IS JOUW PROJECT 100% GENDERPROOF? EINDRAPPORTAGE PROJECT VERSTERKING VAN GENDERSPECIFIEKE AANDACHT BINNEN HIV-PREVENTIE PROJECTEN GERICHT OP ETNISCHE

IS JOUW PROJECT 100% GENDERPROOF? EINDRAPPORTAGE PROJECT ‘VERSTERKING VAN GENDERSPECIFIEKE AANDACHT BINNEN HIV-PREVENTIE PROJECTEN GERICHT OP ETNISCHE MINDERHEDEN IN NEDERLAND’

IS JOUW PROJECT 100% GENDERPROOF? EINDVERSLAG PROJECT ‘VERSTERKING VAN GENDERSPECIFIEKE AANDACHT BINNEN HIV-PREVENTIE PROJECTEN GERICHT OP ETNISCHE MINDERHEDEN IN NEDERLAND’

Dit project is in opdracht van en gefinancierd door het Aids Fonds Utrecht, mei 2010 Auteurs: Milleke de Neef en Paulien van Haastrecht Projectnummer:SH024 © 2010 Rutgers Nisso Groep www.rutgersnissogroep.nl

Gender boek in het Nederlands en het Engels

Gender folder in het Nederlands en het Engels

Is jouw project 100% genderproof

Rutgers Nisso Groep, 2010

Voorwoord Voor u ligt het eindrapport van het project ‘Versterking van gender specifieke aandacht binnen hiv-preventie projecten gericht op etnische minderheden in Nederland’. Dit project is in opdracht van en gefinancierd door het Aids Fonds en gecoördineerd door de Rutgers Nisso Groep. We bedanken alle geïnterviewden, de deelnemers aan netwerkbijeenkomsten, workshops, presentaties en trainingen en de leden van de adviescommissie voor hun zeer waardevolle inbreng en hun enthousiasme om samen met ons gender een plaats te geven binnen seksuele gezondheidsprojecten in het algemeen en hiv-preventie in het bijzonder. Utrecht, Rutgers Nisso groep, 2010 Milleke de Neef, projectleider gender project Paulien van Haastrecht, manager Interventies Utrecht, Rutgers Nisso groep, 2010



Inhoudsopgave 1 1.1 1.2 1.3 1.4

Achtergrond project Onderzoek Projectvoorstel Inhoud van het project Opbouw van het rapport

1 1 1 1 2

2 2.1 2.2 2.3

Startfase Adviescommissie Interviews Netwerkbijeenkomst

3 3 3 4

3 3.1. 3.2 3.3 3.4 3.5

Verbeterfase Adviesgroep bijeenkomst Gender checklist en handleiding Voorbeeldprojecten Netwerkbijeenkomst wordt werkdag Andere relevante bijeenkomsten

7 7 7 7 8 8

4 4.1. 4.2 4.3 4.4 4.5

Ontwikkelfase Werkdag Adviesgroep bijeenkomst Netwerk bijeenkomst op 14 mei 2009 Ontwikkeling handleiding en training Andere relevante bijeenkomsten

9 9 9 10 11 12

5 5.1 5.2. 5.3. 5.4 5.5 5.6 5.7

Slotfase Handleiding Tweedaagse gendertraining Communicatie over de resultaten via vakbladen/vakwebsites Slotbijeenkomst Andere relevante bijeenkomsten Procesevaluatie adviesgroepleden Impact van het project

13 13 14 15 15 16 16 17

6 6.1 6.2

Resultaten Procesresultaten Concrete producten

19 19 20

7 Conclusies en aanbevelingen 7.1 Conclusie 7.2 Aanbevelingen

21 21 22


1


Achtergrond project

In dit hoofdstuk gaat we in op de aanleiding van het project, de totstandkoming van het projectvoorstel en de inhoud van het project. 1.1 Onderzoek Uit onderzoek (Radyowijati, A., Gerrits,20071), in opdracht van het Aids Fonds, komt naar voren dat er onvoldoende systematische aandacht is voor genderaspecten binnen hiv/aids preventie aan etnische groepen in Nederland. Hoewel er in veel van de onderzochte hiv-preventieprojecten wel voldaan wordt aan een aantal gendercriteria is er in geen van de projecten sprake van aandacht voor gender in zowel de ontwikkelingsfase als de implementatiefase alsook in de evaluatie. Uit de de quickscan van de Universiteit van Amsterdam komt verder naar voren dat er in hiv–preventie projecten en activiteiten de neiging is om de profijtgroep in te delen op (biologisch gedefinieerde) sekse en leeftijd. Echter volgens de onderzoekers zouden projecten in het kader van gender zich meer moeten richten op ‘diverse gendered needs’. Dat wil zeggen dat projecten en activiteiten zich niet alleen moeten richten op de wensen en behoeften van heteroseksuele (volwassen) vrouwen en (volwassen) mannen maar ook op die van mannen die seks hebben met mannen, vrouwen die seks hebben met vrouwen, en transgenders én relevante gender factoren zoals masculiniteit, femininiteit, machtsongelijkheid tussen personen, verkrachting, en (seksueel) geweld die bij deze groepen spelen zouden moeten meenemen. De aanbevelingen richten zich verder onder andere op het ontwikkelen van een handleiding en een training met aandacht voor gender in alle fasen van projecten. 1.2 Projectvoorstel Het Aids Fonds heeft de aanbevelingen ten aanzien van de ontwikkeling van een genderhandleiding en training overgenomen en de Rutgers Nisso Groep de opdracht gegeven een project uit te voeren ter versterking van genderspecifieke aandacht in hivpreventie projecten gericht op etnische minderheden in Nederland. De Rutgers Nisso groep heeft hiertoe een projectvoorstel inclusief een werkplan ingediend. De input van een aantal geraadpleegde projectontwikkelaars is in dit voorstel meegenomen. Dit voorstel is door het Aids Fonds goedgekeurd en vormt de basis van de uitvoering van het project. 1.3 Inhoud van het project Het doel van het project is stimulering van structurele aandacht voor genderaspecten bij hiv-preventieprojecten voor etnische groepen in Nederland. Eindproducten zijn een handleiding en een training met praktische handvatten en instrumenten. In de aanloop naar de eindproducten vinden netwerkbijeenkomsten plaats en worden interviews met relevante betrokkenen gehouden.

1

Radyowijatie, A.Gerrits, T. (2007) G. Assesment of Gender specifics in hiv/aids Prevention Projects for ethnic Minorities in the Netherlands, Aids Fonds/UvA, Amsterdam

1



De doelgroep van het project en van de netwerkbijeenkomsten bestaat uit professionals zoals projectontwikkelaars en uitvoerders bij GGD-en, in de MOA, bij relevante gespecialiseerde/landelijke (kennis)centra en bij zelforganisaties e.d. Een adviesgroep met gender experts en personen met praktische expertise op het gebied van hiv preventie is betrokken bij het project. De looptijd van het totale project is gesteld op twee jaar (van 1 januari 2008 t/m 31 december 2009) 1.4 Opbouw van het rapport Het project is opgebouwd in vier fasen namelijk de startfase, de verbeterfase, de ontwikkelfase en de slotfase. In hoofdstuk 1 wordt kort ingegaan op de achtergrond, de doelen, de doelgroepen en de beoogde invulling van het project. In hoofdstukken daarna komt per projectfase naar voren hoe deze beoogde invulling concreet vorm heeft gekregen. Er wordt hierbij gebruik gemaakt van de evaluaties van netwerkbijeenkomsten en trainingen, de input van de adviesgroepleden en van de respondenten die de overall (digitale) vragenlijst hebben ingevuld. In totaal zijn er 42 mensen benaderd om een vragenlijst in te vullen. De keuze voor deze 42 personen is gemaakt op basis van beschikbaarheid van een e-mailadres. De volgende mensen zijn benaderd: § adviesgroepleden; § personen waarmee voorafgaand aan het projectvoorstel is gesproken; § personen die meerdere bijeenkomsten hebben meegemaakt; § personen die hebben deelgenomen aan bijeenkomsten waar geen aparte evaluatie voor is afgenomen (werkdag, slotbijeenkomst). Voor adviesgroepleden en de op een ander wijze betrokkenen bij het project zijn twee aparte vragenlijsten gebruikt. Redenen hiervoor zijn dat de adviesgroepleden meestal gender experts zijn, vanaf het begin van het project betrokken zijn bij het project en bij uitstek kunnen ingaan op het projectproces. In het laatste hoofdstuk komen resp. de conclusies en aanbevelingen aan bod.

