Innovatie in voeding en gezondheid
’s-Hertogenbosch, innovatie in voeding en gezondheid
Inhoud
’s-Hertogenbosch, innovatie in voeding en gezondheid Prikkelend innovatieklimaat Willemspoort: hét brandpunt Alle schakels aanwezig Energie, inspiratie en nieuwe marktontwikkelingen Hogeschool HAS Den Bosch Avans Hogeschool Helicon Opleidingen en Koning Willem I College Jeroen Bosch Ziekenhuis
1 3 3 3 5 7 7 7
Productontwikkeling Fhealinc 9
Ondernemerschap Eureka Innovatielab
11
Kapitaal Brabant Life Sciences Seed Fund
13
Vestigingsklimaat Willemspoort Netwerken Bourgondisch en bruisend ‘s-Hertogenbosch congresstad
15 15 15 15
Interessante websites Meer informatie
16 16
Gertjan Meeuws directeur PlantLab Marjolein Schouten clustermanager Leerhuis Jeroen Bosch Ziekenhuis Ad van Gorp directeur Lead Pharma Jan van der Hoeven directeur WesterToren Innovation Centre Wilbert Frieling directeur Notox Tim Kievits directeur PamGene
4 6 8 10 12
Voeding en gezondheid groeien steeds meer naar elkaar toe. Het ligt dan ook voor de hand om die twee werelden te verbinden. Daarvoor zijn nieuwe projecten nodig, met sterke partijen en krachtige netwerken. ’s-Hertogenbosch is hiervoor dé place to be. Hier worden nieuwe toepassingen op het snijvlak van voeding en gezondheid gestimuleerd. Dit gebeurt door gebruik te maken van een bruisend regionaal netwerk, met het realiseren van gerichte proefprojecten en het uitbouwen van een hoogwaardig vestigingsklimaat. In ’s-Hertogenbosch wordt hiermee de verbinding tussen wetenschap en markt gelegd.
14 Prikkelend innovatieklimaat In en om ’s-Hertogenbosch heerst een innovatieklimaat dat prikkelt en inspireert. De regio koppelt de domeinen van voeding en gezondheid aan elkaar en zo komen de mooiste initiatieven van de grond. Kennisclusters en bedrijven helpen elkaar bij het ontwikkelen en testen van nieuwe producten. Een voorbeeld is het ambitieuze Fhealinc, dat staat voor Food & Health Innovation Challenge. Dit baanbrekende project jaagt productontwikkeling aan op het snijvlak van voeding en gezondheid. De ideale voedingsbodem voor co-creatie, groei en business opportunities.
1
Van kennis naar business, innovatieve ontwikkelingen in ’s-Hertogenbosch Willemspoort: hét brandpunt De locatie Willemspoort is waar het allemaal gebeurt. Daar komt steeds meer kennisintensieve bedrijvigheid, pal naast het Jeroen Bosch Ziekenhuis en de Onderwijsboulevard. Hier krijgt ook het nieuwe ‘Incubatorgebouw Food & Health’ vorm, waar ondernemers zich kunnen nestelen. Een complex van zesduizend vierkante meter dat naast huisvesting ook coaching en advies biedt aan jonge, kennisintensieve food & health bedrijven.
Alle schakels aanwezig In de regio ’s-Hertogenbosch zijn alle schakels in de grote keten aanwezig. Belangrijke partijen zijn het Jeroen Bosch Ziekenhuis, de hogescholen HAS Den Bosch en Avans en de Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie ZLTO. Dat ze bovendien elkaars buren zijn, is pure winst. In die combinatie is zowel kennis als toegepast onderzoek binnen handbereik: laboratoria, netwerken, lectoraten, coaching en support met pre-seed kapitaal. Het resultaat? Grensoverschrijdende innovatie en onverwachte dwarsverbanden met creatieve spin-offs.
Energie, inspiratie en nieuwe marktontwikkelingen Overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen spannen samen. Gemeente ’s-Hertogenbosch is de matchmaker tussen spelers die met elkaar aan de slag willen. Samen zorgen ze voor energie, inspiratie en nieuwe marktontwikkelingen. Kortom: alle ingrediënten voor de sprong naar de toekomst.
