SP I EC A LE JN -U IV G IT E AV
interne geneeskunde Nummer 1 Jaargang 1 december 2012
Magazine voor de internist in opleiding
De JNIV in beeld Wie vertegenwoordigen jong internistisch Nederland?
Nederlandse Internisten Vereniging
AIOS in deeltijd Remy Bemelmans en Lot Devriese Promoveren Voor, tijdens of na de opleiding?
JNIV-ers met bijzondere talenten Janneke Cox op de planken tijdens Internistendagen Geert Cirkel roeit sinds zijn 15e jaar
Kracht in diversiteit.
JNIV goes Social Media
www.jniv.nl Facebook -‐ LinkedIn
Als AIOS ben je bij de NIV automatisch lid van de Juniorafdeling. Maar wie vertegenwoordigen nu eigenlijk de AIOS en welke activiteiten organiseren zij? Op pagina 4 en 5 stellen zij zich voor.
Werken6 AIOS en een gezin; hoe is de balans? Remy Bemelmans en Lot Devriese kozen ervoor om parttime te gaan werken
De eerste honderd dagen van … Marijn Smits , arts-assistent in opleiding in het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch
De golden rules van de JNIV 12
Promoveren vóór, tijdens of ná de opleiding? Wat is wijsheid?
JNIV goes global!?
8
10
JNIV-ers met bijzonder talenten 18 Janneke Cox stond op de planken tijdens de Internistendagen. Geert Cirkel is Olympisch roeier.
InHoud
DE JNIV-vertegen woordigers in beeld4
Kijken in de ziel 15 Hanneke van Laarhoven en Coen Verbraak blikken terug op de televisieserie Kijken in de ziel, waarin twaalf artsen aan het woord kwamen
Hora est Drie proefschriften uitgelicht
21
JNVI-Kennisquiz21 Ondenkbaar in Nederland? Column van Eva de Jongh
22
Kijk op pag. 21 van het reguliere nummer
interne geneeskunde
4 · 2012
SPECIALE JNIV-UITGAVE
1
Van de voorzitter
Spiegeltje, spiegeltje aan de wand. Wie vormt jong internistisch Nederland? Dit kantelnummer van Interne Geneeskunde is bedoeld om AIOS herkenning en houvast te geven, wanneer ze lezen over het eerste dienstblok of de combinatie werk en gezin. Maar niet alleen weerspiegelt dit magazine het leven van de AIOS, ook wordt er gereflecteerd op de opleidingsgroep als geheel. De ‘mooiste van het land’ verdient via de Opleidingsprijs 2013 een vereeuwiging van hun vakgroep middels een fotosessie (en een geldprijs, mocht je nog over de streep getrokken moeten worden om jouw ziekenhuis te nomineren). Door elkaar een spiegel voor te houden, zijn we in ons professionele leven altijd op zoek naar nieuwe inzichten. De arts als professional is recent prachtig geportretteerd door Coen Verbraak in het televisie programma Kijken in de ziel. Nu is het tijd voor het spiegelen der zielen en vragen wij de voormalig geïnterviewde internist Hanneke van Laarhoven om voormalig interviewer Coen Verbraak eens diep in de ziel te kijken.
ONLINE
Een spiegelbeeld is het resultaat van reflectie van licht. Reflectie is een onder belichte competentie in het huidige opleidingsplan. Zelfreflectie is essentieel om te verkennen waar je eigen talenten liggen. Maar wie te lang in de spiegel staart, beslaat het glas met zijn eigen adem! Dan wordt het tijd met je vinger een gezichtje te tekenen en hardop te lachen. Een beetje meer zelfspot. Er zou best wat meer gelachen mogen worden onder internisten. Het jaarlijkse cabaret vormt de perfecte uiting hiervan. Dan blijken internisten precies in staat te zijn hun eigen eigenaardigheden uit te vergroten. Ik kijk al uit naar de performance van Rotterdam tijdens de komende Internistendagen. Voor de JNIV staat in 2013 Europa centraal. Dat ook politieke partijen een (ongefundeerde!) rol zien voor Europa als het aankomt op opleidingsduur is de afgelopen zomer pijnlijk duidelijk geworden. Ik hoef jullie, na al de ophef, niet meer uit te leggen dat deze Europese minimumnorm is gebaseerd op een richtlijn van voor mijn geboortejaar. Tijdens de JNIV Conferentie op 25 januari a.s. zal er ook aandacht zijn voor Europa. Daarnaast lees je ook tips en tricks voor buitenlandse stages zoals die van bestuursgenoot Eva de Jongh. Daarvan gaat je vitamine-D-spiegel in ieder geval omhoog! Tot slot; nog een vraag over de oogspiegel: zou fundoscopie een algemene vaardigheid van iedere internist moeten zijn? Monique Slee-Valentijn, Voorzitter JNIV
colofon
www.jniv.nl
Interne Geneeskunde, magazine voor de internist 3e jaargang, nummer 4, december 2012
Vormgeving en DTP: HGPDESiGN Alphen aan den Rijn
Redactie: Johanneke Portielje (hoofdredacteur), Hans Ablij, Evert-Jan de Kruijf, Anne-Els van de Logt, Bas Oude Elberink, Marina KapteynBrus
Uitgever: Van Zuiden Communications B.V. Postbus 2122 2400 CC Alphen aan den Rijn
Redactie-adres: Van Zuiden Communications B.V. E-mail: kapteyn@ vanzuidencommunications.nl
ISSN 2211-100X © NIV, 2012 Website NIV: www.internisten.nl
interne geneeskunde
4 · 2012
SPECIALE JNIV-UITGAVE
3
EVEN VOORSTELLEN
MAAK KENNIS MET DE JNIV De belangen van AIOS (Artsen In Opleiding tot Specialist) worden binnen de Nederlandse Internisten Vereniging door de Juniorafdeling (JNIV) behartigd. Als AIOS ben je bij de NIV automatisch lid van de Juniorafdeling. Deze afdeling heeft haar eigen bestuur, dat ongeveer eens per maand vergadert. Deels worden hier zaken behandeld die ook bij het NIV-bestuur aan de orde komen, zij het belicht vanuit de optiek van de AIOS. Voorts worden speciaal aan de AIOSgerelateerde problemen besproken. Maar WIE vertegenwoordigen nu eigenlijk de AIOS en WELKE activiteiten organiseren zij? Zij stellen zich graag voor.
Naam: Anne Els van de Logt Jaar: 4 Differentiatie: nefrologie Regio: UMC St Radboud Aantal LinkedIn-connecties: 91 Portefeuille: Magazine, LOIG, Conferentie, JNIV-cup Mijn naam is Anne-Els van de Logt, vierdejaars AIOS in het UMC St Radboud. Volgend jaar begin ik aan mijn differentiatie binnen de nefrologie. Sinds het begin van mijn derde jaar ben ik actief binnen de JNIV. Als redactielid van het magazine was ik erg verheugd dat wij een speciale JNIV-editie in het magazine mochten invullen! Samen met mijn enthousiaste medebestuursleden zijn we er in geslaagd om een mooi resultaat neer te zetten. Daarnaast hoop ik ervoor te zorgen dat de ‘Landelijke opleidingsdag van de interne geneeskunde’ en de JNIV-conferentie, met dit jaar als thema ‘Over de grens’, wederom een succes zullen zijn! Mijn vrije tijd breng ik graag door met vrienden, hardlopen, tennissen of beachvolleyballen in de zomer.
Naam: Monique Slee-Valentijn Jaar: 6 Differentiatie: ouderengeneeskunde Regio: LUMC/VUmc Aantal LinkedIn-connecties: 347 Portefeuille: Voorzitter, Concilium, EFIM
TEKSTEN EN BEELDEN: JNIV
Ik ben Monique Slee-Valentijn, zesdejaars AIOS InterneOuderengeneeskunde en sinds mijn tweede jaar actief bij de JNIV. Na verschillende commissies en een positie in het Concilium, ben ik sinds 2011 voorzitter van dit inspirerende en hardwerkende bestuur, wat een groot voorrecht is! Daarnaast zet ik mij momenteel in voor de volgende versie van het Opleidingsplan en voor de Young Internists of Europe. Binnen de Sectie Ouderengeneeskunde ben ik de vertegenwoordiger van de JNIV en maak ik mij hard voor het inwinnen van populariteit voor deze differentiatie omdat het volgens mij de mooiste en puurste vorm van interne geneeskunde is! Ik deel mijn hoofdkussen met de leukste internist en samen hebben wij een dochter en twee zonen.
4
Naam: Eva de Jongh Jaar: 4 Differentiatie: – Regio: VUmc Aantal LinkedIn-connecties: 61 Portefeuille: Vice-voorzitter, Concilium, Ex-secretaris Ik ben Eva de Jongh, 29 jaar en vierdejaars AIOS Interne Geneeskunde met als differentiatie hematologie. Na de studententijd in Groningen ging er voor mij niets boven Amsterdam, waar ik onder meer graag kennisneem van het culturele aanbod in al haar facetten. Mijn bestuurlijke ambities kregen enkele jaren geleden vorm met toetreding tot het
SPECIALE JNIV-UITGAVE
interne geneeskunde
4 · 2012
JNIV-bestuur. Als lid van het Concilium en nu als vice-voorzitter poog ik mij bezig te houden met de continue verbetering van de opleiding, de positie én onderlinge saamhorigheid van AIOS Interne Geneeskunde in Nederland en Europa.
