Invoering Wet basisvoorziening kinderopvang vergt versterking financiële positie kinderopvangorganisaties

Invoering Wet basisvoorziening kinderopvang vergt versterking financiële positie kinderopvangorganisaties Nulmeting financiële positie geeft verkennend inzicht in toekomstmogelijkheden kinderopvangorganisaties na invoering Wet basisvoorziening kinderopvang

03-0188

Utrecht, mei 2003

Inhoud Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Samenvatting. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

1

Heterogeniteit onderzochte organisaties kent oorsprong in historie kinderopvang . . . 27 Historische context bepalend voor branche kinderopvang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Betrokkenheid overheid bij kinderopvang start midden jaren zeventig . . . . . . . . 27 Door invoering Welzijnswet verantwoordelijkheid bij gemeenten . . . . . . . . . . . 28 Vanaf 1990 kinderopvang als een gezamenlijke verantwoordelijkheid van drie partijen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Politieke omgeving huidige kinderopvang onverminderd dynamisch . . . . . . . . . 28 Onderzoekspopulatie toont heterogeniteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Onderzoekspopulatie omvat 42% van het aantal kindplaatsen . . . . . . . . . . . . . 29 Gegevens met behulp van datawarehouse gestructureerd en gevalideerd . . . . . . 29 Omvang van organisaties in aantal kindplaatsen varieert sterk . . . . . . . . . . . . . . 30 Aantal aan het onderzoek deelnemende organisaties evenwichtig gespreid over Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Onderzoekspopulatie representatief te achten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

2

Gemiddelde financiële positie kinderopvangorganisaties behoeft verbetering . . . . . 35 Onderzoeksmethodiek en kengetallen weerspiegelen heterogeniteit organisaties . . . 35 Goede beheersing werkkapitaal noodzakelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Gemiddeld netto werkkapitaal als percentage van de omzet is licht negatief . . . 36 Factureringsmoment, factureringsperiode en betalingstermijn van belang voor beheersing werkkapitaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Sterke concentratie van organisaties rondom 0% omzetrendement . . . . . . . . . . . . . . 39 Omzetrendement vooral positief in kleine organisaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Rentabiliteit vennootschap onder firma en eenmanszaak gemiddeld het hoogst . . 42 Kostenstructuur toont hoogste relatieve aandeel personeelskosten bij stichtingen . . 43 Substantieel gedeelte van de organisaties voldoet niet aan referentiewaarde solvabiliteit van 25% . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Referentiewaarde solvabiliteit op basis van eigen vermogen wordt door 62% van de organisaties niet bereikt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Solvabiliteit gebaseerd op eigen vermogen kan vertekend beeld geven . . . . . . . 45 Referentiewaarde solvabiliteit op basis van weerstandsvermogen wordt door 50% van de organisaties niet bereikt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Solvabiliteit stichtingen relatief het hoogst. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Correlatie tussen solvabiliteit en rentabiliteit toont aan dat 19 organisaties aan beide referentiewaardes voldoen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 47% van de organisaties die voldoen aan beide referentiewaardes is eenmanszaak . . 50

3

Bandbreedte aangehouden bij raming benodigde investeringen . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Gepleegde investeringen voornamelijk gericht op gebouwen en verbouwingen . . . . 53 Verwachte investeringen in drie categorieën onderscheiden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Investeringsbehoefte uitbreiding en verplaatsing te bepalen op basis van toekomstige vraag naar kinderopvang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Ramingsmodel SEO/SCP gehanteerd voor bepaling van de vraag naar kinderopvang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Recente ontwikkelingen tonen noodzaak actualisatie input SEO/SCP-model . . . . . . 56 Afname economische groei remt vraag naar kinderopvang . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Ontwikkeling in arbeidsparticipatie van vrouwen heeft negatief effect op vraag naar kinderopvang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Demografische ontwikkeling toont daling aantal kinderen na 2007 . . . . . . . . . . 57 SEO/SCP-model ten behoeve van investeringsonderzoek geactualiseerd . . . . . . . . . 59 Mutatie kindplaatsen opnieuw berekend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Vervangingsinvesteringen 2004 tot 2014 bedragen minimaal 270 miljoen . . . . . . . . 62 Samenvattend: investeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

4

Verbreding in te zetten financieringsinstrumenten mogelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Huidige financieringsinstrumenten generiek in te zetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Gebruik financieringsinstrumenten organisaties die voldoen aan referentiewaardes rentabiliteit en solvabiliteit verschilt van gebruik door andere organisaties . . . . . . . . 67 Toekomstige financieringsinstrumenten en -mogelijkheden zijn in ontwikkeling . . . . 69 Overdragen van vastgoedbeheer verhoogt solvabiliteit en verlaagt beheerskosten . . 69 Liquide maken van stille reserves in onroerende zaken mogelijk via vastgoedfonds . . 69 Europese subsidiemiddelen bieden mogelijkheid tot bijdrage in financiering voor uitbreiding of nieuw project . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

5

Conclusies te plaatsen in perspectief strategische brancheverkenning . . . . . . . . . . . 71 Ruim 87% van de onderzochte organisaties voldoet niet tegelijkertijd aan eisen rentabiliteit en solvabiliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Raming investeringen slechts gedeeltelijk mogelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Inzet nieuwe financieringsinstrumenten in ontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Strategische verkenning branche kinderopvang basis voor beoordeling . . . . . . . . . . 72 Marktwerking op korte termijn voor alle organisaties realiteit . . . . . . . . . . . . . . . 73 Vraag naar kinderopvang afhankelijk van aantal determinanten . . . . . . . . . . . . . 73 Positie kinderopvang verschuift op korte termijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Zwakke financiële positie maakt specifieke maatregelen noodzakelijk . . . . . . . . . . . 75

6

Aanbevelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Transformatie aanbodgefinancierde organisaties naar marktgerichte organisaties vergt strakke financiële sturing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Breder inzetten borgstellingen en ontwikkeling nieuwe financieringsinstrumenten bevorderen financierbaarheid organisaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Inzicht in toekomstige investeringen vergt verbetering eenduidige activaregistratie en actualisatie vraagramingsmodel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Faciliterende maatregelen van essentieel belang bij invoering Wbk . . . . . . . . . . . . . . 80 Rijksoverheid heeft stimulerende rol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Gemeenten kunnen ruimte creëren voor succesvolle omslag . . . . . . . . . . . . . . . 81 Waarborgfonds kan door bewaken financierbaarheid omslag naar ondernemingsgerichte organisaties faciliteren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Initiatieven brancheorganisaties kunnen omslag branche stimuleren . . . . . . . . . 82 Draagvlak voorgestelde maatregelen nader te onderzoeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

Bijlagen A

Samenstelling begeleidingscommissie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

B

Lijst van geïnterviewde personen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

C

Uitwerking subsidiemogelijkheden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

D

Vragenlijst financiële positie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

Voorwoord Het onderzoek waar in dit rapport over wordt gerapporteerd, is in opdracht van het Implementatiebureau Wet basisvoorziening kinderopvang uitgevoerd door PricewaterhouseCoopers. Wij hebben het als een eervolle uitdaging ervaren om deze opdracht uit te voeren. Daarbij wisten wij ons verzekerd van de medewerking van velen. Wij zijn de kinderopvangorganisaties die aan het onderzoek hebben meegewerkt zeer erkentelijk voor de tijd en de moeite die zij hebben besteed aan het leveren van de gevraagde informatie. De medewerkers van kinderopvangorganisaties en alle overige partijen die in de branche werkzaam zijn, danken wij voor de inbreng die zij hebben geleverd tijdens de interviews en tijdens de expertmeeting. De inhoudelijke inbreng van de begeleidingscommissie, die bestaat uit vertegenwoordigers van de Maatschappelijk Ondernemers Groep (MOgroep), de Branchevereniging Ondernemers in de Kinderopvang, de Stichting Waarborgfonds Kinderopvang (Waarborgfonds), het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Programmabureau zelf, was voor ons onmisbaar. PricewaterhouseCoopers

7

8

Samenvatting Dit rapport bevat de uitkomsten van het onderzoek naar de financiële positie van kinderopvangorganisaties per 31 december 2001, de investeringsbehoefte voor de periode 2004 tot 2014 en de huidige en toekomstige financieringsinstrumenten. In het perspectief van de beoogde invoering van de Wet basisvoorziening kinderopvang (Wbk) heeft het Programmabureau Implementatie Wbk aan PricewaterhouseCoopers gevraagd dit onderzoek te verrichten. De voor het onderzoek benodigde gegevens zijn verzameld door middel van een vragenlijst die aan de kinderopvangorganisaties is verzonden en door gebruik te maken van financiële gegevens die voor dit onderzoek beschikbaar zijn gesteld door de Stichting Waarborgfonds Kinderopvang (Waarborgfonds). Aan het onderzoek hebben 182 organisaties deelgenomen. Deze organisaties beschikken in totaal over 65.000 kindplaatsen, dat is 42% van het totaal aantal kindplaatsen in 2001. Van 33 organisaties waren onvoldoende complete of consistente gegevens beschikbaar, zodat de analyses van de financiële positie zijn gebaseerd op 149 organisaties met in totaal 64.000 plaatsen, 41,5% van het totale aantal. De in het onderzoek opgenomen organisaties zijn uit heel Nederland afkomstig en zijn evenwichtig gespreid over de regio’s (regio-indeling Kamer van Koophandel). Tevens zijn de organisaties goed gespreid over de zeven grootteklassen die in het onderzoek zijn onderscheiden. Gezien het aantal in het onderzoek betrokken kindplaatsen en de spreiding naar regio en omvang is er voor wat betreft het onderzoek naar de financiële positie van de kinderopvangorganisaties sprake van een voor de branche representatief onderzoek. Het onderzoek naar de investeringsbehoefte is gebaseerd op de gegevens van 68 organisaties en kan daarmee uitsluitend als indicatief worden beschouwd. Het onderzoek naar de financieringsinstrumenten is gebaseerd op de gegevens van 86 organisaties. Vanwege de grote overeenkomsten in de aangeleverde gegevens worden ook deze resultaten als bruikbaar voor de gehele branche beschouwd.

Bevindingen en aanbevelingen geordend naar onderzoeksvragen Het onderzoek is gebaseerd op de volgende in de onderzoeksvragen aangegeven onderwerpen: (a) het in kaart brengen van de financiële positie van ondernemers in de kinderopvang per 31 december 2001, de te verwachten effecten van de Wbk op de vermogenspositie van de kinderopvangorganisaties en de mate waarin de organisaties op de invoering van de Wbk zijn voorbereid; 9

(b) het in kaart brengen van de omvang van de te verwachten investeringen in de branche kinderopvang in de periode 2004 - 2014; (c) het in kaart brengen van de huidige en toekomstige financieringsinstrumenten in de kinderopvangbranche. Naast de feitelijke bevindingen hebben wij een aantal aanbevelingen geformuleerd. Deze zijn geplaatst in het perspectief van de financiële positie in relatie tot de marktwerking waarmee alle kinderopvangorganisaties te maken zullen krijgen. De aanbevelingen zijn gericht op een maximale effectiviteit van de Wbk en de rol die de kernspelers daarbij kunnen vervullen.

Eerste onderzoeksvraag: het in kaart brengen van de financiële positie van kinderopvangorganisaties De eerste onderzoeksvraag omvat naast het in kaart brengen van de financiële positie en de daaraan ten grondslag liggende factoren tevens het in kaart brengen van de effecten die de invoering van de Wbk naar verwachting met zich meebrengt, de eisen van externe financiers, de mate waarin de kinderopvangorganisaties op deze eisen zijn voorbereid en de eventuele risico’s die de invoering van de Wbk met zich meebrengt.

Financiële positie organisaties gemiddeld niet sterk Voor het bepalen van de financiële positie per 31 december 2001 zijn het netto werkkapitaal, de rentabiliteit en de solvabiliteit op basis van het weerstandsvermogen van de 149 onderzochte kinderopvangorganisaties geanalyseerd. Het werkkapitaal is een indicator voor de mate waarin organisaties in staat zijn om de schulden op korte termijn te voldoen. Meer dan de helft van de onderzochte organisaties heeft een positief werkkapitaal. Het gewogen gemiddelde netto werkkapitaal per 31 december 2001 is echter 0,7% negatief. Door het wegvallen van subsidiestromen maakt de invoering van de Wbk de beheersing van het werkkapitaal meer dan ooit noodzakelijk, om te vermijden dat betalingsproblemen zullen ontstaan. De rentabiliteit is een indicator voor de winstgevendheid van een organisatie. Als grondslag voor de beoordeling van de rentabiliteit hebben wij het rendement als percentage van de omzet uit zowel de gesubsidieerde als de niet-gesubsidieerde activiteiten in 2001 gehanteerd. Een organisatie met een positief rendement maakt winst, een organisatie met een negatief rendement maakt verlies. Op basis van de door ons gevoerde gesprekken met financiële instellingen bestaat de verwachting dat de referentiewaarde voor de rentabiliteit voor de branche kinderopvang 10% zal bedragen.

10

Samenvatting

Bijna 30% van de organisaties heeft in 2001 een negatief rendement behaald en 50% heeft een resultaat van rond de 0% behaald. Indien de omzetgrootte van de organisatie wordt meegewogen bedraagt het gemiddelde omzetrendement 0,3%. Dit is substantieel lager dan de referentiewaarde van 10% die wij voor het onderzoek hebben aangehouden. Het blijken vooral de kleine organisaties (van 0 tot 20 en van 20 tot 50 plaatsen) te zijn die de referentiewaarde van 10% benaderen. Gelet op de verschillen in de wijze waarop de stimuleringsgelden en andere subsidiegelden in de jaarrekening zijn verwerkt, hebben wij de beoordeling van de solvabiliteit gebaseerd op het weerstandsvermogen. Het weerstandsvermogen is de verhouding tussen het totaal van het eigen vermogen en de voorzieningen enerzijds en het balanstotaal anderzijds. Het weerstandsvermogen geeft aan in welke mate de organisatie ook in minder gunstige tijden vermogen kan aantrekken. Op basis van de door ons gevoerde gesprekken met financiële instellingen bestaat de verwachting dat de referentiewaarde voor de solvabiliteit op basis van het weerstandsvermogen voor de branche kinderopvang 25% zal bedragen. Uit het onderzoek is gebleken dat 50% van de organisaties (75 organisaties) een op weerstandsvermogen gebaseerde solvabiliteit heeft die onder de referentiewaarde van 25% ligt. De gewogen gemiddelde solvabiliteit bedraagt 29,4%. Van 20 organisaties is de solvabiliteit negatief, als gevolg van verliezen. Uit een nadere analyse van deze verliezen is gebleken dat deze mede worden veroorzaakt door aanloopverliezen. Bij stichtingen is de gemiddelde solvabiliteit met ongeveer 34 % het hoogst en bij de vennootschappen onder firma met ongeveer 7% het laagst. Hierbij moet echter worden opgemerkt dat de eigen vermogensvorming bij de vennootschappen onder firma onderhevig kan zijn aan privé-onttrekkingen door eigenaren, waardoor de omvang van het eigen vermogen wellicht vertekend (te laag) is. Samenvattend kunnen de kernbevindingen van het onderzoek naar de financiële positie als volgt worden weergegeven: (a) Bijna de helft van de organisaties beschikt over een negatief netto werkkapitaal; (b) Het gemiddelde netto werkkapitaal bedraagt 0,7% negatief; (c) Ongeveer de helft van de organisaties heeft een omzetrendement van circa 0%; (d) Het gewogen omzetrendement van de organisaties bedraagt gemiddeld 0,3%, terwijl de referentiewaarde van externe financiers 10% bedraagt; (e) Van 50% van de organisaties is de op weerstandsvermogen gebaseerde solvabiliteit lager dan de 25% die de financiers naar verwachting als referentiewaarde zullen hanteren; (f) De op weerstandsvermogen gebaseerde solvabiliteit is gemiddeld 29,4%. Van de 149 organisaties waarop het onderzoek naar de financiële positie van de kinderopvangorganisaties is gebaseerd, voldeden 130 organisaties (87,3%) eind 2001 niet aan beide referentiewaardes (voor rentabiliteit en solvabiliteit tegelijk). 19 organisaties voldoen wel aan de beide referentiewaardes. Deze organisaties zijn over het algemeen klein van omvang (0-50 kindplaatsen) en hebben relatief vaak de rechtsvorm van een eenmanszaak. Samenvatting

11

In figuur S-1 is de financiële positie van de 149 onderzochte organisaties samengevat, waarbij de bovenstaande referentiewaardes zijn weergegeven. Figuur S-1: Matrix rentabiliteit versus solvabiliteit op basis van weerstandsvermogen

Rentabiliteit (netto resultaat in % van de omzet)

40% 30%

III

N=16 (10,7%)

I

IV

N=59 (39,6%)

II

N=19 (12,8%)

20% 10% 0% -10% -20% -30%

-40% -100%

-75%

-50%

-25%

0%

25%

N=55 (N=36,9%) 50%

75%

Solvabiliteit (weerstandsvermogen in % van totale vermogen)

100% N=149

Bron: PricewaterhouseCoopers

Onderzoek geeft inzicht in factoren die financiële positie verklaren Uit het onderzoek blijken de volgende mogelijke verklaringen voor het gemiddeld negatieve werkkapitaal: (a) het factureringsmoment (25% van de organisaties factureert achteraf); (b) de factureringsperiode (niet alle organisaties hanteren dezelfde periode); (c) de betalingstermijn (de gemiddelde overschrijding bedraagt 13 dagen). Tekortschietende rentabiliteit en solvabiliteit worden deels veroorzaakt door de regelgeving en restricties van subsidiërende instanties ten aanzien van het maken van winst en ten aanzien van vermogensontwikkeling bij de door hen gesubsidieerde organisaties. Verder blijkt uit het onderzoek dat het eigen vermogen slechts in beperkte mate door de organisaties zelf is opgebouwd. Dat betekent dat organisaties afhankelijk zijn van externe middelen, en daarmee kwetsbaar zijn. Wij hebben geen onderzoek verricht naar het bestaan van vergelijkbare kengetallen voor rentabiliteit en solvabiliteit in andere sectoren dan de kinderopvangbranche. Een branchevergelijking is dus niet mogelijk. Wij hebben evenmin een vergelijking gemaakt tussen de financiële positie ultimo 2000 en ultimo 2001. De vergelijkbaarheid van de cijfers is daarvoor te gering, omdat in 2001 veel fusies en overnames hebben plaatsgevonden en veel organisaties pas in 2001 zijn gestart. Bovendien hebben niet alle organisaties data over 2000 aangeleverd. Wij hebben in het onderzoek gekozen voor een toekomstgerichte aanpak, waarin het accent ligt op mogelijkheden om in de toekomst te voldoen aan de referentiewaardes van de financiers.

12

Samenvatting

Invoering Wbk maakt verbetering financiële positie noodzakelijk om aan eisen externe financiers te kunnen voldoen Met de verdere invoering van de vraaggestuurde financiering, de minder sterke economische ontwikkeling en het beter in evenwicht komen van vraag en aanbod door de forse capaciteitsuitbreiding van de afgelopen jaren neemt ook het bedrijfsrisico van kinderopvangorganisaties toe. Bovendien vormen de in de Wbk te beëindigen subsidiestromen voor een deel van de organisaties de basis van het werkkapitaal. Dit alles vraagt om een beter rendement en een hogere solvabiliteit, zodat de continuïteit van de organisaties gewaarborgd kan blijven. Bij organisaties die niet voldoen aan deze referentiewaardes kunnen er knelpunten optreden. Gelet op de conclusie dat 87,3% van de 149 aan het onderzoek deelnemende organisaties per eind 2001 niet aan beide referentiewaardes voldoet, kan worden geconcludeerd dat een groot deel van de organisaties onvoldoende is toegerust voor de invoering van de Wbk, als geen actie wordt ondernomen. De financiële positie van de branche behoeft in het licht van de invoering van de Wbk substantiële verbetering. Organisaties die nu in hoge mate afhankelijk zijn van bevoorschotting (bijvoorbeeld door gemeenten in verband met subsidieplaatsen) lopen na invoering van de Wbk de meeste kans om in problemen te geraken. Uit het onderzoek is gebleken dat van de 49 organisaties die subsidievoorschotten ontvangen er 43 niet voldoen aan de referentiewaardes. Door de invoering van de Wbk kan voor deze organisaties naast een structureel probleem ook een incidenteel liquiditeitstekort ontstaan, omdat er na invoering van de Wbk een periode is waarin geen subsidievoorschotten meer worden ontvangen, terwijl evenmin al vanuit ouders en werkgevers betalingen zijn ontvangen (mede gelet op de overschrijding van de betalingstermijnen).

Strakke financiële sturing voorwaarde voor verbeteren financiële positie Om de omslag naar ondernemingsgerichte organisaties te kunnen maken zal in ieder geval een deel van de organisaties sterker moeten gaan sturen op financiële resultaten. Om de financiële sturing te kunnen borgen bevelen wij de organisaties aan om, voor zover dit nog niet is gebeurd: (a) een planning- en controlcyclus op te zetten; (b) een businessplan inclusief een investerings- en liquiditeitsplan op te stellen. Bij het opstellen van begrotingen en managementinformatie is het zinvol om duidelijk naar voren te laten komen in welke mate de referentiewaardes worden gehaald. Personeelskosten vormen voor kinderopvangorganisaties het grootste deel van de kosten. Een goede beheersing van deze kosten door te sturen op productiviteit en bezettingsgraad heeft daarmee een grote invloed op de rentabiliteit.

Samenvatting

13

Voor het beoordelen van de rentabiliteit achten wij het rendement per kindplaats het meest adequate kengetal. Voldoende rendement per kindplaats betekent tevens voldoende omzetrendement en solvabiliteit. Voor de sturing op rendement per kindplaats is het aan te bevelen uit te gaan van een normatieve productiviteit en bezettingsgraad, dat wil zeggen een productiviteit en bezettingsgraad die door de organisatie wenselijk en haalbaar worden geacht. De normatieve productiviteit zal gelet op de praktijkervaringen ruim beneden de 100% liggen. De solvabiliteit kan worden verhoogd door bijvoorbeeld het eigen vermogen te vergroten. Omvorming van stichtingen naar B.V.’s kan daaraan bijdragen. Uit het onderzoek blijkt dat de stichtingen slechts zelden in staat waren om aan beide referentiewaardes te voldoen. Een tweede mogelijkheid is off balance financiering, bijvoorbeeld door het afstoten van vastgoed. Daartoe moet worden nagegaan of kan worden aangesloten bij een bestaand vastgoedfonds. Indien dit niet het geval is, dient de haalbaarheid van een nieuw op te richten vastgoedfonds specifiek voor de kinderopvang te worden onderzocht. Instrumenten voor een betere beheersing van het werkkapitaal zijn automatische incasso (50% van de organisaties maakt nog geen gebruik van dit instrument), facturering vooraf en variatie in de betalingstermijn. Daarnaast kan, indien de financiers terughoudend zijn bij het verstrekken van overbruggingskrediet, een systeem worden opgezet van achtergestelde leningen.

Kans op financiële calamiteiten op grond van onderzoeksresultaten niet te voorspellen Door de wegvallende subsidies zijn na de invoering van de Wbk alle kinderopvangorganisaties aangewezen op externe financiers. Wij verwachten op grond van onze gesprekken dat de financiers zich, mogelijk mede gezien de uitkomsten van dit onderzoek, terughoudend op zullen stellen bij het beoordelen van financieringsaanvragen van kinderopvangorganisaties. Daarbij komt dat de wachtlijst in de kinderopvang terugloopt en in de nabije toekomst het aantal kinderen (verder) zal afnemen. Daarmee is leegstandsrisico niet uit te sluiten. Voor een aantal organisaties is op grond van deze factoren de kans op faillissement reëel aanwezig. In hoeverre dit tot calamiteiten zal leiden, is op grond van dit onderzoek niet vast te stellen. Zo is niet te voorspellen in hoeverre overname door andere organisaties faillissement zal voorkomen. Een te grote terugloop in capaciteit kan tot maatschappelijke problemen leiden als het gaat om regio’s waar teveel organisaties zijn gesaneerd en er onvoldoende nieuwe toetreders zijn. Om deze situatie te voorkomen, achten wij een aantal (verderop nader toegelichte) financiële maatregelen nodig.

14

Samenvatting

Tweede onderzoeksvraag: de investeringsbehoefte van de branche In het onderzoek is de omvang van de te verwachten investeringen berekend voor de periode 2004 tot 2014. Er is onderscheid gemaakt tussen uitbreidings- en verplaatsingsinvesteringen enerzijds en vervangingsinvesteringen anderzijds. Voor de berekening van de investeringsbehoefte voor uitbreiding en verplaatsing is het vraagramingsmodel 2003-2007 van de Stichting voor Economisch Onderzoek en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SEO/SCP) als uitgangspunt gehanteerd. Naar aanleiding van recente ontwikkelingen, gebleken uit de door ons uitgevoerde strategische verkenning, hebben wij geconstateerd dat het SEO/SCP-model actualisatie en aanvulling behoeft. Wij hebben in het kader van dit onderzoek de ramingen uit het SEO/SCP-model geactualiseerd op het punt van de arbeidsparticipatie van vrouwen en de ontwikkeling van het Bruto Nationaal Product. Tevens hebben wij de demografische ontwikkelingen tot 2014 in kaart gebracht. Voor de benodigde uitbreidings- en verplaatsingsinvesteringen zijn op basis van dit door ons aangepaste vraagvoorspelmodel twee scenario’s opgesteld: een basisscenario en een laagconjunctuurscenario. Door vermenigvuldiging van de mutaties in kindplaatsen met het kengetal van € 12.500,- voor gemiddelde stichtingskosten per kindplaats wordt een raming van het investeringsbedrag verkregen. De benodigde investeringen voor uitbreiding zijn over de periode 1 januari 2004 tot en met 31 december 2013 in het basisscenario op circa € 1,1 miljard geraamd. Volgens het laagconjunctuurscenario zijn deze investeringen op circa € 0,5 miljard geraamd. Omdat op grond van de huidige gegevens geen regionaal inzicht op lange termijn kan worden verkregen, is het niet mogelijk gebleken om de ramingen te specificeren naar investeringsjaar, naar regio of naar categorie kindplaatsen (voor kinderen van 0-4 jaar of van 4-12 jaar). Om dezelfde reden was het niet mogelijk om verplaatsingsinvesteringen te berekenen. De bedragen van € 1,1 miljard en € 0,5 miljard betreffen de totaal benodigde uitbreidingsinvesteringen. Daarvan zal een deel moeten worden opgebracht door de organisaties zelf (voor panden in eigendom) en een deel door de verhuurders. Uitgaande van een eigendomsaandeel van 15% varieert het door de branche op te brengen bedrag (afhankelijk van het gekozen scenario) tussen de € 75 miljoen en de € 165 miljoen. Het investeringsbedrag voor vervanging van de inrichting van gebouwen ramen wij op € 66,2 miljoen en het bedrag voor vervanging van de inventaris op € 101,8 miljoen. Aangezien wij er op grond van de gemiddelde afschrijvingspercentages van uit zijn gegaan dat over de onderzoeksperiode van 10 jaar gemiddeld eenmaal de investering in inrichting en tweemaal de investering in inventaris plaatsvindt, wordt de totale investering op € 270 miljoen geraamd. De omvang van de investeringen voor het aanpassen dan wel verbeteren van bestaande locaties is sterk afhankelijk van de mate waarin de huidige locaties voldoen aan de gestelde kwaliteitseisen. Omdat daarin binnen het bestek van dit onderzoek geen inzicht kon worden verkregen, was het niet mogelijk om voor deze vervangingsinvesteringen een raming op te stellen. De raming van € 270 miljoen moet daarom als een ondergrens voor de verwachte vervangingsinvesteringen worden gezien. Samenvatting

15

Uit deze bevindingen kan de conclusie worden getrokken dat de mogelijkheid om financiering te kunnen aantrekken, voor de branche de komende jaren van groot belang blijft. Tevens moet op grond van het onderzoek worden geconcludeerd dat ontbrekend inzicht in vraag en aanbod en in de huidige omvang en staat van de activa een goede raming van de benodigde investering onmogelijk maakt. Om het noodzakelijke inzicht in de te plegen investeringen te vergroten, dient de activaregistratie te worden verbeterd. Landelijk uniforme richtlijnen voor de jaarverslaglegging kunnen de transparantie en daarmee de financierbaarheid bevorderen. Verder is voor een gedegen investeringsraming een adequaat vraagramingsmodel nodig. Daartoe kan een geactualiseerd en op onderdelen verbeterd SEO/SCP-model de basis vormen. Een spoedige beschikbaarheid is van groot belang.

