Isabelle Wenzel beginnend fotograaf

Jaarverslag 2012

Isabelle Wenzel beginnend fotograaf Isabelle Wenzel jonge fotograaf

Het vrouwelijk lichaam is het onderwerp van het fotografisch werk van Isabelle Wenzel. De nadruk ligt op het lichaam als vorm, als sculptuur, en de manier waarop er naar gekeken wordt. Het idee van de vrouw als kijkobject versterkt zij door de modellen in acrobatische poses vast te leggen, op sokkels te plaatsen of door het gelaat te verhullen. Traditiegetrouw wordt in de dominante beeldcultuur de vrouw

Isabelle Wenzel, Figure 1 A2012, 2012

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2012

Isabelle Wenzel, Figure 1 A2012, 2012

in de rol van passief kijkobject geplaatst, terwijl de man de rol van de actieve blik op zich neemt. De toeschouwer kan deze beelden op twee manieren lezen: ofwel die van het voyeurisme ofwel die van het exhibitionisme. Deze subtiele relatie tussen fotograaf, model en kijker speelt Wenzel meesterlijk uit. (bron: bezoekersgids Prospects & Concepts, georganiseerd door het Mondriaan Fonds, tekst Ann Cesteleyn)

Het vrouwelijk lichaam is het onderwerp van het fotografisch werk van Isabelle Wenzel (1982, Duitsland). De nadruk ligt op het lichaam als vorm, als sculptuur, en de manier waarop er naar gekeken wordt. Het idee van de vrouw als kijkobject versterkt zij door de modellen in acrobatische poses vast te leggen, op sokkels te plaatsen of door het gelaat te verhullen. Traditiegetrouw wordt in de dominante beeldcultuur de vrouw in de rol van passief kijkobject geplaatst, terwijl de man de rol van de actieve blik op zich neemt. De toeschouwer kan deze beelden op twee manieren lezen: ofwel die van het voyeurisme ofwel die van het exhibitionisme. Deze subtiele relatie tussen fotograaf, model en kijker speelt Wenzel meesterlijk uit. (bron: bezoekersgids Prospects & Concepts, georganiseerd door het Mondriaan Fonds) Isabelle Wenzel is een beginnend beeldend kunstenaar die in 2010 afstudeerde aan de Gerrit Rietveld academie. In 2012 ontving zij een bijdrage waarmee het Mondriaan Fonds veelbelovende kunstenaars wil stimuleren om hun artistieke ontwikkeling en cultureel ondernemerschap te ontwikkelen zodat werk tot stand komt dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst in Nederland. De bijdrage kan gebruikt worden voor alles wat betrekking heeft op de ontwikkeling van nieuw werk. Isabelle Wenzel investeerde het bedrag onder andere in het maken van nieuwe fotoseries die zij op verschillende plekken in binnenen buitenland exposeerde en publiceerde.

Isabelle Wenzel is een beginnend beeldend kunstenaar die in 2010 afstudeerde aan de Gerrit Rietveld academie. In 2012 ontving zij een bijdrage waarmee het Mondriaan Fonds veelbelovende kunstenaars wil stimuleren om hun artistieke ontwikkeling en cultureel ondernemerschap te ontwikkelen zodat werk tot stand komt dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst

in Nederland. De bijdrage kan gebruikt worden voor alles wat betrekking heeft op de ontwikkeling van nieuw werk. Isabelle Wenzel investeerde het bedrag onder andere in het maken van nieuwe fotoseries die zij op verschillende plekken in binnenen buitenland exposeerde en publiceerde.

3

De oogst van 2012 Van hunebed tot hedendaagse kunst. Dat is de reikwijdte van het werkterrein van het Mondriaan Fonds, dat het afgelopen jaar zijn eerste jaar beleefde. Het Mondriaan Fonds is voortgekomen uit de fusie op 30 december 2011 van het Fonds BKVB, dat zich richtte op hedendaagse kunstenaars en bemiddelaars (critici, curatoren) en de Mondriaan Stichting, die zich richtte op instellingen op het gebied van beeldende kunst en cultureel erfgoed. Daarbij gaat het om musea en andere erfgoedinstellingen, presentatie-instellingen en archieven. Met de fusie is er nu één loket voor zowel individuele aanvragen op het gebied van beeldende kunst en erfgoed als voor instellingen. Doel van het Mondriaan Fonds is het stimuleren van de betekenisvolle ontwikkeling en presentatie van beeldende kunst en cultureel erfgoed uit Nederland in binnenen buitenland, op die plekken waar de markt dat (nog) niet doet. Stimuleren, dat betekent bijvoorbeeld bijdragen aan onderzoek van het Hunebed Centrum in Borger dat met partners uit Zweden, Denemarken en Duitsland de geschiedenis van de hunebedden onderzocht. Die internationale contacten leidden er toe dat ze nu een internationale megalithische route voorbereiden. Stimuleren betekent voor het Mondriaan Fonds ook een werkbijdrage voor beginnende kunstenaars als fotografe Isabelle Wenzel (afbeelding p. 2), die in 2010 afstudeerde aan de Gerrit Rietveld Academie en die dankzij de werkbijdrage haar werk kon realiseren en bovendien haar foto’s beter heeft kunnen afdrukken. En daarvan plukken wij als kijker de vruchten. Zo investeert het Mondriaan Fonds in meer veelbelovend talent. Dat is zo belangrijk omdat de jonge kunstenaars van nu het erfgoed van de toekomst zijn. Zeg maar, de hunebedden of De Nachtwacht van het jaar 3000. Vergelijk het met succesvolle voetbalclubs: die hebben het goed bekeken en investeren in hun pupillen en junioren. Omdat ze weten dat daar hun kansen liggen. Stimuleren betekent voor het Mondriaan Fonds op verschillende momenten in een carrière van de kunstenaar een impuls geven. En dan kun je eindigen in het Guggenheim in New York, zoals Rineke Dijkstra vorig


5

Kasteel de Haar, Haarzuilens, grote zaal

jaar met een expositie en een publicatie die mede mogelijk werden gemaakt door het Mondriaan Fonds (afbeelding p. 14). De New York Times wijdde er op 18 maart 2012 een lang, lovend artikel aan. Zelf zegt de fotografe dat ze niet was doorgebroken zonder hulp van het fonds bij de start van haar carrière. Bijdragen aan de bekendheid van beeldende kunstenaars uit Nederland in het buitenland is overigens niet alleen belangrijk voor de carrière van de kunstenaar zelf, maar ook voor het ‘gezicht’ van Nederland in het buitenland - zie die pagina in de New York Times. En dat geldt net zo goed voor ons internationaal vermaarde erfgoed.

Overdracht bijzondere kunstcollectie Kasteel de Haar, Utrecht

In november 2012 heeft Kasteel de Haar in Utrecht de volledige kunstcollectie van de familie van Zuylen van Nyevelt van de Haar kunnen verwerven. De aankoop is mede mogelijk gemaakt door het Mondriaan Fonds. Met deze aankoop is Kasteel de Haar eigenaar geworden van een bijzondere collectie tapijten, schilderijen, meubelen, glas en zilverwerken. Kasteel en collectie vormen een geheel dat uniek is in Nederland en daarmee voor de Collectie Nederland.

Kasteel de Haar is samen met de Koninklijke Wachtkamer op het Centraal Station in Amsterdam het enige nog in tact zijnde Gesamtkunstwerk van Pierre Cuypers (1827-1921). Interessant is de combinatie van de collectie Cuypers met de wereldse smaak van de barones uit het geslacht Rothschild. De collectie is speciaal voor deze plek ontworpen en toont de internationale smaak van de elite uit die tijd. Moderniteit en traditie komen hier als het ware samen.

Musea en andere cultureel erfgoed instellingen kunnen bij het Mondriaan Fonds een bijdrage aanvragen voor het verwerven van bijzondere objecten of deelcollecties op alle collectiegebieden: van hedendaagse kunst en nijverheid tot bijvoorbeeld oude handschriften en natuurhistorische collecties. De bijdrage is bedoeld als stimulans voor de aankoop van objecten of deelcollecties waarmee een aspect uit de kunst- of cultuurgeschiedenis getoond kan worden dat nog niet in de Collectie Nederland ver-

tegenwoordigd is. In de praktijk blijkt de bijdrage van het Mondriaan Fonds vaak een stimulans voor andere financiers om ook bij te dragen. Zo werd de aankoop voor Kasteel de Haar uiteindelijk gerealiseerd door bijdragen van de Vereniging Rembrandt, het Prins Bernhard Cultuurfonds, K.F. Heinfonds, Stichting Nationaal Fonds Kunstbezit, SNS Reaal Fonds, VSBfonds, BankGiroLoterij, M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting, de Gemeente en Provincie Utrecht.