Naam: Kim Bunthof Jaar: 3 Differentiatie: – Regio: UMC St Radboud Aantal LinkedIn-connecties: 93 Portefeuille: Conferentie, Internistendagen, Kwaliteit Ik ben Kim Bunthof, derdejaars AIOS Interne Geneeskunde in Nijmegen. Momenteel werk ik in het Canisius- Wilhelmina Ziekenhuis. Binnen het JNIV-bestuur heb ik de afgelopen twee jaar met veel plezier de jaarlijkse JNIV-conferentie georganiseerd. Ook dit jaar ben ik hierbij betrokken en het belooft weer een mooie dag te worden! Verder heb ik het genoegen mee te denken over de Internistendagen en heb ik sinds kort zitting in de commissie Kwaliteit van de NIV. Hierin wil ik me inzetten voor meer aandacht in de opleiding voor diverse aspecten, die te maken hebben met de kwaliteit van zorg als patiëntveiligheid, organisatie van zorg en doelmatigheid.
Naam: Claire den Hoedt Jaar: 1 Differentiatie: – Regio: EMC Aantal LinkedIn-connecties: 9 Portefeuille: –
Ik ben Claire den Hoedt, eerstejaars AIOS Interne Geneeskunde. Vanaf het begin van mijn opleiding ben ik betrokken bij het JNIV-bestuur. Eind november zal ik mijn proefschrift, dat over hemodialyse en hemodiafiltratie gaat, verdedigen. Ik ben nu alleen op de achtergrond betrokken bij de organisatie van de JNIV-conferentie. De komende jaren zullen er andere commissies gaan volgen!
Naam: Roderick Tummers-de Lind van Wijngaarden Jaar: 2 Differentiatie: – Regio: MUMC Aantal LinkedIn-connecties: 0 Portefeuille: Forum Visitatorum Ik ben Roderick Tummers-de Lind van Wijngaarden, tweedejaars AIOS Interne Geneeskunde in het AZM (MUMC+). Ik ben sinds mijn eerste jaar actief bij de JNIV betrokken. Daarnaast heb ik zitting in het Forum Visitatorum, een commissie van de NIV die belast is met de kwaliteitsvisitaties. Ik ben getrouwd en mijn vrouw en ik verwachten in het nieuwe jaar ons eerste kindje.
Naam: Suthesh Sivapalaratnam Jaar: 1 Differentiatie: – Regio: AMC Aantal LinkedIn-connecties: 500+ Portefeuille: PR, Social media, Magazine
Ik ben Suthesh Sivapalaratnam, 30 jaar en eerstejaars opleidingsassistent. Mijn geneeskundestudie en promotie waren allebei in het AMC. Na een jaar Tergooi ben ik er nu een jaar tussenuit en doe ik onderzoek in Boston. Ik ben sinds het begin van mijn opleiding lid van het JNIV-bestuur. Hierbinnen houd ik me bezig met social media, PR en de website. Daarnaast heb ik meegeholpen aan de Opiniesessie afgelopen jaar en deze editie van de magazine. Het leerzame van het bestuur is dat in korte tijd veel leer over internistisch Nederland. Mijn vrije tijd breng ik met mijn Britse verloofde afwisselend door in Amsterdam en Londen. Het liefst roeiend, hardlopend en/of wielrennend.
Naam: Esther Meijer Jaar: 3 Differentiatie: nefrologie Regio: UMCG Aantal LinkedIn-connecties: 165 Portefeuille: Portfolio, Post-doc Hoi, ik ben Esther Meijer, derdejaars AIOS interne, nu werkzaam in het Martini Ziekenhuis in Groningen. De opleiding doe ik vier dagen in de week en één dag werk ik als post-doc bij de afdeling Nefrologie in het Universitair Medisch Centrum Groningen. Daar coördineer ik een landelijke multicenter trial en begeleid ik promovendi . Druk, maar vooral heel uitdagend en afwisselend. Nog voor ik met de opleiding begon, werd ik gevraagd voor het JNIV-bestuur. Dat leek me hartstikke leuk en dat is het ook. Ik heb door het hele land internisten (in opleiding) leren kennen en mag me inhoudelijk met de opleiding bezighouden. Eerst heb ik de JNIV-conferentie georganiseerd, nu zit ik in de Portfolio-commissie.
Naam: Carolien Beukhof Jaar: 5 Differentiatie: endocrinologie Regio: EMC Aantal LinkedIn-connecties: 0 Portefeuille: EFIM, Conferentie, Opiniesessies Mijn naam is Carolien Beukhof. Sinds de zomer 2012 ben ik bestuurslid bij de JNIV. Ik ben vijfdejaars en sinds kort gestart met het aandachtsgebied endocrinologie in het Erasmus MC. Mijn dossier is internationalisering en EFIM. Naar aanleiding van de kennistoets had ik de eer naar de ESIM (European school of Internal Medicine) te mogen gaan. Daar heb ik gezien hoeveel we van elkaars opleidingsstructuur kunnen leren. Internationalisering zal dit jaar daarom uitgebreid aan bod komen op de JNIV-conferentie en tijdens de Opiniesessie van de Internistendagen. Ik hoop jullie daar te zien om van gedachten te wisselen over het aanpassen van de opleiding naar een Europese standaard!
Naam: Lena Dresselaar Jaar: 3 Differentiatie: – Regio: VUmc Aantal LinkedIn-connecties: 65 Portefeuille: Secretaris, Conferentie, Opleidingscommissie
heb. Verder zet ik me in voor de commissies Opleidingsprijs en de JNIV-conferentie, commissies waarvoor creativiteit en praktische aanpak van belang zijn. In het dagelijks leven houd ik me graag bezig met koken en wielrennen en geniet ik van alles wat mijn woonplaats Amsterdam te bieden heeft.
Naam: Marije Kallenberg Jaar: 2 Differentiatie: – Regio: LUMC Aantal LinkedIn-connecties: 0 Portefeuille: Portfolio
Ik ben Marije Kallenberg, tweedejaars AIOS Interne Geneeskunde. Sinds enkele maanden ben ik betrokken bij de JNIV en houd ik mij bezig met de opzet en implementatie van het digitale portfolio. Het is een uitdaging om het portfolio zo in te richten dat hiermee de documentatie van de opleiding van AIOS eenvoudiger, uniformer en inzichtelijker kan worden gemaakt. Ik woon in Leiden met mijn kat en vriend, die voor de afwisseling niet medisch maar juridisch onderlegd is (de vriend, niet de kat). Buiten mijn werk doe ik graag dingen die in het ziekenhuis wat lastig gaan: lekker eten, dansen of een drankje met vrienden en familie!
Naam: Mart J. de Graaff Jaar: 4 Differentiatie: IC Regio: AMC Aantal LinkedIn-connecties: 187 Portefeuille: Visitatie, Social media, Concilium Mijn naam is Mart de Graaff, internist-intensivist in opleiding in de regio van het AMC in Amsterdam. Sinds ruim een jaar maak ik deel uit van het JNIV-bestuur. Eén van mijn meest uitdagende en leerzame taken is het visiteren van de interne opleidingen door het hele land. Hierdoor wordt niet alleen de kwaliteit van de opleiding mede door een AIOS getoetst, maar ontstaan ook goede ideeën voor het verbeteren van de opleiding in het algemeen. Naast mijn JNIV-werkzaamheden en AIOS-bestaan ben ik een grote jazzliefhebber en fervent motorrijder. Naam: Hinke Jongsma-van Netten Jaar: 5 Differentiatie: IC Regio: UMC Aantal LinkedIn-connecties: 144 Portefeuille: Concilium, Cup, LVAG
Ik ben Hinke Jongsma-van Netten, 32 jaar en bezig met mijn laatste opleidingsjaar tot internist-intensivist in het UMC Utrecht. Binnen de JNIV ben ik actief in het Concilium (Centrale opleidingscommissie van de NIV), van waaruit ik verschillende opleidingsklinieken mag visiteren. Dit is ontzettend leuk om te doen! Daarnaast ben ik betrokken bij de verbetering van het huidige opleidingsplan en de opleidersdagen, en heb ik samen met anderen de organisatie rond de JNIV-cup opgezet. Tot slot vertegenwoordig ik de AIOS Interne in de LVAG, de Beroepsbelangencommissie en de sectie Intensive Care. Wat ik zo leuk vind aan de JNIV is dat je veel enthousiaste AIOS en internisten leert kennen en samen met hen werkt aan het gezamenlijke doel: het steeds verder verbeteren van de opleiding tot internist.
Ik ben Lena Dresselaar, aan het begin van mijn derde jaar als AIOS, en ben 28 jaar. Sinds de zomer 2012 ben ik bestuurslid bij de JNIV. Ik ben meteen in de secretarisfunctie gerold, waardoor ik snel alle lijntjes en lopende zaken in de gaten
interne geneeskunde
4 · 2012
SPECIALE JNIV-UITGAVE
5
INTERVIEW
AIOS en een gezin
hoe is de balans? Hoe doen collega-AIOS dat? Het combineren van een drukke opleidingsbaan en een gezinsleven met jonge kinderen. Dit is een vraag die menig AIOS bekend zal voorkomen. De redactie interviewde twee internisten in opleiding die ervoor kozen om parttime te gaan werken: Remy Bemelmans en Lot Devriese.