Derde onderzoeksvraag: huidige en toekomstige financieringsinstrumenten Wij hebben onderzocht welke financieringsinstrumenten op dit moment in de branche kinderopvang worden gebruikt en welke instrumenten mogelijk in de toekomst kunnen worden gebruikt. Door de (historisch bepaalde) diversiteit van de branche is er geen generiek risicoprofiel ten aanzien van de financiering op te stellen. Financiers kunnen zich daardoor terughoudend opstellen en hun onzekerheden afwentelen op degenen die de financiering aanvragen. Reductie van onzekerheid is van essentieel belang voor een geslaagde invoering van de Wbk.

Bestaande financieringsinstrumenten op onderdelen breder in te zetten De huidige financieringsinstrumenten betreffen vooral generieke instrumenten, die in principe in de gehele branche kunnen worden gebruikt. Het meest bekend bij de organisaties zijn de hypothecaire leningen, de rekening-courant faciliteiten, de facturering vooraf en (aanvullende) subsidies. Dit zijn dan ook de meest gebruikte instrumenten, zij het dat zeker nog niet alle organisaties deze instrumenten inzetten. Huur en verhuur, leasing en (achtergestelde) leningen komen minder frequent voor. In 2001 is door de organisaties niet of nauwelijks gebruik gemaakt van financiering door vastgoedmaatschappijen, factoring en participaties en in het geheel niet van aandelenemissies, risicokapitaalverstrekkers en sale/leasebackconstructies. De 19 organisaties die voldoen aan de referentiewaardes van zowel rentabiliteit als solvabiliteit, blijken relatief weinig gebruik te maken van hypothecaire leningen en aanvullende subsidies en relatief veel van facturering vooraf.

16

Samenvatting

Wij concluderen verder uit het onderzoek dat het bestaande borgstellingsinstrument nog niet volledig wordt benut. Het verdient aanbeveling om onder voorwaarden het bestaande borgstellingsinstrument aan te vullen met huurgarantie, garantie bij achtergestelde leningen en de borgstellingsregeling voor het middenen kleinbedrijf.

Aantal nieuwe instrumenten nader te onderzoeken Kinderopvangorganisaties verkennen naast de huidige financieringsinstrumenten ook nieuwe financieringsopties en benaderen daarvoor partijen als pensioenfondsen, woningbouwcorporaties, vastgoedontwikkelaars en participatiemaatschappijen. Zij oriënteren zich op een aantal nieuwe instrumenten, waarvan de belangrijkste zijn: (a) het overdragen van vastgoedbeheer (42 kinderopvangorganisaties hebben een of meer panden in eigendom); (b) het liquide maken van stille reserves in onroerende zaken via een vastgoedfonds; (c) het vergroten van het gebruik van achtergestelde leningen. De beschikbaarheid van vastgoed maakt de eerste twee instrumenten tot een specifiek instrument voor de branche. Voor het overdragen van vastgoed noemden wij al eerder de suggestie om voor dit doel aansluiting te zoeken bij een bestaand vastgoedfonds of zo nodig de haalbaarheid van het oprichten van een nieuw fonds te onderzoeken. Te overwegen valt om in dit systeem een incentive in te bouwen door de leningsvoorwaarden te koppelen aan een beoordeling van de financiële risico’s door het Waarborgfonds. Het vergroten van het gebruik van achtergestelde leningen (waarvoor gelet op de financiële positie van de branche vaak een borgstelling nodig zal zijn) dient niet te worden opgevat als verkapte subsidiering. Achtergestelde leningen dienen volledig te worden afgelost en na de afgesproken termijn rentedragend te worden. Het instrument van achtergestelde leningen kan onder meer een waardevolle rol spelen bij het tijdelijke liquiditeitstekort dat na invoering van de Wbk kan ontstaan. Europese subsidiemiddelen kunnen een bijdrage leveren in de financiering van uitbreidingen of nieuwe projecten. De Europese middelen bieden kansen voor het realiseren van projecten op het gebied van gedeelde arbeid en zorg, op het gebied van kwaliteit en kwantiteit van de opvang en op het gebied van personeelsopleidingen. De mogelijke omvang van deze subsidies valt buiten de scope van het onderzoek.

Samenvatting

17

Optimale invoering Wbk vereist actieve rol kernspelers De invoering van de Wbk heeft niet alleen gevolgen voor de rol van de kinderopvangorganisaties; ook de rol van de landelijke en lokale overheid, het Waarborgfonds en de brancheorganisaties verandert. De hieronder genoemde aanbevelingen zijn gericht op de bijdrage die deze kernspelers kunnen leveren aan het reduceren van de onzekerheden (de risico’s) die kunnen ontstaan door de invoering van de Wbk. Wij achten een aantal maatregelen daartoe noodzakelijk, onder de voorwaarde dat de beoogde marktwerking daardoor niet wordt aangetast.

Stimulerende rol rijksoverheid blijft van belang Voor de rijksoverheid, verantwoordelijk voor een basisniveau van voorzieningen, achten wij een voortzetting van de huidige stimulerende rol weggelegd als het gaat om de totstandkoming van de benodigde maatregelen. De rol van de overheid omvat dan naar ons oordeel: (a) het actualiseren van het SEO/SCP-model, zodat op basis daarvan een adequate vraagvoorspelling kan worden opgesteld; (b) het blijven stimuleren van activiteiten die beogen de branche toe te rusten voor de invoering van de Wbk, waaronder: (i) het onderzoeken van de mogelijkheden voor overdracht van vastgoed door aansluiting bij een bestaand vastgoedfonds of eventueel oprichting van een nieuw fonds; (ii) het onderzoeken van de mogelijkheden om het borgstellingsinstrument uit te breiden; (iii) het onderzoeken van de mogelijkheden voor een ratingsysteem ten behoeve van de beoordeling van financieringsaanvragen; (iv) het tijdelijk faciliteren van landelijke partijen bij het vormgeven van beleid.

Beëindigen subsidierestricties door gemeenten biedt kinderopvangorganisaties ruimte Gemeenten kunnen een bijdrage leveren door het beëindigen van restricties ten aanzien van de exploitatie en vorming van eigen vermogen, om de organisaties de gelegenheid te geven voldoende solvabiliteit op te bouwen. Ook na invoering van de Wbk kan dit spelen, als kinderopvangorganisaties onderdeel zijn van brede (gesubsidieerde) welzijnsorganisaties. Daarnaast kunnen gemeenten nagaan of het mogelijk is om nu al hoge bevoorschotting van organisaties af te bouwen, zodat de overgang naar het nieuwe systeem geleidelijker kan plaatsvinden en een tijdelijk liquiditeitstekort na invoering van de Wbk kan worden voorkomen.

18

Samenvatting

Waarborgfonds kan bijdragen aan reductie onzekerheden De beoogde reductie van onzekerheid kan naar onze mening worden bevorderd door de ontwikkeling van een ratingsysteem. Het ratingsysteem zien wij als instrument om te komen tot een gefundeerd oordeel over financieringsaanvragen. Het ratingsysteem omvat zowel financiële getallen als kwalitatieve indicatoren. Gelet op zijn taakstelling ligt het voor de hand dat het Waarborgfonds hiertoe het voortouw neemt. Voor het beoordelen van financieringsaanvragen met behulp van het ratingsysteem dient in afstemming met andere initiatieven een specifiek kennisdatabase ontwikkeld te worden. Een nader onderzoek moet aantonen of een ratingsysteem haalbaar is en op voldoende draagvlak kan rekenen. Gelet op de financiële positie van de branche en de toename van de risico’s bij de invoering van de Wbk is het noodzakelijk dat de omvang van het vermogen van het Waarborgfonds opnieuw wordt geijkt. Wij zien voor het Waarborgfonds een rol weggelegd bij het door ons aanbevolen onderzoek naar de aansluiting bij of oprichting van een vastgoedfonds, naar het uitbreiden van de borgstellingsmogelijkheden en naar het ontwikkelen van nieuwe financieringsinstrumenten.

Brancheorganisaties kunnen omslag naar ondernemerschap faciliteren De brancheorganisaties kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de omslag naar een ondernemingsgerichte branche door: (a) het bijdragen aan het realiseren van de genoemde maatregelen; (b) het (blijven) bundelen van branchekennis ten behoeve van kinderopvangorganisaties en andere belanghebbenden en voor eigen beleidsdoeleinden; (c) het stimuleren van en aandacht vragen voor eenheid van taal en voor stringente toepassing van richtlijnen voor registratie en verslaglegging; (d) het voorzien in specialistische kennis die individuele leden niet of moeilijk in kunnen huren. Om een optimale bijdrage te kunnen leveren, achten wij het gewenst dat de brancheorganisaties hun krachten bundelen.

Haalbaarheidsonderzoek voorgestelde maatregelen eerste stap vervolgacties Het uitvoeren van een onderzoek naar haalbaarheid en draagvlak van de voorgestelde maatregelen in de komende maanden beschouwen wij als een noodzakelijke eerste vervolgactiviteit. Het ministerie van SZW/ het Programmabureau zou daartoe de regie kunnen nemen.

Samenvatting

19

20

Inleiding In dit rapport worden de resultaten weergegeven van het onderzoek naar de financiële positie van de kinderopvangorganisaties. Beschreven worden de financiële positie per 31 december 2001, de investeringsbehoefte voor de periode 2004 tot 2014 en de huidige en potentiële financieringsinstrumenten.

Aanleiding Het onderzoek vloeit voort uit het gegeven dat de Wet basisvoorziening kinderopvang (Wbk) van kracht zal worden, naar verwachting met ingang van 1 januari 2005. Het doel van de Wbk is tweeledig. Enerzijds wil de overheid middels het aanbieden van een financiële tegemoetkoming aan de ouders de toegankelijkheid van de kinderopvang verbeteren. Hierdoor wordt voor ouders het combineren van arbeid en zorgtaken beter mogelijk, waardoor arbeidsdeelname van vooral vrouwen wordt bevorderd. Anderzijds bevat de Wbk landelijk geldende voorschriften voor de kwaliteit van de kinderopvang en uniformeert de Wbk de controlerende rol van de gemeenten. De kern van het financiële deel van de wet is het bekostigingsstelsel waarmee de aandacht wordt verlegd van aanbodgerichte financiering door de gemeenten naar vraagfinanciering via de ouders. De overheid gaat uit van een gezamenlijke financiële verantwoordelijkheid van ouders, werkgevers en de overheid. Het verantwoordelijke ministerie, tot juli 2002 het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en daarna het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), heeft een Programmabureau Implementatie Wbk ingesteld, dat voorbereidingen treft om de invoering van de Wbk mogelijk te maken. Hiertoe is een voorbereidingsprogramma opgesteld, waarvan het onderhavige onderzoek deel uitmaakt. Het Programmabureau heeft PricewaterhouseCoopers gevraagd onderzoek te doen naar: (a) de financiële positie van de kinderopvangorganisaties per 31 december 2001 en de te verwachten effecten van de Wbk op de financiële positie van de organisaties, toegespitst op de volgende aspecten: een representatief beeld van de financiële positie; een beeld van de belangrijkste factoren die aan de financiële positie ten grondslag liggen; een concreet beeld van de effecten die de invoering van de Wbk zal hebben op de vermogenspositie; een beeld van de mate waarin organisaties op externe financiering zijn voorbereid (de eisen die financiers zullen stellen, de mate waarin de organisaties aan de eisen voldoen en de maatregelen die nodig zijn om aan de eisen te (blijven) voldoen); een beeld van het risico om als gevolg van de invoering van de Wbk geconfronteerd te worden met een financiële calamiteit; 21

(b) de omvang van de te verwachten investeringen in de branche kinderopvang in de periode 2004 tot 2014, te berekenen op basis van de belangrijkste factoren die op de investeringen van invloed zijn en op basis van twee ontwikkelingsscenario’s; (c) de huidige en mogelijke toekomstige financieringsinstrumenten in de kinderopvangbranche, toegespitst op de volgende aspecten: een inventarisatie van de instrumenten die op dit moment worden gebruikt of onderzocht; een beeld van de randvoorwaarden en voor- en nadelen die zijn verbonden aan de financieringsopties; een beeld van de bestaande overheidsfaciliteiten die een bijdrage kunnen leveren aan het investeringsklimaat; een beeld van de nieuwe financieringsinstrumenten die een bijdrage kunnen leveren aan het versterken van het investeringsklimaat. Op basis van de onderzoeksresultaten worden zoals in de opdracht is aangegeven aanbevelingen geformuleerd aan het ministerie van SZW en het Waarborgfonds. In aanvulling daarop hebben wij aanbevelingen geformuleerd voor overige belanghebbenden binnen de branche kinderopvang.

Begeleidingscommissie Het onderzoek is ondersteund door een begeleidingscommissie, die bestaat uit vertegenwoordigers van de Maatschappelijk Ondernemers Groep (MOgroep), de Branchevereniging Ondernemers in de Kinderopvang, de Stichting Waarborgfonds Kinderopvang (Waarborgfonds), het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Programmabureau Wbk. In bijlage A is de samenstelling weergegeven. De begeleidingscommissie heeft een adviserende functie naar het Programmabureau Implementatie Wbk, het Waarborgfonds en het ministerie van SZW en is actief betrokken geweest bij alle fasen van het onderzoek. Zo heeft de begeleidingscommissie om te beginnen een adviserende rol vervuld bij het ontwikkelen van de vragenlijst die naar de organisaties is verzonden. Verder heeft de commissie deelnemers voorgesteld voor de expertmeeting waarin de door ons opgestelde strategische verkenningen zijn getoetst en hebben de leden van de commissie een inhoudelijke rol gespeeld door deelname aan de expertmeeting. Ook voor de interviews met organisaties en belanghebbenden zijn door de commissie voorstellen gedaan. Tot slot is in de begeleidingscommissie de conceptversie van dit rapport besproken.

Uitvoering onderzoek Per onderzoeksvraag wordt hieronder aangegeven welke onderzoeksmethoden en analyses zijn gebruikt.

22

Inleiding

Uitvoering onderzoek financiële positie Voor het vaststellen van de financiële positie van de organisaties in de kinderopvangbranche is in overleg met de begeleidingscommissie een vragenlijst ontwikkeld die naar alle in het adressenbestand van het Programmabureau opgenomen organisaties is gestuurd. Dit betreft ruim 1.300 kinderopvangorganisaties. De vragenlijst is tevens gebruikt om extra informatie te verzamelen voor de beantwoording van de andere twee onderzoeksvragen. De vragenlijst (zie bijlage D) is opgebouwd uit de volgende onderdelen: (a) algemene informatie over de organisatie; (b) financiële gegevens; (c) investeringen; (d) financieringsinstrumenten. De algemene informatie is opgevraagd om de door organisaties aangeleverde financiële informatie diepgaand te kunnen analyseren en zoveel mogelijk de context van de cijfers te achterhalen. Deze algemene informatie omvat een organigram, een schema van de juridische structuur, een informatiebrochure, de jaarrekening 2001, een prognose 2002, de begroting 2003 en het investeringsplan en/of huisvestingsplan. Tijdens het onderzoek is een supportdesk zowel telefonisch als via e-mail beschikbaar geweest om algemene en inhoudelijke vragen van de organisaties te beantwoorden. Naast het analyseren van de aangeleverde informatie hebben wij, om het onderzoeksbestand te vergroten, bij het Waarborgfonds jaarrekeningen onderzocht van organisaties die niet op de vragenlijst hadden gereageerd. De betreffende organisaties zijn van tevoren schriftelijk op de hoogte gebracht van de intentie om de jaarrekeningen te gebruiken en zijn gevraagd om toestemming te verlenen voor het gebruik van de jaarrekening in het onderzoek. Eén organisatie heeft daarvoor geen toestemming verleend. Door gebruik te maken van de jaarrekeningen bij het Waarborgfonds kon aanvullende informatie worden verkregen over de financiële positie en de door de desbetreffende organisaties gehanteerde tarieven. Wij hebben vastgesteld dat de kinderopvangorganisaties waarvan de jaarrekeningen via het Waarborgfonds zijn onderzocht eenzelfde heterogeniteit vertonen als de organisaties die de vragenlijst hebben ingevuld. De beide bestanden mogen daarom worden samengevoegd. Gezien de heterogeniteit van de branche kinderopvang is een datawarehouse ontwikkeld om alle geïnventariseerde gegevens op een systematische wijze te kunnen structureren, valideren en analyseren. Met behulp van dit datawarehouse is een breed scala analyses uitgevoerd en zijn dwarsverbanden getoetst. Dit rapport bevat de kernbevindingen van de uitgevoerde analyses.

Inleiding

23

Uitvoering onderzoek te verwachten investeringen Om het onderzoek naar de te verwachten investeringen te kunnen uitvoeren hebben wij enerzijds de informatie uit de vragenlijst geanalyseerd en anderzijds een expertmatige insteek gekozen door een beroep te doen op specifieke materiedeskundigheid. De raming van de investeringskosten hangt in hoge mate samen met de vraag naar kinderopvang. Om zicht te krijgen op mogelijke scenario’s voor de ontwikkeling van de vraag is een vraagvoorspelmodel geconstrueerd. Hierbij is gebruik gemaakt van het voorspelmodel van de Stichting voor Economisch Onderzoek en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SEO/SCP), dat de basis is voor vraagramingen tot 2007. Voor het ramen van de investeringen hebben wij de door ons bewerkte cijfers van het SEO/SCP en een aantal kengetallen gebruikt. Deze kengetallen zijn ontleend aan het rapport Kengetallen Bedrijfsvoering 2001van het Waarborgfonds en de MOgroep en aan de bij het Waarborgfonds aanwezige expertise. De kengetallen betreffen: (a) de gemiddelde stichtingskosten per vierkante meter bruto vloeroppervlak in 2001; deze blijken in de praktijk te variëren tussen € 1.130 en € 1.360; gerekend is met het (afgeronde) gemiddelde van € 1.250,-; (b) het gemiddeld aantal vierkante meters bruto bebouwd vloeroppervlak per kindplaats in 2001, namelijk 10m2. Om het vraagvoorspelmodel te kunnen construeren en om de resultaten in de juiste context te plaatsen, hebben wij allereerst een strategische verkenning uitgevoerd voor het in kaart brengen van de interne en externe ontwikkelingen van de branche kinderopvang. Met behulp van literatuuronderzoek en interviews met belanghebbenden zoals gemeenten, bemiddelaars, financiers, ouders, bedrijven en kinderopvangorganisaties zijn de volgende strategische verkenningen uitgevoerd: (a) een omgevingsanalyse; (b) een concurrentiekrachtenanalyse; (c) een marktanalyse; (d) een interne analyse; (e) een sterkte – zwakte analyse. Vervolgens is een expertmeeting met genoemde belanghebbenden georganiseerd om de analyses te toetsen en om op basis van de geschetste ontwikkelingen de belangrijkste kenmerken voor de scenario’s te bepalen. De uitkomsten van de strategische verkenningen en de beschouwde scenario’s zijn in dit rapport alleen beknopt weergegeven.

24

Inleiding

Uitvoering onderzoek financieringsinstrumenten Om te bepalen welke instrumenten in de branche op dit moment worden gebruikt en welke instrumenten in de toekomst kunnen bijdragen aan het versterken van het investeringsklimaat zijn verschillende middelen ingezet. In de eerder genoemde vragenlijst is om een eerste indruk te verkrijgen van de instrumenten aan de ondernemers gevraagd welke instrumenten men kent, welke instrumenten men gebruikt en welke instrumenten men overweegt te gebruiken of juist niet te gebruiken; gevraagd is om de antwoorden toe te lichten. Verder hebben wij met huidige en potentiële nieuwe financiers interviews gehouden om de informatie uit de vragenlijst te toetsen en om van deze financiële deskundigen te vernemen welke mogelijke instrumenten in de toekomst een rol kunnen spelen. Door de subsidieadviseurs van PricewaterhouseCoopers is verkend welke subsidiemogelijkheden voor organisaties in de kinderopvangbranche op zowel nationaal als Europees niveau bestaan naast de huidige bestaande financieringsstromen.

Opbouw van het rapport Het rapport bestaat uit zes hoofdstukken en is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 1 wordt de onderzoekspopulatie nader uiteengezet. In hoofdstuk 2 komt de financiële positie van de kinderopvangorganisaties aan de orde. Achtereenvolgens zullen het werkkapitaal, de rentabiliteit en de solvabiliteit van de organisaties worden besproken. Tot slot wordt de samenhang weergegeven door middel van een correlatie tussen rentabiliteit en de solvabiliteit. Hoofdstuk 3 bevat de beschrijving van het onderzoek naar de omvang van de te verwachten investeringen in de branche kinderopvang over de periode 2004 tot 2014. In hoofdstuk 4 gaan wij vervolgens in op de huidige en toekomstige financieringsinstrumenten en subsidiemogelijkheden voor de branche kinderopvang. In hoofdstuk 5 worden de conclusies weergegeven en tot slot worden in hoofdstuk 6 aanbevelingen voor het ministerie van SZW, het Waarborgfonds en andere belanghebbenden geformuleerd. Het rapport wordt gecompleteerd door drie bijlagen. Bijlage A bevat de samenstelling van de begeleidingscommissie, bijlage B de lijst met geïnterviewden, bijlage C het overzicht van subsidiemogelijkheden en bijlage D de landelijk uitgestuurde vragenlijst.

Inleiding

25

26

1

Heterogeniteit onderzochte organisaties kent oorsprong in historie kinderopvang 101 In dit hoofdstuk wordt eerst een beeld geschetst van de branche kinderopvang bezien vanuit een historisch perspectief. Vervolgens worden de omvang en samenstelling van de in dit onderzoek betrokken organisaties beschreven. Achtereenvolgens worden het aantal organisaties en de informatiebronnen, de omvang van de organisaties in aantal kindplaatsen, de rechtsvorm en de geografische spreiding toegelicht. 102 In dit onderzoek wordt als kinderopvang aangemerkt hele en halve dagopvang, buitenschoolse opvang en gastouderopvang. Hierbij wordt onderkend dat veel organisaties ook peuterspeelzaalwerk aanbieden, dat buiten de scope van het onderzoek valt omdat de Wbk daarop niet van toepassing zal zijn. Voor de hele en halve dagopvang en voor buitenschoolse opvang wordt gebruik gemaakt van de eenheid kindplaatsen; voor de gastouderopvang van de eenheid koppeling. Voor de leesbaarheid van het rapport, en niet ongebruikelijk binnen de branche, hanteren wij in het rapport alleen het woord kindplaatsen. Bij de analyses is bij het aantal kindplaatsen ook het aantal koppelingen in de berekeningen meegenomen.

Historische context bepalend voor branche kinderopvang 103 In Nederland zijn er per 31 december 2001 ongeveer 1.300 kinderopvangorganisaties met ruim 154.000 kindplaatsen voor hele dagopvang, buitenschoolse opvang en gastouderopvang. De branche is divers samengesteld. Er zijn enkele grote nationale aanbieders van kinderopvang met vestigingen verspreid over heel Nederland. Daarnaast bestaan er regionale spelers met een relatief groot marktaandeel in hun eigen werkgebied. Het merendeel van de branche kinderopvang wordt echter gevormd door kleine organisaties met een beperkt aantal vestigingen. De rechtsvorm en organisatie van de kinderopvang wordt ingegeven door de ontstaansgeschiedenis1 van de organisaties.

Betrokkenheid overheid bij kinderopvang start midden jaren zeventig 104 Overheidsfinanciering van kinderopvangorganisaties was tot eind jaren zeventig een taak van de gemeenten via de Algemene bijstandswet (Abw). Daarna werd deze zogenoemde indirecte financiering omgezet in een directe financiering via de Rijksbijdrageregeling kinderdagverblijven. Gemeenten ontvingen op grond van deze regeling van de rijksoverheid een bijdrage in de personeelskosten van kinderdagverblijven.

1

Bron: Website ministerie van sociale zaken en werkgelegenheid – dossier Kinderopvang

27

105 De Rijksbijdrageregeling bevatte een aantal kwaliteitsregels en voorschriften voor de hoogte van de ouderbijdragen. De regeling is van kracht geweest tot 1986.

Door invoering Welzijnswet verantwoordelijkheid bij gemeenten 106 Vanaf 1986 werd op grond van de Welzijnswet de bestuurlijke en financiële verantwoordelijkheid voor uitvoerend welzijnswerk - waaronder kinderopvang - door de rijksoverheid overgedragen aan de gemeenten. 107 Tegelijkertijd werd aan ouders een fiscale tegemoetkoming verstrekt. In de periode na 1986 groeide de capaciteit van de kinderopvang door, maar in onvoldoende mate om van betekenis te kunnen zijn voor een verdere groei van de arbeidsdeelname van vrouwen. Daarom voerde de rijksoverheid in de periode 1990-2002 een stimuleringsbeleid, gericht op vergroting van de kinderopvangcapaciteit.