2


2


Startfase

In de startfase fase ligt de nadruk op het verzamelen en bundelen van bestaande kennis/bevindingen op het gebied van gender. De adviescommissie komt de eerste keer bijeen en een eerste netwerkbijeenkomst wordt georganiseerd. Zowel nationale als internationale literatuur en checklist zijn in deze fase verzameld en gebruikt als startpunt bij het betrekken van relevante personen voor het opbouwen van een eerste gender netwerkwerk. Ook is de inhoud van de verzamelde literatuur en checklists gebruikt als input voor de adviesgroepbijeenkomsten, de netwerkbijeenkomst en de interviews. 2.1 Adviescommissie Er is een adviescommissie samengesteld met professionals die werkzaam zijn (geweest) als projectontwikkelaars en uitvoeders binnen seksuele gezondheidsprojecten gericht op etnische minderheden (waaronder hiv-preventie projecten) en/of experts op het gebied van gender. In de eerste bijeenkomst met de adviesgroep is door hen onder andere input gegeven over de te benaderen experts, de doelgroepen en de inhoud van de eerste netwerkbijeenkomst. De adviesgroepleden hebben een actieve rol gespeeld bij het benaderen van potentiële deelnemers voor de netwerkbijeenkomsten. 2.2 Interviews Er hebben in totaal vijf interviews plaatsgevonden met professionals werkzaam als projectontwikkelaars en uitvoerders werkzaam binnen de hiv-preventie en/of behandeling bij in een soa-centrum en/of een GGD/MOA, en/of zelforganisaties. De interviews leveren input over voorbeeldprojecten, namen van te betrekken organisaties en personen en aandachtspunten en relevante te behandelen gender thema’s en praktische werkvormen in de handleiding en de training. Tevens worden randvoorwaarden genoemd te aanzien van de versterking van gender rondom (hiv-) preventie gericht op etnische groepen in Nederland. Uit de interviews komen de volgende aandachtspunten naar voren: Overkoepelende aandachtspunten: § belang doelgroepanalyse en participatie van doelgroepen; § noodzakelijkheid van theoretische vertaling van gender en genderissues naar de praktijk van intermediairs en einddoelgroepen; § aandacht voor de verwevenheid religie/geloof/cultuur en gender; § belang van aansluiten bij wat de doelgroep beweegt. Soms is dat bijvoorbeeld hangen in de disco, koffie/theehuizen en sport; § belang van diversiteit ten aanzien van de te betrekken projectontwikkelaars en uitvoerders (etniciteit/sekse/(zelf)organisaties); § belang van voorlichting gericht op de brede invulling van seksuele gezondheid; § aandacht voor het rechtenperspectief (vrouwenrechten, mensenrechten, recht op inkomen, recht om de gezondheid te beschermen, dus ook in verband met aids); § belang van het aankaarten van grenzen, emancipatie en empowerment; § aandacht voor de al dan niet bereikbaarheid van specifieke groepen en de gender achtergrond daarvan.

3



Aandachtspunten en thema’s voor de handleiding en/of de training: § aandacht voor thema’s als: homoseksualiteit; prostitutie; (de gender achtergrond van) ten aanzien van risicogroepen soa/hiv/aids; de gevolgen van soa/hiv/aids; hygiëne; maagdelijkheid; (de gender achtergrond van) ongeplande (tiener)zwangerschap en abortus; (de gender achtergrond van) seksueel geweld, meisjesbesnijdenis + de gevolgen voor de seksuele gezondheid; § aandacht voor het perspectief en de rollen van mannen en vrouwen en de mogelijke ingangen hiervan ten aanzien van de preventie van seksuele risico’s; § aandacht voor inzicht (bij mannen en vrouwen over en weer) ten aanzien van gender specifieke thema’s en de dialoog daarover tussen de seksen; § gebruik maken van interactieve werkvormen (o.a. rollenspellen, drama, theater, groepsdiscussies, levenslijn, audiovisuele middelen, plaatjes, casuïstiek, voorbeeldverhalen van verschillende groepen waarbij meerdere kanten van het onderwerp worden belicht), ruimte voor uitwisseling van diverse intermediairs onderling; § aandacht voor leesbaar en makkelijk taalgebruik; § aandacht voor het profiel van de intermediair en dat van de doelgroep (doelgroepanalyse). Randvoorwaarden: § basistraining + daarna twee keer per jaar verdieping en nieuwe ontwikkelingen in een expertmeeting; § Publiciteit: aan de man/vrouw brengen van de handleiding en de training; § beschikbaarheid van de handleiding in ook andere talen dan het Nederlands § financiën (ook om ‘targetgroup-effectieve’ middelen en methoden te kunnen ontwikkelen/ inzetten); § continuïteit: na afsluiting van het project is er een duidelijke structuur nodig, zorg voor continuïteit. Het lag in de bedoeling om naast interviews met projectontwikkelaars en uitvoerders ook interviews te houden met professionals van overkoepelende organisaties zoals RIVM/CIb, RIVM/CGL, NIGZ en dergelijke over de meer overkoepelende randvoorwaarden te houden. Echter, interviews over de randvoorwaarden met relevante organisaties die hierin een rol zouden kunnen spelen bleek lastig. De benaderde organisaties zagen in de fase dat wij ze vanuit dit project benaderden voor zichzelf geen voortrekkersrol of ze waren zelf zo sterk in beweging dat de prioriteit voor hen niet op het creëren van randvoorwaarden ten aanzien van gender zou liggen. Bij de afsluiting van het project was er inmiddels sprake van een gunstiger situatie: het RIVM/Cib heeft gender meegenomen als criterium voor de toekenning van projecten rondom seksualiteit en allochtonen vanuit GGD’en; het RIVM/CGL heeft de handleiding opgenomen in haar ‘instrumentenbank’. 2.3 Netwerkbijeenkomst Aan de eerste netwerkbijeenkomst op 5 juni 2008 namen 16 personen deel (exclusief projectgroepleden van de Rutgers Nisso Groep). De deelnemersgroep was gemêleerd zowel qua functie (project ontwikkelaars, onderzoekers, projectuitvoerders), als organisatie (GGD-en, zelforganisaties, projecten gericht op specifieke doelgroepen, zoals ASERAG) en etnische herkomst. In deze eerste netwerkbijeenkomst is een begin gemaakt met de invulling van (het begrip) gender en de impact ervan ten aanzien van

