INHOUD VOORWOORD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v DANKWOORD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ix LIJST VAN VERKORT GECITEERDE TIJDSCHRIFTEN . . . . . . . . . . . . . . . . xi
INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Probleemstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Structuur en methode van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
DEEL I. SAMENLOOP VAN VERGOEDINGSSTELSELS ALS CONTEXT VOOR HET VERHAAL VAN DERDE-BETALERS OP DE AANSPRAKELIJKE INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 HOOFDSTUK 1. AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT EN ANDERE VERGOEDINGSSTELSELS: EEN VERKENNING. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 A. B.
Het aansprakelijkheidsrecht als vergoedingssysteem: royaal, maar enkel voor de “happy few”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Andere vergoedingsstelsels, andere uitgangspunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. In de kern: ruimere toegang, maar minder royale vergoeding . . . . . . 2. Private eigenschadeverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Sociale zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Vergoedingsfondsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
15 20 20 21 24 26
xv
Inhoud
HOOFDSTUK 2. AANVULLENDE EN ALTERNATIEVE VERGOEDINGSSYSTEMEN VOOR PERSOONSSCHADE IN HET BELGISCHE RECHT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 A. B. C.
D.
E.
xvi
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Particuliere persoonsverzekeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sociaalrechtelijke voorzieningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Gewaarborgd loon en doorbetaalde wedde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De arbeidsongevallen- en de beroepsziektenregeling . . . . . . . . . . . . . . 3. De ziekteverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Arbeidsongeschiktheidsverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Ziektekostenverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Moederschapsverzekering. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. De pensioenregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Rustpensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Invaliditeitspensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Overlevingspensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. De werkloosheidsverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. De gezinsbijslagregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Het leefloon en de maatschappelijke dienstverlening door het OCMW. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Tegemoetkomingen aan personen met een handicap . . . . . . . . . . . . . . 9. Tegemoetkomingen door het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. De zorgverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aanvullende en alternatieve vergoedingssystemen voor slachtoffers van bepaalde categorieën van ongevallen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Slachtoffers van verkeersongevallen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Het Gemeenschappelijk Waarborgfonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. De vergoeding op grond van artikel 29bis WAM . . . . . . . . . . . . c. De vergoeding op grond van artikel 19bis-11 § 2 WAM . . . . . . . 2. Slachtoffers van gewelddaden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Het Fonds tot hulp aan de slachtoffers van opzettelijke gewelddaden en aan de occasionele redders. . . . . . . . . . . . . . . . . b. De bijzondere vergoeding in geval van fysieke schade geleden door leden van politie- en hulpdiensten. . . . . . . . . . . . . 3. Asbestslachtoffers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Slachtoffers van medische ongevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Naar een geïntegreerd systeem voor vergoeding van persoonsschade?. . .
29 31 33 35 36 39 39 41 42 43 43 44 45 46 47 49 51 52 53 54 54 54 55 58 60 60 62 63 65 69
Intersentia
Inhoud
HOOFDSTUK 3. DE SAMENLOOP VAN HET AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT MET ANDERE VERGOEDINGSSYSTEMEN: HET ALGEMENE KADER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 A.
B.
Een brede waaier aan mogelijke benaderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Drie modellen, met varianten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. De rechtspolitieke dimensie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Voordeelstoerekening en verhaal op de aansprakelijke . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Het verband tussen voordeelstoerekening en verhaal: verkennende beschouwingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Een algemene regel voor toerekening van uitkeringen door derden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Iets meer over het verband tussen voordeelstoerekening en verhaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
75 75 77 81 83 83 84 90
HOOFDSTUK 4. NADER ONDERZOEK VAN DE SAMENLOOP VAN AANSPRAKELIJKHEID EN ANDERE VERGOEDINGSSYSTEMEN IN HET BELGISCHE RECHT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 A. B.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Prestaties waarvoor de samenloop met het aansprakelijkheidsrecht wettelijk is geregeld. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 1. Particuliere eigenschadeverzekeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 a. Keuzerecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 b. Vergoedende functie van zaak- en persoonsverzekeringen . . . . 97 c. Persoonsverzekeringen als verzekeringen tot vergoeding van schade of tot uitkering van een vast bedrag . . . . . . . . . . . . . 99 d. Gevolgen voor de coördinatie met het aansprakelijkheidsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 2. Gewaarborgd loon en doorbetaalde wedde bij arbeidsongeschiktheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 a. Geen keuzerecht, geen loonverlies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 b. Verhaalsrecht van de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 3. Arbeidsongevallen- en beroepsziektenregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 a. Arbeidsongevallenwet werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 a.1. Geen keuzerecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 a.2. Immuniteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 a.3. Cumulatieverbod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 a.4. Verhaalsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Intersentia
xvii
Inhoud
b.