Vanaf 1990 kinderopvang als een gezamenlijke verantwoordelijkheid van drie partijen 108 Een bepalend element in het kinderopvangbeleid vanaf 1990 is het standpunt van de rijksoverheid, dat kinderopvang het gemeenschappelijk belang en de gezamenlijke verantwoordelijkheid is van drie partijen: ouders, overheid en werkgevers. Vanaf eind jaren tachtig blijkt de inbreng van werkgevers uit een groeiend aantal CAO-afspraken over het bieden van kinderopvangfaciliteiten aan werknemers en uit een groeiend aantal bedrijfsplaatsen. 109 Het toenemend gebruik van kinderopvang heeft tot gevolg dat maatregelen vanuit de rijksoverheid zich de laatste decennia niet alleen op de capaciteit richten, maar ook op de kwaliteit. Sinds 1996 worden er kwaliteitseisen gesteld door middel van het Tijdelijk besluit kwaliteitsregels kinderopvang.

Politieke omgeving huidige kinderopvang onverminderd dynamisch 110 In 2003 is de politieke omgeving van de kinderopvang nog steeds veranderlijk. Als sluitstuk van de in gang gezette ontwikkelingen zal de Wbk worden ingevoerd als het wettelijk kader waarbinnen de branche zich verder zal kunnen ontplooien. De overheid wil de tripartite verantwoordelijkheid van ouders, overheid en werkgevers wettelijk verankeren door de invoering van de Wbk. De gemeentelijke subsidies op basis van de Welzijnswet worden afgebouwd. Daarmee beoogt de overheid de marktwerking te stimuleren. 111 In de markt vindt veel schaalvergroting en samenwerking plaats, zo is uit de interviews gebleken. De branche kent dezelfde soort toetredingsbarrières als andere branches en sectoren, er is weinig concurrentie en partijen laten elkaar vrij autonoom functioneren. Tot nu toe hebben organisaties zich als gevolg van de subsidiestromen sterk lokaal ontwikkeld, waarbij het aanbod was gericht op het voldoen aan de grote vraag naar kinderopvang. 28

Heterogeniteit onderzochte organisaties kent oorsprong in historie kinderopvang

Onderzoekspopulatie toont heterogeniteit 112 Uit de geschetste ontwikkelingen komt naar voren dat de branche heterogeen is samengesteld. In het onderstaande gaan wij nader in op de samenstelling van de groep organisaties die aan het onderzoek heeft deelgenomen, aan de hand van de volgende elementen: (a) het aantal organisaties en de informatiebronnen voor het onderzoek; (b) de omvang van de organisaties in aantal kindplaatsen; (c) de rechtsvorm; (d) de geografische spreiding.

Onderzoekspopulatie omvat 42% van het aantal kindplaatsen 113 In totaal hebben 182 organisaties aan het onderzoek deelgenomen. Deze organisaties hebben samen ruim 65.000 kindplaatsen. Daarmee omvat het onderzoek 42,2% van het totaal aantal kindplaatsen in Nederland in 2001 (het financiële onderzoek heeft op dat jaar betrekking). Het totaal aantal kindplaatsen is gebaseerd op het rapport ‘Monitor Uitbreiding Kinderopvang 2001’ van het Netwerkbureau Uitbreiding Kinderopvang. 114 135 organisaties hebben actief voor het onderzoek gegevens aangeleverd. De respons op de vragenlijsten bedraagt 10% van het totaal aantal organisaties in Nederland. Daarnaast hebben wij aanvullend voor 47 organisaties (4% van het totaal aantal organisaties in Nederland) gegevens via het Waarborgfonds verkregen. Van de bij het Waarborgfonds beschikbare informatie hebben wij een gedeelte onderzocht, namelijk het jaarverslag, de jaarrekening, de halfjaar- en/of kwartaalcijfers en een begroting. Wij hebben vastgesteld dat de kinderopvangorganisaties waarvan de jaarrekeningen via het Waarborgfonds zijn onderzocht eenzelfde heterogeniteit vertonen als de organisaties die de vragenlijst hebben ingevuld. De beide bestanden mogen daarom worden samengevoegd.

Gegevens met behulp van datawarehouse gestructureerd en gevalideerd 115 Met behulp van het ten behoeve van het onderzoek door ons ontwikkelde datawarehouse zijn de aangeleverde gegevens op interne consistentie en robuustheid getest. Op grond van deze analyses is besloten de gegevens van 33 organisaties (18,1%) niet mee te nemen in de analyses. De gegevens van deze 33 organisaties bleken door verschillende oorzaken niet volledig of inhoudelijk niet consistent te zijn. 116 Deze 33 organisaties beschikken in totaal over 1.625 plaatsen, waardoor het aantal kindplaatsen waarover wordt gerapporteerd op 63.932 uitkomt. Dit is 41,5% van het totaal aantal kindplaatsen in Nederland per 31 december 2001. In tabel 1-1 zijn bovenstaande gegevens samengevat.


29

Tabel 1-1: Opbouw aan onderzoek deelnemende organisaties Aantal organisaties Vragenlijst

Waarborgfonds

Totaal

Aantal kindplaatsen per 31-12-2001

Respons en analyse gegevens Waarborgfonds

135

47

182

65.557

Niet volledig en/of niet consistent

-27

-6

-33

-1.625

Totaal

108

41

149

63.932


117 De analyses in dit rapport en dus ook in dit hoofdstuk zijn gebaseerd op de 149 organisaties waarvan volledige bruikbare financiële gegevens beschikbaar zijn. Voor de niet-financiële analyses in de andere hoofdstukken kan het aantal respondenten daarvan afwijken; dit aantal wordt per onderdeel aangegeven. 118 De totale opbrengsten van de 149 organisaties bedragen over het jaar 2001 € 430 miljoen. Door 34 organisaties (23%) is aangegeven dat er sprake is van activiteiten naast de reguliere kinderopvang, vooral peuterspeelzaalwerk en welzijnswerk. Het totaal van de opbrengsten van deze extra activiteiten over 2001 bedraagt € 23 miljoen (ruim 5 % van de totale omzet). Deze opbrengsten hebben voornamelijk betrekking op welzijnswerk (€ 13,3 miljoen) en peuterspeelzaalwerk (€ 7,0 miljoen). De nevenactiviteiten bedragen dus een gering deel van de omzet. In tabel 1-2 wordt een overzicht gegeven. Tabel 1-2: Opbrengsten kinderopvangorganisaties 2001 Activiteit

Opbrengsten 2001 in miljoenen euro’s

Kinderopvang

407,0

Peuterspeelzaalwerk

13,3

Welzijnswerk

7,0

Overige activiteiten niet zijnde kinderopvang

2,7

Totaal

430,0


Omvang van organisaties in aantal kindplaatsen varieert sterk 119 In figuur 1-1 op de volgende pagina wordt de rangorde in het aantal kindplaatsen in 2001 van de deelnemende organisaties weergegeven.

30


Figuur 1-1: Aantal kindplaatsen per organisatie van de deelnemende organisaties*

Totaal aantal plaatsen/koppelingen

5.000 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 1

10

19

28

37

46

55

64

73

82

91

100 109 118 127 136 145

Gemiddelde (389)

N=147

* Twee grote organisaties met elk ruim 7.000 kindplaatsen zijn in verband met de leesbaarheid van de figuur niet opgenomen Bron: PricewaterhouseCoopers

120 Uit figuur 1-1 blijkt dat zowel kleine als middelgrote en grote organisaties zijn vertegenwoordigd in de onderzoekspopulatie. In tabel 1-2 wordt de verdeling van deze organisaties per grootteklasse nader gespecificeerd. Ten behoeve van het onderzoek zijn de organisaties ingedeeld in zeven grootteklassen, variërend van minder dan twintig tot meer dan duizend kindplaatsen. Tabel 1-3: Aantal kinderopvangorganisaties en aantal plaatsen per grootteklasse van de deelnemende organisaties 2001 Categorie aantal kindplaatsen

Aantal organisaties

Procentueel aantal organisaties

Aantal kindplaatsen

Procentueel aantal kindplaatsen

0 tot 20

17

11,4%

246

0,4%

20 tot 50

26

17,4%

1.005

1,6%

50 tot 100

25

16,8%

1.700

2,7%

100 tot 250

34

22,8%

5.775

9,0%

250 tot 500

18

12,1%

6.416

10,0%

500 tot 1.000

14

9,4%

9.868

15,4%

Meer dan 1.000

15

10,1%

38.922

60,9%

149

100%

63.932

100%

Totaal Bron: PricewaterhouseCoopers

121 De onderzochte organisaties blijken goed in aantallen gespreid te zijn over de zeven grootteklassen die in het onderzoek zijn onderscheiden. Wel is sprake van een ondervertegenwoordiging van kleine organisaties, maar het aantal kleine organisaties is voldoende groot om als basis voor het onderzoek te dienen. Heterogeniteit onderzochte organisaties kent oorsprong in historie kinderopvang

31

Tweederde kinderopvangorganisaties hanteert stichting als rechtsvorm 122 Tabel 1-4 geeft de onderzoekspopulatie weer naar rechtsvorm van de kinderopvangorganisaties. Tabel 1-4: Onderzoekspopulatie naar rechtsvorm van de kinderopvangorganisatie 2001 Rechtsvorm

Aantal

Percentage

Stichting

99

66,4%

Besloten vennootschap

15

10,1%

Eenmanszaak

25

16,8%

Vennootschap onder firma

8

5,4%

Maatschap

2

1,3%

149

100%

Totaal Bron: PricewaterhouseCoopers

123 De onderzoekspopulatie kent vijf verschillende rechtsvormen. De stichting is met 66,4% de meest voorkomende rechtsvorm in de onderzoekspopulatie. De maatschap is de minst voorkomende (1,3%). Wij hebben vanwege het ontbreken van sectorbrede gegevens over dit onderwerp niet kunnen onderzoeken of deze verdeling representatief is voor de branche, maar het beeld werd door de begeleidingscommissie herkenbaar geacht.

Aantal aan het onderzoek deelnemende organisaties evenwichtig gespreid over Nederland 124 Om de representativiteit uit oogpunt van regionale spreiding te onderzoeken, is de regio-indeling op basis van Kamer van Koophandelregio’s (bron: monitor Uitbreiding Kinderopvang) aangehouden. De organisaties zijn hierbij ingedeeld in de regio van het hoofdkantoor van de organisatie. In figuur 1-2 wordt het aantal organisaties van de onderzoekspopulatie per regio getoond.

32


Figuur 1-2: Aantal onderzochte kinderopvangorganisaties per Kamer van Koophandelregio

Aantal organisaties

9

149

10 Dekkingspercentage

5

< 5%

9

5% tot 15% > 15%

4 6 16 11

6

4

11

13 10 0

14

2 4 1

6

4

4

N=149


125 De in het onderzoek opgenomen organisaties blijken uit heel Nederland afkomstig te zijn. Doordat landelijk opererende organisaties in het onderzoek slechts in de regio van vestiging van het hoofdkantoor zijn meegenomen terwijl zij in feite ook elders in het land werkzaam zijn, is de spreiding in werkelijkheid evenrediger dan uit de figuur blijkt.


33

Onderzoekspopulatie representatief te achten 126 Twintig organisaties hebben laten weten om welke reden zij niet aan het onderzoek hebben deelgenomen. Vijftien organisaties noemden tijdgebrek als oorzaak, terwijl vijf organisaties aangaven dat zij op dit moment de gevraagde gegevens niet konden opleveren, onder meer doordat zij in een fusietraject zijn verwikkeld. 127 Gezien het aantal in het onderzoek betrokken kindplaatsen in combinatie met de geconstateerde spreiding naar omvang en regio is er voor wat betreft het onderzoek naar de financiële positie sprake van representativiteit. Voor het onderzoek naar investeringen en naar financieringsinstrumenten is dit minder het geval, zie daarvoor de betreffende hoofdstukken.

34


2

Gemiddelde financiële positie kinderopvangorganisaties behoeft verbetering 201 In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de financiële positie van de kinderopvangorganisaties per 31 december 2001. Na een toelichting op onze werkwijze worden achtereenvolgens het werkkapitaal, de rentabiliteit en de solvabiliteit van de organisaties besproken. Tot slot worden de rentabiliteit en solvabiliteit aan elkaar gerelateerd en nader geanalyseerd.

Onderzoeksmethodiek en kengetallen weerspiegelen heterogeniteit organisaties 202 Voor het bepalen van de financiële positie van de kinderopvangorganisaties zijn de financiële gegevens gebruikt die afkomstig zijn uit de retourontvangen vragenlijsten en uit het aanvullende onderzoek bij het Waarborgfonds. De financiële positie per 31 december 2001 is hierbij als uitgangspunt genomen, aangezien dit het meest recente tijdstip is waarvoor de meeste organisaties beschikken over een definitieve balans en resultatenrekening. 203 Bij de beoordeling van de financiële positie is gebruik gemaakt van een ratioanalyse. Met behulp hiervan zijn het werkkapitaal, de rentabiliteit, de solvabiliteit gebaseerd op het eigen vermogen en de solvabiliteit gebaseerd op het weerstandsvermogen beoordeeld. Het onderzoek is gebaseerd op de informatie van 149 organisaties waarvan voldoende gegevens voor het financiële onderzoek beschikbaar waren. 204 Door de diversiteit in onder meer rechtsvorm, inrichting van de administratie en het gebruik van subsidiegelden hebben wij in een aantal gevallen besloten algemeen gebruikelijke kengetallen niet te hanteren. 205 Zo hebben wij geen gebruik kunnen maken van het kengetal ‘rendement op het eigen vermogen’. Dit kengetal is alleen bruikbaar als het vermogen en het resultaat op eigen kracht zijn gegenereerd. Bij het merendeel van de organisaties bleek dit niet het geval te zijn, mede doordat de subsidievoorwaarden van de gemeenten soms zeer bepalend zijn bij de opbouw van het eigen vermogen. 206 In ons onderzoek hanteren wij referentiewaardes voor de financiële ratio's, waarvan de hoogte geen absolute maatstaf kan zijn, maar door ons wel richtinggevend wordt geacht.

35

Goede beheersing werkkapitaal noodzakelijk 207 Het eerste element in het onderzoek naar de financiële positie van organisaties is het werkkapitaal. Onder het werkkapitaal van een organisatie verstaan wij het kapitaal dat nodig is om op korte termijn de bedrijfsactiviteiten te kunnen uitvoeren. Het werkkapitaal is berekend als het verschil tussen de vlottende activa en vlottende passiva. Tot de vlottende activa worden gerekend de voorraden, debiteuren en liquide middelen (kas en bank). Tot het kort vermogen worden gerekend de crediteuren en andere kortlopende schulden. Het werkkapitaal is met name van belang voor de bedrijfsvoering op korte termijn. Bij een tekort aan werkkapitaal loopt de organisatie het risico niet over voldoende middelen te beschikken voor het uitvoeren van de dagelijkse activiteiten. 208 Om het werkkapitaal van organisaties met elkaar te kunnen vergelijken, gaan wij uit van het netto werkkapitaal (de vlottende activa minus de vlottende passiva), uitgedrukt als percentage van de omzet over 2001. Deze ratio geeft aan in hoeverre de organisaties in staat zijn hun schulden op korte termijn te voldoen.

Gemiddeld netto werkkapitaal als percentage van de omzet is licht negatief 209 In figuur 2-1 wordt per organisatie het netto werkkapitaal als percentage van de omzet weergegeven. Figuur 2-1: Rangorde netto werkkapitaal kinderopvangorganisaties als percentage van de omzet 2001

Netto werkkapitaal in % van de omzet

100%

50%

0% 1

9

17

25

33

41 49

57

65

73 81

89

97 105 113 121 129 137 145

-50%

-100%

-150% Ongewogen gemiddelde (0,0%)

Gewogen gemiddelde (-0,7%) N=149


36

Gemiddelde financiële positie kinderopvangorganisaties behoeft verbetering

210 Uit figuur 2-1 blijkt dat het gemiddelde netto werkkapitaal over 2001 uitgedrukt als percentage van de omzet min 0,7% bedraagt. Hierbij gaat het om een gewogen gemiddelde (de som van de vlottende activa van alle organisaties minus de som van alle vlottende passiva); het ongewogen gemiddelde (de som van alle netto werkkapitalen) bedraagt 0%. 211 Ruim de helft van de organisaties heeft een positief netto werkkapitaal, dat varieert van 0,2 tot 79,9%. 45,0% van de organisaties heeft een negatief werkkapitaal, dat varieert van -0,2% tot -123,3%.

Factureringsmoment, factureringsperiode en betalingstermijn van belang voor beheersing werkkapitaal 212 Bij invoering van de Wbk zal voor veel organisaties sprake zijn van de overgang van een situatie van (gedeeltelijke) aanbodfinanciering naar vraagfinanciering. Vooral de voorheen gesubsidieerde organisaties zullen met deze verandering te maken krijgen. 213 De overgang van aanbod- naar vraagfinanciering kan van invloed zijn op het werkkapitaal van de organisaties. Indien bijvoorbeeld door de invoering van de Wbk het aantal debiteuren voor de organisatie toeneemt, neemt het beheer van het facturerings- en incassoproces meer tijd in beslag, waardoor de omvang van het debiteurensaldo ten opzichte van vroeger grotere fluctuaties kan vertonen. Hierdoor kan sprake zijn van toenemende incassokosten. 214 De incassokosten kunnen door gebruik te maken van automatische incasso worden teruggebracht. Uit de ingevulde vragenlijsten blijkt dat van 132 organisaties er 66 (50% van het totaal aantal ingevulde lijsten) gebruik maken van automatische incasso. Hierbij geven vervolgens 50 organisaties aan dat gemiddeld genomen automatische incasso betrekking heeft op 32% van het totaal aantal klanten en dat deze klanten samen 19% van de totale opbrengsten vertegenwoordigen. 215 Het gebruik van de automatische incasso komt bij alle rechtsvormen voor. Er zijn tussen de rechtsvormen geen significante verschillen in intensiteit van het gebruik. Verder maken zowel grote als kleine organisaties gebruik van de automatische incasso. Echter de automatische incasso wordt nog niet bij alle organisaties gebruikt en, indien men dit instrument wel gebruikt, heeft het slechts betrekking op een deel van de opbrengsten. Dit betekent dat de automatische incasso vaker toegepast kan worden dan nu het geval is. 216 Voor een goede beheersing van het werkkapitaal is sturing op het factureringsmoment, de factureringsperiode en gehanteerde en werkelijke betalingstermijn belangrijk. Onderstaand worden de onderzoeksresultaten ten aanzien van deze factoren besproken.


37

217 In ons onderzoek onderscheiden wij vier typen afnemers van kinderopvang, namelijk ouders met een particuliere plaats, ouders met ouderbijdrage, bedrijven en bemiddelingsbureaus. In tabel 2-1 wordt de procentuele verdeling weergegeven van de verschillende factureringsmomenten over de type afnemers van kinderopvang. Tabel 2-1: In 2001 gehanteerde factureringsmomenten per type afnemer van kinderopvang Type afnemer

Voorafgaand Na afloop aan de periode van de periode

Anders

Ouders (particuliere plaats, n=86)

73,2%

19,8%

7,0%

Ouders (ouderbijdrage, n=69)

73,9%

17,4%

8,7%

Bedrijven (zonder bemiddelingsbureau, n=84)

85,7%

9,5%

4,8%

Bemiddelingsbureau (n=81)

85,2%

11,1%

3,7%


218 Uit tabel 2-1 blijkt dat een groot gedeelte van de organisaties al voorafgaande aan de betreffende periode factureert. Een verbetering van het werkkapitaal door meer vooraf te factureren, zal gezien deze percentages slechts een marginaal effect voor de branche als geheel opleveren. Voor een organisatie die relatief weinig vooraf factureert, kan een wijziging van het factuurmoment echter een substantiële bijdrage leveren aan de vergroting van het werkkapitaal. 219 De variatie in de lengte van de factureringsperiode is in tabel 2-2 weergegeven. Tabel 2-2: In 2001 gehanteerde factureringsperiode per type afnemer van kinderopvang Type afnemer

Aantal

Maand

Kwartaal

Anders

Ouders (particuliere plaats)

87

94,3%

5,7%

0,0%

Ouders (ouderbijdrage)

71

93,0%

5,6%

1,4%

Bedrijven (zonder bemiddelingsbureau)

85

55,3%

44,7%

0,0%

Bemiddelingsbureau

82

56,1%

43,9%

0,0%


220 Uit tabel 2-2 komt naar voren dat bij de bedrijven en bemiddelingsbureaus facturering per maand en per kwartaal beide veel voorkomen, respectievelijk gemiddeld 55,7% en 44,3%. Facturering aan de ouders vindt meestal per maand plaats, namelijk gemiddeld in 93,7% van de gevallen. Een meer frequente facturering kan daarom voor een aantal organisaties van belang zijn om de financiële positie te versterken.

38


221 Tabel 2-3 toont de door de organisaties gehanteerde standaardbetalingstermijn en de door de organisaties geschatte werkelijke betalingstermijn. Tabel 2-3: Gehanteerde en geschatte betalingstermijn 2001 per type afnemer van kinderopvang Categorie afnemer

Gehanteerde standaardbetalingstermijn in dagen

Geschatte betalingstermijn in dagen


14,8 (n=80)

24,7 (n=73)


14,9 (n=63)

25,6 (n=57)


18,5 (n=79)

33,0 (n=73)

Bemiddelingsbureau

19,3 (n=76)

35,2 (n=70)


222 Tabel 2-3 laat zien dat de geschatte betalingstermijn voor afnemers van kinderopvang gemiddeld 13 dagen langer is dan de gehanteerde standaardbetalingstermijnen. De overschrijding bedraagt bij de categorie ouders gemiddeld 10 dagen en bij de overige twee categorieën ongeveer 15 dagen. De overschrijding blijkt nauwelijks samen te hangen met de lengte van de termijn. In een aantal gevallen kan mogelijk de standaardtermijn daarom worden verkort.

Sterke concentratie van organisaties rondom 0% omzetrendement 223 De rentabiliteit van een organisatie geeft informatie over het financieel resultaat van de organisatie in relatie tot het eigen vermogen of in relatie tot de omzet waarmee dit rendement is verkregen. Wij hanteren de tweede variant. Het rendement op de omzet hebben wij uitgedrukt als het netto resultaat na belasting als percentage van de totale omzet in 2001. 224 Rentabiliteit geeft inzicht in de mate waarin de organisatie haar processen effectief en efficiënt uitvoert in relatie tot de beschikbare middelen. In het algemeen geldt als rentabiliteitseis de rentabiliteit die minimaal wordt vereist om de vermogensverschaffing van de organisatie op lange termijn veilig te stellen. Op grond van gesprekken met financiers hebben wij als referentiewaarde 10% aangehouden. 225 Het omzetrendement van de organisaties in de onderzoekspopulatie wordt in tabel 2-4 en figuur 2-2 afgebeeld. Zowel het ongewogen als het gewogen (op basis van omzetgrootte) gemiddelde rendement worden weergegeven.


39

Tabel 2-4: Omzetrendement kinderopvangorganisaties 2001 als percentages van de totale omzet Ongewogen gemiddelde Omzetrendement

Gewogen gemiddelde

4,3%

Minimum

0,3%

-36,0%

Maximum 38,4%


Figuur 2-2: Omzetrendement kinderopvangorganisaties als percentages van de totale omzet 50%

Omzetrendement 2001

40% 30% 20% 10% 0% -10%

1

9

17

25

33

41

49

57

65

73

81

89

97 105 113 121 129 137 145

Ongewogen gemiddelde (4,3%)

Gewogen gemiddelde (0,3%)

-20% -30% -40% Referentiewaarde (10%)

N=149


226 Uit figuur 2-2 blijkt dat alle organisaties tezamen gemiddeld een omzetrendement over 2001 van 4,3% behalen (ongewogen). Als we echter de omzetgrootte per organisatie laten meewegen dan blijkt het gemiddelde op 0,3% te liggen. Zowel het ongewogen als het gewogen gemiddelde is lager dan de referentiewaarde van 10% die wij voor dit onderzoek hebben aangehouden. Aan deze referentiewaarde blijken 32 organisaties (21,5%) te voldoen. 227 Om het inzicht in de rentabiliteit te completeren is in tabel 2-5 en figuur 2-3 het gewogen gemiddeld netto resultaat na belasting weergegeven. Tabel 2-5: Netto resultaat kinderopvangorganisaties 2001 na belasting per organisatie Gemiddeld resultaat in euro’s Netto resultaat (N=149)

7.000

Minimum -1.168.000

Maximum 691.000


40


Figuur 2-3: Netto resultaat 2001 kinderopvang na belasting per organisatie

Netto resultaat x € 1000

1.000

500

0 1

9

17

25

33

41

49

57

65

73

81

89

97 105 113 121 129 137 145

-500

-1.000

-1.500 Gemiddelde ( 7.000,-)

N=149


228 In figuur 2-3 zijn de organisaties in dezelfde volgorde als in figuur 2-2 opgenomen. Het gemiddelde netto resultaat per organisatie bedraagt € 7.000,- (0,3% van de omzet). 37 organisaties (25%) hebben een netto resultaat dat lager is dan € 6.000,- negatief. Van 75 organisaties (50%) is het resultaat tussen de € 6.000,- negatief en € 57.000,- positief. De resterende 37 organisaties (25%) hebben een resultaat dat hoger is dan € 57.000,-. 229 Figuur 2-4 geeft inzicht in de relatie van bovenstaand gemiddeld omzetrendement met de totale opbrengsten.

Aandeel in totaal opbrengsten 2001

Figuur 2-4: Aandeel in totaal opbrengsten kinderopvang 2001 verdeeld naar omzetrendementcategorie 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Kleiner Van -20% Van -10% Van -5% dan -20% tot -10% tot -5% tot 0% (n=1) (n=4) (n=9) (n=28)

Van 0% tot 5% (n=60)

Van 5% tot 10% (n=12)

Van 10% Groter dan tot 20% 20% (n=21) (n=14) N=149



41

230 Uit figuur 2-4 blijkt dat 90% van de opbrengsten wordt behaald door organisaties met een omzetrendement tussen de min 5% en plus 5%. Het betreft 88 organisaties, hetgeen 59% is van het totaal aantal organisaties van 149. Deze 88 organisaties vertegenwoordigen samen ruim 52.700 plaatsen; dit is 91 % van het totaal aantal plaatsen in de onderzoekspopulatie.