Jullie zijn allebei parttime gaan werken toen jullie kinderen kregen. Wat waren jullie overwegingen? Remy: Ik vind dat, als je met z’n tweeën kinderen krijgt, je ook beiden iets van je baan moet opgeven. Ik werk 80% en vind het fijn om een dag te hebben waarop je leuke dingen met je kinderen kunt doen. Mijn vrouw werkt drie dagen per week. Ik sluit overigens niet uit dat ik ooit weer 100% ga werken wanneer de kinderen naar school gaan. Lot: Ik wilde graag die dag voor mijn dochter zorgen en leuke dingen met haar doen. In verband met mijn promotieonderzoek was dit pas vanaf één jaar na mijn verlof mogelijk.
Wie: Remy Bemelmans (34) In opleiding tot internist-vasculair geneeskundige sinds 2005, parttime 80% sinds 2010 Twee kinderen: Aniek (2 jaar) en Jasper (8 maanden) Werk partner: onderwijzeres basisonderwijs, drie dagen per week Kinderopvang: twee dagen per week kinderdagverblijf
6
SPECIALE JNIV-UITGAVE
interne geneeskunde
4 · 2012
Hoe reageren collega’s op het feit dat je er een dag per week niet bent? Remy: De fulltimers maken altijd grapjes dat ze daardoor harder werken. En dat is natuurlijk ook zo; er wordt niet iemand voor 20% aangenomen om jouw parttimedag te compenseren. Als je 80% werkt, werk je natuurlijk ook wel meer dan die vier dagen dat je er bent. Maar we hebben het goed opgelost met elkaar. En als iemand anders iets heeft, voel ik me ook verplicht om bij te springen. Zijn jullie wel eens in de problemen gekomen omdat je eigenlijk zowel op je werk als thuis moest zijn? Lot: Ik heb het wel eens meegemaakt dat ik kort van tevoren hoorde dat ik opeens moest werken. Dan is het heel fijn als je schoonouders flexibel zijn en als vangnet kunnen fungeren. Remy: Het vergt met name regelwerk wanneer je kind plotseling ziek is. Op het moment dat ik geen poli heb is het nog wel te regelen met collega’s. Nu hebben wij het thuis zo afgesproken dat ik op de dag dat ik geen poli heb, bij problemen in principe de kinderen haal.
Wie: Lot Devriese (34) In opleiding tot internist-oncoloog sinds 2005, parttime 80% sinds 2011 Dochter: Merle (2 jaar) Werk partner: cardioloog, vier dagen per week Kinderopvang: drie dagen per week kinderdagverblijf
Lot: Wij zijn allebei arts. Als er één poli heeft, gaat dat voor. Dat we allebei echt niet weg konden of dat er een probleem was, is eigenlijk nog niet voorgekomen. We overleggen het onderling. Ook hebben mijn schoonouders wel eens bijgesprongen en onze zieke dochter opgehaald. Remy: Je bedenkt van tevoren ook wel allerlei noodscenario’s. Lot: Ja, dat klopt. Je hebt altijd wel een plan; als er iets op het laatste moment verandert, moet je toch improviseren. Ik ben er gelukkig nog niet tegen aangelopen dat een patiënt acuut ziek werd om 17.15 uur, terwijl ik eigenlijk weg moest. We hebben in ons ziekenhuis wel twee mensen in de avonddienst zitten die om 16.30 uur beginnen. Je wilt de avonddienst hier natuurlijk liever niet mee belasten, maar als je het uitlegt, zijn je collega’s vaak heel begripvol. Hoe vinden jullie de balans tussen je baan in het ziekenhuis en de ‘baan’ thuis? Remy: Ik zou echt niets willen veranderen. Ik ging altijd op vrijdag, mijn parttime dag, met mijn dochter zwemmen. Dat is voor jezelf ontspannen en je houdt tijd genoeg over om ’s avonds en in de weekend het werk te doen dat je nog in je eigen tijd moet doen. De verhouding vier dagen in het ziekenhuis en één dag thuis vind ik ook goed. Zelfs in moeilijke situaties ervaar ik daardoor rek in de balans. Bijvoorbeeld toen mijn zoontje te vroeg geboren werd, waardoor hij een maand in het ziekenhuis heeft gelegen. Dit hebben wij goed kunnen opvangen. Lot: Wij hebben één kind, maar ik ervaar niet heel veel rek. Wij hebben allebei diensten. Daardoor moet je veel op elkaar afstemmen. Ik vind dat wel heel intensief, maar ik zou niet zo goed weten wat ik daaraan kan veranderen. Voor mijn gevoel is vier dagen
Remy: "Avondpoli lijkt me een goede oplossing." Lot: "Ik ben minder perfectionistisch geworden en consciëntieuzer."
werken wel voldoende om voor je opleiding alles mee te krijgen. Remy: Het is voor mij makkelijker, omdat mijn partner relatief weinig buiten kantoortijden werkt. En ik denk dat het wel uitmaakt of je een aandachtsgebied hebt wat vooral bestaat uit poli of veel uit afdelingswerk. Zijn er valkuilen? Wat zou je andere AIOS, die bijvoorbeeld nog geen kinderen hebben, willen meegeven? Lot: Je moet niet verwachten dat 80% werken hetzelfde is als fulltime werken. Je moet jezelf toch wel een andere manier van werken aanleren. Dat is niet minder goed, maar het is anders. Je gaat bewuster met je tijd om en je moet meer plannen. Je moet goed nadenken wat je op je werk moet doen en wat eventueel thuis kan als je van de crèche komt. Maar dit is ook een proces dat zich voltrekt als je langer op de werkvloer staat. Remy: Je moet sowieso efficiënter met je tijd omgaan als je kinderen hebt, ook thuis. Als je thuis bent en je kinderen zijn wakker, kun je gewoon weinig doen. Toen ik aan het eind van mijn promotietraject zat, deed ik veel tussen 20.00 en 22.00 uur ’s avonds als de kinderen op bed lagen. Zo had ik genoeg tijd en aandacht voor de kinderen en daarna voor mijn werk. Vind je dat je als dokter veranderd bent sinds je kind is geboren? Lot: Je leert beter relativeren. Ik kan
me ook beter verplaatsen, vooral in jonge mensen met kinderen. Remy: Je verandert continue, maar of dat nu door kinderen komt? Ik vergeet nu nooit meer om jonge vrouwen naar eventuele zwangerschapswens te vragen als ik simvastatine voorschrijf. Vind je zelf dat je een betere dokter bent geworden sinds je kinderen hebt gekregen? Remy: Je hoopt dat je elke dag een beetje beter wordt. Dat is het doel van je opleiding. Lot: Met sommige veranderingen ben ik wel blij. Ik ben minder perfectionistisch geworden en consciëntieuzer. Ik merk eigenlijk dat dat best goed, misschien wel beter werkt. Daarmee word je als arts wel weer een stap volwassener. Denk je dat de gezondheidszorg erop achteruit gaat nu zoveel artsen parttime werken? Remy: Er zitten meer kanten aan. Ik denk dat het voor poliklinische zorg eigenlijk niets uitmaakt. Voor de klinische zorg is met name een goede overdracht van belang. De zorg wordt natuurlijk wel beter als artsen goed in balans zijn, en niet zijn overwerkt. Lot: Als de overdracht goed gewaarborgd is, is de kwaliteit van de gezondheidszorg even goed.
teerd zou worden om flexibel te zijn en om thuis te kunnen werken, bijvoorbeeld om administratie te doen. Daarnaast zou ik er geen probleem mee hebben om avondpoli te houden en zo mijn uren anders in te delen. Remy: Avondpoli lijkt mij ook een ideale oplossing. Dat is ook voor patiënten heel prettig. Voor de klinische zorg zou het naar mijn mening goed zijn als er een supervisor is voor de hele week. Terwijl je naar huis gaat om je kinderen van school te halen, zou je toch telefonisch aanspreekbaar kunnen zijn voor beleidsbeslissingen. Ik heb in een perifeer ziekenhuis ervaren dat het heel goed kan werken. Er komt erg veel op jullie af. Zou je mensen wel aanraden om een gezin te stichten tijdens hun opleiding? Remy: Jazeker, het is hartstikke leuk. Ik vind het wel onhandig dat je nog niet weet waar je je definitief gaat settelen als je opleiding klaar is. Lot: Biologisch gezien vallen de opleiding en kinderen krijgen in dezelfde periode. Bovendien denk ik dat je toch moet leren een gezinsleven en dit werk te combineren, als je dat wilt. En ik denk dat je dit misschien juist tijdens de opleiding goed kunt leren.
Hebben jullie nog ideeën voor de toekomst? Lot: Het zou fijn zijn als je gefacili-
interne geneeskunde
4 · 2012
SPECIALE JNIV-UITGAVE
7
De eerste honderd dagen van …
Marijn Smits Marijn Smits is arts-assistent in opleiding in het Jeroen Bosch Ziekenhuis Den Bosch. Wie herinnert zich niet zijn eerste werkdag als arts-assistent in opleiding? Nieuwe omgeving, nieuwe collega’s, andere werktijden, andere verantwoordelijkheden… Marijn Smits blikt terug en steekt beginnende collega’s een hart onder de riem.
De eerste dag De eerste dag, een tikkeltje zenuwachtig, stond ik voor de deur van de zaal van de overdracht. Eenmaal binnen, voelde ik me meteen de onwennige nieuweling. Langzaam druppelden mijn nieuwe collega’s binnen, ik kende niemand. Vervolgens werd ik geïntroduceerd als nieuwe arts-assistent in opleiding tot internist. Ik stond op en ruim veertig paar ogen staarden mij nieuwsgierig en verwachtingsvol aan.
