Instructievideo Veilig binnentreden Handleiding voor docenten en instructeurs In september 2013 is, tijdens het Brandweercongres, de instructievideo Veilig binnentreden geïntroduceerd. In deze instructievideo staat de stap na de buitenverkenning centraal: het veilig binnentreden. De video laat zien hoe het zesstappenplan voor een veilige en effectieve binneninzet vanaf de verkenning tot en met de blussing in de praktijk uitgevoerd moet worden. Het accent van de instructievideo ligt op de eerste twee stappen van het zesstappenplan: de deurprocedure en de temperatuurcheck. Dit verklaart de titel van de instructievideo: Veilig binnentreden. Verantwoording De inhoud van de instructievideo is afgeleid van een groot aantal recente publicaties van het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV): Instructeurscursus Brandontwikkeling Instructeurscursus Interactie tussen brand en gebouw Instructeurscursus Brandgaskoeling en straalpijpvoering Instructeurscursus Repressieve ventilatie publicatie Brandverloop publicatie Een nieuwe kijk op straalpijpvoering publicatie Repressieve ventilatie publicatie VRO voor bevelvoerders het lesboek van de Ploegbijscholing Brandbestrijding de leergangen Manschap a en Bevelvoerder. In deze publicaties zijn nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de binneninzet, zoals het RSTV-model, repressieve ventilatie, brandgaskoeling en straalpijpvoering en de nieuwe deurprocedure systematisch doorgevoerd. Belangrijke aanleiding voor deze investering in les- en leerstof op het gebied van de binneninzet vormden de diverse inspectierapporten n.a.v. gebouwbranden waarbij brandweermensen om het leven kwamen. De rode draad in deze rapporten: bij de binneninzet moet een betere herkenning en afweging van risico’s zoals instorting, flashover en backdraft plaatsvinden en moet gebruik worden gemaakt van nieuwe, internationaal reeds beschikbare technieken zoals repressieve ventilatie en brandgaskoeling om de risico’s van de binneninzet tot een acceptabel niveau te beperken. De grootste risico’s zitten immers niet in de brandende materialen, maar in de brandbare brandgassen die zich in de brandruimte of in aangrenzende ruimtes ophopen. Relatie met het Kwadrantenmodel Het zesstappenplan laat zien hoe u een binneninzet op een veilige en verantwoorde manier uit kunt voeren en maakt daarbij gebruik van onder andere het RSTV-model, als basis voor de verkenning, en op brandgaskoeling gebaseerde straalpijpvoeringstechnieken. Hiermee is de instructievideo echter nog geen pleidooi voor het zoveel mogelijk kiezen voor de binneninzet.
1/9
De binneninzet is slechts één van de mogelijke inzetstrategieën en kan zowel offensief als defensief worden uitgevoerd. Samen met de offensieve en defensieve buiteninzet vormen de offensieve en defensieve binneninzet de vier kwadranten van het zogenoemde Kwadrantenmodel. Zie voor meer informatie over het Kwadrantenmodel en de Brandweerdoctrine www.brandweernederland.nl. Welke inzetstrategie bij een gebouwbrand van toepassing is, hangt in de eerste plaats af van de afweging tussen het doel van de inzet en de in te schatten risico’s. Wanneer er mensenlevens op het spel staan mogen er meer risico’s worden genomen dan wanneer alleen schadebeperking het doel is. Om de risico’s zelf goed in te kunnen schatten is een analyse van de factoren Gebouw, Brand en Mens nodig. Het RSTV-model biedt goede handvatten voor het analyseren van de factor Brand, en dan met name de brandontwikkeling in relatie tot de gebouwkenmerken. Bij de factor Gebouw is verder van belang dat elk gebouwtype specifieke risico’s met zich meebrengt, waarover straks meer. De functie van het gebouw is medebepalend voor de factor Mens, bijvoorbeeld als het gaat over de vraag hoe groot de kans op nietzelfredzame mensen in het gebouw is. Beheersbaarheid van brand De inhoud van deze instructievideo is alleen van toepassing op panden, objecten, compartimenten of ruimten waarin de brand met de slagkracht van één of hooguit enkele aanvalsploegen op een veilige, effectieve en efficiënte wijze onder controle gebracht kan worden. De in de video toegepaste vuistregels en technieken zijn afgeleid van onderzoek