Broedplaats van talent • Hogeschool HAS Den Bosch • Avans Hogeschool • Helicon Opleidingen • Koning Willem I College
Illustratie links: Rechtsonder het Jeroen Bosch Ziekenhuis, daarboven Willems poort, het Koning Willem I College en linksboven het Paleiskwartier-Zuid. 2
3
Als het aan Gertjan Meeuws en zijn partners ligt, dan verplaatst een deel van de voedselproductie zich in de toekomst naar de stad. In de kelder van de supermarkt bijvoorbeeld. Sla, boontjes, bloemkool en tomaten komen dan uit volledig gereguleerde klimaatkamers, waar de groenten extra snel groeien onder ledlicht. ‘Daar waar vraag is, wordt geproduceerd en op het juiste moment geoogst’, aldus Meeuws. Met een combinatie van de nieuwste technieken zorgt PlantLab voor een ware revolutie in kweken. Vier ingenieurs ontwikkelden in het R&D Lab in ’s-Hertogenbosch de Plant Production Unit. Hierin gaat verticale tuinbouw samen met ledverlichting, de nieuwste vormen van klimaatbeheersing en robotisering, en gebruik van wiskundige plantengroeimodellen. Kleinschalig in te zetten daar waar de vraag is, efficiënt en duurzaam: ‘We gebruiken geen pesticiden, 90 procent minder water en realiseren een gunstigere CO2 footprint dan gangbare tuinbouw. Samen met Hogeschool HAS Den Bosch doen we intensief onderzoek. Het is onze thuisbasis. Daar beschikken ze over de modernste onderzoeksfaciliteiten. Studenten lopen bij ons in en uit. Ze zijn onze ambassadeurs en bovendien de collega’s van morgen. En we beginnen pas.’
Gertjan Meeuws, directeur PlantLab
‘We beginnen pas’ 4
Hogeschool HAS Den Bosch Jong talent stimuleert vernieuwend denken. Dat is precies wat er gebeurt bij Hogeschool HAS Den Bosch. Het is een marktgerichte hogeschool en met 1.600 studenten is het de grootste toegepaste agro- & food-opleider op hbo-niveau in ons land. En de hogeschool groeit snel: in 2010 verdubbelde het aantal eerstejaarsstudenten. Hogeschool HAS Den Bosch is een belangrijke schakel tussen wetenschap en beroepspraktijk in agro, milieu en voeding. Centraal staat uitwisseling van kennis en inspiratie in de driehoek docenten, studenten en innovatieve organisaties. Met het Center for Growing Concepts beschikt Hogeschool HAS Den Bosch over de modernste onderzoeksfaciliteit op plantgebied ter wereld.
HAS KennisTransfer is zakelijke dienstverlener met onderzoek, consultancy, opleiding en training in de sectoren agri-, foodbusiness en milieu. Voor grote en kleine bedrijven in de agribusiness, fooden milieusector levert HAS Kennistransfer een waaier van diensten in opleidingen, trainingen, toegepast onderzoek en advies.
Het Anton Jurgens Institute is als spin-off van Hogeschool HAS Den Bosch een echte bruggenbouwer in de food & health sector. Een internationale netwerkorganisatie die opdrachtgevers uit het MKB en multinationals een platform biedt om innovatieve projecten te realiseren. Topmanagers uit de food industry volgen er MBA-courses en ontwikkelen businesscases. 5
‘Wij willen het meest patiëntgerichte en patiëntveilige ziekenhuis zijn. Voorop staat: opleiden van mensen, kennis delen en vernieuwen rond de zorg. Dit ziekenhuis is buitengewoon ambitieus als het gaat om opleiding. Het Leerhuis is voort durend in beweging om medewerkers te trainen tot hoog gekwalificeerde professionals in de zorg. Dat gebeurt in hechte samenwerking met universiteiten, Koning Willem I College, Avans Hogeschool en Hogeschool HAS Den Bosch. Ook Fhealinc en de 5-sterrenregio zijn belangrijke netwerken waarin we grensverleggend bezig zijn. Zoals met het project Zoönose, ziekten die van dieren op mensen worden over gebracht. Problematiek rondom dierziekten is zeer actueel. Denk aan de Q-koorts. In het Zoönose Innovatie Cluster ontwikkelen we nieuwe producten met toegepast onderzoek. Uitvindingen worden bij ons getest. Want zorg voor mensen én innovaties gaan hier gelijk op.’
Helicon Opleidingen en Koning Willem I College Helicon Opleidingen is een opleidingscentrum voor Groen Onderwijs en biedt vmbo en mbo aan in Gelderland en NoordBrabant. Het Koning Willem I College biedt eveneens mbo-opleidingen in diverse richtingen, waaronder een laborantenopleiding.
