Jaarverslag 2012
1
2
Inhoudsopgave
Voorwoord
Pagina 5
Inleiding
7
Hoofdstuk 1 MEEDOEN KOMT VAN TWEE KANTEN Pleitbezorging en belangenbehartiging
9
21 Hoofdstuk 2 KENNIS OPDOEN – KENNIS DELEN Voorlichting en informatieverstrekking 31 Hoofdstuk 3 STERKE PERSONEN MAKEN EEN STERKE ORGANISATIE Empowerment 39 Hoofdstuk 4 EEN SOLIDE BASIS OM VERDER TE GROEIEN Professionalisering en versterking van de organisatie Bijlage 1 De samenstelling van het NOOM Bijlage 2 Bestuur van het NOOM Bijlage 3 Het bureau Bijlage 4 Visie van het NOOM Bijlage 5 Samenwerkingspartners in 2012 Bijlage 6 Publicaties en producten van het NOOM Bijlage 7 Lijst van gebruikte afkortingen
43
Colofon
56
44 45 46 48 50 55
3
4
Voorwoord In 2012 bereikte het NOOM de mooie leeftijd van vijf jaar! Sinds de oprichting hebben we als netwerkorganisatie een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Wie had kunnen denken dat we zoveel activiteiten zouden kunnen uitvoeren, op zoveel plaatsen de kans zouden krijgen om het perspectief van oudere migranten mee te laten wegen, dat onze samenwerking onszelf ook zoveel inspiratie en energie zou kunnen geven. En niet alleen het NOOM als samenwerkingsverband heeft wat te vieren. Ook bij de lidorganisaties werden in 2012 jubilea gevierd. Fos’ten, de organisatie Surinaamse 50+ vrouwen waar ik voorzitter van mag zijn en NEHOB (Nederlandse Hindoe Ouderen Bond) bestonden het afgelopen jaar respectievelijk vijftien en tien jaar. Dat werd uiteraard op gepaste wijze gevierd. Andere lidorganisaties bereikten hun eigen mijlpalen, passend bij hun eigen ontwikkeling. Ik noem maar een paar uiteenlopende voorbeelden. Zo organiseerde de seniorencommissie van OCaN, de laatst aangesloten lidorganisatie van Caribische Nederlanders, voor de eerste maal een landelijke ouderendag waar honderden ouderen aan kwamen deelnemen. MOBiN (Marokkaanse Ouderen Bond in Nederland) zocht en vond met succes een nieuwe manier om bekendheid te verwerven en geld te genereren voor activiteiten voor de Marokkaanse ouderen in de organisatie van een benefietbijeenkomst. De voorzitter van de Turkse Ouderen Federatie maakte zich sterk om het taboeonderwerp ‘ouderenmishandeling’ bespreekbaar te gaan maken. In gesprek met het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zette hij de deur open voor activiteiten binnen zijn eigen organisatie en alle andere organisaties binnen het NOOM. De Landelijke Stuurgroep Molukse Ouderen herdacht zestig jaar Molukkers in Nederland met uiteenlopende activiteiten, waaronder een expositie. Chun Pah stond stil bij het feit dat de Chinezen honderd jaar in Nederland zijn door middel van een eigengemaakte voorstelling vol toneel, zang en dans op de landelijke Chinese ouderendag in september. Het mooie van het NOOM is dat we samen zoveel leren. Treden buiten je eigen bekende wereld door samen te werken met ouderen van uiteenlopende herkomst (ook Nederlandse!) zet de vensters open. Hoe vaak zeggen we niet: ‘Dat kan bij ons niet!’. In NOOM-verband komen we in aanraking met allerlei nieuwe onderwerpen. En dan blijkt dat we het daar wel degelijk in onze eigen kring over kunnen hebben: over rondkomen met weinig geld en armoede, over ouderenmishandeling en de grenzen van familiezorg, over dilemma’s rond het oud worden hier of daar. We zijn genereus naar elkaar en laten de andere lidorganisaties graag delen in wat wij ieder in onze gemeenschap weten te ontwikkelen. Absoluut hoogtepunt in het afgelopen jaar was onze presentatie op de 50 Plus Beurs. Vijf dagen lang vulden we een grote stand en een podium van multiculturele ontmoeting. Meer dan tweeduizend (!) oudere migranten bezochten de beurs, waardoor het beurspubliek weer verder verkleurde. Veel bezoekers konden meegenieten van culturele optredens vol muziek, zang en dans. Informatie over allerlei projecten kwam over het voetlicht, mede dankzij samenwerking met andere organisaties, zoals PCOB en Unie KBO. Vooral de slotdag pakten we enorm uit: met medewerking van alle lidorganisaties werd het een klank- en kleurrijk feest. 5
In dit jaarverslag kunt u lezen welke bergen we in 2012 als vrijwilligersorganisatie met een klein bureau weer hebben verzet. Alle lof voor al die vrijwilligers die dat altijd weer mogelijk maken. Zij vormen het hart van de organisaties van en voor oudere migranten! Ook de ondersteuning door en samenwerking met vele andere organisaties in het veld is voor ons onontbeerlijk. Wij danken alle samenwerkingspartners uit de grond van ons hart.
Christina Harrevelt, voorzitter Utrecht, juli 2013
6
Inleiding Het NOOM heeft drie belangrijke opdrachten: Het verwoorden van het cliëntperspectief van de oudere migranten om zodoende te komen tot beleidsbeïnvloeding. Het vergroten van de toegankelijkheid van welzijn en zorg voor oudere migranten. Het bevorderen van hun maatschappelijke participatie. Daaraan werkt het NOOM door: Pleitbezorging en belangenbehartiging. Voorlichting en informatieverschaffing. Lotgenotencontact. Hoogste prioriteit wordt gegevens aan twee thema’s: ‘inkomen en financiële zekerheid’ en ‘welzijn en zorg’. Empowerment en beeldvorming zijn elementen in alle NOOM-activiteiten, maar krijgen ook afzonderlijk aandacht. De lidorganisaties zorgen voor de directe informatieverschaffing naar de achterban en de onderlinge ontmoeting. Ook signaleren zij actuele ontwikkelingen, behoeften en knelpunten binnen hun groepering. Deze informatie vanuit de verschillende gemeenschappen komt samen binnen het NOOM. Het NOOM is verantwoordelijk voor de gemeenschappelijke pleitbezorging en belangenbehartiging en de informatieverschaffing naar buiten toe. Veel activiteiten worden mogelijk gemaakt dankzij samenwerking met de CSO en de andere ouderenbonden. Ook de samenwerkingsverbanden van het LOM (Landelijk Overleg Minderheden) bieden ons veel steun. Dit verslag beschrijft de activiteiten van het NOOM in 2012. Activiteiten van de lidorganisaties in NOOM-verband zijn ook opgenomen. Waar dat van toepassing is wordt een doorkijkje gegeven naar 2013.
7
8
Hoofdstuk 1 Meedoen komt van twee kanten Pleitbezorging en belangenbehartiging In de korte tijd van ons bestaan heeft het NOOM de oudere migranten in vele sectoren weten te agenderen. Bondgenoten zijn daarbij onontbeerlijk. Het NOOM is een kleine organisatie, met beperkte capaciteit en middelen. Maar dankzij samenwerking met anderen slaagt het NOOM erin om op veel plaatsen een lans te breken voor diversiteit in het ouderenbeleid en aandacht voor de problematiek én de kracht van de oudere migranten. 1.1. Belangenbehartiging in CSO-verband De Centrale Samenwerkende Ouderenorganisaties (CSO) en de daarin verenigde ouderenorganisaties zijn voor NOOM natuurlijke bondgenoten. Voor het NOOM is de samenwerking binnen de CSO van groot belang. Vertegenwoordigers van het NOOM participeren in de adviescommissies Zorg en Welzijn; Inkomen en Pensioenen; Wonen; en Financiën. In deze commissies worden alle actuele ontwikkelingen die ouderen aangaan besproken. Gezamenlijk worden standpunten bepaald en acties in het kader van belangenbehartiging van de gezamenlijke ouderen voorbereid. Dankzij de samenwerking binnen CSO krijgt het NOOM toegang tot politiek Den Haag. De CSO heeft zich in 2012 bijvoorbeeld ingezet ten aanzien van onderwerpen als de effecten van de kabinetsbezuinigingen voor ouderen, de discriminatie van allochtone ouderen bij de bijstandsuitkering, de versterking van de invloed van ouderen binnen de pensioenfondsen en de overheveling van taken vanuit de AWBZ naar de gemeenten. Voor de Tweede Kamerverkiezingen is de programmavergelijker ‘ouderen’ gelanceerd. Op 6 september 2012 vond een verkiezingsdebat plaats, aan de hand van vragen als: Pleitbezorging en belangenbehartiging. Komen 'ouderen' in uw programma aan de orde? Blijft de koopkracht van gepensioneerden gelijk oplopen? Zijn er genoeg geschikte woningen om 'thuis te wonen'? Hoe zwaar kan de last op de schouders van de mantelzorgers worden? Wat doet u eraan de mobiliteit van ouderen te bevorderen? Durft u te investeren in programma's die het 'gezond oud worden' stimuleren? Op 13 januari 2012 is de publicatie ‘Toekomstige ouderenzorg; kernwaarden, opbrengsten en perspectief’ verschenen. In 2011 is door CSO, NFU (Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra) en ZonMw in de context van het Nationaal Programma Ouderenzorg gewerkt aan een visie op de toekomstige ouderenzorg. Ouderen zelf hebben hier ook over meegedacht. CSO en Zorgbelang Nederland organiseerden onder begeleiding van de Argumentenfabriek twee denksessies voor ouderen die de basis vormden voor CSO bij de totstandkoming van het visiedocument. De bijdrage van de ouderen is weergegeven in een visiekaart. Door deelname van oudere migranten is ook hun visie meegenomen in het eindresultaat. 2012 was het Europees Jaar van ‘Actief ouder worden en solidariteit tussen de generaties’. De officiële opening in Nederland vond plaats in Den Haag op 28 maart 2013, in aanwezigheid van Tweede Kamervoorzitter Gerdi Verbeet. Symbolisch schoof zij vier 9
puzzelstukjes in elkaar, die samen de vier generaties vertegenwoordigen. Vertegenwoordigers van de CSO-organisaties en dus ook vanuit het NOOM gaven acte de présence.
In het kader van het EU Jaar werkte de CSO mee aan de campagne van Actiz onder de titel ‘Het Nieuwe Ouder Worden’. Een belangrijk hoogtepunt van deze campagne was de conferentie ‘Lokale kracht: power in wonen, welzijn en zorg’, georganiseerd door Aedes Actiz Kenniscentrum Wonen en Zorg op 5 september 2012. Het NOOM verzorgde hier een ‘powersessie’ (zie ook par. 1.3.). Het NOOM maakt dankbaar gebruik van de expertise die aanwezig is bij het CSO-bureau en de collega-ouderenorganisaties Unie KBO (Katholieke Bond van Ouderen), PCOB (Protestants Christelijke Ouderen Bond) en NVOG (Nederlandse Vereniging van Organisaties van Gepensioneerden). De afbouw van de overheidssubsidie voor de ouderenorganisaties heeft niet alleen voor de aangesloten organisaties, maar ook voor de CSO ingrijpende gevolgen. De afbouw vormde aanleiding om de onderlinge samenwerking te toetsen en toekomstbestendig te maken. Op 12-12-2012 is tijdens de Algemene Leden Vergadering besloten de CSO in de oude vorm te beëindigen en de samenwerking nieuw vorm te geven in CSO 2.0. In 2012 zijn de voorbereidingen daarvoor van start gegaan. 1.2. Acties rond de kortingen op de AOW Met ingang van 1 januari 2012 voerde het kabinet Rutte I een tweetal korting door op de AIO (Aanvullende Inkomensvoorziening Ouderen). De kortingen leidden tot een flinke achteruitgang in inkomen. Tevens werd bekend dat vanaf 2013 de AIO langzaam verder naar beneden zou gaan. Er ontstond grote ongerustheid in de kringen van oudere migranten. Oudere migranten zijn relatief vaak aangewezen op deze aanvullende uitkering, omdat zij vrijwel allemaal te maken hebben met een AOW-gat, omdat zij pas later naar Nederland zijn gekomen en onvoldoende AOW-rechten hebben opgebouwd. 10
Vanaf 1 januari 2012 werd de Koopkrachttegemoetkoming Oudere Belastingplichtigen (KOB) beschouwd als inkomen en als zodanig verrekend met de AIO. Alle AOW-ers in Nederland ontvingen de KOB, maar de allerarmsten, de AOW-ers met een AIO, in welke groepering oudere migranten sterk zijn oververtegenwoordigd, kregen dit extraatje niet meer. Op 5 januari 2012 heeft de coördinator van het NOOM, Freddy May meegewerkt aan een radio-uitzending van radio mArt in Amsterdam, die geheel gewijd was aan deze problematiek. Er kwamen zoveel vragen dat een week later op 12 januari opnieuw gelegenheid werd geboden om uitleg te geven. Het NOOM stond gelukkig niet alleen in zijn bezorgdheid over de gevolgen van de regeringsmaatregelen. FNV, CNV, CSO, de LOM Samenwerkingsverbanden en het NOOM (en alle aangesloten lidorganisaties) dienden in mei 2012 een klacht in bij de Commissie Gelijke Behandeling. Deze coalitie was van mening dat de kortingen tot indirecte discriminatie leidden en daarom in strijd waren met de Algemene wet gelijke behandeling (Awgb). Op 7 februari 2013 is de Commissie - vanaf 1 oktober 2012 College voor de Rechten van de Mens (CRM) geheten - met een uitspraak gekomen, waarin de klacht werd afgewezen. Apart daarvan zijn sindsdien juridische procedures voor de rechtbank gewoon doorgezet. 1.3. Betrokken bij Buurtbeleid 2012 was het laatste jaar van het meerjarenproject Betrokken bij Buurtbeleid (BbB), waarin het NOOM heeft samengewerkt met PCOB, Unie KBO, LOC Zeggenschap in zorg en NVOG. De coördinatie was in handen van de PCOB. Subsidie kwam van Fonds PGO. BbB had tot doel het verbeteren van de informatiepositie en participatie van ouderen in een risicosituatie (en de mensen in hun omgeving) die niet als vanzelfsprekend mee (kunnen) doen. Informatieverstrekking, verwijzing en lokale belangenbehartiging waren belangrijke pijlers in het project. Actieve en vitale ouderen werden gestimuleerd om zich in te zetten voor andere ouderen.