en praktijkervaring inzake een gemiddelde woningbrand. De beheersbaarheid van branden in bedrijfspanden is echter gebaseerd op veel grotere compartimenten, conform de Leidraad Beheersbaarheid van Brand. Dit is een landelijke richtlijn die kan worden gebruikt om brandcompartimenten te bouwen die groter zijn dan de standaard prestatie-eisen in het Bouwbesluit, met als doel het beperken van branduitbreiding tussen brandcompartimenten. Deze leidraad wordt bijvoorbeeld toegepast bij industriegebouwen, kantoorpanden, scholen, hotels, winkels en sporthallen. Branden in deze gebouwen hebben een verhoogd risico als gevolg van grote brandcompartimenten, een hoge vuurbelasting en de toepassing van het zogenoemde afbrandscenario. Een binneninzet in dergelijke panden brengt de volgende risico’s met zich mee: hoge vuurbelasting in (zeer) grote brandcompartimenten veel rookgassen: grote kans op flashover hoge temperaturen lange aanvalswegen bezwijken van de (hoofd)draagconstructie en/of hoge stellingen wel of geen personen aanwezig (over dag of ’s nachts) zelfsluitende deuren isolatiewanden, wat de kans op een rookgasexplosie vergroot brandhaarden zijn vanaf de plek van binnentreden mogelijk niet te zien. Het mag duidelijk zijn dat, afhankelijk van het stadium van de brand en de aanwezige vuurbelasting, een binneninzet in deze panden veel complexer en risicovoller is dan bij een woningbrand.
2/9
In de praktijk zal er bij deze branden daarom vaker worden gekozen voor een buiteninzet. Ook zult u begrijpen dat de vuistregels voor brandgaskoeling en straalpijpvoering bij woningbranden niet één op één toepasbaar zijn bij bedrijfspanden. Aanvullende toelichting De instructievideo Veilig binnentreden behoeft op onderdelen een aanvullende toelichting om onnodige misverstanden te voorkomen en een verantwoord gebruik van de video te bevorderen. Het betreft hier vooral de volgende aspecten: de volgorde van de shots boven de deur het openen van de deur tijdens de deurprocedure het voortdurend blijven koelen van brandgassen het interpreteren van warmtebeelden het lezen van de RSTV-driehoek. De volgorde van de shots boven de deur Voordat tijdens de deurprocedure wordt geopend, moeten er eerst twee shots (korte stoten met een nevelstraal) bovenaan de deur worden gegeven. Dit om de brandgassen die uit de kier bovenaan de deur naar buiten komen direct te koelen en verdunnen. In de instructievideo wordt daarbij aangeven dat de eerste shot links bovenaan de deur moet komen, en de tweede shot rechts bovenaan de deur. Dit komt omdat de deurklink van die deur rechts zit. Op die manier werkt de straalpijpvoerder naar de deuropening toe en heeft hij de straal direct op de goede plek beschikbaar wanneer hij de deur opent. Wanneer de deurklink links zit, moet de volgorde van beide shots dus precies andersom: eerst rechts bovenaan de deur, en vervolgens links bovenaan de deur. Het openen van de deur tijdens de deurprocedure Het openen van de deur om te controleren of er achter de deur sprake is van brandstof, is de eerste keer dat de deur tijdens de deurprocedure open gaat. Dit kan alleen veilig gebeuren door de brandgassen in de ruimte direct achter de deur te koelen. De deur mag niet verder open gaan dan strikt noodzakelijk is om een effectieve nevelstoot door de deuropening te geven. Hierbij mag de waternevel niet het plafond of de wanden raken. Hoe ver de deur precies open moet en hoe de straalpijpvoerder precies moet gaan zitten, hangt af van de omvang en vormgeving van de ruimte achter de deur. Dit betekent dat de positie van de straalpijpvoerder en de vraag hoe ver de deur open moet in elke situatie anders kan zijn. Wanneer u in de video de deur soms ver open ziet gaan, is dat op dat moment noodzakelijk om een effectieve nevelstoot te geven. Het voortdurend blijven koelen van brandgassen Eenmaal binnen moet de straalpijpvoerder de brandgassen voortdurend blijven koelen, zodat die onder hun ontbrandingstemperatuur blijven. Wordt er te weinig gekoeld, dan bestaat het risico op (her)ontsteking van de brandgassen onder het plafond. Hierbij kan een snelle brandontwikkeling ontstaan, met als mogelijk gevolg dat de aanvalsploeg ingesloten raakt.