Omzetrendement vooral positief in kleine organisaties 231 Figuur 2-5 toont het rendement van organisaties ingedeeld naar het aantal kindplaatsen. Dit geeft aan hoe renderend grote of kleine organisaties zijn. In de figuur is door middel van balken de mate van spreiding van de uitkomsten weergegeven. De verticale balk geeft aan beide kanten van het gemiddelde (weergegeven door een blauw vierkant) eenmaal de standaarddeviatie aan. Figuur 2-5: Rendement per grootteklasse op basis van aantal kindplaatsen 2001 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% 0-20 (n=9)

20-50 (n=24)

50-100 (n=25)

100-250 (n=28)

250-500 500-1000 (n=14) (n=13)

>1000 (n=11)

Totaal (n=149)


232 Figuur 2-5 toont dat vooral de organisaties van 0 tot 20 en van 20 tot 50 kindplaatsen de referentiewaarde van de omzet van 10% benaderen. Dit kan betekenen dat vooral kleine organisaties in staat zijn hun processen efficiënt en effectief uit te voeren in relatie tot de beschikbare middelen. De organisaties vanaf 250 plaatsen laten gemiddeld gesproken geen positief omzetrendement zien.

Rentabiliteit vennootschap onder firma en eenmanszaak gemiddeld het hoogst 233 Een nadere analyse kan worden gemaakt naar de rechtsvorm van de organisaties. Figuur 2-6 toont deze uitsplitsing. Evenals in figuur 2-5 wordt de spreiding van de uitkomsten door middel van de verticale balken weergegeven.

42


Figuur 2-6: Gemiddeld rendement per rechtsvorm kinderopvang 2001 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% Vennootschap onder Firma (n=8)

Eenmanszaak (n=25)

Maatschap (n=2)

Stichting (n=99)

Besloten Vennootschap (n=15) N=149


234 Uit figuur 2-6 blijkt dat de vennootschap onder firma en de eenmanszaak een hoog omzetrendement scoren. Het relatief hoge omzetrendement voor deze organisaties wordt mogelijk verklaard door het niet opnemen van de ondernemingsbeloning in de resultatenrekening. Of dit het geval is, hebben wij niet kunnen vaststellen op basis van de beschikbare informatie. Wij merken op dat er een aanzienlijke variantie in de rendementen per rechtsvorm bestaat.

Kostenstructuur toont hoogste relatieve aandeel personeelskosten bij stichtingen 235 In figuur 2-7 wordt de kostenstructuur van de verschillende rechtsvormen van de organisaties in de kinderopvangbranche met elkaar vergeleken. Figuur 2-7: Kostenstructuur per rechtsvorm kinderopvang 2001 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Vennootschap onder Firma (n=8)

Personeelskosten

Eenmanszaak (n=25)

Maatschap (n=2)

Huisvestingskosten

Stichting (n=99)

Afschrijvingskosten vaste activa

Besloten Vennootschap (n=15)

Overige kosten N=149

Bron: PricewaterhouseCoopers Gemiddelde financiële positie kinderopvangorganisaties behoeft verbetering

43

236 Personeelskosten vormen voor kinderopvangorganisaties het grootste deel van de kosten. Waarneembaar is in figuur 2-7 dat bij stichtingen het aandeel personeelskosten ten opzichte van de totale kosten het hoogst is, namelijk 74%. Bij de eenmanszaak is het aandeel personeelskosten het laagst met 64%. Overigens valt op dat het aandeel huisvestingskosten tussen de rechtsvormen weinig verschilt (van 8% tot en met 12%).

Substantieel gedeelte van de organisaties voldoet niet aan referentiewaarde solvabiliteit van 25% 237 De solvabiliteit van een organisatie geeft aan in hoeverre de organisatie in staat is aan haar verplichtingen te voldoen. Naarmate het eigen vermogen een groter deel bedraagt van het totale vermogen is de solvabiliteit hoger. 238 De mate van solvabiliteit kan worden uitgedrukt in verschillende ratio's. Voor dit onderzoek is gekozen voor de verhouding tussen het eigen vermogen en het totale vermogen (balanstotaal) en daarnaast voor de verhouding van het totaal van het eigen vermogen en de voorzieningen tot het balanstotaal. In deze laatste variant wordt de solvabiliteit gebaseerd op het weerstandsvermogen. 239 In dit onderzoek is een referentiewaarde van 25% solvabiliteit gehanteerd. Wij hebben deze keus gemaakt omdat een referentiewaarde van 25% veelal wordt gehanteerd door financiële instellingen bij de beoordeling van de kredietwaardigheid van organisaties.

Referentiewaarde solvabiliteit op basis van eigen vermogen wordt door 62% van de organisaties niet bereikt 240 In figuur 2-8 wordt de solvabiliteit op basis van het eigen vermogen getoond voor de 149 organisaties die aan het onderzoek hebben deelgenomen.

44


Figuur 2-8: Rangorde opbouw van de solvabiliteit op basis van eigen vermogen van de kinderopvangorganisaties 2001

Solvabiliteit EV in % van TV 2001

150% 100% 50% 0% 1

9

17

25

33

41

49

57

65

73

81

89

97 105 113 121 129 137 145

-50% -100% -150% Referentiewaarde (25%)

Ongewogen gemiddelde (19%)

Gewogen gemiddelde 19% N=149


241 De ongewogen gemiddelde solvabiliteit bedraagt in figuur 2-8 18,9%, het gewogen gemiddelde is 19,2%. Het totale eigen vermogen van deze 149 organisaties is € 41,7 miljoen. Daarmee bedraagt het gemiddeld eigen vermogen circa € 280.000,per organisatie. 242 Van 92 organisaties (61,8%) ligt de solvabiliteit onder de referentiewaarde van 25 % ligt. Daarvan hebben 24 organisaties een negatief eigen vermogen en derhalve een solvabiliteit lager dan nul procent. Dit betekent dat deze organisaties mogelijk niet in staat zijn aan hun verplichtingen te voldoen, waardoor de continuïteit van de organisatie in gevaar kan komen. 243 Het totale eigen vermogen van deze 92 organisaties die niet aan de referentiewaarde voldoen, bedraagt € 9,3 miljoen (gemiddeld per organisatie is dit € 101.000). Dit bedrag wordt echter sterk beïnvloed door een bedrag van ruim € 2,4 miljoen negatief eigen vermogen, afkomstig van drie organisaties. Voor de overige 89 organisaties resteert dan een gemiddeld eigen vermogen van € 131.000.

Solvabiliteit gebaseerd op eigen vermogen kan vertekend beeld geven 244 De gepresenteerde solvabiliteitswaarden kunnen door twee oorzaken een vertekend beeld geven van de mate waarin de organisaties in staat zijn aan hun betalingsverplichtingen te voldoen: (a) de verschillen in de verwerkingswijze van stimuleringsgelden en andere subsidiegelden; (b) de aanwezigheid van vrij besteedbare gelden onder de voorzieningen.


45

245 Stimuleringsgelden en andere subsidiegelden worden op verschillende wijzen in de jaarrekening verwerkt. Zo blijkt er sprake van de volgende mogelijkheden: (a) eigen vermogen; (b) voorzieningen; (c) egalisatiereserves. 246 De verschillen in verwerking ontstaan door het ontbreken van eenduidige voorschriften ten aanzien van de wijze waarop de gelden worden verwerkt. Bovendien zijn met name kleinere organisaties en eenmanszaken niet verplicht hun jaarrekening door een accountant te laten controleren. 247 De stimuleringsgelden en subsidiegelden worden dus niet altijd in het eigen vermogen verwerkt. Hierdoor beïnvloedt de verwerkingswijze de omvang van het eigen vermogen en daarmee het geanalyseerde solvabiliteitspercentage. 248 De voorzieningen van organisaties bestaan deels uit vrij besteedbare gelden Deze gelden kunnen in slechtere tijden worden aangewend voor het voldoen van betalingsverplichtingen. Indien de solvabiliteit alleen op het eigen vermogen wordt gebaseerd, worden deze gelden niet meegenomen, waardoor de solvabiliteit lager lijkt. 249 Om deze vertekeningen te ondervangen, hebben wij behalve de solvabiliteit gebaseerd op het eigen vermogen ook de solvabiliteit op basis van het eigen vermogen én voorzieningen (het weerstandsvermogen) beoordeeld.

Referentiewaarde solvabiliteit op basis van weerstandsvermogen wordt door 50% van de organisaties niet bereikt 250 Het blijkt dat het ongewogen gemiddelde weerstandsvermogen 27% van het totale vermogen bedraagt; gewogen is dit 29,4%. Een totaal van 20 organisaties scoort lager dan 0% (13% van de totale populatie) en 75 organisaties (50% van de populatie) blijven onder de 25%. Tabel 2-6 en figuur 2-9 geven een overzicht. Overigens was uit de jaarrekening van de organisaties niet eenduidig op te maken welk deel van de voorzieningen vrij besteedbaar is. Van het totale bedrag aan overige voorzieningen ultimo 2001 (€ 10,3 miljoen) is in ieder geval circa € 4,5 miljoen niet vrij besteedbaar. Hiervan heeft circa € 3,5 miljoen betrekking op egalisatie stimuleringsgelden en ruim € 1 miljoen op voorzieningen in verband met latente belastingsverplichtingen. Tabel 2-6: Solvabiliteit op basis van weerstandsvermogen kinderopvang 2001 Ongewogen gemiddelde Solvabiliteit gebaseerd op weerstandsvermogen

27,0%

Gewogen gemiddelde 29,4%

Aantal organisaties beneden referentiewaarde 75


46


Figuur 2-9: Rangorde opbouw van de solvabiliteit op basis van weerstandsvermogen van de kinderopvangorganisaties 2001

Solvabiliteit EV in % van TV 2001

100% 80% 60% 40% 20% 0% -20% 1

9

17

25

33

41

49

57

65

73

81

89

97 105 113 121 129 137 145

Ongewogen Gemiddelde (27%)

Gewogen gemiddelde 29%

-40% -60% -80% -100% Referentiewaarde (25%)

N=149


251 In de figuren 2-10 en 2-11 zijn de organisaties onderverdeeld in categorieën van solvabiliteitswaarden. In figuur 2-10 wordt de verdeling van de categorieën over het aantal organisaties weergegeven. In figuur 2-11 is het aandeel in de totale opbrengsten weergegeven. De organisaties met een solvabiliteit van meer dan 25% genereren tezamen 51% van de totale opbrengst in de branche. Figuur 2-10: Aantal kinderopvangorganisaties per solvabiliteitscategorie 2001 80

Aantal instellingen

70

74

60 50 40 30 20

22

20 10

10

2

13

8

0 Kleiner dan -20% (n=10)

Van -20 tot - Van -10 tot 0% 10% (n=2) (n=8)

Van 0 tot 10% (n=20)

Van 10 tot 20% (n=22)

Solvabiliteitscategorie

Van 20 tot 25% (n=13)

Groter dan 25% (n=74) N=149



47

Figuur 2-11: Solvabiliteit 2001 als aandeel in totale opbrengsten per solvabiliteitscategorie

Aandeel in totale opbrengsten

60% 50%

51%

40% 30% 20% 10%

3%

2%

16%

16%

Van 10 tot 20% (n=22)

Van 20 tot 25% (n=13)

10%

1%

0% Kleiner dan -20% (n=10)

Van -20 tot - Van -10 tot 0% 10% (n=2) (n=8)

Van 0 tot 10% (n=20)

Groter dan 25% (n=74)

Solvabiliteitscategorie


Solvabiliteit stichtingen relatief het hoogst 252 In figuur 2-12 wordt de spreiding van de solvabiliteit per rechtsvorm weergegeven. Deze blijkt aanzienlijk te zijn. Uit de figuur blijkt dat de gemiddelde solvabiliteit van de stichtingen het hoogst is. Mogelijk is dit mede het gevolg van de ontvangen stimuleringsgelden en overige subsidies en van de verwerkingswijze van deze gelden. De eigen vermogensvorming bij de vennootschap onder firma en de eenmanszaak kan onderhevig zijn aan privé-onttrekkingen door eigenaren, waardoor het beeld mogelijk is vertekend. Figuur 2-12: Spreiding solvabiliteit ingedeeld naar rechtsvorm kinderopvang 2001 80% 60%

Solvabiliteit

40% 20% 0% -20% -40% -60% Vennootschap onder Firma (n=8)

Eenmanszaak (n=25)

Maatschap (n=2)

Stichting (n=99)

Besloten Vennootschap (n=15) N=149


48


253

In figuur 2-13 wordt de solvabiliteit per grootteklasse aangegeven.

Figuur 2-13: Solvabiliteit per grootteklasse kinderopvang 2001 40% 35% 34%

30%

37%

35%

28%

25%

26%

20% 18%

15% 10%

10%

5% 0% Van 0 tot 20 (n=17)

Van 50 tot 100 (n=25)

Van 20 tot 50 (n=26)

Van 100 tot 250 (n=34)

Van 250 tot 500 (n=18)

Van 500 tot 1000 (n=14)

Groter dan 1000 (n=15) N=149


254 Uit figuur 2-13 blijkt dat de gemiddelde solvabiliteit van de grote organisaties hoger is dan van kleinere organisaties.

Correlatie tussen solvabiliteit en rentabiliteit toont aan dat 19 organisaties aan beide referentiewaardes voldoen 255 In figuur 2-14 is voor alle 149 organisaties de combinatie van rentabiliteit (netto resultaat na belastingen als percentage van de omzet) en solvabiliteit (gebaseerd op het weerstandsvermogen en uitgedrukt als percentage van totaal vermogen) weergegeven. In de figuur kruisen de assen elkaar bij de eerder genoemde referentiewaardes van 10 % en 25 %. Figuur 2-14: Matrix rentabiliteit versus solvabiliteit (weerstandsvermogen) kinderopvang 2001

Rentabiliteit (netto resultaat in % van de omzet)

40% 30%

III

N=16 (10,7%)

I

IV

N=59 (39,6%)

II

N=19 (12,8%)

20% 10% 0% -10% -20% -30%

-40% -100%

-75%

-50%

-25%

0%

25%

N=55 (N=36,9%) 50%

Solvabiliteit (weerstandsvermogen in % van totale vermogen)

75%

100% N=149

Bron: PricewaterhouseCoopers Gemiddelde financiële positie kinderopvangorganisaties behoeft verbetering

49

256 De organisaties die in figuur 2-14 in het kwadrant rechtsboven (I) zijn weergegeven, voldoen aan beide referentiewaardes. Het betreft 19 organisaties (12,8% van het totale aantal). De organisaties die wel voldoen aan de referentiewaarde voor rentabiliteit, maar niet aan de referentiewaarde voor solvabiliteit zijn linksboven (kwadrant III) opgenomen. Het betreft 16 organisaties. Rechtsonder (kwadrant II) zijn de 55 organisaties afgebeeld die wel voldoen aan de referentiewaarde voor solvabiliteit, maar niet aan die van rentabiliteit. Linksonder (kwadrant IV) zijn de 59 organisaties opgenomen die aan geen van beide referentiewaardes voldoen. 257 De 19 organisaties die aan beide referentiewaardes voldoen, hebben gezamenlijk een weerstandsvermogen van 4,1 miljoen op een balanstotaal van € 8,2 miljoen. De totale opbrengsten van deze groep organisaties bedragen € 8,6 miljoen, dat is 2% van de totale opbrengsten van de aan het onderzoek deelnemende organisaties. Het totale resultaat van de 19 organisaties bedraagt € 1,4 miljoen (gemiddeld omzetrendement 16,3%). Rekening houdend met de negatieve resultaten van organisaties is dit 124,9% van het totale resultaat van de organisaties. Geconcludeerd kan worden dat deze groep organisaties slechts een gering gedeelte van de activiteiten uitvoert maar wel een belangrijke bijdrage levert aan het totaal resultaat.

47% van de organisaties die voldoen aan beide referentiewaardes is eenmanszaak 258 Een nadere analyse van de organisaties in de kwadranten naar rechtsvorm en grootteklasse wordt getoond in figuur 2-15 en 2-16. Figuur 2-15: Onderverdeling kinderopvangorganisaties die voldoen aan referentiewaardes rentabiliteit en solvabiliteit naar rechtsvorm 2001 100% 90% 80% 70% Besloten Vennootschap (BV)

60%

Eenmanszaak

50%

Maatschap

40%

Stichting

30%

Vennootschap onder Firma (VOF)

20% 10% 0% I

II

III Kwadranten

IV N=149


50


Figuur 2-16: Onderverdeling kinderopvangorganisaties naar grootteklasse 2001 18 16 16

Aantal instellingen

0-20

15

14

14

20-50

12

50-100

10

100-250

1010

250-500

8 8

8 7

7

6 6 6

6 5

4

5

500-1000 >1000

6 5 4

2

3 3 1 0 0

0

2

1

I

II

1

0 0 0

III Kwadranten

IV N=149


259 Figuur 2-15 laat zien dat 47% van de 19 organisaties uit kwadrant I bestaat uit eenmanszaken. Uit figuur 2-16 blijkt dan ook dat voornamelijk de grootteklassen van 0-20 en 20-50 plaatsen in dat kwadrant zijn vertegenwoordigd; van beide grootteklassen voldoet 32% aan de referentiewaardes voor rentabiliteit en solvabiliteit. Samen dus bijna tweederde van het aantal organisaties in dat kwadrant. 260 Figuur 2-15 toont ook dat van de organisaties die niet aan beide referentiewaardes voldoen (kwadrant IV) het aandeel van de stichtingen 69% bedraagt. Uit figuur 2-16 kan worden opgemaakt dat de organisaties met meer dan 100 plaatsen gezamenlijk ongeveer 56% van het aantal organisaties in dat kwadrant vormen. 261 In tabel 2-7 wordt weergegeven hoeveel organisaties subsidie ontvangen en hoeveel daarvan de subsidie op voorschotbasis ontvangen. Deze categorie is van belang, omdat bij de invoering van de Wbk een voor hen tijdelijk liquiditeitstekort kan ontstaan. Dit kan onstaan omdat de bevoorschotting wegvalt terwijl de inkomsten die langs andere weg moeten worden verkregen, pas in een later stadium worden ontvangen. Zelfs vooraf factureren biedt gezien de overschrijding van de betalingstermijn slechts een gedeeltelijk oplossing. Tabel 2-7: Aantal gesubsidieerde en bevoorschotte kinderopvangorganisaties 2001 Aantal organisaties Gesubsidieerde organisaties – Waarvan betaling op voorschotbasis

64 49

– Bevoorschot op maandbasis

14

– Bevoorschot op kwartaalbasis

31

– Bevoorschot op andere wijze

4



51

262 Tabel 2-7 toont dat 64 organisaties hebben aangegeven dat zij subsidie hebben ontvangen. Omdat niet alle deelnemende organisaties deze vraag hebben beantwoord, is het daadwerkelijke aantal gesubsidieerde organisaties mogelijk groter. Van deze 64 organisaties ontvangen er 49 (76,6%) een voorschot op de subsidie. Van deze 49 organisaties ontvangt het grootste deel (31 organisaties, 63,3%) een voorschot op kwartaalbasis. Het gaat in deze situaties dus om een vrij lange periode die moet worden overbrugd. 263 Slechts 6 organisaties (12,2%) van de 49 die op voorschotbasis subsidie ontvangen, voldoet aan de referentiewaardes voor zowel rentabiliteit als solvabiliteit. Daaruit kan worden afgeleid dat de andere 43 organisaties waarschijnlijk problemen zullen ondervinden bij het verkrijgen van externe financiering voor de overbruggingsperiode. Het knelpunt is bij deze organisaties in bijna alle gevallen een niet-toereikende rentabiliteit. 264 11 kinderopvangorganisaties geven aan dat de subsidiërende gemeenten restricties hebben geformuleerd ten aanzien van hun rendement en eigen vermogen. Deze organisaties kunnen daardoor worden belemmerd in hun voorbereidingen op de omslag naar marktgerichte ondernemingen.

52


Bandbreedte aangehouden bij raming benodigde investeringen 301 Dit hoofdstuk gaat in op de investeringsbehoefte van kinderopvangorganisaties. Allereerst komen de investeringen in de afgelopen jaren aan de orde, vervolgens de vraag naar kinderopvang in de periode 2004 tot 2014 als basis voor de benodigde investeringen en ten slotte de omvang van de investeringen die de organisaties in die periode naar verwachting zullen plegen. 302 De informatie over de investeringen in de afgelopen jaren en over de vervangingsinvesteringen is uitsluitend afkomstig uit de geretourneerde vragenlijsten. De bij het Waarborgfonds beschikbare gegevens boden geen inzicht in de verwachte investeringen en konden daarom niet in het onderzoek worden betrokken. 68 organisaties hebben de vragen over de gepleegde en te verwachten investeringen beantwoord. Dit aantal is onvoldoende om als representatief te kunnen worden aangemerkt, zodat de uitkomsten voor deze onderdelen alleen indicatief kunnen zijn.

Gepleegde investeringen voornamelijk gericht op gebouwen en verbouwingen 303 In de vragenlijst is zowel naar de reeds gepleegde investeringen als naar de in 2002 te verwachten investeringen gevraagd. In figuur 3-1 wordt de omvang weergegeven van de investeringen en desinvesteringen die zijn gepleegd in de periode 1997 tot en met 2001 en de investeringen die volgens de organisaties zijn gepleegd in 2002. Het gaat hierbij om de materiële vaste activa opgenomen in de jaarrekeningen over deze periode. Figuur 3-1: Saldo van investeringen en desinvesteringen gepleegd door kinderopvangorganisaties in de periode 1997-2001 en de verwachting voor 2002 Investeringsbedrag (x 1.000 EUR)

3

14.000 12.000

1997

10.000

1998

8.000

1999

6.000

2000 2001

4.000

Verwacht 2002

2.000 0

Overige

Terreinen

Inrichtingen

Inventaris

Verbouwingen

Gebouwen


53

304 Uit figuur 3-1 blijkt dat de omvang van de investeringen van jaar tot jaar fluctueert, maar dat de totale omvang van de investeringen in 2002 fors hoger is dan in de periode daarvoor. Over de periode 1997-2001 bedragen de investeringen van de 68 organisaties gemiddeld € 8,4 miljoen per jaar, terwijl zij in 2002 een totaal investeringsbedrag van € 19,8 miljoen verwachten. 305 De investeringen komen grotendeels voor rekening van de verwerving van gebouwen en van de verbouwingen. Van het totaal bedrag aan in 2002 uitgevoerde investeringen, heeft € 12,1 miljoen betrekking op gebouwen en 3,9 miljoen op verbouwingen. In figuur 3-2 worden de aandelen van de verschillende categorieën in 2002 weergegeven. Figuur 3-2: Aandeel categorie investeringen in totale investering kinderopvang 2002

8% 5% 4% Gebouwen Verbouwingen

11%

46%

Inventaris Inrichtingen Terreinen Overige

26%


Verwachte investeringen in drie categorieën onderscheiden 306 De verwachte investeringen kunnen worden onderscheiden naar de activiteit waarop de investering betrekking heeft, namelijk: (a) uitbreiding; (b) verplaatsing of herstructurering; (c) vervanging of upgrading.

54

Bandbreedte aangehouden bij raming benodigde investeringen

307 Uitbreidingsinvesteringen zijn investeringen, inclusief aanloopkosten, die betrekking hebben op de verwerving, ontwikkeling, (ver)bouw, afwerking en inrichting van een nieuwe locatie. Verplaatsings- of herstructureringsinvesteringen hangen samen met een locatiewijziging van kinderopvangactiviteiten, bijvoorbeeld als gevolg van wijzigingen in de vraag naar opvang. Vervangingsinvesteringen zijn investeringen in bijvoorbeeld nieuwe inventaris als gevolg van veroudering van de bestaande inventaris. Upgradingsinvesteringen zijn investeringen die samenhangen met bijvoorbeeld nieuwe kwaliteitseisen. 308 In dit hoofdstuk worden de uitbreidings- en verplaatsingsinvesteringen samengenomen, omdat voor beide de vraag naar kinderopvang rechtstreeks bepalend is.

Investeringsbehoefte uitbreiding en verplaatsing te bepalen op basis van toekomstige vraag naar kinderopvang 309 Voor het bepalen van de investeringsbehoefte voor de uitbreiding en verplaatsing voor de periode 2004 tot 2014 is inzicht nodig in de ontwikkeling van de vraag naar kinderopvang in relatie tot de huidige capaciteit en bezetting. 310 Indien de toekomstige vraag bekend is, kan het aantal benodigde plaatsen worden afgezet tegen de huidige capaciteit en kan de mutatie in het aantal plaatsen worden berekend. Door vermenigvuldiging met een kengetal voor de gemiddelde stichtingskosten per kindplaats wordt dan een raming van het investeringsbedrag verkregen.

Ramingsmodel SEO/SCP gehanteerd voor bepaling van de vraag naar kinderopvang 311 Voor de ontwikkeling van de vraag naar kinderopvang is in overleg met de begeleidingscommissie het ramingsmodel 2003-2007 van SEO/SCP gehanteerd. Dit landelijk ramingsmodel voor de vraag naar kinderopvang op huishoudensniveau is in 2001 ontwikkeld. In het model zijn gegevens uit 1997 gebruikt. 312 Het model bestaat uit een aantal stappen: de keuze om al dan niet gebruik te maken van kinderopvang, de keuze om gebruik te maken van formele of informele kinderopvang en de keuze voor het aantal uren te gebruiken kinderopvang. De belangrijkste vraagbepalende factor is de (potentiële) behoefte aan kinderopvang. De behoefte is afhankelijk van economische, sociale, culturele en geografische factoren. De behoefte wordt in het model onder zekere restricties omgezet in een vraag naar kinderopvang.


55

313 Op basis van enquêtegegevens van een representatieve groep huishoudens heeft het SEO/SCP de huidige vraag naar verschillende vormen van kinderopvang verklaard aan de hand van determinanten. Het gaat hierbij om determinanten die het grootste deel van de variatie van de kinderopvangvraag kunnen verklaren, zoals de samenstelling van het huishouden, arbeidsparticipatie en opleiding van de moeder, woonomgeving en inkomen. Inkomen en arbeidsparticipatie van de vrouw blijken de belangrijkste determinanten te zijn. 314 Vervolgens is door het SEO/SCP een scenario geschetst van de wijze waarop deze determinanten zich ontwikkelen in de ramingsperiode tot 2007. Op basis van dit scenario heeft het SEO/SCP de ontwikkeling van de kinderopvangvraag per kind in een huishouden berekend.

Recente ontwikkelingen tonen noodzaak actualisatie input SEO/SCP-model 315 In het kader van ons onderzoek hebben wij een strategische verkenning gemaakt van de branche kinderopvang om de resultante van het onderzoek, waaronder de benodigde investeringen, in toekomstig perspectief te kunnen beschouwen. 316 In de expertmeeting zijn de kernbevindingen uit de strategische verkenningen besproken en zijn de belangrijkste determinanten die van invloed zijn op de vraag naar kinderopvang nader beschouwd. 317 (a) de (b) de (c) de (d) de

Als belangrijkste determinanten van de vraag zijn benoemd: economische groei; arbeidsparticipatie; demografische ontwikkelingen; regionale verschillen in economische groei, demografie en arbeidsparticipatie.