BbB heeft het mogelijk gemaakt om een flinke impuls te geven aan lokale activiteiten binnen de lidorganisaties en aanverwante organisaties van en voor oudere migranten. Bovendien sloot het project uitstekend aan bij de behoefte om de kansen die de Wet maatschappelijke ondersteuning biedt te leren benutten. Net als in voorgaande jaren heeft het NOOM in 2012 veel energie gestoken in de ondersteuning op maat bij de ontwikkeling van lokale activiteiten. 11
Dat betrof bijvoorbeeld: Ondersteuning van diverse organisaties en samenwerkingsverbanden bij de bepaling van de prioriteiten voor de toekomst. Advisering bij fondsenwerving. Vervolgactiviteiten in Waalwijk, waar in 2011 een intensief traject door NOOM is begeleid in samenwerking met de gemeente, gericht op het verbinden van vraag en aanbod rond wonen, welzijn en zorg voor oudere migranten. In 2012 zijn de migrantenorganisaties ondersteund bij het opzetten van eigen activiteiten voor de ouderen, zoals een cursus voor mantelzorgers en voorlichtingsactiviteiten. Ook zijn workshops en presentaties gegeven over oudere migranten voor de medewerkers van het gemeentelijk Wmo-loket, organisaties die zich bezighouden met ondersteuning van mantelzorgers en zorginstellingen. Het ontwikkelen van nieuwe concepten in voorlichting. Op initiatief van het ouderenwerk van Stichting De Twern in Tilburg is samen met Equilibrium Maastricht een training gegeven aan een groep actieve ouderen van verschillende culturele achtergronden rondom tai chi en valpreventie. Deze training vond plaats op 26 mei 2012. Hieraan hebben 32 mensen deelgenomen.
Tijdens het drieëneenhalfjaar durende project heeft het NOOM 40 grotere en kleinere piloten stimuleringsactiviteiten uitgevoerd in 23 gemeenten en regio’s. In 2012 zijn ook twee trainingen gegeven voor vrijwilligers uit de achterban: Samen met het Expertisecentrum Familiezorg is een training ontwikkeld voor vrijwilligers over Werken in de Zorgdriehoek (oudere – familiezorger – professional). Hierin leren de deelnemers hoe zij ouderen en hun mantelzorgers meer inzicht kunnen geven in de verhouding met de professionele zorg(medewerkers) en zich beter kunnen toerusten om hun plaats in deze zorgdriehoek in te nemen. De training is gegeven aan 24 deelnemers op 7 maart 2012 door Ine Bertens (Expertisecentrum Familiezorg) en Hans Schellekens (NOOM).
12
Vanwege het succes van de training Effectief onderhandelen die in 2010 in het kader van BbB werd uitgevoerd is deze in 2012 opnieuw aangeboden. Op 14 april werd deze training verzorgd door Jeanny Vreeswijk-Manusiwa, coördinator van de Landelijke Stuurgroep Molukse Ouderen) en Hans Schellekens voor 28 belangstellenden. Vanwege plaatsgebrek moesten zelfs nog mensen worden afgewezen.
Daarnaast heeft het NOOM actief bijgedragen aan de gezamenlijke activiteiten binnen Betrokken bij Buurtbeleid. Het laatste projectjaar stond vooral in het teken van de verspreiding van goede voorbeelden van de inzet van vitale ouderen voor kwetsbare ouderen in belangenbehartiging en concrete projecten. 13
Een belangrijk middel om vrijwillige inzet te stimuleren werd gevonden in de ontwikkeling van de film ‘Ouderen voor ouderen’. In de film, geproduceerd door MovedMedia, vertellen oudere vrijwilligers over hun activiteiten voor andere ouderen en het plezier dat ze daaraan beleven. Ook een vrijwilligster van Stichting Emanuel, een Kaapverdiaanse organisatie in Rotterdam heeft medewerking verleend. Bij de dvd is een handreiking samengesteld om gesprek na afloop te stimuleren. Ook wordt aangegeven hoe de film ingezet kan worden om de betekenis van vrijwillige inzet door ouderen voor ouderen onder de aandacht te brengen van beleidmakers. Op 1 juni 2012 is de film gepresenteerd in Amsterdam, in aanwezigheid van de ‘filmsterren’, vertegenwoordigers van de projectpartners en van de getoonde projecten.
Later in het jaar, op 30 september, is ‘Ouderen voor ouderen’ onder andere gebruikt tijdens twee workshops op een landelijke dag van de Zuid-Europese ouderen, georganiseerd door de ouderencommissie van Lize. Het NOOM heeft een workshop (‘powersessie’) over Kleurrijke kracht gegeven op de conferentie ‘Lokale kracht: power in wonen, welzijn en zorg’, georganiseerd door Aedes Actiz Kenniscentrum Wonen en Zorg op 5 september 2012. Vijf leden van het NOOMoverleg hebben medewerking gegeven aan drie regionale inspiratiedagen voor leden van de PCOB in het teken van ‘Samen op weg naar een nieuw wij’. Op het inspiratieplein konden bezoekers in sessies van een half uur kennismaken met het NOOM en de mensen daarachter. Samen werd gesproken over manieren om contact te leggen tussen ouderen die hier in Nederland zijn geboren en ouderen die elders zijn geboren. Zo kwamen steeds wisselende gesprekken op gang.
14
In de slotfase is een extern evaluatieonderzoek uitgevoerd door Lubberding Consultancy. Vanuit het NOOM is hieraan deelgenomen door 10 vrijwilligers die op uiteenlopende manieren actief betrokken zijn geweest in de pilotactiviteiten van NOOM binnen BbB. De ondersteuning op maat voor de lokale activiteiten werd zeer positief gewaardeerd. Betrokken bij Buurtbeleid is op 22 januari 2013 afgerond met een slotbijeenkomst met experts uit diverse sectoren. Zij hebben tijdens een rondetafelgesprek meegedacht over de vraag: Wat moeten we beslist vasthouden en verder ontwikkelen om de inzet van vitale senioren voor kwetsbare ouderen te stimuleren en te vergroten? Enkele belangrijke conclusies waren: Een goede en blijvende informatievoorziening naar de achterban (actieve bestuurders en vrijwilligers én kwetsbare ouderen) is hard nodig. Vorm en dosering daarvan dienen goed te passen bij de verschillende doelgroepen. Het gevoel van urgentie is heel belangrijk en nog niet bij iedereen voldoende doorgedrongen. De bezuinigingen en beleidsombuigingen gaan enorme gevolgen hebben voor de situatie van ouderen. Het complete arrangement van wonen, welzijn en zorg, dagbesteding en vervoer wordt ter discussie gesteld. De ouderenorganisaties hebben hier een taak om het besef van urgentie te laten doordringen in de eigen gelederen en de ouderen een duidelijke stem te geven in deze veranderingen. Denk in de kansen die de groei van het aantal 50- en 60-plussers bieden met hun ondernemingszin en vitaliteit. Zoek vooral naar manieren om dat te verbinden naar de kwetsbare ouderen. De conclusies geven aan dat we als organisaties van oudere migranten op de goede weg zijn. In onze gemeenschappen is een breed gedeeld besef dat we in eigen kring initiatieven moeten ontwikkelen voor onze kwetsbare ouderen. We moeten werken vanuit eigen kracht en zélf beginnen. Op basis daarvan kunnen we partners zoeken. Een digitale folder, ontwikkeld door Unie KBO, geeft een blik op Betrokken bij Buurtbeleid en de resultaten ervan. Deze is te downloaden via de NOOM-website. 15
1.4. Woonsaem, Kenniscentrum Gemeenschappelijk Wonen Oudere Migranten Het NOOM is kernpartner binnen Woonsaem, het Kenniscentrum Gemeenschappelijk Wonen Oudere Migranten. Het NOOM heeft in 2012 geparticipeerd in de kerngroepvergaderingen en meegedacht over een routekaart om groepswoonprojecten voor oudere migranten sneller te realiseren en deze te begeleiden. 1.5. Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO) In 2012 heeft het NOOM opnieuw kunnen participeren in het project ‘Krachtig cliëntperspectief in het Nationaal Programma Ouderenzorg’. Het project is geïnitieerd door de CSO om de ouderendelegaties binnen de regionale netwerken van het NPO te ondersteunen en toe te rusten om de wensen van de cliënten te verwoorden en kracht bij te zetten. Het NOOM heeft in 2012 een bijdrage geleverd door de samenstelling van een factsheet ‘Cliëntparticipatie van oudere migranten’. Deze is te downloaden op de NOOMwebsite. Op 1 maart 2012 heeft projectontwikkelaar/adviseur Yvonne Heygele tijdens een bijeenkomst voor projectleiders Diversiteit in Langdurige- en Ouderenzorg, georganiseerd door ZonMW een flitspresentatie gehouden over ‘Krachtig cliëntperspectief in het Nationaal Programma Ouderenzorg’ en de voorwaarden voor daadwerkelijke participatie van migrantenouderen. Daarnaast heeft het NOOM in drie regio’s deelgenomen aan de regionale netwerken van het NPO: in Utrecht, Amsterdam en Nijmegen. Utrecht - NUZO: Het NOOM heeft zitting in de Stuurgroep en de Themagroep allochtone ouderen binnen het NUZO (Netwerk Utrecht Zorg Ouderen). Van daaruit is het NOOM betrokken bij ‘De stem van de oudere migrant’. Het NOOM fungeert in dit project als adviseur en klankbord voor de projectgroep. Waar nodig legt het NOOM via de lidorganisaties contact met sleutelfiguren uit de doelgroep Molukkers in Tiel, Marokkanen in Utrecht en Turken in Harderwijk. De resultaten van het project lopen zeer uiteen. Met name in Harderwijk lopen de activiteiten goed, mede doordat gebruik gemaakt wordt van de inzet vanuit de Turkse Ouderen Federatie. Met de Stimuleringsprijs van NUZO heeft het NOOM in 2011 en 2012 uitvoering gegeven aan de uitrol van de methodiek Cognitieve stimulatie en bewegen voor ouderen (zie paragraaf 2.4.). Amsterdam - KOZ/AMC: Het NOOM participeert in het project ‘Zorgvoorjeouders.nl’. Dit driejarige project is een initiatief van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik en Marokko Media. Zorgvoorjeouders.nl is een reeds bestaande site voor Marokkaanse jongeren die zorg dragen voor hun ouders. Door hen toe te rusten met praktische informatie en tips kunnen die jongeren het gat tussen hun ouders en de medische zorg helpen dichten. De site is zeer succesvol en absoluut een good practice die navolging verdient. In 2012 is deze onderzocht. Daarvoor zijn groepsgesprekken gevoerd met jonge Marokkaanse mantelzorgers. Opvallend was hierbij de hoge vertegenwoordiging van jongens en jongemannen die zorg geven aan hun vader. De resultaten van de 16
