Inhoud
Voorwoord
11
Achtergronden 13 Geschiedenis 13 De oudste geschiedenis 13 Romeinen 16 Barbaren en Karel de Grote 16 18 Welfen en Ghibellijnen De slag bij Montaperti 19 Stadstaten worden wereldmachten 22 Tijdlijn 26 De renaissance en de persoonlijkheden die haar voortstuwden 29 Familie De’Medici 31 34 Beatrice Laura 36 Het ware gezicht van Leonardo 56 Keuken 67 Gerechten 68 Wijn 71 72 De zwarte haan Geologie 74 Fauna en flora 75 Film 75 Praktische informatie Voor de reis Nuttige adressen Websites ter oriëntatie Klimaat en beste reistijd Hoe er te komen Van A tot Z Accommodatie Ambassades en consulaten Afstanden (in km) Alarmnummer Autoverhuur
WW Toscane 01 kees.indd 5
79 79 79 79 79 79 81 81 81 81 82 82
Drank Drugs Elektriciteit Eten en drinken Fietsen Fooi Gehandicapten Gezondheid Honden Internetcafés Jeugdherbergen Kinderen Kleding Literatuur Nudisme Ontbijt Openingstijden Parkeren Post Prostitutie Roken Sport Taal Gezegden Een paar woorden Italiaans Telefoneren Temperatuur Watersport
82 82 82 82 83 83 83 83 83 84 84 84 84 84 88 88 88 89 89 89 89 89 89 90 92 95 95 95
Bezienswaardigheden 97 Florence 97 Santa Maria del Fiore, de dom 104 Pazzi-samenzwering 107 Baptisterium San Giovanni 109 Museo dell’Opera del Duomo 110 Scoppio del Carro 111 San Lorenzo 111 Mercato Centrale 114
26-10-09 12:24
Toscane
6
Cenacolo di Foligno 114 Fortezza da Basso 115 Palazzo Medici-Riccardi 115 San Marco 117 Galleria dell’Accademia 118 David 118 Ospedale degli Innocenti 119 Santissima Annunziata 121 Museo Archeológico 122 Bargello 122 Badia Fiorentina 123 Casa di Dante 123 Santa Croce 124 Museo dell’Opera di Santa Croce 125 125 Calcio Storico Fiorentino 126 Casa Buonarroti Sant’Ambrogio 127 Santa Maria Maddalena 127 dei Pazzi Museo Horne 128 128 Piazza della Signoria Galleria degli Uffizi 133 De slag om San Romano 133 Dubbelportret van de hertog en hertogin van Urbino, Piero della Francesca 134 Primavera en Nascitá di Venere, Sandro Botticelli 135 Medici Venus 137 Doni Tondo 138 Corridoio Vasariano 139 Ponte Vecchio 139 Loggia del Mercato Nuovo 140 Orsanmichele 141 Palagio dell’Arte della Lana 142 Palazzo Davanzati 142 Santi Apostoli 143 Palazzo Strozzi 143 Santa Trinità 144 Palazzo Rucellai 145 Ognissanti 146 Cascine 146 Santa Maria Novella 147 Santa Trinità, Masaccio 147 Santa Maria del Carmine 149 Santo Spirito 150 Palazzo Pitti 150
WW Toscane 01 kees.indd 6
Galleria Palatina La velata fornirara Boboli-tuinen Santa Felicità San Miniato al Monte Tip: Ristorante Caffè Concerto
151 152 153 154 154 154
157 Omgeving Florence Fiesole 157 San Romolo 157 Museo Bandini 159 159 Santa Maria Primerana Palazzo Altoviti, Vescovile 159 Badia Fiesolana 159 Villa Medici 160 160 San Domenico San Francesco 161 Romeinse opgravingen 161 en het Museo Civico Sant’Alessandro 162 Tip: Camping Panoramico 162 162 De Mugello Prato 163 Santo Stefano 164 Palazzo Pretorio, Museo Civico 166 166 San Domenico Palazzo Datini 166 San Francesco 167 Santa Maria delle Carceri 167 Castello dell’Imperatore 168 Museo del Tessuto 168 Pistóia 169 Baptisterium San Giovanni in Corte 170 San Zeno 170 La Giostra dell’Orso 171 San Giovanni Fuorcivitas 173 Basilica della Madonna dell’Umiltà 173 Sant’Andrea 173 San Domenico 174 Capella en Palazzo del Tau 174 Ospedale del Ceppo 174 San Francesco al Prato 175 Palazzo Pretorio, Del Podestà 175 Palazzo del Comune,