Afname economische groei remt vraag naar kinderopvang 318 Het Centraal Planbureau (CPB) heeft in zijn in maart 2003 verschenen Centraal Economisch Plan 2003 nieuwe voorspellingen van het Bruto Nationaal Product (BNP) gepresenteerd. De ramingen voor de groei van het BNP voor 2003 zijn naar beneden bijgesteld tot 0,75% (in het SEO/SCP-model is 2,0% gehanteerd). 319 Het CPB veronderstelt dat de internationale spanningen in de eerste helft van 2003 duidelijk zullen gaan afnemen, waarna de economische groei in de industrielanden zich kan herstellen. Het groeiherstel is voorzichtig ingezet, omdat het CPB incalculeert dat de structurele problemen en onevenwichtigheden in verschillende landen nog niet zijn opgelost.

56


320 Het feit dat de economische groei lager zal zijn dan in het SEO/SCP-model is geraamd, betekent dat wij in ons model rekening hebben gehouden met een vraag naar kinderopvang die lager is dan in het SEO/SCP-model is geraamd.

Ontwikkeling in arbeidsparticipatie van vrouwen heeft negatief effect op vraag naar kinderopvang 321 Voor arbeidsparticipatie bestaan verschillende definities. Het ramingsmodel van het SEO/SCP gebruikt als definitie de bruto arbeidsparticipatie van vrouwen van 15 tot en met 64 jaar. Het CPB kiest deze leeftijdscategorie omdat over deze groep voorspellingen tot 2020 beschikbaar zijn. 322 Bij de door het CPB gehanteerde definitie kan allereerst worden opgemerkt dat het zinvoller lijkt om de netto arbeidsparticipatie te hanteren in plaats van de bruto arbeidsparticipatie, dus het percentage werkzame vrouwen in plaats van de bevolkingsgroep. Alleen vrouwen met een baan zullen immers gebruik willen maken van kinderopvang. Daarnaast is het zinvol om een onderscheid te maken naar het aantal uren dat een vrouw werkzaam is. Een veronderstelling kan zijn dat een vrouw die tussen nul en twintig uur werkt eerder zal uitwijken naar alternatieve vormen van kinderopvang. Tenslotte is het van belang de prognoses te baseren op de leeftijdscategorie vrouwen met kinderen in de leeftijd van nul tot en met twaalf jaar. 323 Voor de voorspelling van de vraag naar kinderopvang lijkt het dan ook zinvoller om uit te gaan van het percentage werkzame vrouwen van 15-44 jaar die minstens twintig uur in de week werkzaam zijn. De genoemde leeftijdscategorie van 15 tot en met 44 jaar is een bij demografische onderzoek vaker gehanteerde categorie. Nader onderzoek moet uitwijzen of deze categorie voor de kinderopvang voldoet of dat een andere categorie gehanteerd moet worden. 324 De participatiegraad van vrouwen is afhankelijk van het soort vraag naar arbeid. Hoe meer bedrijven in de dienstverlenende branche in een regio gevestigd zijn, des te meer banen er voor vrouwen beschikbaar zijn. In stedelijke gebieden zijn relatief veel dienstverlenende bedrijven, zodat daar de arbeidsparticipatie het hoogst is. Omdat de werkgelegenheid in deze branche echter bovengemiddeld afneemt, wordt een daling van de arbeidsparticipatie verwacht, die direct de vraag naar kinderopvang zal beïnvloeden. Het SEO/SCP-model houdt met deze ontwikkeling nog geen rekening.

Demografische ontwikkeling toont daling aantal kinderen na 2007 325 Zoals aangegeven omvat het ramingsmodel van het SEO/SCP de periode tot 2007. Aangezien ons onderzoek de investeringen in dit onderzoek tot 2014 omvat, hebben wij aanvullend de demografische ontwikkeling van het aantal nul- tot en met twaalfjarigen in de periode 2007 tot 2014 in kaart gebracht. De Primosbevolkingsprognose 2002 heeft daarbij als basis gediend.


57

326 In de figuren 3-3 tot en met 3-5 worden de demografische ontwikkelingen van de nul- tot en met twaalfjarigen in de provincies en de vier grote steden weergegeven. De figuren hebben betrekking op respectievelijk de nul- tot en met driejarigen, de viertot en met twaalfjarigen en de totale leeftijdsgroep. Figuur 3-3: Procentuele mutatie nul- tot en met driejarigen in 2007 en 2014 ten opzichte van 2002 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20%

Stad Utrecht

Rotterdam

's-Gravenhage

Amsterdam

Flevoland

Limburg

Noord-Brabant

Zeeland

Zuid-Holland

Noord-Holland

Utrecht

Gelderland

Overijssel

Drenthe

Friesland

Groningen

Mutatie 0-3 jarigen 2002 - 2007


Bron: Primos 2002

Figuur 3-4: Procentuele mutatie viertot en met twaalfjarigen in 2007 en 2014 ten opzichte van 2002 40% 30% 20% 10% 0% -10% -20%

Stad Utrecht

Rotterdam

's-Gravenhage

Amsterdam

Flevoland

Limburg

Noord-Brabant

Zeeland

Zuid-Holland

Noord-Holland

Utrecht

Gelderland

Overijssel

Drenthe

Friesland

Groningen

Mutatie 4-12 jarigen 2002-2007

Mutatie 4-12 jarigen 2002-2014

Bron: Primos 2002 58


Figuur 3-5: Procentuele mutatie nul- tot en met twaalfjarigen in 2007 en 2014 ten opzichte van 2002 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20%

Stad Utrecht

Rotterdam

's-Gravenhage

Amsterdam

Flevoland

Limburg

Noord-Brabant

Zeeland

Zuid-Holland

Noord-Holland

Utrecht

Gelderland

Overijssel

Drenthe

Friesland

Groningen



Bron: Primos 2002

327 Uit de figuren blijkt dat in de meeste provincies het aantal kinderen daalt. Alleen in de provincies Groningen en Flevoland en de vier grote steden stijgt het aantal kinderen in de periode tot 2014. Landelijk is sprake van een afname met -1,6%. Het dalende aantal kinderen zal de vraag naar kinderopvang negatief beïnvloeden.

SEO/SCP-model ten behoeve van investeringsonderzoek geactualiseerd 328 Omdat zowel de economische groei als de demografische ontwikkelingen als de arbeidsparticipatie in het SEO/SCP-model aanpassing behoeven, hebben wij de ramingen op deze onderdelen geactualiseerd. 329 Ter nadere uitwerking van het geactualiseerde SEO/SCP-model hebben wij twee scenario’s voor de berekening van de benodigde investeringen voor kinderopvang opgesteld: een basisscenario met een groei van 0,75% en een laagconjunctuurscenario. In het laagconjunctuurscenario wordt uitgegaan van een geringere jaarlijkse groei van de arbeidsparticipatie. 330 Voor de actualisering van de economische groeiramingen hebben wij de ramingen uit het Centraal Economisch Plan 2003 doorgerekend.


59

331 Voor de actualisering van de bruto arbeidsparticipatie hebben wij CBS-gegevens gebruikt. Op basis van deze informatie is te herleiden dat de schattingen van het CPB met betrekking tot de bruto arbeidsparticipatie gemiddeld twee procentpunten te hoog zijn. Wij hebben in het model daarom de bruto arbeidsparticipatie verlaagd met twee procentpunten. In het basisscenario is deze verlaging doorgerekend voor de periode tot 2007 en in het laagconjunctuurscenario voor de periode tot 2003. Vervolgens hebben wij voor het basisscenario verondersteld dat de bruto arbeidsparticipatie na 2007 elk jaar met een procentpunt toeneemt. Voor het tweede scenario, het laagconjunctuurscenario, veronderstellen wij dat de bruto arbeidsparticipatie na 2003 elk jaar toeneemt met 0,5% per jaar. 332 De aanpassing van SEO/SCP-model wordt gecompleteerd door de bovenbeschreven actualisatie van de demografische ontwikkelingen.

Mutatie kindplaatsen opnieuw berekend 333 In tabel 3-1 is de op basis van de actualisaties geraamde vraag naar kinderopvang weergegeven, uitgedrukt als mutaties in het aantal kindplaatsen tot 2014.

Tabel 3-1: Mutatie aantal kindplaatsen 2004 - 2014 Scenario

Geraamde vraagtoename

Basisscenario

89.000

Laagconjunctuurscenario

41.000

Bron: SEO/SCP, bewerkt door PricewaterhouseCoopers

334 Uit de tabel blijkt dat het aantal kindplaatsen in 2014 volgens het basisscenario zal toenemen met 89.000 en volgens het laagconjunctuurscenario met 41.000. 335 In tabel 3-2 is de mutatie van de kindplaatsen omgerekend naar een investeringsbedrag voor de stichtingskosten door gebruik te maken van de kengetallen voor de gemiddelde stichtingskosten per vierkante meter bruto bebouwd vloeroppervlak en het gemiddeld aantal vierkante meter per kind. 336 Onder stichtingskosten worden alle kosten verstaan, die betrekking hebben op de verwerving, de ontwikkeling, de verbouw, de afwerking en de complete inrichting van een nieuwe locatie. In deze definitie zijn de aanloopkosten niet meegenomen, deze zijn namelijk te zeer afhankelijk van de specifieke situatie bij de ondernemer in kwestie. 337 In de praktijk varieert het kengetal voor de gemiddelde stichtingskosten per vierkante meter bruto bebouwd vloeroppervlak tussen ongeveer € 1.130,- en ongeveer € 1.360,-. Bij de berekeningen hebben wij het afgeronde gemiddelde van € 1.250,gehanteerd. 60


338 Wij merken op dat de genoemde bedragen niet zonder meer als norm moeten worden gebruikt voor de beoordeling of het opstellen van de investeringsplannen van organisaties. De omvang van de kosten is namelijk sterk afhankelijk van de keuzes die door de ondernemer worden gemaakt ten aanzien van gewenste kwaliteit en ruimte. 339 Door het ontbreken van regionaal inzicht op lange termijn kan geen raming gemaakt worden voor investeringen die samenhangen met verplaatsingen van bestaande locaties. In tabel 3-2 wordt daarom uitsluitend het bedrag voor uitbreidingsinvesteringen weergegeven. Tabel 3-2: Benodigde uitbreidingsinvesteringen kinderopvang per scenario Scenario

Benodigde investeringen 2004 - 2014 in miljarden euro’s

Basisscenario

1,1

Laagconjunctuurscenario

0,5


340 Uit tabel 3-2 blijkt dat de raming van de investeringen voor uitbreiding over de periode 1 januari 2004 tot en met 31 december 2013 in het basisscenario ongeveer € 1,1 miljard bedragen en volgens het lage scenario ongeveer € 0,5 miljard. De eerder aangeven variatie in de factoren arbeidsparticipatie en BNP kon op grond van de beschikbare gegevens niet per jaar worden uitgesplitst. Hierdoor hebben wij de investeringen gelijk moeten verdelen over de jaren, waardoor het niet zinvol is de ramingen uit te splitsen binnen de periode van 10 jaar. 341 De geraamde investeringsbedragen behoeven niet noodzakelijkerwijs door de kinderopvangorganisaties zelf te worden opgebracht. In plaats van te investeren in eigendom van gebouwen, kunnen de kinderopvangorganisaties ook overwegen om gebouwen te huren. Afhankelijk van het aantal organisaties dat hun bedrijfsruimte huurt, zullen de geraamde bedragen lager worden. 342 In de vragenlijst is gevraagd of locaties worden gehuurd of in eigendom zijn. Uit de antwoorden blijkt dat 85 % van het aantal locaties wordt gehuurd en dus 15% in eigendom van de organisatie is; het betreft in totaal 721 locaties. Niet alle respondenten hebben echter bij de opgaaf van het aantal vestigingen van de organisatie aangegeven of sprake is van huur of eigendom. 343 In tabel 3-3 is aangegeven wat het door de branche zelf op te brengen bedrag aan uitbreidingsinvesteringen is voor het basisscenario en het laagconjunctuurscenario. De berekening is gemaakt voor een eigendomsaandeel van 15%. Gelet op de respons op de betreffende vraag in de vragenlijst betreft het hier uitdrukkelijk een minimumraming. Uit de tabel blijkt dat de investering die door de branche zelf opgebracht moet worden, varieert, afhankelijk van het gekozen scenario, tussen € 75 miljoen en € 165 miljoen.


61

Tabel 3-3: Raming door kinderopvangorganisaties op te brengen investeringen Investering 2004 - 2014 in miljoenen euro’s Eigendomsaandeel

Basisscenario

Eigendomsaandeel 15%

Laagconjunctuurscenario 165

75


Vervangingsinvesteringen 2004 tot 2014 bedragen minimaal 270 miljoen 344 Vervangingsinvesteringen zijn investeringen in inrichting en inventaris die in de plaats komen van de reeds bestaande inrichting en inventaris. De vervanging van een gebouw wordt niet tot vervangingsinvesteringen gerekend, maar tot de uitbreidingsinvesteringen. 345 Daarnaast rekenen wij ook het aanpassen of upgraden van bestaande locaties tot de vervangingsinvesteringen. De hoogte van deze investeringen is sterk afhankelijk van de mate waarin de huidige locaties voldoen aan de gestelde kwaliteitseisen. Omdat het onderzoeksmateriaal onvoldoende inzicht bood in de huidige staat van de locaties, konden de met upgrading samenhangende investeringen niet worden geraamd. Dat betekent dat de hierna berekende investeringen voor vervanging van inventaris met een onbekend bedrag moeten worden opgehoogd, en dus als ondergrens zijn te beschouwen. 346 De raming van het investeringsbedrag voor vervangingsinvesteringen in inrichting en inventaris gedurende de periode 2004 tot 2014 is afhankelijk van de volgende factoren: (a) de gemiddelde omvang van inrichting en inventaris in geld; (b) de gemiddelde gebruiksduur van inrichting en inventaris. 347 De gemiddelde omvang van inrichting en inventaris is afgeleid van de gegevens van de aan het onderzoek deelnemende kinderopvangorganisaties. Wij merken op dat niet bekend is in welke mate de investeringen in inrichting en inventaris in het verleden binnen de onderzoekspopulatie zijn geactiveerd. Hierdoor treedt mogelijk een onderschatting van de investeringen op. 348 De ouderdom van de huidige inrichting en inventaris is niet meegenomen bij de raming van de benodigde vervangingsinvesteringen gelet op de afschrijvingsperiode van vijf tot tien jaar. Indien wordt uitgegaan van een gebruiksduur van tien jaar bij inrichting, zal deze vervangingsinvestering eenmaal voorkomen over de periode van tien jaar. Voor de inventaris is uitgegaan van een gemiddelde gebruiksduur van vijf jaar. Dit betekent dat gedurende de onderzoeksperiode tweemaal een dergelijke investering nodig is. Wij hebben verondersteld dat de vervangingsinvesteringen in het basis- en in het laagconjunctuurscenario identiek zijn.

62


349 In de tabellen 3-4 en 3-5 wordt per type organisatie een investeringsbedrag geraamd voor het eenmalig vervangen van de inrichting respectievelijk de inventaris. De in de tabellen genoemde bedragen zijn gebaseerd op de balansgegevens. Bij de indeling naar omvang van de organisatie kon niet worden uitgegaan van de eerder gemaakte indeling in zeven klassen, omdat daarvoor op landelijk niveau geen gegevens beschikbaar zijn. Wij zijn op grond van het in de branche bestaande beeld uitgegaan van een indeling in drie klassen, te weten: (a) klein: tot 100 plaatsen; (b) middelgroot: van 100 tot 1.000 plaatsen; (c) groot: meer dan 1.000 plaatsen. Tabel 3-4: Raming van de gemiddelde vervangingsinvestering 2004-2014 in inrichting per type kinderopvangorganisatie in € 1.000 Investering in inrichting

Gemiddeld bedrag (x € 1.000,-) per organisatie

Aantal organisaties

Geraamde investering (x € 1.000,-)

Kleine organisatie

18

1.200

21.600

Middelgrote organisatie

95

75

7.125

1.500

25

37.500

1.300

66.225

Grote organisatie Totaal inrichting Bron: PricewaterhouseCoopers

Tabel 3-5: Raming van de gemiddelde vervangingsinvestering 202-2014 in inventaris per type kinderopvangorganisatie in € 1.000 Investering in inventaris

Gemiddeld bedrag (x € 1.000,-) per organisatie

Kleine organisatie Middelgrote organisatie Grote organisatie

Aantal organisaties

Geraamde investering (x € 1.000,-)

35

1.200

42.000

130

75

9.750

2.000

25

50.000

1.300

101.750

Totaal inventaris Bron: PricewaterhouseCoopers

350 Uit de tabellen 3-4 en 3-5 blijkt dat het investeringsbedrag voor de inrichting wordt geraamd op € 66,2 miljoen en voor inventaris op € 101,8 miljoen. Aangezien wij veronderstellen dat over de onderzoeksperiode van 10 jaar gemiddeld eenmaal de investering in inrichting en tweemaal de investering in inventaris plaatsvindt, wordt de totale investering op € 270 miljoen geraamd. Het betreft in alle gevallen minimumbedragen.


63

Samenvattend: investeringen 351

Het totaal aan investeringen is weergegeven in tabel 3-6.

Tabel 3-6: Geraamde investeringen kinderopvangorganisaties 2004 - 2014 Type investeringen

Bedrag in miljoenen euro’s

Uitbreidingsinvesteringen basisscenario

1.100

Uitbreidingsinvesteringen laagconjunctuurscenario

500

Vervangingsinvesteringen

270


64


4

Verbreding in te zetten financieringsinstrumenten mogelijk 401 In dit hoofdstuk worden de resultaten van het onderzoek naar de bekendheid en het gebruik van financieringsinstrumenten binnen de kinderopvangbranche in 2001 besproken. Daarbij wordt specifiek aandacht besteed aan het gebruik van financieringsinstrumenten door de organisaties die voldoen aan de referentiewaardes van rentabiliteit en solvabiliteit in relatie tot het gebruik door andere organisaties. Vervolgens komen mogelijke toekomstige financieringsinstrumenten aan de orde en tot slot worden mogelijke relevante subsidieregelingen behandeld.

Huidige financieringsinstrumenten generiek in te zetten 402 Financieringsinstrumenten kunnen meerdere doelen dienen, zoals het aanvullen van werkkapitaal, het verbeteren van de solvabiliteit en het financieren van (vervangende) nieuwbouw, verbouw of inventaris. 403 In de vragenlijst is aan de kinderopvangorganisaties gevraagd om aan te geven welke financieringsinstrumenten men op dit moment gebruikt. De volgende instrumenten zijn onderscheiden: (a) hypothecaire leningen; (b) rekening-courant faciliteiten; (c) (achtergestelde) leningen; (d) aandelenemissies; (e) risicokapitaalverstrekkers (venture capital); (f) participaties; (g) overheidsfinanciering (aanvullende subsidies); (h) financiering door vastgoedmaatschappijen; (i) vooruitfacturering aan klanten; (J) factoring (uitbesteding debiteuren); (k) sale and leaseback-constructies; (l) huur/verhuur en leasing; (m) overige. 404 In totaal hebben 86 organisaties de vragen over de financieringsinstrumenten beantwoord. De gegevens bij het Waarborgfonds konden voor dit doel niet worden gebruikt, zodat alleen de organisaties die deze vragen in de vragenlijst hebben beantwoord in dit deel van het onderzoek zijn betrokken. Alle rechtsvormen en alle grootteklassen zijn vertegenwoordigd in de respons. Het aantal organisaties is op zich niet representatief voor de branche, maar doordat de antwoorden op de vragen geen grote diversiteit vertoonden is de indicatieve waarde groot en wordt representativiteit benaderd.

65

405 In figuur 4-1 is de bekendheid van de organisaties met de in de vragenlijst weergegeven financieringsinstrumenten weergegeven. Figuur 4-1: Bekendheid met de financieringsinstrumenten in 2001 100

Aantal instellingen

90 80 70

83

81

76

76

60 50

71 63

59

55 48

40

48

30

43

40

39

20 10

2

0

Overige

Factoring

Sale and leasebackconstructies

Risicokapitaalverstrekkers (venture capital)

Participaties

Financiering door vastgoedmaatschappijen

Aandelenemissie

Huur/verhuur en leasing

Achtergestelde leningen/leningen

Overheidsfinanciering (aanvullende subsidie)

Vooruitfacturering aan klanten

Subsidies

Rekening-courant faciliteit

Hypothecaire leningen

N=86


406 Uit figuur 4-1 blijkt dat hypothecaire leningen, de rekening-courant faciliteiten, facturering vooraf en (aanvullende) subsidies het meest bekend zijn bij de kinderopvangorganisaties. Bij minder dan de helft van de organisaties zijn de instrumenten factoring, sale and leaseback-constructies, risicokapitaalverstrekkingen, financiering door vastgoedmaatschappijen en participaties bekend. 407 In figuur 4-2 is weergegeven welke instrumenten in 2001 door de organisaties daadwerkelijk zijn gebruikt. Figuur 4-2: Door kinderopvangorganisaties in 2001 gebruikte financieringsinstrumenten 80

Aantal instellingen

70 60

65

64

50

54 48

40

43

30 29

20

18

4

3

1

1

Achtergestelde leningen/leningen

Financiering door vastgoedmaatschappijen

Overige

Factoring

Participaties

10 0

Huur/verhuur en leasing

Hypothecaire leningen


Subsidies

Vooruitfacturering aan klanten

Rekening-courant faciliteit

N=86


66

Verbreding in te zetten financieringsinstrumenten mogelijk

408 In figuur 4-2 wordt getoond dat de organisaties het meest gebruik hebben gemaakt van rekening courant faciliteiten, vooruitfacturering aan klanten, subsidies, aanvullende subsidies en hypothecaire leningen. Dit zijn de meer traditionele instrumenten. Huur en verhuur, leasing en (achtergestelde) leningen komen minder frequent voor. In 2001 is door de organisaties nagenoeg geen gebruik gemaakt van financiering door vastgoedmaatschappijen, factoring en participaties. Door de onderzochte organisaties is in 2001 in het geheel geen gebruik gemaakt van aandelenemissies, risicokapitaalverstrekkers en sale/lease back- constructies. Gemiddeld zijn 3,9 instrumenten ingezet. 409 In figuur 4-3 is de verdeling van de vijf meest gebruikte financieringsinstrumenten per organisatie weergegeven. Figuur 4-3: Verdeling van de vijf meest gebruikte financieringsinstrumenten per organisatie 5 4 3 2 1 0 1

5

9

13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69 73 77 81 85

Hypothecaire leningen Rekening-courant faciliteit Vooruitfacturering aan klanten

Overheidsfinanciering (aanvullende subsidie) Subsidies N=86


410 Uit figuur 4-3 blijkt dat 18 organisaties alle vijf meest gebruikte financieringsinstrumenten inzetten. 8 organisaties maken slechts gebruik van een van de vijf meest gebruikte financieringsinstrumenten. Hieruit blijkt dat geen eenduidigheid in de gebruikte instrumenten waargenomen kan worden; een bevestiging van de diversiteit in de branche.

Gebruik financieringsinstrumenten organisaties die voldoen aan referentiewaardes rentabiliteit en solvabiliteit verschilt van gebruik door andere organisaties 411 Wij hebben een nadere analyse gemaakt van het gebruik van de vijf meest gebruikte instrumenten door het gebruik te koppelen aan de mate waarin organisaties voldoen aan de referentiewaardes voor rentabiliteit en solvabiliteit. De organisaties zijn daartoe ingedeeld in vier kwadranten, conform de indeling in het vorige hoofdstuk


67

(figuur 2-14). In figuur 4-4 en tabel 4-1 wordt het resultaat van deze analyse weergegeven. Tabel 4-1: Verdeling van de vijf meest gebruikte financieringsinstrumenten kinderopvang 2001 per kwadrant Instrument

Organisaties Organisaties Organisaties eerste kwadrant tweede kwadrant derde kwadrant (voldoen aan (voldoen aan (voldoen aan referentiebeide referentie- referentiewaarde waarde solvabiliteit) waardes rentabiliteit

Organisaties vierde kwadrant (voldoen geen van beide referentiewaardes)

Hypothecaire lening

16%

32%

31%

29%

Aanvullende subsidie

32%

39%

19%

29%

Rekening-courant

42%

46%

44%

42%

Subsidies

26%

44%

38%

31%

Vooruitfacturering

58%

46%

25%

40%


Figuur 4-4: Verdeling van de vijf meest gebruikte financieringsinstrumenten per kwadrant 70% 60% 50% I (n=15) 40%

II (n=34) III (n=9)

30%

IV (n=28) 20% 10% 0% Hypothecaire leningen


Rekeningcourant faciliteit

Subsidies

Vooruitfacturering aan klanten N=86


68


412 Uit figuur 4-4 blijkt dat de 19 organisaties die voldoen aan de referentiewaardes voor solvabiliteit en rentabiliteit (eerste kwadrant) de instrumenten anders gebruiken dan de organisaties in de overige kwadranten. Zo gebruiken de organisaties in het eerste kwadrant het instrument vooruitfacturering meer dan de overige organisaties. Hypothecaire leningen en (aanvullende) subsidies komen juist in veel mindere mate voor bij deze 19 organisaties; respectievelijk 16% en 32%. Daarmee lijken er mogelijkheden te ontstaan om door bredere toepassing van bestaande financieringsinstrumenten bij te dragen aan een verbeterde financiële positie.

Toekomstige financieringsinstrumenten en -mogelijkheden zijn in ontwikkeling 413 Uit de interviews en vragenlijsten is gebleken dat de kinderopvangorganisaties naast de financiering door eigen vermogen, subsidies of stimuleringsregelingen ook andere financieringsopties verkennen. Daartoe worden partijen als pensioenfondsen, woningbouwcorporaties, vastgoedontwikkelaars en participatiemaatschappijen benaderd. Voor deze externe partijen is het van belang dat zij hun risico kunnen spreiden over de organisaties aan wie zij financiële producten verstrekken en dat dus zoveel mogelijk organisaties het betreffende instrument inzetten. 414 Als nieuwe producten die branchebreed toegepast kunnen worden, zijn in de interviews genoemd: (a) het overdragen van vastgoedbeheer; (b) het liquide maken van stille reserves in onroerende zaken via een vastgoedfonds.