groepsgesprekken zijn meegenomen bij de ontwikkeling van vergelijkbare sites voor jongeren van Turkse, Surinaamse en Chinese herkomst. Eind januari 2013 zijn deze online gegaan. Het NOOM heeft bijgedragen door sleutelfiguren te vinden die bereid waren medewerking te geven aan interviews voor deze sites om op die manier de herkenbaarheid te vergroten. Het NOOM heeft deelgenomen aan de klankbordgroep ‘Cultuursensitief maken van onderzoek’, dat is uitgevoerd in Amsterdam Nieuw West. In het kader van het onderzoek zijn groepsgesprekken gevoerd met Surinaamse, Turkse en Marokkaanse ouderen over bevorderende en belemmerende factoren voor actieve participatie. Het NOOM heeft organisaties gestimuleerd deel te nemen aan de gesprekken. Nijmegen – ZOWEL NN: In het voorjaar van 2012 kwam het verzoek van het DoelGroepPanel van ZOWEL NN in Nijmegen (inmiddels ‘100 Uw Welzijns en Zorgnetwerk’ geheten) om samen te bekijken op welke wijze vertegenwoordiging van oudere migranten in het panel te realiseren zou zijn. Besloten is dat voorlopig vanuit het bureau van het NOOM wordt deelgenomen aan de vergaderingen om zo de wensen en behoeften van de oudere migranten mee te laten wegen in de adviezen en activiteiten. Op termijn wordt gezocht naar versterking uit de regio zelf. 1.6. Keurmerk Seniorvriendelijk ziekenhuis Onder projectleiding van Unie KBO is NOOM, samen met PCOB en NVOG, in 2012 van start gegaan met een project om te komen tot een keurmerk waarmee ouderen kunnen beoordelen of een ziekenhuis seniorvriendelijk is. In 2012 is onderzoek gedaan onder ouderen om in kaart te brengen waar zij een ziekenhuis op beoordelen. Het NOOM heeft eerst een achttal interviews gehouden. Hieruit kwam naar voren dat oudere migranten sterke nadruk leggen op hygiëne en bejegening. Vanuit het project is een digitale enquête uitgezet onder de achterban. De respons vanuit de NOOMachterban was verrassend hoog. Door Mediquest, die de enquête heeft uitgevoerd, zijn de gegevens vanuit de oudere migranten ook nog apart in kaart gebracht en vergeleken met de antwoorden van alle respondenten. Daar waren enige accentverschillen te zien, maar deze hadden overigens geen invloed op de totale uitslag. Op basis van het onderzoek zijn kwaliteitscriteria beschreven, die vervolgens zijn omgezet in vijftien kwaliteitsaspecten. Eind 2012 zijn seniorscouts getraind. Vanaf december 2012 zijn zij op pad gegaan om ziekenhuizen te bezoeken en te beoordelen op waarneembare kenmerken. Het project Keurmerk Seniorvriendelijk Ziekenhuis loopt tot en met 2015. Inmiddels is gebleken dat de ziekenhuizen grote belangstelling hebben voor het keurmerk. 1.7. 50+ Werkt Samen met PCOB en Unie KBO participeert het NOOM in het meerjarenproject 50+ Werkt. De ouderenorganisaties vinden dat een stijging van de AOW-leeftijd samen moet gaan met de stijging van de arbeidsparticipatie van 50-plussers en een versterkte arbeidsmarktpositie. Om dit te bereiken is het belangrijk om de beeldvorming over 50-plussers op de arbeidsmarkt op een positieve wijze beïnvloeden, belemmeringen voor 50-plussers om deel te nemen aan de arbeidsmarkt weg te nemen en mogelijkheden te ontwikkelen om langer doorwerken te bevorderen. 17
De arbeidsmarktpositie van 50+ migranten ziet er niet rooskleurig uit. Dit heeft onder andere te maken met het arbeidsverleden, lage scholingsgraad en onvoldoende oriëntatie op de Nederlandse samenleving van de eerste generatie. Door onvoldoende kennis en informatie over de migranten en de vaak negatieve berichtgeving in de media ontstaat er niet bepaald een positief beeld over de verschillende etnische groepen. Vooroordelen en discriminatie zijn daarvan het gevolg. In deze tijden van economische recessie neemt de tolerantie af en werkzoekende migranten komen niet gemakkelijk aan een baan. Dat geldt voor alle leeftijdsgroepen en dus ook voor de 50-plussers. Door hun migratiegeschiedenis en pioniersgeest hebben oudere migranten een geweldige kennis en expertise in huis, die nu onbenut blijft. Binnen het project 50+ Werkt wil het NOOM deze kennis en expertise gaan verzilveren, met name in sectoren waar een groot tekort aan personeel dreigt. Door omstandigheden heeft 50+ Werkt in 2012 niet de voortgang gemaakt die was gepland. In 2013 wordt daarom een forse inhaalslag gemaakt. De belangrijkste activiteit in 2012 was de presentatie tijdens de 50 Plus Beurs. Het NOOM bood via het eigen podium gelegenheid hiervoor. Op donderdag 13 september is samen met vrijwilligers en medewerkers uit het project aandacht besteed aan methodieken en instrumenten die tot dusver binnen het project ontwikkeld waren, zoals de Werkwijzer. Talentmanager en loopbaancoach Ineke van Galen gaf een workshop Netwerken, waaraan het publiek actief meedeed. 1.8. Diversiteit en patiëntenorganisaties Het NOOM zoekt actief samenwerking met patiëntenorganisaties. Geconstateerd kan worden dat patiëntenverenigingen nog onvoldoende in staat zijn om migranten te bereiken met hun waardevolle informatie en ervaringskennis. Migranten, en zeker de ouderen onder hen weten de weg naar de patiëntenorganisaties niet te vinden en doen ook nauwelijks mee als vrijwilliger. Dat leidt er toe dat patiëntenorganisaties de wensen en behoeften van de (oudere) migranten niet kennen en dus ook niet kunnen meenemen in dienstverlening, onderzoek en beleidsbeïnvloeding. Al in 2010 en 2011 zijn de eerste stappen gezet om elkaar te leren kennen. Daaruit zijn verschillende vormen van samenwerking voortgekomen, die in een later stadium tot nieuwe projecten zullen gaan leiden. In 2012 heeft het NOOM zich aangesloten bij het project ‘Patiëntenorganisaties bekennen kleur’, van Pharos en PGO Support, waaraan ook SAK (Stichting Allochtonen en Kanker, inmiddels Stichting Gezondheid Allochtonen Nederland geheten) zich verbonden heeft. Op 15 maart 2012 is door NOOM op de startbijeenkomst een inleiding gegeven onder de titel: ‘Kleur bekennen? Migrant verwennen!’. Zes patiëntenorganisaties hebben besloten met het project mee te doen. Zij hebben alle een migrantencoach gekregen om hun specifieke doelstellingen binnen het project te bereiken. Het NOOM zorgt voor coaching en ondersteuning van de Diabetes Vereniging Nederland. 1.9. Gezondheid(szorg) en oudere migranten Al enkele jaren werkt het NOOM samen met Pharos. In 2012 is deze samenwerking verder uitgebouwd, waarbij de specifieke expertise en ervaring van beide organisaties elkaar goed aanvullen. De samenwerking kreeg gestalte binnen twee Pharos-programma’s: ‘De migrant als klant’ (waaronder ook het project uit de voorgaande paragraaf valt) en ‘Gezondheid en zorg oudere migranten’.
18
Migrant als klant Het NOOM neemt deel aan de klankbordgroep CQI (Consumer Quality Index). De CQ-Index is een meetinstrument om de tevredenheid van klanten te meten. Bij de ontwikkeling en toepassing van de CQI-systematiek in Nederland is nog nauwelijks aandacht besteed aan de bruikbaarheid ervan voor patiënten afkomstig uit één van de vier grote niet-westerse migrantengroepen (Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen) en overige nietwesterse migranten. In dit project worden stappen gezet om de vragenlijsten voor ziekenhuisopname, huisartsenzorg, kraamzorg en ouderenzorg aan te passen, zodat deze beter aansluiten bij wat migranten als kwaliteitsaspecten belangrijk vinden. Vanuit NOOM is medewerking verleend aan de totstandkoming van de ‘Handreiking Patiëntenparticipatie van migranten in onderzoek, kwaliteit en beleid’. Deze publicatie is begin 2013 verschenen. Gezondheid en zorg oudere migranten In dit programma gaat aandacht uit naar dementie, veilig medicijngebruik, (bekendheid met) bewegen en valpreventie en het aanscherpen van kwaliteitscriteria vanuit het perspectief van ouderen. Dat leidde in 2012 voor NOOM tot de volgende activiteiten. Het NOOM heeft deelgenomen aan het traject Kwaliteitscriteria bij chronische zorg vanuit perspectief van ouderen. NPCF en Zorgbelang Nederland hadden eerder voor het programma Kwaliteit in Zicht (KIZ) samen met zes grote landelijke patiëntenorganisaties een basisset van kwaliteitscriteria voor chronische zorg opgesteld vanuit patiëntenperspectief. Op initiatief van CSO is een voorstel gedaan om deze kwaliteitscriteria te toetsen en waar relevant aan te passen voor de doelgroep ouderen, met speciale aandacht voor migrantenouderen. Binnen dit traject zijn zes focusgroepen georganiseerd, waarvan drie met migranten, te weten een groep met Surinaamse deelnemers, een met Turkse en Marokkaanse deelnemers en een gemengde groep. Op 25 september 2012 heeft een invitational conference plaatsgevonden om met belanghebbenden van gedachten te wisselen. Freddy May heeft hier een presentatie verzorgd over de zorg voor oudere migranten. Op 10 december 2012 organiseerden VeiligheidNL (voorheen Consument en Veiligheid), NISB, NOOM, Pharos en de Stem van de Oudere Migrant een landelijke informatiebijeenkomst over het programma ‘Bewegen valt goed!’.
19
Tijdens de bijeenkomst kregen de ca. 35 actieve vrijwilligers informatie over de opbouw en inhoud van het programma; uitleg over de manier waarop het programma kan worden aangevraagd; de mogelijkheid van subsidie; en de lokale implementatie. Ze mochten ook zelf even aan de slag door middel van aantrekkelijke beweegoefeningen die in groepsverband uitgevoerd kunnen worden. In het kader van een onderzoek onder mantelzorgers van ouderen met dementie heeft Pharos focusgroepen georganiseerd met Turkse, Marokkaanse en Surinaamse mantelzorgers. Centraal stonden de vragen: Hoe ervaren zij hun mantelzorgtaken. Wat kunnen zorgprofessionals bijdragen aan ondersteuning? Het onderzoek resulteerde in de publicatie ‘Zorgen voor je ouders is een manier van leven’, die in 2013 is verschenen. Vanuit het NOOM is de conceptversie van feedback voorzien. 1.10. Zorgleefplan als App Oudere migranten die de Nederlandse taal niet machtig zijn hebben problemen met het krijgen van goede zorg. Zij kunnen onvoldoende duidelijk maken welke zorg zij nodig hebben. Bij bezoek aan huisarts, specialist en apotheek gaat er vaak van alles mis als gevolg van de gebrekkige communicatie. In het kader van het programma ‘Zorg voor beter’ van ZonMw heeft IVM het initiatief genomen om een gemakkelijke digitale App te ontwikkelen. Kinderen en kleinkinderen, die vaak wel goed op de hoogte zijn met de nieuwe communicatiemiddelen, kunnen hun (groot)ouders helpen om belangrijke medische gegevens en zorgwensen zelf vast te leggen. De Z-app houdt rekening met etnische verschillen. Zo kunnen de ouderen op een veilige manier hun medische gegevens bijhouden en bij contact met de zorgverlener inzichtelijk maken. Het NOOM, Marokko Media, LOC Zeggenschap in zorg en ActiZ zijn betrokken geweest bij de ontwikkeling van de applicatie betrokken.