4



projecten gericht op de preventie van seksuele risico’s zoals hiv/aids. Een presentatie van een gender specialist, een presentatie voor en door asielzoekers alsmede het (in groepen en op interactieve wijze) brainstormen over thema’s ten behoeve van de gender checklist vormde de inhoud van de bijeenkomst. Het merendeel van de deelnemers die de vragenlijst hebben ingevuld geeft aan dat de presentatie over gender het project nieuwe inzichten oplevert, te gebruiken is in het eigen werk en dat het aansluit bij eigen behoefte. Voor een paar van de deelnemers gold dit minder. Hetzelfde beeld komt naar voren ten aanzien van de andere onderdelen van de bijeenkomst. De complexiteit van het begrip gender en het meer abstracte taalniveau hebben bij hen waarschijnlijk een rol in gespeeld. Een van de deelnemers van deze netwerkbijeenkomst geeft in de overall evaluatie via de digitale vragenlijst aan: ‘Er was veel verschil in kennis en ervaring van deelnemers met betrekking tot gender, daardoor was er veel aandacht voor basisinformatie en minder gelegenheid tot verdieping’. Een andere deelnemer geeft in de overall evaluatie aan: ‘Aan het eind van de eerste netwerkbijeenkomst (2008) was ik kritisch over de inhoud van de thema van de dag. De tweede netwerkbijeenkomst (juni 2009 ) was super'. De gender specialist merkt op: ’Ik was een van de sprekers bij de netwerkbijeenkomst. Wat mij het meest is bijgebleven was dat bij de workshop die over gender thema’s ging, de deelnemers helemaal geen gender factoren benoemden. Het werd toen wel heel duidelijk dat gender niet op de voorgrond staat’ De eerste netwerkbijeenkomst onderstreept het belang van het expliciet en praktisch concretiseren van het begrip gender en de betekenis ervan voor seksuele gezondheidsprojecten voor (verschillende etnische) doelgroepen. Verder komt het belang van (meer) onderlinge uitwisseling tussen zowel experts en deelnemers als de deelnemers onderling naar voren. De bevindingen en input uit de eerste fase zijn gebruikt in de volgende fasen van het project.

5


3


Verbeterfase

In de verbeterfase ligt de nadruk op het aanpassen en aanvullen van instrumenten en methodieken. Er wordt samen met relevante betrokkenen zoals adviesgroepleden en de deelnemers van netwerkbijeenkomsten gekeken naar voorbeeldmethodieken en concrete werkvormen en ondersteunend materiaal. 3.1. Adviesgroep bijeenkomst Ook in deze fase is de adviesgroep bijeen geweest. Leden van de adviesgroep hebben geadviseerd en/of input gegeven ten aanzien van de checklist en de handleiding en het werven van relevante doelgroepen voor de netwerkbijeenkomsten. Door hen wordt geadviseerd breder in te steken dan alleen op de preventie van hiv. Het lijkt wenselijk om de aandacht voor gender ook naar seksuele gezondheid in het algemeen te trekken. Ook wordt in samenspraak met de adviesgroepleden besloten om een aantal betrokkenen bij het project, waaronder adviesgroepleden, te vragen illustraties (voorbeelden van projecten, quotes) te leveren als input voor de handleiding. 3.2 Gender checklist en handleiding Naar aanleiding van een uitgebreide nationale- en internationale -literatuur search is een op de Nederlandse situatie gerichte checklist samengesteld. Deze checklist wordt in de handleiding opgenomen. Omdat ‘gender’ in Nederland niet (althans niet bewust of expliciet) wordt meegenomen in de uitvoering van hiv-preventie programma’s zijn met name buitenlandse methodieken/werkvormen geïnventariseerd die met enige aanpassing bruikbaar kunnen zijn binnen de hiv-preventie/ voorlichting in Nederland. Daarnaast zijn Nederlandse modellen rondom kwaliteitsmanagement verzameld en gebruikt. Ook is er contact geweest met projectontwikkelaars van andere hiv-preventie projecten. De checklist is voorgelegd aan de adviesgroep die aanwijzigen voor aanvulling en verbetering ervan geeft. Dit leidt tot een eerste opzet van de checklist en de handleiding Met betrekking tot hiv-preventieprojecten wordt in de checklist en in de handleiding de nadruk gelegd op expliciete aandacht voor genderaspecten in zowel de ontwikkelingsfase als de implementatiefase en in de evaluatie. De volgende genderfactoren komen in de handleiding en training aan bod: § dominante noties masculiniteit/femininiteit (ideeën, normen, gedrag); § machtsongelijkheid/rechten (mannen en vrouwen, partners, echtgenoot/ echtgenote; § vormen van seksueel geweld; § kwetsbaarheid van mannen en vrouwen; § weerbaarheid. 3.3 Voorbeeldprojecten Het verzamelen van voorbeeldprojecten ten aanzien gender levert niet veel meer projecten op dan die in de quickscan zijn beschreven. In de praktijk blijken er weinig nieuwe en/of nog steeds lopende voor ons relevante projecten te zijn.

7



3.4 Netwerkbijeenkomst wordt werkdag In de loop van de tweede fase wordt duidelijk dat er met betrekking tot de handleiding (minstens) twee doelgroepen te onderscheiden zijn: A. De projectontwikkelaars, projectleiding (bijvoorbeeld vanuit GGD-en, zelforganisaties, landelijke kenniscentra); B. De uitvoerders van een interventie (bijvoorbeeld voorlichters (eigen taal en cultuur) , sleutelfiguren en peer-educators verbonden aan GGD-en, zelforganisaties en landelijke kenniscentra). De einddoelgroep is een aparte groep, waar we ons binnen dit project niet op richten. Uiteraard worden relevante gender factoren van deze einddoelgroepen wel meegenomen in de ontwikkelingsfasen van projecten/activiteiten. Om de relevante genderspecifieke en sensitieve ingrediënten zoveel mogelijk in te bedden in de praktische uitvoering van hiv/aidspreventie bij risicogroepen (in dit geval etnische minderheden), is het nodig praktijkontwikkelaars en uitvoerders die hiermee in de praktijk werken of hebben gewerkt zoveel mogelijk te betrekken. Daarom is in samenspraak met de adviescommissie besloten een invitational werkdag met medewerkers van een aantal grote GGD-en en partnerorganisaties in het veld te houden. Het doel is om met hen te bekijken hoe in hun (bestaande) programma’s relevante gender topics kunnen worden aangekaart. In deze tweede fase worden de deelnemers geselecteerd en benaderd, wordt invulling gegeven aan de randvoorwaarden voor deelname aan de werkdag en wordt het programma samengesteld. Vanwege het grote aanbod van symposia en conferenties in het najaar van 2008 is de werkdag is verschoven naar januari 2009. 3.5 Andere relevante bijeenkomsten Op 3 oktober 2008 vond een door Soa Aids Nederland, afdeling Etnische minderheden, georganiseerde ‘Ethnic minorities’ conferentie plaats met als thema ‘soa/hiv preventie in de praktijk onder etnische minderheden’. Op deze dag is in de workshop ‘Gender of STI/HIV. Importance of mainstreaming gender in STI/HIV interventions’ verzorgd door Madelief Bertens, Aryanti Radyowijati, en Milleke de Neef. In deze workshop wordt het belang van genderaspecten in seksuele gezondheidsprojecten aan de orde gesteld en is het project onder de aandacht gebracht van de deelnemers. Tevens konden deelnemers zich aanmelden voor vervolgactiviteiten en/of informatie rondom het project. Op de conferentie van SANL op Wereld aids dag op 1 december 2008 met als thema ‘Nu even praktisch’ wordt het onderhavige project in de workshop ‘Preventie vanuit een genderspecifiek perspectief onder de aandacht’ gebracht van de deelnemers. De checklist wordt in gecomprimeerde vorm omgezet in een gendertoets met eenvoudige basisvragen. Ook op deze bijeenkomst worden de deelnemers in de gelegenheid gesteld zich in te schrijven op de netwerklijst van het project. Ook via conferenties en contacten rondom een ander onderwerp wordt het thema gender aangekaart en het onderhavige project onder de aandacht gebracht. Bijvoorbeeld rondom FGM op 20 oktober 2008 op een bijeenkomst in Nijmegen over huiselijk geweld & meisjesbesnijdenis en op 28 september 2008 rondom anticonceptie op het congres ‘Anticonceptie is maatwerk’.