4.
5.
6.
7.
8. 9. 10.
11.
12.
xviii
Beroepsziektenwet werknemers en Arbeidsongevallen- en beroepsziektenwet overheidspersoneel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Coördinatie met artikel 29bis WAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ziekteverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Beginselen: residuair karakter, cumulatieverbod, verhaalsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Ziekteverzekeringsprestaties na ontoereikende vergoeding . . c. Cumulatieverbod en verhaalsrecht voor dezelfde schade . . . . c.1. Beginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c.2. Arbeidsongeschiktheidsuitkeringen . . . . . . . . . . . . . . . c.3. Moederschapsuitkeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Militaire vergoedingspensioenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Coördinatie met gemeenrechtelijke vergoeding ten laste van de Staat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Coördinatie met vergoeding ten laste van een aansprakelijke derde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leefloon en maatschappelijke dienst verlening door het OCMW . . . a. Leefloon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Maatschappelijke dienstverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tegemoetkomingen aan personen met een handicap . . . . . . . . . . . . . a. De oorspronkelijke regeling: geen keuzerecht, wel cumulatieverbod en verhaalsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. De huidige regeling: geen keuzerecht, wel verhaalsrecht, maar gebrekkig cumulatieverbod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tegemoetkomingen door het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De zorgverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bijzondere vergoedingssystemen voor slachtoffers van verkeersongevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Het Gemeenschappelijk Waarborgfonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. De vergoeding op grond van artikel 29bis WAM . . . . . . . . . . . Bijzondere vergoedingssystemen voor slachtoffers van gewelddaden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Het Fonds tot hulp aan de slachtoffers van opzettelijke gewelddaden en aan de occasionele redders. . . . . . . . . . . . . . . . b. De bijzondere vergoeding in geval van fysieke schade geleden door leden van politie- en hulpdiensten. . . . . . . . . . . . Tegemoetkomingen door het Asbestfonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Keuzerecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Immuniteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
114 117 118 118 122 124 124 124 128 131 131 133 135 135 139 141 141 142 145 147 148 148 150 152 152 155 157 157 157
Intersentia
Inhoud
C.
c. Cumulatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Verhaalsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. Vergoeding van schade als gevolg van medische ongevallen . . . . . . . a. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Geen keuzerecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Immuniteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c.1. Regel en uitzonderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c.2. Personen die civielrechtelijke immuniteit genieten . . c.3. Personen aan wie de immuniteit tegenwerpbaar is . . . d. Cumulatieverbod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e. Verhaalsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prestaties waarvoor de samenloop met het aansprakelijkheidsrecht niet wettelijk is geregeld. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Pensioenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Overlevingspensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a.1. Het standpunt van de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . a.2. Evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Invaliditeitspensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b.1. Het standpunt van de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . b.2. Evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Rustpensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c.1. Het standpunt van de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . c.2. Evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Werkloosheidsuitkeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Het standpunt van de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Gezinsbijslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Het standpunt van de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Artikel 19bis-11 § 2 WAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
160 162 163 163 165 165 165 168 168 171 175 176 176 177 177 178 183 183 184 186 186 186 187 187 187 187 187 189 191
BESLUIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Intersentia
xix
Inhoud
DEEL II. DE BELEIDSMATIGE VERANTWOORDING VAN HET VERHAAL VAN DERDE-BETALERS OP DE AANSPRAKELIJKE INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 HOOFDSTUK 1. A. B. C. D. E. F.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De aansprakelijke mag de dans niet ontspringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bestraffing van de dader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Normstelling en -handhaving. Maatschappelijke afkeuring van verwijtbaar gedrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het antwoord op de schuldvraag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
HOOFDSTUK 2. A. B. C. D.