20
Hoofdstuk 2 Kennis opdoen – kennis delen Voorlichting en informatieverstrekking Onder de oudere migranten is sprake van een grote informatieachterstand. Hier ligt een belangrijke taak voor het NOOM en de afzonderlijke lidorganisaties. Onze organisaties zijn in staat deze doorgaans ‘moeilijk bereikbare’ groepen bij elkaar te brengen. Deze kwaliteiten worden door steeds meer overheden en andere maatschappelijke organisaties gezien, zodat men het NOOM als partner zoekt. In reactie op vragen uit de achterban neemt het NOOM ook zelf het voortouw in de voorlichting op verschillende terreinen. 2.1. Voorlichtingscampagne (afschaffing partnertoeslag) AOW In maart 2012 rondde het NOOM de laatste voorlichtingscampagne af over de (afschaffing van de partnertoeslag) AOW. Na twee eerdere rondes in de jaren hiervoor konden we tussen september 2011 en maart 2012 opnieuw veel werk verzetten, dankzij subsidie van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, die het NOOM kon ontvangen via Pensioenkijker.nl. Eigen voorlichters, getraind in NOOM-verband verzorgden in deze periode 47 voorlichtingsbijeenkomsten voor 2.612 personen. Dat betrof met name ouderen vanaf de leeftijd van 55 jaar uit de Surinaamse, Turkse, Marokkaanse, Caribische, Zuid-Europese, Chinese, Molukse en vluchtelingengemeenschappen verspreid over het land. In een aantal gevallen is ervoor gekozen om de voorlichting in te passen in een kadertraining binnen de eigen organisatie. Dat vergroot het bereik van de informatie op langere termijn. Regelmatig waren ook mensen van de tweede generatie aanwezig. Aanwezigen kregen schriftelijke informatie mee naar huis. De behoefte aan informatie over AOW en inkomen blijft in onze groeperingen onverminderd hoog. De onzekerheid groeit als gevolg van de bezuinigingsmaatregelen en kortingen. Met behulp van Lize (Gesprekspartner voor de Rijksoverheid voor de Zuid-Europese gemeenschappen) is in 2012 tweemaal de basisinformatie voor de voorlichters in de powerpointpresentatie geactualiseerd, zodat zij ook na afloop van de campagne op aanvraag voorlichtingen hebben kunnen geven.
21
2.2 Gezond Ouder Worden en Blijven Samen met Unie KBO, PCOB, NVOG en LOC Zeggenschap in zorg neemt het NOOM deel aan het voorlichtingsproject Gezond Ouder Worden en Blijven. Het project wordt gefinancierd met subsidie van Fonds PGO. Aan de hand van verschillende thema's worden senioren geïnformeerd over het tijdig signaleren van gezondheidsrisico's en wordt gewerkt aan bewustwording ten aanzien van een gezonde leefstijl. In het kader van het project worden brochures samengesteld en voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd. Nadat in 2010 aandacht is besteed aan Beter Slapen en in 2011 aan Beter Zien stond in 2012 het thema Meer Bewegen op de agenda. Het thema sloot uitstekend aan op het motto van het EU Jaar van ‘Actief Ouder Worden’. Een handzame brochure is uitgebracht, waarin informatie te vinden is over allerlei vormen van sport en bewegen. Er staan voorbeelden van dagelijkse oefeningen in. Ook wordt antwoord gegeven op vragen over bewegen en lichamelijke klachten. Gezondheidsvoorlichters zijn getraind om themabijeenkomsten rond Meer bewegen te verzorgen. Tijdens de 50 Plus Beurs was op twee dagen het project goed zichtbaar via het NOOMpodium. Gezondheidsvoorlichters gaven een presentatie. Zumba Gold gaf demonstraties zumba om het publiek te laten meebeleven hoe plezierig en vrolijk bewegen kan zijn. De folders, ontwikkeld in het kader van Gezond Ouder Worden en Blijven zijn te downloaden via de NOOM-website. 2.3. 50 Plus Beurs In 2012 pakte het NOOM flink uit op de 50 Plus Beurs! Deze vond plaats van 11 tot en met 15 september 2012. Opnieuw groeide het aantal oudere migranten dat een bezoek kwam brengen aan de beurs tot ongeveer 2.000. Het NOOM was zichtbaar aanwezig, doordat we dit jaar beschikten over een grote eigen stand én een eigen podium: het podium van de multiculturele ontmoeting. Alle lidorganisaties hebben meegedaan om onze aanwezigheid tot een succes te maken en ook andere organisaties werkten mee. Alle dagen was het podium gevuld met muzikale en dansoptredens. De Surinaamse zanger Dana Fung Loy, inmiddels vaste gast, vermaakte het publiek met liedjes uit alle windstreken. Ontroerend was het spontane optreden van een vrijwilligster van de SP-stand die op uitnodiging van Dana met haar viool kwam meespelen. Een prachtig voorbeeld van multiculturele ontmoeting. Clarence Breeveld, eveneens van Surinaamse achtergrond, bracht onder andere gospelsongs ten gehore, die een groot publiek aanspraken. Bijzonder was ook de medewerking van de zangers en zangeressen van het 50+ Eurosongfestival, die een hele dag het podium vulden. Unie KBO zorgde voor programmaonderdelen over gezondheid met voorlichting over Meer Bewegen en demonstraties zumba (zie ook par. 2.2). PCOB organiseerde een workshop Netwerken in het kader van het project 50+ Werkt (zie par. 1.7.). Ook bood het NOOM een podium aan het platform Het Nieuwe Ouder Worden voor een debat over de zorg in het kader van de verkiezingen. 22
Absoluut hoogtepunt was de slotdag, zaterdag 15 september. Op deze dag was het podium van ’s morgens tot en met het einde van de middag volledig gevuld met activiteiten en optredens vanuit de lidorganisaties: Molukse welkomstdans en muziek, Turkse saz-muziek, een Hindoestaanse boerendans- en drumband en Chinese dans. Laura Kerszenblat gaf presentaties rond de methodiek ‘Beweeg je Brein!’(zie ook par. 2.4.). Rocky Tuhuteru gaf leiding aan twee korte talkshows met als gasten Grace Tanamal van de PvdA, Gerrie Abrahamse van de PCOB, Yvonne Witter van Aedes-Actiz kenniscentrum Wonen-Zorg, Nancy Babel van Prefuru, Christina Harrevelt en Bouchaib Saadane, respectievelijk voorzitter en vicevoorzitter van het NOOM. Gedurende alle dagen was het een komen en gaan aan de NOOM-stand, die een vast punt vormde voor de groepen en individuen uit de achterban die de beurs bezochten. Lidorganisatie LSMO (Landelijke Stuurgroep Molukse Ouderen) plaatste de tentoonstellingswand ‘Van overtocht tot overdracht’, samengesteld ter gelegenheid van de herdenking van de komst van de Molukkers naar Nederland, zestig jaar geleden. Ook bood het NOOM gastvrijheid aan de stichting WorldGranny, een non-profit organisatie die streeft naar empowerment van ouderen, in het bijzonder van oudere vrouwen, en naar het uitbannen van (extreme) armoede. De 50 Plus Beurs was een groot succes, waarmee het NOOM naar de buitenwereld zijn kracht en onderlinge verbondenheid op kleurige en sterke wijze heeft laten zien. Een impressie
23
24
2.4. Beweeg je Brein! In het voorjaar van 2011 had het NOOM, samen met een tiental andere organisaties, een stimuleringsprijs van NUZO (Netwerk Utrecht Zorg Ouderen). Deze prijs was bedoeld om methodieken in de ouderenzorg die zich reeds bewezen hadden de kans te geven zich verder uit te rollen in de regio. Het NOOM ontving daarmee een bijdrage om de methodiek ‘cognitieve stimulatie en bewegen’ verder te ontwikkelen en toegankelijk te maken voor vrijwilligers binnen de achterban. Het project kreeg de prikkelende titel mee: ‘Beweeg je Brein!’. De methodiek is opgezet door Laura Kerszenblat, Argentijnse bewegingswetenschapper en trainer. Haar eigen ervaringen als migrante in Nederland verwerkte zij in haar aanpak om ouderen zowel geestelijk als fysiek te prikkelen tot activiteit. Kort samengevat komt ‘Beweeg je Brein!’ erop neer dat verschillende hersengebieden worden gestimuleerd door oefeningen, zoals bewegen op muziek, ademhalingsoefeningen, waarnemings- en concentratieoefeningen, oefeningen op het gebied van ruimtelijke oriëntatie, taal- en rekenvaardigheden. De methodiek is zeer geschikt voor het werken met oudere migranten. Met de financiering van de prijs heeft het NOOM samen met de methodiekontwikkelaar de methodiek verder uitgetest bij diverse groepen uit de achterban, een introductiefilm laten maken (door Wim Wiegmann van Kennis Werkt) en een handleiding samengesteld voor vrijwilligers die met de methodiek aan de slag willen. Op 27 februari 2012 heeft een eerste training voor vrijwilligers plaatsgevonden in het NUZOwerkgebied (zie ook paragraaf 3.4.).
Op 31 mei 2012 vond de eindpresentatie van alle projecten plaats tijdens een Brede Netwerkbijeenkomst van NUZO. Het NOOM verzorgde een workshop om aanwezigen kennis te laten maken met de aanpak van ‘Beweeg je Brein!’.
25
De enthousiaste reacties van de vrijwilligers in de regio Utrecht riepen snel vragen uit andere delen van het land op. Op verzoek van enkele leden van het Provinciaal Platform Allochtone Ouderen (PNAO) gaf het NOOM een presentatie van de methodiek tijdens een vergadering in Rotterdam. Dat leidde ertoe dat het NOOM in samenwerking met het PNAO en Zorgbelang Zuid-Holland subsidie heeft aangevraagd (en verkregen!) van het Sint Laurens Fonds om in Rotterdam een training ‘Beweeg je Brein!’ te organiseren. Deze vond plaats op 6 november 2012 en werd op 10 maart 2013 gevolgd door een terugkombijeenkomst. Dat maakte het mogelijk om de eerste opgedane ervaringen onderling uit te wisselen en van feed back te voorzien. Aan het Rotterdamse project hebben 34 vrijwilligers meegedaan. Zij vormden een zeer diverse groep van merendeels 55 plussers en enkele jongeren, van Surinaamse, Antilliaanse, Molukse, Kaapverdiaanse, Turkse, Oost-Europese, Chinese, Afghaanse en Nederlandse herkomst.
Op zijn beurt heeft de Rotterdamse training weer een vraag vanuit Tilburg gegenereerd. Met subsidie van de gemeente Tilburg is daar in april 2013 ook een training Beweeg je Brein georganiseerd voor een grote groep Caribische, Turkse, Surinaamse, Molukse en Nederlandse (met name oudere) vrijwilligers die met ouderen werken. 2.6. Ouderen in veilige handen Rond de zomer van 2012 kwam een mooi samenwerkingsverband tot stand: ANBO, Unie KBO, PCOB en NOOM sloten zich aaneen om in samenwerking met het Ministerie van VWS een zeer gevoelig onderwerp bespreekbaar te gaan maken: ouderenmishandeling. Onder de titel ‘Ouderen in veilige handen’ houden de seniorenorganisaties van oktober 2012 tot en met december 2014 een grootscheepse voorlichtingscampagne binnen de achterban van ruim 900.000 leden. Het NOOM verkreeg bovendien subsidie voor een verdiepingstraject waarmee het mogelijk werd om binnen alle groeperingen/lidorganisaties extra activiteiten uit te voeren, gericht op draagvlak, verbreding en verdieping. 26
Uitgangspunt in de voorlichtingscampagne is de voor-en-door-aanpak: ouderen gaan met ouderen in gesprek over ouderenmishandeling in brede zin. Het gaat niet alleen over fysieke mishandeling (die helaas voorkomt), maar ook over psychische mishandeling, verwaarlozing, financiële uitbuiting en seksueel misbruik. Belangrijke slogans die gehanteerd worden zijn ‘Een veilig thuis, daar maak je je toch sterk voor’, ‘Het is eerder ouderenmishandeling dan je denkt’ en ‘Het stopt niet vanzelf’. Het NOOM voegt daar aan toe: ‘Praten helpt!’. In de voorlichting wordt het meldpunt huiselijk geweld uitdrukkelijk onder de aandacht gebracht. In de campagne wordt gebruik gemaakt van voorlichtingsmateriaal van het Ministerie van VWS, dat ontwikkeld is in het kader van het landelijk Actieplan Ouderen in veilige handen.
De voorlichtingscampagne ging officieel van start in november met vier regionale bijeenkomsten in Rotterdam (13 november), Akersloot (14 november), Den Bosch (19 november) en Hoogeveen (22 november). In totaal kwamen 280 bestuurs- en kaderleden af op het programma waarin informatie over ouderenmishandeling werd ondersteund met verhalen uit de praktijk en toneel van het Toetstheater waarin situaties werden uitgebeeld. Het programma maakte iedere keer veel los, getuige de vele reacties uit de zaal.
27
Een ruime vertegenwoordiging vanuit alle lidorganisaties van het NOOM gaf acte de présence. We kregen vooraf de beschikking over 40 plaatsen; uiteindelijk namen 68 migrantenouderen deel. Daarmee gaven de oudere migranten blijk van een enorme betrokkenheid bij deze problematiek en de motivatie om hiermee aan de slag te gaan. Dat krijgt zijn vervolg in 2013 en 2014. 2.7. Meer dan vergeten Hoewel het project Meer dan vergeten officieel al in 2011 is afgesloten lopen de activiteiten nog steeds door. Er blijft vraag naar het vertonen van de films waarin Surinaamse en Turkse families vertellen over hun dilemma’s en keuzes in de zorg voor hun dementerende vader of moeder. Begeleiding door de gespreksleiders van het NOOM is vaak gewenst bij de migrantengroepen. Op verzoek brengt het NOOM organisaties met gespreksleiders in contact. Ook door de gespreksleiders binnen de lidorganisaties zelf worden met enige regelmaat nog bijeenkomsten georganiseerd.