Stimuleren betekent voor het Mondriaan Fonds bijdragen aan de aankoop in november 2012 door Kasteel de Haar van de collectie van de familie van Zuylen van Nyevelt (afbeelding p. 4). Hierdoor werd voorkomen dat deze speciaal voor deze plek ontworpen collectie tapijten, schilderijen, meubelen, glas en zilverwerk uiteen zou vallen. De aankoop maakte het mogelijk dat het publiek kennis blijft maken met de ‘schatten’ van Kasteel de Haar. Kasteel en collectie vormen een geheel en zijn uniek voor de Collectie Nederland. Nog een stimulerend voorbeeld van het afgelopen jaar is de bijdrage die het Mondriaan Fonds leverde aan de aankoop van het persoonlijk archief van Piet Mondriaan door het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (afbeelding p. 20). Op 7 maart 2013, de geboortedag van Mondriaan, wordt de website www.mondriaan.nl geopend waarop onder meer dit archief en kunstwerken van de kunstenaar zijn te raadplegen. Ook de site wordt mede mogelijk gemaakt door het fonds. Het Mondriaan archief maakt nu onderdeel uit van de Collectie Nederland. Net als het voor het Stedelijk Museum in Amsterdam ontworpen lichtkunstwerk van Dan Flavin, dat ook al vorig jaar met steun van het Mondriaan Fonds werd verworven. Of neem de onderzoeksexpositie in Medisch Centrum Haaglanden (afbeelding p. 6). Hier werd onderzocht of kunst invloed heeft op de gezondheid en of dat meetbaar is. Voor het onderzoek waren echte kunstwerken én ‘placebokunst’ opgehangen in het ziekenhuis. In de loop

Rollator, foto Michel Groen, ©2012 EGBG / BETER Consortium


BETER, de kunst van gezondheid EGBG (Martijn Engelbregt)

7

van 2013 worden de onderzoeksresultaten verwacht. De meest ‘helende’ kunstwerken worden door het ziekenhuis aangekocht. De expositie is door het Mondriaan Fonds ondersteund omdat deze een originele relatie legt tussen kunst en kijker. Het project is ook zo waardevol omdat deze gaat over de immateriële en daarom zo moeilijk meetbare waarden van kunst. Of zoals videokunstenares Pipilotti Rist het eens verwoordde: kunst is breinmedicijn. Zo zouden we nog pagina’s lang kunnen doorgaan met het opnoemen van betekenisvolle projecten op het gebied van beeldende kunst en cultureel erfgoed, waaraan het Mondriaan Fonds bijdraagt en die anders niet tot stand zouden zijn gekomen of die niet voor publiek toegankelijk zouden zijn. Kijkt u maar, als u in een museum loopt, dan komt u zo vaak het logo van het Mondriaan Fonds tegen. Of het nu gaat om het jongst bekende schilderij van Rembrandt dat hangt in de Lakenhal in Leiden of het nieuwste werk van Guido van der Werve in het Stedelijk Museum Amsterdam. Wie wil daar nou niet bij horen als ‘mini-mecenas’?

Het beleid In 2012 was er nog sprake van het oude beleid van de twee voormalige fondsen. Het was immers het laatste jaar van de cultuurplanperiode 2009-2013. Voor de nieuwe cultuurplanperiode is in 2012 een nieuw beleidsplan opgesteld, later aangescherpt met een addendum waarin de regelingen van de twee voormalige fondsen samenkomen. Instellingen en kunstenaars en/of bemiddelaars kunnen voortaan samen aanvragen. Het maken van kunst kan zo direct worden verbonden aan de zichtbaarheid, door het tonen en/of de verkoop ervan.

Het Mondriaan Fonds was in 2012 medefinancier bij de interactieve onderzoeksexpositie BETER over de invloed van kunst op de gezondheid. De tentoonstelling was tot begin februari 2013 te zien in Medisch Centrum Haaglanden. Op wetenschappelijke wijze, in een voor

iedereen toegankelijke expositie werden vragen onderzocht of kunst expliciet goed is voor de gezondheid en hoe kunst een rol kan spelen in de kwaliteit van de zorg. De werking van kunst op bezoekers werd gemeten via interviews, vragenlijsten en observaties.

De komende tijd worden de data geanalyseerd, onder andere door dr. Joris H. Janssen en door Twan Goosen van het Max Planck Institute for Psycholinguistics. Een belangrijke doelstelling van BETER is aanbevelingen te doen voor kwaliteitsverbetering in de praktijk. In het voorjaar van 2013

zullen de onderzoeksresultaten samengebracht en internationaal gepresenteerd worden op een symposium en in een publicatie.

Bij de beoordeling van aanvragen kijkt het fonds in de eerste plaats naar artistiek-inhoudelijke, cultuurhistorische en/of maatschappelijke belangen. Het belangrijkste criterium bij het beoordelen van aanvragen is voor het Mondriaan Fonds kwaliteit. Of het nou gaat om cultuurhistorische of om artistieke kwaliteit. Bij een kunstenaar gaat het daarbij om de artistieke uitgangspunten en de wijze waarop deze tot uitdrukking komen in het werk; om de verbeeldingskracht en de


9

beheersing van gekozen middelen; om de onderzoekende houding en om de wijze waarop hij naar buiten treedt. Bij een instelling gaat het om de kwaliteit van de plannen in cultuurhistorische of artistiek opzicht. Om de onderscheidenheid van de plannen: zijn ze innovatief, voorbeeld stellend, uitzonderlijk? Is de manier van presenteren inspirerend en op een manier dat deze de band met de burger versterkt, in de harten van de mensen komt. En het gaat om de kwaliteit van de positie van de betrokken instelling zelf: is die van belang voor de beeldende kunst of het cultureel erfgoed in Nederland?

Vernieuwing in beleid

Allard van Hoorn, Skies over Snaefell, 2012

Zoals gezegd, doel van het Mondriaan Fonds is de stimulering van de ontwikkeling en de presentatie van beeldende kunst en cultureel erfgoed op die plekken waar de markt dat (nog) niet doet. Het stimuleren van de productie en presentatie van werk van hoogwaardige kwaliteit blijft ook na 2012 een substantieel onderdeel van het beleid. Cruciaal zijn daarnaast de drie speerpunten die het Mondriaan Fonds heeft geformuleerd in het nieuwe beleidsplan voor 2013-2016: zichtbaarheid, samenwerking en opdrachtgeverschap.

Allard van Hoorn, Skies over Snaefell Het project Skies over Snaefell van Allard van Hoorn, is een groot kunstwerk bestaande uit 2500 LED lampen. Het werk werd begin 2012 voor een periode van een jaar geïnstalleerd in de entreehal van het nieuwe gebouw van de Appel arts centre. Het kunstwerk functioneert als een imaginaire reismachine en als een dynamisch portret van de berg Snaefell. De sculptuur is gekoppeld aan software die op internet voortdurend zoekt naar nieuwe beelden van de luchten

boven de gletsjer/vulkaan Snaefell (heuvel van sneeuw) op IJsland, die zijn gemaakt en gepost door anonieme toeristen, wetenschappers, bewonderaars en voorbijgangers. De software zet de beelden om in een constellatie van lichtpixels. Snaefell is de plek waar schrijver Jules Verne zijn reis naar het middelpunt der aarde laat beginnen en waar de NASA haar astronauten trainde voor de eerste reis naar de maan. Het is zowel een geliefde toeristische bestemming als een magische plek die

een belangrijke rol speelt in de Noorse mythologie. Skies over Snaefell is tot stand gekomen door een unieke samenwerking tussen de Appel arts centre, de AkzoNobel Art Foundation, waar het werk op termijn permanent geïnstalleerd zal worden, en het Mondriaan Fonds. De bijdrage van het Mondriaan Fonds was een pilotproject waarmee het fonds vooruitliep op de regeling Opdrachtgeverschap die in 2013 is gelanceerd. Met deze nieuwe

regeling wil het Mondriaan Fonds opdrachtgevers stimuleren zodat belangwekkende, openbaar toegankelijke beeldende kunstprojecten gerealiseerd kunnen worden. Daarbij hecht het fonds aan een grotere betrokkenheid van (markt)partijen bij de totstandkoming van beeldende kunst en daarmee aan het vergroten van de kwaliteit en de zichtbaarheid van beeldende kunst in Nederland.