Overdragen van vastgoedbeheer verhoogt solvabiliteit en verlaagt beheerskosten 415 In hoofdstuk drie is aangegeven dat minimaal 15% van de locaties in eigendom is bij de kinderopvangorganisaties. Om deze panden te financieren is meestal een hypothecaire lening aangegaan, die als een schuld in de balans is verantwoord. Door de aanwezigheid van de hypothecaire schuld nemen de schulden van de organisatie toe, waardoor de solvabiliteit van de organisatie negatief wordt beïnvloed. Daarnaast zijn met het onderhoud en beheer van het pand veel tijd en kosten gemoeid en is specifieke expertise nodig. Het overdragen van het pand kan leiden tot een verbeterde solvabiliteitsratio en lagere beheerskosten.

Liquide maken van stille reserves in onroerende zaken mogelijk via vastgoedfonds 416 Een stille reserve ontstaat als de boekwaarde van een pand lager is dan de werkelijke waarde in het economisch verkeer. Deze stille reserve biedt mogelijkheden tot het ontwikkelen van instrumenten waarmee de reserve liquide gemaakt kan worden. Dit houdt in dat de reserve beschikbaar komt voor aanwending.


69

417 Een mogelijkheid om stille reserves op grotere schaal liquide te maken is het onderbrengen van panden in een vastgoedfonds. Dit fonds berekent vervolgens huur aan de organisaties. Daardoor staat het pand niet langer op de balans. De mogelijkheid om stille reserves liquide te maken is niet beperkt tot panden die in eigendom zijn van kinderopvangorganisaties. Indien gemeenten bereid zijn kunnen ook panden in eigendom van de gemeente en die worden verhuurd aan kinderopvangorganisaties worden gebruikt. Voor het liquide maken van reserves kan aansluiting worden gezocht bij reeds bestaande vastgoedfondsen of kan indien dit niet mogelijk is een voor de kinderopvangbranche specifiek vastgoedfonds wordt opgericht. Wij merken op dat in het geval de stille reserve op deze wijze liquide wordt gemaakt, automatisch ook sprake is van de voordelen die bij het overdragen van het beheer van het vastgoed zijn genoemd.

Europese subsidiemiddelen bieden mogelijkheid tot bijdrage in financiering voor uitbreiding of nieuw project 418 Bij de invoering van de Wbk zullen de voor de organisaties in de kinderopvang specifieke subsidiestromen als financieringsbron wegvallen. Door de subsidieadviseurs van PricewaterhouseCoopers is onderzocht welke voor de kinderopvang relevante alternatieve subsidiemogelijkheden bestaan. 419 Het blijkt dat Europese middelen kansen bieden voor het realiseren van projecten binnen de kinderopvangbranche op het gebied van gedeelde arbeid en zorg, kwaliteit en kwantiteit van de opvang en personeelsopleidingen. Deze Europese middelen kunnen als cofinanciering worden gebruikt. De mogelijke omvang van deze subsidies valt buiten de scope van het onderzoek. 420 De mate waarin projecten en initiatieven voor additionele financiering in aanmerking komen, is afhankelijk van het geografische gebied waarin het project plaatsvindt en het thema waar het project op aansluit. De geografische gebieden waar extra steunmaatregelen van toepassing zijn, zijn die gebieden waar sprake is van een concentratie van problemen zoals sociale achterstand of economische achteruitgang. Een belangrijk thema binnen diverse subsidieprogramma‘s is de combinatie van arbeid en zorg. Andere thema’s richten zich op het wegnemen van belemmeringen voor toetreding tot de arbeidsmarkt. 421 In bijlage C zijn de mogelijkheden voor subsidies op lokaal, regionaal, nationaal en Europees niveau nader uitgewerkt.

70


5

Conclusies te plaatsen in perspectief strategische brancheverkenning 501 In dit hoofdstuk worden de conclusies die uit het onderzoek getrokken kunnen worden kort weergegeven. Voor de feitelijke bevindingen verwijzen wij naar de hoofdstukken 2, 3 en 4 of naar de samenvatting; in dit hoofdstuk worden uitsluitend de op basis van deze bevindingen te trekken conclusies verwoord. Vervolgens schetsen wij in dit hoofdstuk de uitgangspunten voor de aanbevelingen die in het laatste hoofdstuk zijn opgenomen.

Ruim 87% van de onderzochte organisaties voldoet niet tegelijkertijd aan eisen rentabiliteit en solvabiliteit 502 Uit het onderzoek naar de financiële positie van de organisaties blijkt dat van de 149 onderzochte organisaties er 130 (87,3%) niet tegelijkertijd voldoen aan de referentiewaardes voor rentabiliteit (10%) en solvabiliteit (25%). Uit interviews met financiers blijkt dat zij deze referentiewaardes naar alle waarschijnlijkheid in de toekomst zullen hanteren bij het beoordelen van financieringsaanvragen.

Raming investeringen slechts gedeeltelijk mogelijk 503 De branche van de kinderopvang zal de komende jaren behoefte blijven houden aan het verkrijgen van financiering voor het plegen van investeringen. In de periode 2004 - 2014 zal er, afhankelijk van het te kiezen scenario, voor uitbreidingsinvesteringen een financieringsbehoefte van 1,1 respectievelijk 0,5 miljard euro zijn. Uitgaande van een eigendomsaandeel van 15% varieert het door de branche zelf op te brengen bedrag tussen de 75 miljoen en 165 miljoen euro. Het voor vervangingsinvesteringen benodigde bedrag is minimaal 270 miljoen euro. 504 Tevens moet op grond van het onderzoek worden geconcludeerd dat ontbrekend inzicht in vraag en aanbod en in de huidige omvang en staat van de activa een goede raming van de benodigde investeringen onmogelijk maakt. De opgegeven ramingen zijn dus als ondergrens te beschouwen.

71

Inzet nieuwe financieringsinstrumenten in ontwikkeling 505 Op dit moment onderzoeken de kinderopvangorganisaties de inzet van nieuwe financieringsopties in de branche. Uit de daarbij opgedane ervaringen concluderen wij dat op deze wijze interessante nieuwe financieringsinstrumenten kunnen worden ontwikkeld, zoals het overdragen van vastgoedbeheer. De beschikbaarheid van vastgoed maakt dit instrument tot een specifiek instrument voor de branche.

Strategische verkenning branche kinderopvang basis voor beoordeling 506 Om de resultaten van het door ons uitgevoerde onderzoek naar de financiële positie van de kinderopvang goed te kunnen beoordelen, achten wij het noodzakelijk en gewenst om een strategische verkenning van de kinderopvang uit te voeren waarbij de effecten van de verder in te voeren marktwerking zijn beschouwd. Daarbij hebben wij in- en externe factoren geïnventariseerd die voor de positie van de kinderopvang in de komende jaren van belang zijn. Door deze werkwijze kunnen wij onze aanbevelingen laten aansluiten bij de positie van de kernspelers na invoering van de Wbk. 507 Omdat de integrale weergave van de door ons uitgevoerde strategische verkenning buiten het bestek van dit onderzoek valt, hebben wij ons in dit rapport beperkt tot de factoren die in het kader van ons onderzoek het meest relevant zijn. Marktwerking en vraagontwikkeling zijn de centrale thema’s, dit in relatie tot het feit dat de financiële positie van een deel van de kinderopvangorganisaties zwak is. Als deze niet wordt verbeterd, zal de invoering van de Wbk ernstige gevolgen hebben. 508 Uit de strategische verkenning blijkt allereerst dat de bevordering van arbeidsparticipatie van vrouwen voor de rijksoverheid een belangrijke doelstelling van kinderopvang is en blijft. In de eerste plaats omdat kinderopvang van belang is voor de emancipatie en gelijke kansen biedt aan vrouwen uit alle lagen van de bevolking. In de tweede plaats omdat het bestaan van kinderopvang bijdraagt aan de blijvende beschikbaarheid van arbeidspotentieel, hetgeen gelet op de vergrijzing van groot belang zal zijn voor het functioneren van de maatschappij. En in de derde plaats omdat arbeidsparticipatie zowel leidt tot meer koopkracht en hogere belastingopbrengsten als tot lagere kosten op grond van bijvoorbeeld de Algemene bijstandswet. 509 De rijksoverheid heeft zich op het standpunt gesteld dat bevordering van arbeidsparticipatie niet hoeft te betekenen dat intensieve sturing van en bemoeienis met kinderopvangorganisaties aangewezen is. In plaats daarvan is gekozen voor het toelaten van marktwerking. Daarbij kan de overheid het ondernemerschap bevorderen, waardoor de organisaties in de kinderopvang in staat zijn te voldoen aan de maatschappelijk gestelde doelen op het terrein van de toegankelijkheid en kwaliteit van de kinderopvang. De minister van SZW zal periodiek aan de Tweede Kamer verantwoording af dienen te leggen over het gevoerde beleid en de effecten daarvan op toegankelijkheid, betaalbaarheid en kwaliteit.

72

Conclusies te plaatsen in perspectief strategische brancheverkenning

510 De huidige taak van de gemeenten wordt met invoering van de Wbk beëindigd. Na de invoering van de Wbk neemt de gemeente ten aanzien van de kinderopvangorganisaties dezelfde positie in als ten aanzien van andere organisaties in het middenen kleinbedrijf. Dat betekent onder meer dat kinderopvangorganisaties een beroep zullen doen op bijvoorbeeld vestigingsfaciliteiten die ook voor andere bedrijven worden ingezet. 511 De gemeenten zullen in het kader van hun verantwoordelijkheden voor beleid ten aanzien van specifieke doelgroepen (bijvoorbeeld jeugdbeleid) een rol gaan of blijven spelen bij de afstemming van de verschillende diensten waaronder kinderopvang.

Marktwerking op korte termijn voor alle organisaties realiteit 512 De branche van de kinderopvang is voor een deel op dit moment al aan marktwerking onderhevig. De rijksoverheid streeft met de Wbk een verdere marktwerking na. 513 De effecten en het succes van de marktwerking hangen naast de ontwikkeling van een koopkrachtige vraag af van een aantal factoren: (a) De mate waarin de organisaties in de kinderopvang hun financiële positie weten te versterken of te handhaven; (b) De wijze waarop de overheid haar nieuwe rol zal invullen; (c) De rol die de werkgevers willen en kunnen spelen; (d) De aanwezigheid van barrières om tot de markt toe te treden, zoals wellicht het verkrijgen van financiering bij de banken; (e) Het aanbod van substituten voor professionele kinderopvang (bijvoorbeeld ouderschapsverlof of informele opvang), waardoor de vraag naar professionele kinderopvang afneemt of waardoor op andere wijze in de vraag kan worden voorzien.

Vraag naar kinderopvang afhankelijk van aantal determinanten 514 De vraag naar kinderopvang wordt bepaald door een aantal determinanten waarvan arbeidsparticipatie, demografie, de koopkracht van de ouders en de ontwikkeling van de economie de belangrijkste zijn. 515 Een analyse van deze determinanten kan de vraagontwikkeling voorspellen. Wij hebben door actualisatie en aanvulling op onderdelen van het SEO/SCP-model en analyse van de resultaten een nieuwe prognose opgesteld, maar een verdere actualisatie is nodig.


73

Positie kinderopvang verschuift op korte termijn 516 De hoogte van de vraag en de invloed van de marktwerking leiden tot een aantal mogelijke scenario’s. In figuur 5-1 worden deze scenario’s en de bepalende determinanten voor de vraag en de marktwerking schematisch weergegeven. Figuur 5-1: Scenario’s positie kinderopvang

Economie Economie ArbeidsArbeidsparticipatie participatie Demografie Demografie Koopkracht Koopkracht Samenleving Samenleving Ontwikkeling Ontwikkeling kind kind

Vraag naar Kinderopvang

Hoog Vraag veelal > aanbod

Marktwerking in hoogconjunctuur Gesubsidieerde opvang Marktwerking in laagconjunctuur

Laag Vraag veelal < aanbod Laag, gereguleerde markt

Invloed van de marktwerking Rol Rol Overheid Overheid

Rol Rol WerkWerkgevers gevers

ToeToetredings tredings barieres barieres

Hoog Vrije markt

Aanbod Aanbod substisubstituten tuten


517 Op dit moment kan de kinderopvang worden gekarakteriseerd als een branche waarin sprake is van een grote diversiteit in organisatievorm, omvang, bedrijfsvoering, financiële positie en ondernemerschap. In figuur 5-1 zijn de organisaties zowel in de linker- als in de rechterkwadranten gepositioneerd. Na invoering van de Wbk zullen alle kinderopvangorganisaties zich in het kwadrant rechtsboven of rechtsonder bevinden. Door het wegvallen van de subsidiegelden zal de bedrijfsvoering op een bedrijfseconomisch verantwoorde wijze moeten worden ingevuld voor het borgen van de continuïteit. Wij verwachten dat de huidige diversiteit binnen de branche kinderopvang, die mede het gevolg is van de verschillen in regelgeving en de wijze van aansturing door gemeenten, in de komende jaren zal afnemen.

74


Zwakke financiële positie maakt specifieke maatregelen noodzakelijk 518 Marktwerking en inspelen op een fluctuerende vraag zijn ontwikkelingen die vergaande consequenties hebben voor met name de gesubsidieerde organisaties in de kinderopvang. Weliswaar vormen subsidies slechts een bescheiden deel van de totale inkomsten van organisaties in de kinderopvang, maar voor de organisaties die subsidie ontvangen in exploitatietekorten of in huisvestingskosten vormen de subsidies de basis voor hun continuïteit. Zonder specifieke maatregelen zal het wegvallen van de subsidie voor deze organisaties leiden tot bedrijfsbeëindiging. 519 Ondernemingen in een marktgerichte situatie zijn voor hun financiering aangewezen op banken en andere externe financiers. Deze externe financiers zullen eisen inzake rentabiliteit en solvabiliteit stellen. Het is zaak voor de kinderopvangorganisaties om ervoor te zorgen dat zij zo snel mogelijk aan deze eisen kunnen voldoen, voorzover dat nu nog niet het geval is. 520 Uit onze interviews is gebleken dat externe financiers op dit moment terughoudend zijn als het gaat om het beoordelen van financieringsaanvragen. Datzelfde geldt voor eventuele toekomstige aanvragen voor overbruggingskredieten. De externe financiers hebben te maken met aanzienlijke onzekerheden, gelet op de diversiteit in de branche en de zwakke financiële positie van een groot aantal organisaties. 521 Het reduceren van deze onzekerheden achten wij van groot belang om de invoering van de Wbk tot een succes te maken. Alle partijen kunnen dan ook een rol spelen bij deze onzekerheidsreductie.


75

76

6

Aanbevelingen 601 In dit laatste hoofdstuk formuleren wij een aantal aanbevelingen voor de kernspelers van de kinderopvang. Wij hebben deze aanbevelingen geplaatst in het perspectief van de zwakke financiële positie van de branche in relatie tot de marktwerking waarmee alle organisaties zullen worden geconfronteerd. De daarmee gepaard gaande behoefte aan risicoreductie vereist een aantal maatregelen die de invoering van de Wbk tot een succes moeten maken. 602 Het treffen van maatregelen betekent niet dat de marktwerking wordt aangetast. Het gaat er juist om, voor alle betrokken partijen een uitgangssituatie te creëren waarin de kinderopvangorganisaties in staat zijn zich te transformeren naar marktgerichte ondernemingen en tegelijkertijd wordt voorkomen dat een ongewenst aantal saneringen noodzakelijk is. Een ongewenst aantal saneringen leidt tot maatschappelijke onrust die ad hoc politieke besluitvorming tot gevolg kan hebben en niet in het belang is van een op basis van marktwerking functionerende branche kinderopvang. 603 De aanbevelingen in dit hoofdstuk zijn geordend op basis van de onderzoeksvragen die in dit rapport centraal staan, te weten: (a) het in kaart brengen van de financiële positie van ondernemers in de kinderopvang per 31 december 2001 en de te verwachten effecten van de Wbk op de vermogenspositie van de kinderopvangorganisaties; (b) het in kaart brengen van de omvang van de te verwachten investeringen in de kinderopvangbranche in de periode 2004 - 2014; (c) het in kaart brengen van de huidige en toekomstige financieringsinstrumenten in de kinderopvangbranche.

Transformatie aanbodgefinancierde organisaties naar marktgerichte organisaties vergt strakke financiële sturing 604 Kinderopvangorganisaties zullen maatregelen moeten nemen om daar waar nodig de financiële sturing te verbeteren. Voor zover dit nog niet is gebeurd, dienen de kinderopvangorganisaties een planning- en controlcyclus op te zetten, op basis van een gedegen businessplan met als afgeleide daarvan onder meer een liquiditeits- en een investeringsplan. De financiële administratie dient zodanig te zijn ingericht dat de kengetallen waarop wordt gestuurd (met name de mate waarin de referentiewaardes worden behaald), eenvoudig opgeleverd kunnen worden en in de begroting en managementinformatie duidelijk herkenbaar zijn.

77

605 Kwaliteitsaspecten vormen een integraal onderdeel van het businessplan. Door het transparant maken van kwaliteitsaspecten kan tevens de informatievoorziening aan klanten worden verbeterd. Bij de transformatie van een aanbiedersmarkt naar een kopersmarkt zal informatievoorziening aan klanten in belang toenemen. 606 Kleinere organisaties kunnen overwegen samenwerking te zoeken met anderen om hun financieel management te versterken. Te denken valt aan gezamenlijke inhuur van deskundigheid. Schaalvergroting door fusies leidt onder voorwaarden eveneens tot een sterker financieel management. 607 De kinderopvangorganisaties zullen gemiddeld een hoger omzetrendement moeten realiseren dan nu het geval is. Om te kunnen sturen op rendement achten wij de winstbijdrage per kindplaats een meer adequaat kengetal dan het omzetrendement. Voor het berekenen van de winstbijdrage per kindplaats dient de kostprijs per kindplaats bekend te zijn. Wij achten het toepassen of zo nodig doorontwikkelen van kostprijsmodellen daarvoor noodzakelijk. 608 De personeelskosten vormen een belangrijk deel van de totale kosten. Het sturen op personeelskosten is daarom van essentieel belang. Kinderopvangorganisaties zullen moeten sturen op personeelskosten (van zowel directe als ondersteunende medewerkers) en op de bezettingsgraad. Bij vaststelling van de kostprijs dient te worden uitgegaan van een normbezettingsgraad en normproductiviteit. Voor de productiviteit geldt in elk geval dat de norm gelet op de praktijkervaringen ruim onder de 100% zal liggen. Naast sturen op productiviteit en bezettingsgraad is sturen op flexibele inzet van medewerkers (op piekdagen en -tijden) voor het kostenniveau van belang. 609 Verbetering van de solvabiliteit kan worden bereikt door een toename van het eigen vermogen en door balansverkorting. Het eigen vermogen kan toenemen door het breder toepassen van het reeds bestaande instrument achtergestelde leningen. Daarnaast is te overwegen om stichtingen om te vormen tot B.V.’s, omdat B.V.’s winst mogen maken en deze mogen uitkeren. Deze rechtsvorm sluit dus beter aan bij de positie van marktgerichte ondernemer. Bovendien is uit het onderzoek gebleken dat stichtingen slechts zelden behoren tot de organisaties die aan de referentiewaardes voor zowel rentabiliteit als solvabiliteit voldoen. Balansverkorting (het uit de balans afvoeren van een deel van de schulden) is mogelijk door bijvoorbeeld hypothecaire leningen af te lossen via afstoten van onroerend goed. Daartoe kan aansluiting worden gezocht bij een bestaand vastgoedfonds of kan, als dat niet mogelijk is, worden onderzocht of oprichting van een nieuwe vastgoedfonds haalbaar is. De leningen uit dit fonds kunnen worden verstrekt op basis van het later in dit hoofdstuk te noemen ratingsysteem. Als onderpand dient het onroerend goed. Dit wordt gewaardeerd op bedrijfswaarde, waarbij de disconteringsvoet wordt gerelateerd aan de rating.

78

Aanbevelingen

610 Instrumenten die kunnen worden ingezet voor een betere beheersing van het werkkapitaal en in het bijzonder van het debiteurenbeheer zijn automatische incasso en facturering vooraf. Deze aanbeveling geldt met name voor de organisaties die deze instrumenten nog niet toepassen. Ook uitbesteden van facturering en incasso kan nuttig zijn, als een kosten-batenanalyse dit uitwijst. 611 De invoering van de Wbk zal in een aantal situaties ertoe leiden dat tijdelijk een liquiditeitstekort ontstaat, door het vervallen van de vooruitbetaalde subsidievoorschotten. Nu blijkt dat de banken terughoudend zijn bij het verschaffen van overbruggingskredieten of achtergestelde leningen, kan worden nagegaan of er andere instanties zijn die daartoe bereid zijn. Deze tijdelijke oplossing kan voorkomen dat de discontinuïteit in inkomsten leidt tot onnodige faillissement van organisaties. Wij hechten er belang aan te vermelden dat achtergestelde leningen geen verkapte schenking moeten worden, maar daadwerkelijk moeten worden afgelost en rentedragend moeten worden.

Breder inzetten borgstellingen en ontwikkeling nieuwe financieringsinstrumenten bevorderen financierbaarheid organisaties 612 In de - gelet op de financiële positie van kinderopvangorganisaties aannemelijke - situatie waarin externe financiers terughoudend zijn bij het honoreren van financieringsaanvragen, kan een borging door het Waarborgfonds de besluitvorming ten aanzien van de financieringsaanvragen positief beïnvloeden. Wij bevelen aan de mogelijkheden te onderzoeken voor het aanvullen van het bestaande borgstellingsinstrument. Relevante aanvullende borgstellingsmogelijkheden zijn de garantie bij achtergestelde leningen, de borgstellingsregeling voor het middenen kleinbedrijf en de huurgarantie. 613 De aanvullende borgstellingsmogelijkheden kunnen alleen onder voorwaarden een oplossing bieden. Zo geldt de borgstellingsregeling voor het middenen kleinbedrijf niet voor grotere ondernemingen, niet voor stichtingen en evenmin voor holdings. Borgstelling voor onroerend goed wordt alleen verleend als het onroerend goed bij dezelfde rechtspersoon is ondergebracht als de exploitatie van (in dit geval) de kinderopvang. Ten slotte kent de regeling een maximum, dat niet altijd toereikend is. 614 Wij onderschrijven het belang van de initiatieven die op dit moment worden genomen om nieuwe financieringsinstrumenten te ontwikkelen, te weten het overdragen van vastgoedbeheer, het liquide maken van stille reserves in onroerende zaken via een vastgoedfonds en het vergroten van het gebruik van achtergestelde leningen. Wij bevelen aan de haalbaarheid en het draagvlak van deze instrumenten op korte termijn te onderzoeken.

Aanbevelingen

79

Inzicht in toekomstige investeringen vergt verbetering eenduidige activaregistratie en actualisatie vraagramingsmodel 615 Voor het verbeteren van het inzicht in de benodigde investeringen is het in de eerste plaats nodig dat de organisaties een adequate activaregistratie voeren. Deze noodzakelijke verbetering van de activaregistratie (en de financiële registratie in het algemeen) is gebaat bij een stringentere toepassing door de kinderopvangorganisaties van de richtlijnen voor de jaarverslaglegging. Heldere voorschriften kunnen de organisaties helpen het zowel voor interne als externe doeleinden benodigde overzicht in de vereiste investeringen te creëren. 616 Voor het opstellen van een investeringsplan is de beschikbaarheid van actuele regionale vraaganalyses essentieel. Om een betrouwbare lokale of regionale analyse te kunnen maken en zodoende de bestaande onzekerheid over de gewenste investeringen weg te nemen, is het noodzakelijk dat over een adequaat vraagramingsmodel kan worden beschikt. Het huidige SEO/SCP-model kan hierbij als basis fungeren.

Faciliterende maatregelen van essentieel belang bij invoering Wbk 617 Om de fricties en marktimperfecties op te lossen waarmee de branche na de invoering van de Wbk in elk geval gedurende een transitieperiode wordt geconfronteerd, is een aantal tijdelijke maatregelen gewenst. Maatregelen voor het faciliteren van de invoering van de Wbk kunnen op de weg liggen van ofwel de overheid, ofwel het Waarborgfonds, ofwel de brancheorganisaties.

Rijksoverheid heeft stimulerende rol 618 Als rol voor de rijksoverheid vanuit haar verantwoordelijkheid voor een basisniveau van kinderopvang zien wij het verlenen van medewerking aan het maken van afspraken met het Waarborgfonds, de brancheorganisaties en andere relevante partijen over een set maatregelen. Wij denken daarbij met name aan: (a) het actualiseren van het SEO/SCP-model, zodat op basis daarvan een adequate vraagvoorspelling kan worden opgesteld; (b) het blijven stimuleren van activiteiten die beogen de branche toe te rusten voor de invoering van de Wbk, waaronder: (i) het onderzoeken van de mogelijkheden voor overdracht van vastgoed door aansluiting bij een bestaand vastgoedfonds of eventueel oprichting van een nieuw fonds; (ii) het onderzoeken van de mogelijkheden om het borgstellingsinstrument uit te breiden; (iii) het onderzoeken van de mogelijkheden voor een ratingsysteem ten behoeve van de beoordeling van financieringsaanvragen; (iv) het tijdelijk faciliteren van landelijke partijen bij het vormgeven van beleid.

80

Aanbevelingen

Gemeenten kunnen ruimte creëren voor succesvolle omslag 619 Voor gemeenten zien wij een taak als het gaat om het opheffen van restricties ten aanzien van exploitatie en vermogensvorming van gesubsidieerde kinderopvangorganisaties. Opheffing op korte termijn betekent dat deze organisaties een start kunnen maken met het verbeteren van rentabiliteit en solvabiliteit. Om na invoering van de Wbk tijdelijke liquiditeitstekorten te voorkomen, kunnen de gemeenten nagaan of het nu al mogelijk is om hoge bevoorschotting van organisaties geleidelijk af te bouwen. 620 Voor zover kinderopvangorganisaties een onderdeel zijn van brede welzijnsorganisaties, kan na invoering van de Wbk de situatie ontstaan dat de gemeenten restricties hebben gesteld ten aanzien van vermogensvorming en winststreven van de brede welzijnsorganisatie, terwijl deze restricties voor de kinderopvangorganisaties de noodzakelijke omvorming naar marktgerichte ondernemingen belemmeren. Gemeenten kunnen daarom een rol spelen door de afspraken met de welzijnsorganisaties tijdig te herijken. Eventueel is een splitsing in twee rechtspersonen te overwegen. De in onze interviews naar voren gekomen suggestie om subsidies om deze reden na de invoering van de Wbk niet in een keer maar geleidelijk af te bouwen, achten wij niet in het belang van de marktgerichtheid.