SCHULD EN BOETE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 203 204 205 206 208 209
KOSTENALLOCATIE EN PREVENTIE . . . . . . . . . . . . . 211
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderling verbonden doelstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De prikkelende werking van het regres als beleidsargument: Nederland versus Zweden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kritiek en conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
211 211 214 216
HOOFDSTUK 3. HET FINANCIËLE BELANG VAN HET VERHAAL . . 221 A. B. C.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 Het financiële belang van het verhaal door de private verzekeringsondernemingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 Het verhaal van de sociale zekerheid als budgettaire maatregel . . . . . . . . 224
HOOFDSTUK 4. NAAR EEN EFFICIËNTERE AFWIKKELING VAN VERHAALSVORDERINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 A. B. C.
xx
Inleiding. Forse kosten bij individuele afhandeling van verhaal . . . . . . . Afschaffen of vereenvoudigen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Standaardisering en collectivering als instrumenten voor efficiëntere afhandeling van verhaalsvorderingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Omschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
231 234 237 237
Intersentia
Inhoud
D.
2. Enkele voorbeelden van standaardisering in andere Europese landen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 3. Collectivering van verhaal in Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 Efficiëntere afwikkeling van verhaalsvorderingen in België . . . . . . . . . . . 249
BESLUIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 DEEL III. VERDERE UITWERKING VAN HET VERHAAL VAN DERDE-BETALERS INLEIDING, PLAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 HOOFDSTUK 1. A. B.
C.
D.
E.
DE WETTELIJKE VERHAALSREGELINGEN . . . . . . . 267
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het verhaalsrecht van de particuliere verzekeraar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Historiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De huidige regeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het verhaalsrecht van de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Particuliere sector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Publieke sector. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het verhaalsrecht in de arbeidsongevallen- en beroepsziektenregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Arbeidsongevallenwet werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Historiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. De huidige regeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Beroepsziektenwet werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Arbeidsongevallen- en beroepsziektenwet overheidspersoneel. . . . . Het verhaalsrecht van het ziekenfonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Het subrogatoir verhaalsrecht van het ziekenfonds op grond van artikel 136 § 2 Ziektewet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Historiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Subrogatie met een ruim bereik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Informatieverplichting van het slachtoffer en van de vergoedingsdebiteur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Niet-tegenwerpelijkheid overeenkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Het subrogatoir verhaalsrecht van het ziekenfonds op grond van artikel 40 Ziekenfondswet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
267 267 267 269 277 277 283 288 288 288 291 295 296 299 299 299 300 304 307 309
xxi
Inhoud
3.
Het eigen recht van het ziekenfonds tegen het Gemeenschappelijk Waarborfonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Waarom een eigen recht?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Een eigen recht met “subrogatoire trekjes”. . . . . . . . . . . . . . . . . F. Het verhaalsrecht van het OCMW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Het verhaalsrecht in de Wet tegemoetkomingen aan personen met een handicap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . H. Het verhaalsrecht van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Het verhaalsrecht van het Gemeenschappelijk Waarborgfonds . . . . . . . . J. Het verhaalsrecht van de WAM-verzekeraar voor de uitkeringen op grond van artikel 29bis WAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . K. Het verhaalsrecht van de Staat voor schadevergoedingen betaald om solidariteitsredenen aan slachtoffers van verkeersongevallen of terrorisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . L. Het verhaalsrecht van de Staat voor de hulp aan slachtoffers van gewelddaden en aan de occasionele redders en voor de bijzondere vergoeding aan leden van politie- en hulpdiensten . . . . . . . . . . . . . . . . . . M. Het verhaalsrecht van het Fonds voor de beroepsziekten voor de tussenkomsten van het Asbestfonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . N. Het verhaalsrecht voor de uitkeringen op grond van de Wet Medische Schadegevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Verhaal op de aansprakelijke zorgverlener in geval van opzet of zware fout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Verhaal op de producent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
310 310 312 314 317 319 321 328
331
333 335 335 336 338 340
HOOFDSTUK 2. DE JURIDISCHE TECHNIEK VAN DE WETTELIJKE VERHAALSRECHTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343 A. B.