8


4


Ontwikkelfase

De nadruk ligt in deze fase op het ontwikkelen van de handleiding, eventueel ondersteunend materiaal en de training. Zoals eerder aan de orde kwam is in samenspraak met de adviesgroep besloten tot het organiseren van een invitational werkdag in plaats van een open netwerkbijeenkomst. Deze werkdag heeft aan het begin van de ontwikkelfase plaats gevonden en heeft (mede) input geleverd voor de handleiding, de training en de open netwerkbijeenkomst met diverse doelgroepen. 4.1. Werkdag Om de relevante genderspecifieke en sensitieve ingrediënten zoveel mogelijk in te bedden in de praktische uitvoering van hiv/aidspreventie bij risicogroepen (in dit geval etnische minderheden), is het cruciaal dat de professionals hierbij zoveel mogelijk worden betrokken. In het verlengde hiervan is met een aantal van hen tijdens een werkdag bekeken hoe in (bestaande) hiv-preventie programma’s en activiteiten relevante gender topics kunnen worden aangekaart. Op deze werkdag is verder een aanzet gegeven voor de invulling van een gender training. Aan de werkdag hebben exclusief vertegenwoordigers van de Rutgers Nisso Groep, 10 personen deelgenomen, Zij vertegenwoordigen zes verschillende GGD-en, Pharos, FSAN/ Namio en SANL (afdeling etnische minderheden). Er is uitdrukkelijk gekozen voor professionals die werkzaam zijn in de ontwikkeling van (hiv-) preventieprojecten en daarnaast dicht bij de doelgroepen staan. Het gezamenlijke resultaat van de werkdag is verder uitgewerkt in werkvormen, methodieken en presentaties ten behoeve van de derde netwerkbijeenkomst die met name bedoeld is voor intermediairs uit de etnische doelgroepen. De werkdag is niet apart geëvalueerd. Wel hebben 2 personen, van de 10 die de werkdag hebben bijgewoond, in de overall evaluatie via de digitale vragenlijst aangegeven aan de werkdag te hebben deelgenomen. Zij beoordelen de werkdag met een ‘goed’ tot ‘zeer goed’. Door een van hen wordt opgemerkt dat het ‘goed is opgepakt om na de eerste netwerkbijeenkomst zo’n werkdag met experts te organiseren’. De eerste netwerkbijeenkomst werd namelijk gekenmerkt door ‘teveel niveau verschillen’. De andere respondent geeft aan de werkdag ‘prima geleid’ en ‘resultaatgericht’ te vinden en ‘de kennisuitwisseling optimaal’ hetgeen deze deelnemer volgens eigen zeggen veel heeft opgeleverd. 4.2 Adviesgroep bijeenkomst Op de derde adviesgroepbijeenkomst komt met betrekking tot de status van de handleiding en de bijbehorende gender checklist naar voren dat de checklist niet zo zeer verplichte delen bevat, maar moet worden opgevat als een hulpmiddel om te bekijken of gender wel systematisch in een interventie wordt mee genomen. Er blijkt nog steeds relatief weinig input te zijn gekomen ten aanzien van nog lopende hiv preventie projecten. Er zal een kleine selectie van projecten worden gemaakt waarnaar in de handleiding zal worden verwezen. Er zal bekeken worden in hoeverre aansluiting bij andere initiatieven relevant is (ondermeer bij de Rutgers Nisso Groep) waarbij projecten en producten voor allochtone groepen in een ‘webloket’ worden beschreven. Dergelijke websites worden in de handleiding opgenomen. De adviesgroepleden zeggen toe in hun eigen netwerk potentiële deelnemers op de open netwerkbijeenkomst van 14 mei 2009 te attenderen.

9



4.3 Netwerk bijeenkomst op 14 mei 2009

De publiciteit voor de open netwerkbijeenkomst heeft via websites, e-mails, bijeenkomsten met andere partnerorganisaties en via informele contacten plaatsgevonden. De uitnodigingen zijn in eerste instantie in het Nederlands verspreid. Al snel werd op basis van reacties duidelijk dat ook Engelstalige informatie wenselijk was. Hier is op ingespeeld met Engelstalige uitnodigingen. Het doel van deze netwerkbijeenkomst was dat de in de werkdag ontwikkelde werkvormen, methodieken en informatie worden uitgewerkt en toegespitst op de doelgroepen die ermee moeten gaan werken. Als try-out voor de training is bij de overdracht van basisinformatie over gender gebruik gemaakt van interactieve werkvormen zoals een quiz om het verschil tussen sekse en gender te verduidelijken en ‘genderboxen’ om masculiene en feminiene gender stereotypen te verduidelijken.

Werken met genderboxen

10



Ook is er een rollenspel uitgevoerd en aanpast waarin ongelijke gender rollen en verwachtingen op het gebied van seksualiteit in intieme/seksuele relaties worden uitgebeeld. Er zijn verder suggesties en aanbevelingen geformuleerd ten behoeve van informatieoverdracht over gender gerelateerd risicogedrag ter aanzien van soa/hiv en het aan de man brengen van de gender handleiding en training. Aanbevolen wordt onder meer de training zowel in het Nederlands als in het Engels uit te voeren en ook de handleiding in het Engels (en mogelijk in het Frans) te publiceren. Ook geeft men suggesties ten aanzien van het onder relevante instanties en personen onder de aandacht brengen van het belang van gender binnen de hiv-preventie gericht op etnische minderheden. Aan de tweede open netwerkbijeenkomst hebben naast de medewerkers van de Rutgers Nisso Groep 33 personen, afkomstig van GGD-en, AZC’s, PGA’s, organisaties voor en door hiv-ers, universiteiten en een gezondheidscentrum, deelgenomen. De netwerkbijeenkomst is door de deelnemers (die het evaluatieformulier hebben ingevuld) ‘ruim voldoende’ tot ‘zeer goed’ beoordeeld. De aanvullingen en suggesties van de deelnemers zijn voor zover mogelijk meegenomen in het vervolg van het project. 4.4 Ontwikkeling handleiding en training In de ontwikkeling van de handleiding en de training zijn de bevindingen en input uit de eerdere projectfasen verwerkt. Met betrekking tot de handleiding betekent dit: § de aandacht voor gender richt zich op seksuele gezondheidsprojecten in het algemeen en hiv-preventie in het bijzonder; § de focus ligt op het op eenvoudige wijze verduidelijken van het begrip gender en de mogelijke impact ervan op de seksuele gezondheid; § belangrijke genderfactoren zoals femininiteit, masculiniteit, ongelijke machtsverhoudingen en gender gerelateerd geweld worden zoveel mogelijk in concrete voorbeelden meegenomen; § algemene uitgangspunten zoals participatie van de doelgroepen, het rechtenperspectief, emancipatie en weerbaarheid worden meegenomen bij de bespreking van gender in alle fasen van een project; § een aantal projectvoorbeelden wordt beschreven inclusief de in het project voorkomende gender factoren; § een aantal in de netwerkbijeenkomsten uitgeprobeerde en aangepaste gender werkvormen wordt opgenomen; § er wordt gebruik gemaakt van quotes en voorbeelden uit de interviews en de netwerkbijeenkomsten; § foto’s bij de citaten en bij de uitwerkingen projectvoorbeelden evenals de logo’s van betrokken organisaties worden opgenomen; § de vormgeving van de handleiding is speels en een samenvatting van de 5 project stappen wordt op de uitklapbare flap opgenomen. Tevens worden uitspraken waarin gender in de praktijk naar voren komt op de binnenkant van de flap opgenomen; § de handleiding en de training worden zowel in het Nederlands als in het Engels ontwikkeld en aangeboden; § een aantal relevante websites met relevante gender projecten wordt opgenomen. Bij de ontwikkeling van de handleiding is de adviesgroep betrokken geweest ondermeer door het geven van adviezen, aanvullingen en verbeteringen bij de inhoud. Verder