Ook komen er nog steeds verzoeken om presentatie van de films voor professionals en vrijwilligers in de zorg. Op 24 mei verzorgde bureaumedewerker Yvonne Heygele een inleiding voor het Netwerk Allochtone Ouderen in Schiedam op verzoek van de gemeente. Christina Harrevelt werkte mee aan twee workshops op het congres Multiculturele dementiezorg, georganiseerd door StudieArena en zorginnovatiebureau DAZ in samenwerking met Actiz en Alzheimer Nederland op 4 oktober 2012. Pluspunt Rotterdam, centrum voor ouderen en participatie, heeft in de afgelopen jaren een uitgebreid project rond dementie bij oudere van Turkse en Marokkaanse herkomst uitgevoerd. De hier opgeleide Turkssprekende voorlichters hebben ook steeds gebruik gemaakt van de dvd ‘Meer dan vergeten’. Ter afsluiting van het meerjarenproject organiseerde Pluspunt op 24 april 2012 een training voor vrijwilligers en medewerkers van instellingen die interesse hebben in het dementieproject en dit binnen de eigen instelling willen uitzetten. Het NOOM heeft bijgedragen aan bekendmaking van de training binnen het eigen landelijk netwerk en de werving van deelnemers.
28
Ter gelegenheid van de ENIEC (European Network on Intercultural Elderly Care) Conferentie, die in 2012 in Nederland werd gehouden, zijn de films Meer dan vergeten in een Engelse versie vertoond. 2.9. Presentaties Ook in 2012 verzorgde het NOOM weer diverse presentaties. In het kader van de informatieverspreiding en kennisoverdracht is het belangrijk dat zowel de bureaumedewerkers als de bestuursleden en waar mogelijk ook actieve vrijwilligers presentaties en inleidingen geven om zo de aandacht te vestigen op de wensen en behoeften, kwaliteiten en ervaringen van oudere migranten. We noemen een aantal presentaties die in het verslagjaar buiten het kader van elders vermelde projecten hebben plaatsgevonden: Diversity and ageing in the Netherlands, tijdens Eniec conferentie, 22 maart 2012. Oudere migrant is ook een klant! Tijdens bijeenkomst in Verpleeghuis Oldenhove in Losser, 25 april 2012. Zorg voor oudere migranten! Hoezo? Voor Zorgcafé ELO en Parkhof in Maassluis, 20 juni 2012. De rijkdom van de oudere migrant, maar hoe bereiken we ze?, tijdens bijeenkomst Geef armoede een gezicht bij Axion Continu in Utrecht, 22 juni 2012. De juiste snaar in het zorgaanbod, tijdens het seminar Meer doen met jong en oud in de buurt van Aedes Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg tijdens de 50 Plus Beurs op 14 september 2012. Gelukkig oud worden in Almere, voor Zorggroep Almere tijdens Stadsconferentie op 18 oktober 2012. 2.10. Diversen Ook op allerlei andere manieren werkte het NOOM in 2012 aan de verspreiding van kennis over de oudere migranten. Dat gebeurde door deelname aan klankbordgroepen en panelbijeenkomsten. Ook via adviesgesprekken en in onderzoeken verwoordde het NOOM de wensen en behoeften van de oudere migranten. Om een beeld te geven van de verscheidenheid van dit soort activiteiten noemen we er hier enkele. Het NOOM leverde ook dit jaar (in oktober) een bijdrage aan het Rijkstraineeprogramma van de overheid voor toekomstige ambtenaren, georganiseerd door de Universiteit Leiden. Hieraan namen meer dan 100 afgestudeerden deel. We ontvingen een delegatie uit Antwerpen die zich wilde informeren over het Nederlandse ouderenbeleid. Coördinator Freddy May organiseerde een ontvangst en rondleiding bij Humanitas Bergweg (waar diverse cultuurspecifieke inloop- en dagopvangprojecten lopen), in Rotterdam in november 2012. Twee vertegenwoordigers van het NOOMoverleg namen deel aan een bijeenkomst van Forum over ouderenbeleid in december 2012. Het NOOM werkte mee aan een interview ten behoeve van het Cahier Oudere Mantelzorgers van het samenwerkingsverband Impuls in Gelderland. 29
We leverden gegevens aan ten behoeve van een Europees onderzoek van ENAR (European Network Against Racism) en het Age Platform Europe. Deze kregen een plaats in de 'Joint AGE-ENAR position paper: The voices of older ethnic and religious minorities and migrants', gepubliceerd op 22 november 2012 in het kader van het Europees Jaar van Actief Oud Worden en de Solidariteit tussen de Generaties. Het NOOM begeleidde en adviseerde diverse studenten bij scripties en onderzoeksopdrachten, waarbij ook onze bibliotheek en ons netwerk ter beschikking werd gesteld. Het NOOM gaf onder de achterban bekendheid aan het initiatief van Loesje (van de affiches!) om buitenlandse wijsheden te verzamelen. Het NOOM gaf medewerking aan een interview vanuit de Parkinson Vereniging ten behoeve van hun toekomstig beleid. Diverse vertegenwoordigers uit de NOOMgelederen namen deel aan de ENIEC Conferentie in maart 2012 in Amsterdam. Naar aanleiding van de inleiding van Freddy May verscheen in de Spits een artikel. Voorzitter Christina Harrevelt schreef een blog voor Skipr: Oudere migranten onevenredig hard getroffen door alle bezuinigingsmaatregelen.
30
Hoofdstuk 3 Sterke personen maken een sterke organisatie Empowerment Vertrouwen op eigen kracht: het is de centrale boodschap die momenteel wordt afgegeven door de overheid. Voor de oudere migranten is dat niet nieuw. Dat was wat hen destijds dreef om de stap tot migratie naar Nederland te maken. Of – als er geen sprake was van eigen keuze – op zijn minst wat ze hier hebben moeten doen om een nieuw bestaan op te bouwen. Het versterken van die eigen kracht zien we terug in alle projecten en activiteiten van het NOOM. In dit hoofdstuk beschrijven we twee vernieuwende projecten waar empowerment centraal staat en de activiteiten die het NOOM heeft ontwikkeld ten behoeve van de deskundigheidsbevordering van de vrijwilligers. Hoe beter zij zijn toegerust, des te beter kunnen zij al die uiteenlopende activiteiten met en voor migrantenouderen vorm geven en uitvoeren. 3.1. Wonderen doen met weinig geld Vrouwen, en met name oudere (migranten)vrouwen, hebben extra te lijden onder de financiële crisis. Zij behoren relatief vaak tot de laagste inkomensgroepen. Velen van hen zijn niet economisch zelfstandig. Anderen zijn als weduwe of gescheiden vrouw jarenlang aangewezen op een zeer laag inkomen. We spreken niet voor niets over 'verborgen armoede': deze problematiek is veelal met taboes omgeven. Dat was de aanleiding voor NOOM en FNV Vrouwenbond om Wonderen doen met weinig geld te initiëren. Het project was erop gericht om taboes doorbreken en de financiële positie van oudere vrouwen bespreekbaar maken, vrouwen inzicht verstrekken in mogelijkheden om de inkomenspositie te verbeteren en werken aan empowerment om zelf stappen tot verandering te zetten. Ook onderlinge kennismaking tussen vrouwen van verschillende achtergronden was een belangrijk doel. Financiering werd verkregen van SKANfonds, Fonds Sluyterman van Loo en RCOAK.
31
Wonderen doen met weinig geld (gestart in augustus 2011) bestond uit twee fasen. Vrouwen van verschillende achtergronden gingen met elkaar in gesprek, eerst in eigen kring, later in gemengde groepen. De FNV Vrouwenbond organiseerde drie bijeenkomsten in 2011. Vanuit het NOOM waren er negen gespreksbijeenkomsten in de periode oktober 2011-maart 2012 met groepen Turkse, Molukse en Surinaamse vrouwen. In enkele groepen namen ook een paar mannen deel. In april en juni 2012 hebben drie gezamenlijke regionale ontmoetingsbijeenkomsten (tweede fase) plaatsgevonden in Rotterdam, Zwolle en Amsterdam. Vanwege de grote belangstelling werden de bijeenkomsten ook toegankelijk gemaakt voor vrouwen die eerder nog niet mee hadden kunnen doen aan een gespreksbijeenkomst. In Rotterdam (13 april), namen zo'n 30-40 Nederlandse, Surinaamse, Kaapverdiaanse, Caribische, Afghaanse, Iraanse en Indische vrouwen deel. In Zwolle (17 april) was de opkomst het grootst: ca. 70 Nederlandse, Turkse, Surinaamse en Molukse vrouwen maakten kennis met elkaar en wisselden ervaringen uit. De ontmoetingsbijeenkomst in Amsterdam (8 juni) werd bijgewoond door 22 vrouwen afkomstig uit Eritrea, Soedan, Afghanistan, Iran, Irak en Kenia, Suriname en Nederland.
In het ochtendprogramma lag veel nadruk op de onderlinge kennismaking en uitwisseling. Dat gebeurde onder andere aan de hand van spreekwoorden over geld. Ook werden sketches gespeeld en nabesproken, waarin (weinig) geld centraal stond. Het was bijzonder om te zien dat er zoveel openheid was om het onderwerp bespreekbaar te maken. Voor veel vrouwen was de herkenning onderling groot. Er werden ook volop tips geformuleerd waar anderen weer van konden leren. In de middag volgden workshops over budgetteren, schuldhulpverlening en financiële regelingen. De praktische informatie voldeed aan een grote behoefte.
32
Wonderen doen met weinig geld genereerde ook ‘spin-off’. Vanuit diverse hoeken werd het model voor de gespreksbijeenkomsten opgevraagd, zodat vrijwilligers binnen organisaties daarmee zelf aan de slag konden. CMO-Groningen organiseerde een geheel eigen project. Op 10 april 2012 verzorgde het NOOM een training voor de gespreksleiders en –leidsters aldaar. Op de landelijke dag van de Zuid-Europese ouderen, georganiseerd door de ouderencommissie van Lize op 30 september 2013 werden twee workshops gegeven op basis van de aanpak van Wonderen doen met weinig geld. Een belangrijk resultaat van Wonderen doen met weinig geld is dat het onderwerp binnen de NOOM-organisaties op de agenda is geplaatst. Voor de groepen uit de achterban van FNV Vrouwenbond en het NOOM is de wederzijdse kennismaking zeer gewaardeerd. Een Tipwijzer is gemaakt, waarin alle tips die de deelneemsters elkaar hebben gegeven zijn verzameld. Deze is te downloaden via de NOOM-website. De activiteiten hebben bovendien input geleverd voor een vervolgtraject om beleidmakers, politiek en professionals bewust te maken van de kwetsbare financiële positie van oudere vrouwen en te voorzien van concrete actiepunten. ‘Méér wonderen doen met weinig geld’ zal plaatsvinden in 2013-2014, met dank aan het SKANfonds voor de financiering.