26-10-09 12:24
INHOUD
Museo Civico 175 Abbazia di San Bartolomeo 176 in Pantano Santa Maria delle Grazie 176 San Pier Maggiore 176 177 Fattoria di Celle 178 Montecatini Terme Collodi 179 179 Villa Garzoni Parco di Pinocchio 179 Lucca 179 Piazza del Amfiteatro 182 Palazzo Bernardini 183 183 Palazzo Cenami Palazzo Mansi, Museo Nazionale e Pinacoteca 183 Palazzo Pretorio 183 Palazzo Ducale 184 Porta di San Gervasio e San Protasio 184 San Alessandro Maggiore 184 Palazzo Pfanner 185 185 San Cristoforo San Francesco 186 186 San Frediano San Giovanni e Reparata 187 San Giusto 187 Santa Maria Forisportam 187 188 San Pietro Somaldi San Martino 188 San Michele in Foro 189 Giacomo Puccini 190 Museo Nazionale di Villa Guinigi 190 192 Noordwest-Toscane Carrara 192 Palazzo Cybo Malaspina 193 Sant’Andrea 193 Massa 194 Forte dei Marmi 194 Viareggio 194 Homoseksualiteit 194 Carnevale 195 195 Garfagnana Buffardello 196 Castelnuovo di Garfagnana 196 Castiglione di Garfagnana 197
WW Toscane 01 kees.indd 7
Grotta del Vento Barga Pisa Campo dei Miracoli Calendario Pisano De verhalende preekstoel van Giovanni Pisano Orto Botanico Piazza dei Cavalieri Santa Maria della Spina Cittadella vecchia Gioco del Ponte Museo Nazionale di San Matteo San Piero a Grado Livorno
7
198 198 198 199 199 205 207 207 208 208 209 209 210 211
Chianti 213 Chianti 213 Vinci 214 214 Carmignano Poggio a Caiano, Villa Medicea 214 San Miniato 215 Empoli 215 216 Vliegende ezels Certaldo 216 Certaldo Alta 218 Impruneta 219 San Casciano in Val di Pesa 219 Antinori 220 Greve 221 Panzano 221 Radda in Chianti 222 Castellina in Chianti 223 Castello di Brolio 223 Gaiole in Chianti 224 Poggibonsi 225 Castello di Strozzavolpe 225 Staggia Senese 226 Colle di Val d’Elsa 226 Colle Bassa 227 Colle Alta 227 Tip: Enoteca Il Salotto 228 229 Monteriggioni Abbazia a Isola 229 San Gimignano 231 Piazza della Cisterna 232
26-10-09 16:29
T osca ne
8
Piazza del Duomo 232 234 Santa Fina Rocca 235 Volterra 235 Albast 236 236 Porta all’Arco Baptisterium San Giovanni 236 Dom Santa Maria Assunta 238 Palazzo Minucci-Soliani, Museo Civico 238 Casa-Torre Buonparenti 238 Fortezza Medicea 238 Museo Etrusco Guarnacci 239 239 Palazzo dei Priori Palazzo Pretorio 239 Palazzo Vescovile, Museo di Arte Sacra 240 Palazzo Incontri 240 240 Palazzo del Monte Pio 240 Teatro Romano Fonte di Docciola 240 Balze 241 242 Badia Camaldolese San Giusto 242 Tip: overnacht in een oase van harmonische rust: Casa Nuova di Doccia 242 Siena Siena Palio De Goddelijke Komedie, Dante Alighieri, Louteringsberg Canto XIII Piazza del Campo Palazzo Publico Diana De goede en slechte regering Torre del Mangia Fonte Gaia Palazzo Sansedoni Loggia della Mercanzia Palazzo Piccolomini Santo Spirito Pallazzo Chigi, La Chigiana Pinacoteca Nazionale Sant’Augostino Ospedale di Santa Maria