Avans Hogeschool De Bossche locatie van Avans Hogeschool, met ruim 9.000 studenten, legt nadrukkelijk banden met het bedrijfsleven. Dat gebeurt door de praktijk in het onderwijs te brengen. Avans Hogeschool heeft daarvoor alle laboratoria en analysetechnieken in huis. De nieuwe chemieopleiding is vooral gericht op voedseltechnologie, farmacie en forensische chemie, afgestemd op de laatste ontwikkelingen in food & health.
Jeroen Bosch Ziekenhuis Het Jeroen Bosch Ziekenhuis is één van de grootste opleidingsziekenhuizen van Nederland met 4.000 medewerkers en 260 medisch specialisten. Een zeer ambitieus, topklinisch ziekenhuis, dat zich sterk richt op innovatie en ondernemerschap met een open houding naar startende bedrijven. Speerpuntspecialismen zijn oncologie, kindergeneeskunde, cardiovasculaire geneeskunde en transmurale zorg. Als Teaching Hospital stimuleert het Jeroen Bosch Ziekenhuis onderwijs en wetenschap. In het Leerhuis worden alle opleidingen gecoördineerd.
Marjolein Schouten, clustermanager Leerhuis, Jeroen Bosch Ziekenhuis
‘Opleiden van mensen, kennis delen en vernieuwen rond de zorg’ 6
7
‘Toen we hier vijf jaar geleden begonnen, troffen we onder nemers aan met die typische Brabantse mentaliteit van ‘mouwen opstropen’ en dat past wel bij ons. Brabant is goed bezig met innovatief ondernemen op het gebied van obesitas, kanker en hartziekten. Medicijnen die we nu ontwikkelen, betekenen straks een doorbraak voor kwaliteit van leven van patiënten. Uiteindelijk gaat het om het voorkomen van ziekten. In onze Bossche vestiging doen we onder meer onderzoek naar functional food: voedsel dat een bijdrage levert aan een gezonde levensstijl. Er komt alsmaar meer wetenschappelijk bewijs voor de nuttige werking van bepaalde voedingstoffen op gezondheid. Dat voedsel een hoofdrol speelt op de regulatie van genetische programma’s, wordt steeds duidelijker. Uiteindelijk zullen we het effect kunnen voorspellen van de juiste voeding op puur individueel niveau.’
Productontwikkeling Fhealinc Hoe vertaal je de resultaten van wetenschappelijk onderzoek naar concrete producten in de markt? Het antwoord is Fhealinc: Food & Health Innovation Challenge. Dit is een veelbelovend project van vier kennisinstellingen die nauw samenwerken op het snijvlak van voeding en gezondheid. Een open platform voor productontwikkeling met cross-overs tussen onderwijs, bedrijfsleven en zorg. Het gaat dan om thema’s die hoog op de medische agenda staan: levensstijl en over gewicht, voeding en afweersysteem, voedselallergie, voeding voor oncologiepatiënten en de MRSA-bacterie. Tegelijkertijd wil Fhealinc een brug slaan tussen agrifood en de medische sector. Partners en aanjagers van dit project zijn het Jeroen Bosch Ziekenhuis, Avans Hogeschool, Hogeschool HAS Den Bosch, ZLTO en gemeente ’s-Hertogenbosch.
Voorbeelden van spraakmakende projecten Het Obesitas Lifestyle Intervention Centre (OLIC) legt een relatie tussen voeding, levensstijl en overgewicht bij kinderen. Een project van onder meer het Jeroen Bosch Ziekenhuis met Avans Hogeschool, Hogeschool HAS Den Bosch en de gemeente ’s-Hertogenbosch.
Ad van Gorp, directeur Lead Pharma
‘Mentaliteit van mouwen opstropen’ 8
Voedselallergieën nemen toe in aantal en in ernst. In het project Expertisecentrum voor Voeding Afweer en Allergie (EVAA) staat de relatie tussen voeding en het afweersysteem centraal. Partners zijn Avans Hogeschool, het Jeroen Bosch Ziekenhuis in samenwerking met Hogeschool HAS Den Bosch en ZLTO.
