Interview 12
nr.12 – 2007
nr.12 – 2007
DE B A L A N S VA N ALEID WOLFSEN
Tussen nuance &SCHERPTE door Miek Smilde
foto’s Chantal Ariëns
Aleid wolfsen is de vleesgeworden trias politica. Als rechter, parlementariër en straks als burgemeester van Utrecht geeft hij onze hele staatsinrichting een gezicht. Dat er zoveel juristen in het openbaar bestuur terechtkomen, is geen toeval, vindt wolfsen. Maar het moeten er niet te veel worden. “een zekere multidisciplinaire vertegenwoordiging in een bestuur is van groot belang. wat mij betreft zou dat ook kunnen gelden voor de rechterlijke macht. Het verbod om in rechterlijke colleges niet-juristen zitting te laten nemen, zou wat mij betreft mogen worden opgeheven.” nr.12 – 2007
nr.12 – 2007
13
Z
ijn werkkamer in de Tweede Kamer heeft hij al verruild voor een bescheidener studeerruimte achter in de gang. Hij draagt dossiers over aan collega’s, ruimt vast wat kasten op. Op 1 januari is het zover, dan is Aleid Wolfsen geen Kamerlid meer voor de PvdA, maar burgemeester van Utrecht. Na een bizar verlopen en ongeldig referendum, waarbij slechts 9,25 procent van de Utrechters een stem uitbracht, zette de gemeenteraad Wolfsen uiteindelijk op nummer één in de aanbeveling aan de minister van binnenlandse zaken en koninkrijksrelaties. Eind dit jaar volgt de benoeming bij Koninklijk Besluit.
lijk dat het een grap was, maar ik heb dat soort mensen voor mij gehad. Die ervaringen brachten mij er toe mij in 2002 kandidaat te stellen voor de Tweede Kamer.”
Noodtoestand
Om campagne te kunnen voeren, nam Wolfsen onbetaald verlof op. Hij had geen zin in gedoe over de scheiding der machten, en wilde zijn rechterschap niet belasten met politieke gevoeligheid. Toen werd, vlak voor de verkiezingen, de verkiezingscampagne afgeblazen. “Ik zat in Hattem in een Chinees restaurant met een wethouder te eten toen we hoorden dat Pim Fortuyn Loempiavouwer was doodgeschoten”, herinWolfsen moet nog een beetje nert Wolfsen zich. “Ik reed wennen aan zijn nieuwe rol. terug naar Amsterdam, via Als hij over ‘de minister’ de Veluwe, waar we twee spreekt, denkt hij nog aan nichtjes oppikten die bij ons Hirsch Ballin van Justitie, zouden logeren. Het waren niet aan Ter Horst van BZK. nog jonge meisjes, en om Terwijl zij straks een van zijn hen niet ongerust te maken, belangrijkste ministers is. “Ik had ik onderweg de radio heb vijf jaar als justitieniet aan. Toen ik ’s avonds woordvoerder in de kamer “HEt makEn van wEttEn blEEk vEEl laat thuis kwam, deed ik de gezeten, dus mijn focus ligt televisie aan en zag ik de rovooral daar”, verontschulingEwikkEldEr tE Zijn dan ik dacHt” kende beelden van het Bindigt Wolfsen zich. “Ik ben nenhof. Vandalen hadden medewetgever en controleur, brand gesticht de parkeergazo heb ik dat altijd ervaren. Nu lokt de uitvoering. Hoewel rage onder het Plein. Omdat ik anderhalf uur nieuws had de burgemeester ook een wetgevende, en zelfs een beetje gemist, zag het er nog angstwekkender uit. Ik dacht: ‘Nu rechtsprekende taak heeft, wist je dat? De burgemeester wordt de noodtoestand afgekondigd’. Het was een drama.” heeft namelijk de rijkstaak lagere regelgeving die in strijd Negen dagen later verloor de Partij van de Arbeid 22 zeis met hogere wetgeving voor te dragen voor vernietiging. tels, en werd zij met 23 zetels de vierde partij van het land, Zover komt het zelden, maar het gebeurt wel eens.” na CDA, LPF en VVD. Op de verkiezingslijst stond WolfMedewetgever zijn, Wolfsen zegt het niet voor niets. Het sen op plaats 23. “Op de eerste fractievergadering ná de was precies de reden waarom hij, na rechter in Amsterdam verkiezingen was ik de enige nieuweling. Er zaten mensen te zijn geweest, en vice-president van de rechtbank in te huilen. Ik dacht alleen maar ‘waar ben ik in verzeild geHaarlem, zich vijf jaar geleden kandidaat stelde voor de raakt?’ Het was een historisch moment. Alleen Peter van Tweede Kamer. “Als rechter zoek je de rechtvaardigheid in Heemst (inmiddels fractievoorzitter van de PvdA in de gehet individuele geval”, legt hij uit. “Dan zit je heel dicht bij meenteraad van Rotterdam, red.) durfde in die tijd nog mensen. Een rechter ziet hoe wetgeving functioneert, en grappen te maken. Hij was mijn coach destijds, en zei tehoe het bestuur functioneert, hij weet als geen ander hoe gen mij: ‘beleef plezier aan het Kamerwerk in zichzelf, laat wetten in de praktijk uitpakken. Zelf heb ik als rechter bijje niet gek maken’. Dat advies heb ik opgevolgd. Ik heb al voorbeeld de uitvoering van de WAO-wetgeving meegedie jaren vastgehouden aan de grens waarbinnen ik voor maakt. Daarover was fel debat geweest in de partij; Wim mijzelf nog geloofwaardig kon optreden. Natuurlijk word Kok, de toenmalige partijleider, had op het partijcongres in je als politicus minder genuanceerd dan als rechter, maar 1991 zelfs de vertrouwensvraag gesteld. De nieuwe wet ik heb bewust geprobeerd zoveel mogelijk mijzelf te blijhad tot gevolg dat mensen veel minder snel in aanmerking ven. Ik heb daar met Wouter Bos ook wel eens over gekwamen voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Op sproken; hoe vind je de balans tussen nuance en scherpte?” zich kon ik daar wel mee leven, maar ik zag als rechter wel hoe ontzettend onrechtvaardig dat In de luwte leren uitpakte. Mensen werden herkeurd en kregen te Zijn rustige, genuanceerde manier van optreden leghoren dat ze nog steeds loempiavouwer konden de Wolfsen geen windeieren. Alom wordt hij inmidworden, of bonsaiboomkweker, en dus geen uitkedels geroemd als de evenwichtige parlementariër, de ring meer kregen. Ik dacht aanvankebetrouwbare onderhandelingspartner, het door de
14
nr.12 – 2007
nr.12 – 2007
inhoud gedreven Kamerlid. “Eigenlijk heb ik ook geluk gehad”, verklaart Wolfsen zijn eigen succes. “Ik kwam weliswaar op een voor de partij dramatisch moment binnen, maar dat betekende ook dat ik meteen alles mocht doen. De juridische hoek van de fractie was helemaal weggevallen, en ik kreeg dus de hele portefeuille in de schoot geworpen. Bovendien kon ik het handwerk in de luwte leren, want de partij bestond politiek op dat moment helemaal niet. Geen journalist die je wat vroeg. Daardoor heb ik de ambachtelijke kanten van het vak langzaam kunnen leren; het maken van wetten is veel ingewikkelder dan ik dacht, net als al die andere taken, zoals het krijgen van momentum in de Kamer, het agenderen van zaken, het leren samenwerken binnen de fractie en daarbuiten. Attje Kuiken,
16
nr.12 – 2007
nr.12 – 2007
die nu veiligheid en politie doet in de fractie en waaraan ik een deel van mijn portefeuille overdraag, heeft het wat dat betreft echt veel moeilijker. Zij moet die hele kar trekken, terwijl wij ook regeren. De minister van BZK komt uit de partij, wat betekent dat elk woord op een goudschaaltje wordt gewogen. Die ‘ballast’ had ik destijds niet.”
