Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1. De familie- en kinderrechter, een duizendpoot?
15
1.1 Inleiding 1.2 Maatwerk in de rechtspraak en finale geschilafdoening 1.3 Processuele factoren 1.4 Menselijke factoren 1.5 Wantrouwen 1.6 Timing 1.7 Passende oplossing en deelgeschillen 1.8 Het geschil van partijen 1.9 Waaraan moet een goede familie- en kinderrechter voldoen? 1.10 Nadere inleiding op deze praktijkgids
15 16 18 18 20 21 22 23 24 24
Hoofdstuk 2. Procesrecht
27
2.1 Procesrecht 2.2 De verzoekschriftprocedure 2.2.1 Het verzoekschrift 2.2.2 De partijen 2.2.3 Gemeenschappelijk verzoek 2.2.4 Samenhangende verzoeken 2.2.5 De advocaat 2.3 Bevoegdheid 2.4 Minderjarige en meerderjarig wordende kinderen 2.4.1 Minderjarige kinderen 2.4.2 Eigen rechtsingang minderjarigen 2.4.3 Jongmeerderjarigen 2.5 Verklaring van recht 2.6 Uitvoerbaar bij voorraad verklaren 2.7 Hoger beroep en cassatie 2.7.1 Hoger beroep 2.7.2 Cassatie 2.8 Proceskosten 2.9 Litispendentie 2.10 Dwangmiddelen
27 31 32 33 34 34 35 36 38 38 39 40 41 41 43 43 43 43 44 45
Maklu
5
Praktijkgids familie- en jeugdrecht
Hoofdstuk 3. De enkelvoudige zitting, het kort geding en de meervoudige kamer 3.1 3.2 3.3
3.4 3.5 3.6 3.7
3.8 3.9
Samenstelling van de enkelvoudige zitting Voorbereiding van de zitting, bijvoegen andere dossiers Gang van zaken tijdens de zitting 3.3.1 Pleitnota’s 3.3.2 Toelating van derden op de zitting 3.3.3 Tolken 3.3.4 Rechtzoekenden in gezichtsbedekkende kleding 3.3.5 Onpartijdigheid 3.3.6 Wraking 3.3.7 Aanhouding Mediationverwijzing via de rechtspraak Deskundigenbericht met toepassing van mediation (voorheen forensische mediation) Datum beschikking Het kort geding 3.7.1 Onderwerpen in kort geding 3.7.2 Procedure 3.7.3 Spoedaanvragen kort geding De meervoudige kamer Verstekken en refertes en gemeenschappelijke verzoeken
47 47 47 48 48 49 49 49 49 50 50 51 52 52 53 53 54 54 55 56
Hoofdstuk 4. Huwelijk, voorlopige voorzieningen, echtscheiding en nevenvoorzieningen 57 4.1
4.2 4.3
4.4
6
Huwelijk en geregistreerd partnerschap 4.1.1 In het buitenland gesloten huwelijken 4.1.2 Consulaire huwelijken 4.1.3 Aangaan van een huwelijk 4.1.4 Procedures rond de huwelijkssluiting 4.1.5 Stuiting 4.1.6 Nietigverklaring 4.1.7 Rechtsgevolgen van een huwelijk 4.1.8 Geregistreerd partnerschap Echtscheiding inleiding Voorlopige voorzieningen 4.3.1 Processuele aspecten 4.3.2 Beslissingen over de kinderen 4.3.3 Het gebruik van de woning 4.3.4 Alimentatie 4.3.5 Afgifte van goederen strekkend tot dagelijks gebruik Echtscheiding en nevenvoorzieningen 4.4.1 Echtscheidingsgrond
57 58 58 59 59 59 59 60 60 60 61 63 63 64 64 65 65 65 Maklu
Inhoudsopgave
4.4.2
4.5
4.6 4.7 4.8
Internationale aspecten 4.4.2.1 Geldigheid en bewijs van een buitenlands huwelijk 4.4.2.2 Consulaire huwelijken 4.4.2.3 Rechtsmacht 4.4.2.4 Toepasselijk recht 4.4.3 Een paar van de belangrijkste bijzondere regels Nevenvoorzieningen bij echtscheiding 4.5.1 Nevenvoorzieningen over de woning 4.5.2 Beslissingen over de gemeenschap 4.5.3 Overige nevenverzoeken: sub f 4.5.4 Ingangsdata nevenvoorzieningen Echtscheiding en pensioenen 4.6.1 Pensioenverweer Scheiding van tafel en bed; ontbinding van het huwelijk na scheiding van tafel en bed Ontbinding geregistreerd partnerschap