Vreugdedansje
TEKST EN BEELDEN: MARIJN SMITS
De eerste dagen vlogen voorbij. Zoals logisch is met een nieuwe baan, kwam er ontzettend veel op me af. Nieuwe collega’s, niet meteen mijn weg weten te vinden in het ziekenhuis en vooral ook beseffen: ik moet nog zo veel leren. Ik wilde alles al meteen goed doen, maar ik realiseerde me ook dat de opleiding niet voor niets zes jaar duurt. Ik moest mezelf de ruimte geven om te kunnen en mogen leren. Wat me door de eerste dagen heeft geholpen is vooral openstaan voor alles wat er om mij heen gebeurde, vragen stellen, interesse tonen en positief blijven. En als uiteindelijk
8
“Blijf breed denken en zet niet te snel oogkleppen op” de patiënt tevreden is, maak ik een ‘innerlijk vreugdedansje’.
Verantwoordelijkheid Tegelijk besefte ik wel: ik ben nu geen coassistent meer maar arts-assistent, iemand met veel meer verantwoordelijkheden. Ineens moest ik mezelf voorstellen als dokter Smits. Je merkt heel goed dat patiënten je dan veel serieuzer nemen. Die grotere verantwoordelijkheid brengt ook moeilijke beslismomenten met zich mee. Voor mij waren dat de momenten waarop je bij patiënten met je rug tegen de muur komt te staan. Als je jezelf de vraag moet stellen: ‘is dit nog wel een overbrugbaar probleem?’ of ‘ verlengen we het lijden hiermee alleen maar?’ Je beseft dan dat je hierin een hele sturende en belangrijke rol speelt. Dat vond ik soms heel confronterend. Dan besef je ook hoe groot je verantwoordelijkheid eigenlijk is.
Goede keuze? De eerste maanden twijfelde ik weleens: heb ik wel de goede keuze gemaakt? Wil ik wel internist worden? Vind ik het nog steeds zo leuk als ik dacht en sta ik er nog volledig achter? Wat ik heel moeilijk vond in het begin is het feit dat je nog niet alle ziektebeelden kent. Wat zie je over het hoofd? ‘Blijf breed denken’ en
“Ineens moest ik mezelf voorstellen als dokter Smits” SPECIALE JNIV-UITGAVE
interne geneeskunde
4 · 2012
‘laat je kokervisie thuis’ zijn slogans in de interne geneeskunde . Toch zul je ervan versteld staan hoe groot je leercurve is in deze eerste maanden. Daarmee is mijn zelfvertrouwen en plezier in mijn werk alleen maar meer gegroeid. Gelukkig bleek mijn keuze voor interne geneeskunde elke keer weer de juiste. Het puzzelen op onverklaarde klachten of het stellen van de juiste diagnose nadat alle informatie verzameld is, dát gaf mij elke keer weer het gevoel dat ik op de juiste plek zit. Het altijd meer willen weten en diepgang zoeken in een casus, dat is wat mij energie geeft en mij blijft prikkelen.
Eerste diensten Na drie maanden ging ik mijn eerste dienstblok in. Het meest zenuwachtig was ik voor mijn nachtdiensten. Ik voelde wel enige spanning om alleen verantwoordelijk te zijn in het ziekenhuis voor ruim honderd bedden en de spoedeisende hulp. Uiteindelijk viel het reuze mee, want al snel blijkt dat je kunt vertrouwen op je opgedane kennis en ervaring. Bovendien kun je bij twijfel altijd overleggen met je supervisor. Ook je collega’s van de cardiologie, longziekten en intensive care kunnen een goede sparringpartner vormen op deze momenten. In de nacht is de sfeer heel anders; met verlaten gangen, afwisselend rust en hectiek en grappige onderonsjes met collega’s. Het is nooit te voorspellen of het een drukke of een rustige nacht wordt. Dat is spannend en maakt het vak ook enorm boeiend. En als je na afloop van een dienst ziet dat je het weer hebt volbracht, groeit je zelfvertrouwen en ben je klaar voor de volgende uitdaging.
Tips voor beginnende collega’s • Stel je in de eerste dagen aan iedereen voor en probeer zoveel mogelijk namen te onthouden. • Steek energie in je collega’s, toon je interesse, dat maakt de werksfeer in de toekomst alleen maar beter. • Ga mee naar borrels en activiteiten die georganiseerd worden binnen en buiten je vakgroep; zo leer je snel collega’s op een andere manier kennen. • Zorg ervoor dat je vriendelijk blijft en je tegelijk professioneel opstelt naar patiënten en collega’s. • Spar veel met collega’s over medische problemen die je tegenkomt; zo verruim je je blik. • Stel je flexibel op wat betreft dienstverdelingen. • Blijf breed denken en zet niet te snel oogkleppen op. • Neem niet alles zomaar aan voor waar, zoek het uit in betrouwbare bronnen. • Blijf kritisch naar jezelf toe over je functioneren en toets dit geregeld bij je supervisor. • Zenuwen voor je eerste dienst zijn normaal, maar besef goed: je bent nooit alleen, ook niet in de nacht. En je bent er klaar voor! • Geniet van je werk!
interne geneeskunde
4 · 2012
SPECIALE JNIV-UITGAVE
9
Tijdens de opleiding
Promoveren
vóór, tijdens of ná de opleiding
Kees van den Berge: “Ik wist tamelijk vroeg tijdens mijn studie geneeskunde in België dat ik internist wilde worden. Over wetenschappelijk onderzoek was ik minder enthousiast. Tijdens mijn afstuderen heb ik op het lab nierziekten van prof. dr. Marc de Broe dierexperimenteel onderzoek gedaan naar niersteenvorming. Het conceptuele van experimenteel onderzoek trok me, maar ik voelde me geen echt ‘lab-dier’. Ik keerde na mijn studie terug naar Nederland en na een korte periode als ANIOS begon, tijdens mijn perifere AIOS-periode, de wetenschap meer en meer te trekken.
Wat is wijsheid?
Het prototype internist denkt de hele dag na, houdt van diagnostische puzzels en schrijft artikelen over de uitzonderingsgevallen die hij/zij ziet. Geen wonder dat veel internisten (in spe) ervoor kiezen om een aantal jaar onderzoek te doen en te promoveren. Sommigen hebben dit besluit genomen voordat ze in opleiding gaan (of misschien omdat ze in opleiding willen gaan), anderen combineren het onderzoek met de opleiding tot medisch specialist en een enkeling start een promotietraject nadat hij/zij al medisch specialist is. Wat zijn de voor- en nadelen van die keuze en wat deed hen besluiten tot wetenschappelijk onderzoek? Esther Meijer (vóór), Kees van den Berge (tijdens) en Sander van Assen (na de opleiding tot internist) vertellen.
Voor de opleiding Esther Meijer: “Tijdens mijn coschappen kwam ik erachter dat ik interne geneeskunde het meest interessant vond, de patiënt staat centraal en de dokter moet echt nadenken. Ik deed mijn wetenschappelijke stage dan ook bij de interne geneeskunde. Via Willem van Son, nefroloog in het UMCG, kon ik onderzoek doen op een lab in Boston naar niertransplantaatrejectie. Mijn laatste coschap deed ik daarom in het UMCG waar ik Ron
10
SPECIALE JNIV-UITGAVE
interne geneeskunde
4 · 2012
Gansevoort ontmoette, die me na de wetenschappelijke stage een baan aanbood als onderzoeker bij nefrologie. Ik rolde er dus eigenlijk een beetje in. Ik heb een fantastische onderzoekstijd gehad, deed klinisch en experimenteel onderzoek en had mijn eigen polipatiënten. Ik leerde veel andere onderzoekers kennen en struinde congressen in binnen- en buitenland af. In januari 2011 promoveerde ik op het proefschrift Autosomal dominant polycystic kidney disease: a role for vasopressin? In mijn proefschrift heb ik met name gekeken naar vasopressineV2-receptorantagonisten als therapiemogelijkheid voor cystenieren. Of dit daadwerkelijk effectief is, wanneer het gestart moet worden en in welke dosering het gegeven moet worden, staat nog niet vast. Maar ik hoop met mijn onderzoek eraan bijgedragen te hebben dat er in de toekomst een behandeling komt voor cystenierpatiënten. Tijdens mijn promotie ontstonden er zoveel vragen en samenwerkingsverbanden dat ik besloten heb de opleiding parttime door te zetten. Nu werk ik één dag in de week als postdoc bij
nefrologie in het UMCG als studiecoördinator van een landelijke studie naar mogelijk effect van lanreotide op het behoud van de nierfunctie bij ADPKD.’’
Voordelen + Je hebt ruim de tijd voor onderzoek en kunt daardoor tijd met onderzoekscollega’s doorbrengen en van hen leren + Je bent nog niet gewend aan veel inkomen, hebt relatief veel geld en vrijheid na je studententijd + Je kunt tijdens de opleiding tot specialist verder gaan met onderzoek doen
Nadelen - Je weet minder goed wat je later wilt worden - Ik heb onderzoekscollega’s die zijn gepromoveerd bij interne geneeskunde, maar uiteindelijk cardioloog, gynaecoloog, radioloog of mdl-arts zijn geworden
Na de opleiding Sander: “Voor mij was het geen bewuste keuze om pas na mijn opleiding te starten met promotieonderzoek. Ook tijdens mijn opleiding tot internist-infectioloog in Nijmegen was ik al voornemens wetenschappelijk onderzoek te doen, wat onder meer resulteerde in een onderzoeksvoorstel tot het nader in kaart brengen van de relevantie van CMV-reactivatie bij IC-patiënten. Op dat moment ontbrak het echter aan middelen om dit uit te bouwen tot een promotieonderzoek.