Waarborgfonds kan door bewaken financierbaarheid omslag naar ondernemingsgerichte organisaties faciliteren 621 Om tot een gefundeerde beoordeling te kunnen komen van financieringsaanvragen van kinderopvangorganisaties, is transparantie gewenst. De beschikbaarheid van risicoprofielen van kinderopvangorganisaties kan de transparantie aanzienlijk bevorderen. Wij bevelen aan om ten behoeve van deze risicoprofielen een ratingsysteem te ontwikkelen. Gelet op zijn taakstelling ligt het voor de hand dat het Waarborgfonds daartoe het initiatief neemt. De opzet van een specifieke kennisdatabase bij het Waarborgfonds, in afstemming op andere initiatieven die gericht zijn op het bundelen van kennis, is een vereiste voor het ontwikkelen van een betrouwbaar ratingsysteem. 622 Het ratingsysteem bestaat uit een set kengetallen voor ondernemerschap waartoe zowel financiële kengetallen als kwaliteitsindicatoren behoren. De kwaliteitsindicatoren vormden overigens geen deel van dit onderzoek en zijn door ons niet nader geïnventariseerd of onderzocht. Op de kengetallen wordt een scoreberekening gebaseerd. De businessplannen en de daadwerkelijke prestaties van de organisaties worden aan de kengetallen getoetst.

Aanbevelingen

81

623 Het ratingsysteem kan niet alleen worden gebruikt voor het nemen van beslissingen door het Waarborgfonds over borgstelling, maar ook voor het nemen van beslissingen door de banken over achtergestelde leningen. Door daarin de disconteringsvoet afhankelijk te stellen van de verkregen rating, is voor de organisaties een prikkel ingebouwd om tot een zo hoog mogelijke score te komen. Indien blijkt dat de banken niet of onvoldoende bereid zijn om achtergestelde leningen verstrekken zou tijdelijk en onder voorwaarden het Waarborgfonds middels borgstellingen daarvoor kunnen worden ingeschakeld. 624 Het Waarborgfonds zou gezien de overeenkomsten met haar huidige taakstelling tevens een rol kunnen spelen bij het uitbreiden van de borgstellingsmogelijkheden. Doelstelling moet zijn vergroting van de borgstellingsmogelijkheden naar volledige bedrijfsfinanciering. De borgstelling omvat dan kortetermijnkredieten, langertermijnkredieten, achtergestelde leningen en huurgaranties. 625 Het Waarborgfonds zal daarnaast gelet op de daar aanwezige expertise een bijdrage dienen te te leveren aan het ontwikkelen van nieuwe financieringsproducten. Daaronder valt in ieder geval het onderzoek naar de mogelijkheden om aansluiting te zoeken bij een bestaand vastgoedfonds danwel - indien dit niet mogelijk is - het oprichten van een vastgoedfonds specifiek voor de kinderopvangbranche. 626 Het ligt voor de hand dat het aansluiten bij of oprichten van een vastgoedfonds in samenhang wordt bezien met het borgen van achtergestelde leningen. Beide instrumenten beogen de vermogenspositie van de kinderopvangorganisaties te versterken. 627 Juist omdat het oordeel van het Waarborgfonds zo cruciaal is voor het onderbouwen van beslissingen die de banken moeten nemen over financieringsaanvragen, dienen de functies van het Waarborgfonds en die van de banken duidelijk gescheiden te blijven. Op die wijze kan een onafhankelijk oordeel van het Waarborgfonds het beste worden gegarandeerd en gecommuniceerd. Uitsluitend als zou blijken dat de banken geen mogelijkheid zien om op financieringsaanvragen in te gaan, zou het Waarborgfonds onder strikte voorwaarden hier een rol kunnen spelen.

Initiatieven brancheorganisaties kunnen omslag branche stimuleren 628 Voor de beide brancheorganisaties in de kinderopvang – de MOgroep en de Branchevereniging Ondernemers in de Kinderopvang - zien wij een belangrijke rol weggelegd. 629 In de eerste plaats kunnen zij een bijdrage leveren aan overleg tussen alle betrokken partijen (kinderopvangorganisaties, brancheverenigingen, gemeentelijke en rijksoverheid en Waarborgfonds) over het pakket aan maatregelen dat in het voorgaande is beschreven.

82

Aanbevelingen

630 In de tweede plaats achten wij het gewenst dat de brancheorganisaties een vooraanstaande rol blijven spelen bij het bundelen van de op dit moment verspreid aanwezig branchekennis. De opgebouwde kennis moet voor belanghebbenden beschikbaar worden gemaakt. De brancheorganisaties kunnen de gebundelde kennis benutten om op brancheniveau de ontwikkelingen te monitoren en referentiecijfers te genereren. 631 In het verlengde hiervan beschouwen wij het als een taak voor de brancheorganisaties om, in samenwerking met het Waarborgfonds, het gebruik van eenduidige definities en eenduidige terminologie te stimuleren. Het creëren van eenheid van taal draagt voor alle direct betrokken kernspelers bij tot het reduceren van de onzekerheden binnen de branche. Eenheid van taal is eveneens vereist voor het bevorderen van de ontwikkeling en beschikbaarheid van software-applicaties die noodzakelijk zijn voor een moderne bedrijfsvoering binnen de kinderopvangorganisaties. Hetzelfde geldt voor het stimuleren van een stringente toepassing van de richtlijnen voor de jaarverslaglegging en het attenderen van de organisaties op het naleven daarvan.

Draagvlak voorgestelde maatregelen nader te onderzoeken 632 Wij realiseren ons dat de in dit hoofdstuk voorgestelde maatregelen nog niet zijn getoetst op draagvlak en haalbaarheid. De komende maanden, waarin de invoering van de Wbk wordt voorbereid, zouden voor het uitvoeren van een dergelijk haalbaarheidsonderzoek kunnen worden benut. Het ministerie van SZW / het Programmabureau zou hiertoe de regierol op zich kunnen nemen.

Aanbevelingen

83

84

Bijlagen

A Samenstelling begeleidingscommissie Mevrouw drs. C.M. Bienemann

Maatschappelijk Ondernemers Groep

De heer drs. E. Buitenhek

Programmabureau Implementatie Wbk

Mevrouw mr. V. de Ridder

Vereniging Nederlandse Gemeenten (tot 1 april 2003)

De heer J.C.M. Ringens

Stichting Waarborgfonds Kinderopvang

De heer F.L.A. Rutjes

Vereniging Nederlandse Gemeenten (vanaf 1 april 2003)

De heer ir. A.V.W. van Ulden

Branchevereniging Ondernemers in de Kinderopvang

Mevrouw drs. M. Zebregs

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

87

88

B

Lijst van geïnterviewde personen De heer drs. ing. N.J.T. Bol

AZL Vermogensbeheer

Mevrouw A. Felten

Stichting Ouderparticipatie Creches

De heer P. Janssen

Stichting Waarborgfonds Kinderopvang

De heer G. Jellesma

BOinK (Belangenvereniging voor Ouders in de Kinderopvang)

De heer F.A.M. Koehorst

Rabobank Corporate Clients

De heer B. Koot

Stichting Kindercentra Maarssen

De heer P. Kuiper

SKON (Stichting KinderOpvang Nederland)

Mevrouw drs. E. Maessen

MIK (Maatwerk In Kinderopvang)

De heer J. de Man

Bank Nederlandse Gemeenten

De heer W. Meierman

ING Bank

De heer drs. J. van der Molen

ING Bank

De heer Th.J.M. Offermans

Stichting Kinderopvang Humanitas en bestuurslid MO groep

De heer drs. J. Schretlen

Finance Networks Netherlands

De heer ing. E.H.M.M. Senden

AZL Vastgoed

Mevrouw A. Timmerman

De Klimboom

De heer drs. A.J.F. van Tongeren

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

De heer ir. A.V.W. van Ulden

Branchevereniging Ondernemers in de Kinderopvang

De heer R. Vergeer

Stichting Centrale voor Kinderopvang Triodus

De heer B. Vis

Kidsconcern

Mevrouw G. van der Wal

Gemeente Utrecht 89

90

C Uitwerking subsidiemogelijkheden Achtereenvolgens worden aan de hand van een geografische indeling mogelijke subsidieregelingen voor de branche kinderopvang besproken. De indeling naar gebieden is als volgt: (a) lokaal; (b) regionaal; (c) nationaal; (d) Europees.

Het Grote Stedenbeleid richt zich op verbetering van lokale sociale infrastructuur Het Grote Stedenbeleid (GSB) richt zich op onderwerpen als zorg, hulpverlening, jeugdbeleid, sociale activering, integrale veiligheid, participatie van autochtone bewoners als ook nieuwkomers. De maatregelen zijn onder meer gericht op de versterking van de positie van kwetsbare groepen zoals mensen in achterstandsituaties.

Regionale mogelijkheden vanuit Europees Fonds en zorgverzekeraars Het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) richt zich op de sociale economische activering van regio’s. Nederlandse achterstandsregio’s kunnen subsidies verkrijgen die zich richten op de versterking van de sociale infrastructuur. Bijvoorbeeld voor projecten met als doel de totstandbrenging van multifunctionele ontmoetingscentra en projecten die gelijke kansen voor werkzoekenden op de arbeidsmarkt bevorderen. Om de kosten van de gezondheidszorg terug te dringen, om arbeidsongeschiktheid te voorkomen en om reïntegratie van WAO-ers te bevorderen hebben enkele zorgverzekeraars innovatiefondsen opgericht om zorgvernieuwende projecten in hun werkingsgebied te stimuleren. Een voorbeeldproject is een kinderopvangcentrum dat voor een bepaalde periode investeert in gezinsbegeleiding om vrouwen aan het werk te helpen en uit de WAO te houden.

Signalering diverse mogelijkheden op nationaal niveau Het Europees Sociaal Fonds stimuleert activiteiten op onder meer de volgende gebieden: (a) bevordering van gelijke kansen voor allen bij de toegang tot de arbeidsmarkt; (b) verbetering van de toegang tot en de participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt; (c) bevordering van goed geschoolde en opgeleide arbeidskrachten.

91

In 2002 is de nieuwe subsidieregeling Stimuleringsregeling Vacaturevervulling door werklozen en met werkloosheid bedreigde werknemers (SVWW) van kracht geworden waarmee subsidie kan worden verkregen voor activiteiten die noodzakelijk zijn voor de duurzame vervulling van vacatures. Het is een stimuleringsmaatregel die werkgevers tegemoet komt in de kosten die zij maken bij het duurzaam vervullen van hun vacatures door mensen die nu geen werk hebben, of met werkloosheid worden bedreigd. De Wet vermindering afdracht loonbelasting en premie volksverzekeringen (WVA) biedt mogelijkheden voor het betalen van een lagere loonheffing. Op fiscaal gebied bestaan er regelingen die ook voor de kinderopvang van belang kunnen zijn. Het betreft de volgende regelingen: (a) WVA: lage lonen; (b) WVA: onderwijs. Bedrijven die belastingplichtig zijn voor de inkomsten- of vennootschapsbelasting en kosten maken voor scholing van medewerkers kunnen gebruik maken van de scholingsaftrek. De scholingsaftrek begeeft zich in tegenstelling tot de WVA in de winstsfeer.

Europees niveau richt zich op bestrijding van dissociatie Het Europees Communautair initiatief Equal stelt middelen beschikbaar voor projecten die zich richten op nieuwe benaderingen voor de bestrijding van arbeidsmarktgerelateerde discriminatie en ongelijkheid van welke aard ook. Een thema binnen Equal is de combinatie arbeid en zorg. Dit thema wordt langs twee lijnen vormgegeven, namelijk kinderopvang op maat en discussie over mannen, vrouwen en zorgtaken.

92

Uitwerking subsidiemogelijkheden

D Vragenlijst financiële positie

93

Vragenlijst financiële positie ondernemers in de kinderopvangsector Uniek nummer klant/instelling:

Supportdesk Indien u hulp nodig heeft bij het invullen van de vragenlijst of algemene vragen heeft over het onderzoek verzoeken wij u, bij voorkeur via e-mail, contact op te nemen met één van onderstaande personen: Naam Dhr. drs M. Nieland RA Dhr. P. Vos RA

Email-adres [email protected] [email protected]

Telefoon 030 - 219 59 99 026 - 371 26 86

2

ALGEMENE INVULINSTRUCTIE

1. Inleiding Deze vragenlijst is opgebouwd uit de volgende onderdelen: 1. Algemene informatie over uw organisatie (geschatte invultijd: 15 minuten) 2. Financiële gegevens (geschatte invultijd: 45 minuten) 3. Investeringen (geschatte invultijd: 15 minuten) 4. Financieringsinstrumenten (geschatte invultijd: 10 minuten) Wij verzoeken u de ingevulde vragenlijst zo spoedig mogelijk, doch uiterlijk maandag 3 februari 2003 in bijgevoegde retourenvelop te verzenden aan: PricewaterhouseCoopers N.V. t.a.v. drs. M. Nieland RA Antwoordnummer 8407 3500 VW Utrecht

2. Mee te zenden informatie Om de belasting voor u zo laag mogelijk te houden, is in de vragenlijst alleen naar geconsolideerde informatie gevraagd. Met ‘geconsolideerd’ bedoelen wij die cijfers die betrekking hebben op de onderneming als geheel, dus niet op individueel vestigingsniveau. In de vragenlijst wordt per onderdeel aangegeven welke vragen kunnen worden overgeslagen indien u de gewenste stukken als bijlage toevoegt. Mogelijkerwijs heeft u in een eerder stadium uw jaarrekening 2001 en/of 2000 toegezonden aan het Waarborgfonds Kinderopvang. In het geval u niet heeft aangegeven bezwaar te hebben tegen het gebruik van deze jaarrekening(en) in het kader van dit onderzoek, behoeft u de jaarrekening(en) niet mee te sturen. In onderstaand overzicht kunt u aangeven welke stukken u als bijlage bij de ingevulde vragenlijst heeft gevoegd: Bij de retournering van de vragenlijst te voegen stukken

Bijgevoegd JA

Organogram van de personele organisatie, incl. bestuur en toezicht (vraag 2) Schema van de juridische structuur (vraag 3) Informatiebrochure inclusief informatie openingstijden en NAW-gegevens (vraag 13) (Geconsolideerde) jaarrekening 2001 (vraag 14) (Geconsolideerd) prognose eindresultaat 2002 (vraag 14) (Geconsolideerde) begroting 2003 (vraag 14) (Geconsolideerd) huisvestingsplan (vraag 38) (Geconsolideerd) investeringsplan (vraag 38)

3

NEE

3. Per vraag is een inhoudelijke toelichting opgenomen Een goed en zo volledig mogelijk ingevulde vragenlijst is van groot belang voor de kwaliteit van het onderzoek. Daar waar relevant is bij de vraag een individuele toelichting opgenomen. Wij verzoeken u de toelichting door te lezen, alvorens te starten met de invulling van de betreffende vraag.

4. Supportdesk Indien u behoefte heeft aan assistentie bij het invullen, een uitgebreidere toelichting wenst of algemene vragen heeft over bijvoorbeeld het onderzoek en/of deze vragenlijst verzoeken wij u, bij voorkeur via e-mail, contact op te nemen met onze supportdesk. De namen, emailadressen en telefoonnummers van de leden van de supportdesk staan op het voorblad van deze vragenlijst vermeld.

4

1.

Algemene informatie over uw organisatie

Geschatte invultijd: 15 minuten

5

6

Vraag 1 Wij verzoeken u de voorgedrukte informatie op juistheid te controleren en indien nodig aan te passen. De niet ingevulde velden dienen door u zelf ingevuld te worden. Naam organisatie Naam contactpersoon / invuller Functie contactpersoon / invuller Adres Postcode Plaats Telefoonnummer Faxnummer E-mail adres Rechtsvorm (kruis aan wat van toepassing is)

Stichting Besloten Vennootschap (BV) Vennootschap onder Firma (VOF) Eenmanszaak Overig te weten: __________________________________

Inschrijvingsnummer Kamer van Koophandel Aantal locaties met dagopvang en/of buitenschoolse opvang en/of gastouderbureaus Uniek nummer klant/instelling:

7

Organogram Vraag 2 Komt bij uw organisatie één of meer van de onderstaande organen voor? (omcirkel wat van toepassing is) A. B.

Raad van Toezicht Raad van Bestuur

Wij verzoeken u een organogram van uw instelling mee te sturen. Toelichting: Een organogram is een schematische weergave van de organisatiestructuur. Ter verduidelijking zijn onderstaand drie voorbeelden opgenomen van verschillende organogrammen. voorbeeld 1 Bestuur Directie Stafmede wer kers (bijvoorb eeld PZ, Fin. ICT) Rayonmanager Oost

Vestigingsmanager A

Rayonmanag er Zuid

Vestigingsmanager B

Vestigingsmanager A

Vestigingsmanager B

Ra yonmana ger Midden

Vestigingsmanager A

Vestigingsmanager B

voorbeeld 2 Ra ad van toezicht Ra ad van Bestuur Stafmede wer kers (bijvoorb eeld PZ, Fin. ICT) Rayonmanager Oost

Vestigingsmanager A

Rayonmanag er Zuid

Vestigingsmanager B

Vestigingsmanager A

Vestigingsmanager B

Ra yonmana ger Midden

Vestigingsmanager A

Vestigingsmanager B

voorbeeld 3 Aandeelhouders Raad van Commissa rissen Directie Stafmedewerkers (bijvoorbeeld PZ, Fin. ICT) Rayonmanag er Oost

Vestigingsmanager A

Vestigingsmanager B

Rayonmanager Zuid

Vestigingsmanager A

Vestigingsmanager B

8

Rayonmanager Midden

Vestigingsmanager A

Vestigingsmanager B

Schema van de juridische structuur Vraag 3 Indien uw instelling uit meerdere ondernemingen en/of vestigingen bestaat dan verzoeken wij u een schematisch overzicht van de juridische structuur van uw instelling mee te sturen. Ook in het geval van een afsplitsing van de onroerende zaken in een afzonderlijke vennootschap is voor het doel van dit onderzoek sprake van ‘meerdere’ ondernemingen. Toelichting: Ter verduidelijking van de opzet van het schema van de juridische structuur zijn onderstaand twee voorbeelden opgenomen:

voorbeeld 1 Holding ABC Fac. bedrijf BV

Kinderopvang BV

Onroerend goed BV

Overig BV

voorbeeld 2 Stichting XYZ Fac. bedrijf BV

Kinderopvang BV

Onroerend goed BV

Overig BV

Personeelsformatie kinderopvang Personeelsformatie dagopvang Vraag 4 Geef in onderstaande tabel aan hoeveel werknemers uw organisatie heeft die werkzaam zijn in dagopvang (uitvoerend, staf, directie en overig personeel), hoe groot de formatie uitgedrukt in fulltime equivalenten (FTE) is en hoeveel de totale personele kosten bedragen.

9

Dagopvang

Begroting 2003

Prognose 2002

2001

2000

Aantal personeelsleden met vaste arbeidsovereenkomst (inclusief BBL-ers) Aantal personeelsleden met variabel contract (inclusief tijdelijke contracten, zijnde nietgesubsidieerd) cq uitzendkrachten Aantal personeelsleden met contract met werkgelegenheidssubsidie (ID banen, WIW) Totaal aantal personeelsleden Totaal aantal personeelsleden (uitgedrukt in FTE’s) Totaal personeelskosten inclusief Sociale lasten en overige personeelskosten in NLG/EURO (geef valuta aan)

Personeelsformatie buitenschoolse opvang Vraag 5 Geef in onderstaande tabel aan hoeveel werknemers uw organisatie heeft die zich bezighouden met buitenschoolse opvang (uitvoerend, staf, directie en overig personeel), hoe groot de formatie uitgedrukt in fulltime equivalenten (FTE) is en hoeveel de totale personele kosten bedragen. Buitenschoolse opvang

Begroting 2003

Aantal personeelsleden met vaste arbeidsovereenkomst (inclusief BBL-ers) Aantal personeelsleden met variabel contract (inclusief tijdelijke contracten, zijnde nietgesubsidieerd) cq uitzendkrachten Aantal personeelsleden met contract met werkgelegenheidssubsidie(ID banen, WIW) Totaal aantal personeelsleden Totaal aantal personeelsleden (uitgedrukt in FTE’s) Totaal personeelskosten inclusief Sociale lasten en overige personeelskosten in NLG / EURO (geef valuta aan)

10

Prognose 2002

2001

2000

Personeelsformatie gastouderopvang Vraag 6 De gastouders zijn wel / niet in loondienst bij onze organisatie (omcirkel uw antwoord). Vraag 7 Geef in onderstaande tabel aan hoeveel werknemers uw organisatie heeft die zich bezighouden met de gastouderopvang (uitvoerend, staf, directie en overig personeel), hoe groot de formatie uitgedrukt in fulltime equivalenten (FTE) is en hoeveel de totale personele kosten bedragen. Gastouderopvang

Begroting 2003

Prognose 2002

2001

2000

Aantal personeelsleden met vaste arbeidsovereenkomst (inclusief BBL-ers) Aantal personeelsleden met variabel contract (inclusief tijdelijke contracten, zijnde nietgesubsidieerd) cq uitzendkrachten Aantal personeelsleden met contract met werkgelegenheidssubsidie (ID banen, WIW) Totaal aantal personeelsleden Totaal aantal personeelsleden (uitgedrukt in FTE’s) Totaal personeelskosten inclusief Sociale lasten en overige personeelskosten in NLG / EURO (geef valuta aan)

Type dienstverlening en capaciteit van de dienstverlening Toelichting Het huidige wetsvoorstel Wbk geeft aan welke vormen van kinderopvang onder de wet vallen. Het betreft dagopvang (0-4 jarigen), buitenschoolse opvang (4-12 jarigen) en gastouderopvang. Bij dit onderdeel wordt u verzocht aan te geven over hoeveel plaatsen uw organisatie beschikt. Voor de definities van ‘plaatsen’ wordt aangesloten bij de in het onderzoek “Kengetallen bedrijfsvoering 2001” gehanteerde definities. Deze zijn in onderstaande tabel weergegeven: Soort opvang Dagopvang Buitenschoolse opvang

Gastouderopvang

Omschrijving rekeneenheid: Volle kindplaats: de opvang gedurende 5 dagen per week tijdens de maximale openingstijden en gedurende het gehele jaar. Volle kindplaats: de opvang gedurende 5 dagen per week tijdens de maximale openingstijden en gedurende het gehele jaar, inclusief de vakantieperiode. Kindkoppeling: de bemiddeling tussen vraagouder en gastouder met betrekking tot de opvang van één kind.

11

Vraag 8 Geef voor 2001 en 2002 aan welke vormen van kinderopvang uw organisatie aanbiedt en in welke omvang. Hierbij is een onderverdeling gemaakt naar subsidieplaatsen (inclusief SZW/doelgroepenbeleidsplaatsen en gemeenteplaatsen), bedrijfsplaatsen en particuliere plaatsen. Soort kinderopvang

Beschikbare maximale capaciteit naar aard opvang per 31 december Aantal subsidieplaatsen 2001 2002

Aantal bedrijfs plaatsen 2001 2002

Aantal particuliere plaatsen 2001 2002

Totaal aantal plaatsen 2001

2002

Dagopvang 0-4 jarigen (in volle kindplaatsen) Buitenschoolse opvang 4- 12 jarigen (in volle kindplaatsen) Vraag 9 Geef voor 2001 en 2002 aan in welke omvang uw organisatie gastouderopvang uitvoert. Hierbij is een onderverdeling gemaakt naar subsidiekoppelingen (inclusief SZW/doelgroepenbeleidplaatsen en gemeenteplaatsen), bedrijfskoppelingen en particuliere koppelingen. Aantal subsidiekoppelingen

Aantal bedrijfskoppelingen

Aantal particuliere koppelingen

Totaal aantal koppelingen

Gastouderopvang in 2001 (in aantal kindkoppelingen) Gastouderopvang in 2002 (in aantal kindkoppelingen) Vraag 10 Biedt uw organisatie naast de eerder genoemde kinderopvang ook nog andere typen van dienstverlening aan? Ja / Nee

(omcirkel het van toepassing zijnde antwoord)

Vraag 11 Indien u bovenstaande vraag met Ja heeft beantwoord geef dan in onderstaande tabel aan welke vorm(en) het betreft. Voorbeelden zijn Peuterspeelzaalwerk, Welzijnsactiviteiten (onder andere Maatschappelijk Werk, Sociaal Cultureel Werk) of Overige activiteiten. Geef tevens de hieruit voortvloeiende opbrengsten over het jaar 2001 aan. Type dienstverlening Peuterspeelzaalwerk Welzijnwerk Overig, te weten_________________________ Overig, te weten_________________________ Overig, te weten_________________________

Opbrengst 2001 in NLG / EURO (geef valuta aan)

12

Totaal vloeroppervlak instelling Vraag 12 Kunt u onderstaand (bij benadering) aangeven over hoeveel vierkante meter bebouwd en onbebouwd vloeroppervlak voor kinderopvang uw instelling per 31 december 2001 beschikt? Aantal vierkante meters Bebouwd vloeroppervlak

Onbebouwd vloeroppervlak

Dagopvang Buitenschoolse opvang Gastouderbureau (Hoofd) kantoorruimte Totaal aantal vierkante meters Vraag 13 Wilt u voor het verkrijgen van een beeld van de achtergronden waarin uw organisatie opereert een informatiebrochure van uw instelling meesturen? Met name informatie over de gehanteerde openingstijden bij de kinderopvangactiviteiten is relevant om de door u ingevulde gegevens goed te kunnen interpreteren.

13

14

2.

Financiële gegevens


15

16

Retourneren financiële bescheiden Vraag 14 Wij verzoeken u, indien van toepassing, de volgende financiële bescheiden als bijlage bij de vragenlijst mee te zenden: 1. Jaarrekening 2001 2. Prognose 2002 3. Begroting 2003 Mogelijkerwijs heeft u in een eerder stadium uw jaarrekening 2001 en/of 2000 toegezonden aan het Waarborgfonds Kinderopvang. In het geval u niet heeft aangegeven bezwaar te hebben tegen het gebruik van deze jaarrekening(en) in het kader van dit onderzoek, behoeft u deze jaarrekening(en) niet mee te sturen.

Betrokkenheid accountant en aard werkzaamheden Vraag 15 Is bij de jaarrekening 2001 respectievelijk 2000 een verklaring door een accountant verstrekt? Zo ja, wat voor verklaring betreft het? Jaarrekening

Accountantsverklaring Ja

Nee

Indien accountant is betrokken bij de jaarrekening, wat is dan de aard van de verklaring? AccountantsBeoordelingsSamenstellingsverklaring verklaring verklaring (controle)

2001 2000

Balans (bedragen in duizenden Euro’s/NLG) Vraag 16 (Bij meezending jaarrekening 2001 behoeft u deze vraag niet in te vullen) Wij verzoeken u in onderstaand schema de gegevens uit uw jaarrekening 2001 in duizendtallen in te vullen. Let op dat u bovenaan in de tabel aangeeft in welke valuta (EURO/NLG) de bedragen luiden.