9
‘Er is hier een hoge concentratie van activiteiten in food, health en pharma. De gemeente stelt zich positief op en stimuleert die bedrijvigheid van alle kanten. Daarbij is ’s-Hertogenbosch een geliefde stad, waar mensen graag wonen en werken. De aanwezigheid van opleidingen en hogescholen levert niet alleen jonge werknemers maar ook nieuwe ondernemers op. Zuinig op zijn dus. Je hebt een unieke combinatie van life science bedrijven met innovatieve activiteiten die ik met woord en daad van harte ondersteun. In WesterToren Innovation Centre helpen we ondernemers met het rond maken van de financiering, kantoorruimte, laboratoria en bedrijfsadministratie. Er wordt vaak gezegd: ’s-Hertogenbosch heeft geen universiteit. Nou en? In deze stad zitten kenniswerkers en ondernemers van formaat. Mensen met een hands-on mentaliteit. Hier gaan we gewoon aan de slag.’
Ondernemerschap Het WesterToren Innovation Centre huisvest een aantal hoogwaardige life science bedrijven. Het is een stimulerende thuishaven voor startende bedrijven en nieuwe initiatieven, met korte lijnen naar gemeenschappelijke laboratoria van Hogeschool HAS Den Bosch en coaching en begeleiding van starters.
Eureka Innovatielab Het Jeroen Bosch Ziekenhuis heeft een eigen aanpak ontwikkeld om ideeën uit de dagelijkse praktijk door te ontwikkelen tot concrete producten. Eureka Innovatielab is een instrument om nieuwe ideeën op te sporen en bovendien een proeftuin voor vernieuwing. Inmiddels heeft Eureka al geleid tot marktintroducties van nieuwe producten.
De Bossche InvesteringsMaatschappij (BIM) realiseert in Willemspoort een Incubatorgebouw voor startende, kennisintensieve food & health bedrijven. Willemspoort is een nieuwe werklocatie, een hotspot met kansen en uitdagingen voor creatieve ondernemers. De locatie waar innovatie direct in praktijk wordt gebracht. Op deze broedplaats kunnen jonge, eigenzinnige life sciences bedrijven op basis van flexibele huurcontracten kantoor- of laboratoriumruimte huren. Ze profiteren bovendien van coaching, advies en nuttige netwerken.
ZLTO, de Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie is een organisatie van zo’n 18.000 ondernemers in de groene ruimte. Vanuit het nieuwe hoofdkantoor in Willemspoort organiseert ZLTO allerlei innovatieve en structuurversterkende projecten, zoals het Real Food kennisnet, een MKB-expertisecentrum voor streekproducten.
Jan van der Hoeven, directeur WesterToren Innovation Centre
‘Gewoon aan de slag’
10
11
‘Pluspunt van ’s-Hertogenbosch is de centrale ligging. Binnen een reistijd van een half uur heb ik al belangrijke universiteiten en hogescholen te pakken. Internationale bereikbaarheid is voor ons ook van cruciaal belang. Wereldwijd doen we zaken met farmaceutische, chemische en agrochemische bedrijven. En dichter bij huis hebben we zowel met Hogeschool HAS Den Bosch als met het WesterToren Innovation Centre nauw contact. Weliswaar hebben we alle expertise en testfaciliteiten voor ons werkterrein, veiligheidsonderzoek voor nieuwe en bestaande geneesmiddelen en chemicaliën, in huis. Maar er is ook een gezonde kennisuitwisseling met de buren. En het is altijd weer een feest om na gedane zaken de Bossche binnenstad te verkennen. Onze klanten reageren enthousiast op de Vestingwerken, de Sint-Janskathedraal of een rondvaart op de Binnendieze. En niet alleen historie. Ook op culinair gebied is veel moois te beleven: van snelle hap tot toprestaurant. Hier horen we thuis.’
Kapitaal Brabant Life Sciences Seed Fund Om startende bedrijven in agro, food en health op weg te helpen, is Brabant Life Sciences Seed Fund in het leven geroepen. Niet alleen voor financiële steun maar ook voor actieve coaching. Het fonds stimuleert duurzame ontwikkelingen met startkapitaal onder het motto: ‘Feed the world, heal the world, fuel the world’. De directie van het fonds zetelt in het WesterToren Innovation Centre.
5-sterrenregio is het economisch samenwerkingsverband voor de regio Noordoost-Brabant, met ’s-Hertogenbosch als centrumstad. Doel is om innovatieve projecten te ondersteunen, die een doorbraak opleveren voor de vijf sterkste ‘sterren’: machines en systemen, logistiek en toerisme, food, health, zorg en farma. 5-sterrenregio spoort initiatieven op, stimuleert en verstevigt nieuwe netwerken tussen ondernemers, onderwijs en overheid. ‘Superster’ is food, health en farma.