3/9
In de instructievideo zijn er momenten waarop de straalpijpvoerder een tijdje de brandgassen niet koelt. Op dat moment was dat wellicht niet nodig, en lag ook het accent van de uitleg niet op brandgaskoeling. Maar hierdoor zou onterecht het beeld kunnen ontstaan dat brandgassen maar weinig koeling nodig hebben. Het interpreteren van warmtebeelden In de instructievideo treft u regelmatig een groen temperatuurbalkje met een temperatuursaanduiding in graden Celsius aan. Het betreft hier warmtebeelden die met een warmtebeeldcamera zijn gemaakt. Een warmtebeeldcamera meet echter geen temperatuur, maar energieverschillen in een ruimte. Desondanks geeft de camera wel een temperatuursindicatie (het genoemde balkje met temperatuursaanduiding). Let er dus op dat het hier om een indicatie gaat, en niet om een exacte meting. Het goed interpreteren van warmtebeelden is een vaardigheid op zich en vergt de nodige achtergrondkennis van thermografie. Het lezen van de RSTV-driehoek In de video wordt regelmatig een RSTV-driehoek getoond. Deze driehoek loopt mee met de in beeld gebrachte brandontwikkeling. Wanneer de rook brandstof is en bovendien voldoende op temperatuur om te kunnen ontbranden, dan zullen de vakjes R van rook en T van temperatuur oplichten. Het vakje S van stroming licht altijd op, omdat bij een brand per definitie sprake is van stroming (een trek naar de brandhaard, maar ook luchtverplaatsingen als gevolg van de rookontwikkeling). Het vakje V licht op wanneer er sprake is van een zichtbare vlamontwikkeling in de rookgassen. Waar vind ik de instructievideo? De instructievideo is te bekijken via YouTube of via de website van het IFV. Om de instructievideo op YouTube te bekijken kunt u gebruik maken van de zoektermen instructievideo veilig binnentreden of naar het kanaal van de Brandweeracademie gaan. De instructievideo is ook te vinden op de website van het IFV <www.brandweeracademie.nl/veiligbinnentreden>. Hier is de instructievideo in zijn geheel en in afzonderlijke delen te downloaden. Tevens vindt u hier de handleiding die geschreven is voor docenten en instructeurs en ondersteunende illustraties die te gebruiken zijn in uw les. Waarom is de instructievideo gemaakt? De instructievideo Veilig binnentreden is gemaakt om eenduidigheid te creëren voor een veilige binneninzet met behulp van het zesstappenplan uit de les- en leerstof voor manschappen en bevelvoerders. De instructievideo is te gebruiken bij opleidings- en/of oefenactiviteiten. Het kan hierbij gaan om ondersteuning tijdens de leergang Manschap a, maar u kunt bijvoorbeeld ook denken aan de inzet van de video tijdens een oefenavond of bij een bijscholingsactiviteit.