11



hebben zij citaten aangeleverd en hebben zij hun medewerking verleend aan foto’s die in de handleiding zijn opgenomen. Naast de handleiding is een aparte folder ontwikkeld met eveneens een samenvatting van de vijf projectstappen. Daarnaast is in de folder een aantal gender definities opgenomen. Ook de folder is zowel in het Nederlands als in het Engels uitgegeven. In de training worden onderwerpen behandeld die ook in de handleiding zijn beschreven. De nadruk ligt in dag een op het op interactieve wijze in gaan op het begrip gender en de impact ervan op seksuele risico’s en/of de mogelijke bescherming ervan. Op deze eerste dag wordt verder kort ingegaan op het belang van gender in alle fasen van een project. Daarbij wordt dieper ingegaan op het belang van een degelijke doelgroepen probleemanalyse van waaruit een gender specifieke doelstelling voortvloeit. De deelnemers krijgen als voorbereiding op de tweede trainingsdag de huiswerkopdracht relevante (gender)gegevens te verzamelen ten behoeve van een eigen gekozen project of activiteit. Op de tweede trainingsdag wordt ingegaan op het herkennen van gender in alledaagse situaties o.m. aan de hand van videofragmenten. Verder wordt met behulp van (eigen) voorbeelden en/of de presentaties van de deelnemers dieper ingegaan op aandacht voor en het belang van gender in alle fasen van een seksuele gezondheidsproject. Tenslotte gaat men voortvloeiend uit de eigen voorbeelden en presentaties in groepen aan de slag met het bedenken en ontwikkelen van gender werkvormen. Na afloop van de tweedaagse training ontvangen de deelnemers een certificaat van deelname aan de training. De tweedaagse training is NVPG geaccrediteerd met 14 registratiepunten. 4.5 Andere relevante bijeenkomsten Ook in deze fase is het onderhavige project en het belang ven gender binnen preventieprojecten aan de orde gekomen in workshops op respectievelijk op 9 oktober 2009 op het Ethnic Minorities congres in Amsterdam en op 1 december 2009 op wereld Aidsdag op het congres ‘Versterking gezocht’. Verder is de aandacht voor gender meegenomen in een trainingsaanbod voor docenten en jongerenwerkers van de Rutgers Nisso Groep genaamd ‘Boys & Girls & seks’ over seksuele vorming aan jongens en meisjes van 12 – 16 jaar. In november 2009 is het genderproject aan de orde geweest in een presentatie voor Chinezen uit de Volks Republiek China over seksuele gezondheid in Nederland met – op hun verzoek - expliciete aandacht voor gender.

12


5


Slotfase

In de slotfase vindt de productie van de handeling, de uitvoering van de training en de inbedding van de producten en het trainingsaanbod plaats. Verder staat in deze fase ook de slotbijeenkomst gepland. Deze fase heeft relatief veel tijd gekost De productietijd van de handleiding, de folders en de ontwikkeling van de training hebben meer tijd in beslag genomen dan gepland ondermeer vanwege het uitbrengen van handleiding in zowel het Nederlands als het Engels en het tweetalige karakter van de training. De slotbijeenkomst en de training zijn in overleg met het Aids Fonds mede hierdoor en omdat in de praktijk blijkt dat er in het najaar veel concurrentie van andere bijeenkomsten en trainingen is, verschoven naar de periode januari –april. 5.1 Handleiding De handleiding ‘Is jouw project 100 % genderproof? Checklist voor ontwikkelaars en uitvoerders van seksuele gezondheidsprojecten’ is tezamen met de Engelse versie ervan ‘Is Your Project 100% Gender Proof? Checklist for practitioners involved in the development and implementation of sexual health projects’ in de slotbijeenkomst van het project voor het eerst uitgebracht (zie 5.4). Ook is een folder in het Nederlands en een in het Engels uitgekomen waarin in kort bestek wordt ingegaan op gender en het belang ervan in alle fasen van een project. In de overall evaluatie kregen de respondenten vier stellingen over de handleiding. Zij konden aangeven of zij het geheel mee eens, mee eens, er neutraal tegenover staan, niet mee eens of geheel niet mee eens zijn. Van de 20 respondenten is de meerderheid het er mee eens of het er helemaal mee eens (resp. 13/6 respondenten) dat de handleiding een bruikbaar instrument is voor het aanreiken van kennis en praktische informatie en tips rondom gender. Eén respondent staat neutraal ten opzichte van deze stelling. Ongeveer het zelfde beeld komt naar voren ten aanzien van de stelling: De handleiding ga ik in de toekomst zeker gebruiken binnen seksuele gezondheidsprojecten (respectievelijk 11/8 respondenten van in totaal 20 respondenten). Iets meer respondenten staan neutraal tegen over de stellingen: § de handleiding draagt volgens mij bij tot de versterking van aandacht voor gender in seksuele gezondheidsprojecten ook in de toekomst (resp.11/6); § de handleiding motiveert mij om genderaspecten in alle fasen van een project mee te nemen (rep. 11/6 respondenten). Van de 20 respondenten geven 6 respondenten verbeterpunten voor een eventuele volgende uitgave van de handeling aan: § interactief materiaal of een DVD erbij meegeven; § ook in het Frans publiceren. Er zijn veel Franstalige etnische minderheden en groepen in Nederland; § maak het iets specifieker. Verzamel n.a.v. 100% genderproof nieuwe projecten en neem deze mee in de volgende uitgave; § de flapkaft vind ik wat slap, en ik gebruik dat niet zo; § de tekst van de Engelse versie van de handleiding moet worden aangepast. Deze bevat spelfouten en her en der staan er wat onvertaalde Nederlandse woorden in;

13


§


misschien eerst even afwachten tot mensen het daadwerkelijk in de praktijk brengen, dan op een gedegen manier deze inspanningen evalueren.