Wilbert Frieling, directeur Notox
‘Bereikbaarheid is van cruciaal belang’ 12
13
‘Wat doet ‘rode’ en ‘groene’ biotechnologie met de gezondheid van de mens? Is er een causaal verband? Het nieuwe analystische platform van PamGene richt zich al jaren op snellere ontwikkelingen van gepersonaliseerde medicatie. Veel van onze projecten zijn gericht op oncologie. We doen daar moleculair biologisch onderzoek naar. PamGene heeft hiervoor geïnvesteerd in een compleet nieuw technologieplatform dat ook ingezet kan worden in onderzoek naar de link tussen food, nutrition en health. Dit is het neutraceuticals gebied waarbij voedingstoffen worden onderzocht die effect kunnen hebben op gezondheid. PamGene is bezig met de vraag: ‘hoe reageren bepaalde cellen op medicijnen’. Maar diezelfde vraag speelt ook bij het voedingsonderzoek. We staan dan ook open voor slimme ideeën voor de inzet van ons technologieplatform in dit uitdagende onderzoeksgebied.’
Tim Kievits, directeur PamGene
‘We staan open voor slimme ideeën voor de inzet van ons technologieplatform’ 14
Vestigingsklimaat Willemspoort Kennisintensieve bedrijven die ruimte zoeken, kunnen in Willemspoort en het aangrenzende Paleiskwartier direct aan de slag. Ze worden omringd door hogescholen en het Jeroen Bosch Ziekenhuis mét laboratoria, concentraties van onderzoek en opleiding en het samenwerkingsverband Fhealinc. Ondernemers kunnen actief gebruikmaken van de faciliteiten in het Westertoren Innovation Centre en de netwerkbijeen komsten van Fhealinc.
Netwerken Het Bossche bedrijfsleven is uitstekend georganiseerd. Ondernemers vinden snel en gemakkelijk de weg in de juiste netwerken. Rond het gebied Willemspoort en Paleiskwartier hebben veel bedrijven zich verenigd. Health to Business Community (H2BC) is in trek als ontmoetingsplek, een kennis platform voor ondernemers en medisch specialisten. Fhealinc brengt sleutelfiguren uit de food & health sectoren bij elkaar in Fhealincafés, waar actuele thema’s aan bod komen.
Bourgondisch en bruisend ’s-Hertogenbosch is een bourgondische en bruisende stad. Voeding en gezond leven liggen dicht bij elkaar en dat is goed te merken in de Bossche binnenstad. Goede smaak begint in gastronomisch ’s-Hertogenbosch, waar sterrenkoks de seizoenen omarmen met verse biologische streekproducten uit het buitengebied. De stad is daarnaast decor voor tal van succesvolle evenementen.
’s-Hertogenbosch congresstad ’s-Hertogenbosch biedt uitstekende faciliteiten voor het organiseren van evenementen en congressen. Zo is in 2010 het gastvrije en authentieke 1931 Congrescentrum Brabanthallen geopend. Dit was onder meer aanleiding voor de start van CongresServiceBrabant / ’s-Hertogenbosch (CSB). CSB zet ’s-Hertogenbosch nog meer op de kaart als congresstad en zet zich in voor acquisitie van evenementen zoals congressen, seminars, symposia, beurzen en tentoonstellingen.
15
Interessante websites • Gemeente ’s-Hertogenbosch: www.s-hertogenbosch.nl (Ondernemen) • 5-sterrenregio: www.5-sterrenregio.nl • Brabant Life Sciences Seed Fund: www.blsf.nl • Bossche InvesteringsMaatschappij: www.nvbim.nl • Brabantse OntwikkelingsMaatschappij: www.bom.nl • Fhealinc: www.fhealinc.nl • Health to Business Community: www.h2bc.nl • 1931 Congrescentrum Brabanthallen: www.1931.nl
Aansluiting A59 Brabanthallen / Gruyterfabriek
Jeroen Bosch Ziekenhuis Incubatorgebouw
Meer informatie
WesterToren Innovation Centre Willemspoort
Gemeente ’s-Hertogenbosch Afdeling Economische Zaken Telefoon: (073) 615 56 03 E-mail:
[email protected] Website: www.s-hertogenbosch.nl (ondernemen)
Avans Hogeschool
Helicon Hogeschool HAS Den Bosch Paleis van Justitie
ZLTO
Brabant Water
Koning Willem I College
Paleiskwartier-Zuid Randweg
Ponte Palazzo
Essent
Tekst Neotext 16
Aansluiting A2 Februari 2011
Fotografie Lauren Stovers Jan Zandee PropertyNL