4/9
Voor wie is de instructievideo gemaakt? De instructievideo Veilig binnentreden is gemaakt voor alle brandweermedewerkers die in hun werk te maken kunnen krijgen met het binnentreden van een brandend gebouw. Het gaat hierbij zowel om zittende medewerkers als om medewerkers die momenteel hun opleiding volgen. Een tweede doelgroep voor wie de instructievideo bruikbaar is, zijn de medewerkers van de vakbekwaamheidsorganisatie. Denk hierbij aan docenten, instructeurs en oefenleiders. Voor een goed begrip van de video is het belangrijk dat kijker het RSTV-model kent en weet hoe hij een gebouwbrand moet verkennen. Verder gaan we er vanuit dat de kijker op de hoogte is van op brandgaskoeling gebaseerde straalpijpvoeringstechnieken. Hoe is de instructievideo opgebouwd? De instructievideo bestaat uit verschillende delen. Hieronder vindt u een overzicht van de opbouw van de video:
Deel 1
Onderwerp Leader
Begintijd 00:00
Eindtijd 00:37
Tijdsduur 00:37
Deel 2
Introductie
00:38
01:53
01:15
Deel 3
Veilig binnentreden Overzicht zesstappenplan Buitenverkenning en RSTV
01:54
03:31
01:37
03:32
07:06
03:37
Deurprocedure (stap 1) Temperatuurcheck (stap 2) Defensieve brandgaskoeling (stap 3) Offensieve brandgaskoeling (stap 4) Blussen brandende materialen (stap 5) Voorkomen en beperken van pyrolyse (stap 6)
07:07
12:12
05:05
12:13
16:43
04:30
16:44
18:36
01:52
18:37
20:14
01:37
20:15
21:09
00:54
21:10
22:00
00:50
Deel 4 Deel 5 Deel 6 Deel 7 Deel 8 Deel 9 Deel 10
Relatie met de leergang Manschap a In de leergang Manschap is er veel aandacht voor het veilig binnentreden van manschappen. De leergang is zo ingericht dat manschappen vóór het beoefenen van het veilig binnentreden eerst de onderdelen RSTV, Brandgaskoeling en straalpijpvoering en het veilig voortbewegen met ademlucht in een gebouw moeten beheersen.
5/9
Deze instructievideo Veilig binnentreden kan ingezet worden in de lessen die voorbereidend zijn op de praktijkoefeningen waarin de binneninzet wordt getraind. Hieronder vindt u een selectie van lessen waarin de instructievideo ingezet kan worden: Manschap a (2e druk, 1e oplage, juni 2013) Lesplan 18 Verkenning en voortbeweging Lesplan 19 Uitruk naar een brand Lesplan 21 Geïntegreerde inzetoefening met nadruk op verkenning Lesplan 26 Straalpijpvoering (theorie) Lesplan 30 Inzetoefening brand (1) Lesplan 31 Inzetoefening brand (2) Bevelvoerder (2e druk, 1e oplage, juli 2011) Lesplan 08 Situatieanalyse bij brand Lesplan 11 RSTV Lesplan 12 Risico- en scenarioherkenning bij brand Lesplan 16 Prioriteiten stellen bij brand Lesplan 22 Beslissingen nemen bij brand in gebouwen Lesplan 24 Inzettactiek bij gebouwbranden Lesplan 26 Inzettechniek bij gebouwbranden Lesplan 28 Risico’s en tactiek bij verschillende soorten branden Relatie met oefenkaarten Ook is de instructievideo Veilig binnentreden te gebruiken in combinatie met de oefenkaarten uit de Leidraad Oefenen. Hieronder ziet u een selectie van oefeningen waarin de instructievideo ingezet kan worden:
Oefenkaart Oefenkaart Oefenkaart Oefenkaart Oefenkaart Oefenkaart Oefenkaart Oefenkaart Oefenkaart Oefenkaart Oefenkaart Oefenkaart Oefenkaart Oefenkaart Oefenkaart Oefenkaart Oefenkaart
101A 101B 102A 102B 103C 201A 202A 202B 202C 301A 302A 302B 302C 501 503 504 505