Zodoende trok ik de stoute schoenen aan en besprak met mijn academische opleider de mogelijkheden van het doen van promotieonderzoek na het perifere deel van mijn opleiding. Ik had geluk: er waren leuke onderwerpen en, net zo belangrijk, er was geld. Een grote verandering diende zich aan: na vier jaar internist in opleiding was ik plots onderzoeker op het Erasmus Behavioral Lab, niet in het ziekenhuis maar op de afdeling Psychologie, op campus Woudestein. Hier heb ik 2,5 jaar vrijwel fulltime onderzoek gedaan naar cognitieve diagnostische fouten: verkeerde diagnosen die ontstaan door systematische denkfouten tijdens klinisch redeneren. In die tijd heb ik een aantal experimentele studies naar deze pittfals gedaan en redelijk veel voordrachten gehouden, voornamelijk in het buitenland. Het was een enorm leuke, leerzame en vruchtbare periode. Het was een grote omschakeling,maar duidelijk een verbreding en verrijking van mijn blik. In november 2011 keerde ik terug in het ziekenhuis. Het was het even wennen, maar de klinische reflexen waren vrij vlot terug en ik voelde me al snel weer als een vis in het water tussen de patiënten en collega’s. In februari 2012 ben ik gepromoveerd aan de medische faculteit van
Als jonge klare kwam ik in juni 2004 naar Groningen met als doel als clinicus de infectieziekten beter op de kaart te zetten, maar ook om onderzoek te doen. Daarnaast had ik ook als drijfveer om uiteindelijk erkenning voor de opleiding infectieziekten te krijgen (als opleider moet je vijf jaar klaar zijn als medisch specialist en (destijds ook nog) gepromoveerd zijn). Ik ging me vrij snel oriënteren en een METc-aanvraag lag er in het voorjaar van 2006. Tijdens mijn baan als infectioloog was de vrijdag jarenlang ‘piepervrij’, hoewel de patiëntenzorg het ook op deze dag soms won van het onderzoek. Vorig jaar september promoveerde ik op onderzoek naar de effectiviteit en veiligheid van influenzavaccinatie bij patiënten met primaire en secundaire immuundeficiënties. Nu ik andere mensen begeleid en de praktische kant van het onderzoek niet meer zelf hoef te doen, zijn de klinische werkzaamheden en het onderzoek makkelijker te combineren.”
de Erasmus Universiteit Rotterdam. Op dit moment ben ik in de laatste fase van mijn opleiding tot internistendocrinoloog in het Erasmus MC. Ik voel me soms trouwens meer koorddanser-jongleur, maar de balans jong gezin-kliniek-wetenschap-bestuurlijke interesses is, denk ik, op dit moment uitstekend!”
Voordelen + Je kunt met een sterke focus door meer (klinische en niet-klinische) ervaring beginnen aan een project waarvoor een lange adem nodig is + Het zorgt voor een frisse wind tijdens je carrière als specialist i.o. + Je bent voor een groot deel weer even regisseur van je eigen agenda: wat een luxe!
Nadelen - Je bent wat langer met de opleiding bezig - Je hebt iets meer tijdsdruk tijdens je onderzoekstijd (je mag je opleiding maximaal drie jaar onderbreken) en moet hierdoor vaak bijzonder efficiënt plannen (bijvoorbeeld welke cursus wil ik per se nu doen?).
Voordelen + Als specialist weet je beter wat relevante vraagstukken zijn waaraan behoefte is vanuit de kliniek + Je weet ook beter waar zelf je interesses liggen, waardoor je je kunt verdiepen in een onderwerp waarmee je verder gaat, en expert kunt worden op een bepaald terrein + Als specialist heb je meer natuurlijk overwicht om richting te geven aan je eigen promotieonderzoek en analisten aan te sturen + Als specialist zijn subsidies van derde geldstroom makkelijker binnen te halen
Nadelen - Schipperen en soms strijd tussen onderwijs, kliniek en onderzoek: soms is het lastig een goede balans te vinden richting staf en collega’s omdat je als specialist andere verantwoordelijkheden hebt. Met een promotieonderzoek ernaast moet er een andere taakverdeling op de werkvloer komen - Veel ‘vrije’ avonden en weekenden achter de Apple…
interne geneeskunde
4 · 2012
SPECIALE JNIV-UITGAVE
11
VAN DE JNIV
Quiz
DE GOLDEN RULES
JNIV-kennisquiz Casus 1
Om de belangen van AIOS zo goed mogelijk te kunnen behartigen, hanteert de JNIV een aantal ‘Golden Rules’. Deze kernwaarden vatten de JNIV-insteek in de diverse commissies samen. De JNIV hoopt daarmee haar JNIV-leden zo goed mogelijk te vertegenwoordigen en hoort graag hun op- of aanmerkingen.
1 3
De opleiding dient inhoudelijk aan te sluiten op de klinische praktijk De JNIV hecht in dit kader aan een goede verhouding tussen klinisch en poliklinisch werk, met name ook in de keuze stages. Tevens vinden we het belangrijk dat er gedurende de hele opleiding aandacht blijft voor de volle breedte van het vak.
Een 63-jarige man van Pakistaanse afkomst krijgt door de huisarts wegens retrosternale pijn en een verdenking op reflux oesofagitis omeprazol voorgeschreven. De klachten verergeren en een X-thorax wordt gemaakt.
Wat is de diagnose?
2
a. b. c. d.
De leeromgeving dient ondergeschikt te zijn aan de nog te behalen leerdoelen
Pneumopericard Pericarditis tuberculosa Coloninterpositie Suppuratieve mediastinitis
In een goede opleiding staan de leerdoelen centraal. Aangezien de AIOS nog steeds als “productieneutraal” worden beschouwd, moet niet de productie van de kliniek, maar de nog te behalen leerdoelen van de AIOS leidend zijn bij het toewijzen van een stage.
Er is ruimte voor de ontplooiing van persoonlijke talenten
5
Er is continuïteit van opleiding, met behoud van algemene componenten ook tijdens de laatste fase In het verleden bestond er nog wel eens de indruk dat je 4 jaar Algemene Interne Geneeskunde deed en vervolgens in 2 jaar werd opgeleid tot subspecialist. Wij staan er expliciet voor dat alle competenties om internist te worden over 6 jaar verdeeld zijn en in de praktijk gebracht worden. Tevens staan wij ervoor dat er voldoende continuïteit tussen de opleidingsregio’s is om waar nodig verkeer van AIOS tussen de regio’s mogelijk te maken.
4
Veranderingen aan de opleiding tot internist dienen op bewijs en praktijk ervaringen gebaseerd te worden De JNIV houdt haar ogen en oren open voor (inter)nationale ontwikkelingen rondom het opleiden tot specialist, zodat niet overal het wiel opnieuw uitgevonden hoeft te worden. Zo worden nieuwe elementen in de opleiding makkelijker geïmplementeerd en zal ook goede evaluatie kunnen plaatsvinden.
Casus 2 Deze 27-jarige vrouw is 32 weken zwanger en presenteert zich met een pijnlijk en dik been.
Hoe groot is de kans op de aanwezigheid van een diepveneuze trombose? a. 90% b. 70% c. 30% d. 10%
TEKST: Marije Kallenberg en Marcel Levi – BEELDEN: JNIV
De slogan “Kracht in Diversiteit” (NIV-bestuur 2010) geeft al aan dat juist de diversiteit de interne geneeskunde zo bijzonder en krachtig maakt. Ook in de opleiding zou er dus ruimte moeten zijn om diversiteit te ontwikkelen. Binnen een goede opleiding tot medisch specialist moet er ruimte zijn voor het (door) ontwikkelen van persoonlijke talenten op het gebied van wetenschap, management, onderwijs en/of kliniek. Opleidingsplannen moeten dus zo flexibel blijven dat er ruimte is voor individueel maatwerk in de vorm van aanvullende (bijvoorbeeld buitenlandse) stages of cursussen.
6
Gedurende de gehele opleiding is er een voortdurende kwaliteitscyclus van competenties, gebaseerd op het geven en krijgen van feedback Feedback op het handelen in de medische praktijk en de niet-medische competenties waarborgt een voortdurende cyclus van verbetering in het opleidingstraject van de AIOS. De instrumenten (zoals KPB’s en voortgangsgesprekken) die hiervoor ter beschikking staan zijn een middel om deze kwaliteitscyclus te bereiken, en niet een doel op zich.
12
SPECIALE JNIV-UITGAVE
interne geneeskunde
4 · 2012
interne geneeskunde
4 · 2012
SPECIALE JNIV-UITGAVE
13
INTERVIEW
‘Deze twaalf artsen hebben de geneeskunde een gezicht gegeven’ Veel lof was er voor de gesprekken met medici in de televisieserie Kijken in de Ziel. Journalist Coen Verbraak sprak daarin met elf specialisten en een huisarts over persoonlijke ervaringen, dilemma’s en emoties in het vak. De jongste deelnemer was oncoloog Hanneke van Laarhoven van het AMC. Samen kijken zij terug op de serie. Beiden met veel voldoening.