Met opdrachtgeverschap werd in 2012 al op onderzoekende manier begonnen, met het project Skies over Snaefell van Allard van Hoorn (afbeelding p. 8), een groot kunstwerk bestaande uit 2500 LED lampen. Het werk werd begin 2012 voor een periode van een jaar geïnstalleerd in de entreehal van het nieuwe gebouw van de Appel arts centre in Amsterdam. Terwijl Skies over snaefell nog een project is waarbij het Mondriaan Fonds zelf mede-opdrachtgever was, zal het fonds in de toekomst vooral bijdragen aan opdrachten van anderen. Opdrachtgever kan iedereen zijn - van individu tot ziekenhuis, van museum tot voetbalclub. Mits het werk maar zichtbaar is voor het publiek. Het Mondriaan Fonds draagt maximaal de helft bij aan dergelijke opdrachten en ziet er op toe dat er een honorarium is voor de kunstenaar. Doel van de bijdragen aan opdrachten is dat ze de kwaliteit en de zichtbaarheid van hedendaagse kunst in Nederland vergroten en deze verankeren, doordat er andere partijen bij zijn betrokken.


11

Uitgangspunt van het in 2012 ontwikkelde nieuwe beleid van het Mondriaan Fonds is de burger, die recht heeft op kunst en cultureel erfgoed, en namens wie het fonds investeert. Deze investering levert lang niet altijd financieel gewin op, maar wel in alle gevallen geestelijke winst. Ook het Mondriaan Fonds constateert dat de immateriële waarde van kunst voor de samenleving de laatste jaren onvoldoende voor het voetlicht is gebracht. De discussie gaat maar al te vaak over ‘wat kost kunst’ in plaats van ‘wat levert het op’. Daarom wordt binnen het nieuwe beleid veel waarde gehecht aan zichtbaarheid voor het publiek, waarbij het gaat om een passend publiek dat door kunstenaars en instellingen op uiteenlopende manieren bereikt kan worden. Bij iedere aanvraag bij het Mondriaan Fonds wordt voortaan een presentatieplan gevraagd. Dat kan variëren van een blog (afbeelding p. 28) van een kunstenaar tot een grootschalig publieksevenement van een museum. In alle gevallen gaat het daarbij om het op een aansprekende wijze benaderen van het publiek.

Crowdfunding en andere alternatieve financieringsvormen

In 2012 maakte het Mondriaan Fonds bekend dat het vanaf 2013 een samenwerking aangaat met voordekunst.nl. Doel van de samenwerking is crowdfunding binnen de beeldende kunst en het erfgoed een stimulans te geven. Het Mondriaan Fonds is het eerste landelijke cultuurfonds dat zich bij voordekunst aansloot.voordekunst.nl is het eerste en grootste crowdfunding platform voor kunstprojecten in Nederland. Sinds de start op 4

november 2010 waren eind 2012 meer dan 175 projecten succesvol gefinancierd en was er ruim € 1.300.000,- bijeengehaald door zo’n 10.000 donateurs. Vanaf 2013 krijgt ook het Mondriaan Fonds te maken met forse kortingen op de besteedbare budgetten. De urgentie om aanvragers te wijzen op andere vormen van (mede)financiering is hierdoor groter dan ooit. Een van deze alternatieve financierings-

vormen kan crowdfunding zijn. voordekunst is uitgegroeid tot een interessante site voor crowdfunding waarvan kunstenaars, instellingen en het publiek volop profiteren. Dit sluit goed aan bij de gedachte van het Mondriaan Fonds dat draagvlak voor projecten belangrijk is. Daarom zal het bij de beoordeling voortaan positief meewegen als aanvragers via voordekunst bewijzen dat er steun is voor hun project.

Andere alternatieve financieringsvormen waar het Mondriaan Fonds zich aan verbonden heeft, is het Materiaalfonds voor renteloze leningen en Time Bank (voor het kosteloos uitwisselen van diensten). Ook is het Mondriaan Fonds betrokken bij een proef met een revulving fund en in gesprek met o.a. de Triodos Bank, Outset Netherlands en de Van den Ende Foundation over andere mogelijkheden op het gebied van alternatieve financieringsvormen.

Een derde minder budget betekent dat het Mondriaan Fonds voortaan, meer dan vroeger, verwacht dat aanvragers eigen bijdragen leveren en zich inspannen om andere financiers te betrekken. Nieuw is dat het fonds voortaan vraagt om een eigen bijdrage bij individuele aanvragen voor projecten. Onder de 3.500 euro worden individuele aanvragen voor projectinvestering niet meer in behandeling genomen, die moeten de aanvragers zelf bij elkaar verzamelen. Ze kunnen daarvoor gebruik maken van alternatieve financieringsvormen zoals een renteloze lening bij het nieuwe Mondriaan Materiaal Fonds of crowdfunding. Het Mondriaan Fonds heeft in 2012 als eerste landelijk cultuurfonds een overeenkomst gesloten met de crowdfundingsite voordekunst.nl (afbeelding p. 10). Als via crowdfunding geld is ingezameld telt dit voortaan positief mee in de beoordeling, omdat de aanvrager ondernemerschap toont en er al een inspanning is geleverd om te laten zien wat er wordt gemaakt en er bovendien draagvlak is. Er is, kortom, al een relatie met de burger aangegaan. En dat is van belang om die cruciale band tussen kunst en erfgoed en de maatschappij aan te halen.

Madonna Colonna, 1507-08. Berlijn, Gemäldegalerie, Staatliche Museen, Preussischer Kulturbesitz, © bpk / Gemäldegalerie, SMB / Jörg P. Anders


Kwaliteitszorg Het Mondriaan Fonds vindt het belangrijk dat de beschikbare middelen op een zorgvuldige en doelmatige manier worden uitgegeven. Het zijn immers publieke middelen. De burger is het vertrekpunt en bestaansrecht van het Mondriaan Fonds. Centraal staat voor het Mondriaan Fonds dat de burger recht heeft op beeldende kunst en cultureel erfgoed, die tenslotte tot de eerste levensbehoeften behoren. Via het fonds investeert de samenleving in kunst en erfgoed. Die investering zal lang niet altijd financieel gewin opleveren, maar in alle gevallen geestelijke winst. Beeldende kunst ontstaat als individuele expressie, maar beeldende kunst en erfgoed gaan ook over collectieve waarden. Ze dragen bij aan individuele ontplooiing en gemeenschappelijke identiteit. Op 31 december 2011 zijn de Mondriaan Stichting en het Fonds BKVB gefuseerd. Beide fondsen hebben tot de ingang van de nieuwe cultuurplanperiode op 1 januari 2013 hun bestaande beleid gecontinueerd. Met de inwerkingtreding van het nieuwe gemeenschappelijke beleidsplan, de nieuwe regelingen en het aantreden van een nieuwe directeur-bestuurder is de fusie op 1 januari 2013 voltooid. Beide fondsen bewaakten de kwaliteit van hun beleid en de uitvoering daarvan. Bij de vierjaarlijkse visitatieronde van de cultuurfondsen, die in 2010 plaatsvond, kregen beide fondsen het predicaat ‘goed’: de hoogste kwalificatie. Er waren het afgelopen jaar nog accentverschillen omdat de verschillende doelstellingen van de beide fondsen om verschillende instrumenten vroegen. Maar bij allebei de fondsen stond een zorgvuldige, snelle en onbevooroordeelde behandeling van aanvragen voorop. De besluitvorming over aanvragen bij het fonds is snel: binnen maximaal drie maanden ontvangen aanvragers het besluit van het Mondriaan Fonds over hun aanvraag, maar in de praktijk is dit vaak vlugger.