33
3.2. Oud en wijs genoeg?! Het NOOM werkt er hard aan om aandacht te vragen voor de oudere migranten. Zij zijn vaak niet of nauwelijks in beeld bij beleidmakers en beslissers, onderzoekers en professionals in wonen, welzijn en zorg. De groep oudere migrantenvrouwen staat in het bijzonder op afstand als het gaat om aandacht. Oudere migrantenvrouwen, met name uit bijvoorbeeld de Turkse en Marokkaanse, maar ook uit andere groeperingen, laten een bijzondere combinatie van kwetsbaarheid en kracht zien. De vrouwen zijn doorgaans tegen wil en dank (en minder uit vrije keuze) pionier in een ander land geworden. Hun leven draaide veelal om man en kinderen. De vreemde omgeving bleef vaak vreemd, doordat er weinig kansen waren om daadwerkelijk te participeren. Voor een deel van de migrantenvrouwen heeft dat geleid tot sociaal isolement. Zij zijn niet gewend iets voor zichzelf te wensen en eigen keuzes te maken. Voor hen is het belangrijk om zich voor te bereiden op hun oude dag, die zij meestal hier in Nederland willen doorbrengen in de buurt van hun kinderen en kleinkinderen. Maar hoe bereid je je dan voor? Om deze groep oudere migrantenvrouwen een steun in de rug te geven hebben Dona Daria (Kenniscentrum Emancipatie Rotterdam) en NOOM (Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten) het initiatief genomen tot het project Oud en wijs genoeg?!. Turkse, Marokkaanse en Kaapverdiaanse 50+ vrouwen werden geactiveerd om mee te doen. In een cursus van 10 bijeenkomsten leerden ze nadenken over hun oude dag en te bedenken wat ze zélf zouden willen. Ze maakten kennis met diverse voorzieningen, dichtbij huis. Bijzonder was dat de dochters van de vrouwen betrokken werden in het project. Zo kwam het gesprek op gang en werden verwachtingen naar elkaar uitgesproken. Oud en wijs genoeg?! is uitgevoerd in drie Rotterdamse deelgemeenten (Noord, Feijenoord en Delfshaven) in twee fasen. De eerste fase startte in het najaar van 2011, de tweede fase begon in augustus 2012. In totaal hebben 41 Marokkaanse vrouwen, 23 Kaapverdiaanse vrouwen (én 9 mannen!) en 31 Turkse vrouwen deelgenomen. Het ging om vrouwen (en enkele mannen) van 50 jaar en ouder die in sociaal isolement leven. Dat wil zeggen vrouwen die mogelijk wel over voldoende familierelaties beschikken, maar daarbuiten een klein sociaal netwerk hebben, slecht Nederlands spreken, weinig zelfredzaam zijn en beperkt toegang hebben tot ontmoetings-, welzijns- en zorgvoorzieningen in de buurt. De keuze voor de groep 50+ migrantenvrouwen werd ingegeven door de overweging dat vrouwen op deze leeftijd nog ‘tijd’ hebben om zich voor te bereiden op hun oude dag. Dankzij de financiering van het VSBfonds, SKANfonds en het Sint Laurensfonds hebben Dona Daria en het NOOM ruimte gekregen om te experimenteren met deze groepen, die vaak beschouwd worden als ‘moeilijk bereikbaar’ en ‘moeilijk in beweging te krijgen’. De resultaten zijn zeer positief beoordeeld door de deelnemende vrouwen en ook door de familieleden. Werken aan zelfvertrouwen, het realiseren van lotgenotencontact, uitgaan van eigen kracht en het op gang helpen van het gesprek tussen de generaties blijken ‘gouden’ elementen om oudere migrantenvrouwen te ondersteunen in hun keuzes voor de oude dag.
34
Oud en wijs genoeg?! is afgesloten met een expertmeeting op 15 april 2013. Daarnaast is een artikel gepubliceerd in het vakblad Zorg en Welzijn in juni 2013. In juli 2013 is een methodiekbeschrijving uitgebracht. 3.3. Training Bewegen voorkomt vallen Vanwege de grote belangstelling voor een training op het gebied van veiligheid, valpreventie en bewegen, die het NOOM op 8 december 2011 uitvoerde in samenwerking met het Nederlands Instituut Sport en Bewegen en Stichting Consument en Veiligheid (nu VeiligheidNL geheten) werd in januari 2012 deze training opnieuw aangeboden.
Deze keer zijn 17 actieve vrijwilligers opgeleid om voorlichting te geven over de oorzaken van vallen bij ouderen, het belang van bewegen om vallen te voorkomen. Ook hebben zij geleerd te werken met een checklist waarmee zij zowel groepsgewijze als individueel ouderen kunnen adviseren over veiligheid in het kader van valpreventie. De training Bewegen voorkomt vallen is georganiseerd met subsidie van het Ministerie van VWS.
35
3.4. Training Beweeg je Brein! In het deskundigheidsbevorderingsprogramma, gefinancierd door het Ministerie van VWS, heeft de training Beweeg je Brein! een plaats gekregen. De training voor vrijwilligers die werken met oudere migranten is ontwikkeld in het kader van het bredere project dat het NOOM heeft uitgevoerd met steun van de Stimuleringsprijs van NUZO (zie verder par. 2.4.). Aan de training op 27 februari 2012 is deelgenomen door 24 vrijwilligers.
3.5. Valpreventie en t’ai chi Op 9 maart organiseerde het NOOM een terugkomdag voor alle voorlichters Bewegen voorkomt vallen en Beweeg je brein!. Op deze dag konden deelnemers kennismaken met t’ai chi en de waarde die deze sport kan hebben in het kader van bewegen met ouderen. Equilibirum Maastricht verzorgde de training met twee docenten en enkele vrijwilligers.
36
De training bouwde voort op vragen die in eerdere trainingen naar voren waren gekomen: welke oefeningen zijn geschikt voor ouderen met beperkingen? En hoe kun je oefeningen afstemmen op verschillende niveaus? Daaraan is uitgebreid aandacht besteed tijdens deze dag. De deelnemers hebben kennisgemaakt met de basis van t’ai chi. Ze hebben geleerd hoe ze passende oefeningen kunnen geven voor mensen die nog fit zijn, maar ook aan ouderen die niet meer goed ter been zijn. Er is geoefend met verschillende manieren om op te staan uit je stoel. Ook is instructie gegeven over de manier waarop een oudere het beste kan opstaan na een val. Het was een zeer levendige en vrolijke, maar ook heel praktische dag, die ruimschoots beantwoordde aan de verwachtingen van de 49 vrijwilligers vanuit alle lidorganisaties van NOOM. De training werd gefinancierd uit de bijdrage van het Ministerie van VWS voor deskundigheidsbevordering van vrijwilligers. 3.6. Kadertraining Turkse Ouderen Federatie De reeks van kadertrainingen op maat voor de lidorganisaties, die vanaf het najaar van 2011 plaats konden vinden binnen de subsidie van het Ministerie van VWS, werd afgesloten met een kaderweekend voor de vrouwelijke vrijwilligers van de Turkse Ouderen Federatie op 3 en 4 maart 2012. 29 vrouwen gingen aan de slag met de centrale vraag ‘Hoe word ik oud in Nederland?’. Aan de orde kwamen onder andere de veranderingen in het denken over (gezondheids)zorg in Nederland, de inkomenspositie van oudere migranten, dilemma’s in de Turkse gemeenschap ten aanzien van de zorg en manieren waarop je je binnen je organisatie inzetten voor (andere) ouderen.
37
3.7. Training Familiezorg Samen met het Expertisecentrum Familiezorg verzorgde het NOOM op 7 maart 2012 een training voor vrijwilligers over Werken in de Zorgdriehoek (oudere – familiezorger – professional). Deze werd gegeven in het kader van het project Betrokken bij Buurtbeleid (zie par. 2.1.) voor 24 vrijwilligers.
3.8. Training Effectief Onderhandelen Eveneens binnen het project Betrokken bij Buurtbeleid vond op 14 april 2012 de training Effectief Onderhandelen plaats. Hieraan werd deelgenomen door 28 vrijwilligers (zie par. 2.1.).
38
Hoofdstuk 4 Een solide basis om verder te groeien Professionalisering en versterking van de organisatie In de snel veranderende context van de Nederlandse samenleving blijft ook het NOOM zelf als organisatie flink in beweging. Uiteraard wordt veel geïnvesteerd in het grootste kapitaal van het NOOM en de lidorganisaties: de vrijwilligers. In het hoofdstuk over empowerment hebben we daarvan al verslag gedaan. Maar ook op andere manieren werkt het NOOM aan de versterking van de onderlinge samenhang en de organisatie zelf. Als netwerkorganisatie is onderlinge communicatie een basisvoorwaarde. 3.1. Ondersteuning lidorganisaties Een belangrijke taak voor het NOOM ligt in de ondersteuning van de lidorganisaties bij de opbouw en versterking van hun organisatie en de activiteiten die zij uitvoeren. Regelmatig wordt een beroep gedaan op de medewerkers van het bureau om een inleiding of workshop te geven tijdens een bijeenkomst van de lidorganisaties. In 2012 betrof dat bijvoorbeeld: Inleiding over de gevolgen van de bezuinigingen voor de oudere migranten voor bijna 1000 Hindoestaans-Surinaamse ouderen, tijdens het tienjarig bestaan van NEHOB op 3 juni 2012. Workshops ‘Wonderen doen met weinig geld’ voor de dag voor Zuid-Europese ouderen van de ouderencommissie van Lize op 30 september 2012 Informatieverschaffing over het NOOM tijdens de landelijke ouderendag van OCaN op 24 november 2012. Ondersteuning van de lidorganisaties behelst bovendien advisering bij subsidieaanvragen, projectontwikkeling en projectevaluatie. Het onderzoeken en creëren van kansen ten behoeve van de lidorganisaties is bij uitstek een onderneming die het NOOM als samenwerkingsverband op zich kan nemen. In dat kader zijn in 2012 bijvoorbeeld gesprekken gevoerd met het Oranjefonds om een kader te scheppen voor projecten die de maatschappelijke participatie van oudere migranten kunnen versterken. Belangrijk is de deskundigheidsbevordering van de vrijwilligers op diverse niveaus. Bovendien kan het NOOM, dankzij de goede onderlinge samenwerking, financiering vinden voor gezamenlijke projecten, zoals de voorlichtingscampagnes AOW en Ouderen in veilige handen. Hierdoor kunnen de lidorganisaties weer eigen activiteiten voor de achterban uitvoeren en nieuwe en actuele onderwerpen aan de orde stellen. De ondersteuning komt voor een deel van de medewerkers van het bureau. Daarnaast vormt het NOOM-overleg een belangrijke schakel in wederzijdse versterking van de lidorganisaties. De onderlinge advisering en samenwerking krijgt steeds meer vorm door uitwisseling van contacten, kennis en producten. 3.2. Bruggenbouwers heb je nooit genoeg! De afgelopen jaren hebben we talrijke malen gehoord: ‘We kunnen ze niet vinden….!’. Organisaties, overheden en onderzoekers willen in verbinding komen met de doelgroep van oudere migranten, maar slagen er niet in hen te bereiken en te betrekken. Dankzij meerjarenfinanciering van Fonds PGO heeft het NOOM in de achterban vele, actieve migrantenouderen kunnen opsporen met uiteenlopende kwaliteiten en ervaring. Er is een 39
grote groep deskundige vrijwilligers gevormd die als bruggenbouwer het NOOM willen versterken. Zij zijn bereid te functioneren als verbindende schakel tussen hun achterban en de Nederlandse samenleving: bestuursleden, maar ook ‘gewone’ vrijwilligers die zich inzetten binnen de eigen vereniging of de buurt; ouderen van Surinaamse, Turkse, Marokkaanse, Molukse, Chinese, Caribische en Zuid-Europese herkomst; ouderen die nog in het arbeidsproces zitten of inmiddels met pensioen zijn; mensen met hoge en lage opleiding. Bruggenbouwer ben je niet zomaar. Een goede bruggenbouwer is in staat zich thuis te voelen en in te leven in twee werelden. Hij of zij is in staat over de grenzen van de eigen gemeenschap heen te kijken, maar staat tegelijk stevig met de voeten ín de eigen gemeenschap. Door goedgeïnformeerde en goedopgeleide oudere migranten in te schakelen in samenwerkingsverbanden en hen te vragen deel te nemen aan conferenties werkt het NOOM aan een positievere beeldvorming in de buitenwereld en het overbruggen van weerstanden en terughoudendheid.