67 67 67 68 68 69 70 71 72 73 73 74 74 75 75
Hoofdstuk 5. Gezag, ontheffing, ontzetting en voogdij
77
5.1
77 78 79 80 81 82 82 83 84 84 86 86 88 89 89 90 90 90 91 91 92 92 93 93
Inleiding gezag 5.1.1 Gezag van rechtswege 5.1.2 Gezagsregister 5.1.2 Procedures over het gezag 5.1.3 Gezag na echtscheiding 5.1.4 Gezag van ongehuwde ouders 5.1.5 Gezag van een ouder met een ander dan een ouder 5.1.6 Gezag na overlijden 5.1.7 Gezagswijziging 5.1.8 Geschillen over de uitoefening van het gezag (art. 1:253a BW) 5.1.9 De ouder zonder gezag 5.2 Inleiding ontheffing van het gezag 5.2.1 Rechtspositie ouders ontheven of ontzet uit gezag 5.2.2 Draagmoederschap 5.2.3 Afstandsbaby’s 5.3 Voogdij 5.3.1 Inleiding 5.3.2 Benoeming van een voogd 5.3.3 Gezamenlijke voogdij van twee personen (niet-ouders) 5.3.4 Rechten en plichten van een voogd 5.3.5 Voogdij en ‘Schipholkinderen’ 5.3.6 Einde van de voogdij 5.3.7 Voorlopige voogdij (zie ook hoofdstuk 10 paragraaf 10.5.1). 5.3.8 Tijdelijke voogdij
Maklu
7
Praktijkgids familie- en jeugdrecht
Hoofdstuk 6. Naamrecht, burgerlijke stand, afstamming en adoptie
95
6.1 Algemene opmerkingen over de ‘overige boek 1 zaken’ 95 6.2 Naamrecht 96 6.2.1 Geslachtsnaamkeuze en -wijziging 96 6.2.2 Gezamenlijk gezag met een ander dan een ouder en geslachtsnaam 99 6.2.3 Voornaamswijziging (art. 1:4 lid 4 BW) 100 6.2.3.1 Bevoegdheid 100 6.2.3.2 Toepasselijk recht 100 6.2.3.3 Algemeen 100 6.2.3.4 Buitenlandse geboorteakte 100 6.3 De burgerlijke stand 101 6.3.1 Wijziging kunne 101 6.3.2 Doorhaling, verbetering en aanvulling aktes burgerlijke stand 102 6.3.3 Art. 1:27 tot en met art. 1:27b BW (weigering opmaken akte burgerlijke stand) 102 6.4 Afstamming en adoptie 102 6.4.1 Afstamming 102 6.4.2 Erkenning (art. 1:204 BW) 103 6.4.3 Erkenning door een met een andere vrouw dan de moeder gehuwde man (art 1:204 lid 1, aanhef en onder e BW) 103 6.4.4 Vernietiging erkenning (art 1:205 BW) 104 6.4.5 Ontkenning vaderschap (art 1:200 BW) 104 6.4.6 Gerechtelijke vaststelling vaderschap (art 1:207 BW) 105 6.4.7 DNA-onderzoek 105 6.5 Adoptie 105 6.5.1 Adoptie van een in Nederland verblijvend kind 106 6.5.2 Adoptie door mensen van buiten Nederland van een kind dat in Nederland woont 107 6.5.3 Stief- of partneradoptie 108 6.5.4 Duo-moeder adoptie 109 6.5.5 Buitenlandse adopties 109 6.5.5.1 Kinderen die reeds in het land van herkomst zijn geadopteerd 109 6.5.5.2 Kinderen die nog niet in het buitenland zijn geadopteerd 110 6.5.5.3 Inschrijving geboorteakte 111 6.5.5.4 Vaststelling geboorteakte 111 6.5.5.5 Voornaamswijziging 111 6.5.6 Afstandsbaby’s 112
8
Maklu
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 7. Verdeling van zorg- en opvoedingstaken
113