Teylers Museum presenteert eerste overzichtstentoonstelling over Rafaël in Nederland

In september 2012 opende in het Teylers Museum (Haarlem) de eerste overzichtstentoonstelling in Nederland over de Renaissancekunstenaar Rafaël (1483-1520). Er waren meer dan 90 tekeningen van Rafaël en zijn school te zien. Deze unieke tentoonstelling kwam tot stand in samenwerking met het Albertina Museum in Wenen en werd met een bijdrage van het Mondriaan Fonds mogelijk gemaakt.

Bijzonder was de aanwezigheid van twee schilderijen uit de Uffizi in Florence en de Gemäldegalerie in Berlijn. Zij lieten zien waar Rafaëls tekeningen toe leidden. Voor deze overzichtstentoonstelling werd uitvoerig onderzoek verricht naar de tekeningen uit de collectie van het Teylers Museum. Hieruit bleek dat het museum niet negen maar twaalf tekeningen van Rafaël in het bezit heeft. In een aparte ruimte

konden bezoekers op een vernieuwende manier kennismaken met Rafaëls specifieke werkwijze en stijl. Bezoekers konden vervolgens hun mening geven over de authenticiteitsvraag van de tekeningen. Het Mondriaan Fonds draagt bij aan bijzondere eenmalige projecten van instellingen op het gebied van kunst en ander cultureel erfgoed. Het gaat daarbij in

13

alle gevallen om projecten die op een inspirerende manier zichtbaar gemaakt worden voor het publiek. Deze bijdrage is bedoeld als financiële tegemoetkoming voor tentoonstellingen, manifestaties en andere presentaties die het gangbare overstijgen en de relatie tussen de burger en cultureel erfgoed versterken.

Bij de inrichting van het Mondriaan Fonds zijn de sterke punten van beide fondsen behouden. Het Mondriaan Fonds hanteert de Code Cultuurfondsen. Deze code is in 2007 door de cultuurfondsen opgesteld


14


15

Rineke Dijkstra, Kolobrzeg, July 26, Poland, 1992. Courtesy Rineke Dijkstra

en bevat een reeks waarborgen voor de onafhankelijkheid van handelingen van fondsen. De Code Cultuurfondsen is in 2008 door de minister aan de Tweede Kamer gestuurd en wordt door de fondsen gehanteerd onder het motto ‘pas-toe-of-leg-uit’. Dit waarborgt transparantie van beleid, zorgvuldige samenstelling van commissies en vermijding van belangenverstrengeling. Het Mondriaan Fonds past de Code Cultuurfondsen geheel toe. De motivering van de subsidiebesluiten staat beknopt in de beschikkingen; op verzoek van aanvragers kan de gehele motivering opgevraagd en toegestuurd worden. In samenwerking met de andere landelijke publieke cultuurfondsen is gewerkt aan modernisering van de Code Cultuurfondsen. Deze treedt naar verwachting in 2013 in werking.

Rineke Dijkstra, A Retrospective, Guggenheim Museum, New York

Rineke Dijkstra was een onbekende, beginnende kunstenaar toen zij in 1992 een startstipendium ontving. Door deze bijdrage had de fotografe de gelegenheid te werken aan haar beroemde serie van pubers op het strand. Dit werk werd in 1993 getoond tijdens Kracht van Heden, een groepstentoonstel-

ling georganiseerd door het Fonds BKVB, voorloper van het Mondriaan Fonds, om inzicht te geven in de resultaten van vijf jaar kunstsubsidies. Voor Rineke Dijkstra betekenden deze steun een doorbraak in haar carrière, zo zegt zij zelf.

In 2012 waren de strandportretten van Rineke Dijkstra samen met haar andere werk te zien op een overzichtstentoonstelling in het Guggenheim Museum New York. De tentoonstelling was eerder dat jaar te zien in het San Francisco Museum of Modern Art (SF MoMA). Bij de tentoonstelling verscheen een uitputtende cata-

logus, gebaseerd op diepgravend onderzoek. De catalogus beleefde een herdruk en de tentoonstelling werd zeer goed ontvangen en bezocht. Het Mondriaan Fonds droeg bij aan de transportkosten voor de expositie en aan de publicatiekosten van de catalogus.

Bij de beoordeling van de aanvragen speelt het advies van onafhankelijke adviseurs, die de aanvragen integraal beoordelen, een doorslaggevende rol. De adviseurs worden via een openbare oproep geworven en hebben expertise op de verschillende terreinen van het fonds. Met die openbare oproep wil het fonds de openheid zo groot mogelijk laten zijn. Het is geen gesloten systeem, iedereen kan zich aanmelden. De adviseurs worden vervolgens aangesteld door de directeur-bestuurder op voordracht van een onafhankelijke selectiecommissie. Bij de samenstelling van de adviescommissies en de selectiecommissie wordt een functieprofiel gehanteerd. Om de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen, is een protocol opgesteld dat door de adviseurs wordt ondertekend. Het Mondriaan Fonds hecht aan zo groot mogelijke openheid en transparantie op allerlei terreinen. Zo had in 2012 de selectie plaats van de kunstenaar die Nederland gaat vertegenwoordigen tijdens de Biënnale van Venetië van juni tot en met november 2013. Voor deze 55ste editie van de biënnale maakte het Mondriaan Fonds voor het eerst gebruik van een open call aan curatoren (persoon, collectief of organisatie) die werden opgeroepen om met een beknopt plan te komen, passend bij een statelijke manifestatie. 79 curatoren gaven met 82 plannen gehoor aan de oproep. Op deze manier wil het fonds iedereen de kans geven met een voorstel te komen en zo de openheid vergroten. Een jury, bestaande uit Hester Alberdingk Thijm (directeur AkzoNobel Art Foundation), Defne Ayas (directeur Witte de With, Rotterdam), Jan Debbaut (freelance curator,

Mark Manders, Figure with Three Piles of Sand, 2010. Collectie: Dallas Museum of Art, Dallas


Lorenzo Benedetti en Mark Manders naar de Biënnale van Venetië

Het Mondriaan Fonds is verantwoordelijk voor de Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië. In 2012 heeft het fonds de selectieprocedure gewijzigd en werd voor de eerste keer gewerkt met een open oproep aan curatoren om een plan in te zenden voor de 55ste editie van de Biënnale van Venetië, die in 2013 zal plaatsvinden. In korte tijd ontving het Mondriaan Fonds 82 tentoonstellingsconcepten. Alle plannen zijn voorgelegd aan

een jury die onder de indruk was van de kwantiteit en de kwaliteit van de ingediende voorstellen. Het toont aan dat de open call een snaar heeft geraakt en laat de verbondenheid van de Nederlandse kunstwereld met het Nederlands paviljoen zien, aldus de jury. De vier koppels van curatoren en kunstenaars die voor de shortlist werden geselecteerd, hadden een paar maanden de tijd om hun

plannen verder uit te werken en deze aan de jury te presenteren. Bij wijze van extra transparantie deed een journalist van NRC Handelsblad verslag van deze presentaties. Uiteindelijk werd de presentatie Room with Broken Sentence van curator Lorenzo Benedetti en beeldend kunstenaar Mark Manders door het Mondriaan Fonds uitgeroepen tot Nederlandse inzending. De keuze viel

op het plan van Benedetti en Manders in de eerste plaats omdat Manders een uitstekende en vooraanstaand kunstenaar is, wiens consistente manier van werken heeft geleid tot een indrukwekkend oeuvre dat ook in het internationale veld in Venetië op veel belangstelling zal kunnen rekenen. Bovendien is het plan van Benedetti en Manders visueel sterk, gelaagd en zal het veel bijzondere energie brengen in het Rietveld Paviljoen.

17

eerder directeur Van Abbemuseum, Eindhoven en directeur collecties Tate Museums, Londen), Rein Wolfs (directeur Kunsthalle Fridericianum, Kassel) en Birgit Donker (directeur Mondriaan Fonds en voorzitter zonder stemrecht), maakte op basis van sterkte en originaliteit van het concept een shortlist van 4 plannen. Uiteindelijk won Room with Broken Sentence van Mark Manders en curator Lorenzo Benedetti (afbeelding p. 16).