Risico’s bij brand signaleren Actuele ontwikkeling brandbestrijding Toegang forceren tot een object Verkennen met adembeschermende middelen Tactieken en technieken bij brandbestrijding toepassen Risico’s bij brand herkennen en inschatten Beeld-, oordeel- en besluitvorming bij brand Actuele ontwikkelingen brandbestrijding Verkennen met adembeschermende middelen Risico’s bij brand herkennen en inschatten Beeld-, oordeel- en besluitvorming bij brand Actuele ontwikkelingen brandbestrijding Verkennen met adembeschermende middelen Woningbrandbestrijding Brandbestrijding bedrijfsgebouwen Brandbestrijding agrarische gebouwen Brandbestrijding overige gebouwen
Hoe kun je de instructievideo inzetten tijdens een les of oefening? De instructievideo Veilig binnentreden is op verschillende manieren in te zetten binnen een les of oefening. De video visualiseert de verschillende stappen voor een veilige binnenaanval. De beelden worden ondersteund door gesproken tekst. Naast
6/9
de bewegende beelden bevat de video statische en vertraagde opnamen aangevuld met illustraties, animaties en ondersteunende tekst. Zoals u hebt kunnen lezen is de video te downloaden vanaf onze website. Hierbij hebt u de keuze om de video als geheel of in delen te downloaden. Deze laatste variant biedt u de mogelijkheid om aandacht te besteden aan deelaspecten van het veilig binnentreden. Hieronder volgt een voorbeelduitwerking van het gebruik van de instructievideo binnen een les, een bijscholingsactiviteit en een oefening: Voorbeeld 1 (tijdens een les uit de leergang Manschap a) In een eerdere les hebben de deelnemers al kennisgemaakt met het zesstappenplan en de deurprocedure. In deze les wilt u de achtergronden en de werkwijze bij het uitvoeren van een temperatuurcheck overbrengen (stap 2 uit het zesstappenplan voor een veilige binnenaanval). Laat de deelnemers ter voorbereiding op deze les deel 6 ‘de temperatuurcheck’ (vanaf 12:13) van de instructievideo via YouTube bekijken en eventuele vragen meenemen naar de les. Een andere mogelijkheid is om de deelnemers de paragraaf over de temperatuurcheck te laten lezen uit het tekstboek. Inventariseer de vragen van deelnemers die zij hebben bij het onderdeel temperatuurcheck. Ga met de deelnemers in gesprek over de temperatuurcheck. Benadruk het belang van de temperatuurcheck en ga in op de uitvoering van de temperatuurcheck. Gebruik hierbij deel 6 ‘de temperatuurcheck’ uit de instructievideo. Zet het videofragment stil op momenten waar u een specifieke toelichting bij wilt geven. Kom hierna terug op de nog openstaande vragen van de deelnemers die zij bij dit onderdeel hebben. Oefen indien mogelijk het instellen van de straalpijp en het uitvoeren van de temperatuurcheck in tweetallen. Dit kan eerst droog in het lokaal waarbij de nadruk ligt op het inoefenen van de handelingen en vervolgens buiten met de volledige blusuitrusting en met druk op de straal. Voorbeeld 2 (tijdens een bijscholingsactiviteit) Tijdens een bijscholingsactiviteit staan de zes stappen voor een veilige binnenaanval centraal. De deelnemers hebben al (praktijk)ervaring met het binnentreden van brandende gebouwen. U hebt als doel om de deelnemers kennis te laten maken met het zesstappenplan voor een veilige binnenaanval. Inventariseer de ervaringen van deelnemers ten aanzien van hun binneninzetten en dan met name het binnentreden. U kunt hierbij denken aan de volgende vragen: Welke gevaarlijke situatie kunnen ze zich uit hun eigen werkpraktijk herinneren bij het binnentreden? Wat maakte het gevaarlijk?
7/9
Welke procedure hanteren ze voor het binnentreden? Voeren ze eerst een RSTV-scan uit? Controleren ze hun uitrusting? Wat wel, wat niet? Wanneer is het veilig om binnen te treden? Wanneer niet? Welke signalen zijn belangrijk voor de manschap voor en tijdens het binnentreden? Op welke manier kun je de veiligheid voor jezelf vergroten bij het binnentreden? Enz.