7.1 Inleiding 7.2 Wetswijziging (Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding) 7.3 Verdeling van de zorg- en opvoedingstaken na echtscheiding 7.4 Verdeling van de zorg- en opvoedingstaken bij gezamenlijk gezag (1:253a BW) 7.5 Informatie en consultatie bij gezamenlijk gezag (1:253a, lid 2, sub c BW) 7.6 Omgang tussen kind en (niet-gezags)ouder en degene die in een nauwe persoonlijke betrekking tot het kind staat(1:377a BW) 7.7 Informatie en consultatie bij eenhoofdig gezag 7.8 Ontzeggingsgronden (1:377a lid 3 BW) 7.9 Dwangmiddelen/ sancties bij niet naleven omgang 7.10 Family life/ nauwe persoonlijke betrekking 7.11 Raad voor de Kinderbescherming 7.12 Omgangshuis 7.13 Wijziging van omstandigheden (art. 1:377e BW) 7.14 De praktijk van de kinderrechter bij omgangskwesties en geschillen over de verdeling van zorg- en opvoedingstaken
113
Hoofdstuk 8. Alimentatie
131
8.1 Algemene bepalingen en andere regelgeving 8.2 Procesrecht 8.3 Rechtsgrond van alimentatie 8.4 Wijziging van alimentatie 8.4.1 Wijzigingsgronden 8.4.2 Nihilstelling 8.4.3 Niet-wijzigingsbeding 8.5 Het einde van alimentatie 8.5.1 Algemeen 8.5.2 Limitering 8.5.3 Huwelijk en samenwoning: art. 1:160 BW 8.6 Voorlopige voorzieningen en voorlopige alimentatie 8.6.1 Alimentatie bij voorlopige voorzieningen 8.6.2 Voorlopige alimentatie bij tussenbeschikking 8.7 Behoefte 8.7.1 Behoefte en behoeftigheid 8.7.2 Behoefte van een voormalige echtgenoot 8.7.3 Behoefte van een kind 8.8 Draagkracht 8.8.1 Inkomen en inhoudingen 8.8.2 Aftrekposten en heffingskortingen
131 132 133 133 133 135 136 137 137 137 138 140 141 141 141 141 142 142 145 145 147
Maklu
113 113 114 115 115 116 116 116 117 118 118 119 120
9
Praktijkgids familie- en jeugdrecht
8.8.3 Gezinssituatie en bijstandsnorm 8.8.4 Woonlasten 8.8.5 Overige lasten 8.9 Bijzondere onderwerpen 8.9.1 Verwijtbare inkomensdaling: de 90%-norm 8.9.2 Alimentatie en bijstand 8.9.3 Alimentatie en schuldsanering 8.9.4 Co-ouderschap en kinderalimentatie 8.9.5 Grievend gedrag 8.9.6 Fiscale aspecten van alimentatie 8.10 Algemene opmerkingen 8.10.1 Indexering 8.10.2 Ingangsdatum 8.10.3 Executiekosten 8.11 Verhaal van bijstand 8.11.1 Inleiding 8.11.2 Bijstandsverhaal alleen bij onderhoudsplicht 8.11.3 Behoefte en draagkracht 8.11.4 Vaststelling en afdwinging van een verhaalsbijdrage 8.11.5 Wijziging van een verhaalsbijdrage 8.11.6 Bijstandsverhaal en bestuursrecht
147 148 149 150 150 152 152 153 153 154 155 155 155 156 156 156 157 157 157 158 159
Hoofdstuk 9. Huwelijksvermogensrecht
161
9.1 Inleiding 9.2 Procedures 9.3 Internationaal privaatrecht 9.4 Basisbegrippen 9.5 De verdeling van een gemeenschap 9.5.1 De totstandkoming van een verdeling 9.5.2 De omvang van de gemeenschap 9.5.3 De waarde van de bestanddelen 9.5.4 Toescheiding en andere vormen van verdeling 9.5.5 De schulden 9.5.6 Reprises en récompenses 9.5.7 Benadeling van de gemeenschap (art. 1:164 BW) 9.5.8 Andere vergoedingsvorderingen 9.6 Huwelijkse voorwaarden 9.6.1 De koude uitsluiting 9.6.2 Wettelijke stelsels 9.6.3 In de praktijk ontwikkelde huwelijksgoederenstelsels 9.6.4 Gemeenschappen bij huwelijkse voorwaarden 9.6.5 Periodieke verrekenbedingen 9.6.6 Finale verrekenbedingen
161 162 162 163 165 166 167 169 170 170 171 172 172 173 173 174 174 175 176 178
10
Maklu
Inhoudsopgave