TEKST: KEES VERMEER – BEELDEN: BART VERSTEEG
Eerder maakte Verbraak series met psychiaters, trainers, strafpleiters en politici. Maar de serie vraaggesprekken met de twaalf artsen was de best bekeken van de vijf, met kijkers van allerlei leeftijden. Voor Verbraak was vooral de onbevangenheid van de artsen erg prettig. “Het idee bestaat dat artsen gesloten mensen zijn, maar ik vond ze juist heel open. Op de website van Kijken in de Ziel las ik bijvoorbeeld: ‘Jullie hebben vast heel lang moeten zoeken naar twaalf aardige artsen’. Maar dat is niet zo. Vrijwel iedereen vond het meteen leuk
14
SPECIALE JNIV-UITGAVE
interne geneeskunde
4 · 2012
om mee te doen en we hebben geen uitvoerige voorgesprekken gehad.”
Verantwoorden en uitleggen Ook Van Laarhoven vond het boeiend om mee te doen. Sterker nog: ze vindt het een verplichting van artsen om open te zijn over hun vak. “Want iedereen in Nederland betaalt voor de zorg. Daarom is het goed als artsen zich verantwoorden en uitleggen wat zij doen. Dit programma bood daarvoor een goede kans. Bovendien hebben we een ander beeld kunnen laten zien dan hoe artsen vaak in de media komen. We hoefden niet in twee zinnen ons punt te maken, maar konden meer diepgang en nuanceringen laten zien. En het toonde ook dat we over bepaalde dingen niet allemaal hetzelfde denken.” Van Laarhoven heeft wel ervaren dat nuanceringen, zelfs in een programma als dit, niet altijd goed overkomen op de kijker. Bijvoorbeeld toen het ging over euthanasie. “In het inter-
interne geneeskunde
4 · 2012
SPECIALE JNIV-UITGAVE
15
Montage
view gaf ik aan dat ik een verzoek om euthanasie een grote vraag vind. Daarmee bedoelde ik te zeggen dat het nogal wat is als iemand je vraagt om een einde aan zijn of haar leven te maken. Achteraf hoorde ik van mensen: ‘Jij doet dus geen euthanasie’. Maar dát is niet wat ik heb gezegd.”
Voor Verbraak was het nog een hele klus om de serie te monteren. Ieder interview duurde drie uur, dus er was zesendertig uur aan opnamen. Dat moest hij terugbrengen naar zes keer vijfendertig minuten. “Dat is heel lastig. Ik heb er voor mezelf in eerste instantie kleine blokjes van gemaakt. Een soort kleine verhaaltjes, die ik steeds verder uitbreidde. Zo kwam ik aan de zes uitzendingen. Maar ik ben ruim een maand met de montage bezig geweest.” Ondanks het vaak gesloten en afstandelijke imago van medici, had Verbraak zelf vooraf geen negatief beeld van artsen. Hoewel hij recent wel een ervaring had die dat imago bevestigde. “Ik had een brandwond aan mijn voet, waarvoor ik een paar keer per week naar de chirurg moest. Toen merkte ik dat ik voor een aantal artsen alleen maar ‘voet’ was. Ze kwamen binnen, gaven geen hand, keken alleen maar naar mijn voet en zeiden: ‘doorgaan met de kuur’. Dat was wel vreemd. Maar in de regel heb ik alleen maar prettige ervaringen met artsen.”
Laten zien De vraaggesprekken in de serie waren heel persoonlijk. De artsen gaven met hun antwoorden een kijkje in hun emoties en belevingswereld. En dat terwijl het Nederlandse publiek en ook collega-artsen meekeken. Hoe was het om je zo bloot te geven? Van Laarhoven vond dat niet zo moeilijk: “Wat ik in het programma zeg, is wel persoonlijk maar het is ook waar ik als professional voor sta. Het hoort bij mijn professionaliteit om met mensen om te gaan. Daarbij hoort ook om een stukje van mezelf te kunnen laten zien, en te kunnen omgaan met emoties en vragen van patiënten.” Het viel Verbraak op dat de artsen goed onder woorden konden brengen wat ze wilden zeggen. Hoewel artsen geen uitvoerige mediatraining krijgen, vond hij iedereen welbespraakt. “Men kon een boeiend verhaal vertellen met een kop en een staart. Voor mij was dat natuurlijk prettig, want voor televisie is het wel bepalend of iemand uit z’n woorden kan komen. En ze dúrfden ook dingen te vertellen, zoals over een ziekte die ze zelf hadden gehad en hoe ze dat hadden beleefd. Je ervaart dan bijvoorbeeld wat de rol van de partner is. Dat is heel anders dan wanneer je dat alleen uit de literatuur kent. De artsen vertelden wat hen raakte, en dat is heel echt. Dat is niet gespeeld en maakt het zo indrukwekkend. Dat vond ik heel mooi aan de gesprekken.” En niet alleen Verbraak zelf vond dat: er waren van alle kanten lovende geluiden te horen over de serie. Ook Van Laarhoven heeft veel positieve reacties gehad. “Van familie en vrien-
Betrokken vakmensen Verbraak ziet wel verschillen tussen de beroepsgroepen in zijn series. Bij de psychiaters voelde hij zich vooral een luisteraar, en bij de politici moest hij veel meer moeite doen om hen iets te laten zeggen. “Dat zijn heel getrainde mensen die niet snel het achterste van hun tong laten zien. Bij de voetbaltrainers merkte ik een houding van: wie ben jij en wat wil je?, wat weet jij hier nou van? En de advocaten wilden
den, maar ook van volslagen onbekenden. Mensen die me op straat aanhielden en zeiden dat ze het programma zo mooi vonden. En vervolgens soms hun eigen levensverhaal gingen vertellen. Ook vanuit het ziekenhuis hoorde ik leuke reacties. Een student
Verbraak: “Ik voelde bezieling, en dat is, denk ik, wat iemand tot goede dokter maakt.” 16
SPECIALE JNIV-UITGAVE
interne geneeskunde
4 · 2012
vertelde me: ‘Op televisie bent u net als in het echt’. En een assistent was blij over wat zij allemaal hoorde in de interviews; dat wij ook onze twijfels en emoties hebben in ons werk.” Dat laatste doet haar realiseren dat artsen dat misschien te weinig laten zien. Het zijn aspecten die soms tussen collega’s wel aan de orde komen, maar kennelijk te weinig. “Ik denk dat twijfel vooral voor jonge en onervaren artsen vervelend voelt. Vervelender dan wanneer je al een stuk verder bent en steviger staat. Misschien moeten we daarvan meer aan onze jonge collega’s laten zien. Je kunt bijvoorbeeld best wel eens geïrriteerd of onzeker zijn over een patiënt. Ik denk dat het goed is als je dat naar assistenten benoemt en bespreekt wat je daar mee doet.”
Van Laarhoven: “Een echt gesprek lukt alleen als er goede interactie is.” denk ik meedoen omdat het ook een stukje reclame was voor zichzelf. Maar de artsen vond ik vooral heel betrokken vakmensen, die graag over hun vak wilden praten. Bij niemand had ik een ‘witte jassen’-gevoel, bij iedereen liep het prettig. Ik voelde bezieling, en dat is denk ik wat je tot goede dokter maakt.” Het succes van de serie is volgens Van Laarhoven ook te danken aan de werkwijze van Coen Verbraak. “Hij weet vooraf precies wat hij wil vragen, maar reageert ook op wat wordt gezegd. Zo wordt het een echt gesprek, waardoor het resultaat nog beter wordt. Dat lukt alleen als er goede interactie is.”
Complimenten Ook Verbraak is blij met het resultaat. Op sommige momenten waren er 800.000 kijkers. “Dat is veel voor een programma met alleen maar vijfendertig minuten gesprek. Ik denk dat het zo veel mensen aansprak omdat iedereen in het leven een keer te maken krijgt met artsen. Ik ben nu bezig met een serie met topondernemers. Ik vind dat zelf weer heel inte-
ressant, maar het zal denk ik veel minder mensen raken.” Over sommige gespreksonderwerpen is zelfs enige beroering ontstaan. Zo werd in de serie besproken wat goede zorg is. Daarbij kwamen onder meer de beoordelingslijsten uit verschillende media ter sprake. Verbraak vertelt: “Alle twaalf artsen en ikzelf hebben een brief ontvangen van Elsevier, waarin zij benadrukken dat hun lijst de beste is. Kennelijk heeft het onderwerp emoties losgemaakt.” Verbraak zelf maakt vooral een compliment aan de deelnemende artsen: “Ziek zijn wordt draaglijker als je met deze mensen te maken krijgt. Dat was het gevoel dat ik bij allen kreeg. Ik vind hen twaalf rolmodellen voor de geneeskunde. Het zijn geen mensen uit de kaartenbak van Pauw en Witteman, maar gewoon mensen uit de praktijk. Dokters die je elke dag kunt tegenkomen. Dat vind ik het allermooiste. Zij hebben de geneeskunde een gezicht gegeven. Als je van ieder van hen iets in je draagt, kun je denk ik een goede dokter zijn.”
LOVE IT...