xxii
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Subrogatoire verhaalsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Een lange traditie in binnen- en buitenland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De aard van de subrogatie van de derde-betalers: quasisubrogatie of werkelijke betaling met subrogatie? . . . . . . . . . . . . . . . . a. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Betaling van andermans schuld: de traditionele opvatting . . . c. Betaling van andermans schuld: de Franse zienswijze. . . . . . . d. Toepassing op de subrogatie van de derde-betalers . . . . . . . . . e. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
343 343 343 346 346 348 350 353 355
Intersentia
Inhoud
3.
C.
D.
Rechtsgevolgen van de indeplaatsstelling van de verzekeraar en andere derde-betalers. Beginselen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Betaling en overgang van schuldvordering: twee met elkaar verweven facetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. De betaling: tijdstip en maat van de overgang van schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b.1. Tijdstip waarop de schuldvordering overgaat . . . . . . . b.2. Mate waarin de schuldvordering overgaat . . . . . . . . . . c. Overgang van de schuldvordering met al haar kenmerken, toebehoren en beperkingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Enkele bijzondere vragen met betrekking tot de omvang van het subrogatoir verhaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Globaal verhaal of verhaal per schadepost . . . . . . . . . . . . . . . . . b. De invloed van de verdeling van de aansprakelijkheid tussen het slachtoffer en de aansprakelijke derde . . . . . . . . . . . 5. Rechtskarakter van het vorderingsrecht van de gesubrogeerde derde-betalers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Een vordering tot vergoeding van schade. . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Maar niet tot vergoeding van schade van de derdebetaler zelf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zelfstandige verhaalsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Vreemde eenden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Zelfstandige verhaalsrechten in België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Zelfstandige verhaalsrechten in andere Europese landen . . . . 2. Rechtskarakter en -gevolgen van de zelfstandige verhaalsrechten . . a. Een rechtstreekse vordering? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Een recht op vergoeding van (fictieve) schade? . . . . . . . . . . . . . c. Een recht op terugbetaling van uitgaven dat niet is afgeleid van het recht van de benadeelde . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
356 356 357 357 360 364 375 375 391 400 400 401 405 405 405 406 412 412 413 414 419
HOOFDSTUK 3. DERDE-BETALERS ALS SCHADELIJDERS: DE OPKOMST VAN HET EIGEN RECHT TOT VERGOEDING VAN DOOR DERDE-BETALERS GELEDEN SCHADE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425 A. B. C. D.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Begripsomschrijving en belang van het “eigen recht” . . . . . . . . . . . . . . . . Een omstreden vraagstuk. Rechtsvergelijkende situering . . . . . . . . . . . . . Meanders in de rechtspraak voor 2001 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Wie slechts zijn verplichtingen nakomt, lijdt geen schade . . . . . . . . .
Intersentia
425 425 427 430 430
xxiii
Inhoud
E.
F.
G.
H.