9.6.7 Vergoedingsvorderingen wegens vermogensverschuivingen 9.6.8 Natuurlijke verbintenissen 9.6.9 Vorderingen in verband met kosten huishouding 9.7 Bijzondere onderwerpen 9.7.1 De eigen woning 9.7.2 De huurwoning 9.7.3 De inboedel 9.7.4 Bankrekeningen 9.7.5 Levensverzekeringen 9.7.6 Beleggingsleer of nominale vergoeding 9.7.7 Ontslagvergoedingen 9.7.8 Stamrechten 9.7.9 De waarde van bedrijven 9.7.10 Belastinglatenties 9.7.11 Wettelijke rente 9.7.12 Convenanten 9.8 Pensioenen 9.9 Praktische tips 9.9.1 Voorbereiding verdeling gemeenschap 9.9.2 Voorbereiding afwikkeling huwelijkse voorwaarden 9.9.3 Voorbereiding zaken met Internationaal Privaatrecht 9.9.4 Het dictum
179 181 182 183 183 184 184 184 185 186 186 186 187 188 188 188 189 191 192 192 193 193
Hoofdstuk 10. Ondertoezichtstelling, uithuisplaatsing, aanwijzing
195
10.1 Kinderbeschermingsmaatregelen 10.1.1 Bijzonderheden rond de ondertoezichtstellingszitting 10.1.2 De zitting 10.2 Wat is een ondertoezichtstelling (art. 1:254 BW)? 10.2.1 Wat is het wettelijke criterium van de ondertoezichtstelling? 10.2.2 Welke instellingen kunnen een gezinsvoogd toevoegen? 10.2.3 BJZ (www.bureaujeugdzorg.info) 10.2.4 William Schrikker Groep 10.2.5 Het Leger des Heils 10.2.6 Stichting Gereformeerde jeugdbescherming 10.2.7 Stichting Joods Maatschappelijk Werk 10.2.8 Stichting Nidos 10.2.9 Wat doet een gezinsvoogd? (doel ondertoezichtstelling) 10.2.10 Voorlopige ondertoezichtstelling (vots; art. 1:255 BW) 10.2.11 De (definitieve) ondertoezichtstelling 10.2.12 Einde van de ondertoezichtstelling 10.3 De machtiging uithuisplaatsing 10.3.1 Wat houdt een machtiging uithuisplaatsing in de praktijk in? 10.3.2 Het crisisverzoek machtiging uithuisplaatsing
195 195 196 196 197 197 198 198 198 199 199 199 199 200 201 202 203 203 203
Maklu
11
Praktijkgids familie- en jeugdrecht
10.3.3 Hoor- tevens verlengingszitting, voor wat betreft de crisismachtiging uithuisplaatsing 204 10.3.4 Beëindiging van de uithuisplaatsing 205 10.4 Wet gesloten jeugdzorg 205 10.4.1 Toelichting op de wetswijziging 205 10.4.2 Wettelijke criteria 205 10.4.3 Vereisten 206 10.4.4 Duur van de machtiging uithuisplaatsing gesloten jeugdzorg 211 10.4.5 Voorlopige machtiging 212 10.4.6 Criteria voor een voorlopige machtiging 212 10.4.7 Verhoor 213 10.4.8 Indicatiebesluit 213 10.4.9 Geldigheid van het indicatiebesluit 213 10.5 Aanwijzingen 213 10.5.1 Voorbeelden van aanwijzingen 214 10.5.2 Omgang als aanwijzing 214 10.5.2.1 Omgang tussen een uithuisgeplaatst kind en ouder met gezag 214 10.5.2.2 Omgang tussen een uithuisgeplaatst kind en anderen 215 10.5.2.3 Vervallenverklaring aanwijzing 215 10.5.2.4 Ontvankelijkheid van het verzoek tot vervallen verklaring van de aanwijzing 216 10.5.2.5 Behandeling op zitting van het verzoek tot vervallen verklaring van de aanwijzing 216 10.5.2.6 Hoger beroep 217 10.6 Voorlopige voogdij 217 10.6.1 Voorlopige voogdij verzoek ex art. 1:241 lid 1 BW door de Raad 217 10.6.2 Voorlopige voogdij ex art. 1:272 BW 218 10.6.3 Gang van zaken bij voorlopige voogdij 219 10.6.4 Bevoegdheden gezinsvoogdij-instelling bij uitoefening van een voorlopige voogdij 219 10.6.5 Duur van de voorlopige voogdij 219 10.6.6 Beslissingen van BJZ in het kader van de voorlopige voogdij 220 10.6.7 Verhoor 220 Hoofdstuk 11. Internationaal Privaatrecht
221