Moordende tbs’ers Ballast of niet, Wolfsen wist in vijf jaar tijd het een en ander te bereiken. Trots is hij zelf vooral op de parlementaire onderzoekscommissie TBS die onderzoek deed naar de praktijk van de maatregel van terbeschikkingstelling en aanbevelingen deed voor verbeteringen. Directe aanleiding voor het instellen van de commissie waren de ontsnappin-
interview
gen van twee tbs’ers die zich beiden weer schuldig maakDe dader werd veroordeeld tot een schadevergoeding van ten aan ernstige misdrijven. Wolfsen wilde grondig laten € 10.000 of zo, en zij kreeg daarna elke maand keurig € 60 onderzoeken hoe het zover had kunnen komen, maar vond van het CJIB. Maand in, maand uit. Dat is toch idioot.” aanvankelijk de toenmalige minister van justitie Donner op zijn weg. Donner beschouwde een parlementair onderDe staat als verdachte zoek als een motie van wantrouwen, en vermoedde dat De voorbeelden die Wolfsen noemt, zijn praktische aanpasWolfsen op zijn hoofd uit was. “Dat was absoluut niet singen van bestaande wetgeving of een betere uitvoeringszo”, ontkent Wolfsen ook nu nog. “Ik was en ben een praktijk. Zaken die voor individuele burgers van groot begroot voorstander van het tbs-systeem, maar ik merkte dat lang kunnen zijn. Principiëler van aard is zijn voorstel om er in de praktijk echt heel veel mis ging. Er is een aantal overheidsorganen strafrechtelijk aansprakelijk te kunnen moorden gepleegd door tbs’ers die niet terugkwamen van stellen. Maar of dat voorstel het haalt, is nog maar de vraag. verlof, en die hadden met aan zekerheid grenzende waarDe strafrechtelijke aansprakelijkheid van de staat is een geschijnlijkheid kunnen worden voorkomen. Ik heb meegevoelig onderwerp, dat al jaren de politieke gemoederen bemaakt dat na de ontsnapping van een levensgevaarlijke zighoudt. Donner was als minister van justitie fel tegen, omtbs’er de dienstdoende officier van justitie doodleuk alleen dat hij principieel vindt dat de staat nooit verdachte mag een telexbericht uit liet gaan, zijn. De huidige minister ‘omdat dat de normale proHirsch Ballin lijkt daar ancedure was’. Ik noem dat een ders over te denken. “Nu is abnormale procedure. Op het zo dat individuele ambtezo’n moment moeten toch naren die strafrechtelijke feialle alarmbellen afgaan! Dan ten plegen wel kunnen wormoet toch iedereen worden den vervolgd, maar de gemobiliseerd. Ik was bang overheid zelf niet”, legt Wolfdat door deze incidenten het sen uit. “Dat betekent dat een systeem op de helling zou gemeente die milieudelicten komen, en dat mocht niet ge- “Een gemeente die milieudelicten pleegt – en daar gaat het beuren. Een beschaafde sameestal om – niet mag wormenleving gaat op een huden vervolgd, maar een indipleegt mag niet worden vervolgd, mane manier om met viduele milieuambtenaar wel. geestelijk gestoorde mensen, maar een individuele milieuambtenaar Ik vind dát principieel onook als zij gevaarlijk zijn. Aljuist. Als een burger iets niet leen dan moeten ze wel binmag, mag de overheid het wel. Ik vind dat principieel onjuist” nen blijven om hen te kunook niet.” Om die reden benen behandelen.” reidt Wolfsen, samen met Andere initiatieven die Wolfsen ontplooide, gingen onder twee andere Kamerleden, een nieuwe initiatiefwet voor die meer over de snelheid waarmee de overheid beslissingen naar alle waarschijnlijkheid nog net voor zijn vertrek wordt neemt, en over het rijden onder invloed. Automobilisten die ingediend. Als die wet zou worden aangenomen, zou dat voor de tweede keer worden gepakt voor dronken rijden, een kleine revolutie betekenen, vindt Wolfsen. “In concreto raken dankzij Wolfsen en zijn VVD-collega Frans Weekers zou het betekenen dat een gemeente die zich schuldig heeft voortaan van rechtswege hun rijbewijs kwijt. Als zij goede gemaakt aan bijvoorbeeld het storten van vervuilde grond redenen hebben het rijbewijs te behouden, moeten zij dit een reparatoire sanctie zou kunnen krijgen. Gewoon betalen zelf aantonen, wat volgens Wolfsen ‘miljoenen euro’s’ en de boel weer in de oorspronkelijke toestand brengen. Dat scheelt aan onderzoek door het CBR. Een ander succes bevind ik een belangrijk signaal.” treft de voorschotregeling voor schadevergoedingen in strafOpmerkelijk is ook het idee om rechterlijke colleges open zaken. Wolfsen legt uit dat iemand die zich als slachtoffer te stellen voor niet-juristen. Wolfsen ziet daarin een goede heeft gevoegd in een strafzaak, en een schadevergoeding mogelijkheid om de rechtspraak kwalitatief te verbeteren, krijgt toegekend, nu nog afhankelijk is van wat