectief Zuidzijde De culturele activiteiten die in het kader van Pact op Zuid werden ontwikkeld, worden voortgezet door de stichting Zuidzijde onder directie van Herman van Wamelen. Bouma, Thissen en Walgenbach zijn adviseurs
Redactie: Vormgeving: Fotografie: Druk:
Jan Donia Grafisch Bureau DUS, Linda Zoon Rick Messemaker E&J
SKAR Postbus 1995 3000 BZ Rotterdam Tel: 010 - 412 78 28 Fax: 010 - 414 15 11 Website: www.skar-ateliers.nl
11