Kwaliteitszorg - stakeholders Het Mondriaan Fonds vindt goed contact met zijn stakeholders van groot belang. In de eerste plaats is ‘de burger’ een stakeholder. Op verschillende wijzen probeert het fonds de burger te informeren en te betrekken. Via de website, die niet alleen fungeert als vraagbaak voor aanvragers, maar die voortaan ook de functie heeft van een ‘vitrinekast’ waarin gehonoreerde projecten getoond worden en waar gewezen wordt op presentaties, debatten, et cetera. Ook via Twitter (3.472 volgers) en Facebook (1.820 volgers) worden volgers geattendeerd op presentaties en andere manifestaties van projecten die met ondersteuning van het Mondriaan Fonds tot stand zijn gekomen. Aanvragen moeten volgens het nieuwe beleid altijd voorzien zijn van een presentatieplan en moeten duidelijk maken op welke wijze projecten zichtbaar worden gemaakt. Verder organiseert het Mondriaan Fonds zelf tentoonstellingen waarin het werk van bijvoorbeeld startende kunstenaars getoond word. In de tweede plaats zijn de aanvragers belangrijke partners en ‘cliënten’ van het Mondriaan Fonds. Op de website is op inzichtelijk wijze duidelijk gemaakt wie op welke wijze een aanvraag kan indienen en een checklist met wat er voor een aanvraag nodig is. Een groot deel van de aanvragen wordt ingediend na een gesprek met een medewerker van het fonds. Iedere vier jaar doet het Mondriaan Fonds een extern klanttevredenheidsonderzoek. Beide voormalige fondsen werden bij het laatste onderzoek gemiddeld (dus inclusief afgewezen aanvragers) met een ruime voldoende gewaardeerd. Vooral de open houding, de transparante en zorgvuldige procedures en het flexibele inspelen op ontwikkelingen scoorden goed.


19

Uit het eerder genoemde visitatierapport bleek dat het Mondriaan Fonds een relatief grote instroom van nieuwe aanvragers heeft (40%). Via twee- wekelijkse digitale nieuwsbrieven worden potentiële aanvragers en andere belangstellenden op de hoogte gehouden (5.462 abonnees). Ook via website, Facebook, Twitter en interviews met medewerkers van het fonds worden belangstellenden geïnformeerd. Het fonds geeft op veel plekken in het hele land voorlichting, zoals op de kunstacademies in Nederland. Het nieuwe beleid wordt op vijf plekken in het land uitgebreid toegelicht door directeur en medewerkers. Het beleid van het Fonds wordt mede gevoed door het veld. De adviseurs, de aanvragers en overige spelers in het veld attenderen het Mondriaan Fonds op verschillende manieren op nieuwe ontwikkelingen:

Spaanse kroonprins bezoekt Focus The Netherlands op ARCOmadrid

• De aanvragen; de beroepspraktijk in het culturele veld wijzigt in hoog tempo, aanvragers vormen daardoor een voorhoede in nieuwe (vaak maatschappelijke) ontwikkelingen; het Mondriaan Fonds anticipeert op deze ontwikkelingen maar reageert daar ook op en speelt flexibel in op deze vernieuwingen in de beroepspraktijk. • Het Mondriaan Fonds hecht grote waarde aan zijn 180 adviseurs, die ieder expert zijn op hun gebied. Tijdens de reguliere vergaderingen (160 per jaar) doen zij aanbevelingen en er worden gerichte enquêtes afgenomen over de werkwijze en het beleid en bijeenkomsten georganiseerd waar zij input leveren over toekomstig beleid. • De directie voert regelmatig overleg met koepels, brancheverenigingen (waaronder De Zaak Nu, Platform BK, Nederlandse Museumvereniging, Nederlandse Galerie Associatie, VRM en andere). • Er worden gesprekken gevoerd in het veld zoals met musea, universiteiten, postacademische instellingen, presentatie-instellingen, critici, en erfgoedinstellingen.

In februari 2012 was Nederland gastland op de internationale kunstbeurs ARCOmadrid. Met Focus The Netherlands toonde ARCOmadrid de diversiteit van de hedendaagse beeldende kunst in Nederland. In samenwerking met het Mondriaan Fonds en de Nederlandse ambassade in Madrid was een

uitgebreid programma samengesteld. FOCUS The Netherlands, georganiseerd door het Mondriaan Fonds, heeft de hedendaagse kunst uit Nederland op de kaart gezet bij een groot, vooral Spaans en Latijns-Amerikaans, publiek. Een uitgebreid pro-

gramma van galeriepresentaties, tentoonstellingen in de stad, debatten, performances en andere activiteiten tijdens ARCOmadrid 2012 gaf de zichtbaarheid van Nederlandse hedendaagse kunst een onmiskenbare boost. Er was veel aandacht van de pers zowel uit Nederland (NOS journaal en landelijke dagbladen) als van de

internationale pers. ARCOmadrid 2012 trok 127.500 bezoekers. Na het sluiten van de beurs waren op meerdere locaties in de stad nog langere tijd tentoonstellingen te zien van hedendaagse Nederlandse kunst.

• Relevante (internet-)fora zoals Trendbeheer, Metropolis M, Museumvisie en Lost Painters worden op de voet gevolgd.

Reinier Drektraan, Atelier van Piet Mondriaan, Sarphatipark 42, Amsterdam. 1909. Collectie RKD, Den Haag (Archief Piet Mondriaan)


21

• Het Mondriaan Fonds organiseert en entameert debatten op diverse gebieden en neemt deel aan debatten georganiseerd door anderen. De statuten van het Mondriaan Fonds zijn conform de Code Cultural Governance opgesteld. De Raad van Toezicht bestaat statutair uit ten minste drie en maximaal zeven personen. In 2012 bestond de Raad van Toezicht uit vier leden, waarmee de deskundigheid op het gebied van beeldende kunst, cultureel ondernemerschap, juridische en financiële zaken geborgd is. In de in het najaar ontstane vacature op het gebied van cultureel erfgoed wordt in 2013 voorzien. De Raad van Toezicht kwam in het verslagjaar vijf keer bijeen. De eerste directeur-bestuurder werd in juni aangesteld; de jaarrekening 2011 werd met de externe accountant doorgenomen en vastgesteld; het beleidsplan en het addendum daarop werden opgesteld; de begroting 2013-2016 werd vastgesteld; het algemeen reglement en 17 nieuwe regelingen werden besproken en door de minister ondertekend en het geharmoniseerde arbeidsreglement, het sociaal plan en het reorganisatieplan werden goedgekeurd.

Presentatie nieuw verworven privé archief Piet Mondriaan

Bij de beloning volgt het Mondriaan Fonds de rijksoverheid en de BBRA schalen; daarmee is sprake van een nullijn ten aanzien van de salarissen van medewerkers en de directeur-bestuurder. De bezoldiging van de directeur-bestuurder voldoet aan zowel de normen van de WOPT als de WNT.

Het Rijksbureau Kunsthistorische Documentatie is erin geslaagd het archief van Piet Mondriaan/Harry Holtzman te verwerven. Dit archief bevat de brieven die Mondriaan vanaf 1935 schreef aan de Amerikaanse kunstenaar Harry Holtzman en correspondentie, een adresboek, foto’s, en persoonlijke documenten uit de nalatenschap van de schilder. Dit persoonlijke archief geeft een beeld van zowel Mondriaans kunstenaarschap als zijn persoonlijkheid en is daarmee uniek. Als een primair verslag van Mondriaan’s vertrek uit Europa,

zijn toenmalige contacten en de ontwikkeling van zijn werk in New York is het van internationaal belang voor de studie van Mondriaans oeuvre en persoon. Dit was voor het Mondriaan Fonds reden om aan de verwerving van dit archief bij te dragen. Ook het Prins Bernhard Cultuurfonds en het SNS REAAL Fonds maakten de aanschaf mogelijk. Delen uit het archief worden in 2013 tentoongesteld. In het televisieprogramma Hollandse Nieuwe (AVRO Kunstuur, Ned 2) zal aandacht worden besteed aan

de presentatie van dit archief. In 2012 werden afspraken gemaakt voor een nieuwe serie waarin tien musea hun aanwinsten tonen. Het museum dat de kijker het beste overtuigt van het belang van de aankoop voor de collectie en de aankoop op een inspirerende wijze weten te presenteren wint de Hollandse Nieuwe 2013. De kijkers van het programma Kunstuur en de bezoekers van de deelnemende musea kunnen hun stem uitbrengen. Het Mondriaan Fonds hecht belang aan deze samenwerking

met de AVRO om de zichtbaarheid van beeldende kunst en erfgoed te bevorderen en het draagvlak te vergroten. Daarom wordt ook samengewerkt bij het Kunstuur programma 4Art waarin elke aflevering het werk van een hedendaagse kunstenaar centraal. Ook draagt het Mondriaan Fonds om dezelfde reden bij aan de documentaireserie Hollandse Meesters in de 21 eeuw, een initiatief waarbij gerenommeerde filmregisseurs portretten maken van beeldend kunstenaars in hun atelier.