Laat deel 1 t/m 4 van de instructievideo zien. Inventariseer de reacties van de deelnemers. Laat vervolgens deel 5 t/m 10 van de instructievideo zien. Geef per deel de onderstaande vragen mee en laat de deelnemers deze in tweetallen bespreken. Wat vinden jullie van de uitgevoerde handelingen? Waar zitten wat jullie betreft risico’s voor de manschap? Welk specifiek doel heeft men bij de handelingen in dit videofragment? Waarin verschillen de handelingen met je eigen werkwijze? Ga je het in de toekomst zo doen? Waarom wel, waarom niet? Bespreek de vragen plenair en licht specifieke momenten/aandachtspunten uit het videofragment toe. Herhaal deze stappen voor hierop volgende delen. Oefen indien mogelijk bepaalde deelhandelingen uit het zesstappenplan in tweetallen. Voorbeeld 3 (tijdens een oefening) Tijdens een oefening staat het zesstappenplan voor veilig binnentreden centraal. U hebt als doel om de eerste stap ‘de deurprocedure’ te beoefenen. Verdeel de deelnemers in tweetallen. Bij deze werkvorm kijkt telkens één tweetal mee, terwijl het andere tweetal de oefening uitvoert. Daarna wisselen de tweetallen van rol. Laat de tweetallen zonder dat zij de instructievideo gezien hebben, de deurprocedure uitvoeren bij een deur op de locatie. Bespreek de ervaringen van de tweetallen plenair: Hoe ging het? Wat heeft het andere tweetal gezien? Welke opvallende zaken waren er? Waarom voert men bepaalde handelingen uit? Enz. Laat nu deel 5 van de instructievideo zien (de deurprocedure). Geef hierbij de opdracht mee om een aantal overeenkomsten en verschillen met hun eigen manier van werken op te schrijven. Laat indien nodig het videofragment nogmaals zien. Inventariseer de overeenkomsten en verschillen met de instructievideo en reacties op de manier van werken in de instructievideo.
8/9
Vraag deelnemers naar de achtergronden van de handelingen bij de deurprocedure. Waarom worden de handeling zo uitgevoerd? Waar kijk je naar? Wat betekenen de signalen? Enz. Laat ter afsluiting de deelnemers de deurprocedure nogmaals uitvoeren volgens de stappen uit de instructievideo. Tips voor het gebruik van video in uw les/oefening De hierboven geschetste situaties zijn slechts voorbeelden om een idee te geven van de mogelijkheden die de inzet van video in een onderwijssituatie biedt. Het gebruik van de video in de les is afhankelijk van het doel dat u met uw les voor ogen heeft. Om het effect van de videofragmenten in uw les te vergroten kunt u: Deelnemers een gerichte kijkopdracht meegeven om de aandacht op een bepaald onderdeel te richten. Geef hiervoor een concrete vraag mee voor het vertonen van het betreffende fragment. Bespreek de vraag na vertoning van het videofragment. Een fragment nogmaals laten zien. Tussen de eerste en de tweede vertoning kunt u bijvoorbeeld een vraag stellen, een discussie voeren, vragen van deelnemers beantwoorden, een stelling poneren, een gerichte kijkvraag stellen enz. Tijdens het afspelen van een videofragment het beeld stilzetten om de aandacht op een specifiek moment te richten. U kunt hierbij ook de regie aan de groep geven. Het is dan echter wel van belang dat deelnemers het fragment al een keer gezien hebben en er een specifieke vraag gesteld wordt. Bijvoorbeeld: Roep stop op het moment dat de manschap zich volgens jou in een omgeving met veel risico’s bevindt. Afwisselen in werkvormen. Het effect van de video-instructie wordt krachtiger wanneer het de videofragmenten opgevolgd worden door een verwerkingsactiviteit. Denk hierbij aan discussie, onderwijsleergesprek, oefenen, demonstratie enz. Ondersteunende illustraties In aanvulling op deze instructievideo zijn er 10 illustraties beschikbaar van de RSTVdriehoek die ook in de video te zien is. Deze illustraties kunnen ingezet worden bij het verzorgen van een instructie rondom dit thema. De illustraties zijn te downloaden vanaf de IFV website <www.brandweeracademie.nl/veiligbinnentreden>. Vier kleine driehoeken vormen samen de RSTV-driehoek. Iedere driehoek representeert één van de elementen van het RSTV-model. De De De De
bovenste driehoek representeert de Rook. linker driehoek representeert de Stroming. rechter driehoek representeert de Temperatuur. middelste driehoek representeert de Vlammen.
Wij wensen u veel succes toe bij het gebruik van deze instructievideo in uw instructie.
9/9