MET AL JE VRIENDEN IN ACTIE KOMEN
KOM OOK IN ACTIE CHECK FIGHTCANCER.NL
interne geneeskunde
4 · 2012
SPECIALE JNIV-UITGAVE
17
JNIV’ers met bijzondere talenten Voor deze JNIV-editie van Interne Geneeskunde ging de redactie op zoek naar JNIV’ers met een bijzonder talent. Janneke Cox vertelt over haar inspanningen voor het cabaret tijdens de Internistendagen. Daarnaast spraken wij met Geert Cirkel, die als roeier onder meer aan de Olympische spelen in Peking in 2008 heeft deelgenomen. Heeft dit talent voor hen meerwaarde op de werk-/opleidingsvloer?
Janneke Cox ‘Competent lijden’ Dit jaar werd voor de tweede maal de feestavond van de Internistendagen ingeluid met cabaret. Na een inspannende dag vol medisch-inhoudelijke sessies en voor de sportievelingen de NIV-loop, was er tijd voor ontspanning. Iedereen is het erover eens: Leiden is er met de voorstelling ‘Competent lijden’ in geslaagd alle aanwezigen te laten genieten. Met geweldige sketches, ondersteund met goede muziek en zang. En dat allemaal bedacht en uitgevoerd door AIOS en internisten, naast hun fulltime werkzaamheden in het ziekenhuis. Reden om dit talent eens nader te onderzoeken.
EKST: ### – BEELDEN: JELLE VAN DER HELM (NIV)
Even voorstellen… De vrouwelijke rol van het prachtige duet over de balans tussen werk en privé werd vertolkt door Janneke Cox. Zij is bezig aan het vijfde jaar van de opleiding tot internist in de regio Leiden. Zij heeft gekozen voor de infectieziekten. De afgelopen jaren heeft zij, naast haar werk in Nederland, onderzoek gedaan in Oeganda in samenwerking met het Tropeninstituut in Antwerpen. Dit werk zal zij binnenkort tijdelijk her-
18
vatten. “Muziek speelt sinds mijn jeugd een belangrijke rol in mijn leven. Ik speel dwarsfluit, voorheen bij verschillende harmonieorkesten en tijdens mijn studie bij het Nederlands Studentenorkest. Toen we tijdens de Internistendagen in 2011 ‘de beurt’ kregen, wilde ik graag aan het cabaret meewerken. Ik vind het leuk om me tijdens de opleiding niet alleen met medisch-inhoudelijke zaken bezig te houden. Het cabaret was een leuke manier om collega’s ook op een andere manier te leren kennen.” De uitdaging “In het begin was er weinig animo, maar na een aantal weken werd er een vaste kern gevormd van 12 mensen (9 AIOS, 3 internisten) en konden we aan de slag. Zingen had niemand van ons nog gedaan. Iedereen wilde wel iets achter de schermen doen, maar eigenlijk wilde niemand zingen en dansen. We werden gelukkig begeleid door een professionele regisseur en een muziekspecialist. Zij zorgden dat iedereen ‘met de billen bloot’ moest. Na twee keer was iedereen over zijn schroom heen en werd het steeds makkelijker en ook leuker. Er ontstond een groepsproces waarin mooie
dingen ontstonden en ondanks de behoorlijke tijdsinvestering in de avonden en weekenden werd iedereen steeds enthousiaster. Door de positieve energie die we ervan kregen, was het goed te combineren met een fulltime baan. Er waren zelfs collega’s die na een nachtdienst kwamen repeteren.” Het eindresultaat “Vanwege de voorbereidingen voor het cabaret in Maastricht heb ik van de Internistendagen zelf niet zoveel meegemaakt. Ik vond de uitvoering heel spannend. Het is toch wel anders dan alleen muziek maken, waar ik ervaring mee had. Ineens sta je voor een grote zaal te zingen. Eenmaal op het podium waren de zenuwen gelukkig verdwenen.” Van het resultaat hebben we allemaal kunnen genieten. Het meewerken aan cabaret heeft ook in positieve zin bijgedragen op de werkvloer. “Het heeft me meer zelfvertrouwen gegeven en dit maakt nieuwe uitdagingen makkelijker. Persoonlijk ben ik ook enthousiast geworden over zingen. Ik speel al lang dwarsfluit en sinds twee jaar heb ik accordeonles. Het voordeel van zingen is dat je je stem altijd bij je hebt. Een instrument meenemen naar Oeganda is nu helemaal niet meer nodig”.
Geert Cirkel Sporttalent Niet alleen op het muzikale vlak, maar ook op sportief terrein is de JNIV goed vertegenwoordigd. Na de zeer succesvolle Olympische Spelen in Londen gingen wij in gesprek met Geert Cirkel, die als roeier in 2008 aan de Spelen deelnam. Momenteel heeft Geert twee jaar van de opleiding tot internist afgerond en combineert hij promotieonderzoek in het UMCU op het vakgebied van de oncologie met poliklinische werkzaamheden. Op 15-jarige leeftijd is Geert, op aandringen van zijn ouders, begonnen met roeien. Alhoewel hij er aanvankelijk weinig plezier aan beleefde, werd hij overgehaald aan een wedstrijd deel te nemen. Daar werd hij meteen derde van Nederland. Geert: “Als je ergens goed in bent, dan krijgt het een andere dimensie. Meteen daarna werd ik gebeld door de bondscoach.” In dat eerste jaar (1996) nam hij deel aan het junioren WK, gevolgd door het senioren WK in 1997, zijn eindexamenjaar. Uiteindelijk heeft Geert van zijn 15e tot 30e jaar 30-40 uur per week geroeid! Studententijd Toen Geert in 1997 in Utrecht ging studeren, werd hij lid van roeivereniging ORCA. Hier mocht hij direct met de ouderejaars meetrainen. Het combineren van topsport met de studie geneeskunde was lastig. Toch heeft
SPECIALE JNIV-UITGAVE
interne geneeskunde
4 · 2012
Geert zijn studie in zes jaar afgerond met een onderbreking van twee jaar. “Al zolang ik me kan herinneren wil ik dokter worden, daarover heb ik nooit getwijfeld. Ik vond het echt verschrikkelijk dat ik de eerste keer werd uitgeloot. Toen ik het jaar daarna wel met geneeskunde kon beginnen, kwam het roeien er bij. Beide heb ik altijd even belangrijk gevonden. Achteraf bekeken had ik mezelf meer ruimte mogen geven, maar destijds weigerde ik in te leveren op mijn studie”, aldus Geert. In 2000 nam hij in Sidney voor het eerst deel aan de Olympische Spelen in de ‘Holland acht’, waarbij zij eindigden op de achtste plaats. Qua sfeer behoort deze ervaring tot een van zijn mooiste herinneringen. Dit was de enige keer dat hij een snijzaalpracticum heeft moeten inhalen. In 2004 miste hij vanwege zijn coschappen de Olympische Spelen. In 2006 is Geert afgestudeerd en een jaar later kon hij starten met de opleiding tot internist. Hiermee kwam het besluit dat 2008 zijn laatste jaar als topsporter zou zijn. Hoogtepunt De jaren 2005 tot 2008 waren de mooiste in de topsportcarrière van Geert. In de categorie ‘Vier zonder stuurman’ werd op elk groot toernooi een medaille gewonnen. Absoluut hoogtepunt is het winnen van de Wereldcup in 2007, waarbij de Britten, die in 2008
de Olympische Spelen wonnen, werden verslagen. Geert: “Peking 2008 was sportief gezien een deceptie, want uiteindelijk zijn we op de achtste plaats geëindigd. Direct na deze spelen ben ik met het roeien op topsportniveau gestopt. Je verlaat de sport natuurlijk liever met een medaille.” Tweede carrière En kom je dan in een groot gat terecht wanneer je stopt? “Vrij snel na Peking ben ik met de opleiding begonnen. Twee jaar lang was ik vrijwel niet in het ziekenhuis geweest, laat staan dat ik een witte jas had aangeraakt. De eerste drie maanden vond ik lastig, maar het St. Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein was een fantastische plek om te beginnen. Het werken als dokter is allesomvattend. Daarnaast roei ik ook nog twee uur in de week, er is geen tijd voor gemis… Na de eerste drie maanden werken had ik mijn eerste vakantie, waarin ik elke nacht over de Olympische Spelen droomde. In de drie maanden daarvoor geen enkele keer, het lijkt wel alsof daar een soort ruimte voor kwam”, zegt Geert. Overigens zijn de eigenschappen van een topsporter zeer bruikbaar in de opleiding tot internist. “Vanuit de topsport leer je omgaan met stress en presteren onder druk. Daarnaast leer je ook grenzen stellen en heb je beter in de gaten wanneer je overbelast raakt.”
interne geneeskunde
4 · 2012
SPECIALE JNIV-UITGAVE
19
Antwoord casus 1: A. Complicatie van geperforeerd oesofagus ulcus Hydropneumopericardium is een zeldzame en vaak fatale complicatie van peptische oesofagusulceratie. Door perforatie kan fistelvorming naar zowel de aorta, bronchus, pleura, longen als pericard optreden. Op deze X-thorax kan de schil lucht in het pericard duidelijk worden waargenomen. Robson R H, Hydropneumopericardium and oesophagitis: a non-fatal case. Thorax. 1979:34;262-4. NB: Bij pericarditis tuberculosa (een complicatie optredend bij 1% van de patiënten met een pulmonale TBC) kan op de X-thorax cardiomegalie worden gezien en eventueel pericardeffusie. Mypacs.net: Radiology teaching files, case 52985259. Bij interpositie van het colon kan op de thoraxfoto lucht worden gezien tussen de lever en de rechter diafragmahelft (het zogeheten teken van Chilaiditi) . Deze interpositie is bijna altijd asymptomatisch en behoeft geen operatieve behandeling. Haeseker et al. Gasconfiguratie tussen de lever en de rechter diafragmakoepel: teken van Chilaiditi. Ned Tijdschr Geneeskd. 2002;146:325-7. Een niet-traumatische suppuratieve mediastinitis is een zeldzame infectie waarbij op de X-thorax een verbreed diafragma kan worden gezien. Hardy et al. A traumatic suppurative mediastinitis and purulent mediastinitis due to Eikenella corrodens. Thorax. 1988;43:494-5.