Om de integriteit en het vermijden van de schijn van belangenverstrengeling binnen de hele organisatie te waarborgen zijn Raad van Toezicht, bestuur, medewerkers en adviseurs gehouden aan de statuten, de betreffende protocollen en de regelingen van het Mondriaan Fonds. Nevenfuncties van medewerkers worden in kaart gebracht en periodiek besproken op wijzigingen. Toegekende subsidies worden bekend gemaakt. Bij de afweging van belangen tussen volledige openheid over de behandeling van bij het fonds ingediende subsidieaanvragen enerzijds en de privacy van individuele aanvragers anderzijds wordt in afwijking van de Code Cultuurfondsen geen informatie verstrekt over afgewezen aanvragen van natuurlijke personen.


22


23

Subsidiebesluiten zijn op grond van de Algemene wet bestuursrecht voor bezwaar vatbaar en kunnen desgewenst ook aan de bestuursrechter ter toetsing worden voorgelegd. Daarnaast kent het bestuur een klachtprocedure. In 2012 werd op 4.188 aanvragen beschikt. Daartegen werden 121 bezwaarschriften ingediend (2,9%). Daarvan werden er 12 alsnog gehonoreerd. Er werd één beroepschrift ingediend. Dit werd ongegrond verklaard. Er zijn geen klachten ingediend.

Kwaliteitszorg financieel De AO/IB (administratieve organisatie en interne beheersing) van het Mondriaan Fonds is gebaseerd op functiescheiding. Binnen de database voor de verwerking van de aanvragen hebben medewerkers rollen met specifieke permissies. Slechts de taak die bij de rol hoort, kan door de medewerker uitgevoerd worden. Een aanvraag wordt minimaal door zeven rollen binnen de database geautoriseerd.

KunstKoop voor particuliere kunstkopers

Met de KunstKoop kunnen particulieren kunst op afbetaling kopen bij een aantal galeries zonder dat zij rente hoeven te betalen; deze wordt vergoed door het Mondriaan Fonds. Met de KunstKoop wil het Mondriaan Fonds de particuliere kunstmarkt versterken en de verkoop van hoogwaardige hedendaagse beeldende kunst bevorderen. Sinds 1997 maakten meer dan

43.000 kopers gebruik van deze regeling en kochten voor ruim 134 miljoen euro aan kunstwerken. Galeries kunnen eenmaal in de twee jaar een aanvraag indienen voor deelname aan de KunstKoop. In 2012 heeft bureau Gottschalk Cultureel Advies een onderzoek uitgevoerd naar de KunstKoop. Uit dit onderzoek blijkt de ef-

Ten aanzien van betalingen wordt altijd het zes-ogensysteem gehanteerd. Een medewerker financiën zet de betalingen klaar, waarna deze betalingen alleen met twee separate autorisaties van het management verstuurd kunnen worden. Het management kan geen betalingen klaarzetten. De directeur-bestuurder controleert altijd de betaallijsten en tekent ze af. Bankafschriften worden door het hoofd financiën op juistheid en opvolgendheid gecontroleerd en afgetekend. Binnen het Mondriaan Fonds heeft een aantal medewerkers budget verantwoordelijkheid ten aanzien van specifieke budgetten. Zij controleren alle uitgaven binnen dit budget, autoriseren toekenningen in de database en tekenen facturen af. Wekelijks wordt de totaalprognose binnen het directieoverleg besproken. Bij iedere Raad van Toezichtvergadering wordt de actuele prognose toegelicht.

fectiviteit van de regeling voor kunstkopers, galeries en kunstenaars. De KunstKoop speelt een doorslaggevende rol voor een groot deel van de kunstkopers, zonder welke zij niet, minder of later gekocht zouden hebben. Met een beschikbaar budget van zo’n 800.000 euro per jaar wordt zo een gemiddelde van 9,6 miljoen euro aan verkopen gegenereerd en een bijdrage aan

het inkomen van kunstenaars geleverd van 4 tot 6 miljoen euro per jaar. In 2012 vond ook de aanvraagronde 2013-2014 plaats: in 123 galeries kan de komende 2 jaren met de KunstKoop kunst gekocht worden.


24


25

Marga Klompé, Belle van Zuylen, Henriette Catharina van Oranje-Nassau, Annie M.G. Schmidt

Bestuurlijk

1001 Vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis

Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam brengt de verhalen van bijzondere, beroemde, beruchte maar ook onbekend gebleven vrouwen weer tot leven in de tentoonstelling 1001 Vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis. Uitgangspunt is het gelijknamige boek van historica Els Kloek, verbonden aan het Huygens Instituut voor Neder-

landse Geschiedenis. De tentoonstelling toont de levensverhalen van historische vrouwen in al hun verscheidenheid en biedt daarmee een nieuw perspectief op verschillende terreinen (maatschappelijke bewegingen, politiek, wetenschap en beeldende kunst) binnen de Nederlandse geschiedenis. Vooraanstaande vrouwen van nu die naam hebben

gemaakt op één van deze terreinen spelen als ambassadeur/ gastconservator een rol in de tentoonstelling. Het Huygens ING werkt in dit project samen met de Bijzondere Collecties van de UvA en Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis. 1001 Vrouwen uit de Nederlandse

Het jaar 2012 werd bestuurlijk sterk beïnvloed door de volgende factoren: de fusie van het voormalig Fonds BKVB en de Mondriaan Stichting, de komst van een nieuwe directeur-bestuurder, een reorganisatie met als gevolg het vertrek van vier medewerkers en de inkrimping van arbeidstijd van anderen, de ontwikkeling van het nieuwe beleid, het opstellen van de nieuwe regelingen voor de cultuurplanperiode 2013-2016 en de introductie van een nieuw datasysteem. De twee voormalige fondsen werkten in 2012 ieder nog met hun eigen beleid en de daarvoor beschikbare middelen en een eigen datasysteem. Intussen werden de arbeidsvoorwaarden geharmoniseerd en werd de overstap naar een nieuw gezamenlijk pensioenfonds voorbereid en geëffectueerd. Ook werd de overstap gemaakt naar een nieuw, gezamenlijk datasysteem. Om de door het ministerie van OCW opgelegde bezuiniging van ongeveer een derde van het totale budget op te vangen, die ingaat in 2013 en die gevolgen heeft voor de toegestane hoogte van de beheerslasten, is een reorganisatie doorgevoerd. Daarvoor is een nieuw organogram opgesteld. Als gevolg daarvan zijn vier, voornamelijk managementfuncties, boventallig verklaard. Bij de bepaling welke werknemer moest vertrekken is gebruik gemaakt van het afspiegelingsbeginsel. Ook zijn zes medewerkers in totaal 28 uur minder gaan werken. Zij kregen allen een ontslagvergoeding, grotendeels gefinancierd uit de frictiekostenmiddelen van OCW. De eerste vijf maanden van het jaar werd het Mondriaan Fonds geleid door twee waarnemend directeuren. In die tijd hadden gesprekken plaats met potentiële kandidaten voor de functie van de directeur-bestuurder die leiding moest gaan geven aan het fusieproces en de verdere ontwikkeling en de implementatie van nieuw beleid. Op 1 juni trad de nieuwe directeur-bestuurder aan.

geschiedenis is een veelzijdig project, dat naast een bijdrage van het Mondriaan Fonds mede gefinancierd wordt door middel van crowdfunding. De tentoonstelling is tot en met 20 mei 2013 te zien bij de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam.