17

ACTIVA

31/12/2001 In duizenden EURO / NLG (geef valuta aan)

Vaste activa Materiële vaste activa Gebouwen en terreinen Verbouwingen Inrichting Inventaris Overige Totaal materiële vaste activa Overige vaste activa, t.w. _______________________ Totaal vaste activa Vlottende activa Voorraden Vorderingen Liquide middelen Overige vlottende activa, t.w. ____________________ Totaal vlottende activa Totaal ACTIVA

18

31/12/2000 In duizenden EURO / NLG (geef valuta aan)

PASSIVA

Eigen vermogen Stichtings/aandelenkapitaal Algemene reserve Overige, t.w. ______________________________ Totaal eigen vermogen Voorzieningen Onderhoudsvoorziening Overige, t.w ______________________________ Totaal voorzieningen Langlopende schulden Leningen kredietinstellingen Overige, t.w ______________________________ Totaal langlopende schulden Kortlopende schulden Crediteuren Schulden aan kredietinstellingen Aflossingsverplichting langlopende schuld (looptijd < 1 jaar) Personeelskosten (inclusief pensioenpremies en sociale lasten) Overige Totaal kortlopende schulden Totaal PASSIVA

19

31/12/2001

31/12/2000

In duizenden EURO / NLG (geef valuta aan)

In duizenden EURO / NLG (geef valuta aan)

Detailinformatie balans Omvang materiële vaste activa en gehanteerde afschrijvingspercentages Vraag 17 Kunt u in onderstaande tabel de cumulatieve aanschafwaarde, de cumulatieve afschrijvingen en de cumulatieve boekwaarde van de diverse soorten materiële vaste activa invullen per 31 december 2001. De boekwaarde is gedefinieerd als de aanschafwaarde minus de cumulatieve afschrijvingen. Geef tevens aan welk afschrijvingspercentage voor welke vaste activa categorie van toepassing is en hoe lang het actief gemiddeld in gebruik is per 31 december 2001. Vaste activa categorie In EURO/NLG (geef valuta aan)

Cumulatieve aanschafwaarde

Cumulatieve afschrijvingen

Boekwaarde per 31/12/2001

Afschrijvingspercentage op jaarbasis

Gemiddeld aantal jaren in gebruik

nvt

nvt

Gebouwen Terreinen Verbouwingen Inrichtingen Inventaris Overige, t.w._________ ____________________ Totaal

Bestemmingsreserve Vraag 18 Indien onder het eigen vermogen per 31 december 2001 bestemmingsreserves zijn opgenomen geef dan onderstaand aan of deze reserves vrij beschikbaar zijn. Indien zij niet vrij beschikbaar zijn geef dan aan voor welke bedrag een verplichting bestaat. A. B. C.

De bestemmingsreserves in het eigen vermogen zijn vrij beschikbaar De bestemmingsreserves in het eigen vermogen zijn niet vrij beschikbaar voor een bedrag van __________ Gulden / Euro (geef valuta aan) Er zijn geen bestemmingsreserves per 31 december 2001

Indien de bestemmingsreserves niet vrij beschikbaar zijn geef dan onderstaand aan wat voor soort verplichting het betreft. A. B.

Een bestemmingsverplichting voor een bepaald doel, te weten _____________________________ ___________________________________________________________________________________ Anders, te weten ____________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________

20

Niet uit de balans blijkende verplichtingen Het is mogelijk dat uw organisatie niet alle financiële verplichtingen in de balans tot uitdrukking brengt. Een voorbeeld is het niet opnemen van een leaseverplichting. Deze zogenaamde ‘niet uit de balans blijkende verplichtingen’ zijn echter wel degelijk van invloed op de financiële positie. Daarom wordt bij deze vraag gevraagd naar: • De aard van eventueel aanwezige niet uit de balans blijkende verplichtingen • De looptijd van het contract (oorspronkelijk en nog resterend per 31 december 2001) • De jaarlijkse verplichting Vraag 19 Geef in onderstaande tabel aan welke niet uit de balans blijkende verplichtingen uw organisatie per 31 december 2001 heeft: Jaren en bedrag Omschrijving

Lease

Huur

Overig, te weten ________ ______________

Overig, te weten ________ ______________

Omschrijving aard (bijvoorbeeld huur pand, lease apparatuur) Oorspronkelijke looptijd contract (in jaren) Resterende looptijd per 31 december 2001 (in jaren) Jaarlijkse verplichting in duizenden euro’s / guldens (geef valuta aan)

Garanties en borgstellingen Indien uw organisatie garanties en/of borgstellingen heeft afgegeven ten behoeven van derden zoals het Waarborgfonds Kinderopvang, een gemeente of een bank, wordt u verzocht onderstaand het volgende aan te geven: • Een omschrijving van de aard van de borgstelling /garantstelling. Bijvoorbeeld voor een investering in een gebouw • Het bedrag van de borgstelling/garantstelling • De looptijd van het contract (zowel oorspronkelijk als nog resterend per 31 december 2001) Vraag 20 Vul in van welke garantstellingen/borgstellingen uw organisatie per 31 december 2001 gebruik maakt: Omschrijving Borgstelling Garantstelling Overig, te weten ____ Waarborgfonds gemeente ___________________ Omschrijving aard borgstelling/garantstelling Bedrag borgstelling/garantstelling in duizenden EURO / NLG (geef valuta aan) Oorspronkelijke looptijd contract (in jaren) Resterende looptijd per 31 december 2001 (in jaren)

21

Beperkende maatregelen subsidiënt voor vermogensopbouw Vraag 21 Indien uw organisatie subsidie ontvangt van de gemeente, wordt dan door de gemeente een grens gesteld aan het door uw organisatie op te bouwen eigen vermogen? (omcirkel wat van toepassing is) A. Nee B. Ja, de begrenzing betreft: (toelichten) __________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

Vennootschapsbelasting Vraag 22 Betaalt u vennootschapsbelasting? A. B.

Nee Ja

Zo ja, is tot en met 2001 de vennootschapsbelasting met de fiscus afgerekend? A. B.

Nee Ja

Indien de vennootschapsbelasting tot en met 2001 nog niet is afgerekend, is de hiermee samenhangende verplichting in de jaarrekening 2001 tot uitdrukking gebracht? A. B.

Nee, de verplichting betreft _________ Euro / gulden (geef valuta aan) Ja

Kunt u onderstaand aangeven in welke mate sprake is van fiscale verliesverrekening ? Verliesverrekening betekent dat u verliezen uit het verleden mag verrekenen met winsten uit andere jaren. Er is per 31 december 2001 een totaal saldo van _________ Euro / gulden (geef valuta aan) van nog te verrekenen verliezen.

22

Debiteurenproces De onderstaande vragen hebben tot doel meer inzicht te krijgen in de wijze waarop u het debiteurenproces (facturering, incasso) heeft georganiseerd. Vraag 23 Geef in onderstaand overzicht aan welk type betalende klanten gebruik hebben gemaakt van kinderopvang en welk aandeel zij hebben in uw totale opbrengsten kinderopvang. Type klanten

Geschat aandeel in de opbrengsten over 2001 in %

Geschat aandeel in de opbrengsten over 2002 in %

Particulieren

____________________%

____________________%


____________________%

____________________%

Bemiddelingsbureau

____________________%

____________________%

Gemeente(n)

____________________%

____________________%

Totaal

100 %

100 %

Vraag 24 Maakt u gebruik van automatische incasso? (omcirkel uw antwoord) A. B.

Ja Nee

Zo ja, wat is het geschatte aandeel klanten met een automatische incasso ten opzichte van het totaal aantal klanten? Het aandeel bedraagt ongeveer ______ % van het totale aantal klanten. Het aandeel bedraagt ongeveer ______ % van het totaal opbrengsten. Maakt u gebruik van andere incassotechnieken? (omcirkel uw antwoord) A. B.

Ja, namelijk ________________ Nee

Vraag 25 Geef in onderstaand overzicht voor de onderscheiden klantengroepen aan: • De factureringsperiode die uw organisatie hanteert (maand/kwartaal/jaar/anders….) • Het moment van facturering (bij aanvang periode, bij einde periode, anders…..) • De gehanteerde standaardbetalingstermijn (aantal dagen) • De geschatte werkelijke betalingstermijn (aantal dagen)

23

Factureringsperiode (maand/kwartaal/jaar/ anders, te weten _________________) Factureringsmoment (vooruit/ na afloop periode/anders, te weten____________________) Gehanteerde standaardbetalingstermijn (aantal dagen) Geschatte werkelijke betalingstermijn (aantal dagen)




Bemiddelingsbureau

______ dagen

______ dagen

______ dagen

______ dagen

______ dagen

______ dagen

______ dagen

______ dagen

Subsidiestromen Gemeentesubsidies Vraag 26 Welk bedrag aan gemeentesubsidies ontvangt u in 2002 en verwacht u in 2003 te ontvangen voor de exploitatie van subsidieplaatsen? Geef tevens aan om hoeveel kindplaatsen het gaat. 2002 Subsidie 2002 in EURO

Dagopvang 0-4 jarigen Buitenschoolse opvang 4- 12 jarigen Gastouderopvang

Verwachting 2003

Aantal subsidieplaatsen cq koppelingen 2002

Verwachte subsidie 2003 in EURO

EURO _________

EURO _________

EURO _________

EURO _________

EURO _________

EURO _________

Verwachte aantal subsidieplaatsen cq koppelingen 2003

Vraag 27 Kunt u aangeven op welke wijze de subsidies door gemeente(n) aan uw organisatie worden betaald? A. Betaling op basis van bevoorschotting per maand / per kwartaal / per jaar (omcirkel wat van toepassing is) B. Anders, namelijk (invullen) ____________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________

24

Vraag 28 Kunt u de wijze van subsidiering van subsidieplaatsen door uw gemeente(n) omschrijven? (omcirkel wat van toepassing is) A. Exploitatiesubsidie: subsidiering van het exploitatietekort van de organisatie B. Budgetsubsidie: subsidiering van vastgesteld aantal kindplaatsen tegen een vastgestelde subsidie per kindplaats C. Anders, namelijk (invullen) ____________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________

Stimuleringsgelden Vraag 29 Indien sprake is geweest van stimuleringsgelden, kunt u dan aangeven waarvoor deze zijn gebruikt en hoe deze in de jaarrekening zijn verwerkt? De stimuleringsgelden zijn gebruikt voor (omcirkel wat van toepassing is): A. B. C. D.

Projecten Aanloopverliezen Investeringen (materiële vaste activa) Anders, te weten (toelichten): ________________________________________________________ __________________________________________________________________________________

De stimuleringsgelden zijn in de jaarrekening als volgt verwerkt (omcirkel wat van toepassing is): A.

In mindering gebracht op geactiveerde investeringen in materiële vaste activa (geactiveerd bedrag: totale investeringswaarde minus ontvangen stimuleringsgelden) Opgenomen onder het eigen vermogen als reserve Als bijdrage in de kosten (in resultatenrekening verantwoord) Anders, te weten (toelichten): ________________________________________________________ __________________________________________________________________________________

B. C. D.

Andere subsidies Vraag 30 Ontvangt uw organisatie nog andere subsidies? Zo ja, welke? (omcirkel indien van toepassing) A. B.

□ □ □ □ □ □

Nee Ja, dit betreft: Huisvesting Gemeentelijke investeringssubsidies, anders dan voor uitbreiding Loonsubsidies Productsubsidies Subsidies ontvangen als bijdragen in natura Overig, te weten _________________________________________________________________

25

Resultatenrekening (bedragen in duizenden Euro’s / guldens) Vraag 31 (Indien u de jaarrekening 2001, prognose 2002 en begroting 2003 meestuurt hoeft u deze tabel niet in te vullen) Wij verzoeken u in onderstaand schema de exploitatiegegevens uit de jaarrekening 2001, prognose 2002 en de begroting voor 2003 in te vullen. Let op dat u bovenaan in de kolom aangeeft in welke valuta (EURO/NLG) de bedragen luiden. Begroting 2003 EURO/NLG (geef valuta aan)

Prognose 2002 EURO/NLG (geef valuta aan)

Opbrengsten Bijdragen uit particuliere plaatsen Ouderbijdragen uit subsidieplaatsen Bedrijfsplaatsen Stimuleringsbijdrage Andere subsidies gemeente Overige opbrengsten Totaal opbrengsten Lasten Personeelskosten (inclusief pensioenpremie/sociale lasten) Huisvestingskosten (inclusief huur, verzekering, energie) Afschrijvingskosten vaste activa Overige kosten Totaal lasten Saldo financiële baten/lasten Resultaat gewone bedrijfsuitoefening Saldo buitengewone baten en lasten Resultaat boekjaar Belastingen Netto resultaat

26

2001 EURO/NLG (geef valuta aan)

2000 EURO/NLG (geef valuta aan)

Detailinformatie resultatenrekening Toelichting op exploitatieresultaat Vraag 32 Geef in onderstaande tabel het aandeel van de diverse activiteiten in het netto-resultaat aan. Let op dat het totaal aansluit op het netto-resultaat in de begroting 2003, prognose 2002 en/of jaarrekening 2001.

Geef valuta aan Dagopvang

Begroting 2003 EURO / NLG

Prognose 2002 EURO / NLG

2001 EURO / NLG

2000 EURO / NLG

Buitenschoolse opvang Gastouderopvang Overig, peuterspeelzaalwerk Overig, te weten _______ ______________________ Totaal resultaat

Vraag 33 Welke van onderstaande effecten beïnvloeden uw resultaat in grote mate? Omcirkel uw keuze(s): A. B. C. D. E. F.

Aanloopverliezen op nieuw geopende vestigingen Verbetering / verslechtering bezettingspercentage De invloed van tarieven en tariefverbeteringen Ziekteverzuim en de kosten van het personeel Ontwikkeling van de overheadkosten Anders, namelijk ______________________________________________________________

Opbrengsten per categorie dienstverlening Toelichting In deze overzichten wordt per onder de Wbk vallende categorie kinderopvang gevraagd naar: • Opbrengst/omzet: de in de resultatenrekening opgenomen opbrengsten voor deze categorie; • Tarief per plaats: betreft de totale vraagprijs per bezette plaats (inclusief ouderbijdrage en/of subsidiebijdrage); • Capaciteit: zie de in het voorgaande gegeven definities; (pagina 11 van deze vragenlijst) • Werkelijk bezette plaatsen: er is sprake van een bezette plaats als er op grond van een plaatsingsovereenkomst een vergoeding gevraagd kan worden; • Totaal aantal opgevangen kinderen: betreft het aantal kinderen wat gebruik maakt van de betreffende dienst; • Totaal aantal kinderen op wachtlijst: betreft het aantal kinderen dat op de wachtlijst staat voor kinderopvang. Hierbij komt een kind op de wachtlijst zodra deze volgens planning van de ouders zou moeten worden geplaatst, maar dit in werkelijkheid nog niet mogelijk is.

27

Vraag 34 Vul de onderstaande tabellen in voor de voor uw organisatie van toepassing zijnde categorieën van dienstverlening. De capaciteit wordt gevraagd per einde van het betreffende jaar. Dagopvang (0-4 jarigen) per einde jaar Begroting 2003 Geef valuta aan EURO/NLG Opbrengst

Prognose 2002 EURO/NLG

2001

2000

EURO/NLG

EURO/NLG

2001

2000

EURO/NLG

EURO/NLG

Verkooptarief per kindplaats (inclusief BTW) Capaciteit in kindplaatsen Aantal gerealiseerde kindplaatsen (productie) Totaal aantal opgevangen kinderen Totaal aantal kinderen op de wachtlijst Buitenschoolse opvang (4-12 jarigen) per einde jaar Begroting Prognose 2003 2002 Geef valuta aan EURO/NLG EURO/NLG Opbrengst Verkooptarief per kindplaats (inclusief BTW) Capaciteit in kindplaatsen Aantal gerealiseerde kindplaatsen (productie) Totaal aantal opgevangen kinderen Totaal aantal kinderen op de wachtlijst

28

Gastouderopvang per einde jaar

Geef valuta aan Opbrengst

Begroting 2003 EURO/NLG

Prognose 2002 EURO/NLG

2001

2000

EURO/NLG

EURO/NLG

Verkooptarief per kindkoppeling (inclusief BTW) Aantal gastouders in bestand Totaal aantal opgevangen kinderen Totaal aantal gerealiseerde opvanguren Totaal aantal kinderen op de wachtlijst

Huisvestingskosten Vraag 35 Kunt u in onderstaande tabel de opbouw van de huisvestingskosten aangeven?

Geef valuta aan

Begroting 2003 NLG / EURO

Prognose 2002 NLG / EURO

Huurlasten Afschrijving op gebouwen en verbouwingen Energielasten Verzekering Schoonmaakkosten Overige, te weten________ ________________________ Totaal

29

2001

2000

NLG / EURO

NLG / EURO

Aandeel overheadkosten Vraag 36 Kunt u in onderstaande tabel het aandeel van de uitvoerende overhead en van de centrale overhead in het totaal van de kosten aangeven? Toelichting Onder uitvoerende overhead vallen de kosten voor besturing en beheer van de organisatie die op de locatie (het kindercentrum) gemaakt worden en dus volledig toegerekend mogen worden aan de diensten die op de betreffende locatie verricht worden (zoals bijvoorbeeld de kosten van het locatiehoofd). Tot de centrale overhead worden alle bestuurs-, beheers- en managementkosten gerekend die niet aan een specifieke locatie gebonden zijn. Ook de algemene organisatiekosten (zoals accountantskosten en verzekeringen) vallen hieronder.

Aandeel uitvoerende overhead in % van totale kosten Aandeel centrale overhead in % van totale kosten Totaal aandeel overheadkosten als % van totale kosten

Begroting 2003

Prognose 2002

2001

2000

_________ %

_________ %

_________ %

_________ %

_________ %

_________ %

_________ %

_________ %

_________ %

_________ %

_________ %

_________ %

Ziekteverzuimpercentage Vraag 37 Kunt u in onderstaande tabel het gemiddelde ziekteverzuimpercentage aangeven? (inclusief respectievelijk exclusief zwangerschapsverlof)

Ziekteverzuimpercentage (inclusief zwangerschapsverlof) Ziekteverzuimpercentage (exclusief zwangerschapsverlof)

Begroting 2003

Prognose 2002

2001

2000

__________ %

__________ %

__________ %

__________ %

__________ %

__________ %

__________ %

__________ %

30

3.

Investeringen


31

32

Vraag 38 Beschikt uw organisatie over een huisvestingsplan en/of investeringsplan? (omcirkel uw antwoord) A. B.

Ja, dit plan bestrijkt de komende _________ jaren (vul aantal jaren in) Nee

Indien u de beschikking heeft over een huisvestingsplan en/of investeringsplan, dan wordt u vriendelijk verzocht dit plan mee te sturen.

In het verleden uitgevoerde investeringen en desinvesteringen Vraag 39 Geef in de onderstaande tabel bij benadering aan voor welke bedrag u in de periode 1997-2001 per saldo heeft geïnvesteerd cq gedesinvesteerd? Let op dat de totalen aansluiten op de jaarrekening (mutatieoverzicht materiële vaste activa): Vaste activa categorie Geef valuta aan (bedragen in duizenden)

Verwacht 2002 EURO/ NLG

2001

2000

1999

1998

1997

EURO/ NLG

EURO/ NLG

EURO/ NLG

EURO/ NLG

EURO/ NLG

Gebouwen Terreinen Verbouwingen Inrichtingen Inventaris Overige, t.w. Totaal investeringen

Uitgevoerde uitbreidingsinvesteringen in de periode 1 januari 1997 – 31 december 2001 Vraag 40 Geef in onderstaande tabel aan hoeveel u in de periode 1997 tot en met 2001 bij benadering heeft geïnvesteerd in uitbreiding van de capaciteit van uw organisatie en hoeveel extra capaciteit dit heeft opgeleverd. Soort kinderopvang

Investeringsbedrag in duizenden guldens / Euro’s (geef valuta aan)

Ontwikkeling aantal plaatsen 1 januari 1997

Dagopvang 0-4 jarigen (in volle kindplaatsen) Buitenschoolse opvang 4- 12 jarigen (in volle kindplaatsen)

33

Bij: uitbreiding door investering

31 december 2001

Verwachte investeringen periode 2003 tot en met 2005 Vraag 41 Geef in onderstaande tabel aan welke investeringen in duizenden Euro’s of NLG u denkt te plegen in de komende 3 jaar (periode 2003 tot en met 2005). Geef hierbij aan wat de aard van de investering is (nieuwbouw, verbouwing, inrichting, inventaris) en waarop de investering betrekking heeft (vervanging/upgrading, uitbreiding, verplaatsing/herstructurering) Toelichting Onder investeringen/investeringsbehoeften wordt hier verstaan alle kosten, inclusief aanloopkosten, die betrekking hebben op de verwerving, de ontwikkeling, de (ver)bouw, de afwerking en de complete inrichting van een nieuwe locatie. Daarnaast wordt het overnemen van andere organisaties gerekend als een investering in goodwill. N.B.: vanwege de verwachte geringe omvang wordt niet gevraagd naar de aan gastouderopvang gerelateerde investeringen. Investeringen 2003 t/m 2005 Bedragen in duizenden EURO’s

Vervanging/ upgrading bestaande capaciteit DagBuitenopvang schoolse 0-4 jaar opvang 4-12 jaar

Uitbreiding

Dagopvang 0-4 jaar

Nieuwbouw Terreinen Overname Verbouwing Inrichting Inventaris Totaal investering 2003 t/m 2005

34

Buitenschoolse opvang 4-12 jaar

Verplaatsing/ herstructurering Toename in aantal kindplaatsen

Dagopvang 0-4 jaar

Buitenschoolse opvang 4-12 jaar

Beleid ten aanzien van investeringen Vraag 42 Wat is het beleid van uw organisatie ten aanzien van investeringen in huisvesting (gebouwen en verbouwingen) (omcirkel uw antwoord) A. B. C.

Voorkeur voor verwerving van eigendom Voorkeur voor huur Geen specifieke voorkeur

Vraag 43 Kunt u aangeven hoeveel vestigingslocaties door uw organisatie zijn gehuurd en hoeveel in eigendom zijn? In eigendom Gehuurd Totaal Aantal vestigingslocaties

Doorgaan van investeringsplannen Toelichting Uit de praktijk blijkt dat niet alle investeringsplannen ook daadwerkelijk tot uitvoering komen. Deze vraag is gericht op het achterhalen van de belangrijkste oorzaken van het niet tot uitvoering komen van investeringsplannen. Vraag 44 Geef in onderstaande tabel aan hoeveel investeringsplannen (inclusief omvang in NLG / EURO) u over de periode 1 januari 1997 tot en met 31 december 2001 heeft ontwikkeld en het aantal daarvan wat respectievelijk wel/niet is uitgevoerd. Periode 1 januari 1997 Omvang in NLG / EURO – 31 december 2001 (geef valuata aan) Totaal aantal investeringsplannen Waarvan uitgevoerd Waarvan niet uitgevoerd Indien plannen niet tot uitvoering zijn gekomen geef dan aan om wat voor investering(en) het ging en wat de redenen voor het niet doorgaan of uitstellen van de investering waren De investering(en) die niet is (zijn) doorgegaan betrof(fen) (omcirkel wat van toepassing is): A. B. C.

Overname Nieuwbouw Verbouwing / uitbreiding

De reden(en) voor het niet doorgaan van de investering(en) was (waren) (omcirkel wat van toepassing is): A. B. C.

Financiering niet rond gekregen Marktomstandigheden (afname vraag bijvoorbeeld) Overig, te weten ______________________________________________________________

35

Investeringen met een kostenkarakter Toelichting De investeringen die een organisatie uitvoert, hebben niet alleen betrekking op vaste activa zoals gebouwen en terreinen. Veel organisaties investeren ook aanzienlijke bedragen in bijvoorbeeld de ontwikkeling van het personeel of andere zaken die uiteindelijk beogen de dienstverlening blijvend te verbeteren. Deze vraag is er daarom op gericht ook deze investeringen in kaart te brengen. Vraag 45 Geef in onderstaande tabel de investeringen die niet op materiële vaste activa betrekking hebben aan:

Geef valuta aan Opleidingen personeel

Begroting 2003 NLG/EURO

Prognose 2002 NLG/EURO

2001

2000

NLG/EURO

NLG/EURO

Specifieke personele functies (zoals kwaliteitsmanagement) Overige, te weten ___________ ___________________________ Overige, te weten ___________ ___________________________ Overige, te weten ___________ ___________________________ Overige, te weten ___________ ___________________________ Overige, te weten ___________ ___________________________ Ruimte voor opmerkingen uwerzijds: _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________

36

4.

Financieringsinstrumenten


37

38

Toelichting Naar verwachting zullen organisaties in de kinderopvangsector voor de financiering van investeringen steeds vaker een beroep gaan doen op de kapitaalmarkt. Dit gedeelte van de vragenlijst is erop gericht een indruk te krijgen van de financieringsinstrumenten die de sector momenteel gebruikt en welke men wellicht overweegt te gebruiken. Voor een beter inzicht in de motivering voor het al dan niet gebruikmaken van een instrument, wordt ook naar de doelstellingen van de financiering gevraagd. Vraag 46 Geef in onderstaande tabel aan welke van de genoemde financieringsinstrumenten: • U kent/bekend mee bent • U al gebruikt • Uw organisatie overweegt te gaan gebruiken • Uw organisatie overweegt niet meer te gebruiken • Uw motivatie voor al dan niet (meer) gebruiken van de diverse genoemde instrumenten Financierings-

Kent u

Gebruikt

Overweeg

Overweegt

Motivering al dan niet

u

t u te gaan

u niet meer

(meer) gebruiken

gebruiken

te gebruiken

instrument Ja

Nee

Ja

Nee

Ja

Hypothecaire leningen Rekening-courant faciliteit (Achtergestelde) leningen Aandelenemissie Risicokapitaalverstrekkers (venture capital) Participaties Overheidsfinanciering (aanvullende subsidie) Financiering door vastgoedmaatschappijen Vooruitfacturering aan klanten Factoring Sale and leasebackconstructies Huur/verhuur en leasing Subsidies Overige, namelijk __ __________________

39

Nee

Ja

Nee

Ruimte voor opmerkingen uwerzijds: _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________

Hartelijk dank voor uw medewerking !

40

Invoering Wet basisvoorziening kinderopvang vergt versterking financiële positie kinderopvangorganisaties

Recommend Documents