xxiv
2. Het oorzakelijk verband met de fout van de derde wordt doorbroken door de juridische verplichting die op de derdebetaler rust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Voor ‘andere’ schade is wel vergoeding mogelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . Hertekening van de theorie in 2001 en verdere ontwikkelingen in de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De principes: geen verbreking van het causaal verband, maar een benadering via het schadebegrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De strekking van de wettelijke, reglementaire of conventionele norm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Het verband met de subrogatoire vordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. De invloed van de verdeling van de aansprakelijkheid tussen het slachtoffer en de aansprakelijke derde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. De cassatierechtspraak na de loondoorbetalingsarresten . . . . . . . . . a. Exit criterium van het secundaire karakter . . . . . . . . . . . . . . . . b. Exit het vereiste van “andere” schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Uitbreiding tot vrijwillige prestaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Het Grondwettelijk Hof stuurt niet aan op een koerswijziging. . . . . Het uitdeinend effect van de loondoorbetalingsarresten . . . . . . . . . . . . . . 1. Probleemstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Evolutie in het Franse recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Andere uitkeringen door de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Uitkeringen aan de rechthebbenden van het getroffen personeelslid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Rente wegens blijvende arbeidsongeschiktheid . . . . . . . . . . . . . 3. Andere derde-betalers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Arbeidsongevallenverzekeraar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Schadeverzekeraar en Gemeenschappelijk Waarborgfonds . . c. Ziekenfonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kritiek op het door de rechtspraak gehanteerde criterium . . . . . . . . . . . . 1. Het al dan niet definitief voor rekening moeten blijven van de uitgave volgens de strekking van de wet, het reglement of het contract: geen afdoend criterium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Feitelijke benadering van de schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Normatieve benadering van de schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
431 435 437 437 439 441 443 446 446 447 448 451 453 453 454 455 455 456 457 460 460 462 462 463
463 464 465 471
Intersentia
Inhoud
HOOFDSTUK 4. DE TOEPASSING VAN BIJZONDERE “SLACHTOFFERBESCHERMENDE” REGELS UIT HET AANSPRAKELIJKHEIDS- EN HET VERZEKERINGSRECHT OP DERDE-BETALERS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475 A. B.
C.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bijzondere aansprakelijkheidsregels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Ongelijke behandeling van slachtoffers en regresnemers in de wet: de Tijdelijke regeling verhaalsrechten . . . . . . . . . . . . a.1. Achtergrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a.2. Inhoud en gevolgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Ongelijke behandeling van slachtoffers en regresnemers in de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Kritische geluiden in de Nederlandse doctrine . . . . . . . . . . . . . 3. België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Gelijke behandeling van regresnemers en slachtoffers ten aanzien van bijzondere regels van aansprakelijkheid . . . . b. Incidentele achterstelling van regresnemers bij wettelijke limitering van de aansprakelijkheid en/of plafonnering van de dekking door de aansprakelijkheidsverzekeraar . . . . . 4. Evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De rechtstreekse vordering tegen de aansprakelijkheidsverzekeraar en de rechten van bepaalde verkeersslachtoffers tegen het Gemeenschappelijk Waarborgfonds en de WAM-verzekeraar . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Inleiding en probleemstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De rechtstreekse vordering tegen de aansprakelijkheidsverzekeraar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Omschrijving en belang van de rechtstreekse vordering . . . . . b. De rechtstreekse vordering bij subrogatoire verhaalsrechten . c. De rechtstreekse vordering bij zelfstandige verhaalsrechten . d. Kritiek en voorstel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Verhaal op het Gemeenschappelijk Waarborgfonds . . . . . . . . . . . . . . a. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Verhaal door het ziekenfonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Verhaal door de arbeidsongevallenverzekeraar en de particuliere verzekeraar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c.1. Voor 1991: subsidiair karakter, geen subrogatoir verhaal? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
475 476 476 476 477 477 478 480 483 485 485
490 496
500 500 504 504 507 510 515 518 518 519 520 520
xxv
Inhoud
c.2.
Na 1991: geen subsidiair karakter, wel subrogatoir verhaal? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c.3. Het recht op vergoeding door het Gemeenschappelijk Waarborgfonds: een “nevenrecht” van het recht op vergoeding door de aansprakelijke? . . . . . . . . d. Verhaal door andere gesubrogeerde derde-betalers . . . . . . . . . e. Verhaal door het OCMW en de particuliere werkgever . . . . . f. Samenvatting. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Verhaal op grond van artikel 29bis WAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Verhaal door het ziekenfonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Verhaal door de arbeidsongevallenverzekeraar en de publiekrechtelijke werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Verhaal door andere gesubrogeerde derde-betalers . . . . . . . . . e. Verhaal door het OCMW en de particuliere werkgever . . . . . f. Samenvatting. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Kritiek en voorstel inzake het verhaal op het Gemeenschappelijk Waarborgfonds en het verhaal op grond van artikel 29bis WAM. . .
521
523 526 527 529 531 531 531 533 535 537 538 539
HOOFDSTUK 5. PERSONEN OP WIE HET VERHAAL KAN WORDEN UITGEOEFEND . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543 A. B.