Antwoord casus 2:
Hora Est
ANTWOORDEN JNIV-KENNISQUIZ
In het artikel ‘Promoveren voor, tijdens of na de opleiding’ kwamen de auteurs van onderstaande promotieonderzoeken aan het woord. Op deze pagina leest u meer over hun onderzoek.
Proefschrift Esther Meijer Autosomaal dominante polycysteuze nierziekte (ADPKD) is de meest voorkomende erfelijke nierziekte. Hierbij treedt cystevorming op in de nieren, wat leidt tot vergroting van de nieren en uiteindelijk tot nierfalen. Huidige behandelingen zijn niet in staat dit proces te stoppen. In dit proefschrift wordt gekeken naar de mogelijke rol van vasopressine-V2receptorantagonisten (V2RA) om de ziekte af te remmen. In deel 1 van dit proefschrift wordt onderzocht welke maat voor ziekte-ernst van ADPKD het best gemeten zou kunnen worden (belangrijk om een eventuele interventie te testen). In deel 2 wordt gekeken naar het verband tussen vasopressine en nierschade (ook in andere nierziekten dan ADPKD) en in deel 3 staat de vraag centraal of V2RA nierschade bij ADPKD kunnen remmen. Dit wordt onderzocht in een diermodel en het design, rationale en baselinekarakteristieken van een grootschalige RCT wordt beschreven waarin het effect van een V2RA op vertragen van niergroei bij 1500 ADPKD-patiënten wordt onderzocht. De resultaten van dit onderzoek zullen dit jaar op de ASN worden gepresenteerd.
Proefschrift Kees van den Berge Vermijdbare sterfte door medische fouten is een belangrijk probleem. Het gaat hierbij meestal om fouten tijdens de behandeling maar ook diagnostische fouten komen regelmatig voor. Cognitieve diagnostische fouten, dat zijn denkfouten van artsen die uiteindelijk leiden tot verkeerde diagnoses, worden vaak aangewezen als achilleshiel. Er is echter geen experimenteel bewijs dat zulke denkfouten inderdaad tot verkeerde diagnoses kunnen leiden. Dit proefschrift beschrijft een aantal experimentele studies naar twee mogelijke oorzaken (beschikbaarheids- en bevestigingsbias) van cognitieve diagnostische fouten bij artsen. Tevens wordt een strategie die kan helpen deze fouten te repareren, diagnostische reflectie, onderzocht. Uit dit proefschrift blijkt dat cognitieve factoren inderdaad kunnen leiden tot diagnostische fouten en dat diagnostische reflectie kan helpen deze fouten te neutraliseren.
D. 90% Diepveneuze trombose tijdens de zwangerschap betreft in 90% van de gevallen het linkerbeen. Bij niet-zwangeren is dit slechts in 55% het geval. Een mogelijke verklaring is dat er tijdens de zwangerschap extra compressie plaatsvindt van de linker vena iliaca communis door de – alleen aan die kant – overrijdende arteria iliaca interna en arteria ovarica. Trombose tijdens de zwangerschap treedt daarom ook meestal op in het ileofemorale gebied (72%) en veel minder vaak in de kuit (9%). In deze casus is het rechterbeen aangedaan, wat de kans op de aanwezigheid van trombose gezien de epidemiologische verdeling klein maakt (10%). McColl M et al. Risk factors for pregnancy associated venous thromboembolism. Thromb Haemost. 1997;78:1183-8.
20
SPECIALE JNIV-UITGAVE
interne geneeskunde
4 · 2012
Proefschrift Sander van Assen Vaccinatie van patiënten met primaire en secundaire afweerstoornissen is al langer omstreden. Hoewel deze patiënten een verhoogd risico op infecties lopen, staan de effectiviteit en bijwerkingen van vaccinaties bij hen ter discussie. Uit het proefschrift van Sander van Assen blijkt dat bij patiënten met auto-immuunziekten en bij patiënten met een humorale afweerstoornis niet alleen de humorale immuunrespons is verminderds, maar ook de cellulaire afweer. Bij patiënten met een primaire humorale afweerstoornis en bij reumapatiënten die worden behandeld met rituximab is sprake van een langdurig onvermogen om voldoende antistoffen te produceren na vaccinatie met het influenzavaccin. Ook de celgemedieerde immuunrespons tegen influenza na infuenzavaccinatie bleek zich minder goed te hebben ontwikkeld in de onderzochte patiëntengroepen, maar met name bij SLE-patiënten. Met behulp van IFN-y-ELIspot en intracellulaire cytokinekleuring waren na vaccinatie minder influenzaspecifieke cytokineproducerende CD4+-T-cellen aantoonbaar bij SLE-patiënten in vergelijking met gezonde controles. Deze verlaagde celgemedieerde responsen waren geassocieerd met het gebruik van prednison en azathioprine.
interne geneeskunde
4 · 2012
SPECIALE JNIV-UITGAVE
21
Column
Eva de Jongh
Ondenkbaar in NL?
TTEKST EN BEELD: EVA DE JONGH
Nadat ik mijn jetlag en de temperatuurshock heb overwonnen, kijk ik om me heen en realiseer ik me dat deze omgeving ‘thuis’ zal zijn voor de komende drie maanden: een klein eiland in het Caribisch gebied op 12° 9’ 3” N, 68° 16’ 36” W, met palmbomen, roze- en geelgeverfde huisjes, ezels op de weg, op elke straathoek de gevleugelde opmerking ‘Kon ta bai dushi’ en temidden van dit alles een klein hospitaal. Wat me als eerste opvalt zijn de alom aanwezige lachende gezichten in de wandelgangen, op de afdeling, bij de diverse balies; overal klinkt een vrolijk ‘Bon Dia!’ In het aanpalende verpleeghuis, Kas di Kuido – waar (hoog) bejaarde zorgbehoevende patiënten met een dosis enthousiasme en liefde begeleid worden die werkelijk ontroerend is – kleurt dit zo mogelijk nog meer de sfeer. Iedere dag wordt vol overgave een programma georganiseerd, bestaande uit bijvoorbeeld voetballen, samen zingen, schilderen of dansen, omgeven met muziek en zeer smakelijke lokale hapjes en drankjes. Eens per week is er een uitstapje naar een gezellig etablissement elders op het eiland, waar zelfs de twee 102-jarigen bij aanwezig proberen te zijn. Ondenkbaar in Nederland? Eenzelfde soort blijmoedigheid vind je terug binnen de medische staf, bestaande uit 12 specialisten en op dit moment twee arts-assistenten in opleiding. Het onderlinge contact tussen de diverse specialismen is van een intensiteit en hartelijkheid die ik nog niet vaak heb mogen ervaren. Ongetwijfeld zijn de aangename weersomstandigheden hier deels verantwoordelijk voor, maar door de specifieke (on)mogelijkheden is er een werksfeer die wordt bepaald door het idee dat men het ‘samen moet proberen te redden’. Misschien dat de door de kleinschaligheid sneller tot stand komende extracurriculaire activiteiten daarbij een rol spelen. Hoe kun je nu beter en gemakkelijker communiceren over werkgerelateerde zaken dan wanneer je frequent gaat hardlopen met de chirurg? Vroeg in de ochtend, als de temperatuur nog meevalt (nog steeds boven de 25° C) en de bootjes en pelikanen al op het water liggen, joggen we langs de boulevard, verbaasd maar zoals altijd lachend bekeken door de lokale bevolking (welke idioot gaat bij deze temperaturen joggen?). Tijdens de workout wordt de dag besproken, wordt casuïstiek doorgenomen en worden behandelplannen opgesteld. Ook duiken met de psychiater en salsa en bachata (een soort LatijnsAmerikaanse smartlap) dansen met de gynaecoloog levert een verrassend soepele en effectieve overlegstructuur op. Ondenkbaar in Nederland? Al deze activiteiten buiten het ziekenhuis dragen bij aan een merkbaar vlottere communicatie binnen het ziekenhuis. Neem bijvoorbeeld de grote visite: iedere woensdagochtend een uitgebreide, regelmatig tot enkele uren uitlopende bespreking, met een chirurg, internist en anesthesist aan één tafel. Maar ook bij de opvang van acute patiënten op de SEH of special care is het niet ongebruikelijk om vier specialismen tegelijkertijd in actie te zien, ongeacht het tijdstip. Ondenkbaar in Nederland? Aan het eind van iedere, doorgaans zeer gevarieerde, werkdag of dienst word ik begroet door een groot aantal leguanen, die met hun luie merkwaardig gefixeerde oogopslag aan een altijddurende zomerslaap bezig lijken te zijn. Dat is, in alle modellen van klimatologische veranderingen, vooralsnog echt ondenkbaar in Nederland!
22
SPECIALE JNIV-UITGAVE
interne geneeskunde
4 · 2012