er bij het én begrijpelijker te maken. “Ik zie niet in waarom experts Centraal Justitieel Incasso Bureau (CJIB) aan vorderingen op bepaalde gebieden niet bij de rechtspraak zelf betrokbinnenkomt. Straks schiet het CJIB de vordering voor en beken zouden kunnen worden”, zegt hij. “Het zou ingewiktaalt het slachtoffer in één keer uit. “Ik heb een keer een mekelde discussies over de waarde van deskundigenverklarinvrouw gesproken die was overvallen, waarbij haar man was gen kunnen voorkomen, en de kwaliteit van de rechtdoodgeschoten”, vertelt Wolfsen. “Zij had zich gevoegd in spraak als geheel ten goede komen.” Vooralsnog beperken strafzaak, maar kon alleen de begrafeniskosten vorderen, zijn ideeën zich tot de Raad van State waar ook niet-jurisomdat haar partner was overleden en zijzelf inkomen had. ten zijn belast met een rechtsprekende taak. De minister
nr.12 – 2007
nr.12 – 2007
17
interview
wil daaraan een einde maken, maar Wolfsen heeft, samen met zijn VVD-collega Laetitia Griffith, een amendement ingediend om dat te voorkomen. Wolfsen: “De minister wil niet dat niet-juristen nog zitting kunnen hebben in de Raad van State. Ik ben daar tegen. Ik zou het zelfs heel mooi vinden als het verbod om in een rechterlijk college ook niet-juristen zitting te laten nemen, zou worden opgeheven. Ik heb in Amsterdam in de economische kamer gezeten en daar hadden we behoefte aan een econoom. Klassieke juristen zeggen dat je zo’n expert kunt horen op de zitting, als deskundige. Maar dan moet je als rechter een dergelijk verhaal wel kunnen begrijpen en kunnen waarderen. Verschillende strafzaken – zoals de Schiedammer parkmoord en de zaak van Lucia de B. – hebben bewezen dat het soms lastig is deskundigen echt te begrijpen. Ook omdat deskundigen het soms niet met elkaar eens zijn. Ik ben ervan overtuigd dat het invoelingsvermogen van een rechterlijk college groter wordt als de aanwezige kennis in zo’n college zelf gevarieerder is. Laat er maar een DNA-expert zitten in de meervoudige strafkamer. Bij tbs-zaken in appèl zitten er ook een psychiater en een psycholoog bij, in de pachtkamer zitten ook specialisten. De tendens is om dergelijke externe expertise uit de rechterlijke colleges te drukken, en dat vind ik onjuist. In mijn idee moet een college kunnen bestaan uit twee juristen en een niet-jurist. Een niet-jurist mag geen voorzitter zijn, hij
mag ook niet alleen zitten, maar hij kan wel plaats hebben in een meervoudige kamer. En dat zou ook als plaatsvervanger kunnen, wat mij betreft. Intellectueel eigendom en letselschade zijn typisch zaken waarin experts de rechterlijke macht zouden kunnen versterken. Sommige bouwbedrijven gaan tegenwoordig liever een arbitrage aan, waarin een jurist voorzitter is met twee niet-juristen erbij, omdat arbiters beter zouden begrijpen wat er leeft in de bouw. Dat vind ik echt gemiste kansen voor de Nederlandse rechtspraak.” Leken als rechters ziet Wolfsen niet zitten. Hij is dan ook een erkend tegenstander van juryrechtspraak. “Rechtspreken is en blijft een vak apart, dat moet je niet aan Jan en alleman overlaten. Maar goed opgeleide, getrainde experts zouden wel kunnen helpen de begrijpelijkheid van de rechtspraak te vergroten. Gewoon, door op te letten dat er niet te veel jargon wordt gebruikt. En dat is waar burgers op zitten te wachten. Ze hoeven helemaal niet zelf te oordelen. Maar ze willen het wel begrijpen.”
Onverwachte rampen
Aleid Wolfsen Aleid Wolfsen (1960) studeerde rechten in Groningen. Na zijn afstuderen was hij griffier bij de rechtbank in Zwolle en hoofd van de afdeling juridische zaken en beleid op het ministerie van justitie. In 1998 werd hij rechter in Amsterdam en in 2001 vice-president van de Haarlemse rechtbank. Op 23 mei 2002 werd Wolfsen Tweede-Kamerlid voor de Partij van de Arbeid, waar hij zich vooral met justitie-onderwerpen bezighield. Begin januari 2008 wordt hij geïnstalleerd als burgemeester van Utrecht.
nr.12 – 2007
Het is precies dat begrip dat Wolfsen de komende jaren als burgervader wil kweken onder de bevolking van de stad Utrecht. Bang voor grootstedelijke rellen zoals in de wijk Ondiep is hij niet, hoewel het hem moeilijk lijkt om te gaan met onverwachte rampen. “Als rechter, als parlementariër en als bestuurder wil je iets doen. Daarom dien je een publiek belang. Maar soms ís er niets te doen. Als er in jouw stad iets gebeurt, moet je naar de mensen toe. Direct. Er zijn. Soms kun je niets meer doen dan dat. Dat lijkt me het zwaarst als burgemeester. Dat je soms alleen maar kunt luisteren.”
nr.12 – 2007
19