WW Toscane 01 kees.indd 8
244 244 248 250 251 251 251 252 253 253 253 254 255 255 255 256 256
della Scala 256 257 Dom Santa Maria Assunta Interieur 257 Libreria Piccolomini 258 Museo dell’Opera Metropolitana 258 259 Duccio di Buoninsegna Baptisterium San Giovanni 260 260 Palazzo Tolomei Panforte 260 Pia Tolomei 261 262 San Francesco Santa Maria di Provenzano 262 Palazzo Salimbeni 262 San Bernadino 263 264 Santuario Cateriniano Venijnig snackje 265 266 Santa Caterina Fonte Branda 268 San Domenico 268 Duivels paleis 269 Tip: Overnachten in het Certosa di Maggiano 270 Basilica dell’Osservanza 270 Oost-Toscane De Casentino Bibiena Poppi La Verna Camaldoli Montevarchi Loro Ciuffenna Grópina Talla Arezzo Dom San Donato Palazzo Comunale San Domenico San Francesco Pieve di Santa Maria Assunta De legende van het Heilige Kruis Guido Monaco, Do-Re-Mi Piazza Grande Amfitheater en het archeologische museum
272 272 273 273 273 273 274 274 275 275 275 276 278 278 279 279 279 280 281 282
26-10-09 16:29
INHOUD
Badia di SS Flora e Lucilla Casa di Giorgio Vasari Casa del Petrarca Tip: De Piero della Francesca-route Santa Maria delle Grazie Monterchi Anghiari Sansepolcro Castilion Fiorentino Cortona Madonna del Calcinaio De oorsprong van Cortona Palazzo Pretorio, Museo dell’Accademia Etrusca Chiesa del Gesù, Museo Diocesano Santa Margherita
282 282 282
Zuid-Toscane San Galgano Tip: Rondrit door het Toscane van de ansichtkaarten Asciano Abbazia di Monte Oliveto Maggiore Buonconvento Het mysterieuze zwaluwtje Montalcino Abbazia di Sant’Antimo San Quirico d’Orcia Pienza Aeneas Piccolomini, Pius II Montepulciano Angelo Poliziano Chianciano Terme Chiusi Museo Nazionale Etrusco Museo della Cattedrale Abbadia San Salvatore Sorano
291 291
WW Toscane 01 kees.indd 9
283 283 283 284 284 285 285 286 288 288 288 289
292 293 293 293 294 295 295 297 297 298 300 300 303 303 304 304 304 304
9
Pitigliano Synagoge Palazzo Orsini Aquaduct Sovana Satúrnia
305 306 306 306 306 307
De zuidwestkust Ansedonia Giardino dei Tarocchi, Capalbio Orbetollo Monte Argentario Porto Santo Stefano Porto Ercole Isola del Giglio Talamone Parco Naturale Maremma monti dell’Uccellina Grosseto Castiglione della Pescaia Punta Ala Vetulonia Massa Marittima Piombino Elba Portoferraio Villa San Martino Een klein eiland voor een gevallen keizer Costa degli Etruschi Populonia Sassicaia en Ornellaia Bolgheri
309 309
Over de auteur Register
325 326
310 310 310 311 312 313 313 314 314 315 316 316 317 318 319 320 320 321 322 322 323 324
26-10-09 16:29
gesc hie den is
49
maakten hij en zijn medewerkers grote aantallen Madonna’s, die in die vrome tijd zeer goed verkochten en hem erg veel geld opleverden. Ten opzichte van de vernieuwingen van Da Vinci en Michelangelo gold Botticelli rond 1500 als zo ouderwets dat zijn populariteit eronder leed, er is dan ook heel weinig bekend van de tien jaar tot zijn dood in 1510, hij stierf bijna geheel vergeten na de meest gelauwerde kunstenaar van de stad te zijn geweest.