C.
xxvi
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aansprakelijke “derden” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Het begrip derde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Geen verhaal op de persoon aan wie de vergoedingen zijn toegekend… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. …tenzij voor de vergoedingen uitgekeerd aan andere slachtoffers of gerechtigden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Het verhaal op de aansprakelijke “derde” in het verzekeringsrecht . a. Het principe: geen subrogatoir verhaal op de eigen verzekerde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. “Verzekerde” versus “derde” in het raam van het subrogatoir verhaal, wanneer verschillende personen de hoedanigheid hebben van verzekerde volgens de verzekeringsovereenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verhaal op familie- of gezinsleden van het slachtoffer . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Situering van de problematiek en terminologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Aansprakelijkheids-, familie- en huwelijksvermogensrecht . . . . . . .
543 543 543 545 546 549 549
551 562 563 563 565
Intersentia
Inhoud
3.
D.
Verzekeringsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. De immuniteit van gezinsleden en andere verwanten in het verzekeringrecht: grondslag en rechtsvergelijkende gegevens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. De geïmmuniseerde personen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Het tijdstip waarop de aansprakelijke aan een van de hoedanigheden van artikel 41 vierde lid Wet Landverzekeringsovereenkomt dient te beantwoorden . . . . . . . . . . . . . . . d. Uitzonderingen op de immuniteit van de verwanten. . . . . . . . d.1. Kwaad opzet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d.1.1. Grondslag van de uitzondering voor kwaad opzet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d.1.2. Begrip “kwaad opzet” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d.1.3. Tegen wie moet het kwaad opzet gericht zijn? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d.1.4. Beperking van het verhaal in geval van kwaad opzet door minderjarigen . . . . . . . . . . d.2. Dekking door een aansprakelijkheidsverzekering . . . e. Verhaal op gezins- en familieleden voor vergoedingen uitgekeerd op grond van artikel 29bis WAM . . . . . . . . . . . . . . . 4. Sociaal recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. De verplichte ziekteverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Overige socialezekerheidsprestaties en gewaarborgd loon . . . 5. Kritiek vanuit een rechtsvergelijkend perspectief. Voorstel voor een eenvormige immuniteitsregel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemeen uitgangspunt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Regres door sociale verzekeraars op gezins- en familieleden in enkele andere Europese landen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Terug naar België: voorstel voor een uniforme verhaalsimmuniteit van gezins- en familieleden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verhaal op de werkgever en collega’s van het slachtoffer . . . . . . . . . . . . . . 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De aansprakelijkheid van de werkgever en zijn personeelsleden voor schade geleden door een werknemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Schade veroorzaakt bij de uitvoering van de arbeidsovereenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Schade veroorzaakt buiten de uitvoering van de arbeidsovereenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. De immuniteit van werkgever en collega’s bij arbeidsongevallen en beroepsziekten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Grondslag en rechtsvergelijkende gegevens . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
572
572 575
580 582 582 582 583 584 586 587 591 594 594 597 599 599 601 604 609 609 609 609 613 613 613
xxvii
Inhoud
b.
E.
De immuniteit in de Belgische arbeidsongevallen- en beroepsziekteregeling: inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. De historische en beleidsmatige achtergrond van de immuniteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Het principe van de immuniteit en haar draagwijdte . . . . . . . e. De uitzonderingen op de immuniteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . f. Het verhaal van de arbeidsongevallenverzekeraar op de werkgever wanneer hij niet beschermd is door de immuniteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . g. De impact van de immuniteit op het verhaal tegen een derde medeaansprakelijke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Uitgangspunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Toenemende druk op de immuniteit bij professionele risico’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Voorstel de lege ferenda: van aansprakelijkheids- naar verhaalsimmuniteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
618 620 622 630
633 638 643 643 644 650 655
ALGEMEEN BESLUIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 657 Samenvatting van het onderzoek en van de belangrijkste conclusies . . . . . . . . 657 Aanzet tot een meer uniforme regeling van het verhaal van derde-betalers . . 671 BIBLIOGRAFIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 685 TREFWOORDENREGISTER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 717
xxviii
Intersentia