11.1 Inleiding 221 11.2 Bevoegdheid Nederlandse rechter en toepasselijk recht bij voorlopige voorzieningen 222 11.2.1 Toevertrouwing kinderen en omgang 222 11.2.2 Alimentatie als voorlopige voorziening 228
12
Maklu
Inhoudsopgave
11.2.3 Echtelijke woning, persoonlijke goederen van partijen of van de kinderen 230 11.3 Echtscheiding met nevenvoorzieningen 231 11.3.1 Echtscheiding 231 11.3.2 Scheiding van tafel en bed en ontbinding na scheiding van tafel en bed 233 11.3.3 Ontbinding geregistreerd partnerschap 233 11.3.4 Nevenvoorzieningen 233 11.3.4.1 Verblijfplaats kinderen, gezag en omgang 233 11.3.4.2 Alimentatie 235 11.3.4.3 Echtelijke woning (voortgezet gebruik en huurrecht) 239 11.3.4.4 Verdeling 239 11.3.5 Zelfstandige verzoeken 246 11.3.5.1 Ouderlijk gezag, voogdij, omgang, verblijfplaats, 1:253a, ondertoezichtstelling, uithuisplaatsing, ontheffing en ontzetting 246 11.3.5.2 Alimentatie 248 11.4 Afstamming 249 11.4.1 Juridisch vaderschap (art. 1 WCA) 249 11.4.2 Moederschap (art. 1 en 3 WCA) 250 11.4.3 Ontkenning vaderschap (art. 2 WCA) 250 11.4.4 Erkenning (art. 4 WCA) 251 11.4.5 Vernietiging van de erkenning (art. 5 WCA) 252 11.4.6 Gerechtelijke vaststelling vaderschap (art. 6 WCA) 252 11.4.7 Wettiging door huwelijk (art. 7 WCA) 253 11.4.8 Erkenning buitenlandse akten en rechterlijke beslissingen (art. 9 en 10 WCA) 253 11.5 Naamrecht 253 11.5.1 Meerdere nationaliteiten 254 11.5.2 Erkenning, wettiging, adoptie, vaststelling vaderschap 255 11.5.3 Vluchtelingen 255 11.6 Erfrecht 256 11.6.1 Toepasselijk recht 257 11.6.2 Afwikkeling van de nalatenschap 260 11.6.3 Uiterste wilsbeschikkingen 261 11.7 Verdeling (bij dagvaarding) 261 11.8 Erkenning 262 11.8.1 Erkenning afstamming 262 11.8.2 Erkenning huwelijk 262 11.8.3 Erkenning echtscheiding 263 11.8.4 Erkenning beslissingen inzake de kinderen 264 11.8.5 Erkenning alimentatiebeslissingen 265 11.8.6 Openbare orde 266 Maklu
13
Praktijkgids familie- en jeugdrecht
11.9 Diverse onderwerpen in verband met internationaal privaatrecht 266 11.9.1 Meervoudige nationaliteit (effectiviteitstoets) 266 11.9.2 Verwaterde nationaliteit (realiteitstoets) 266 11.9.3 Kwalificatie 267 11.9.4 Voorvraag 268 11.9.5 Terugverwijzing naar Nederlands recht of verderverwijzing (renvoi) 269 11.10 Litispendentie 269 11.11 Lijst verdragen en aangesloten landen 270 Hoofdstuk 12. Marokkaans familierecht
273
12.1 Huwelijk 12.2 Echtscheiding 12.3 Afstamming 12.4 Gezag, verblijfplaats en omgang 12.5 Onderhoud 12.6 Huwelijksvermogensrecht
273 275 281 284 286 289
Hoofdstuk 13. Bijzondere verzoeken: orgaandonatie, paspoorten en tijdelijk huisverbod
293
13.1 Orgaandonatie 13.2 De paspoortwet 13.3 Wet tijdelijk huisverbod
293 295 297
Bijlagen 303 1 Alfabetische lijst van afkortingen 2 Alimentatie en jaarstukken 2.1 Welk inkomen is redelijk bij een eenmanszaak? 2.2 Welk inkomen is redelijk bij een besloten vennootschap? 2.3 Correctie van de jaarrekening 2.4 Liquiditeit 2.5 Solvabiliteit 2.6 Een holding en een werkmaatschappij 3 Betekent toepassing van het EVRM – binnen het familierecht – meer dan alleen het gebruik van het begrip ‘family life’?
303 305 305 305 306 307 308 308
Bibliografie
319
Trefwoordenlijst
321
14
309
Maklu