Lorenzo ‘Il Magnifico’ De’Medici(1449-1492) ‘Hoe mooi de jeugd ook is, we ontvluchten hem altijd! Wie gelukkig wil zijn, moet kunnen accepteren, dat morgen altijd onzeker is.’ Lorenzo I, bijgenaamd il Magnifico was een zoon van Piero De’Medici, ‘de Jichtige’. Hij was een van de beroemdste leden van het geslacht en heerste over de republiek Florence tijdens het hoogtepunt van de Italiaanse renaissance. Samen met zijn broer Giuliano zette hij het beleid van zijn grootvader Cosimo voort. Hij wist de steun van de gewone bevolking te winnen door de invoering van een gunstig belastingstelsel en de bevordering van de welvaart. De adel was echter tegen hem gekant vanwege zijn tirannieke optreden tegen hen, waarbij hij spionage en liquidaties niet uit de weg ging. Zijn optreden leidde tot een samenzwering onder leiding van de oude Florentijnse familie Pazzi. Ook de aartsbisschop van Pisa was hierbij betrokken en de samenzwering had de steun van paus Sixtus IV. Op 26 april 1478 werden de De’Medici aangevallen in de dom en werd Giuliano gedood. Lorenzo raakte gewond, maar sloeg onmiddellijk en keihard terug. De aartsbisschop en verschillende andere samenzweerders werden opgehangen vanuit de ramen
WW Toscane 01 kees.indd 49
26-10-09 12:24
79
Praktische informatie
voor de reis Nuttige adressen Nederland ENIT – Italiaans bureau voor Toerisme Stadhouderskade 2 1054 ES Amsterdam 9020-616 8246 j 020-618 8515
[email protected] www.enit.it
België Italiaanse nationale dienst voor Toerisme Louizalaan 176 1050 Brussel 902-6471154 j 02-640 5603
[email protected] www.enit.it
Websites ter oriëntatie www.italie.nl www.agriturismo.it www.toscane.startpagina.nl www.italyweb.net www.landenweb.net/toscane www.stedentipsvoortrips.nl www.toscanainfo.it (Italiaans) www.toscanet.com www.knowital.com www.tuscanypass.com www.trekkingapiedi.it (Italiaans) www.arc-group.com/golfclub/toscana/index.htm (golfcourses) www.toscane-accommodatie.startpagina.nl www.chianticlassico.com www.vivifirenze.info
WW Toscane 02 kees.indd 79
www.etruriaonline.com www.rivieratoscana.com www.sienaol.it www.iris.firenze.it www.pisaonline.it
Klimaat en beste reistijd Hoewel de Toscaanse zomers niet uitzinnig heet en klimatologisch dus buitengewoon aangenaam zijn, is het aan te raden het hoogseizoen te mijden. Als in juli en augustus de plekken met bezienswaardigheden worden volgepompt met busladingen Amerikanen en Japanners heb je vaak het idee in ‘renaissance-Disneyland’ te zijn beland. Een klein stadje als San Gimignano heeft dan helemaal niets authentieks meer, maar ook in een grote stad als Florence wordt de sfeer volledig overheerst door het toerisme. De beste periodes voor een reis zijn daardoor waarschijnlijk het voor- (mei) en najaar (september), ook dan is de streek niet vrij van opzichtige baseball-petjes, korte broeken en fotocamera’s, maar dan blijft het in het redelijke. De meeste foto’s in deze gids zijn gemaakt eind november, begin december, veel strakblauwe luchten, aangename temperaturen en een laagstaande zon, heerlijk. Dat is alleen niet altijd zo, statistisch gezien regent het het meest in Toscane in november.
Hoe er te komen Met de auto Aangezien de meeste mensen die naar Toscane afreizen veel willen bekijken, is het kunnen beschikken over een auto eigenlijk van cruciaal belang. Er zijn wel
26-10-09 12:25
bezienswaardighe d e n
300
Montepulciano Het ommuurde Montepulciano kijkt vanaf een langgerekte bergrug, de Monte Poliziano, uit over het door rijen cipressen geaccentueerde, weelderige Zuid-Toscaanse landschap met wijn- en olijfboomgaarden. Langs de hoofdstraat die omhoogloopt naar het Piazza Grande, staan voornamelijk renaissancistische palazzi van de grote adellijke families die het stadje door handel tot welvaart brachten en het hier langer dan elders voor het zeggen hadden. De wijn die hier nog steeds wordt gemaakt en misschien de grootste trots van het stadje is, is dan ook naar deze aristocraten vernoemd, de ‘Vino Nobile di Montepulciano’. Het statige gemeentehuis aan het plein is 14e-eeuws, maar is in de 15e eeuw ingrijpend aangepast door de favoriete architect van Cosimo il Vecchio De’Medici , Michelozzo, die zich liet inspireren door het Florentijnse Palazzo Vecchio. Als de toren open is, laat het dan niet na hem te beklimmen, zeker op heldere dagen is het uitzicht over de stad en de omringende heuvels Angelo Poliziano Een van de grootste geesten afkomstig uit Montepulciano is Angelo Ambrogini geweest, die zichzelf vernoemde naar de heuvel van zijn geboortedorp. Poliziano ging echter nadat zijn vader in een vendetta was vermoord al op jeugdige leeftijd naar Florence, waar hij bevriend raakte met Lorenzo ‘Il Magnifico’ De’Medici, die hem aanstelde als leraar voor zijn zoons Piero (zie foto) en Giovanni (die paus Leo X zou worden). Later werd hij beëdigd als hoogleraar Grieks en Latijn en publiceerde hij een groot aantal boeken waaronder de eerste vertaling van de Ilias vanuit het Grieks naar het Latijn en een bundel met lyrische en erotische gedichten. Zijn Italiaanse poëzie wordt als zijn belangrijkste werk beschouwd. Hij schreef in de volkstaal, waardoor hij een grote bijdrage leverde aan de ontwikkeling van het Italiaans. De ‘Stanze per la giostra’ schreef hij ter ere van Giuliano De’Medici nadat deze bij een steekspel op Piazza Santa Croce een portret van zijn maîtresse Simonetta Vespucci had gewonnen (Simonetta was een van de mooiste vrouwen van Florence en de muze van Sandro Botticelli en Piero di Cosimo). Helaas voltooide Poliziano dit eerbetoon nooit omdat de hoofdpersoon om het leven kwam in de Pazzi-samenzwering. Het huis waar de humanist werd geboren staat aan de Via del Poliziano (nummer 5), die aan de zuidkant van het stadje langs het fortezza loopt.
WW Toscane 03 kees.indd 300
26-10-09 12:27
Z uid- Toscane
301
naar Cortona
Sant'Agnese
➤
Dom Santa Maria Assunta Palazzo Comunale Palazzo Cantuzzi Palazzo Tarugi Museo Civico Palazzo Ricci San Francesco Palazzo Cervini Loggia di Mercato Palazzo Coconi Palazzo Bucelli Palazzo Avignonesi
ı
●
Bushalte
gallo
Co
rso
■
i
l
lo gio
●
➤
ı
i
liz
ia
no
9
di
Po
Via
el
d Via
lo so fi
Santa Maria dei Servi
Fi
Cimitero Via del Vecchio
e
Circonvallazion
Casa di Poliziano
Bushalte
Fortezza
Fu
Orio lo
la Vecchia
Via dell'Opio Nel Corso
Porta delle Farine
ro
Via Fiorenzuo
. Dona to
■
3
t Tea del Via
Via di S
■
Via di
Via Ricci
ag io Bi S. di
■
Piazza Grande
1 zi
orso
ss o
■
M
nel C
Sa
4
2
Via di Collaz
Via
og lP de Via
ia Volta
ie
al
5 ●
6
Vi a
8
■
P Via ■
■
■ ■
Piazza 9 dell' Erbe
i Via d
7
Ru
10
di Or iolo
a an Pi Vi a
hi
Arc
lino
o el Pa Via d o in iard
el G
d Via
egli
d Via
Via
Santa Lucia
or
■
ez
o
zo
ne
■
n ia yGracc Ruga digo di
Piazza Michelozzo
Ω
Viale I. M
San Bernardo
aggio
h
. San
12 11
Sant' Agostino
naar San Biaglio
N ▲
Piazza S. Agnese
d Viale
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
naar Pienza, Chianciano, Chiusi
➤
el
d Via
0
100
200 m
Montepulciano
WW Toscane 03 kees.indd 301
26-10-09 12:27
bezienswaardighe d e n
302
een van de meest indrukwekkende van Toscane. Tegenover het Palazzo Comunale verheft zich op een podium de dom Santa Maria. Nadat Montepulciano in de 16e eeuw een bisschopszetel kreeg toegewezen, kreeg Ippolito Scalza uit Orvieto opdracht voor dit project. De niet uitgesproken elegante klokkentoren is niet zijn werk, maar een overblijfsel van een 14e-eeuwse kerk. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat de façade met marmer bekleed zou worden, maar daar is het nooit van gekomen. In het renaissancistische interieur bevindt zich de tombe van de in Montepulciano geboren secretaris van paus Martinus V. Het beeld is van de hand van Michelozzo en maakte deel uit van een graftombe die in de 17e eeuw uit elkaar is gehaald. Pas in de 19e eeuw werden er zeven onderdelen teruggevonden en los van elkaar in de dom geplaatst (de
Uitzicht vanaf Montepulciano
WW Toscane 03 kees.indd 302
26-10-09 12:27