Bruggenbouwers heb je nooit genoeg is in 2013 afgerond met een publicatie, waarin een selectie van de bruggenbouwers van het NOOM zich presenteren. 3.3. Website: www.netwerknoom.nl De website van het NOOM functioneert als vraagbaak voor onze achterban en derden die meer informatie willen over de specifieke aandachtspunten ten aanzien van oudere migranten. In 2012 is de website opnieuw verder verbeterd en uitgebreid. Met relatief weinig middelen kan het NOOM langs deze weg voorzien in de groeiende behoefte aan informatie. In 2012 groeide het aantal hits tot boven de 10.000 gemiddeld per maand. Het aantal unieke bezoekers bedroeg 1.000 – 1.500 per maand. 3.4. Digitale nieuwsbrief Ook de digitale nieuwsbrief is belangrijk binnen een netwerkorganisatie als het NOOM. De nieuwsbrief biedt informatie over de activiteiten en projecten van het NOOM zelf, 40
belangrijke activiteiten en hoogtepunten binnen de lidorganisaties, actuele ontwikkelingen, presentaties, handboeken en publicaties die van belang zijn voor de oudere migranten. Via de digitale nieuwsbrief onderhoudt het NOOM de relaties met veel actieve vrijwilligers in de achterban en belangstellende professionals en vrijwilligers van andere organisaties en overheden. Nadat tegen de zomer van 2011 het record van 1000 abonnees werd behaald, telde de digitale nieuwsbrief eind 2012 al ruim 1.200 abonnees. De nieuwsbrief is in 2012 17 maal verschenen. 3.5. Financiering Ondanks het afnemen van de instellingssubsidie vanuit Fonds PGO weet het NOOM als projectorganisatie heel goed nieuwe kansen en financieringsmogelijkheden aan te boren. Ook in 2012 bewees het NOOM in staat te zijn tot financiële continuïteit. Naast de instellingssubsidie van Fonds PGO (Ministerie van VWS) ontving het NOOM in 2012 van Fonds PGO ook projectsubsidies. Daarmee werd het NOOM in staat gesteld het project Bruggenbouwers heb je nooit genoeg! uit te voeren en te participeren in de meerjarige samenwerkingsprojecten Betrokken bij Buurtbeleid, Gezond Ouder Worden en Blijven, 50+ Werkt en Keurmerk Seniorvriendelijk ziekenhuis. Dankzij samenwerking met de andere ouderenbonden ANBO, Unie KBO en PCOB heeft het NOOM de kans gekregen om te participeren in de gezamenlijke voorlichtingscampagne ‘Ouderen in veilige handen’ in samenwerking met het Ministerie van VWS. De campagne is van start gegaan op 1 oktober 2012 en zal doorlopen tot en met december 2014. Vanuit een andere subsidieregeling bij VWS werden begin 2012 enkele deskundigheidsbevorderingsactiviteiten voor de vrijwilligers gefinancierd. In het kader van het Nationaal Programma Ouderenzorg was er via ZonMw financiering beschikbaar voor het NOOM aandeel in de volgende projecten: het CSO-project Krachtig cliëntperspectief in het NPO. Zorg voor je ouders (KOZ/AMC, i.s.m. Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik). De stem van de oudere migrant (NUZO). Beweeg je Brein! (via Stimuleringsprijs vanuit NUZO). Via het programma Zorg voor Beter van ZonMw was bovendien financiering voor de inzet van NOOM in het project Zorgleefplan / Zorg App, eveneens i.s.m. het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik. SKANfonds, RCOAK en Fonds Sluyterman van Loo stelden het NOOM en FNV Vrouwenbond in staat het project Wonderen doen met weinig geld uit te voeren. VSBfonds, SKANfonds en Sint Laurensfonds maakten Oud en wijs genoeg?! van Dona Daria en het NOOM mogelijk. De gemeente Waalwijk verleende het NOOM een waarderingssubsidie. Daarmee kon het NOOM activiteiten uitvoeren om de resultaten van het intensieve begeleidingstraject ‘Ontmoeting over de drempel’ uit 2011 te borgen. Het ging erom de opgeroepen aandacht voor oudere migranten bij welzijns- en zorgorganisaties te laten beklijven en de 41
migrantenorganisaties te ondersteunen bij het opzetten van specifieke activiteiten ten behoeve van ouderen. Diverse organisaties, waaronder Pharos, verleenden het NOOM de opdracht om kleinere, kortlopende activiteiten uit te voeren. De uitvoering van de voorlichtingsbijeenkomsten over de (afschaffing van de partnertoeslag) AOW werd via Pensioenkijker.nl gefinancierd door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het Sint Laurensfonds maakte Beweeg je Brein! in Rotterdam mogelijk. Het Oranje Fonds heeft het NOOM in 2012 subsidie toegezegd om projecten te ontwikkelen om de participatie van oudere migranten op lokaal niveau te versterken. Hieraan zal in 2013 uitvoering worden gegeven. De 50 Plus Beurs gaf sponsoring door gratis kaarten ter beschikking te stellen voor de achterban van de lidorganisaties en stand en podium in rekening te brengen voor een vriendenprijs.
42
Bijlage 1 De samenstelling van het NOOM In 2012 waren bij het NOOM negen landelijke organisaties van oudere migranten aangesloten. Dit zijn: Chun Pah Fos’ten IOC Lize LSMO MOBiN NEHOB OCaN TOF
Landelijke vereniging van Chinese ouderenverenigingen Stichting Surinaamse vrouwen 50+ Inspraak Orgaan Chinezen Overlegpartner Rijksoverheid Zuid-Europese gemeenschappen Landelijke Stuurgroep Molukse Ouderen Marokkaanse Ouderen Bond in Nederland Nederlandse Hindoe Ouderen Bond Overlegorgaan Caribische Nederlanders Turkse Ouderen Federatie
Dat betekent dat het NOOM ouderen uit de Molukse, Indische, Italiaanse, Spaanse, Portugese, Griekse, Kaapverdiaanse, Kroatische, Bosnische, Montenegrijnse, Macedonische, Servische, Sloveense, Turkse, Marokkaanse, Caribische en verschillende Chinese en Surinaamse gemeenschappen vertegenwoordigt.
43
Bijlage 2 Bestuur van het NOOM Het Algemeen bestuur van het NOOM was in 2012 als volgt samengesteld: Mw. Drs. C.L. Harrevelt Dhr. B. Saadane Dhr. S.K. Bağci Dhr. C. Nikijuluw Dhr. E. Ruiz Dhr. Mr. Drs. T. Bissessur Dhr. Y. Cheung
voorzitter vicevoorzitter secretaris 1 secretaris 2 penningmeester 1 penningmeester 2 bestuurslid
Van links naar rechts: T. Bissessur, C. Harrevelt, E. Ruiz, S. Bağci, Y. Cheung en C. Nikijuluw Dhr. B. Saadane ontbreekt op deze foto. Het Algemeen Bestuur kwam in 2012 negen maal bij elkaar in de vorm van het NOOMoverleg. Daaraan namen ook de medewerkers van het NOOM-bureau deel. Indien nodig werd het NOOM-overleg versterkt met adviseurs of werden gasten uitgenodigd om over een specifiek onderwerp te spreken. Het Dagelijks Bestuur, bestaande uit de voorzitter, vicevoorzitter, de eerste secretaris en de eerste penningmeester kwam in 2012 tien maal bijeen.
44
Bijlage 3 Het bureau Ten behoeve van het coördineren en faciliteren van de NOOM-doelstellingen is een bureau ingericht. Daarbij is gekozen voor een flexibele organisatie. Het NOOM heeft onderdak bij de CSO in het Piet van Dommelenhuis in Utrecht, waardoor de organisatie gebruik kan maken van korte lijnen naar vele andere spelers in het PGO-veld. Ook secretariële en administratieve diensten worden afgenomen van de CSO. De financiële administratie is ondergebracht bij Jac’s den Boer & Vink, bedrijfseconomisch adviesbureau voor non profit organisaties. De volgende personen vormden in 2012 het bureau: Dhr. F. May coördinator Mw. H. van der Steen secretariaat Mw. Y. Heygele projectontwikkelaar/adviseur
45
Bijlage 4 Visie van het NOOM Ouderen van daar en hier De wensen en behoeften, problemen en dilemma’s van ouderen die in Nederland geboren zijn en ouderen die tijdens hun leven naar Nederland zijn verhuisd komen voor het overgrote deel overeen. Alle ouderen willen graag oud worden in een omgeving die voor hen herkenbaar is en bij hen past. Deels echter zien wij in de groeperingen van oudere migranten specifieke zaken die aandacht behoeven. We hebben al geconstateerd dat oudere migranten ten opzichte van hun leeftijdgenoten van Nederlandse herkomst op meerdere fronten in een achterstandspositie verkeren. En dat brengt mee dat hier extra inspanningen noodzakelijk zijn om deze kwetsbare groep ouderen te ondersteunen bij hun participatie in de Nederlandse samenleving. Ons motto is: ‘Samen waar dat kan, apart waar dat (nog) nodig is’. Bundeling van krachten Binnen het NOOM zijn een groot aantal groepen oudere migranten vertegenwoordigd. Op hoofdlijnen komen hun belangen overeen. Tegelijk ervaren oudere migranten als individuen een grote betrokkenheid bij hun eigen etnische groep. Wij zijn ons er van bewust dat elke aangesloten organisatie autonoom is en gesteld op het bewaren van de eigen identiteit. Door erkenning van het belang van de eigen identiteit is het NOOM in staat verbinding tot stand te brengen en onderling culturele tegenstellingen te overwinnen. Dat proces vraagt aandacht en tijd. Ons accent ligt op wat de groepen bindt. Ook hier geldt: ‘Samen waar dat kan, apart waar dat (nog) nodig is’. Tweezijdig proces Ons ideaalbeeld is dat allochtone ouderen als volwaardige burgers mee kunnen doen in de Nederlandse samenleving, een gelijkwaardige positie innemen en volledige kennis van en toegang hebben tot de voorzieningen. Helaas is dat ideaalbeeld nog ver weg. In die zin zouden we het NOOM kunnen omschrijven als een ‘noodzakelijk kwaad’. Zowel aan de kant van de oudere migranten als aan de kant van de Nederlandse samenleving is nog veel werk te verzetten. De oudere migranten en hun organisaties hebben ondersteuning nodig om zich voldoende toe te rusten om deel te nemen aan de maatschappij. De maatschappij moet ruimte geven voor de kracht en kwaliteit van alle burgers. Dit veranderingsproces is een tweezijdig proces. De stem van de mensen zelf Het NOOM wil een podium zijn van de oudere migranten zelf. De laatste jaren is veel gesproken en geschreven óver de positie van oudere migranten, vaak in combinatie met goede intenties en goede analyses. Nu is het tijd dat de oudere migranten zelf hun stem laten horen en hun wensen en behoeften naar voren brengen.
46
Samenwerking Het NOOM is een kleine organisatie. Samenwerking is voor ons een sleutelwoord. Alleen samen met andere organisaties is het NOOM in staat om stappen te zetten op weg naar een betere positie van en participatie door oudere migranten. Het aangaan van bondgenootschappen en allianties vormt een essentieel onderdeel van het werk van het NOOM. Bij de keuze van samenwerkingspartners en –projecten zullen naast overwegingen van strategische aard zaken als openheid, motivatie en geboden kansen leidend zijn.