Een van de respondenten merkt over de handleiding op: § de inhoud heeft een goede opbouw met die stappen; § de projecten zijn goed beschreven als voorbeelden; § de werkvormen vind ik praktisch en goed om mee te werken: zo kom ik aan veel informatie; § de foto's (prachtige shots) en de vormen en kleuren maakt het boekje aantrekkelijk om je in het onderwerp te verdiepen; § de foto's stimuleren mij ook om genderproof te gaan voorlichten omdat deze personen de basis zijn van deze expertise. Van de 11 respondenten die een mening hebben gegeven bij de stelling ‘ik ga de handleiding zeker aanbevelen bij collega’s’ geven 11 aan hier helemaal mee eens te zijn of mee eens te zijn (respectievelijk 5/6 respondenten). 5.2. Tweedaagse gendertraining De tweedaagse trainingen hebben plaatsgevonden op 8 en 15 januari en 9 en 16 april 2010. In totaal hebben 20 personen aan de trainingen deelgenomen. De achtergrond van de deelnemers is divers zowel met betrekking tot hun functie, organisatie, cultuur en sekse. Beide trainingen worden door de deelnemers positief beoordeeld. De eerste training is door de deelnemers die de vragenlijst hebben ingevuld beoordeeld met gemiddeld een 7,9. De tweede met gemiddeld een 8.3. De trainingen en/of de behandelde onderwerpen worden ‘levendig’, ’prikkelend’, ‘praktisch’ en ‘boeiend’ genoemd. Een van de deelnemers geeft aan: 'Ik vind het hele product fijn en professioneel. De ervaring uit de training ga ik implementeren in mijn doelgroep’. Op de vraag wat de bijeenkomst heeft opgeleverd worden aspecten genoemd als: § kennis, inzicht en bewustwording rondom gender (‘het kwartje viel’); § werkvormen; § handvatten/praktische toepassing en manieren om werkvormen te ontwikkelen; § ideeën voor nieuwe projecten; § (nieuw) netwerk. De deelnemers geven aan de uitwisseling van ervaringen met elkaar en het werken in groepjes te waarderen en ‘nuttig’ te vinden. Verder wordt aangeven dat men het als prettig heeft ervaren dat de training twee dagen duurt en dat ér een paar dagen tussen zit’. Van de betrokkenen geven acht personen aan het helemaal eens te zijn met de stelling: ‘De training heeft mij (meer) bewust gemaakt van de invloed van gender op seksuele risico’s zoals hiv/soa’. Op de vraag wat er gemist is tijdens de training komt weinig respons. Tijdens de eerste training geeft iemand aan referenties naar meer informatie te hebben gemist en een lijst met genderproof succesverhalen en interventies. Tijdens de tweede training vult iemand in ‘nog een tweede trainingsbijeenkomst te willen’.

14



Ten aanzien van beide trainingsgroepen worden opmerkingen gemaakt over de voertaal. In de ene groep gaf iemand aan liever meer in het Nederlands te willen communiceren, in de tweede groep gaf iemand aan zich beter in het Engels te kunnen uitdrukken. Ook wordt duidelijk dat een certificaat na afloop van de training voor een aantal deelnemers meerwaarde heeft. Met de in de overall evaluatie opgenomen stelling: ‘Ik ga de training zeker aan bevelen bij collega’s, zijn van de 11 respondenten die deze vraag hebben beantwoord het er 7 helemaal eens/of mee eens (resp. 6/1 respondent(en)). Vier respondenten staan hier neutraal tegenover. 5.3 Communicatie over de resultaten via vakbladen/vakwebsites Zowel het genderboekje in twee talen als de folders zijn te downloaden via de RNG-site. Verder zijn de handleiding en de folder in beide talen te downloaden via loket gezondleven. Ze zijn te vinden onder alle instrumenten en overkoepelende instrumenten Ook de beschrijving van de handleiding is online. Daarnaast is er melding gemaakt van dit nieuwe instrument in de nieuwsbrief van loket gezondleven van 17 februari 2010. De handeling is aangekondigd en beschreven in de Nederlandse en Engels talige nieuwsbrief van de Rutgers Nisso groep en van Youth Incentives. De Engelstalige versie van de handleiding wordt geplaatst op www.life2live.nl, de Engelstalige website van soa Aids Nederlands, afdeling Etnische minderheden. Ook wordt een link naar de handleiding geplaatst op de websites: www.aidsfonds.nl en www.soaaids-professionals.nl. De handleiding en de folder zijn geplaatst in de clearinghouse van AIDS Action Europe op www.hivaidsclearinghouse.eu. De Engelse versie van de gender folder wordt meegenomen in de congres map ten behoeve van het ESC (European Society of Contraception an Reproductive Health) congres van 19 mei t/m 22 mei 2010. Op vrijdag 21 mei wordt gender aangekaart in de presentatie ‘Communication between partners about sexuality and contraception’ en wordt aan het Engelse genderboekje gerefereerd. In het Phaxx nummer van juni verschijnt er een artikel over het belang van gender in seksuele gezondheidsprojecten en het proces en de producten van het project met een link naar de te downloaden producten. 5.4 Slotbijeenkomst De slotbijeenkomst heeft plaats gevonden op 3 februari 2010 en is bijgewoond door circa 50 personen (inclusief presentatoren en organisatoren). De slotbijeenkomst is niet apart geëvalueerd. Wel hebben in de overall vragenlijst 14 personen aangeven de slotbijeenkomst te hebben bijgewoond. Door deze personen is de bijeenkomt beoordeeld met gemiddelde van 8.2. Een aantal van hen heeft aanvullende opmerkingen gemaakt. De meeste van de opmerkingen zijn positief: men vindt het ‘een goed opgezette, ‘vermakelijke’ , ‘luchtige’ bijeenkomst met een ‘duidelijke boodschap’ en

15



‘goede inhoudelijke discussie’. Ook worden positieve opmerkingen gemaakt over de organisatie’ ervan en de in slotbijeenkomst getoonde ‘werkvormen’ zoals ‘het rollenspel’ en de ‘rap’. Tegelijkertijd wordt opgemerkt dat de aandacht aan ‘implementatie en de monitoring daarvan’ in de slotbijeenkomst wordt gemist. Elf deelnemers hebben gereageerd op de uitspraak: ‘De slotbijeenkomst heeft mij gemotiveerd (meer) aandacht te geven aan gender in mijn toekomstige projecten’. Acht van hen zijn ‘het eens’ met deze uitspraak en drie respondenten geven aan het hiermee ‘helemaal eens’ te zijn. 5.5 Andere relevante bijeenkomsten Op 18 februari 2010 is het genderproject en het belang van gender aan de orde geweest in een workshop in het kader van een presentatie avond over jongeren en seksualiteit in Rotterdam. In de presentatie is op praktische wijze in gegaan op gender en de invloed ervan op seksuele risico’s en/of de bescherming ertegen. Circa 12 personen met diverse (werk)achtergrond (allochtone moeders, voorlichters bij onder andere GGD-en) uit Rotterdam en omstreken namen deel aan de workshop. Op zaterdag 15 mei 2010 zijn het onderwerp gender en de eindproducten van het project aan de orde gekomen in een presentatie op een tweedaagse training ‘Gender en Gezondheid’ georganiseerd door FSAN (Federatie Somalische Associaties Nederland) & Dalmar Foundation voor jonge vrouwelijke ‘Agents of Change’. Aan deze tweedaagse training hebben circa 20 potentiële ‘Agents of Change’ deelgenomen. 5.6 Procesevaluatie adviesgroepleden Drie adviesgroepleden hebben de digitale vragenlijst ingevuld. Twee van de drie adviesgroepleden vinden dat zij in alle fasen van het project voldoende tot goed betrokken zijn in alle fasen van het genderproject (startfase, verbeterfase, ontwikkelfase en de slotfase). Een adviesgroeplid heeft bedenkingen daarover ten aanzien van de verbeterfase. In de andere fasen is dit adviesgroep lid wel voldoende betrokken geweest. Twee adviesgroepleden hebben geen onderwerpen gemist of vinden niet dat er zaken anders hadden moeten aangepakt in dit project. Het project heeft aan hun verwachtingen voldaan omdat: § hiermee aan een van de aanbevelingen van het evaluatierapport is tegemoet gekomen en met dit project aandacht is gegenereerd voor gender aspecten; § ‘gender en sekse’ ook in de trainingen goed naar de deelnemers toe is verduidelijkt; § de trainingen en de (net)werkdagen goed zijn uitgevoerd en op een niveau dat iedereen het concept kan begrijpen. Het project zou verder een bruikbare handleiding voor het maken van ‘een snelle kritische analyse en planning ten behoeve van een genderspecifiek en sensitief project’ hebben opgeleverd. Ook wordt het werken met gender in het veld makkelijker omdat iedereen nu het belang van het mee nemen ervan in de interventies en implementatie van projecten heeft meegekregen’. Een adviesgroeplid vindt dat het project niet aan alle verwachtingen heeft voldaan. De reden voor dit oordeel is dat ‘het product nog vrij algemeen is’. Het project is volgens dit adviesgroeplid ‘een schoolvoorbeeld van het ontwikkelen van een gender sensitieve interventie binnen de seksuele gezondheid. Er worden wel bestaande interventies