De Raad van Toezicht heeft in het verslagjaar vijf keer vergaderd. Naast de werving van een nieuwe directeur waren de belangrijkste onderwerpen: het nieuwe beleid, de reorganisatie en de harmonisatie van de arbeids-


27

voorwaarden. Al deze onderwerpen werden zorgvuldig besproken en afgerond waardoor het Mondriaan Fonds met een afgeronde fusie en nieuw beleid kon beginnen aan de nieuwe beleidsperiode 2013-2016. Een overgangsregeling maakte het mogelijk dat alle aanvragen vóór het einde van de kunstenplanperiode 2009-2012 konden worden afgehandeld. Deze regeling leidde tot veel aanvragen van met name beeldend kunstenaars en bemiddelaars: ongeveer twee keer zo veel als het voorgaande jaar. In 2012 waren er in totaal 3.906 aanvragen op het gebied van beeldende kunst en cultureel erfgoed en daarvan zijn er 1.583 positief beschikt. Daarnaast zijn er 282 aanvragen die in december 2011 zijn binnengekomen op het gebied van vormgeving, bouwkunst en e-culture beschikt.

Internationaal bezoekersprogramma

Voor het nieuwe beleid werden een Algemeen reglement en 17 regelingen uitgewerkt, waarvan één tijdelijke betreffende de slavernijherdenking. Bij het opstellen van de regelingen is onder meer gebruik gemaakt van de input van de adviseurs van de twee voormalig fondsen, die in het najaar bijeenkwamen in Rotterdam om het toekomstige beleid te bespreken. Het Mondriaan Fonds zal zich het komend jaar manifesteren als een fonds waarvan het nieuwe beleid operationeel is. Het beschikbare budget zal fors minder zijn, de ambities van het fonds des te groter.

Samenstelling Raad van Toezicht en Bestuur

Curator Zoe Butt was een van de internationale professionals die in 2012 kennis maakte met de kunstwereld in Nederland, als gast binnen het internationaal bezoekersprogramma van het Mondriaan Fonds. Butt is directeur en curator van Sàn Art, een onafhankelijke tentoonstellingsen onderzoeksruimte in Ho Chi Minh City, Vietnam. Daarnaast is ze curatorial manager van Post Vi-Dai, een privéverzameling van hedendaagse Vietnamese kunst met Ho Chi Minh City en Genève als uitvalsbasis. In Nederland bezocht zij verschillende instellingen, ontmoette Nederlandse kunstenaars en gaf een lezing bij

Witte de With in Rotterdam over haar ervaringen met het ontwikkelen van artistieke projecten in Azië. Ook sprak zij over de dilemma’s waarvoor kunstenaars komen te staan bij het vinden van lokale en internationale erkenning, en over het belang van samenwerkingsverbanden en subsidies. Het Mondriaan Fonds nodigt buitenlandse gasten uit zich te oriënteren op de actuele ontwikkelingen in de kunst in Nederland. Zij wil hiermee de internationale belangstelling wekken voor hedendaagse kunst in Nederland en de positie daar-

van in het buitenland versterken. De gasten werken in musea en andere tentoonstellingsruimtes of zijn bijvoorbeeld zelfstandig curator of criticus. Zij krijgen een programma aangeboden dat helemaal aansluit bij hun werkpraktijk en interesse. Jaarlijks worden ongeveer twintig personen uitgenodigd. De selectie gebeurt op voorstel van Nederlandse instellingen en ambassades en haakt in op de actualiteit, bijvoorbeeld ter voorbereiding van biënnales en andere internationale evenementen of als follow-up van oriëntatiereizen.

Uit reacties en evaluatie blijkt dat het bezoekersprogramma, dat sinds 1996 actief is, een belangrijke bijdrage levert aan de internationale bekendheid van kunstenaars en andere professionals uit Nederland. Dit resulteert in uitnodigingen voor tentoonstellingen in gerenommeerde buitenlandse instituten, publicaties in internationale tijdschriften en een grotere bekendheid met de kwaliteit van Nederlandse kunstenaars, vormgevers en instellingen. Ook draagt het programma bij aan verbreding van het internationale netwerk van Nederland.

Sinds 30 december 2011 kent de stichting Mondriaan Fonds een Raad van Toezicht-model met een regulier bestuur en een Raad van Toezicht. De eerste leden van de Raad van Toezicht waren per 30 december 2011 benoemd door het ministerie van OCW. Op 1 augustus 2012 trad mevr. A.M. Vreugdenhil toe als penningmeester. Zij nam die functie over van dhr. K.W.G. van Hasselt, die nu regulier lid is. Mevr. A.E. van der Pauw werd op 1 augustus 2012 van waarnemend voorzitter regulier voorzitter. Op 1 oktober 2012 trad mevr. L.A.M. van der Linden af als lid.


29

De Raad van Toezicht ziet er daarmee als volgt uit:

www.zorofeigl.tumblr.com

Mevr. A.E. van der Pauw, voorzitter. Partner bij Allen & Overy in Amsterdam. Zij leidt de praktijkgroep Ondernemingsrecht in Amsterdam en heeft veel ervaring met corporate finance transacties, in het bijzonder overnames, joint ventures en openbare biedingen.

Weblog Zoro Feigl tijdens werkperiode in Projectstudio China

nevenfuncties: NRC Media Holding B.V.: Lid van de Raad van Commissarissen Stichting Tergooiziekenhuizen: Lid van de Raad van Toezicht Stichting Bijstand Tergooiziekenhuizen: Bestuurslid

Mevr. A.M. Vreugdenhil, penningmeester. Directeur Zakelijk en Commercial Banking Nederland bij ING, waar zij verantwoordelijk is voor de commerciële bankactiviteiten van ING in Nederland, zowel voor de relaties met alle zakelijke klanten, als op het gebied van commerciële bankproducten. nevenfuncties: lid Raad van Advies WIFS (Women in Financial Services) lid Supervisory Board en Advisory Board Rotterdam School of Management lid diversity committee van AmCham (American Chamber of Commerce)

Dhr. K.W.G. van Hasselt, lid. Oprichter van adviespraktijk Shinsekai Analysis. Met dit bureau adviseert Van Hasselt op het gebied van stedelijke strategie en over (socio-) culturele en maatschappelijke trends en ontwikkelingen. Jaarlijks hebben circa dertig beeldend kunstenaars en bemiddelaars de kans een periode als artist-in-residence te werken in een van de buitenlandateliers die het Mondriaan Fonds aanbiedt. Doel van deze gastateliers is het stimuleren van de verdieping van de (artistieke) ontwikkeling en de praktijk van beeldend kunstenaars en bemiddelaars in het buitenland of in een andere omgeving. Hierdoor kunnen aanvragers ook nieuwe (inter) nationale contacten, netwerken en markten verkennen, uitbrei-

den en opbouwen. De meeste buitenlandateliers maken deel uit van internationale initiatieven en programma’s voor kunstenaars uit de hele wereld. Steeds meer kunstenaars houden tijdens hun werkperiode in een gastatelier een blog bij, zo ook beeldend kunstenaar Zoro Feigl tijdens zijn residency in Beijing. Via de blog was te volgen hoe hij op zoek ging naar lokale bedrijfjes om mee samen te werken en wegen vond om nieuw werk te maken. Sinds 2009 biedt

het Mondriaan Fonds een artistin-residence plek aan bij The Institute for Provocation (IFP) in Beijing. Bij dit multidisciplinair onderzoeksplatform werken de gastkunstenaars te midden van onderzoekers die actief zijn in verschillende disciplines en die een brede basis aan informatie produceren over de hedendaagse Chinese metropool. In overleg met het IFP en de gastkunstenaar worden de juiste partners in de stad aangezocht en wordt nagedacht over de manier waarop de residentie wordt afgerond,

bijvoorbeeld met een presentatie, lezing of publicatie. Omdat het lastig is in China via galeries te exposeren heeft Feigl zelf met Chinese en buitenlandse kunstenaars een nachtexpositie op straat georganiseerd. Hij kreeg hierop veel goede reacties, het project was trending topic op de Chinese twitter en zorgde voor grote belangstelling van het publiek.