47
Bijlage 5 Samenwerkingspartners in 2012 (op alfabetische volgorde) Actiz Aedes Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg A.K. Geylani Moskee, Waalwijk Alzheimer Nederland ANBO Arcon Bureau Brom CABO Amsterdam Cares, Kampen
Molukse Vrouwengroep GPPA, Waalwijk Motif, Turkse vrouwengroep, Waalwijk MovedMedia MOVISIE Multiculturele Zorgboerderij Twente Nederlands Instituut Sport & Bewegen Nederlands Migratie Instituut Netwerk KOZ/AMC NFK (Nederlandse Federatie van Kankerverenigingen) Casade, Waalwijk NIVEL Catharsis Producties / 50+ Euro Song Festival NPCF (Nederlandse Patiënten en Consumenten Federatie) CG-Raad (Chronisch zieken en NUZO gehandicapten Raad CMO Groningen NVOG CNV Parkinson Vereniging Coalitie Erbij PCOB Consument & Veiligheid (nu: Veiligheid.nl) PGO Support Cordaan Pharos COSBO-Stad-Utrecht Pluspunt, Rotterdam CSO Prefuru De Twern, Tilburg Provinciaal Netwerk Allochtone Ouderen Zuid-Holland Diabetes Vereniging Nederland Radio mArt Dona Daria, Rotterdam SAK (nu: Stichting Gezondheid Allochtonen Nederland) ELO, Maassluis Samenwerkingsverbanden van het LOM Equilibrium, Maastricht SBO-Noord Holland Expertisecentrum Familiezorg Şefkat FNV SKIN-Rotterdam FNV Vrouwenbond SMN Forum Sociale Alliantie Gemeente Waalwijk Spectrum CMO Gelderland Hart & Vaat Groep Stichting Emanuel, Rotterdam Humanitas Bergweg, Rotterdam Stichting Islamitische Ouderen Den Haag IDTV Docs Stichting Maagdenhuis Inspraak Orgaan Chinezen Stichting Pensioenkijker.nl Inspraak Orgaan Turken Stichting Voorbeeld Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik Stichting ZEG 48
Jan Booij Advies Kennis Werkt Kerszenblat Events Kring Ouderen Zorg / AMC Loesje LIZE LOC Zeggenschap in Zorg LOM Maasduinen Zorg Thuis, Waalwijk Marokko Media MediQuest MEE Rotterdam Ministerie van Sociale zaken en Werkgelegenheid, Directie Integratie en Samenleving, Afdeling Integratie en Rechtsstaat Ministerie van VWS, afdeling Maatschappelijke Ondersteuning / Landelijk Actieplan Ouderen in veilige handen
Surinaams Inspraak Orgaan Thebe Unie KBO Vilans Vrouwensalon, Waalwijk VUMC, Metamedica Werkgroep Migranten Senioren Dordrecht Woonsaem Word Granny Zorgbelang Nederland Zorgbelang Zuid-Holland Zorggroep Almere ZOWEL NN (nu: 100, Uw Welzijns- en Zorg Netwerk)
50 Plus Beurs
49
Bijlage 6 Publicaties en producten Voor de volledigheid geven we hieronder een lijst van alle publicaties en producten van het NOOM tot en met juli 2013. Ook publicaties en producten uit samenwerkingsprojecten zijn opgenomen. De publicaties zijn te downloaden op de website van het NOOM: www.netwerknoom.nl. Dvd’s zijn te bestellen of te bekijken via internet. Zie hiervoor eveneens de website. Financiën en inkomen Verslag Themadag Bezuinigingen – wat nu? verslag van een themadag over de gevolgen van de bezuinigingen voor de oudere migranten en hun organisaties. Met aandacht voor beïnvloeding lokaal beleid door bundeling van krachten; samenwerking met een zorgorganisatie; groepswonen; kansen binnen de Wmo. NOOM, 25 oktober 2011 Tipwijzer Brochure met tips die oudere vrouwen van verschillende achtergronden hebben uitgewisseld in het kader van het project ‘Wonderen doen met weinig geld’. Verslag Themadag Financiën na je 65ste Verslag van een themadag met aandacht voor de strijd rond het AOW-gat, de opbouw van de financiën na je 65ste, het lezen van pensioenberichten, erfrecht en uitvaartverzekeringen. NOOM, 20 mei 2009 Gezondheid Verslag Themadag Gezondheid na je 65ste; ouderdom is geen ziekte! Verslag van een themadag over de actuele visie op gezondheid met kernbegrippen als eigen verantwoordelijkheid en zelfregie. Met aandacht voor voorlichting over de zorgverzekering, valpreventie en het belang van bewegen, het gesprek met de huisarts en leven met een chronische ziekte. NOOM, 12 maart 2011 Vanuit het project Bruggenbouwers heb je nooit genoeg! Brochure Bruggenbouwers heb je nooit genoeg! Hierin stelt het NOOM een selectie van bruggenbouwers voor: oudere migranten die beschikken over een groot netwerk in de eigen gemeenschap en specifieke kwaliteiten. Zij hebben aangegeven dat ze zich in willen zetten om een brug te slaan tussen de ouderen in hun achterban en de Nederlandse samenleving. NOOM, 2013
50
Vanuit het project Meer dan vergeten i.s.m. Unie KBO en Bureau Kleurrijk Advies Uitgebreide folder met de resultaten van 'Meer dan vergeten', ervaringen van deelnemers en gespreksleiders, de verschillende projectonderdelen en nadere gegevens Dvd Meer dan vergeten met twee films waarin Turkse en Surinaamse families vertellen over hun zorgen en dilemma’s in de zorg voor hun dementerende vader of moeder. Vanuit het project Gezond Ouder Worden en Blijven i.s.m. Unie KBO, PCOB, NVOG en LOC Brochure Slapen kun je leren Tips voor een gezonde nachtrust, ook bij het ouder worden. Brochure Beter Zien Tips voor goed zicht en gezonde ogen, ook bij het ouder worden. Brochure Meer Bewegen Tips voor beter bewegen, ook bij het ouder worden. Vanuit het project Oud en wijs genoeg?! i.s.m. Dona Daria Artikel Oud en wijs genoeg?!, Oudere migrantenvrouwen op zoek naar een eigen toekomst In Zorg en Welzijn, juni 2013 Methodiekbeschrijving Oud en wijs genoeg?! Uitgangspunten, projectopzet en –onderdelen, samen met bouwstenen voor vervolg om oudere migrantenvrouwen op weg te helpen bij het maken van eigen keuzes ten aanzien van hun oude dag. NOOM/Dona Daria, juli 2013 Nationaal Programma Ouderenzorg Factsheet Cliëntparticipatie van oudere migranten Uitgave in het kader van 'Krachtig cliëntperspectief binnen het NPO' met ‘tips en trics’ om oudere migranten te betrekken en mee te laten praten over wensen en behoeften. CSO, 2012 Handboek participatie van ouderen in zorg- en welzijnsprojecten In het kader van 'Krachtig cliëntperspectief binnen het NPO' is een handboek samengesteld om ouderen te ondersteunen bij het meepraten over gezondheids- en welzijnsinitiatieven CSO, 2010 Bagaimana – Hoe gaat het? Een verkenning van kwetsbaarheid bij oudere migranten NOOM, november 2009 51
Actief zijn Beweeg je Brein! Introductiefilm over de methodiek van cognitieve stimulatie en bewegen, ontwikkeld door Laura Kerszenblat en in samenwerking met het NOOM toegankelijk gemaakt voor vrijwilligers die werken met oudere migranten, februari 2012. Actief Oud Dvd waarin actieve vrijwilligers en ouderen spreken over eenzaamheid en manieren om actief te zijn. Stichting Voorbeeld, m.m.v. NOOM, november 2011 Diversiteit op leeftijd - Agenda voor de toekomst Brochure over het NOOM en belangrijke aandachtspunten ten aanzien van oudere migranten. NOOM, april 2009 Kleurrijke Rijkdom Inspiratieboekje behorend bij het gelijknamige project. Methodiekbeschrijving van een project waarbij ouderen van verschillende achtergronden worden geactiveerd kennis met elkaar te maken en zich actief in te zetten voor de buurt. NOOM, maart 2009 Vanuit het project Betrokken bij Buurtbeleid i.s.m. PCOB, Unie KBO, LOC Zeggenschap in Zorg, NOOM en NVOG Ouderen voor ouderen Folder over Betrokken bij Buurtbeleid: lokale kracht van ouderen Voorjaar 2013 Speerpuntenkaartje Seniorvriendelijk gemeentelijk beleid Samengesteld ten behoeve van beleidsbeïnvloeding op lokaal niveau, met name de gemeenteraadsverkiezingen 2014, Voorjaar 2013 Ouderen voor ouderen Dvd waarin actieve ouderen vertellen waarom en hoe zij zich inzetten voor andere ouderen. Juni 2012 Kwetsbare ouderen: van onzichtbaar tot onmisbaar Handreiking, waarin de volgende vragen centraal staan: Wie zijn het, die kwetsbare ouderen? Waar kunnen we ze vinden? Hoe vormen we ons een beeld van hun wensen? De handreiking is gemaakt voor kaderleden en actieve vrijwilligers om hen op weg te helpen met belangenbehartiging en/of de ontwikkeling van concrete projecten ten behoeve van kwetsbare ouderen.
52
Van knelpunt naar keerpunt Handreiking met tips en adviezen voor succesvolle beïnvloeding van gemeentelijk Wmobeleid rondom verandering in de AWBZ. Signalen? Signaleren! Handreiking over het belang van signaleren vanuit een ouderenorganisatie: Wat zijn relevante signalen? Hoe signaleer je? En wat doe je met deze signalen? Hoe gebruik je signalen om het lokaal beleid te beïnvloeden? Methodiekbeschrijvingen en materialen, ontwikkeld t.b.v. diverse pilotactiviteiten: Vele kralen maken een ketting - Training vrijwilligersnetwerk. Multiculturele ouderenbeurs. Senioren ontmoeten elkaar. Wereld Alzheimer dag voor oudere migranten. NOOM, 2011 Uitwisselingsbijeenkomst over ontmoetings- en dagopvangprojecten Verslag van een bijeenkomst voor vrijwilligers van ontmoetings- en dagopvangprojecten NOOM, 24 november 2010. Uitwisselingsbijeenkomst over samenwerkingsverbanden van oudere migranten Verslag van een bijeenkomst voor lokale en regionale organisaties van en voor oudere migranten NOOM, 14 december 2010 Belangenbehartiging op lokaal niveau Verslag Grijs worden we allemaal! Verslag van een werkconferentie over oudere migranten in Waalwijk. Met aandacht voor Groepswonen, Eenzaamheid en psychische klachten, voorlichting en mantelzorgondersteuning, ontmoeting en kennismaking met de zorg. NOOM, 24 november 2011 Wmo en oudere migranten, blik op een 'kwetsbare' en 'moeilijke' doelgroep Rapportage van een inventarisatie van de ervaringen van oudere migranten met de Wmo NOOM, in samenwerking met de Samenwerkingsverbanden van het LOM (Landelijk Overleg Minderheden), Zorgbelang Nederland en MOVISIE, december 2008 Zorg Verslagen studiebijeenkomsten Diversiteit voor patiënten- en migrantenorganisaties Diversiteit en pijnbeleving en pijnbestrijding (27 januari 2011) Diversiteit en dementie (26 mei 2011) Diversiteit en terminale zorg (27 oktober 2011)
53
Verbeteren van ondersteuning aan allochtone mantelzorgers Onderzoeksverslag van Anne van Middelaar, stagiaire van NOOM, met goede voorbeelden en aandachtspunten voor gemeenten, welzijns- en zorginstellingen en de organisaties van oudere migranten NOOM, oktober 2010 In Dialoog Verslag van de conferentie In Dialoog, georganiseerd door Actiz in samenwerking met CSO en NOOM over de gevolgen van de pakketmaatregelen AWBZ voor dagverzorgingsprojecten en goede voorbeelden van alternatieve financiering, met speciale aandacht voor de oudere migranten. NOOM, 15 april 2010 Samen uit, samen thuis Verslag van een onderzoek naar de gevolgen van de pakketmaatregelen AWBZ voor oudere migranten die gebruikmaken van dagactiviteiten. CSO en NOOM, in het kader van de Cliëntmonitor Langdurige Zorg, januari 2010 Verslag Themadag Zorg na je 65ste Verslag van een themadag over de actuele ontwikkelingen in de zorg voor oudere migranten NOOM, 7 april 2010. Diverse thema’s Verslag projectendag Terugkijken en herinneren – wat betekent de migratie voor ons? Verslag van een dag gewijd aan goede voorbeelden hoe organisaties van oudere migranten ondersteuning kunnen bieden in zingeving en de balans opmaken. NOOM, 23 november 2011 Oudere migranten in gesprek met zorgverzekeraars Verslag van een werkconferentie in samenwerking met Pharos en met medewerking van Agis. NOOM/Pharos, 27 november 2010 Verslag Projectencarrousel 2010 Verslag van de jaarlijkse dag waarop de lidorganisaties van het NOOM hun projecten presenteren. NOOM, 4 november 2010
54
Bijlage 7 Lijst van gebruikte afkortingen AIO AMC ANBO AOW AWBZ Awgb BbB CRM CSO ENIEC FNV IOC IVM KIZ KOB KOZ Lize LOC Zeggenschap in zorg LOM LSMO Ministerie van VWS MOBiN NEHOB NFU NISB NOOM NPCF NPO NVOG NUZO OCaN PCOB PGO RCOAK SAK SBO SMN TOF TSO Wmo Unie KBO ZEG
Aanvullend Inkomen Ouderen Amsterdam Medisch Centrum Algemene Nederlandse Bond van Ouderen Algemene Ouderdoms Wet Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten Algemene wet gelijke behandeling Betrokken bij Buurtbeleid (project van PCOB, Unie KBO, NOOM, NVOG en LOC Zeggenschap in Zorg) College voor de rechten van de Mens Centrale Samenwerkende Ouderenorganisaties European Network on Intercultural Elderly Care Vakcentrale FNV Inspraak Orgaan Chinezen Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik Kwaliteit In Zicht Koopkrachttegemoetkoming Oudere Belastingplichtigen Kring Ouderen Zorg Gesprekspartner voor de Rijksoverheid voor de ZuidEuropese gemeenschappen Landelijk Overleg Cliëntenraden Landelijk Overleg Minderheden Landelijke Stuurgroep Molukse Ouderen Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Marokkaanse Bond van Ouderen in Nederland Nederlandse Hindoe Ouderen Bond Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie Nationaal Programma Ouderenzorg Nederlandse Vereniging van Organisaties van Gepensioneerden Netwerk Utrecht Zorg Ouderen Organisatie van Caribische Nederlanders Protestants Christelijke Ouderen Bond Patiënten-, Gehandicapten- en Ouderenorganisaties Roomsch Catholijk Oude Armen Kantoor (fonds) Stichting Allochtonen & Kanker Samenwerkende Bonden van Ouderen Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders Turkse Ouderen Federatie Turkse Senioren Overijssel Wet maatschappelijke ondersteuning Organisatie van Katholieke Bonden van Ouderen Inspraakorgaan Zuid-Europese Gemeenschap, Amsterdam 55
Colofon Dit jaarverslag is een uitgave van het NOOM Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten
Bezoekadres: Piet van Dommelenhuis 4e etage Churchilllaan 11 3527 GV Utrecht Postadres: Postbus 2069 3500 GB Utrecht T: 030 276 99 85 / 06 535 548 18 M:
[email protected] W: www.netwerknoom.nl
Tekst: Foto’s:
Yvonne Heygele, met dank aan Freddy May Chun Pah, FNV Vrouwenbond, Robert de Hartogh, NOOM-archief, PCOB, Hans Schellekens, René Verleg, Ministerie van VWS,
Utrecht, juli 2013
56
57
Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM) Bezoekadres: Piet van Dommelenhuis 4e etage Churchilllaan 11 3527 GV Utrecht Postadres: Postbus 2069 3500 GB Utrecht Website: www.netwerknoom.nl 58