16



beschreven waarin gender in minder of meerdere mate gender is meegenomen, maar een voorbeeld van systematische gendersensitieve ontwikkeling ontbreekt’. Het project heeft volgens dit adviesgroeplid wel opgeleverd dat gender bekender is geworden. Verder heeft het project een leidraad opgeleverd om gender in ontwikkelprojecten toe te passen. Ook vindt dit adviesgroeplid dat de mogelijke invloed van gender op seksuele gezondheid wordt belicht en dat er voorbeelden worden gegeven van hoe gender binnen de interventie ontwikkeling kan worden gebruikt. 5.7 Impact van het project De drie adviesgroepleden zijn het er over eens dat er meer draagvlak is ontstaan bij de doelgroepen. Twee van de drie adviesgroepleden geven ook aan dat gender onder de aandacht is gebracht van de doelgroepen. In de overall evaluatie is aan de overige betrokken een aantal uitspraken over hun plannen ten aanzien van het meenemen van gender per projectfase in toekomstige projecten voorgelegd. Daarbij konden zij aangeven in hoeverre zij het met de uitspraken eens zijn. Tabel: Plannen voor de toekomst, n=16 In toekomstige projecten ben ik van plan:

Helemaal mee eens

Mee eens

Neutraal

Niet mee eens

Bij de start van het project een gender analyse uit te voeren

2

9

3

2

Helemaal niet mee eens 0

Rekening te houden met relevante gender factoren van de doelgroep

7

9

0

0

0

Gender specifieke doelen op te nemen

5

10

1

0

0

Gender specifieke doelgroepen in alle fases van het project te betrekken (analyse, ontwikkeling, uitvoering/implementatie, evaluatie) Gender factoren die van invloed kunnen zijn op seksuele risico’s aan te kaarten Werkvormen met aandacht voor gender binnen intieme en seksuele relaties te ontwikkelen en/of in te zetten Te evalueren of en in welke mate binnen het project aandacht is geweest voor gender en de invloed ervan op seksuele risico’s

4

9

3

0

0

4

12

0

0

0

4

11

1

0

0

3

11

2

0

0

17



Zestien respondenten hebben op deze uitspraken gereageerd. Het lijkt erop dat met name het rekening houden met relevante gender factoren van de doelgroep en het aankaarten van genderfactoren die van invloed kunnen zijn op seksuele risico’s favoriet zijn. De start en de evaluatie van een project lijken het minst populair voor het mee nemen van gender. Als suggesties voor eventuele vervolgactiviteiten ter bevordering van (meer) structurele aandacht en/of draagvlak voor gender in seksuele gezondheidsprojecten worden de volgende mogelijkheden genoemd: § een training 'voor andere professionals’, bijvoorbeeld het management van relevante organisaties en uitvoerders die de training nog niet hebben gevolgd; § 'Gender op de agenda houden door het regelmatig aan bod te laten komen op expert meetings, studiedagen/symposia/workshops/bijscholingen en in artikelen in relevante vakbladen; § een ‘opfris’ cursus’; § een evaluatie over een maand of 6-9 waarin wordt bekeken of en hoe gender in nieuwe/ bestaande projecten en activiteiten in diverse organisaties wordt ingezet en/of vorm krijgt; § de praktijk ervaringen van degen die genderverschillen in hun werk mee nemen zouden moeten worden geïnventariseerd en gedocumenteerd, zodat anderen daar lering uit kunnen trekken; § alle praktijk werkers zouden gender eigenlijk als vanzelfsprekend mee moeten nemen in hun werk en gender zou een van criteria moeten zijn van subsidiegevers, zoals ZonMW en (belangrijke) fondsen, om voor subsidie in aanmerking te komen.

18



6 Resultaten 6.1 Procesresultaten Er zijn in totaal acht gesprekken geweest met professionals werkzaam als projectontwikkelaars en uitvoerders en overkoepelende organisaties in plaats van de beoogde tien gesprekken. De gesprekken met de vertegenwoordigers van de overkoepelende organisaties hebben in tegen stelling tot die met professionals werkzaam als projectontwikkelaars en uitvoerders niet geresulteerd in uitgebreide interviews (zie 2.2). De achtergrond hiervan is dat de benaderde overkoepelende organisaties in de fase waarin wij hen benaderden voor zichzelf geen voortrekkersrol zagen of dat deze organisaties zelf zo sterk in beweging waren dat de prioriteit voor hen niet op het creëren van randvoorwaarden ten aanzien van gender lag. Bij de afsluiting van het project is er sprake van een gunstiger situatie: het RIVM/Cib heeft gender meegenomen als criterium voor de toekenning van projecten rondom seksualiteit en allochtonen vanuit GGD’en en het RIVM/CGL heeft de handleiding opgenomen in haar ‘instrumentenbank’ (2.2). In totaal hebben er vier netwerkbijeenkomsten /expertmeetings, namelijk twee open (net)werkbijeenkomsten een invitational werkdag en een slotbijeenkomst met een totaal aantal deelnemers van rond de 100 personen (exclusief medewerkers Rutgers Nisso Groep) plaatsgevonden (zie 2.3, 4.1, 4.3, 5.4 en bijlage 1). Ook zijn het project en de producten bekend gemaakt via congressen, symposia e.d. (zie 3.5, 4.5, 5.5). De bij het project betrokkenen zijn vooral afkomstig van GGD-en, partner organisaties (ondermeer Pharos, Schorer,NIGZ, Movisie), zelforganisaties of koepelorganisaties (bijvoorbeeld FSAN, Namio), belangenbehartiging organisaties/projecten (bijvoorbeeld Hiv Vereniging, ASERAG, PAMA), organisaties zoals TNO, RIVM, universiteiten en ziekenhuizen. Met name bij de eerste open netwerkbijeenkomst en de werkdag wijken in deelnemersaantal af van het afzonderlijke beoogde minimale aantal deelnemers van 20 per bijeenkomst. Ten aanzien van de eerste netwerkbijeenkomst zou de achtergrond daarvan kunnen zijn dat gender bij de doelgroepen van dit project nog niet bekend was of althans: dat de aandacht erover bij hen niet op de voorgrond stond (zie 2.3). Ondanks de intensieve werving kwam de inschrijving voor de netwerkbijeenkomst moeizaam op gang en op de desbetreffende dag meldden een aantal deelnemers zich (wegens ziekte, problemen met vervoer) af. Met betrekking tot de werkdag is in afwijking op het werkplan is besloten tot een resultaat gerichte invitational werkdag met een beperkt aantal professionals van een aantal grote GGD-en en partner organisaties (zie 3.4). De werkdag heeft de boogde input opgeleverd onder andere voor de tweede open netwerkbijeenkomst voor intermediairs uit de etnische doelgroepen, de handleiding en de training. De open netwerkbijeenkomsten, de werkdag en de slotbijeenkomst zijn ter plekke schriftelijk en/of via de digitale (overall) vragenlijst geëvalueerd (zie 2.3, 4.1, 4.3, 5.4). De werkdag is vanwege het grote aanbod van bijeenkomsten in de geplande periode (november/december 2008) verzet naar januari 2009 (zie 3.4 en 4-4.1.) De slotbijeenkomst is mede vanwege de langere ontwikkeltijd van de handleiding en de folders in het Nederlands en Engels en de uitgestelde uitvoering van een van de trainingen verschoven naar februari 2010 (zie 5 en 5.3). De tweede training heeft vanwege een langere benodigde werving later in het voorjaar in 2010 plaatsgevonden.