nevenfuncties: lid stuurgroep Vergezicht Gezelschap van het Amsterdam Museum

Dhr. G.C. Frieling, lid. Beeldend kunstenaar. Daarnaast is hij sinds 2010 adviseur beeldende kunst van het atelier

cm2

: 1.443

Advertentiewaarde : \200 49.338,00

Oplage

: 259.968


31

Rijksbouwmeester. In die hoedanigheid geeft hij advies over de beeldende kunst in en rondom rijksgebouwen. Hij was van 2006 tot 2010 directeur van de presentatie-instelling W139 in Amsterdam. In 1999 won hij de Prix de Rome Schilderen. nevenfuncties: verschillende gastdocentschappen, o.a. Sandberg instituut, de Ateliers, Artez

Uit: de Volkskrant, 21 december 2012

Het Fondsbestuur bestaat uit:

MONDRIAAN FONDS

Mevr. J.B.M. Donker. Tot juni 2012 verslaggever kunst NRC Handelsblad, daarvoor onder meer hoofdredacteur van die krant.

alleen voor intern/eigen gebruik

Bijdrage aan zeventien presentatie-instellingen beeldende kunst

Kunstencentrum Diepenheim in Twente, ontstaan uit een lokaal initiatief, is in enkele decennia uitgegroeid tot een belangrijk centrum voor hedendaagse kunst waar kunstenaars van naam exposeerden en werkten. Citaat uit de Volkskrant van 26 februari 2013: “Gedragen door zo’n 250 leden, en 40 vrijwilligers en ondersteund door kunstprofessionals groeide een vlechtwerk van culturele initiatieven rond de Diepenheimse vereniging. Er zijn artists in residence, educatieve programma’s en kunstmanifestaties. De bewoners mogen meedoen, graag zelfs. ‘Het brengt leven in de brouwerij, dat kan nooit kwaad’,

zegt een grijze dame voor de slagerij. … Het stadje heeft inmiddels vier galeries. Ook de horeca vaart er wel bij.” In 2012 werd bekend dat het kunstencentrum in verband met de bezuinigingen geen directe subsidie meer zou ontvangen van de Rijksoverheid. Het was daarom des te belangrijker dat Kunstencentrum Diepenheim wel een van de 17 presentatieinstellingen is die voor het programma 2013-2014 een bijdrage krijgt van het Mondriaan Fonds. Het Mondriaan Fonds draagt bij aan programma’s van presentatie-instellingen omdat ze van

vitaal belang zijn voor ontwikkeling en zichtbaarheid binnen de beeldende kunstsector. Deze organisaties onderscheiden zich als alternatief circuit van meer gevestigde instellingen door een actuele en flexibele programmering en een intensieve betrokkenheid van kunstenaars. Hun programma’s geven gelegenheid tot experiment en vernieuwing, zijn laboratoria voor artistiek onderzoek en bieden een podium voor jonge kunstenaars en curatoren. Zowel publiek als grotere instellingen, galeries en musea zijn vanwege de doorstroming van interessante kunstenaars en concepten gebaat bij hun kwalitatief hoogstaande programma’s.

In 2012 vroegen 39 presentatieinstellingen voor in totaal ruim € 6,1 miljoen aan, daarvan werden 17 aanvragen gehonoreerd voor een totaalbedrag van 3,6 miljoen. Wegens het grote aantal aanvragen en het beschikbare budget heeft het Mondriaan Fonds scherpe keuzes gemaakt op basis van de kwaliteit van de plannen. Instellingen opgenomen in de Basisinfrastructuur die rechtstreeks worden gefinancierd door het Rijk konden niet aanvragen. Het betrof de laatste ronde voordat het Mondriaan Fonds in 2013 zijn nieuwe beleid invoert. Vanaf 2013 zal er minder geld beschikbaar zijn.


32


33

Financiën Exploitatieresultaat

Uitreiking Prijs voor de Jonge Kunstkritiek, 29 november 2012. Foto Kirsten de Graaf.

Activiteitenlasten

van twee naar drie: aan de categorieën Essay en Recensie werd, in reactie op recente ontwikkelingen, een prijs voor de beste Internetkritiek toegevoegd. De prijs wil jonge kunstcritici stimuleren en de aandacht voor kwalitatief hoogstaande kunstkritiek en kunstjournalistiek in de mainstream media vergroten. Jong talent ontwikkelt zich tot de kunstjournalisten en essay-

Beheerslasten Per 31 december 2011 resteerde € 4.297.929 aan nog te realiseren beheerslasten. Hiervan is in 2012 € 3.722.905 besteed. De onderbesteding van € 575.024 is te zien als een besparing als gevolg van de fusie. Het percentage beheerslasten t.o.v. van activiteitenlasten is 8,3%.

Financiële positie Het netto werkkapitaal bedraagt per 31 december 2012 € 29.382.955 Gegeven deze financiële positie is het Mondriaan Fonds goed in staat te voldoen aan zijn verplichtingen en doelstellingen.

Prijs voor de Jonge Kunstkritiek

Op 29 november zijn tijdens een drukbezochte uitreiking in het Stedelijk Museum in Amsterdam de prijswinnaars van de Prijs voor de Jonge Kunstkritiek 2012 bekendgemaakt. De prijs is een initiatief van de Appel arts centre, Mondriaan Fonds en Witte de With, Center for Contemporary Art. De prijs werd voor de derde keer uitgereikt. Het aantal categorieën werd in 2012 uitgebreid

Het bedrag aan verleende subsidies in het verslagjaar is € 36.969.856. Aan toekenningen werd € 36.002.914 besteed. De directe kosten die in het kader van deze toekenningen zijn gemaakt bedroegen € 966.942. Daarnaast is € 3.910.720 aan overige activiteitenlasten besteed. Dit maakt de totale activiteitenlasten over 2012 € 40.880.576

isten van nu én morgen. De prijs plaatst hen in de schijnwerpers en biedt hun kansen zich te profileren op een breder platform. Alle hoofd- en basisprijswinnaars kregen een masterclass aangeboden die wordt ontwikkeld door Domein voor Kunstkritiek. De winnende artikelen worden gepubliceerd door de mediapartners van de Prijs: De

Groene Amsterdammer, Knack en hard//hoofd. De winnende recensent krijgt de opdracht van De Groene Amsterdammer voor een nieuwe recensie. Ook zal het tijdschrift Tubelight de winnaars vragen een artikel te schrijven. Ten slotte maakte Birgit Donker tijdens de uitreiking bekend dat Stefan Kuiper de opdracht krijgt om het juryrapport voor de Prix de Rome 2013 te schrijven.

Dick Tuinder, Winterland, 2009. Gerealiseerd met bijdrage De Verbeelding uit 2007


Colofon Tekst: Mondriaan Fonds Ontwerp: 75B Print: Veenman Drukkers ©Mondriaan Fonds, maart 2013

Het Mondriaan Fonds heeft getracht aan alle auteursrechtelijke verplichtingen te voldoen. Voorzover iemand echter meent alsnog rechthebbende te zijn, kan deze zich tot het Mondriaan Fonds wenden.

Drie films geselecteerd voor De Verbeelding

In een toenemend aantal films wordt het grensgebied tussen beeldende kunst en film verkend. In aansluiting op deze ontwikkeling prolongeerden het Mondriaan Fonds en het Nederlands Filmfonds in 2012 het samenwerkingsproject De Verbeelding. Filmproducenten werden samen met beeldend

kunstenaars uitgenodigd plannen in te dienen voor films met een minimale lengte van 60 minuten, die voor een budget van € 300.000 gerealiseerd kunnen worden. De bijdrage van de fondsen is bedoeld voor films die hun oorsprong voornamelijk vinden in de beeldende kracht van het medium, films die de grenzen

tussen beeldende kunst en film verkennen en die de artistieke potentie hebben om op internationale filmfestivals geselecteerd te worden. In december 2012 werd bekend gemaakt dat de producenten van beeldend kunstenaars Erik van Lieshout, Gerald van der

35

Kaap en Fiona Tan alle drie een financiële bijdrage ontvangen om hun filmplan te realiseren. Het streven is de films in 2013/2014 te realiseren en uiterlijk eind 2014 in première te laten gaan, gevolgd door een roulatie in de Nederlandse bioscoop.

Mondriaan Fonds Postbus 773 1000 AT Amsterdam Tel 020 5231590 [email protected] www.mondriaanfonds.nl twitter.com/mondriaanfonds facebook.com/mondriaanfonds

Isabelle Wenzel beginnend fotograaf

Recommend Documents