19



Er hebben twee tweedaagse trainingen plaats gevonden met een totaal deelnemersaantal van 20 personen. Deze trainingen zijn ter plekke schriftelijk en/of via de via de digitale (overall) vragenlijst geëvalueerd (zie 5.2). De trainingen zijn in zowel het Nederlands als het Engels uitgevoerd door de projectleider van het project en een van de adviesgroepleden tevens onderzoeker/trainer. Er heeft een uitgebreide communicatie over de projectresultaten plaats gevonden (zie 3.5, 4.5, 5.3, 5.4, 5.5). 6.2 Concrete producten Er is een handleiding in het kader van het vormgeven van genderspecifieke aspecten binnen seksuele gezondheidsprojecten in het algemeen en in het bijzonder binnen hiv/aidspreventie aan etnische groepen in Nederland verschenen. Mede op verzoek en in aansluiting op de doelgroepen is de handleiding in zowel het Nederlands als het Engels uitgebracht. Ook is er een folder in het Nederlands en Engels uitgekomen (zie 4.4, 5.1). Er is een draaiboek gemaakt ten behoeve van de tweedaagse training. Alle presentaties, materialen en informatie waarvan gebruik wordt gemaakt in de training (bijvoorbeeld de PowerPoint presentatie en de opdrachten) zijn beschikbaar in het Nederlands en het Engels.

20



7 Conclusies en aanbevelingen 7.1 Conclusie De bevindingen van dit project komen voor een belangrijk deel overeen met de beoogde doelstellingen en ook het projectproces loopt bijna parallel aan het voorgenomen werkplan. De afwijkingen zijn veelal het gevolg van (onverwachte) omstandigheden en situaties (zoals de activiteiten met betrekking tot het inbedden van het instrument bij CGL en Cib in plaats van interviews met professionals van overkoepelende organisaties en de verschuiving van de slotbijeenkomst en de trainingen naar het voorjaar van 2010) of het inspelen op de doelgroep (zoals in het geval van de ontwikkeling van een handleiding in zowel het Engels en het Nederlands). Uit dit eindrapport komt het beeld naar voren dat systematische aandacht voor gender in seksuele gezondheidsprojecten een langdurig traject is. Met dit project zijn we daarin een eind gekomen Aan het begin van het project was gender voor een deel van de uitvoeders en ontwikkelaars moeilijk te vatten, laat staan de implicaties ervan voor seksuele preventieprojecten gericht op etnische groepen. Verder stond gender niet op de agenda van veel van de beoogde doelgroepen. Gaandeweg het project is er meer inzicht gekomen in wat gender inhoudt, dat sekse en gender niet op één hoop kunnen worden gegooid en welke mogelijke implicaties dit heeft voor de ontwikkeling van seksuele gezondheidsprojecten. Er is meer draagvlak ontstaan om gender mee te nemen in de (hiv) preventie gericht op etnische minderheden. Met medewerking van de adviesgroep is via de netwerkbijeenkomsten, interviews, congressen, symposia en via genderexperts een behoorlijk netwerk van bij het genderproject betrokken in personen en instanties, opgebouwd. De, in samenwerking en samenspraak met betrokken professionals, ontwikkelde handleiding en de training worden door de bank genomen positief beoordeeld. Er is een begin gemaakt met de inbedding van de producten en het belang van gender in seksuele gezondheidsprojecten, zoals hiv-preventie projecten gericht op etnische minderheden. Het project, de handleiding en de training is in nieuwsbrieven aan de orde geweest. Er zullen artikelen in relevante tijdschriften verschijnen. Ook worden de producten nu of binnen afzienbare tijd aangeboden via relevante websites. Het RIVM/Cib heeft gender meegenomen als criterium voor de toekenning van projecten rondom seksualiteit en de handleiding is als instrument opgenomen in het loketgezondleven. Echter, hoewel zoals een van de deelnemers van een gendertraining opmerkte ‘het kwartje gevallen is’ zijn we er nog niet helemaal. Het opgebouwde netwerk is veelbelovend maar niet alle relevante doelgroepen zijn in grote getale bereikt, zoals: grote subsidiegevers, het management van organisaties, doelgroepen die de einddoelgroep in een andere taal dan het Engels of Nederlands benaderen, zoals intermediairs gericht op Franstalige Sub Sahara Afrikanen. De eindproducten van dit project zijn laagdrempelig en toegespitst op de behoefte van doelgroepen van dit moment. Dat is nodig geweest om een complex concept als gender een plek te geven binnen hiv-preventieprojecten. Maar voor de doelgroepen die zich verder willen ontwikkelen is verdieping gewenst. Nieuwe ontwikkelaars moeten kunnen

21


zich kunnen spiegelen aan gendersensitieve aandacht.


voorbeeldprojecten waar sprake is van structurele

7.2 Aanbevelingen Blijvende aandacht voor gender preventie projecten gericht op etnische groepen vergt voortdurende agendering bij de intermediaire doelgroepen. Uit de evaluatie en ook uit de trainingen komt naar voren dat een genderspecifieke en -sensitieve kijk en aanpak een proces is dat zich niet vanzelfsprekend en zonder begeleiding, noodzaak of verplichting ontwikkelt. Om gender een structurele aandacht te geven in (hiv-)preventie projecten is het in dit licht aan te bevelen dat gender(verschillen) expliciet als een van de criteria van subsidiegevers, zoals ZonMW, wordt opgenomen om voor subsidie in aanmerking te komen. Om zicht te krijgen op de mate waarin gender in nieuwe projecten in diverse organisaties wordt ingezet en/of vorm krijgt en welke rol het onderhavige project daarin mogelijk heeft gespeeld, is verder een evaluatie onderzoek op niet al te lange termijn na afsluiting van dit project (circa driekwart jaar) aan te bevelen. Ten behoeve van het op de agenda houden van de aandacht voor gender in preventie projecten is een expertmeeting met relevante professionals (ook uit management van organisaties) en uitvoerders die tot nu nog niet bij het project betrokken of voor wie het structureel meenemen van gender nieuw is, binnen dit aanbevelenswaardig.

hivhet zijn jaar

Een vervolgtraining voor professionals die de training hebben gevolgd maar behoefte hebben aan uitwisseling en verdere verdieping ten aanzien van gendersensitieve aandacht in hun seksuele gezondheidsprojecten is gewenst. Het uitbrengen van de handleiding in het Frans, ten behoeve van Franstalige doelgroepen in Nederland is gewenst. Ook vraagt een blijvende aandacht voor gender steeds weer opnieuw actuele, vernieuwende en laagdrempelige informatie die de doelgroepen blijft prikkelen. Op termijn (een jaar tot 2 jaar) is het daarom aan te bevelen de bestaande handleiding aan te passen met nieuwe voorbeelden en (digitale) werkvormen.

22

IS JOUW PROJECT 100% GENDERPROOF? EINDRAPPORTAGE PROJECT VERSTERKING VAN GENDERSPECIFIEKE AANDACHT BINNEN HIV-PREVENTIE PROJECTEN GERICHT OP ETNISCHE

Recommend Documents